VRAGEN NR. 113 Haarlem, 29 november 2005 Onderwerp: Vragen van R.E. Vis (VVD) Bijage(n): 1 De voorzitter van Provinciale Staten van Noord-Holland deelt u overeenkomstig het bepaalde in artikel 45 van het Reglement van Orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van Provinciale Staten mede, dat op 2 november 2005 van het lid van Provinciale Staten, de heer R.E. Vis, de volgende vragen bij Gedeputeerde Staten zijn ingekomen. Inleiding Ons bereiken uiteenlopende berichten met betrekking tot de invoering van de OV chipkaart. Op 21 oktober kopt het Financieële Dagblad geruststellend: Problemen met chipkaart zijn volgens NS opgelost. Vier dagen later meldt De Telegraaf dat de OV chipkaart duurder wordt. En op 31 oktober waarschuwt de Staatscourant dat de OV chipkaart in de gevarenzone verkeert. De VVD beschouwt de OV chipkaart niet als een geinig gadget maar als een serieus alternatief voor zowel de nationale strippenkaart, het sterabonnement, als het vervoerbewijs voor de trein. Een betaalwijze waarmee prijsdifferentiatie in het openbaar vervoer meer dan nu het geval is, kan worden toegepast. Hetgeen belangrijk is omdat naast andere maatregelen de prijsstelling een positieve invloed kan hebben op het bereiken van nieuwe reizigers. Zodat het openbaar vervoer een hogere bezettingsgraad krijgt en in bepaalde gevallen een alternatief kan zijn voor autogebruik. De VVD-fractie is daarnaast bezorgd over eventueel uit- of zelfs afstel van de OV chipkaart. Dit zou nadelig zijn voor Noord-Holland. Wij verwachten dat de nauwkeurige registratie van reizigers een reëler en vooral ook hoger reizigersaantal weer gaat geven en op grond daarvan een hogere rijksvergoeding oplevert voor openbaar vervoer waarvoor de provincie NoordHolland concessieverlener is. Dit alles brengt ons tot de volgende vragen aan het College van Gedeputeerde Staten. Vragen 1. a) De chipkaart moet voor 2008 de huidige vervoerbewijzen in het openbaar vervoer hebben vervangen. Een grootschalige proef in Rotterdam waarbij NS, Connexxion en de RET waren betrokken, is uitgesteld. Alleen Connexxion voert een proef uit in de Hoeksche Waard. Het OV Chipkaart-platform lanceerde op 2 november 2004 - dus exact een jaar geleden - de website www.ov-chipkaart.nl met het doel informatie te geven over de OVchipkaart en over de invoering ervan in het openbaar vervoer. De website www.ovchipkaart.nl stelt nog immer: Eind 2005 start het Brabantse vervoerbedrijf BBA (onderdeel van de Connex-groep) een test met enkele buslijnen. Begin 2006 sluit het GVB in Amsterdam zich aan. Eind 2006 wordt de OV-chipkaart gebruikt in alle treinen, het stadsvervoer in de Randstad en een groot deel van het streekvervoer. De huidige planning is dat de OV-chipkaart in 2007 in heel Nederland kan worden gebruikt. In 2007 kunnen reizigers overal in Nederland met de OV-chipkaart reizen. Kloppen deze verwachtingen nog?
