Dissident, ook als het pijn doet. D o l f J a n s e n. Kernenergie: 6 voorwaarden Poolse asfaltdrang Welvaart anders meten

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 37– nr 4 – april 2008 – prijs € 3,60

D o l f Ja n s e n

“Dissident, ook als het pijn doet” Kernenergie: 6 voorwaarden – Poolse asfaltdrang – Welvaart anders meten

Colofon Milieudefensie Magazine nummer 4 april 2008.

6 D ol f Ja n se n

Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Joanne Alting, Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer Vaste medewerkers: Jaap Dirkmaat, Koos Dijksterhuis, Wendy Koops, Jacques Moeraert, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Hans Valkhoff, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Bart Boon, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Cover: Michiel Wijnbergh Cartoon: Zak Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Salland de Lange, Deventer Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 16,25 per halfjaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. Los verkrijgbaar bij Selexyz Scheltema, Koningsplein 20, Athenaeum Nieuwscentrum, Spui 14-16, Amsterdam en Selexyz Donner, Lijnbaan 150, Rotterdam. Losse nummers kosten € 3,60 advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

Cabaretier of goededoelenman? Jansen over zijn voorliefde voor politiek in kunst en zijn hekel aan spare-ribs.

1 2 Ve r k l a r i n g va n T i l b u r g Economische groei is slecht voor mens en milieu. Daarom moeten we welvaart anders meten.

1 4 S p l i j t z wa m kernenergie Het SER-advies over energie verhit de gemoederen. Zes voorwaarden voor kernenergie, een goed idee?

milieudefensie magazine 4 – 2008

Wapengekletter

24 Polen Vijf ongerepte Natura2000-gebieden dreigen geasfalteerd te worden. Maar dat is buiten de EU gerekend. Deel 3 in een serie over Europa.

Ve r d e r 5 R e l o m k l i m a at b o s 10 SDE-regeling bezien 1 1 O u d e au t o ’ s w e r e n 18 Fotografie: Rijzende Rivier 3 3 R e ac t i e b i o b r a n d s t o f

Rubrieken 11 Column Bijlo 1 7 L o k a a l : b e wo n e r s t e g e n A 4 20 Consument - Recept 2 3 Wi n k e lt j e – C o l u m n D i r k m a at 2 7 A g e n da - R e g e l a dv e rt e n t i e s 2 8 O p i n i e : s t o p e c o s ys t e e m c r i s i s 30 Media 3 1 R e c e n s i e & P u b l i c at i e s 32 Brieven 3 5 H a rt e n Z i e l : Vr i j w i l l i g e r va n h e t ja a r

Javier Solana, buitenland- en veiligheidscoördinator van Europa, maakt zich zorgen. Maar doordat Balkenende op de Europese top in Brussel, begin maart, alle aandacht opeiste voor zijn verzoek om Europese steun voor het bezweren van het islamitisch volksgericht dat zou losbarsten na de première van het filmpje van Wilders, kreeg de oproep van Solana niet de aandacht die het verdiende. Volgens hem dient zich een gevaar aan van een geheel andere orde: de internationale dreiging die uitgaat van klimaatverandering. De tekorten aan vruchtbare grond, water en visvoorraden die hiervan het gevolg zullen zijn, leiden volgens hem binnen afzienbare tijd in grote delen van de wereld tot ernstige conflicten. De stroom 'ecomigranten' die hierdoor op gang komt, maakt de kans op conflicten nog groter. Strak de hand houden aan de voorgenomen verlaging van de CO2-uitstoot is niet voldoende om Europa's belangen te beschermen, zo meent Solana. Omvangrijke investeringen in defensie zijn onvermijdelijk. Volgens de initiatiefnemers van de onlangs gepresenteerde Verklaring van Tilburg is dit wapengekletter echter

commentaar niet nodig. Integendeel. De 'comfortabele waarheid' bestaat dat we de toekomstige strijd om water, grondstoffen en landbouwgewassen nu nog kunnen afwenden. Hiervoor moeten we wel onze economieën radicaal wijzigen. Heel moeilijk is het niet: minder vliegen, minder vlees en vis eten, overstappen op zonne-energie, maar vooral afstappen van het idee dat economische groei tot meer welzijn leidt. Het tegendeel is het geval. Als we de schade aan het milieu en de sociale verliezen van gezondheid en ongelijkheid meerekenen, kampen de westerse landen al sinds de jaren '60 met een recessie. Tegelijkertijd heeft onze ongebreidelde materiële consumptie ervoor gezorgd dat een groot deel van de bewoners van de zuidelijke landen geen menselijk bestaan op kon en kan bouwen. Economisch groei, bij ons of in die landen zelf, verandert dit niet. Integendeel. Het maakt de ellende alleen maar erger. De groene durfkapitalist Eckart Wintzen, die op 21 maart volkomen onverwacht op 68 jarige leeftijd is overleden, hield begin dit jaar in dit tijdschrift een soortgelijk pleidooi: economische groei en een duurzame manier van leven gaan niet samen. Een radicaal andere manier van leven en denken is noodzakelijk. Waarschijnlijk had hij de Verklaring van Tilburg onderschreven. Ruim tweehonderd mensen uit de wetenschap, politiek, bedrijfsleven, vakbeweging en sociale bewegingen gingen hem inmiddels al voor. Solana en de Europse regeringsleiders zitten daar uiteraard niet bij. Zij blijven de economische groei verdedigen. Desnoods met wapengekletter. Freek Kallenberg


Rebellengorilla’s

Een natuurreservaat zo ingericht, dat paddestoelen er graag groeien. Dat hadden we nog niet in Nederland. Komende herfst krijgt de Nederlandse Mycologische Vereniging van Vereniging Natuurmonumenten ruimte in de Noordoostpolder om een paddenstoelenreservaat aan te leggen. Het Leemringveld, in de schaduw van het Voorsterbos bij Kraggenburg, is hiervoor zeer geschikt, omdat het op de overgang ligt van keileem en kalkrijke klei naar voedselarm zand. De Mycologische Vereniging zal de bovenlaag van het grasland afschrapen, zodat wallen en ruggen onstaan, waarna boomgroepen en struiken geplant worden waar de paddenstoelen van houden. Het kan tien tot twintig jaar duren voor het gebied uitontwikkeld is, maar dan groeien er hopelijk koraalzwammen, gordijnzwammen en rodelijstpaddestoelen.

In Oeganda en Rwanda is nu strenge regelgeving, maar in het Congolese deel, waar al sinds de jaren ‘90 een burgeroorlog woedt, verslechtert de situatie. De rebellen negeerden het vredesakkoord dat hun leider,

de dissidente generaal Nkunda, in januari met regeringsleider Kabila sloot. Nkunda ziet, vanwege de geldstroom naar het gebied, zelf graag ook de officiële parkwachters terugkeren. Bron: AD

Gif op groente Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) is de ophef over gif op groente en fruit zat. Volgens het CBL is alle groente en fruit die over de toonbank gaat, absoluut veilig voor de volksgezondheid. De Nederlandse normen zijn zo streng, dat eventuele overschrijdingen niet zomaar gevaar opleveren. Door de “misleidende acties” gaan mensen wellicht minder groente en

fruit eten. Het CBL spreekt van “een niet aflatende lastercampagne” en onderzoekt juridische mogelijkheden. Wouter van Eck, van Milieudefensie, is hier niet bang voor en vertrouwt erop dat de publicaties goed onderbouwd zijn en een maatschappelijke functie vervullen. De laatste meetresultaten zijn te vinden op www.weetwatjeeet.nl. Bron: ANP

ZAK

Paddenstoelen reservaat

Rebellen in Congo hebben het beheer van een berggorillapark overgenomen. Tegen betaling nemen zij toeristen mee het park in, om hun gewapende strijd te financieren. De rebellen, die hun terrein in het park met landmijnen beschermen, hebben de officiële parkwachters met de dood bedreigd. De natuurbeschermers maken zich zorgen, omdat de rebellen geen enkel verstand van natuurbeheer zouden hebben. Het Virungapark, dat over de grenzen van Congo, Oeganda en Rwanda ligt, is een van de laatste leefgebieden van de ernstig bedreigde berggorilla. Onlangs startten de drie landen een samenwerkingsproject, onder andere met geld van de Nederlandse regering, om de zevenhonderd overgebleven mensapen te beschermen.


Kippen uit Groesbeek De grootste legbatterij van Nederland moet dicht. De Raad van State vernietigde 27 februari de milieuvergunning van pluimveebedrijf Van Deurzen in Groesbeek, omdat het niet aan de normen voor stank voldoet. Al tweemaal eerder maakten de Werkgroep Milieubeheer Groesbeek en anderen terecht bezwaar tegen het bedrijf. Bij ingebruikname in 2001 bleek al dat de stal met 300.000 kippen niet aan de stanknormen voldeed en zonder juiste vergunningen opereerde. Gemeente Groesbeek

gedoogde Van Deurzen echter nog tot zijn aanvraag voor een milieuvergunning behandeld was. Dit gebeurde pas in 2006. Omdat deze niet te rijmen was met de normen, vernietigde de rechter de vergunning, waarna Groesbeek, na kleine aanpassingen, opnieuw een vergunning verleende. De laatste uitspraak van de Raad van State is uniek, omdat zij niet alleen opnieuw de liggende vergunning vernietigt, maar ook de aanvraag van een nieuwe vergunning weigert. De stallen moeten voor 1 mei leeg zijn.

Duurzaam Nyenrode De prestigieuze Universiteit Nyenrode gaat groen, met een nieuwe leerstoel Duurzaam Bouwen. Prof. dr. ir. Anke van Hal zal de stoel bekleden. Het streven naar de ‘goeie groei’ waar ook cradle to cradle op gebaseerd is, zal centraal staan. De leerstoel valt onder Nyenrode Center for Sustainability. Rector Magnificus De Groot laat weten dat hij duurzaamheid ziet als een van Nyenrode’s kernthema’s.

Wat een heerlijk gevoel: een vliegreis boeken en met een paar muisklikken een geldbedrag storten waarmee elders op de wereld bomen worden geplant ter compensatie van de CO2-uitstoot. Maar wat gebeurt er met dat geld? Het documentaireprogramma Zembla (VARA/NPS) liet op 2 maart zien dat het flink mis kan gaan met compensatieprogramma’s. Zembla bezocht het vijftien jaar oude klimaatbos van de Nederlandse stichting Face in nationaal park Mount Elgon, Oeganda. In 1993 is de plaatselijke bevolking door de Oegandese autoriteiten van het land gezet, naar eigen zeggen met grof geweld. Face plantte 3 miljoen bomen, zorgde vijf jaar voor het beheer en laat dat nu over aan Oeganda. De lokale bevolking pikt de onteigening niet. “Dit is ons land, wij willen het terug.” Inmiddels heeft ze een kwart van het bos heroverd en 800 duizend Face-bomen omgehakt.

