Diterbitkan oleh Penerbit UMT, Universiti Malaysia Terengganu, Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2015. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan apa cara sekalipun sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Pengarah, Penerbit UMT, Universiti Malaysia Terengganu, 21030 Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia. Diterbitkan oleh Penerbit UMT, Universiti Malaysia Terengganu, 21030 Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia. http://www.umt.edu.my/penerbitumt E-mel: [email protected]

BLUEPRINT KAMPUS LESTARI UMT

2

Perpustakaan Negara Malaysia

Cataloguing-in-Publication Data

BLUEPRINT KAMPUS LESTARI UMT / PUSAT TRANSFORMASI, PERANCANGAN STRATEGIK DAN RISIKO (TSR) ISBN 978-967-0524-79-5 1. Education, Higher--Terengganu--Planning. 2. Educational planning--Terengganu. I. Universiti Malaysia Terengganu. Pusat Transformasi, Perancangan Strategik dan Risiko. 378.10709595122

4

Salam Lestari YBhg. Profesor Dato’ Dr. Nor Aieni binti Haji Mokhtar Naib Canselor

5

Salam Sejagat YBhg. Profesor Dr. Mohd Effendy bin Abd Wahid Pengerusi, Jawatankuasa Blueprint Kampus Lestari UMT

7

Pengenalan


KANDUNGAN

3

9 10 16 20 26 31 35 37

Komponen Blueprint • • • • • • •

Kecemerlangan Akademik - Biru Itu Hijau Fasiliti Mesra Alam Tenaga Hijau & Sumber Air Ekosistem Makanan Lestari Pemuliharaan Warisan Semula Jadi Perolehan Lestari Pengangkutan Mesra Alam

42

Kesimpulan

43

Sekalung Budi

SALAM LESTARI NAIB CANSELOR YBHG. PROFESOR DATO’ DR. NOR AIENI BINTI HAJI MOKHTAR

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera, Alhamdulillah dan syukur ke hadrat Allah SWT yang Maha Pemurah lagi Maha Pengasih yang tanpa henti memberikan rahmat-Nya kepada kita semua. Pada masa kini, konsep kelestarian sering diterapkan di dalam pelbagai aspek pembangunan negara sejajar dengan aspirasi untuk menjadi sebuah negara maju menjelang tahun 2020. Sumbangan Universiti Awam dalam kemajuan sesebuah negara sememangnya tidak boleh dinafikan kerana di sinilah terkumpulnya golongan cerdik pandai yang akan melahirkan pemimpin gemilang untuk generasi akan datang. Oleh itu, wajarlah segala aktiviti di kampus Universiti Awam ini dirancang dan dikendalikan berdasarkan falsafah kelestarian.


4

Penerapan rancangan pembangunan kampus lestari Universiti Malaysia Terengganu (UMT) mempunyai asas yang kukuh dan telah termaktub di dalam Pelan Strategik UMT 2013-2017 melalui teras pemantapan citra. Selain itu, konsep kelestarian ini juga amat konsisten dengan kenyataan misi UMT iaitu Menjana Ilmu untuk Kesejahteraan Masyarakat dan Kelestarian Alam dan slogannya iaitu Terokaan Seluas Lautan, Demi Kelestarian Sejagat.

Bagi memantapkan perancangan pembangunan kampus lestari, UMT telah menubuhkan satu jawatankuasa khusus untuk menyediakan sebuah blueprint yang dikenali sebagai Blueprint Kampus Lestari UMT. Blueprint Kampus Lestari UMT merupakan sebuah perancangan yang menerapkan unsur kelestarian secara menyeluruh dan tidak hanya tertumpu kepada pembangunan fizikal sematamata. Hasrat ini dizahirkan melalui tujuh komponen yang diberi perhatian di dalam blueprint ini iaitu Kecemerlangan Akademik – “Biru itu Hijau”, Fasiliti Mesra Alam, Tenaga Hijau dan Sumber Air, Ekosistem Makanan Lestari, Pemuliharaan Warisan Semula Jadi, Perolehan Lestari dan Pengangkutan Mesra Alam. Idea awal buku Blueprint Kampus Lestari ini telah dicetuskan oleh YBhg. Profesor Emeritus Dato’ Dr. Ibrahim bin Komoo, mantan Naib Canselor UMT. Oleh itu sekalung penghargaan dan ucapan terima kasih kepada beliau di atas segala jasa dan sumbangan yang telah diberikan di dalam penghasilan buku blueprint ini. Harapan saya agar pembangunan kampus lestari di UMT bukan sahaja memberi manfaat kepada seluruh warga UMT, tetapi juga akan menjadi contoh dan menimbulkan kesedaran komuniti sekitar tentang kepentingan persekitaran yang lestari untuk kesejahteraan sejagat.

PENGERUSI, JAWATANKUASA BLUEPRINT KAMPUS LESTARI YBHG. PROFESOR DR. MOHD EFFENDY BIN ABD WAHID

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera, Ilham untuk merealisasikan kampus lestari ini mengambil kira lokasi unik kampus UMT yang terletak di kawasan paya laut dan di persisiran Laut China Selatan. UMT mempunyai sebuah landskap yang cantik, namun terdedah kepada gaya hidup warga kampus dan komuniti setempat yang kurang lestari. Sehubungan dengan itu, blueprint ini dihasilkan sebagai satu rangka tindakan dan panduan kepada warga kampus untuk mengamalkan gaya hidup lestari. Pelbagai program dan projek telah dan akan dirancang bagi membantu menjayakan agenda kelestarian ini. Usaha murni ini haruslah disokong oleh semua warga kampus yang terdiri

daripada ahli akademik, sokongan akademik dan mahasiswa. Saya melihat kesedaran mengenai kepentingan kelestarian dalam kalangan warga kampus mula difahami dan dihayati. Adalah diharapkan agar kesedaran dan penghayatan tentang kepentingan menjaga alam sekitar dan amalan kelestarian dapat disebarkan kepada masyarakat umum. Akhir kata, saya ingin merakamkan ucapan ribuan terima kasih kepada semua pihak yang terlibat dalam merealisasikan Blueprint Kampus Lestari bagi UMT. Sesungguhnya penghasilan blueprint ini adalah selari dengan misi UMT iaitu;

“Menjana Ilmu Untuk Kesejahteraan Masyarakat dan Kelestarian Alam”


SALAM SEJAGAT

5


6

Blueprint Kampus Lestari, Universiti Malaysia Terengganu Blueprint Kampus Lestari ini merupakan satu polisi panduan dan polisi perancangan pembangunan kampus lestari di Universiti Malaysia Terengganu (UMT). Dokumen ini memaparkan visi dan misi warga kampus bagi mencapai kelestarian dan kelangsungan masa depan sebuah kampus hijau. Kampus hijau merujuk kepada udara yang nyaman, air yang bersih dan landskap yang indah. Pelaksanaan Kampus Lestari adalah bertujuan untuk menambah baik keberkesanan penggunaan tenaga, memelihara sumber dan mempertingkatkan kualiti persekitaran. Ini hanya dapat dicapai melalui pendekatan kampus lestari serta projek-projek khusus yang dirancang bagi menghasilkan sebuah ekosistem hidup yang sihat dan kondusif. Pelaksanaan Kampus Lestari ini sebenarnya dilihat sebagai satu pelaburan jangka panjang yang baik dan menguntungkan.


PENGENALAN

7

UMT merupakan sebuah kampus yang unik dan berbeza daripada kampus-kampus universiti lain di Malaysia. Kedudukannya terletak di kawasan habitat paya laut iaitu kira-kira lebih daripada 19% daripada keluasan keseluruhan kampusnya menjadikan UMT sebuah kampus yang kaya dengan sumber biodiversiti. Walau bagaimanapun, tahap penggunaan tanah di UMT telah mencecah lebih daripada 70% daripada keluasan 218 ekar. Sehubungan itu, blueprint ini dihasilkan sebagai panduan kepada UMT untuk membangunkan kampus secara lestari. Blueprint Kampus Lestari UMT mempunyai tujuh komponen utama iaitu Kecemerlangan Akademik - Biru itu Hijau, Fasiliti Mesra Alam, Tenaga Hijau dan Sumber Air, Ekosistem Makanan Lestari, Pemuliharaan Warisan Semula Jadi, Perolehan Lestari dan Pengangkutan Mesra Alam.


8

B l u e p r i nt Pembangunan Kampus Lestari UMT dilaksanakan dalam dua fasa iaitu ‘Tindakan Segera’ dan ‘Projek Jangka Panjang’. Fasa ‘Tindakan Segera’ dilaksanakan dalam tempoh enam bulan dan disusuli dengan ‘Projek Jangka Panjang’ bagi memastikan kelangsungan kelestarian kampus. Blueprint yang dihasilkan ini adalah bersifat realistik, bernilai tinggi, menguntungkan dari segi kos (ekonomik) dan mengekalkan keutamaan di mana sesuatu projek yang penting diutamakan dan didahulukan.