1
b) Het uitblijven van inlevering van een tijdschema voor invoering van de chipkaart, door NS kan worden beschouwd als een belangrijke vertragende factor. Vooral het feit dat NS op 15 augustus van dit jaar nog niet eens wist of en wanneer een dergelijk schema zou worden overlegd is veel betekenend. De minister verwachtte het tijdschema op 27 oktober te ontvangen. Heeft NS deze verwachting op 27 oktober ingelost? Zo nee, wanneer is het invoeringsschema dan wel gepresenteerd? c) Om de beoogde invoeringstermijn te halen, had circa zes weken geleden een definitief besluit moeten zijn genomen. Dat is niet gebeurd, mede door het feit dat NS op 15 augustus geen invoeringsschema heeft overgelegd aan de Minister van Verkeer en Waterstaat. Aanvullend ministerieel onderzoek naar mogelijk toegenomen kosten (100-150 miljoen extra) is pas afgerond in januari of februari 2006. Al met al een vertraging van bijna een half jaar, op een doorlooptijd van 25 maanden. Acht u de beoogde invoeringstermijn, n.l. eind 2007, nog haalbaar? 2. Minister Peijs zei op 26 oktober 2005 bij een symposium over de chipkaart in Den Haag, dat lokale en regionale bestuurders verwachten dat de kosten een stuk hoger gaan uitvallen, n.l. 100 tot 150 miljoen euro meer. De minister voegde daaraan toe: een financiële onderbouwing ontbreekt nog. Kunt u als een van die regionale bestuurders aangeven waarop de verwachting dat de kosten voor de invoering met 100-150 miljoen euro toenemen, dan wèl is gebaseerd en waarom kennelijk een niet met cijfers onderbouwde verklaring is afgegeven? 3. Belangenorganisaties van reizigers hebben elf punten opgesteld waaraan de OV chipkaart moet voldoen. U treft ze onderstaand aan. De criteria zijn te beschouwen als ondersteuning voor een beleid dat is gericht op een openbaar vervoer dat zich kenmerkt door klantgerichtheid, duurzaamheid, kwaliteit en met andere vormen van vervoer concurrerend vermogen, waarbij ook de keuzereiziger die incidenteel voor de vraag komt of hij voor zijn reis een beroep doet op het openbaar vervoer, wordt aangetrokken. Kunt u aangeven in hoeverre de OV Chipkaart, die door minister Peijs in haar enthousiasme de potentiële kampioen onder de vervoersbewijzen wordt genoemd, voldoet aan deze elf criteria en daarmee ook daadwerkelijk aan de door de minister verleende titel? De OV-chipkaart maakt het reizen met het OV gemakkelijker. De OV-chipkaart maakt het reizen met het OV niet duurder. Het aanbod van tarieven op de OV-chipkaart is overzichtelijk. De reizigers worden goed geïnformeerd, met bijzondere aandacht voor ouderen en gehandicapten. De prijsberekening van een reis is voor de reiziger transparant, voorspelbaar en controleerbaar. Aan de kaart zelf zijn voor de reiziger geen kosten verbonden. De privacy van de reiziger is gewaarborgd, zonder dat daar een financiële straf op staat. De OV-chipkaart en de toegangspoortjes beperken de toegankelijkheid en de veiligheid van het OV niet. De voorwaarden voor het gebruik van de OV-chipkaart zijn helder en evenwichtig. Service en klachtenafhandeling zijn op een klantvriendelijke manier geregeld.
2
-
De reiziger kan vertrouwen op de goede werking van het systeem.
4. Op welke wijze en per wanneer heeft u, uitgaand van introductie van de chipkaart per uiterlijk eind 2007, in uw meerjarenramingen rekening gehouden met afschaffing van de huidige WROOV-systematiek en invoering van de OV Chipkaart die naar verwachting voor Noord-Holland een hogere rijksvergoeding op gaat leveren? Ons antwoord aan Provinciale Staten luidt als volgt: 1. Deze verwachtingen kloppen gedeeltelijk nog. Sinds enkele maanden wordt er proefgedraaid met de OV-chipkaart in het openbaar vervoer in en rond Rotterdam. In eerste instantie werd de werking van de kaart daar getest door personeel van de vervoerbedrijven RET en Connexxion. De proef is, met vertraging door technische en andere problemen, recent uitgebreid naar meer gebruikers. In hoog tempo zullen metrostations worden voorzien van beheerste toegang, dat wil zeggen poortjes die opengaan door de OV-chipkaart langs de lezer te halen. De reizigers worden begeleid door personeel van de vervoerbedrijven. NS sluit, eveneens vertraagd, begin 2006 aan door ingebruikname van de OV-chipkaart in de Hoekse Lijn. De bedrijven RET, Connexxion en NS en hun opdrachtgevers geven aan