Onjuist

Ecohuis gekraakt Het ‘prairiehuis’ van ingenieur Jan Husslage in Steenwijk, moet gesloopt worden. Het huis, dat geheel is opgetrokken uit restmaterialen en steeds meer steun krijgt als schoolvoorbeeld van duurzaam bouwen, moet plat omdat de bouwtermijn overschreden is, en de gemeente de grond claimt. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. GroenFront! bezette op 11 maart het huis om de sloop tegen te houden. De gemeente moest dan kiezen tussen een dure ontruiming om

Rel om klimaatbos

vervolgens te kunnen slopen, of hetzelfde geld uitgeven om het huis te verplaatsen. Maar dezelfde dag ontruimde de mobiele eenheid het huis, waarna een sloopbedrijf begon met het ‘voorzichtig ontmantelen’. Husslage weigerde afkoopsommen van de gemeente, en kan volgens een woordvoerder daarom nu ook geen aanspraak meer maken op het materiaal. Volgens GroenFront! worden pioniersprojecten, waarbij tegenslagen optreden, zo de nek omgedraaid.


hebben moeten wijken voor het planten van nieuwe bomen.” Face zegt dat alleen de grenzen van het park worden betwist. Lokale politici hebben gedurende verkiezingscampagnes “onterecht land toegezegd aan lokale gemeenschappen, met als doel stemmen te winnen,” zegt Face. “Een uitspraak van de president van Oeganda in 2006, dat mensen die op dat moment in het park verbleven niet verwijderd mochten worden, is een onterechte aanleiding geweest voor anderen om het park te betreden.” Als het conflict niet op korte termijn wordt opgelost, stapt Face uit het project.

Bron

“Bomen planten is prima”, zegt Willem Verhaak, campagneleider Klimaat van Milieudefensie, “maar niet als CO2-compensatie of in plaats van CO2reductie.” Om te beginnen zijn bossen tijdelijk. Twee: als we de CO2- uitstoot op die manier aanpakken, hebben we diverse aardes nodig. Drie: bij bossen voor CO2-compensatie zijn er grote financiële belangen in het geding, corruptie ligt permanent op de loer. Vier: in ontwikkelingslanden is het landeigendom zelden onbetwist. Verhaak: “Met energiebesparing en inzet van schone energie maken we bij onszelf schoon schip. Daar bovenop kan compenseren een handje helpen, liefst door te investeren in schone energie. Daarmee kan bijvoorbeeld de aanschaf van zonnepanelen voor gemeenschappen in ontwikkelingslanden betaalbaar worden gemaakt.”

De beschuldigingen tegen Face zijn niet nieuw. In december 2006 publiceerde de World Rainforest Movement een lijvig rapport over het project in Mount Elgon met dezelfde beschuldigingen. Een maand later liet het BBC-documentaireprogramma Inside Out vergelijkbare problemen met een ander bos van Face in Oeganda zien. Volgens stichting Face is er sprake van “onjuist en oud nieuws”. Het gebied zou al decennia een natuurreservaat zijn “en is er geen sprake van Han van de Wiel dat er recentelijk lokale mensen

d e k e u z e s va n d o l f j a n s e n

“Durf een andere afslag te nemen”


Grappen maken en je inzetten voor mensenrechten en milieu, gaat dat wel samen? “Als kritiek pijn doet, is het misschien wel waar.” Annemarie Opmeer

C

Pim Ras / hh

olumnist, fervent hardloper (61 kilo, 1,85 meter, rusthartslag 38), criminoloog, radiopresentator, schrijver, maar vooral cabaretier; Dolf Jansen (’63) doet van alles en dan nog een beetje, op hoge snelheid. Zo mogelijk met z’n haar in een bijpassende kleur. En omdat het traag kloppende hart op de goede plek blijkt te zitten, verschijnt hij steeds vaker in dienst van een goed doel. Oxfam Novib, Warchild, en onlangs zagen we hem op het Binnenhof om HIER te steunen bij de campagne voor de klimaatwet. Voor Jansen, die een uur in een kwartier praat, heeft dat alles te maken met betrokkenheid en keuzes. En ook met HumVees, sportschoenen, bedrijventerreinen, de Olympische spelen en onbeperkt spare-ribs.


Wat doet een cabaretier als jij op de barricaden voor het klimaat? “Het begint ermee dat het je überhaupt interesseert wat we met de aarde en haar bewoners uitvreten. Daar komt bij dat ik plekken heb om dit te uiten. Ik vind het wel iets extra’s als kunst politiek bevat. In de zin dat het aan het denken zet. Als Rage against the Machine zingt ‘fuck you I won’t do what you tell me’, dan denk ik, dat is een interessante gedachte, want ik doe al jaren wat ze mij vertellen. Je moet je realiseren wat je eigen invloed is, dat het je niet allemaal maar overkomt. Klimaat of mensenrechten, het is eigenlijk toeval uit welke hoek je erin terechtkomt. Oxfam Novib kijkt naar het grotere geheel. Dat wij zo’n onrechtvaardige wereld in stand houden, betekent namelijk van alles. Klimaat kent die verbanden ook; met armoede en plaatsen waar mensen al dan niet kunnen wonen en vluchtelingen, en met doodgaan en met honger en met drinkwater en met sanitaire voorzieningen. Het tempo waarmee we de aarde leegzuigen – en het cynisme waarmee dat

gebeurt – raakt me nog het meest. Het heeft miljoenen jaren gekost om dit te verzamelen, mensen zouden het nog heel lang kunnen benutten, en wij maken dat binnen een of twee generaties op. Dat is een keuze. Je kunt zeggen: dat is een logische ontwikkeling, maar dat is niet waar. In een gebied waar het soms warm is, elk gebouw airconditioning geven, dat is een keuze. Je kunt ook het raam openzetten, of dichtlaten. Van hele kleine keuzes die je zelf maakt, tot hele grote keuzes, die de wereld maakt. Je kunt niet zeggen dat het ons allemaal overkomt.” Wat verwacht je van de politiek? “In de politieke discussie ben je of links en alternatief en maak je je druk over klimaatverandering, of je bent lid van de VVD en dan wil je economische groei. Maar dat zijn juist dingen die goed samen kunnen. Bij Spijkers met Koppen zat iemand van het CDA die de Tweede Maasvlakte wilde uitbreiden. Dat betekent ook 30 duizend extra vrachtwagens per week. ‘Ja,’ zegt ze, ‘maar auto’s worden steeds schoner.’ Zo iemand is ervan overtuigd dat je kunt doorgroeien en toch aan klimaatnormen voldoen. Bij Pauw en Witteman zei CDA-er Annie Schreijer-Pierik naar aanleiding van Meat the Truth: ‘Het zou toch mooi zijn als al die mensen in de derde wereld ook drie keer in de week een stukje vlees zouden kunnen eten?’ Ik trok het gewoon niet, dat vond ik zo erg! Je hebt het aan de ene kant over mensen die doodgaan van de honger en aan de andere kant over absolute overvloed. En dan zeg je zoiets. Dat dat een volksvertegenwoordiger is! Dan sta je echt buiten de realiteit.” Ik kom het ook tegen als ik moet optreden. Waar ik twee jaar geleden nog gewoon Drachten uitliep, de polder in, daar ligt nu een woonwijk en een afzichtelijk bedrijventerrein. Er is vast over nagedacht, maar het gaat erom dat je het telkens weer, op al die plekken, toch doet. Je moet de durf hebben om een andere afslag te nemen. Dat we dan teruggaan naar de jaren ‘30 is niet waar. We zijn slim, een land als Nederland kan alles. Ooit hadden we de VOC-mentaliteit met die prachtige slavernij, laten we die nu aanvatten om dit aan te pakken. Je kunt het bedrijven op dit moment niet kwalijk nemen dat ze niet massaal investeren in duurzame technologie. Hoe ze met dieren of mensen omgaan, daar kun je ze zeker op aanspreken. Dat dat

toen ‘ie uit de politiek ging. Heel goed hoe hij de aandacht op het probleem heeft gevestigd. De conservatieve pers heeft ‘m willen pakken op flauwe dingen. Maar met zo’n boodschap moet je er wel rekening mee houden, dat mensen ook naar jouw huishouden gaan kijken.”

“Het is niet zo dat het ons allemaal maar overkomt” niet klopt kun je voelen, ruiken. Maar dat ze twijfelen met lange-termijn-investeringen is begrijpelijk. Nu staat het op de agenda, maar straks zegt het volgende kabinet: ‘ach dat klimaat’. Zoiets moet je vastleggen voor tien of twintig jaar. Daarom is die klimaatwet een goed idee. Maar je kunt het bedrijven natuurlijk wel kwalijk nemen hoe ze de leugens opstapelen over hoe groen en klimaatneutraal ze zijn. Als het zo simpel was.” Zou je zelf de politiek in willen? “Nee. Politici zitten in een kader, die moeten zeggen: zo is het, we gaan die

kant op, en zo gaan we dat doen. Ik maak voorstellingen om vragen te stellen. Ik weet het ook niet, namelijk. En in de politiek moet je het wel weten. Ik heb de Partij van de Dieren geholpen met het script van Meat the Truth, maar dat vind ik wat anders dan namens hen uitleggen hoe het zou moeten. Ik blijf bewust afzijdig, dat geeft me veel vrijheid. Het is voor mij nuttig om te werken met vooroordelen, over vrouwen of gehandicapten. Maar de mening die ik in het theater geef, hoeft niet altijd mijn mening te zijn. Als er met jou maar iets gebeurt als toeschouwer. Al Gore werd pas succesvol

Hoe is het bij jou thuis? “Licht uit waar je niet bent, kort douchen, thermostaat laag. Op dat minieme niveau probeer ik iets uit te maken. Ik zou graag meer willen. Een composttoilet misschien niet, maar zonnepanelen op het dak, of zo’n zonneboiler, of dat je een diep gat boort, buis erin, en dan kun je de warmte van de aarde gebruiken.