KOMPONEN BLUEPRINT KAMPUS LESTARI UMT

9

KECEMERLANGAN AKADEMIK – “BIRU ITU HIJAU”

PENGENALAN iru itu Hijau” merupakan metafora kepada slogan UMT, Terokaan Seluas Lautan, Demi Kelestarian Sejagat. UMT percaya kelestarian program pengajian dan pembangunan ilmu perlu diutamakan bagi memenuhi tuntutan pasaran semasa tanpa menjejaskan peluang generasi akan datang untuk menikmati keseimbangan alam sekitar dan kesejahteraan hidup. Selaras dengan transformasi akademik dan program-program pengajian di UMT, kurikulum dan kepakaran penyelidikannya berpotensi untuk menerajui konsep kelestarian pembangunan akademik di peringkat kebangsaan dan antarabangsa. Komitmen terhadap kelestarian pembangunan akademik seiring dengan misi UMT iaitu Menjana Ilmu untuk Kesejahteraan Masyarakat dan Kelestarian Alam. Kerjasama antara universiti, komuniti serta institusi awam dan swasta dalam memupuk dan mengukuhkan kelestarian kurikulum akademik dan penyelidikan amat penting untuk memastikan keharmonian alam sekitar, keadilan sosial dan kemajuan ekonomi generasi sekarang dan akan datang.

B


10


PROJEK SEMASA Amalan kelestarian akademik telah diterapkan dalam kurikulum dan penyelidikan di UMT menerusi programprogram akademik di pusat-pusat pengajian dan institut penyelidikan yang sedia ada. Di antara program-program akademik yang ditawarkan yang menekankan aspek kelestarian ialah: • Sarjana Muda Sains Gunaan (Pemuliharaan dan Pengurusan Biodiversiti) • Sarjana Muda Sains (Kimia Analisis dan Persekitaran) • Sarjana Muda Teknologi (Alam Sekitar) • Sarjana Muda Pengurusan (Polisi dan Sekitaran Sosial) • Sarjana Muda Ekonomi (Sumber Alam)

11

PROGRAM 1 Green Curriculum Misi Green Curriculum ialah semua warga universiti akan mempunyai ilmu, kemahiran dan nilai untuk bekerja ke arah persekitaran lestari pada masa depan. Pendidikan lestari memerlukan pendekatan bersepadu (integrated approach) dalam pengajaran dan pembelajaran untuk mempromosikan pembangunan kelestarian merentas disiplin pengajian bagi tujuan kefahaman dan penyelesaian masalah secara holistik. Kursus-kursus yang ditawarkan memberi tumpuan kepada kelestarian alam sekitar, sains dan teknologi, sosial dan ekonomi. Antara komponen-komponen yang ditekankan dalam Green Curriculum ialah: (i) Menghormati, menghargai dan mengekalkan pencapaian-pencapaian lepas; (ii) Menghargai flora dan fauna di bumi; (iii) Menakrif, cakna dan memulihara keseimbangan alam; (iv) Mencipta dan menikmati keseimbangan hidup yang mesra alam, selamat dan adil.

TINDAKAN SEGERA 1. Penyenaraian, penyusunan, penyemakan dan penambahbaikan kursus-kursus sedia ada a. Menyenarai, menyemak dan menambah baik kursus sedia ada yang relevan untuk diterapkan komponen kelestarian dalam pengajaran dan pembelajaran. b. Memasukkan komponen kelestarian dalam modul latihan dan kompetensi staf akademik dan sokongan akademik.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Kursus-kursus baharu dan pengukuhan kursus-kursus kelestarian sedia ada a. Penawaran kursus teras universiti berkaitan kelestarian alam kepada semua pelajar. b. Penggubalan dasar etika penyelidikan dan pembelajaran lestari. c. Penggabungan disiplin ilmu bidang pengajian dan konsep kelestarian di setiap kursus yang berkenaan. d. Pengenalan kepada “Program Sukarelawan Alam” sebagai pilihan kepada Projek Ilmiah Tahun Akhir/Latihan Industri. e. Pembentukan Jawatankuasa Penarafan bagi tujuan pemantauan dan penilaian bagi penarafan programprogram pengajian dan penyelidikan yang mencapai taraf Green Curriculum.


12

Aktiviti gotong-royong memelihara keindahan pantai UMT


13

Pembangunan kelestarian merentas disiplin pengajaran dan pembelajaran

PROGRAM 2 Research and Green Action Program ini memberi penekanan kepada isu dan topik penyelidikan yang menekankan aspek kelestarian pembangunan komuniti dalam dan luar kampus. Program ini menggalak dan melibatkan komuniti luar secara langsung dalam projek dan proses penyelidikan bagi mengurangkan lompang kerjasama antara UMT dan komuniti luar. Projek penyelidikan perlu melibatkan kumpulankumpulan yang secara tradisi tidak terbabit dalam proses penyelidikan untuk mempromosikan kelestarian komuniti. Memahami budaya dan local knowledge komuniti sekitar adalah penting untuk melihat hubungan antara gaya hidup dan amalan kelestarian mereka. Usaha juga perlu dilaksanakan bagi melibatkan perniagaan dan industri besar yang komited pada konsep kelestarian. Mereka berperanan untuk menyokong dan menggalakkan pendidikan tinggi bagi melahirkan para graduan celik kelestarian. Menerusi penyelidikan, UMT mendapat peluang mengaplikasikan pengetahuan dan kemahiran kepada masalahmasalah setempat; pelajar mendapat pengalaman dunia sebenar secara hands-on; citra universiti dipertingkatkan; komuniti memperolehi inspirasi, tenaga kerja sukarelawan dan kemahiran. Kerjasama penyelidikan dan green action bertumpu kepada perkara-perkara berikut: (i) Penglibatan komuniti (ii) Kemudahan dan operasi (iii) Kurikulum dan Outreach (iv) Kepelbagaian dan membina jaringan (v) Polisi dan advokasi (vi) Model pelaburan dan kewangan (vii) Kepimpinan.

TINDAKAN SEGERA 1. Pengenalpastian Kumpulan Sasaran dan Profil Komuniti a. Mengenal pasti komuniti, agensi, kumpulan berkepentingan dan pemain industri yang berpotensi untuk berkerjasama dalam penyelidikan. b. Mengenal pasti projek-projek penyelidikan yang berpotensi dikembangkan dan memberi sumbangan kepada kelestarian pembangunan komuniti.

TINDAKAN JANGKA PANJANG


14

2. Pusat Khidmat Nasihat dan Bantuan Penyelidikan Lestari Pusat ini berperanan menyediakan khidmat nasihat, garis panduan dan bantuan kepada para penyelidik UMT untuk menjalankan kajian kelestarian komuniti. Ia turut berperanan menghubungkan para penyelidik dengan agensi, kumpulan berkepentingan atau industri luar yang berpotensi bagi memperkasakan kelestarian pembangunan komuniti. Dalam jangka panjang, UMT akan berfungsi sebagai satu institusi pengajian komuniti berintegrasi (integrated learning communities) yang mampu mengenal pasti keperluan pertumbuhan jaringan universitikomuniti. 3. Tabung Penyelidikan Lestari Dana tabung disumbangkan oleh UMT, kerajaan negeri dan sektor korporat. Sumbangan kewangan badan korporat sangat penting untuk memastikan sumber kewangan tabung adalah lestari. Tabung digunakan untuk penyelidikan secara berterusan seperti: a. Meningkatkan kualiti kelestarian kehidupan komuniti tempatan. b. Mencipta peluang pekerjaan. c. Projek-projek penyelidikan yang berjaya akan digunakan untuk membangunkan kurikulum/modul yang merentas disiplin berlandaskan cabaran-cabaran sebenar komuniti.

PROGRAM 3 Program Pengajian Interaktif Kehidupan Semula Jadi

TINDAKAN SEGERA 1. Model Rintis Makmal Semula Jadi Pengenalpastian dan pemuliharaan tapak rintis yang berpotensi dibangunkan sebagai “makmal semula jadi” di Kampus Induk Kuala Terengganu. Beberapa pusat pengajian/institut penyelidikan juga perlu dikenal pasti untuk dijadikan model rintis dalam “makmal semula jadi” bertujuan mencapai matlamat “Biru itu Hijau”.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Makmal Kelestarian Kehidupan dan Semula Jadi a. Pengisytiharan semua kampus dan pusat penyelidikan sebagai “Makmal Kelestarian Kehidupan dan Semula Jadi”. b. Pelaksanaan penarafan Green Curriculum sebagai pakej pelengkap bagi semua program akademik dan penyelidikan UMT bagi mencapai tahap “Biru itu Hijau” dalam kerangka konsep makmal semula jadi. 3. Projek Inisiatif Lestari Akar Umbi UMT a. Selaras dengan kewujudan makmal semula jadi, staf akademik dan sokongan akademik serta pelajar UMT memerlukan transformasi minda dalam mengubah amalan dan gaya hidup warga kampus yang diterajui dan dibimbing menerusi “Projek Inisiatif Lestari Akar Umbi UMT”. Mereka secara aktif mempromosi gaya hidup dan usaha penambahbaikan kelestarian yang berterusan di dalam dan luar kampus. Pelajar-pelajar yang memilih “Program Sukarelawan Alam” wajib menjalankan khidmat mereka dalam projek ini. b. Komuniti dan pihak berkepentingan yang berminat untuk mempelajari kejayaan UMT dalam mewujudkan gaya hidup lestari secara fizikal dan mental akan dibimbing oleh warga kampus secara sukarela sekiranya melibatkan kumpulan pelajar sekolah atau pertubuhan bukan kerajaan; dan mengenakan khidmat bayaran profesional sekiranya melibatkan pihak berkepentingan lain.