dat er haast is met de invoering van de OV-chipkaart, maar dat een beheerste invoering nog belangrijker is voor acceptatie door de klant. Zorgvuldigheid voor snelheid dus. Anders gezegd, problemen die men tegenkomt in een bepaalde fase van de “uitrol” worden eerst opgelost, alvorens men de vervolgstap zet. Omdat men de nodige problemen tegenkwam - tourniquets die niet opengingen, vandalisme, communicatie tussen systemen etc., heeft de proef vertraging opgelopen. In metrostations in Amsterdam zijn tourniquets geplaatst. Ingebruikname was voorzien begin 2006, en is uitgesteld. In de loop van 2006 zal met de OV-chipkaart gereisd worden in de metro. Zodra het verantwoord is, komt er beheerste toegang op de metrostations. Beheerste toegang, in combinatie met toezicht door personeel en camera’s, maken de metrostations veiliger. Sneltramhaltes in Buitenveldert en Amstelveen zijn niet “afsluitbaar”, of dat is vanwege veiligheid (lopen op de trambaan) niet verantwoord. Op de sneltram wordt in de loop van komend jaar gereisd met de OV-chipkaart door middel van betaling van de rit via de kaartlezer op de halte. BBA heeft praktijkervaring met het beproeven van de kaart op de verbinding VlissingenBreskens. BBA gaat de kaart testen in Gelderland. Arriva test de kaart in het Noorden des lands. Alles bij elkaar wordt de OV-chipkaart nu respectievelijk in 2006 getest door de meeste OV-bedrijven op de verschillende modaliteiten. De OV-chipkaart zal in een groot deel van Nederland in gebruik zijn in de loop van 2007, zeker in de randstad. Provincies en kaderwetgebieden hebben de keuze op welk moment hun concessiehouders de OV-chipkaart moeten voeren. Men laat zich hierbij ook leiden door praktische zaken, zoals het tijdstip van een concessiewisseling. Naar verwachting zal de OV-chipkaart niet voor 2008 maar wel voor 2009 het vervoerbewijs en betaalmiddel zijn in al het openbaar vervoer in Nederland. Er wordt in stappen gewerkt naar een kaart in de keten. b. De Nederlandse Spoorwegen zijn er kortgeleden pas in geslaagd om een planning af te geven. U treft de brief aan de minister bijgaand.
3
c. De door ons in het voorjaar vastgestelde datum voor invoering is 1 januari 2007. Op het moment van dit besluit leek het erop dat de invoering op de trein vooraf zou gaan aan de invoering op de bus. De NS afficheerde zich als voorloper. Inmiddels is helaas duidelijk dat NS dat niet waarmaakt. Voor de reiziger op de bus is het van zeer groot belang dat de OV-chipkaart ook gebruikt wordt op de trein, want: • er wordt veelvuldig overgestapt van bus naar trein en omgekeerd. Wanneer de OVchipkaart gebruikt wordt op de bus en nog niet op de trein werkt dat verwarrend en vraagt het extra handelingen. • De NS stuurt de OV-chipkaart op naar al haar klanten. Zo komen vele busreizigers ineens in bezit van de kaart. • Stations worden belangrijk voor de distributie van de kaart via loketten en automaten. Om deze reden laten wij het moment van invoering van de OV-chipkaart in de bus in onze concessies mede afhangen van de invoering in de trein. Daarnaast hebben wij met onze partners in de Noordvleugel – ROA, Amsterdam en Flevoland, afgesproken dat we een gezamenlijk invoeringsmoment nastreven, met uitzondering van de metro. Doel is nog steeds een invoeringsmoment in de randstad, dus ook bij andere aangrenzende concessies van Zuid-Holland en Utrecht. De streefdatum is nu nog haalbaar. Connexxion heeft 12 maanden nodig voor bestellen van de apparatuur, implementeren van software op die apparatuur en andere voorbereidingen. De OV-chipkaart kan 12 maanden na de opdracht daartoe aan Connexxion worden ingevoerd worden op alle bussen. Gezien de vertraging bij de NS achten wij het op dit moment echter verstandiger de invoering uit te stellen met drie maanden. Wij vragen extra garanties aan de NS en aan Connexxion op het gebied van voorlichting en klantvriendelijkheid, voordat we groen licht geven. Zo kan het niet zo zijn, zoals in de pers heeft gestaan, dat de reiziger straks voor een retour meer betaalt voor het reizen met de OV-chipkaart omdat de OV-chipkaart nu eenmaal een enkele reis heen en een enkele reis terug registreert (tenzij vooraf aan het loket of in de automaat een retour wordt geboekt). De onderzoeken van de minister naar de kosten en naar de gang van zaken bij NS wachten wij eveneens af. De resultaten hiervan worden in januari bekend. Wij achten de invoering van eind 2007 in de randstad nog steeds haalbaar, met dien verstande dat niet alle stations dan zijn voorzien van poortjes. 