“Een Hummer is ver over de grens”

Michiel Wijnbergh

Zulke dingen vind ik echt spannend. Het is jammer dat ik helemaal a-handig ben. Als ik zoiets wil, dan vertel ik mensen in mijn omgeving: ‘hey, we gaan dit bouwen’, en uiteindelijk bouw ik het niet zelf. Ik betaal er alleen voor. Dat vind ik hierbij wel zonde. En dan woon je opeens in een heel groot composttoilet. Dat is mijn droom.”

En kritisch consumeren? “Ik consumeer wel bewust, maar ik heb makkelijk praten. Ik verdien genoeg geld en ik vind winkelen niet interessant. Maar het is ook lastig. Ik heb geen rijbewijs, maar ons gezin heeft wel een auto. Ik weet, de sportschoenenindustrie - elke industrie eigenlijk - is heel oneerlijk. Maar ik ben een atleet. En ook al zal ik het niet aanprijzen, iedereen weet dat ik op Nike loop, en er een bepaalde band mee heb. Dat is heel dubbel. Zodra er een sportmerk komt dat een goede, eerlijke schoen maakt, mooi. Maar ik ga niet op een mindere schoen lopen, want ik moet elke dag lopen. Het is een dilemmaatje van niks, maar dat zijn de dingen waar iedereen mee zit. Van de klimaatkant van vlees weet ik pas sinds kort. Een paar jaar geleden las ik het boek Fast Food Nation. Dat inkijkje in de vleesindustrie vond ik dusdanig schokkend, dat ik vlees eten niet meer kon rijmen met hoe ik naar de wereld milieudefensie magazine 4 – 2008

kijk. Mij raakt het idee dat je zo’n verspillend systeem in stand houdt. Mijn kinderen beslissen zelf. Ze zijn jong, maar ze kunnen wel over dingen nadenken. En mijn vrouw ook - in de catalogus stond ‘intelligente vrouw’, dus ik denk, die neem ik. Die eten wel vlees, maar heel weinig. Ik vind het ook niet heel erg als andere mensen wel vlees eten. Behalve een keer, toen gingen we met z’n tienen ergens eten, en er waren er drie die onbeperkt spare-ribs bestelden. Ze zaten links rechts en tegenover me. Dan heb ik het wel even moeilijk. Er liggen echt drie halve varkens op tafel. Toen zat ik weggedoken in m’n capuchonnetje mijn bonenprakje weg te werken. Je kunt het consumenten niet altijd kwalijk nemen dat ze niet door alle reclameleugens prikken. Maar een Hummer vind ik ver over de grens. Dat je, met alles wat de afgelopen vijf jaar bekend is geworden, toch een enorme auto koopt... De HumVee is nota bene door het Amerikaanse leger ontwikkeld voor in Irak. Die hebben ze dan een autoradio en ruitenwissers gegeven, en dan is het een Hummer. Ik geloof best dat mensen soms een auto nodig hebben, maar niet zo’n auto. Ik geloof best dat het lekker is om in bad te liggen, maar dan hoef je geen outdoor jacuzzi aan te leggen. Als we verdomme even buiten moet staan, moet het terras verwarmd

“Het wezen van een democratie is dat je dissidente geluiden laat horen” worden. Maar ja, dat zijn natuurlijk niet de voorbeelden die je moet gebruiken, want dan kom je aan mensen hun eigen vrijheid. Da’s nog een pittige discussie. In Amerika is het nog vijf keer erger. Het zou wat zijn als ze daar daadwerkelijk voor de benzine betalen wat ‘ie kost. En bij elk pompstation foto’s ophangen van de wereldleiders die het meest profiteren van de olie-industrie. Hugo Chaves, Ameddinejad, Poetin, dat soort types. Dat je beseft: elke keer als je gaat milieudefensie magazine 4 – 2008

tanken met je stoere auto, steun je deze mensen.” Voel je je niet beperkt om grappen te maken over Oxfam Novib of HIER? “Absoluut niet. Als ik daarover ga nadenken, moet ik stoppen met dit vak. Natuurlijk wil ik niet dat er een woedende moslim, christen of hindoe in mijn kleedkamer staat, maar als ik daarom die religie een tijdje laat liggen, dan is weg wat ik aan het doen ben. Het lijkt me echt lastig, cabaretier zijn in Sudan, of

teressant om te proberen. Als Van den Hoogeband en Phelps en al die andere zwemmers afspreken dat ze een badjas met Tibetaanse vlag dragen gaan ze dan iedereen schorsen? De atleten doen het niet, want ze willen daar helemaal niet mee bezig zijn. Zij willen maar een ding, zo snel mogelijk dat bad uit. Daarom vroegen ze een standpunt van het IOC. Maar dat is een laffe organisatie. Sport en politiek zijn niet twee verschillende dingen. Die Olympische Spelen hangen af van allerlei politiek-economische beslis-

“Ook zonder klimaatverandering zou het verstandig zijn rustiger aan te doen” zo’n land waar je niets kunt zeggen. Een paar jaar terug was ik in Amerika. Daar kon je je letterlijk niet uitspreken over bepaalde dingen, zonder als antipatriottisch te worden gezien. Maar het wezen van een democratie is dat je dissidente geluiden laat horen, ook in een oorlogssituatie, ook als het pijn doet. En als het echt pijn doet, ga dan maar eens nadenken. Misschien is het dan wel waar. Dat geldt in Nederland ook. Milieudefensie is een goeie organisatie, maar ze zullen ook fouten maken. Dus dan moet er iemand zijn die zegt: zit het niet anders met, bijvoorbeeld, biodiesel? Het moet toch niet zo zijn dat dat niet mag omdat meneer of mevrouw de directeur zich verbonden heeft aan dat standpunt? Je zong mee in het nummer Niena China van Erik van Muiswinkel, een oproep om de Olympische spelen in China te boycotten. Jij, als atleet, meen je dat echt? Ik doe mee aan die actie, omdat ik vind dat er aandacht voor moet zijn. Voor een boycot ben ik niet. Andere cabaretiers wel, gelukkig hoeven we het niet eens te zijn. In het verleden is namelijk gebleken dat het niets uithaalt. De atleten Smith en Carlos die in ’83 in Mexico geschorst werden omdat ze met een zwarte handschoen aandacht vroegen voor Black Power, die konden dat alleen doen omdat ze er waren. Ik hoop bij deze spelen dat de atleten alle middelen zullen aangrijpen. Je kunt bijvoorbeeld een medaille opdragen aan een dissident. Ik weet niet of je dan geschorst wordt, het lijkt me in-

singen. Gebrselassie wil in Peking de marathon niet lopen vanwege de luchtkwaliteit. Dat is een hele goede reden. Het is niet slim om zo’n evenement midden in augustus op die plek te houden. De zwemfinales worden in de ochtend gehouden, omdat dat de Amerikaanse tv-zenders beter uitkomt, terwijl zwemmers ’s avonds beter zwemmen. Ze suggereren dat het een feestje van sport is. Dat is gelul. Het is een feestje van sport, van commercie, politieke belangen, handelsbelangen. En met elk land is wel iets mis. Maar een feestje op die plek, dat vind ik ongepast. n

Muziekliefhebber Jansen maakte ook een CD en een bundel gedichten en liedteksten.

“SDE wordt niks” D

e Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE) heeft “weinig vrienden”, zegt Cees Bakker, voorzitter van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE), een vereniging van particulieren, windcoöperaties en andere energieverenigingen die duurzame energie produceren en stimuleren. “Dit is niet wat we willen. Een regeling van 100 pagina’s juridische tekst is niet te lezen. Alleen door juridische adviseurs en accountants.” Maar het belangrijkste is dat het volgens Bakker op deze manier “niks wordt” met duurzame energie. De SDE, die op 1 april is ingegaan, is de opvolger van de MEP-regeling. Ze is een belangrijk instrument om de kabinetsdoelstelling voor hernieuwbare energie – 20 procent in 2020 – te halen. Iedere investeerder of producent die elektriciteit en gas uit duurzame bronnen produceert, kan subsidie krijgen voor geleverde energie, als de kostprijs voor de productie hoger is dan de opbrengst. Burgers die zonnepanelen op hun dak leggen, kunnen ook aanspraak maken op de regeling, omdat zij energieproducenten worden.

Nodeloos ingewikkeld en onvoldoende. De nieuwe subsidieregeling voor duurzame energie is met weinig enthousiasme ontvangen. H a n va n d e Wi e l

jaarlijks zijn meetgegevens kunnen overleggen aan de subsidiegever. Bakker is stomverbaasd over de run op zonnepanelen. “Ik ben bang dat veel mensen van een koude kermis thuiskomen. Volgens mij beseffen ze niet waar ze in stappen. Ik ben razend nieuwsgierig hoe dit gaat aflopen.” Bij windenergie is de administratieve rompslomp per kilowattuur een stuk minder. “Bij wind produceer je direct grote hoeveelheden energie, zodat de administratieve lasten per geleverde kilowattuur wel meevallen. Voor een particulier die meer dan 6 m2 (het minimum om voor subsidie in aanmerking te komen; red.) aan zonnepanelen op zijn het dak wil leggen, is elk formulier er één te veel. Alleen als je ook lol hebt in het invullen van een belastingformulier is het te doen.” Voor biomassa is de situatie

niet veel beter. Het bijstoken van biomassa in kolen- en gascentrales valt begrijpelijkerwijs buiten de regeling, omdat de wereldmarktprijzen voor biomassa sterk op en neer gaan: daar is moeilijk een passend subsidiebedrag aan te koppelen. Bij vergisting van biomassa zijn diverse categorieën afvalstromen om onduidelijke redenen buiten de subsidieregeling gehouden, zoals afgekeurde scheepsladingen fruit en producten uit de voedselketen die over de datum zijn. Volgens ingewijden is er geen touw aan vast te knopen. Voor vergisting die wel wordt gesubsidieerd geldt een subsidiebedrag dat ver onder de kostprijs ligt. Dick Tommel van het Platform bio-energie, zegt hierover: “Zo kom je nog steeds niet boven de productiekosten uit.” Volgens Bakker wil de overheid op deze manier zeggenschap behouden. “Het kabinet

probeert met alle macht oversubsidiëring te voorkomen. Dat is precies de reden dat het niks wordt met de SDE. Het totale budget ligt voor jaren vast, dat geeft enige zekerheid. Maar de overheid kan de bedragen per categorie op elk moment aanpassen.” Grote investeerders zullen worden afgeschrikt: het risico is te groot dat de subsidiebedragen gaan fluctueren.