(i) Semua kampus dan stesen penyelidikan UMT (Kampus Induk Kuala Terengganu, Taman Penyelidikan Alam UMT Bukit Kor, Marang, Stesen Penyelidikan Tasik Kenyir, Stesen Penyelidikan Pulau Bidong dan Stesen Penyelidikan Setiu) diisytiharkan sebagai Makmal Kelestarian Kehidupan dan Semula Jadi (Sustainable Living and Natural Laboratory). (ii) Konsep living and natural merujuk kepada iltizam berterusan UMT untuk mengekal dan memulihara flora dan fauna serta topografi asal di setiap kampus dan pusat penyelidikannya. Ia merujuk kepada pembangunan prasarana kampus dan stesen penyelidikan yang komprehensif tanpa menjejaskan ekologi alam sekitar. (iii) Kewujudan makmal semula jadi ini merupakan ciri utama terhadap kelestarian kurikulum, akademik dan penyelidikan yang diterapkan dalam pengurusan, pentadbiran dan gaya hidup UMT. Makmal semula jadi ini merupakan pemangkin kepada UMT sebagai pusat rujukan dan bimbingan kelestarian secara in situ kepada para pelajar, komuniti dan pihak berkepentingan dari dalam dan luar negara. (iv) Kampus dan stesen penyelidikan merupakan living laboratory yang membolehkan proses pembelajaran dan pengajaran dijalankan secara interaktif dan informatif secara langsung apabila individu-individu memasuki kawasan UMT. Kewujudan makmal semula jadi ini berkait-rapat dengan komitmen kelestarian UMT yang diterjemahkan menerusi komponen-komponen blueprint yang lain dalam aspek pembangunan fizikal, pengurusan, pentadbiran dan gaya hidup warganya.

15

FASILITI MESRA ALAM PENGENALAN

U

niversiti Malaysia Terengganu (UMT ) dibangunkan di atas tanah berkeluasan 218 ekar, di mana lebih daripada 70% telah digunakan untuk pembangunan. Berikutan daripada pembangunan kampus yang telah mencapai tahap optimum, UMT telah merancang pelbagai strategi bagaimana untuk menambah baik prasarana sedia ada agar ianya menepati aspek kelestarian kampus. Kampus UMT merupakan sebuah kampus yang unik kerana sebahagian kawasannya merupakan kawasan habitat paya laut. Di samping itu, ia dikelilingi oleh saliran air semula jadi lebih daripada sembilan belas peratus daripada keluasan kampus. Oleh itu, Blueprint Kampus Lestari ini adalah penting bagi menjaga keharmonian pembangunan dan persekitaran UMT.


16

Lampu jalan menggunakan tenaga solar.

PROGRAM 1 Perkongsian Ruang dan Fasiliti

TINDAKAN SEGERA 1. Pengoptimuman Ruang Sedia Ada a. Meredupkan kawasan-kawasan terbuka dengan tanaman teduhan dan struktur berbumbung. b. Melaksanakan konsep pejabat terbuka dalam memaksimakan penggunaan ruang. c. Ruang makmal yang sedia ada boleh dijadikan makmal serba guna. d. Mengenal pasti ruang-ruang berpotensi dinaik taraf sebagai ruang guna sama. e. Membaik pulih ruang-ruang tumpuan pelajar terutama di kompleks kuliah dan juga bangunan makmal.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Pengoptimuman Ruang Baharu a. Projek menambah gazebo, wakaf dan tanaman tumbuhan teduhan. b. Projek ubah suai pejabat sedia ada (sekiranya keperluan mendesak). c. Projek penyusunan semula ruang makmal bagi memberi kemudahan pelbagai guna. d. Projek menaik taraf ruang bangunan serba guna yang melibatkan aktiviti pelajar dan menaik taraf ruang astaka di kolej kediaman agar menjadi ruang tumpuan aktiviti pelajar. e. Projek menyediakan kemudahan asas (bekalan air dan elektrik) di kawasan-kawasan terbuka bagi menggalakkan aktiviti pelbagai. Ruang pembelajaran tidak hanya tertumpu di bilik kuliah.


Ruang merupakan satu entiti penting dalam menerapkan nilai lestari di dalam skop objektif strategi bangunan dan fasiliti. Setiap kali ruang diperlukan akan melibatkan pelbagai keperluan lain seperti keluasan tapak, pembangunan fizikal, elektrik, mekanikal, bekalan air dan lain-lain yang bersangkutan kepada pembinaan/keperluan sesebuah ruang. Oleh itu membina sesebuah ruang perlulah lebih berhati-hati bagi mengelakkan pembaziran binaan, pembaziran kos, tenaga dan pembaziran kawasan, lebih-lebih lagi kawasan sedia ada yang semakin berkurang. Penggunaan secara optima bangunan/fasiliti sedia ada harus diterapkan manakala pembinaan bangunan baharu perlu diminimakan dengan mengambil kira sudut kepentingan dan mematuhi garis piawai kerajaan yang ditetapkan. Salah satu nilai lestari yang dapat diterapkan adalah dengan mewujudkan pejabat am guna sama, ruang guna sama, ruang multi-fungsi dan meredupkan kawasan luar bangunan dengan pokok teduhan atau shelter sebagai ruang alternatif untuk beraktiviti. Perkara ini secara tidak langsung dapat menyelesaikan beberapa isu jangka pendek seperti masalah ruang tidak mencukupi, menghijaukan kawasan dan menggalakkan aktiviti pelajar secara berkumpulan di ruang guna sama dengan implikasi kos yang rendah dan efisien.

17

PROGRAM 2 Sistem Parkir Terancang Isu parkir kenderaan merupakan satu aspek penting dalam mewujudkan satu kampus lestari. Oleh itu perletakan sistem parkir secara berpusat perlu dilaksanakan secara sistematik.

TINDAKAN SEGERA 1. Sistem Parkir Berintegrasi

Menghubungkan kawasan parkir sedia ada dengan laluan pejalan kaki berbumbung.

2. Sistem Parkir Terkawal

a. Mewartakan kawasan larangan berkenderaan.

b. Mengehadkan bilangan kenderaan pelajar.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Parkir Mesra Pengguna Projek membina lebih banyak laluan pejalan kaki berbumbung.

PROGRAM 3 Kampus Mesra Pejalan Kaki dan Basikal Program mewujudkan kampus mesra pejalan kaki dan berbasikal merupakan satu aspek lestari yang perlu dipraktikkan. Program ini dapat mengurangkan kemasukan kenderaan bermotor dan secara tidak langsung mengurangkan pembebasan gas karbon monoksida di dalam kampus. Selain daripada itu, ianya dapat meningkatkan gaya hidup sihat dalam kalangan warga kampus.

TINDAKAN SEGERA


18

1. Meningkatkan Akses Pejalan Kaki dan Basikal a. Pembinaan laluan pejalan kaki dan laluan basikal di dalam kampus. b. Penggunaan tenaga diperbaharui (solar) bagi sistem pencahayaan di laluan pejalan kaki dan basikal.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Meningkatkan Tahap Keselamatan Pengguna a. Projek penghubungan semua laluan pejalan kaki. b. Mewujudkan laluan basikal dan tempat meletak basikal berkunci di dalam kampus. c. Projek menaik taraf sistem pencahayaan pada waktu malam kepada tahap optimum untuk keselamatan pelajar. d. Projek mewujudkan zon pejalan kaki iaitu Pedestrian Mall.

Parkir basikal yang teduh dan berkunci menggalakkan penggunaan basikal di dalam kampus.

PROGRAM 4 Green Building

TINDAKAN SEGERA 1. Bangunan Mesra Alam a. Mengenal pasti masalah bangunan lama dan menyelenggara ke arah lebih lestari iaitu: i. Pencahayaan (retro fitting, sensor system) ii. Pengudaraan (natural ventilation) iii. Penyejukan bangunan iv. Sistem bekalan air secara tadahan semula jadi b. Memasang submeter elektrik untuk mengukur tahap penggunaan setiap bangunan. c. Kerja-kerja baik pulih bangunan sedia ada dengan cara melestarikan penggunaan bahan binaan.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Kempen Jimat Tenaga a. Projek kempen penerapan penjimatan tenaga berterusan. b. Melaksanakan pengauditan tenaga secara berterusan. c. Memberi penghargaan kepada PTj yang mencapai kecekapan tenaga. 3. Teknologi Tanpa Wayar Bersepadu Melengkapkan setiap kawasan tumpuan dengan teknologi terkini.

PROGRAM 5 Taman Botani Universiti UMT akan mewujudkan kawasan rekreasi utama yang menjadi simbol kehijauan kampus. Kewujudan kawasan ini sangat penting sebagai tempat riadah dan pembelajaran secara langsung berkenaan alam sekitar dan memberi kesedaran kepada pelajar tentang kepentingan biodiversiti flora dan fauna.

TINDAKAN SEGERA 1. Lokasi Taman Botani Universiti Mengenal pasti lokasi untuk dijadikan kawasan rekreasi.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Membina Taman Botani Universiti a. Mewujudkan kawasan rekreasi yang responsif dengan alam sekitar. b. Membina boardwalk di kawasan paya laut bagi menikmati keindahan alam semula jadi.


Green Building dilaksanakan secara berperingkat dalam usaha mewujudkan kelestarian secara berterusan pada bangunan dan fasiliti sedia ada di kampus ini. Perkara yang diberi perhatian ialah menambah baik bangunan, fasiliti dan sistem sedia ada ke arah lebih lestari seperti penjimatan tenaga elektrik dalam bangunan sedia ada, bangunan mesra alam dan bahan binaan yang efisien.