2. Het bedrag komt uit de koker van stadsgewest Haaglanden. Op dat moment had de minister net als wij geen inzicht in de onderbouwing. Nu inmiddels wel. Ongeveer twee jaar geleden zijn alle maatschappelijke kosten en baten van de OVchipkaart becijferd. Hieruit kwam naar voren dat de kosten voor het stads- en streekvervoer hoger liggen dan de baten. Op basis hiervan heeft de minister geld ter beschikking gesteld, waaronder 3,4 miljoen voor onze provincie. Voor de trein en metro waren de baten groter dan de kosten omdat via de OV-chipkaart zwartrijden en veiligheidsproblemen kunnen worden aangepakt. Een van de meegerekende baten betrof groei in reizigersopbrengsten door tariefdifferentiatie. Nu ons college en de commissie WVV, maar bijvoorbeeld ook consumentenorganisaties
4
en de Tweede Kamer erop hameren dat de OV-chipkaart geen “euro-effect” mag teweegbrengen, lijken die baten te verdampen. De kosten vallen dus niet hoger uit, maar de baten vallen lager uit. Vandaar het onderzoek naar de netto kosten. Het bedrag van 100-150 miljoen lijkt ons aan de hoge kant. 3. De OV-chipkaart maakt het reizen, na gewenning en nadat kinderziektes zijn overwonnen, zeker makkelijker. Aanschaf vooraf bij de sigarenhandel is niet meer nodig. Met name toeristen en andere incidentele reizigers begrijpen niets van het huidige zonesyteem. Dat probleem verdwijnt. Hiervoor in de plaats komen nog vast te stellen tarieven per kilometer en nieuwe abonnementsvormen. Het is van cruciaal belang ervoor te zorgen dat alle doelgroepen, met name ook incidentele reizigers en ouderen, goed geïnformeerd worden over waar de vervoerbewijzen te kopen en op te laden en welke handelingen nodig zijn op de stations en haltes en in de trein en in de bus. Wij brengen het belang van duidelijkheid en begrijpelijkheid nadrukkelijk onder de aandacht bij NS en Connexxion. Wij zullen als concessieverlener de tarieven vaststellen. In het voorjaar heeft gedeputeerde Mooij met de commissie WVV van gedachten gewisseld over de hoofdlijnen van het tarievenbeleid. Wij werken het beleidskader momenteel uit, samen met Connexxion en collega’s van andere overheden, en zullen concrete voorstellen voor tarieven aan de commissie en aan consumentenorganisaties voorleggen alvorens over te gaan tot vaststelling van de tarieven. Wij gaan niet over de tarieven in de trein. Wij zijn wel gesprekspartner van de NS en Verkeer en Waterstaat, en dringen bij hen aan op duidelijke en rechtvaardige tarieven. De Tweede Kamer zal hier ook op toezien. Zoals eerder gezegd is voorlichting is onze ogen cruciaal. Bij ieder besluit bij vervoerbedrijven en opdrachtgevers moet duidelijkheid voorop staan, juist ook voor mensen die moeilijk wennen aan verandering. Een ander cruciaal punt is de verkrijgbaarheid. De mensen moeten de kaart op veel plaatsen en zo gemakkelijk mogelijk kunnen kopen en opladen. De vervoerbedrijven werken samen met ons aan een landelijke distributiestrategie. Hierin staat duidelijkheid voorop. Zonder een gedragen en onderbouwde distributiestrategie komt er geen definitief groen licht voor de OV-chipkaart. De prijsberekening gaat op drie manieren. Of de reiziger heeft een abonnement, straks geladen op de kaart. Of de reiziger betaalt de reis aan de hand van een vast instaptarief en een prijs per kilometer. Of de reiziger kiest ervoor een wegwerpkaartje te kopen, voor een rit of bijvoorbeeld voor een dag (een dagkaart). Wij zien erop toe dat de prijsberekening transparant is. Enkele criteria van de belangenorganisaties zijn niet of moeilijk uitvoerbaar. Bijvoorbeeld het criterium dat aan de kaart zelf voor de reiziger geen kosten zijn verbonden. De OV-chipkaart levert veel op maar kost ook geld, 7 euro 50 per kaart. Studenten en NSklanten krijgen de kaart kosteloos. Over de kosten van de kaart voor andere doelgroepen bestaat discussie, iemand moet het betalen. Er kan voor worden gekozen de kosten gedeeltelijk of geheel te vergoeden. Het criterium dat de privacy van de reiziger is gewaarborgd, zonder dat daar een financiële straf op staat, zou betekenen dat er geen ouderenkorting mag worden gegeven. Immers, de houder van een anonieme chipkaart krijgt geen korting omdat diens leeftijd onbekend is. Als een oudere, of een andere persoon op basis van persoonskenmerken, goedkoper wil reizen betekent dat hij of zij moet reizen met de persoonlijke kaart. Wij willen wel korting geven op