Duitsland

Met leedwezen kijkt Bakker naar Duitsland. Daar voerde de toenmalige rood-groene coalitie in 2000 de Erneuerbare Energie Gesetz (EEG) in. Alle Duitse huishoudens betalen een halve cent extra per kilowattuur. Dat is voor een gemiddeld huishouden ongeveer 18 euro per jaar. Met dat bedrag investeren energieproducenten in duurzame energie. “Het voordeel van die regeling”, zegt Bakker, “is dat hij buiten de regering omgaat. De subsidie rust niet op de overheidsbegroting maar wordt betaald door de verbruikers. Duurzame energie groeit daar als kool. Hier vinden ze liever opnieuw het wiel uit.” n

Kopschuw

“De subsidiebedragen voor wind zijn niet ideaal”, zegt Bakker, “maar daar kunnen we mee verder. Van zonneenergie komt op deze manier echter niets terecht. Zeker als particulier moet je een echte idealist zijn om zonnepanelen op je dak te leggen.” Volgens Bakker komt dat ook door de administratieve rompslomp die de regeling met zich meebrengt: een producent moet

10


Het Amsterdamse plan om oude auto’s uit de stad te weren leidde tot veel commotie. Terecht? Freek Kallenberg

E

en bejaard echtpaar kan niet meer op bezoek bij de kleinkinderen. Een chronisch zieke alleenstaande moeder kan haar kinderen niet mee naar school brengen. Een hippiestel zal afscheid moeten nemen van hun oude kampeerbusje. De ‘human interest’ verhalen lagen voor het oprapen nadat het plan Voorrang voor een Gezonde Stad van de Amsterdamse wethouders Herrema (Verkeer) en Vos (Milieu) was uitgelekt. Met dit plan hoopt Amsterdam in 2010 te voldoen aan de wettelijke normen voor luchtkwaliteit. Naast o.a. een verhoging van de parkeertarieven en een verbetering van het openbaar vervoer, wordt binnen de ringweg A10 een milieuzone ingesteld. Hierin zijn personenauto’s op lpg en benzine van voor 1992 en dieselauto’s zonder roetfilter niet meer welkom. Verontwaardiging alom. De ANWB tekende officieel bezwaar aan, VVDkamerleden trokken boos naar de hoofdstad en de SP vreest dat vooral het armere behoeftige deel van de bevolking de klos is. Ook verkeersminister Eurlings liet zich niet onbetuigd. Volgens hem wordt het “een ratjetoe” als allerlei gemeenten hun eigen plannen voor een betere luchtkwaliteit

invoeren. Bovendien houdt de milieuzone volgens hem voor rechter geen stand.

Hard nodig

Maar zorgen de maatregelen voor schonere lucht? Volgens de Wageningse hoogleraar luchtkwaliteit Maarten Krol leiden ze tot een relatief geringe afname van fijnstof, wellicht net genoeg om onder de wettelijke norm te komen. Milieudefensie is positiever. Uit GGD-metingen blijkt dat de luchtkwaliteit ondanks eerdere maatregelen nergens beter is geworden, soms zelfs slechter. ”Maatregelen zijn daarom hard nodig”, zegt Ivo Stumpe van de campagne verkeer van Milieudefensie. “Het makkelijkst is het weren van de grootste vervuilers. De 10 procent oudste auto’s stoten 50 procent uit van het fijnstof door het verkeer. De maatregel heeft dus wel degelijk zin.” Stumpe geeft toe dat niet elke oude auto vervuilender is dan een nieuwe. “Het Duitse systeem is veel beter. Daar wordt jaarlijks gemeten wat er uit je uitlaat komt. Op basis daarvan krijg je een groen, geel of rood vignet. Na 2010 mogen in een aantal steden alleen groene vignetten de milieuzone in. Auto’s zonder roetfilter of katalysator krijgen helemaal geen vignet en mogen de binnenstad nu al niet meer in.” n


Hij was veel knuffelbaarder halfleeg geworden. is. Te veel enthousiH a n dat vaniet n dheel e Wi l ik, ”Prikt erg”,evroeg asme voor “brandnetel?” de kabinetsplannen R was not amused. is not done, al te veel kritiek eder jaar rond niet”, Prinsjesdat “Nee, natuurlijk zeibetekent hij geërgerd, “brandnetelthee dag worstelen natuurprikt toch ze enook nietniet? langer Jij moet milieuorganisaties ook echt van diemet oneerlijke serieuze het kleren af. Weet jij eigenlijk wel dat gespreksduizenden jonge meisjes werkdagenpartners van zestien zijn. uur moeten maken, tegen Deeen meeste hongerloontje. Jij verdient met drie seconden kiezen voor ouwehoeren meer dan zo’n de gulden meisje in een maand! En dan, de arbeidsommiddenweg: standigheden, ze zijn abominabel. er zitten Ze

I

michiel wijnbergh

Oude auto’s pesten

Reageren op de plannen Brandnetelshirt van Prinsjesdag is als vanouds Mijn vriend R is veranderd. Vroeger zag je hem in kekke altijd droeg hij het nieuwste van het nieuwste. eenmerkkleding, dilemma voor natuurTot hij las over de verschrikkelijke misstanden in de kledingen milieuorganisaties. Is productie. het half vol of half Opglas een ochtend kwam hij bij mij aan in een shirt vervaardigd van brandnetels. Een heel zacht shirt, of het dat moest glas halfvol ik toegeven. of leeg? Een overzicht.dilemma

vincent bijlo hebben verf aan hun handen, die meisjes. Hun handen hebben voor het leven de kleur van jouw shirt. Het is een schande!” Ik probeerde R enigszins te kalmeren met een kopje koffie. Hij zweette flink in zijn brandnetelshirt, maar het ademde goed, zo te ruiken. “Veertigduizend katoenboeren plegen per jaar zelfmoord”, riep hij met overslaande stem, “veertigduizend, hoor je dat, omdat ze het niet meer kunnen bolwerken tegen het grootkapitaal. Het grootkapitaal dat rivieren zo vervuilt met verf voor spijkerbroeken dat ze blauw zien! Veertigduizend, een ArenA vol, en dat komt door jou. Omdat jij die rotzooi nog steeds koopt. Jij wilt alles op een koopie, daardoor ondermijn je de natuurlijke hulpbronnen, en stimuleer je de moderne slavernij.” Ik had een goed humeur voordat R kwam. Nu was ik boos, introspectief boos. Het was allemaal weer eens mijn schuld. Hij zat daar, met zijn schone geweten in zijn zweterige brandnetelshirt, als een prins, en ik was de lul. Ik boog mijn hoofd. “Zal ik dan maar nudist worden”, stelde ik voor. Dat vond R een goed idee, hij is homo, al dacht hij dat het misschien wel wat koud voor me zou zijn. Ik zat treurig op mijn stoel, mijn foute overhemd prikte op mijn lijf, mijn slavenspijkerbroek schrijnde in mijn kruis. We dronken onze koffie op, Max Havelaar natuurlijk, en reden met R’s auto, een hybride, naar de brandnetelkledingwinkel. Ik schafte een nieuwe collectie aan. Hier zit ik, zie mij aan, in eerlijke kleren. De aarde mag naar de kloten gaan, mijn schuld is het niet, ik ben, sinds vandaag, een slaafvrije Bijlo. Vincent Bijlo

11

De Verklaring van Tilburg roept op tot een ingrijpende wijziging van onze economieën. “Het taboe op economische krimp moet doorbroken worden”.

“W

ij, burgers van Nederland en Vlaanderen, en van Europa, roepen op tot een ingrijpende heroriëntering van onze economieën.” Met deze woorden - een knipoog naar de eerste zin van de Amerikaanse grondwet - begint de deze maand gelanceerde Verklaring van Tilburg. De verklaring is het resultaat van de begin dit 12

jaar gehouden conferentie Een comfortabele waarheid, over de noodzaak van een ingrijpende wijziging van onze economie. Deze is nodig om de klimaatverandering, uitputting van de aarde, wijdverbreide armoede en toenemende mondiale ongelijkheid een halt toe te roepen. Ruim tweehonderd mensen uit de wetenschap, politiek, vakbeweging, bedrijfsleven en sociale bewegingen hebben hun naam er in-

middels aan verbonden. Volgens hen is de noodzaak van een economische omwenteling groot. “Als we onze huidige materiële welvaart op peil willen houden hebben we over dertig of veertig jaar twee aardbollen nodig”, zegt mede-initiatiefnemer Lou Keune in zijn werkkamer aan de Sociale Faculteit van de Universiteit van Tilburg. “Tegen die tijd zullen we moeten vechten om de benodigde middelen.”

Historikerstreit

Zover hoeft het volgens de initiatiefnemers van de verklaring niet te komen. De titel Een comfortabele waarheid verwijst naar het besef dat we deze toekomstige oorlog om schaarse grondstoffen en landbouwmilieudefensie magazine 4 – 2008

B o y d N o o r da - S o c i a m e d i a

“Sinterklaasavond is voorbij”

grond nu nog af kunnen wenden. Keune: “We kunnen op dit moment overstappen naar massale toepassing van zonne-energie, we kunnen veel minder vlees en vis eten, minder vaak het vliegtuig pakken. Zo zijn er heel veel dingen die geen gevaar vormen voor onze welvaart - integendeel zelfs - maar wel ons beslag op de aarde ingrijpend doen afnemen.” Maar kunnen is nog geen willen. Slechts weinig mensen zullen bereid zijn hun welvarende materiële leventje op te geven. “Dat klopt”, zegt Keune, “maar het moet duidelijk worden dat je daarmee niet meer weg komt. Het is een morele zaak. Dagelijks stroomt het grootste deel van de grondstoffen en landbouwgewassen uit de ontwikkelingslanden naar het rijke westen en naar een groeiende groep rijken in die landen zelf. Onze ecologische voetafdruk is twee tot drie keer te groot. Hier-

“We zitten eigenlijk sinds eind jaren ‘60 in een recessie” door ontnemen we een groot deel van de wereldbevolking een normaal leven. Wij zijn daarvoor medeverantwoordelijk. Het zal mij niet verbazen als hierover over enkele decennia in onze landen een Historikerstreit losbarst vergelijkbaar met die in het naoorlogse Duitsland. We kunnen dan niet meer zeggen Wir haben es nicht gewusst. We zullen deze werkelijkheid onder ogen moeten zien.” Het overboord zetten van het Bruto Binnenlands Product (BBP) als zaligmakende economische indicator is hiervoor volgens Keune van groot belang. Deze geeft namelijk een vals beeld van onze welvaart. Keune: “Het BBP geeft slechts aan hoe hard we geld verdienen, ongeacht of dat nu nuttige producten en diensten oplevert of juist schade toebrengt aan mens en milieu. In plaats van deze ‘snelheidsmeter’ hebben we ‘hoogtemeters’ nodig die aangeven hoe ver we af zijn van een duurzame en solidaire economie. Die zijn er al wel: indicatoren als de Ecologische Voetafdruk, de index Duurzaam Nationaal Inkomen (DNI) en de Index for Sustainable Welfare (ISEW) (zie kader) nemen wel de milieu- en sociale kosten mee in hun berekening van onze welvaart. Dan blijkt dat 2 procent economische groei per jaar 2 milieudefensie magazine 4 – 2008

procent achteruitgang betekent. Uitgaande van de ISEW zitten we al sinds eind jaren zeventig in een recessie.”