19

TENAGA HIJAU & SUMBER AIR PENGENALAN

S


20

alah satu komponen Blueprint adalah tindakan bagi menjaga kelestarian alam iaitu pengurusan tenaga hijau dan sumber air secara lestari dalam kalangan warga UMT. Konsep lestari itu sendiri membawa makna tenaga dan air yang dihasilkan dan digunakan dengan cara yang boleh menyokong pembangunan manusia dalam jangka panjang dan merangkumi dimensi sosial, ekonomi dan alam sekitar. Penggunaan sumber tenaga lestari boleh ditakrifkan sebagai penggunaan sumber tenaga yang boleh memenuhi keperluan manusia pada masa kini tanpa mengabaikan atau menafikan keperluan generasi akan datang. Setiap warga universiti mestilah berusaha mengamalkan gaya hidup berhemah dalam penggunaan elektrik dan mengaplikasikan sumber tenaga alternatif seperti tenaga solar, angin, ombak dan sebagainya. UMT bertekad untuk melaksanakan penggunaan tenaga yang lestari dengan mengambil kira pengaplikasian teknologi hijau dan kecekapan tenaga. Dalam konteks penggunaan air dalam kampus UMT, penggunaannya boleh dibahagikan kepada penggunaan asas, penyelidikan dan perkhidmatan kampus. Hasrat utama program kelestarian air UMT adalah memupuk kesedaran warga universiti terhadap kepentingan air dan menghargai sumber air. Secara umumnya, cadangan program kelestarian air merangkumi kesedaran kepentingan sumber air, penggunaan air secara lestari di kampus UMT dan meneroka sumber air alternatif.

Tenaga keterbaharuan berasaskan tenaga angin.

PROJEK SEMASA


Berikut disenaraikan beberapa projek semasa yang telah disempurnakan dan telah diguna pakai oleh warga kampus: • Penguatkuasaan Polisi Pengurusan Tenaga • Pemasangan lampu jalan dan lampu kawasan jenis solar • Pemasangan sistem penyaman udara mesra alam dan jimat tenaga • Pemasangan tiub lampu kalimantang yang jimat tenaga • Pemasangan Sistem Automasi Bangunan untuk penyaman udara • Pemasangan meter dan submeter elektrik bagi sebahagian bangunan dalam kampus • Kempen Penjimatan Air

21

Kawasan tadahan air sekitar UMT.

PROGRAM 1 Sistem Pengurusan Tenaga Komprehensif Polisi Pengurusan Tenaga UMT perlu diselaraskan supaya memenuhi piawaian ISO 5001 : Energy Management System. Setiap bangunan baharu perlu direka bentuk dengan mengambil kira elemen pengurusan tenaga.

TINDAKAN SEGERA 1. Penambahbaikan Sistem Pengurusan Tenaga a. Merangka dasar dan polisi tenaga yang komprehensif. b. Mewujudkan jawatan pengurus tenaga yang bertauliah.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2.

Pengurusan Tenaga Cekap a. Menggubal Prosedur Pengoperasian Piawai (S.O.P) mengenai kelestarian tenaga. b. Gerak kerja pelaksanaan terhadap S.O.P kelestarian tenaga. c. Pemantauan dan pemantapan S.O.P.

PROGRAM 2 Budaya Tenaga Lestari Penggunaan tenaga yang cekap dapat dicapai melalui penerapan budaya tenaga lestari dalam kalangan warga UMT. Budaya ini dapat diterap melalui kempen, pemantauan secara berterusan, analisa penggunaan tenaga dan menggalakkan penyertaan warga UMT dalam pengurusan kecekapan tenaga.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 1. Kempen Budaya Tenaga Lestari Berterusan a. Program kempen amalan lestari. b. Program hebahan penggunaan peralatan dan teknologi cekap tenaga.


22

Bangunan baharu di reka bentuk dengan mengambil kira elemen pengurusan tenaga.

PROGRAM 3 Penggunaan Tenaga Secara Lestari

TINDAKAN SEGERA 1. Audit Kecekapan Tenaga a. Pengauditan tenaga ini dilakukan bagi setiap bangunan bertujuan memastikan penggunaan tenaga dapat dicapai secara optimum.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Tenaga Hijau a. Inventori data asas penggunaan tenaga dengan memperkenalkan submeter setiap bangunan. b. Pemasangan motion sensor di ruang-ruang yang berkaitan/dikenal pasti. c. Pemasangan mentol dan sistem penyaman udara cekap tenaga. d. Setiap peralatan elektrik/makmal perlu memenuhi penarafan empat bintang ke atas untuk kecekapan tenaga. 3. Penarafan Cekap Tenaga Pertandingan kecekapan penggunaan tenaga setiap bangunan.

PROGRAM 4 Tenaga Alternatif UMT seharusnya mengambil peluang menggunakan teknologi terkini iaitu tenaga boleh diperbaharui seperti tenaga solar dan tenaga angin bagi membekalkan elektrik di tempat-tempat yang sesuai di dalam kampus. Ini adalah kerana kampus UMT terletak di pesisir pantai yang memberi banyak kelebihan dari aspek kesediaan sumber tenaga angin dan tenaga solar.

TINDAKAN SEGERA 1. UMT FiT UMT melaksanakan kajian skim Feed in Tariff (FiT) untuk tenaga solar bagi mengurangkan jejak karbon di dalam kampus.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Tenaga Boleh Diperbaharui a. UMT FiT - UMT melaksanakan skim Feed in Tariff. b. Melaksanakan projek tenaga hybrid solar dan angin untuk lampu jalan dan lampu taman. c. Mewujudkan pusat pengecasan setempat untuk peranti elektronik seperti komputer riba, telefon bimbit, tablet dan sebagainya yang berasaskan tenaga diperbaharui. d. Kajian saintifik kebolehgunaan tenaga ombak.


Empat kriteria utama perlu diambil kira untuk sesuatu sumber tenaga itu diiktiraf sebagai sumber tenaga lestari: (i) Mempunyai jaminan bekalan tenaga yang mencukupi bagi memenuhi keperluan masa kini dan akan datang. (ii) Sumber tenaga itu dianggap bersih dan tidak mencemarkan alam sekitar. (iii) Penggunaan sumber tenaga tidak mencetuskan sebarang konflik dan menjejaskan keselamatan warga kampus. (iv) Kesaksamaan dan keadilan sosial kepada semua warga kampus.

23

PROGRAM 5 Kesedaran Kelestarian Air Kesedaran warga universiti terhadap kepentingan air merupakan perkara asas dalam program kelestarian air.

TINDAKAN SEGERA 1. Kempen Penjimatan Air

Merupakan kempen yang sedia ada yang diteruskan dan diperkasakan.

2. Syarahan Umum, Forum dan Ceramah Pakar Projek yang perlu diadakan secara berkala melibatkan warga UMT.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Kelab Kelestarian Air Kelab Kelestarian Air diwujudkan untuk merancang, melaksana dan memantau tahap kesedaran warga universiti serta keberkesanan program.

PROGRAM 6 Program Kelestarian Penggunaan Air Program ini bertujuan untuk mengoptimumkan penggunaan air. Program ini dapat dilaksanakan melalui perancangan strategik iaitu mengkelaskan penggunaan air kepada tiga kategori: (i) Penggunaan asas yang wajib seperti untuk mandi, kebersihan diri dan sebagainya. (ii) Penggunaan untuk penyelidikan, pengajaran dan pembelajaran serta penyelenggaraan. (iii) Pembaziran dan kebocoran.

TINDAKAN SEGERA 1. Penubuhan Skuad Air Skuad air ini adalah bertujuan untuk memberikan kesedaran, memantau pembaziran dan kebocoran air. Keanggotaan skuad air ini terdiri daripada staf dan pelajar.


24

2. Audit Kecekapan Air Pengauditan air ini dilakukan bagi setiap bangunan bertujuan memastikan penggunaan air dapat dicapai secara optimum.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Penarafan cekap air Pertandingan kecekapan penggunaan air setiap bangunan.

PROGRAM 7 Program Penerokaan Sumber Air Alternatif

TINDAKAN SEGERA 1. Penuaian Hujan Memasang alat pengumpulan air hujan di kawasan strategik sekitar kampus bagi kegunaan hatcheri akuakultur, penyelenggaraan dan sebagainya. 2. Air Bawah Tanah

Air bawah tanah merupakan satu langkah penggunaan sumber air alternatif yang strategik.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Kitar Semula Air Kitar semula air akan menjadi agenda utama universiti ke arah kelestarian air.

Stesen Penyelidikan Tenaga Keterbaharuan UMT.


Program ini bertujuan untuk mempelbagaikan sumber air yang boleh diguna di kampus. Sumber alternatif yang dimaksudkan termasuk air hujan, air bawah tanah dan air permukaan di sekitar kampus. Program ini bertujuan untuk membangunkan kaedah rawatan air yang cekap untuk kitar semula air yang telah diguna. Kualiti air bagi sumber alternatif di Kampus UMT akan dipantau secara berkala untuk tujuan penggunaan dan pemuliharaan.