5
basis van persoonlijke kenmerken als leeftijd, daarbij zijn persoonsgegevens nodig. Overigens wordt de privacy door regelgeving en toezicht gewaarborgd. De toegangspoortjes beperken per definitie de toegankelijkheid. Mensen zonder vervoerbewijs mogen er niet meer in. Door veel poortjes op drukke stations te plaatsen worden de rijen beperkt. In verband met de criteria “De voorwaarden voor het gebruik van de OV-chipkaart zijn helder en evenwichtig”, “De reiziger kan vertrouwen op de goede werking van het systeem” en “Service en klachtenafhandeling zijn op een klantvriendelijke manier geregeld” hebben wij nog de nodige vragen aan Connexxion, NS en TLS. Die moeten op bevredigende wijze worden beantwoord alvorens wij een definitief groen licht verantwoord achten. 4. De kosten van de WROOV-verdeling zijn verrekend in eerdergenoemde maatschappelijke kosten en batenanalyse. WROOV wordt uitgevoerd door het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De OV-chipkaart levert gemak, transparante tarieven, inzicht in reizigersgedrag en andere voordelen op. Het systeem, waaronder ook de verwerking van alle gegevens en afrekening van reissaldi en dergelijke, kost meer dan het strippenkaartsysteem. Om die kosten te dekken is genoemde 7,50 per kaart benodigd. De verdeling van de rijksbijdrage OV naar de provincies en kaderwetgebieden, inmiddels onderdeel van de BDU, is voor een groot deel bevroren. Op de WROOV wordt slechts beperkt onderhoud en aanpassingen gedaan onder de noemer “WROOV-light”. De extra reizigers die van de OV-chipkaart zijn te verwachten leiden op korte termijn niet tot een effect op de rijksvergoeding voor de provincie.
6
NS Commercie Postbus 2025, 3500 HA
Utrecht
Ministerie van Verkeer en Waterstaat drs S. Riedstra Postbus 20901 2500 EX Den Haag
2 5 00EX2 0901
Directie Hoofdgebouw IV Laan van Puntenburg 100 Postbus 2025 3500 HA
Utrecht
Nederland www.ns.nl
Datum 24 oktober 2005 Ons kenmerk NSC/BD/NSBD/HD/2005/00021 Onderwerp Planning invoering OV-chipkaart
Telefoon 030 - 235 83 42 Telefax 030 - 235 80 12 E-mail
[email protected]
Geachte heer Riedstra,
In het overleg van 24 augustus jl. met uw ministerie inzake de introductie van de OVchipkaart en in de brief van 1 september jl. (NS/BD/LO/2005-517) heeft NS aangegeven, als gevolg van het niet veilig functioneren van de apparatuur en het ontbreken van een formele overdracht van het basissysteem door de leverancier East-West, nog geen gedetailleerde planning te kunnen afgeven waarmee meer zekerheid gegeven kan worden over de introductie op de Hoekse Lijn en de vervolgstappen van de invoering van de OV-chipkaart bij NS. In de afgelopen weken hebben wij de knelpunten met betrekking tot de veiligheid van de apparatuur opgelost, het systeem is nu operationeel. NS test momenteel het geleverde basissysteem in samenwerking met de leverancier East-West. Op basis van deze ontwikkelingen hebben wij een realistische planning opgesteld die in het overleg met onze partner OV-bedrijven (i.c. RET, Connexxion, GVB Amsterdam en HTM) van 24 oktober jl. is afgestemd. In dit overleg zijn ook de consequenties voor de kaartuitgifte en distributie besproken, waaraan in de komende periode door de partijen gezamenlijk invulling wordt gegeven. Ook is de planning afgestemd met TLS en de leverancier East-West en hebben wij van deze partijen de garantie gekregen dat de planning ondersteund wordt en hun essentiële bijdragen conform de planning zullen plaatsvinden. Met deze brief wil ik u nader informeren over de vernieuwde planning voor de invoering van de OV-chipkaart bij NS. Bij het opstellen van deze planning heeft kwaliteit en de zorgvuldigheid steeds voorop gestaan. Uitgangspunt voor NS is om onze klanten pas kennis met de nieuwe manier van reizen te laten maken nadat er voldoende vertrouwen in de werking van het nieuwe systeem is. NS kiest daarom ook uitdrukkelijk voor een invulling van de introductie op de Hoekse Lijn waarbij na het uitvoerig testen van het nieuwe systeem, de OV-chipkaart en de poortjes geactiveerd zullen worden.