Taboe

Al met al geen vrolijke boodschap. De eerste politicus die de burger vertelt dat zijn welvaart kan toenemen als hij genoegen neemt met een lager inkomen, moet nog geboren worden. “Toch zullen we er aan moeten geloven”, zegt Keune. “Ik heb nog meegemaakt dat er over kanker niet gesproken mocht worden. Mijn vader had kanker, maar het was taboe daar over te praten. Dit geldt ook voor economische groei. We kunnen wel allemaal doen alsof het goed gaat, maar dat is niet zo. Dat taboe moeten we doorbreken.” Bovendien, zo benadrukt Keune, pleit de Verklaring van Tilburg voor selectieve groei en krimp. “Op korte termijn moet er aan de onafgebroken sinterklaasavond van materiële consumptie een einde komen. Hiervoor moeten de personele en bedrijfsinkomens worden beperkt. Maar de financiële ruimte die hierdoor ontstaat, kan worden benut voor de versterking van investeringen in milieubehoud, in de besparing van menselijke en natuurlijke hulpbronnen en in de mondiale herverdeling van de welvaart. Zo ontstaat er ruimte voor meer vrije tijd en diensten als zorgverlening en culturele ontplooiing. Zaken die nu vaak niet meetellen bij het berekenen van onze welvaart, maar onze welvaart natuurlijk wel vergroten.”

Alliantie

Een radicale omslag van onze economieën is pas mogelijk als deze wordt gedragen door een brede alliantie van politiek, vakbeweging, bedrijfsleven, wetenschap en sociale bewegingen. Volgens Keune is deze alliantie niet onmogelijk: “Op het congres zeiden zowel FNV-voorzitter Agnes Jongerius als PvdA-kamerlid Diederik Samson het niet erg te vinden als blijkt dat een duurzame economie leidt tot een lager BBP. Ook in de werkgroep van de sociale partners bleek het besef dat het anders moet aanwezig.” De bijeenkomst van sociale bewegingen stelde Keune nog het meest teleur. “Ik was werkelijk verbijsterd over de uitlatingen van Greenpeace-directeur Liesbeth van Tongeren en Marjolein Groen van Cordaid”, zegt Keune verontwaardigd. “Ze omarmen het groene kapitalisme en beweren glashard dat ontwikkelingslan-

Welvaart anders meten • Mondiale Voetafdruk Drukt in hectares uit hoeveel beslag productie en consumptie leggen op de aarde. Als alle bruikbare ruimte eerlijk wordt verdeeld, beschikt elke inwoner over ongeveer 1,8 hectare. Momenteel gebruiken we gemiddeld 2,2 hectare per persoon: een Nederlander 4,4 ha, een Noord-Amerikaan 9,6 ha, een Chinees 1,6 ha en een Keniaan 0,8 ha. • Duurzaam Nationaal Inkomen (DNI) Het maximaal haalbare productieniveau waarbij, met beschikbare technologie, ‘milieufuncties’ niet sneller worden verbruikt dan ze aangroeien. • Index for Sustainable Economic Welfare (ISEW) Corrigeert het nationaal inkomen op een twintigtal onderdelen. Zowel positief (onbetaalde huishoudelijke arbeid wordt meegeteld) als negatief: kosten van milieuvervuiling en sociale verliezen worden afgetrokken.

den baat hebben bij een groei van het BBP. Terwijl het aantoonbaar onjuist is. De sociale gevolgen en milieuschade van economische groei in bijvoorbeeld China zijn enorm. Als je een andere indicator neemt om de welvaart te meten, zoals de ISEW, dan gaat het daar echt de verkeerde kant op. Dan is van een toename van de welvaart geen sprake, integendeel. Sociale bewegingen zijn soms bang om in een links hoekje geplaatst te worden, maar zo gaan ze de boot missen.” Eind deze maand wordt de Verklaring van Tilburg aangeboden aan de regering. De kans dat deze de voorgestelde economische koerswijziging zal omarmen lijkt klein. “Ik zie er van af daar optimistisch of pessimistisch over te zijn”, zegt Keune. “Maar de werkelijkheid dringt zich op. De klimaatverandering, het opraken van grondstoffen en de toenemende mondiale ongelijkheid dwingen tot radicale maatregelen. Wij moeten er nu voor zorgen dat dit de juiste maatregelen zijn.” n De Verklaring van Tilburg vind je op www.economischegroei.net

13

S E R- a d v i e s v e r d e e lt m i l i e u b e w e g i n g

Splijtzwam kernenergie

Is kernenergie door het jongste SER-advies een stapje dichterbij gekomen? Milieudefensie meent dat het advies zo slecht niet is. Maar hadden milieuorganisaties überhaupt moeten meedenken over kernenergie?

H

H a n va n d e Wi e l

et persbericht was al klaar. ‘SER: kernenergie maakt onderdeel uit van herijking klimaatbeleid 2010’. Kees Kodde, adjunct-directeur van Milieudefensie, pakt het er bij. Samen met Ron 14

Wit van Stichting Natuur en Milieu zat hij namens de milieubeweging in de adhoccommissie Toekomstige Energievoorziening van de Sociaal Economische Raad (SER). Kodde: 0Op dinsdag 4 maart was er een vergadering. Er wa-

ren nogal wat pijnpunten, waar we niet uit waren. We wilden het persbericht zien, dat de SER de volgende dag zou uitbrengen. Volgens het SER-secretariaat was dat naar onze persvoorlichting gestuurd, maar die had niks ontvangen. Uiteindelijk kregen we het ’s avonds om 7 uur. Met de strekking waren we het absoluut oneens. Wij zijn er onmiddellijk voor gaan liggen en het is nooit uitgegaan. Volgens ons heeft de SER gegokt op het effect van de snelkookpan.”

Voorwaarden

Het SER-advies, dat een week later uitkwam dan gepland, laat zien dat Nedermilieudefensie magazine 4 – 2008

P e t e r H i l z / HH

land tot op het bot verdeeld is over kernenergie – en dat is niks nieuws. Werkgevers, werknemers en Kroonleden bevelen het kabinet aan alle energieopties serieus en op een gelijkwaardige manier op hun maatschappelijke wenselijkheid te laten onderzoeken. De milieuorganisaties zien geen aanleiding om de uitbreiding van kernenergie te heroverwegen. Ze willen pas over de rol van kernenergie praten als ontwikkelingen in de technologie daar aanleiding toe geven en de duurzame alternatieven eerst ten volle zijn benut. Ze hebben een aantal stringente randvoorwaarden geformuleerd (zie kader), waaraan kernenergie op dit moment niet voldoet. Het SER-advies staat in het licht van de evaluatie van het energie- en klimaatbeleid, die het kabinet voor 2010 op het programma heeft staan. Dat beleid is uiterst ambitieus. De praktijk sluit daar niet bij aan. Het beoogde energiebesparingstempo is 2 procent per jaar, maar ligt met 0,7 procent op een historisch dieptepunt. Volgens een studie van onderzoeksinstituut ECN en het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) zal de beoogde 2 procent zelfs in het gunstigste geval net niet worden gehaald. Het aandeel duurzame energie is met 2,7 procent (2006) een van de laagste van Europa. ECN en MNP hebben nu al onomwonden geconcludeerd dat het doel – 20 procent in 2020 – niet wordt gehaald. Over de mogelijkheid dat Nederland de klimaatdoelstelling haalt, houdt de studie van ECN en MNP een slag om de arm. De kans is groot dat het alleen lukt als Nederland een fors deel (70 procent) van de emissiereductie in het buitenland weet te realiseren. Met name de werkgeversorganisaties zien in het falen van het energie- en klimaatbeleid evenzovele aanmoedigingen de schouders onder kernenergie te zetten: kernenergie heeft tijdens de hele nucleaire levenscyclus een aantrekkelijk lage CO2-uitstoot, zorgt voor een verzekerde energielevering en maakt Nederland een stuk ongevoeliger voor heftige schommelingen van de olieprijzen en de daaraan gerelateerde gasprijzen. Hebben de werkgevers een punt, of kunnen we kernenergie maar beter in de ban houden?

Laatste zetje

Peer de Rijk is kritisch over de rol die Milieudefensie en Natuur en Milieu in de SER-commissie hebben gespeeld. De Rijk is directeur van het wereldwijde milieudefensie magazine 4 – 2008

netwerk World Information Service on Energy (WISE) en houdt zich al ruim 25 jaar intensief bezig met kernenergie. Volgens De Rijk hadden de milieuorganisa-

“De milieubeweging had een definitieve overwinning kunnen boeken” ties moeten weigeren mee te denken over kernenergie. “Dit advies kan er alleen maar toe leiden dat kernenergie als optie serieus wordt genomen – ook al verbind je er strenge voorwaarden aan - en niet wordt afgeserveerd. Ik ben er wel voorstander van naar feiten en argumenten te kijken, maar niet in een dergelijke gepolitiseerde commissie. Anderhalf jaar geleden heeft de SER een goed rapport uitgebracht over energietransitie, daar stond de optie kernenergie niet in. De werkgeversorganisatie VNO-NCW is daar over gaan zeuren, en dat heeft tot dit advies geleid. Dus door de geschiedenis van deze commissie wist je bij voorbaat dat kernenergie niet op haar feitelijke merites beoordeeld zou worden Op basis van het rapport Fact Finding Kernenergie van

het ECN, dat voor dit advies is geschreven, kon je al concluderen dat kernenergie in ieder geval de komende dertig jaar geen serieuze optie is, alleen al omdat een inherent veilige centrale voor die tijd nog niet bestaat. Eigenlijk vond de vakbeweging dat ook! Als je dat als milieubeweging uitdraagt, creëer je ruimte om te werken aan de doorbraak naar duurzaamheid. Het helpt politieke partijen en andere maatschappelijke organisaties die kritisch zijn over kernenergie enorm als de milieubeweging glashelder is. Door op deze manier mee te praten verlies je positie, tijd en invloed. ” De Rijk betreurt het dat milieuorganisaties de laatste jaren zo weinig aan kernenergie hebben gedaan. “Want dan waren we erin geslaagd kernenergie het laatste zetje te geven. De milieubeweging had een definitieve overwinning kunnen boeken. Nu dat niet is gebeurd, moeten we weer vol aan de bak. Voor elektriciteitsbedrijven, zo zeggen ze me, is de maatschappelijke stemming belangrijk. Als de milieubeweging stil is, zien zij kansen.” Met die opstelling van De Rijk is Kees Kodde het – uiteraard – niet eens. Hij wijst erop dat de milieuorganisaties stringente voorwaarden aan kernenergie hebben gesteld, die in het advies staan opgenomen. Ook onderschrijft de hele SER-commissie dat duurzame opties als energiebesparing en hernieuwbare energie maximaal moeten zijn benut en dat

Randvoorwaarden Natuur en Milieu en Milieudefensie stellen in het SER-advies randvoorwaarden aan kernenergie, wil het een rol kunnen spelen in de overgang naar een duurzame energievoorziening:

Duurzaamheid

Duurzame opties, zoals energiebesparing leend als een veilige, controleerbare en en hernieuwbare energie, zijn maximaal terughaalbare eindberging mogelijk is. benut.