25

EKOSISTEM MAKANAN LESTARI PENGENALAN

E

kosistem makanan lestari menekankan aspek sistem makanan dan pengurusan sisa secara holistik. Pengurusan sistem makanan yang lestari merujuk kepada kaedah menghasilkan dan menggunakan makanan secara sihat untuk kelangsungan sejagat. Kaedah ini akan memastikan proses penghasilan makanan yang bersih dan selamat serta pengambilannya yang mengikut piramid makanan seimbang. Pemakanan yang betul mengikut piramid makanan dapat memberikan nutrien yang mencukupi dan seimbang kepada tubuh badan. Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672) mendefinisikan sisa pepejal termasuklah apa-apa bahan sekerap atau bahan lebihan lain yang tidak dikehendaki, keluaran yang timbul daripada penggunaan apa-apa proses, buangan sudah pecah, lusuh, tercemar atau rosak. Sisa yang dihasilkan di kampus lebih kepada bahan buangan pepejal dan bahan buangan terjadual yang tidak mempunyai fungsi secara terus dan dilupus secara kekal. Sistem makanan dan pengurusan sisa lestari perlu dilaksanakan bagi mewujudkan persekitaran yang bersih di kawasan kampus bagi memulihara sumber dan melindungi alam sekitar serta meningkatkan kualiti kesihatan awam. Selain itu, ianya adalah selaras dengan Polisi Pengurusan Sisa Pepejal Negara yang dikeluarkan oleh Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan. Pelajar menuai hasil roselle.


26

PROJEK SEMASA


UMT amat prihatin dalam melaksanakan kelestarian sistem makanan dan pengurusan sisa yang efektif. Beberapa projek yang telah dilaksanakan adalah seperti berikut: • Kempen Pengharaman Polisterin - “Ban White Coffin” • Penjualan buah-buahan dan sayur-sayuran segar oleh pelajar dan staf • Penjualan produk makanan sihat melalui kelas komersial makanan • Pemantauan kafeteria kampus oleh Jawatankuasa Penyelarasan Kafeteria UMT • Program kesedaran kitar semula • Pengurusan sisa buangan terjadual mengikut garis panduan Jabatan Alam Sekitar

27

Pengharaman penggunaan bekas makanan polisterin di UMT.

PROGRAM 1 Tak Nak Makanan Terproses Makanan terproses adalah makanan yang mengalami perubahan fizikal dan kimia menerusi proses penyediaan sama ada fizikal (haba), kimia (asid) dan biologi (mikroorganisma).

TINDAKAN SEGERA 1. Kempen “Katakan Tidak” a. Kempen Hari Tanpa Gula b. Kempen Makanan Segar


Diet Sihat dan Seimbang a. Mewujudkan garis panduan diet seimbang. b. Mewujudkan garis panduan menu sihat di semua kafeteria dan pembekal makanan. c. Menyediakan polisi kafeteria lestari.

3. Penarafan Kafeteria Lestari Pengauditan kafeteria berdasarkan Polisi Kafeteria Lestari. 4. Tagging Makanan Melabel kalori makanan bagi makanan utama yang dijual di kafeteria.

PROGRAM 2 “Go 3R” (Reduce, Reuse, Recycle) Menggalakkan penggunaan semula bekas makanan bagi mengurangkan penggunaan plastik dan polisterin.

TINDAKAN SEGERA 1. Kempen 3R Menghebahkan kepada warga UMT mengenai kesan buruk penggunaan bekas makanan pakai buang berasaskan plastik melalui saluran media dalaman dan e-mel warga UMT (billboard UMT, Infokus, Samudera, MyNemo).


28

2. Kempen BYO – Bring Your Own Kempen menggalakkan warga kampus membawa bekas makanan dan minuman sendiri. 3. Kempen Paperless a. Mengadakan kempen paperless dalam kalangan warga kampus. b. Penyediaan tong kitar semula di setiap tingkat bagi setiap bangunan. c. Penggunaan cetakan dua muka surat. d. Simpanan dokumen digital.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 4. Polisi Ban White Coffin Mewujudkan polisi/peraturan larangan penggunaan bekas makanan pakai buang berasaskan plastik/polisterin di kalangan warga kampus. 5. Water Cooler Menambah kemudahan water cooler di sekitar kampus.

PROGRAM 3 Kebun dalam Kampus

TINDAKAN SEGERA 1. Lokasi Kebun Mengenal pasti tapak kebun yang sesuai.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Perluasan Kawasan Kebun Memperluaskan kawasan kebun di kampus bagi meningkatkan penanaman pokok-pokok berkenaan dan hasilnya dijual kepada warga kampus secara berkala.


Memfokuskan konsep kampus hijau dengan penanaman pokok-pokok daripada kategori ulam-ulaman, sayur-sayuran, buah-buahan dan tumbuhan kulinari.

29

PROGRAM 4 Pasar Tani Kampus Kewujudan Pasar Tani di kampus dapat menggalakkan pengambilan bahan makanan segar oleh warga kampus.

TINDAKAN SEGERA 1. Lokasi Pasar Tani Mengenal pasti tapak pasar tani yang sesuai.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Kerjasama Strategik Agensi Kerajaan Mewujudkan MoU dengan agensi kerajaan untuk membekalkan bahan mentah dan segar secara berkala di kampus.

Pengambilan bahan makanan segar oleh warga kampus dapat meningkatkan tahap kesihatan.

PROGRAM 5 Pengurusan Sisa Makanan Lestari Memperkenalkan pengurusan sisa lestari di kafeteria dengan pengurangan dan pengasingan sisa makanan di kafeteria.

TINDAKAN SEGERA 1. Kempen Kesedaran a. Program kempen kesedaran pengurangan dan pengasingan sisa makanan di kafeteria. b. Kursus berkaitan porsi makanan dan kalori harian mengikut piramid makanan diberikan kepada warga UMT.


Kaedah Pengurusan Sisa Makanan Lestari a. Penyediaan tong organik dan bukan organik. b. Penyediaan tong kompos. c. Pemasangan perangkap minyak/perangkap sisa makanan. d. Tempat pengumpulan sisa makanan berpusat.

PROGRAM 6 Pengurusan Sisa Bukan Makanan Menggunakan kaedah yang lestari bagi pelupusan sisa bukan makanan.

TINDAKAN SEGERA 1. Pengurusan Sisa Laman Mewujudkan Pasukan Pengurusan Sisa Laman. 2. Pengurusan Sisa Terjadual Pendaftaran dalam E- Consignment Note di bawah Jabatan Alam Sekitar.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Pusat Kitar Semula UMT Mewujudkan pusat pengumpulan kitar semula UMT.


30

4. Polisi Penggunaan Kertas a. Menggalakkan PTj membeli kertas hasil daripada kitar semula. b. Projek guna semula daripada kertas terpakai kepada produk baharu. 5.

Pengurusan Sisa Laman Mewujudkan Pusat Pengurusan Sisa Laman untuk memastikan sisa berkenaan diurus dengan sempurna melalui: i. Penggunaan mesin penghancur. iii. Penghasilan baja organik. ii. Penggunaan baja kompos. iv. Pemantauan berterusan.

6. Pengurusan Sisa Terjadual Mewujudkan Jawatankuasa Pengurusan Sisa Terjadual bagi memastikan sisa terjadual diuruskan berdasarkan Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 (Peraturan Sisa Terjadual 2005). Pengurusan ini dilaksanakan melalui proses berikut: i. Mengisytiharkan penjana sisa terjadual. iv. Melantik kontraktor. ii. Mengklasifikasikan jenis sisa terjadual. v. Menghantar ke tapak pelupusan. iii. Penstoran sementara. vi. Pemantauan yang berterusan.

PEMULIHARAAN WARISAN SEMULA JADI

K

ampus Universiti Malaysia Terengganu (UMT) dibangunkan di kawasan paya laut (tanah bencah) yang terletak di sepanjang pantai menghadap Laut China Selatan dengan persekitaran yang sedang pesat membangun. Kedudukan geografi UMT yang terletak di bahagian hiliran menjadikannya kawasan takungan kepada bahan-bahan buangan domestik daripada kawasan sekitarannya. Enapan bahan pencemar di kawasan UMT sendiri turut disumbangkan oleh kegiatan pengajaran dan penyelidikan yang melibatkan penggunaan dan penghasilan bahan sisa toksik dan terjadual, hatcheri dan lain-lain aktiviti yang menyumbangkan kepada penghasilan bahan pencemar. Di samping itu, kajian juga menunjukkan UMT sedang menghadapi ancaman berterusan daripada hakisan pantai. Tanah bencah di UMT amat penting dari segi khidmat ekosistem misalnya untuk kawalan dan tebatan banjir, penapisan bahan enap cemar serta kawalan hakisan tanah dan pantai. Kewujudan tanah bencah juga mempunyai hubung kait yang rapat dengan kawalan hidrologi setempat. Tanah bencah yang sihat dan berfungsi dengan baik amat penting untuk pengekalan habitat semula jadi dan kepelbagaian biologi setempat serta kelestarian hidup masyarakat. Kawasan ini berpotensi untuk dipulihara dan dibangunkan secara lestari dan menjadi daya tarikan di UMT. Oleh itu, kawasan tanah bencah yang masih ada di UMT wajar dipulihara untuk fungsi ekosistem serta nilai estetiknya kepada UMT.

Tanah bencah yang terpelihara penting untuk pengekalan habitat semula jadi dan kepelbagaian biologi setempat.


PENGENALAN

31

PROGRAM 1 Cakna Setempat Mewujudkan jaringan kesefahaman di antara UMT, pihak berkuasa tempatan, organisasi, dan masyarakat setempat mengenai persekitaran lestari.