7
De planning voor de invoering van de OV-chipkaart op de Hoekse Lijn ziet er als volgt uit: • In 2005 zijn op de Hoekse Lijn alle poortjes en andere apparatuur geplaatst. • In het eerste kwartaal 2006 start NS met het testen van het nieuwe systeem. Eerst door NS-medewerkers en daarna ook door een geselecteerde groep klanten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van testkaarten. • Medio 2006 start de kaartuitgifte aan medewerkers en vervolgens aan vaste klanten op de Hoekse Lijn en begint de verkoop van persoonlijke en anonieme OV-chipkaarten bij de balie en de kaartautomaat. • In de zomer van 2006 kunnen reizigers in de regio Rotterdam met een OV-chipkaart reizen met de trein tussen Rotterdam en Hoek van Holland, in de Rotterdamse metro van de RET en alle bussen van Connexxion die rijden in de Hoeksche Waard en op Voorne-Putten, inclusief Ridderkerk en Barendrecht. De poortjes op de Hoekse Lijn zijn dan gesloten. De planning voor de invoering van de poortjes op de Schiphol- en Flevolijn ziet er als volgt uit: • De voorbereidende werkzaamheden voor het plaatsen van poortjes op de Schiphol- en Flevolijn starten eind 2005. • Eind van het eerste kwartaal 2007 zijn de verbouwingen van de stations van de Schiphol- en Flevolijn gereed en zijn deze stations uitgerust met poortjes en andere apparatuur. De planning voor de landelijke invoering van de OV-chipkaart bij NS ziet er als volgt uit, gebaseerd op een succesvolle evaluatie van de Hoekse Lijn, net als geldend voor de overige OV-bedrijven: • Vanaf december 2005 starten de voorbereidende werkzaamheden en aansluitend de verbouwing van alle stations in Nederland voor de landelijke invoering van de OVchipkaart. • Eind eerste kwartaal 2007 zijn op alle stations in Nederland in ieder geval losse kaartlezers en kaartautomaten geplaatst. Aansluitend kunnen klanten van NS landelijk reizen met de OV-chipkaart. Dus ruim voor 1 januari 2008. • Medio 2007 beginnen de verbouwingswerkzaamheden waarbij op een aantal stations de kaartlezers zullen worden vervangen door poortjes. Dit loopt door tot ongeveer halverwege 2008. • Voor het einde van 2008 is de invoering van de poortjes afgerond. NS geeft hiermee een realistische planning af voor de invoering van de OV-chipkaart en poortjes. Doel van NS is nog steeds dat landelijk reizen op een OV-chipkaart bij NS per 1 januari 2008 mogelijk is. Hiermee wordt voldaan aan de afspraken uit de vervoerconcessie voor het hoofdrailnet. Ik vertrouw erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Eventuele vragen zullen wij graag beantwoorden. Met vriendelijke groet,
ir P.H.J. Geurts Commercieel Directeur
8
Titel:PS-vraag 113: Vis over OV chipkaart Datum:29-11-2005 Nummer:113
9