Veiligheid

Radioactieve stoffen mogen bij een ongeluk nooit buiten het reactorgebouw komen.

Radioactief afval

Proliferatie

Er ontstaat geen splijtstof die geschikt is voor het maken van kernwapens. De hele keten staat onder internationaal toezicht.

Kostendoorberekening

Alle (externe) kosten van kernstroom Radioactief afval mag maximaal 300 jaar zitten in de prijs en zijn voor 100 procent gevaarlijk blijven. gedekt. Zoals: kosten van non-proliferatiebeleid, beheer van opslagplaatsen, Eindberging veiligheid, ontmanteling, verzekeringpreEen bouwvergunning wordt alleen vermies voor ongelukken en eindberging.

15

R i e s va n W e n d e l d e J o o d e / HH

Acht feiten over kernenergie

dit nu onvoldoende gebeurt. “Dat is pure winst”, aldus Kodde. Volgens hem is het SER-advies een stuk beter geworden door zitting te nemen in de commissie. “Mede dankzij de aangedragen feiten en argumenten van Greenpeace en WISE is het advies zo slecht nog niet. We hebben veel formuleringen kunnen bijstellen en boven tafel gekregen dat er de laatste decennia in de landen die zijn aangesloten bij het Internationaal Energie Agentschap meer dan acht keer zoveel publiek onderzoeksgeld is gegaan naar kernenergie dan naar biomassa, wind en zon samen. Dat moet toch munitie zijn voor WISE!”

Noodstop

Wim Turkenburg lid van de SER vindt de winst van het SER-advies dat Natuur en Milieu en Milieudefensie zich niet hebben uitgesproken tegen verder onderzoek naar een meer duurzame kernenergietechnologie. Wel mits de andere opties veel meer aandacht krijgen. Maar de voorwaarden die Natuur en Milieu en Milieudefensie stellen zijn volgens hem wel erg stringent. “Stel dat we vanwege klimaatverandering de CO2-uitstoot nog rigoureuzer moeten verminderen, wat heel wel denkbaar is. Stel anderzijds dat energiebesparing, hernieuwbare energie en afvang en opslag van CO2 onvoldoende zoden aan de dijk zetten, bijvoorbeeld vanwege de duurzaamheidproblemen die ook hier spelen. Dan heb je in een tussenfase misschien wel kernenergie nodig. Waarom is dan een levensduur van het afval van 300 jaar wel aanvaardbaar maar van bijvoorbeeld 1000 jaar niet?” Turkenburg is hoogleraar Natuurwetenschap en Samenleving en wetenschappelijk directeur van het Copernicus Instituut van de Universiteit Utrecht en maakte als onafhankelijk lid deel uit van de SER-commissie. “Ik vind het geen verstandige zet van de milieubeweging 16

dat ze zich à priori verzet tegen een heroverweging van kernenergie in 2010, gekoppeld aan een discussie over te stellen randvoorwaarden. De randvoorwaarden die ze nu stelt zijn zo scherp, dat kernenergie er gedurende vele tientallen jaren en misschien wel nooit kan komen.” Turkenburg is het ermee eens dat door aandacht voor kernenergie de belangstelling voor energiebesparing, hernieuwbare energie en schoon fossiel vermindert. “Dat zijn opties met grote mogelijkheden, die moet je realiseren. Maar Greenpeace zegt dat we de problemen met alleen energiebesparing en hernieuwbare bronnen kunnen oplossen, en daar zet ik grote vraagtekens bij. We hebben in ieder geval nog een derde optie nodig. Ik kies dan voor schoon fossiel. Maar daarnaast moet je doorgaan met het ontwikkelen van kernenergie, omdat je niet weet of het op andere fronten lukt.” Kernenergie als noodstop tijdens de overgang naar een duurzame energiehuishouding. Dit voorstel kan in de ogen van Kodde en De Rijk geen genade vinden. “Als je aan kernenergie begint, zit je er zo weer 60 jaar aan vast. Dat is het lock in effect. Kernenergie verdringt duurzame energie”, zegt Kodde. “Bovendien hebben we in het rapport Green4sure al laten zien dat 50 procent reductie van CO2 kan, zonder kernenergie.” De Rijk is dezelfde mening toegedaan: “Alle oude problemen met kernenergie zijn onopgelost. Het SER-advies bevat wat dat betreft dus geen nieuws.” Kernenergie verdringt duurzame energie, vindt De Rijk. “Als je duurzame energie wilt, moet je stoppen met kernenergie. Zet de komende jaren nou eens alle kaarten op energiebesparing en hernieuwbare energie. We praten wel steeds over de grote potentie daarvan, maar er gebeurt bijna niks.” n Meer informatie: www.ser.nl (zoekterm ‘kernenergie’)

In september 2007 heeft het ECN in opdracht van de SER het rapport Fact Finding Kernenergie geschreven. Het zet de kennis over kernenergie op een rijtje en leverde de noodzakelijke achtergrondinformatie voor het SERadvies. Een greep uit de feiten: • In 2006 waren er wereldwijd 437 kerncentrales in bedrijf. Daarvan stonden er 144 in de 27 lidstaten van de Europese Unie. • In Europa bouwt alleen Finland aan een kerncentrale. • De inherent veilige reactor (generatie IV) is op zijn vroegst vanaf 2030 beschikbaar. • Er is wereldwijd voor 70 jaar aan bewezen en economisch winbare reserves uranium beschikbaar om de huidige 437 kerncentrales van brandstof te voorzien. De ‘onconventionele voorraden’ zijn veel groter. • Hoogradioactief afval heeft 100.000 jaar nodig om het radioactieve niveau van natuurlijk uranium te bereiken. Er wordt onderzocht of het mogelijk is de levensduur van hoogradioactief afval te verkorten tot 2000 jaar of minder. • Bestaande kerncentrales zijn niet ontworpen tegen een neerstortend vliegtuig en kunnen daar achteraf niet tegen worden beschermd. • De CO2-emissies van kernenergie gedurende de levenscyclus variëren van 5 tot 65 gram per kilowattuur. Voor windenergie wordt gerekend met 6 tot 23 gram, bij kolencentrales 815 tot 1153 gram en bij gascentrales 362 tot 622 gram. • Een kerncentrale met een vermogen van 1600 megawatt kostte in 2005 circa 2,5 tot 3,7 miljard euro. Door bouwrente kan die prijs oplopen tot 4,7 miljard euro. De kostprijs van een kilowattuur varieert van 3,1 tot 8 cent. De gemiddelde Nederlandse elektriciteitsprijs ligt op 6,6 cent (2006). Voor windenergie (land) geldt een prijs van 4,1 tot 8,4 cent, bij zeewind geldt 8,6 tot 11,2 cent. Eventuele prijsvoordelen van kernenergie worden niet automatisch genoten door de afnemers.

www.tegenstroom.nl milieudefensie magazine 4 – 2008

L okale actie

V

anaf de publieke tribune vernam Edwin Brussee met ontsteltenis hoe de gemeenteraad in Leiderdorp “boos en minachtend” reageerde op de acties en rechtszaken van Milieudefensie tegen de verbreding van de rijksweg A4 bij Leiderdorp. “De gemeente had grote moeite met de uitspraak van de rechter om het tracébesluit in de ijskast te leggen. Er zou geen draagvlak onder de bevolking zijn voor de rechtszaak die Milieudefensie had aangespannen. Dat was voor mij hét signaal om een lokale afdeling op te richten.” Maar er speelde ook iets anders. De omliggende plaatsen Leiden, Voorschoten en Zoeterwoude hadden allemaal al een lokale Milieudefensie-afdeling en Brussee vond het eigenlijk niet te verkroppen dat Leiderdorp, “het kopstuk wat betreft het A4-verhaal”, geen lokale afdeling had. Dat alles te samen maakte de tijd “absoluut rijp” voor een lokale afdeling in Leiderdorp.

Bewoners tegen verbreding A4 Het kersverse Milieudefensie Leiderdorp heeft laten zien dat er onder de bewoners wel degelijk draagvlak is voor het verzet tegen de verbreding van de rijksweg A4. Ronell a Bleijenburg cussie werd in besloten kring Milieudefensie Leiderdorp opgericht. Twintig leden kent de club en inmiddels is er ook een gesprek met de gemeente geweest, de grote afwezige op 6 december. “Bijzonder om te zien dat de raadsleden die ons eerst zwart maakten, nu toch met ons wilden praten en ook positief waren. We hebben laten zien dat er wel degelijk draagvlak onder de bevolking is. Door ons bestaansrecht

en onze openheid kijkt de gemeente nu heel anders naar ons. Hopelijk kunnen we een verandering teweegbrengen.” Dat blijft het doel van Milieudefensie Leiderdorp, maar vooralsnog staan geen concrete acties gepland. Behalve dan om continu de dialoog te zoeken met diverse partijen. “We willen hoge muren omverwerpen. Soms lopen de emoties zo hoog op dat partijen van elkaar niet meer

weten wat het daadwerkelijke standpunt is. We hebben nu al heel wat bereikt omdat de gemeente een ander beeld van ons heeft gekregen. De kans op resultaat is groter wanneer je serieus genomen wordt.”