TINDAKAN SEGERA 1. Jawatankuasa Setempat Persekitaran Lestari Membentuk jawatankuasa yang dianggotai bersama oleh UMT, pihak berkuasa tempatan, organisasi dan masyarakat setempat serta pihak-pihak berkenaan. 2. Kempen Kampus Indah Menganjurkan Program Kampus Lestari di UMT dan menanamkan konsep Kampus Indah di UMT.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Kempen Komuniti Kempen Persekitaran Lestari yang melibatkan komuniti setempat.

PROGRAM 2 Cakna Banjir Mengurangkan risiko kejadian banjir di UMT.

TINDAKAN SEGERA 1. Pemetaan Banjir Pemetaan banjir bagi kampus UMT dan kawasan sekitar.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Tebatan Banjir a. Program penebatan banjir di kampus UMT. b. Mewujudkan kawasan tadahan air larian sementara untuk menampung limpahan semasa aliran puncak. c. Meluaskan kawasan hijau berkepadatan tinggi untuk meningkatkan kadar pintasan dan penyusupan air hujan.


32 Deklarasi menjaga, memelihara dan memulihara kawasan pantai.

PROGRAM 3 Cakna Tanah Bencah Mengekalkan kawasan hutan tanah bencah yang masih ada untuk kelestarian ekosistem.

1. Kempen Cakna Tanah Bencah a. Kempen menyemaikan kecintaan kepada alam sekitar oleh warga UMT dan pengunjung. b. Menghentikan sebarang kegiatan tebus guna kawasan hutan tanah bencah.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Eko-Rekreasi Menghidupkan hutan tanah bencah sebagai tarikan eko-rekreasi dengan membina walkway dan living lab.

PROGRAM 4 Cakna Mengabang Memastikan kualiti air mengabang sesuai untuk hidupan akuatik.

TINDAKAN SEGERA 1. Kajian Kualiti Air Mengabang Pemantauan kualiti air secara berkala.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Tanah Bencah Buatan Membina tanah bencah buatan untuk memastikan rawatan air secara semula jadi secara phytoremediation/ kaedah ekologi. 3. Zon Rawatan Air Mewujudkan zon-zon penapisan/zon rawatan air yang mengawal kualiti air mengabang.

PROGRAM 5 Telap Air Meningkatkan proses penyerapan air ke dalam tanah bagi mengurangkan larian air di permukaan.

TINDAKAN SEGERA 1. Pengurangan Larian Air a. Membina parkir menggunakan bahan yang telap air. b. Membangunkan kemudahan sub-surface retention pond. c. Menanam pokok yang mempunyai keupayaan menahan air untuk mengurangkan throughflow (contohnya Juniper, Tembusu).


TINDAKAN SEGERA

33

PROGRAM 6 UMT Hijau Meningkatkan kawasan hijau di sekitar kampus UMT.

TINDAKAN SEGERA 1. Kempen 1 Warga 1 Pokok Mengadakan program/kempen penanaman satu pokok bagi setiap warga.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Green Lung a. Melaksanakan program penghijauan semula UMT dan usaha pemantauan kawasan hijau. b. Setiap PTj mewujudkan kawasan tanaman pokok (green lung) di kawasan masing-masing.

PROGRAM 7 Cakna Hidupan Liar Memulihara habitat hidupan liar (haiwan yang tidak dijinakkan) di sekitar kampus.

TINDAKAN SEGERA 1. Inventori Hidupan Liar Menyediakan inventori hidupan liar yang ditampung oleh ekosistem semula jadi di kampus UMT.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Zon Perlindungan Haiwan Liar UMT Pewartaan zon perlindungan haiwan liar di kampus.


34

Kawasan mengabang – salah satu warisan alam semula jadi UMT.

Penyu merupakan salah satu warisan semula jadi yang perlu dipelihara dan dilindungi

PEROLEHAN LESTARI BLUEPRINT KAMPUS LESTARI UMT

PENGENALAN

S

etiap produk yang dibeli menghasilkan sisa buangan yang memberi kesan kepada alam sekitar. Oleh itu, perolehan merupakan elemen penting dalam merealisasikan Kampus Lestari. Bagi menjadikan UMT sebagai kampus lestari, perolehan semestinya berdasarkan kriteria lestari dan warga UMT perlu mempunyai pemikiran lestari. Perolehan Lestari merupakan perolehan bekalan yang mempunyai unsur mesra alam dan jimat tenaga atau pelantikan pembekal yang mengamalkan nilai kelestarian dalam proses pengeluaran produknya.

35

UMT mengutamakan perolehan peralatan jimat tenaga dan mesra alam.

PROGRAM 1 Perolehan LESTARI (Green Purchasing) Menggalakkan warga kampus membuat perolehan bekalan/perkhidmatan yang menepati ciri kelestarian.

TINDAKAN SEGERA 1. Bekalan lestari a. Menentukan kriteria/spesifikasi keperluan bekalan menepati ciri kelestarian. b. Menyatakan spesifikasi peralatan atau menetapkan syarat yang mempunyai ciri kelestarian berikut: i. Jimat tenaga ii. Tidak toksid iii. Tahan lama dan boleh dibaik pulih iv. Bahan boleh kitar semula c. Kriteria pemilihan pembekal Mengutamakan pembekal yang mengamalkan nilai kelestarian dalam proses pengeluaran. Contoh: Mempunyai pengiktirafan ISO 14000 dan OSHAS 17000. 2. Kempen Perolehan Lestari a. Mengadakan taklimat kepada warga tentang kepentingan perolehan lestari. b. Hebahan tentang polisi dan pelaksanaan perolehan lestari kepada pembekal melalui e-Pembekal. c. Mencetak slogan kelestarian UMT pada dokumen rasmi.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Pangkalan Data Perolehan Lestari a. Mewujudkan pangkalan data bekalan/perkhidmatan lestari. b. Mewujudkan pangkalan data pembekal lestari.

PROGRAM 2 Pemantauan Perolehan Lestari Pemantauan berterusan bagi memastikan perolehan lestari dilaksanakan secara konsisten.

TINDAKAN SEGERA


36

1. Jawatankuasa/Unit Audit Lestari Jawatankuasa/Unit Audit Lestari yang menjalankan tugas pemantauan bagi setiap projek yang dinyatakan dalam Blueprint Kampus Lestari.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 1. Anugerah Kelestarian Pejabat dan Pembekal a. Pengiktirafan kepada PTj yang mengamalkan perolehan lestari. b. Pengiktirafan kepada pembekal yang mengamalkan nilai lestari.

PENGANGKUTAN MESRA ALAM

P

engurusan sistem pengangkutan kampus yang mantap merupakan aspek yang perlu dipandang serius. Kampus UMT yang berkeluasan 218 ekar dengan bilangan kakitangan mencecah 1500 orang dan 8000 pelajar serta bilangan pelawat termasuk pekerja kontraktor sehingga 500 orang menjadikan kawasan kampus kelihatan padat dalam satu-satu masa. Majoriti warga UMT membawa kenderaan sendiri ke kampus dan ini menyebabkan berlakunya kesesakan, kemalangan dan pencemaran. Keadaan ini menyebabkan ketidakselesaan dan mendedahkan warga kampus kepada risiko keselamatan dan kesihatan. PROJEK SEMASA Berikut disenaraikan projek semasa yang telah dilaksanakan: • Pelan induk kampus lestari UMT yang merangkumi sistem pengangkutan • Ruang letak basikal berkunci • Ruang pejalan kaki berbumbung dan tidak berbumbung • Parkir berpusat

Berbasikal – ke arah kampus bebas karbon.


PENGENALAN

37

PROGRAM 1 Sistem Pengangkutan Bagi menjamin kualiti udara kampus yang bersih dan kelancaran lalu lintas kampus, pengurangan kadar kemasukan kenderaan bermotor ke dalam kampus perlu dititikberatkan.

TINDAKAN SEGERA 1. Pengangkutan Lestari a. Perkongsian kenderaan. b. Larangan penggunaan kenderaan bermotor oleh pelajar tahun 1. c. kempen berjalan kaki. d. Kempen penggunaan basikal. e. Mengadakan promosi jualan murah basikal. f. Menyediakan perkhidmatan shuttle bus.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Pengangkutan Lestari a. Menambah baik kemudahan tempat letak kenderaan berpusat. b. Menghubungkan keseluruhan laluan pejalan kaki berbumbung dalam kawasan kampus. c. Penggunaan kenderaan hybrid sebagai kenderaan rasmi UMT. d. Perkhidmatan charging station di tempat letak kenderaan. e. Menyediakan tempat letak basikal berkunci dan berbumbung. f. Menyediakan laluan khas untuk penunggang basikal. g. Perkhidmatan sewaan basikal.

PROGRAM 2 Zon Bebas Kenderaan Zon bebas kenderaan dapat mengurangkan kesesakan sesuatu kawasan yang menjadi tumpuan warga.

TINDAKAN SEGERA BLUEPRINT KAMPUS LESTARI UMT

38

1. Zon Bebas Kenderaan Berenjin Mengenal pasti kawasan bebas kenderaan.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 2. Zon Bebas Kenderaan Berenjin Mewartakan kawasan zon bebas kenderaan berenjin.

PROGRAM 3 Keselamatan Sistem Pengangkutan

TINDAKAN SEGERA 1. Penyelenggaraan Berkala a. Menyelenggara pokok di kawasan parkir dan tepi jalan. b. Menyelenggara jalan agar sentiasa berada dalam keadaan selamat. 2. Penguatkuasaan Peraturan Lalu Lintas Memastikan peraturan lalu lintas di UMT dilaksanakan secara konsisten.