Trekkersol

Hoewel verkeer nu een belangrijk item is, speelt Milieudefensie Leiderdorp ook op andere onderwerpen in. Zo deed de afdeling mee aan de landelijke actie voor een krachtige Klimaatwet. “We volgen vooralsnog wat er om ons heen gebeurt. We zijn nog te nieuw om zelf een trekkersrol te vervullen. Eerst willen we op diverse onderwerpen een zienswijze maken. Maar de potentie is er. We zijn met een enthousiaste groep mensen en de verschillende milieuonderwerpen leven in Leiderdorp. Vooralsnog zijn we heel diplomatiek bezig geweest, maar actie schuwen we niet. Met diplomatie bereik je veel, maar soms moet je gewoon handelen. Leiderdorp gaat nog veel van ons horen!” n

Dialoog


HH / M i s c h a K e i j s e r

Op 6 december vorig jaar werd de afdeling officieel opgericht. Dat gebeurde op een bijeenkomst waarbij Joris Wijnhoven en Roland Kager, de ‘verkeersmannen van Milieudefensie’, nog eens de stand van zaken ten aanzien van de A4 toelichten. Er ontstond een pittige discussie tussen belangstellende Milieudefensie-leden, een afvaardiging van de belangenvereniging HSL/A4 en leden van de autolobby. “Pittig, maar er was dialoog en we weten van elkaar hoe we waar over denken”, aldus een positieve Brussee. Na deze voordracht en dis17

Rijzende rivier

Fotografie met een grote F

Zomerdijk bij hoogwater in de Waal

18


Groene specht op zoek naar mieren Ruim 4 jaar was hij ermee bezig, in zijn rugzak 20 kilo aan fotoapparatuur, uren kou lijdend in schuilhutten, 2 camera’s verdronken tijdens ‘waterexpedities’, en dat lot was hemzelf ook eenmaal bijna beschoren. “Het maken van de foto’s was een hele opgave” schrijft ecoloog en fotograaf Ruben Smit in de verantwoording van zijn zojuist verschenen boek Rijzende rivier. Een fotoboek over ingrijpende ontwikkelingen in het Nederlandse rivierenlandschap. Ons landschap verandert: door de dreiging van klimaatveranderingen worden op

Grote grazers dragen bij aan de verspreiding van zaden grote schaal landschappelijke ingrepen gedaan. Waar rivieren eerst werden getemd en geleid, ligt nu de nadruk op ruimte voor waterberging. Dynamische ontwikkelingen, die hun spoor tot ver in de toekomst zullen achterlaten. Ruben Smit brengt met zijn fotografie een ode aan de rivieren die zand, klei en grind naar ons land brengen en die zich voortdurend vernieuwen en aanpassen aan het landschap. Waarom naar de Amazone gaan? Ons eigen rivierenlandschap herbergt een ware jungle, als je het maar weet te zien. Smit ziet het. Zijn land-

schapsfoto’s, onderwaterfoto’s, luchtfoto’s zijn intieme foto’s die de verborgen rijkdommen van de Nederlandse natuur blootleggen. J.A. Rijzende Rivier, Ruben Smit. Uitg. Tirion, Hardcover, 160 pagina’s, ISBN 978-90-5210-717-2. Prijs 29.95 euro Tot half juni zijn de foto’s in het Natuurmuseum Nijmegen te zien, daarna reist de tentoonstelling nog langs een aantal expositieruimten langs de rivier. Zie www.natuurmuseum.nl en www. rubensmit.nl.

Komgronden met een dik kleipakket in de Ooijpolder


19

de consument

Oranje mosselen

Instabiele banken

Reizen plus Wil je ver op reis, maar met een verantwoord tintje dat verder gaat dan CO2-compensatie? Commundo biedt groepsreizen van drie weken, die een combinatie zijn tussen ontwikkelingswerk en rondreizen. Tijdens de eerste twee weken werk je tien dagen bij een project, in de weekenden zijn er excursies. In de laatste week maak je een rondreis door het land. De bestemmingen zijn Thailand, Suriname, Guatamala, Sri Lanka, Zuid Afrika en Roemenië. In de meeste landen help je bij een sociaal project, van lesgeven tot het bouwen van een school, maar natuurprojecten zijn er ook. Thailand heeft een project met olifanten, Guatamala met schildpadden en Zuid Afrika met dierverzorging in een groot wildopvangpark. In Suriname, een sociaal project, ga je de jungle in om de Wayana-indianen Nederlands te leren en ecotoerisme te ontwikkelen. De reizen kosten rond €2300,- inclusief vliegtickets, belastingen, vervoer en onderdak, projectdonatie, excursies en de maaltijden tijdens de projectdagen. Ook hoort er een voorbereidingsdag in Nederland bij. Meer informatie: www.commundo.eu.

20

Nederlandse mosselcultuur is een mix van kweek en visserij. Mosselkweek, vooral in de Oosterschelde, doet weinig schade: ‘mosselzaad’ (eigenlijk babymosseltjes) wordt in afgezette percelen gestrooid, zonder extra voer opgekweekt tot mosselen en met een zogenaamde mosselkor opgevist. Daarna wordt er gespoeld, gekeurd en geveild in Yerseke. Het bodemsysteem wordt niet omgewoeld, er is geen verontreiniging door voer en medicijnen, en ‘ontsnappen’ van mosselen is geen probleem; ze zijn inheems. Ok dus, die kweek. Mosselzaad is lastiger. Vissersboten vangen in het voor- en najaar een bepaald quotum wild mosselzaad op vastgestelde plekken in de Waddenzee. Dit mag alleen met een vergunning van het ministerie van LNV. Natuurorganisaties zijn niet blij met de mosselzaadvisserij. Ondanks experimenten met staande netten die zaad ‘invangen’, wordt meestal direct van mosselbanken gevist. Liefst instabiele banken, omdat deze toch door storm verloren gaan. Maar mosselzaad is belangrijk voedsel, bijvoorbeeld voor de bedreigde eidereenden. Bestaande banken worden beschadigd en nieuwe, instabiele banken kunnen zich niet ontwikkelen. Slecht voor de mosselbanken en de vorming

van wadplaten, waarmee het ook al niet goed gaat, volgens beleidsstukken van de regering zelf. Maar aan haar eigen beleidsplan voor het Waddengebied en de natuurwetgeving houdt de regering zich niet. Daarom staat de mossel dit jaar niet meer op de groene, maar op de oranje lijst van de VISwijzer, en vochten natuurorganisaties de vergunningen van voorjaar 2006 alsnog aan bij de Raad van State. Die besliste dat de minister van LNV opnieuw moet kijken naar de mogelijke effecten. Ecomare - Oscar Bos

“Moord op de mossel”, noemde Elsevier een uitspraak van de Raad van State over mosselkweek. De Vogelbescherming en de Waddenvereniging, die de zaak aanspanden, zijn echter blij. De mosselculturen van Yerseke zouden wel eens kunnen verdwijnen, omdat het hoogste rechtscollege de Waddenzee wil beschermen. Maar de mossel, die stond toch op de groene lijst van de VISwijzer? Kunnen we ze nu wel of niet eten?

Produs

Mosselvisserijen hopen toch op visvergunningen voor voorjaar 2008. Zij bestrijden de kritiek. Bovendien onderzoeken ze tot 2010 de effecten met het programma Produs. En om nieuwe methodes te financieren, moeten zij in bedrijf blijven. Als nu de vergunningen ingetrokken worden, vrezen zij hun einde. Natuurorganisaties vrezen juist een onomkeerbaar verlies van de wilde mosselcultuur. Helemaal hardgemaakt zijn de nadelige effecten niet, maar ontkracht ook niet. Voor de Waddenzee, als Natura2000 gebied, heeft vooral dat laatste gewicht. Als het aan de Raad van State ligt, wacht men tot 2010, als Produs is afgerond. Maar drie jaar geen inkomsten betekent het einde van de Hollandse mosselkweek. Het is afwachten wat de minister besluit. Zijn Zeeuwse mosselen correct? Dat weet dus niemand zeker. En of ze er binnenkort nog zijn, ook niet. Een troost, het alternatief in de winkel - de mossel uit hangculturen in Spanje, Frankrijk en België - is heel duurzaam. www.goedevis.nl Annemarie Opmeer milieudefensie magazine 4 – 2008

de consument Potje wind Aveda, dat klassieke cosmeticamerk dat we enkel in hun eigen winkels kunnen vinden, is heel goed voor de planeet en de mensen erop. En steeds meer. Het dierproefvrije cosmeticamerk dat zich al lang hard maakt voor natuurlijke, biologische ingrediënten, betrekt sinds januari 2008 alle benodigde energie voor hun cosmeticaproductie in de VS uit gecertificeerde windprojecten. Aveda nam in 1998 het initiatief voor het ontwikkelen van een biologische standaard voor cosmetica. Momenteel werken ze samen met het instituut van Braungart voor het toepassen van Cradle to Cradle-principes. Nu is 90 procent van de gebruikte etherische oliën en 89 procent van het plantaardig materiaal gecertificeerd biologisch, die ze bij voorkeur betrekken van lokale producenten die traditioneel werken. De verpakkingen zijn compact en zoveel mogelijk van gerecycled materiaal. In 2008 hopen ze een recyclesysteem op te zetten voor polypropyleen doppen, een materiaal dat zeer moeilijk gerecycled te verkrijgen is, en waar nog geen inzamelsysteem voor bestaat. Zie www.aveda.com.