TINDAKAN JANGKA PANJANG 3. Jaringan Keselamatan Kampus a. Menyediakan pencahayaan yang cukup di jalan, laluan pejalan kaki dan parkir. b. Menambah bilangan CCTV.

Laluan pejalan kaki berbumbung menggalakkan pergerakan warga kampus tanpa menggunakan kenderaan.


Pemantauan keselamatan dari segi aspek fizikal jalan dan persekitaran merupakan fokus utama kepada keselamatan pengguna jalan raya. Perhatian dan kesedaran warga tentang tanggungjawab bersama menjaga keselamatan menjadi nadi utama keselamatan kampus.

39

PEMBANGUNAN FIZIKAL KAMPUS LESTARI Pembangunan Fizikal Kampus Lestari dipaparkan dalam tiga lakaran peta kampus UMT iaitu pada tahun semasa (2015), fasa 1 (2015-2020) dan fasa 2 (2021-2030). Setiap fasa menunjukkan pembangunan fizikal yang bakal dilaksanakan di dalam kampus. Projek-projek yang bakal dilaksanakan adalah berpandukan polisi Blueprint Kampus Lestari yang diterangkan di bahagian polisi.

PELAN PEMBANGUNAN KAMPUS LESTARI UMT 2015

Laut China Selatan


42

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

KOLEJ SISWA KOMPLEKS SUKAN TENGKU MUHAMAD ISMAIL PUSAT ISLAM SULTAN MAHMUD UMT KOMPLEKS SISWA PUSAT PEMBELAJARAN DIGITAL SULTANAH NUR ZAHIRAH DEWAN SULTAN MIZAN BANGUNAN CANSELORI KOMPLEKS SISWAZAH PUSAT PENGAJIAN PERIKANAN DAN AKUAKULTUR (PPSPA) PUSAT PENGAJIAN SAINS DAN TEKNOLOGI MAKANAN (PPSTM) PUSAT PENGAJIAN PEMBANGUNAN SOSIAL DAN EKONOMI (PPPSE) PUSAT PENGAJIAN PERNIAGAAN DAN PENGURUSAN MARITIM (PPPPM) PUSAT PENGAJIAN SAINS MARIN DAN SEKITARAN (PPSMS) PUSAT PENGAJIAN KEJURUTERAAN KELAUTAN (PPKK) KOMPLEKS KULIAH BERPUSAT KOMPLEKS MAKMAL BERPUSAT INSTITUT BIOTEKNOLOGI MARIN (IMB) INSTITUT AKUAKULTUR TROPIKA (AKUATROP) INSTITUT OSEANOGRAFI DAN SEKITARAN (INOS) RUMAH UNIVERSITI INSTITUT PENYELIDIKAN KENYIR (IPK) KOMPLEKS KULIAH PUSAT PENGAJIAN INFORMATIK DAN MATEMATIK GUNAAN (PPIMG) PUSAT PENGAJIAN SAINS ASAS (PPSA)

SENARIO PEMBANGUNAN SEDIA ADA (TAHUN 2015) Peta Kampus pada tahun 2015 menunjukkan senario semasa pembangunan kampus UMT. UMT semakin pesat membangun hasil daripada pelan pembangunan RMKe-8, RMKe-9 dan RMKe-10 di kampus berkeluasan kira-kira 218 ekar. Kepadatan pembangunan kampus sudah berada pada tahap maksimum dengan keluasan guna tanah menjangkau 72.3 peratus. Berikutan daripada pembangunan kampus yang telah mencapai tahap optimum, UMT telah merancang pelbagai strategi bagaimana untuk menambah baik prasarana, terutama dari segi aspek kelestarian kampus. Kampus UMT juga merupakan sebuah kampus yang unik kerana sebahagian kawasannya merupakan kawasan habitat paya laut. Di samping itu, kawasan kampus juga dikelilingi saliran air semula jadi kira-kira 19.5% daripada keluasan keseluruhan kampus. UMT juga amat menitikberatkan alam semula jadi dan biodiversiti dalam kampus terutama hutan paya laut kampus sebagai kawasan hijau yang terkawal dan dilindungi.


PETUNJUK BANGUNAN SEDIA ADA :

43


Laut China Selatan


44

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

JALAN LINGKARAN DAN JAMBATAN ASRAMA PELAJAR (PFI) LALUAN PELAJAR BERBUMBUNG FASA 1 TEBATAN BANJIR FASA 1 LALUAN BERBASIKAL FASA 1 KOLAM REKREASI PELAJAR DATARAN PELAJAR 1 TAMAN ILMU BOTANI BANGUNAN MAKMAL SAINS NAUTIKA DATARAN PELAJAR 2 BANGUNAN INSTITUT BIOTEKNOLOGI MARIN 12 LALUAN PELAJAR FASA 1 13 BOARDWALK 14 GROIN PENCEGAH HAKISAN PANTAI

JALAN RAYA

LALUAN PELAJAR BERBUMBUNG FASA 1

LALUAN PELAJAR FASA 1

LALUAN BERBASIKAL FASA 1

PEMBANGUNAN KAMPUS LESTARI FASA 1 (2015-2020) Peta Kampus yang ditunjukkan dalam perancangan pembangunan fizikal bagi fasa 1 akan dilaksanakan pada tahun 2015-2020. Kampus UMT dibahagikan kepada lima zon iaitu zon pentadbiran, zon akademik, zon penyelidikan, zon pelajar, dan zon komersial. Projekprojek yang telah dirancang bagi fasa ini adalah seperti berikut: Sistem Lingkaran Jalan UMT Bagi memastikan kelancaran, keselesaan dan keselamatan warga kampus, UMT memperkenalkan sistem pengurusan jalan lestari. Sistem ini merangkumi dua komponen iaitu jalan bersepadu dan jalan sekunder. Jalan bersepadu merujuk kepada lingkaran jalan utama sehala mengelilingi kampus yang terdiri daripada laluan kenderaan bermotor, basikal dan pejalan kaki. Jalan bersepadu ini ditunjukkan dengan warna kelabu di dalam pelan yang disediakan. Sistem jalan sehala ini bertujuan untuk mengurangkan kesesakan yang sering berlaku di dalam kampus UMT terutama pada waktu puncak. Kadar kemalangan juga dapat dikurangkan hasil daripada keadaan trafik yang lebih lancar. Jalan sekunder merupakan laluan yang menghubungkan antara bangunan bagi membenarkan kenderaan menjalankan kerja-kerja penyelenggaraan. Jalan ini juga merupakan laluan basikal dan pejalan kaki. Jalan sekunder ini merupakan jalan-jalan kecil yang


PETUNJUK :

45

PERANCANGAN PEMBANGUNAN KAMPUS UMT 2015-2020

Taman Botani

Struktur Pemecah Ombak

Pembangunan Asrama secara PFI

Boardwalk di kawasan paya bakau

Student Mall @ Dataran Pelajar

Kolam Rekreasi Pelajar

Bangunan Institut Bioteknologi Marin


46 Landskap Fasa 1

Bangunan Makmal Sains Nautika

Sambungan jalan Lingkaran & Jambatan Penghubung

menghubungkan jalan utama dengan bangunan, dan di antara bangunan.

Bangunan Terdapat beberapa bangunan baharu yang akan dibina dalam fasa ini yang merupakan pelan pembangunan RMKe-10 dan RMKe-11. Ia merangkumi kolej kediaman, bangunan Institut Bioteknologi Marin (IMB) dan Makmal Sains Nautika. Kolej kediaman yang bakal dibina akan dapat menampung tambahan 3,000 pelajar untuk tinggal di dalam kampus dan seterusnya menjamin keselamatan dan keselesaan mereka. Bangunan Makmal Sains Nautika dan IMB diwujudkan bagi memperkasakan pengajaran dan penyelidikan di universiti dalam bidang tujahan. Taman Edu-Rekreasi Ke arah mewujudkan kampus hijau berkonsepkan universiti dalam taman, UMT mengambil inisiatif untuk membina kemudahan rekreasi bertemakan living lab. Di antara taman yang akan diwujudkan adalah taman botanikal, taman paya laut, marina dan kolam rekreasi.

Taman paya laut diwujudkan bagi memulihara dan mengoptimumkan fungsi hutan paya laut semula jadi yang meliputi hampir 20% keluasan kampus. Pelantar jalan kaki (boardwalk) akan dibina merentasi paya laut bagi membolehkan warga kampus menghayati dan menghargai khazanah alam semula jadi. Di samping itu, kemudahan trek joging akan disediakan di sekeliling taman paya laut ini. Kawasan ini akan digazetkan sebagai kawasan bebas pembangunan fizikal. Tasik rekreasi UMT akan diwujudkan daripada tiga kolam yang akan ditebus guna. Kawasan tasik ini akan dilengkapi dengan trek joging, kemudahan wall climbing dan bersenam, gazebo dan kawasan berkelah. Tebatan Banjir Kedudukan geografi UMT yang terletak di bahagian hiliran menjadikannya kawasan takungan air yang datang daripada kawasan sekitarannya. Bagi melancarkan pengaliran air, tebatan banjir yang lurus akan dibina di sepanjang laluan terusan air. Ini akan dapat menampung limpahan air semasa musim tengkujuh. Selain daripada mengukuhkan struktur tebing terusan, ia juga dapat dijadikan kawasan rekreasi.


Bagi memastikan kampus UMT bebas karbon, satu rangkaian laluan basikal dan pejalan kaki yang menyeluruh akan diwujudkan. Untuk menyokong hasrat ini, parkir basikal berkunci dan berbumbung akan disediakan di setiap bangunan. Di samping itu, laluan pejalan kaki berbumbung yang menghubungkan seluruh bangunan akan menggalakkan gaya hidup sihat dalam kalangan warga kampus. Keselamatan warga juga dititikberatkan dengan menaik taraf sistem pencahayaan jalan serta kamera litar tertutup.

Taman botanikal yang bakal dibina di tengah-tengah kampus akan menjadi habitat kepada flora dan fauna semula jadi tempatan. Selain daripada menjadi pusat riadah bagi warga kampus, ia akan berfungsi sebagai pusat pendidikan, penyelidikan saintifik dan pemuliharaan tumbuh-tumbuhan tempatan.

47

PELAN LALUAN PEJALAN KAKI BERBUMBUNG 2015

Pelan Laluan Pejalan Kaki Sedia Ada


48

PELAN RANCANGAN SAMBUNGAN LALUAN PEJALAN KAKI BERBUMBUNG 2016-2020

Sambungan Baharu


Laluan Pejalan Kaki Berbumbung Sedia Ada

49


Laut China Selatan


50

Pelan Pembangunan fizikal bagi fasa 2 akan dilaksanakan bermula pada tahun 2021-2030. Pembangunan kampus utama UMT ini telah mencapai tahap maksimum. Dalam fasa 2 ini, pembangunan adalah tertumpu kepada pembinaan marina, pusat-pusat komersial bersepadu, pangsapuri dan pintu masuk utama sepertimana berikut: Marina UMT Sesuai dengan lokasi UMT di pesisir pantai, sebuah Marina akan dibina bagi menyokong bidang tujahan universiti. Bagi tujuan tersebut, penambakan selebar 80 meter sedang dilaksanakan di sepanjang pantai bagi memulihkan kawasan berpasir yang terhakis. Marina ini akan dilengkapi dengan pelabuhan mini yang lengkap untuk pengurusan marina, bangunan pejabat, ruang pengajaran dan pembelajaran, rumah penginapan serta kafeteria. Pusat Komersial Bersepadu Pusat Komersial Bersepadu yang bakal dibina berada di tepi laluan jalan raya utama bagi membolehkan pusat ini dikunjungi bukan sahaja oleh warga UMT tetapi juga penduduk yang tinggal di sekitar UMT. Pusat ini akan dilengkapi dengan kemudahan parkir bertingkat, lot perniagaan dan kolej kediaman antarabangsa. Sebahagian kemudahan parkir bertingkat ini menjadi parkir utama staf UMT. Dengan mewujudkan parkir berpusat ini, kampus UMT akan menjadi sebuah kampus bebas kenderaan.


PEMBANGUNAN KAMPUS LESTARI FASA 2 (2021-2030)

51

PERANCANGAN PEMBANGUNAN KAMPUS UMT 2021-2030

Resort Penginapan

Pembangunan Sistem Tenaga Diperbaharui

Tempat Letak Kenderaan Bertingkat

Marina


52

Pusat Komersial Bersepadu

Asrama antarabangsa

Bangunan Tempat Letak Kenderaan Bertingkat Bagi memastikan kualiti udara kampus yang bersih dan kampus bebas kenderaan, UMT akan membina sebuah tempat letak kenderaan bertingkat yang mampu menampung jumlah kenderaan bagi seluruh warga kampus. Bangunan ini akan di bina di satu kawasan yang berdekatan dengan pintu masuk utama dan berada di kawasan pinggir kampus.


Asrama Pelajar Antarabangsa Pembinaan Kolej Kediaman Antarabangsa adalah selaras dengan hasrat UMT untuk menjadi tarikan dan pilihan pelajar antarabangsa. Dengan itu, kolej kediaman ini akan menyediakan kemudahan penginapan dan fasiliti bertaraf antarabangsa.

53

PELAN RANCANGAN SAMBUNGAN LALUAN PEJALAN KAKI BERBUMBUNG 2021-2030

Laluan Pejalan Kaki Berbumbung Sedia Ada Sambungan Baharu


54

PELAN RANCANGAN SAMBUNGAN LALUAN BERBASIKAL 2016-2030

Laluan Berbasikal


Tempat Meletak Basikal Berbumbung

55

KESIMPULAN

U

niversiti Malaysia Terengganu (UMT) menyokong aspirasi kerajaan ke arah menjadikan Malaysia sebagai sebuah negara maju menjelang tahun 2020 melalui pembangunan yang lestari. Bagi menyahut seruan kerajaan ini, UMT telah menggariskan pelan ke arah mewujudkan sebuah kampus lestari yang diterjemahkan melalui penerbitan Blueprint Kampus Lestari UMT. Di dalam misi mengejar kecemerlangan menjadi sebuah universiti berfokus marin terunggul, UMT tetap memberikan perhatian yang tinggi kepada aspek penyediaan persekitaran yang mesra alam untuk keselesaan warganya. Blueprint Kampus Lestari UMT akan menjadi panduan kepada warga universiti bagi merealisasikan hasrat mewujudkan persekitaran kampus mesra alam melalui pembangunan kampus yang bersifat lestari. Pelaksanaan perancangan yang terkandung di dalam blueprint ini akan melibatkan kerjasama dan komitmen segenap warga kampus dan disokong oleh agensi-agensi yang terlibat serta komuniti setempat. Hasrat ini adalah selari dengan keunikan lokasi UMT yang begitu dekat dengan alam, dikelilingi tumbuhan menghijau di pesisir Laut China Selatan. Blueprint Kampus Lestari UMT telah menggariskan program dan projek segera dan jangka panjang melalui tujuh aspek yang berkait rapat dengan persekitaran kampus. Melalui perancangan ini, ciri-ciri kelestarian akan diterapkan di dalam hampir segenap aspek pembangunan di UMT. Akhirnya, UMT juga berhasrat agar pelaksanaan program kampus lestari ini akan menjadi model kepada komuniti setempat dan Universiti Awam yang lain.


56

SEKALUNG BUDI Setinggi-tinggi penghargaan dan terima kasih diucapkan kepada:

YBhg. Profesor Dr. Mohd Effendy bin Abd Wahid Pengerusi, Jawatankuasa Blueprint Kampus Lestari Ahli-ahli Jawatankuasa Blueprint Kampus Lestari UMT: Ir. Haji Mohd Zaideen bin Yusoff Puan Hajah Nor Azizah binti Kasim Prof. Dr. Ir. Ahmad bin Jusoh Prof. Dr. Nora’aini binti Haji Ali Prof. Madya Dr. Aziz bin Ahmad Prof. Madya Dr. Mohd Pouzi bin Hamzah Prof. Madya Dr. Mohd Suzuri bin Hitam Prof. Madya Dr. Mohammad Fadli bin Ahmad Prof. Madya Dr. Mohd Zamri bin Ibrahim Prof. Madya Dr. Marzuki bin Haji Ismail Prof. Madya Dr. Amiza binti Mat Amin Prof. Madya Dr. Hii Yii Siang Prof. Madya Dr. Zaleha binti Kassim Prof. Madya Dr. Mohd Ikmar Nizam bin Mohamad Isa Prof. Madya Zainal Ashirin bin Shahardin Prof. Madya Dr. Jamilah binti Mohd Salim@Halim Kapten Mohd Naim bin Fadzil Dr. Nazli bin Aziz Dr. Jarina binti Mohd Jani Dr. Nor Hayati binti Ibrahim Dr. Mohd Nizam bin Lani Dr. Khatijah binti Omar

Dr. Siti Aisyah binti Saat Dr. Shahrul bin Ismail Dr. Zuraini binti Anang Dr. Wan Bayani binti Wan Omar Dr. Salisa binti Abdul Rahman Dr. Noor Zaiton binti Yahya Dr. Izan binti Jaafar Puan Zahara binti Kedri Engr. Mohd Faizal bin Mohd Noor Puan Azizah binti Hasan Tuan Haji Zukiferee bin Ibrahim Cik Roslina binti Ghazali Encik Wan Azman bin Wan Alwi Tuan Syed Mohd Fadhlee bin Syed Alwi Encik Abdul Hadi bin Muhammad Encik Wan Abdul Manan bin Wan Abdullah Encik Kasawani @ Kazuwani bin Ibrahim Encik Aisamuddin bin A. Jalil Tengku Iskandar Zulfahmie bin Tengku Mohamad Encik Mokhtar bin Ishak Encik Mohd Hasrul bin Awang Muni Cik Azlin binti Bajuri

Serta semua pihak yang terlibat di dalam penghasilan Blueprint Kampus Lestari UMT Barisan Urus Setia: Prof. Dr. Fauziah binti Hj. Abu Hasan Prof. Madya Dr. Zailani bin Abdullah Dr. Mohd Nazli bin Mohd Nor Encik Shahrul Jama bin Othman Puan Marliana binti Asaari

Encik Abdul Rahim bin Uzip @ Othman Encik Abdul Razak bin Mamat Puan Hasliana binti Hamali Cik Zubaidah binti Abdullah Puan Dalina binti Awang


YBhg. Profesor Dato’ Dr. Nor Aieni binti Haji Mokhtar Naib Canselor UMT

57

w

u.my t.ed m .u ww

Diterbitkan oleh Penerbit UMT, Universiti Malaysia Terengganu, Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia

Recommend Documents