Zoef! Gemotoriseerde tweewielers zijn vuile dingen. Ze stoten CO2 en roet uit, en, zo constateerde de Fietsersbond onlangs, heel veel ultrafijnstof. Gevaarlijk voor fietsers, maar ook voor automobilisten, want ultrafijnstof dringt overal door. Bovendien maken scooters en brommers enorm veel herrie. Voor diegenen die het scheuren niet willen laten, maar wel iets willen doen aan de viezigheid, zijn er nu elektroscooters. Technologieconcern EVT, gespecialiseerd in elektrisch stadstransport, ontwikkelde een stille, oplaadbare, hippe tweewieler. De scooters, met strakke Italiaanse vormgeving, zijn te vinden bij Mister Green aan de Kerkstraat 376 in Amsterdam. Je kunt er proefritten maken en bij de speciale ‘oplaadpaal’ bijtanken. De scooters gaan tot 50 kilometer per uur, hebben een bereik van 70 kilometer per oplaadbeurt en moeten vier uur laden. Mits opgeladen met groene stroom bespaart de scooter 90 procent CO2, en 70 tot 80 procent op brandstofkosten en onderhoud. De besparing over vijf jaar, bij een gebruik van 5000 kilometer per jaar, loopt volgens EVT op tot €1.700,-. Dat mag ook wel. Want de prijzen, zonder BTW, lopen uiteen van €2.126,- tot €3.613,- (driewieler). Bedrijven krijgen 20 procent milieukorting. Meer informatie: www. mistergreen.nl of www.evt-nl.nl. milieudefensie magazine 4 – 2008

recept

Edele kluifresten In Noordoost Groningen rijd je over een kaarsrechte weg door een kaal landschap. Zoals dat hoort in Noordoost Groningen. Voorbij het gas van Slochteren ligt aan zo’n kaarsrechte weg de biologische boerderijwinkel van de familie Arkema. Voor Gronings gekruide rollades, Blonde’Anquin biefstukjes, hele kippen en zakken varkenskrabbetjes, onder andere. Achter de boerderij zit een man in de eerste lentezon op een stammetje naast een berg persvoer, in witte bedrijfskleding, inclusief haarnetje. En met een kommetje soep, uiteraard. Want de man is directeur en tevens enige arbeider van De Kleinste Soepfabriek. Doodzonde vond Michel Jansen het, dat boeren met eko-hennen die het eieren leggen moe waren, vrijwel niks kregen voor hun bejaarde kippetjes. Terwijl je er toch nog altijd prachtige bouillon van kunt trekken: “Het is edele restverwerking”. Vandaar dat hij zijn soepfabriekje begon in een verbouwde schuur van de bioslagerij van de Arkema’s. Twee Arkema-mannen tillen een blauw krat met bloederige beestenbotten Jansens fabriekje in. Hups, daar gaat de inhoud van het krat in de grote bouillonketel. En zo is De Kleinste Soepfabriek de enige Nederlandse fabriek die zijn soep van échte bouillon maakt. Dat is te proeven, zeggen een boel soepeters: De Kleinste Soepfabriek zit stevig in de lift, met zijn eko-soeppotten in zo’n twintig smaken – ook vegetarische trouwens - te koop in Jumbo supermarkten en natuurvoedingswinkels. Maar, vindt ook Jansen, het lekkerste

blijft de thuisgemaakte soep. Want dat half uurtje steriliseren op 111 graden, nodig voor de houdbaarheid, zorgt hoe dan ook voor smaakverval. Doordeweeks dus de soep van Jansen; op zaterdag trekken we bouillon van de afgekloven kippenbotten van het feestmaal van vrijdagavond. “Ba gatsie”, dacht ik eerst: bouillon van toch al smakeloze afkluifsels, waar de speekselbacteriën van de disgenoten nog aankleven. Maar Jamie Oliver, Loes uit Lettele en soepboeken doen het, dus Bussink liet zich niet kennen en gooide de karkassen in de Aldi-soeppan van tien liter. Al snel ging er een uren durende, heerlijke soeplucht door de woning, sinds eeuwen her het summum van huiselijkheid. Breng 750 gram karkas (of een in stukken gehakte soepkip) met 1,2 liter koud water aan de kook. Schep met een schuimspaan het schuim weg. Zodra er geen schuim meer wordt gevormd, toevoegen: 1 in vieren gesneden ui, 1 in stukken gesneden winterwortel, 1 stengel bleekselderij of stuk knolselderij, 1 prei, plus een laurierblaadje, takje tijm, paar takjes peterselie, 5 peperkorrels en 1 stukje foelie. Leg het deksel schuin op de pan en laat de bouillon zo’n twee uur zachtjes – net tegen de kook aan – trekken. De boel zeven en je hebt fantastisch smakelijk basismateriaal voor soepen, sauzen en risotto’s. Of gewoon zo puur – met wat zout – als tussendoortje te genieten. Dankzij de kluifresten. Michiel Bussink www.michielbussink.nl

21

de consument Habitatspel

Twee wielers Fietsen is gezond, leuk en beter voor het milieu. Nu kun je met het kopen van een fiets ook iemand in de derde wereld aan dit robuuste, schone vervoermiddel helpen. Het Utrechtse Urban Bike Concepts verzon de colorbike: een stevige, simpele fiets zonder fratsen, geproduceerd in Europa. Met het kopen van een colorbike koop je tegelijk een fiets voor iemand in de derde wereld. Van de opbrengst gaat €25,- naar fietsprojecten van lokale organisaties, op dit moment in Madagascar en Nicaragua. Meer projecten zijn welkom. Dit geld is voldoende voor een fiets en het onderhoud. De Nederlandse fiets kost €190, inclusief verzendkosten en is verkrijgbaar in rood, blauw, geel en wit, voor heren (54 cm frame) en dames (49 cm frame). Op draaiende onderdelen zit een jaar garantie, op het frame twee jaar. Bovendien zijn frame en bagagedrager verstevigd. De fiets heeft verder spatborden, snelbinders, een bel, en slechts één versnelling. Verlichting, sloten en tassen zijn bij te bestellen. De colorbike alleen via internet te verkrijgen: www.colorbike.nl.

Vette das Last van droge lippen of juist van de zon, elk jaargetijde heeft zo z’n eigen probleempjes. Badger maakt verantwoorde balsems die de ongemakken kunnen verlichten. Bovendien ruiken ze heerlijk. Badger balsems, met de vrolijke das op de verpakking, zijn dierproefvrij, en gemaakt van honderd procent natuurlijke ingrediënten, waarvan minstens zeventig procent biologisch. De basis is koud geperste biologische olijfolie, wonderboomolie en bijenwas. Populair zijn de diverse blikjes lippenbalsem. Verder zijn er kruidenbalsems voor de luchtwegen, spieren, schrale huid, of een fijne slaap, voor baby’s en een oudere huid, tegen muggen en het vakantiesmeersel ‘bali balm’. Tubes sunblock en lippenbalsemstiftjes zijn niet overal verkrijgbaar. Kleine en grote blikjes, van €4,95 tot €7,50, zijn wel gemakkelijk te vinden in natuurvoedingswinkels en bij Bever Zwerfsport. Ook via internet te bestellen bij, onder andere, Inspiratie te Drachten. Zie www.detraay.com, www.bever. nl, en www.inspiratie.info. 22

We verwoorden het wellicht niet zo vaak, maar hoe is onze persoonlijke relatie met onze natuurlijke omgeving? Het associatieve kaartspel Habitat stimuleert op een speelse manier om na te denken en uit te spreken wat onze verbondenheid met de aarde is. De 88 speelkaarten zijn kleurrijk geïllustreerd door Christian Gronau met natuurlijke, fantasierijke, grappige, mystieke of hele concrete afbeeldingen over mens en het natuurlijk milieu. Bij het trekken van een kaart beantwoordt de speler allerlei vragen: waar is dit, wat gebeurt er hier, hoe ben ik hiermee verbonden? De kaart kan vervolgens

geassocieerd worden met andere kaarten of andere spelers. Habitat kan gespeeld worden door mensen van 9 jaar en ouder en in groepen tot 12 personen, en biedt veel mogelijkheden voor bezinningsdagen, relatievorming of groepsdynamiek. Goed te combineren met andere associatieve kaartensets, zoals Persona, OH of Saga. Vooral in België te vinden, via Centrum Informatieve Spellen (www.spelinfo. be). In Nederland beperkt verkrijgbaar in spellenwinkels en via esotherische winkels en internet, zie www.newageonline.nl, www.inspiratie.info of www. ananda.nl, prijs €19,55.

Doorgeefdesign Gevlochten manden en dozen van plastic verpakkingslint, handtassen van aluminium sapverpakkingen, de Nederlandse ontwerpers van Handed By maken verantwoorde producten. En vooral mooie, simpele en aantrekkelijke producten. Op hun website en in hun catalogus leidt Roodkapje ons rond met haar rode gevlochten picknickmand. Handed By profileert zich als Hollands design, of ‘Dutch DIEZIJN’, zoals ze het zelf noemen. Hun producten zijn volledig vrij van kinderarbeid en gemaakt door goed betaalde arbeidsters. Bij verschepen en produceren wordt zuinig omgesprongen met materialen. Door het bedrukken of inventief verwerken van materialen geven zij hun eigen draai aan het restmateriaal. Interessant is de gevlochten fietstas die een picknickmand kan worden. Goed verkrijgbaar is hun collectie Time Spirit, met grote vlakken met moderne prints, en de nieuwe collectie bedrukte babushka-tassen. Prijzen van €4,95 voor een makeuptasje tot €71,- voor een boodschappentrolley. Te vinden via www.olijfenzo.nl, www. kleinezebra.com, en www. coloursofnature.nl.


Nu te koop in de Milieudefensie winkel Time’s up, thumbs up! Laat zien dat het nú tijd is voor een Klimaatwet! - man S/M/L - vrouw classic S/M/L - vrouw mouwloos S/M/L (strak, 5% elasthaan) Natuurlijk gemaakt van EKO-katoen.

` 13,50

Kom naar het Time’s up, Thumbs up! concert op 7 juni, met Stevie Ann en De Dijk. Toegang E15,00 (exclusief servicekosten) t/m 12 jaar gratis - CJP Korting E1,50. Kijk op www.klimaatwet.nu/concert.

vrouw mouwloos S/M/L

man S/M/L

vrouw S/M/L

Loesje t-shirt “Ik pik het niet langer” ` 10,00 Natuurlijk gemaakt van 100% EKO-katoen.

Tegeltje(s) E5,50

Nep tattoo’s E1,00

Fleece muts (grijs) E4,50

Proud to be a Non Flying Dutchman Verzend- en administratiekosten ` 2,00

Rapporten (gratis te bestellen)

•

Luchtvaart en het klimaat. Problemen en oplossingen nader bekeken - september 2007

•

Luchtvaart in een energiezuinige EU: Hoe het emissiehandelssysteem voor de luchtvaart verbeterd moet worden - september 2007

• •

Boeren met toekomst - maart 2007

• •

Use your profit to clean up your mess. Report on how Shell should fund local solutions for environmental and social destruction caused by its projects - februari 2007 Wie durft bedrijven de wet voor te schrijven? - november 2006 Op de bres voor rust en ruimte. Groene Grenstrekkers aan het woord - mei 2005 Wilt u één of meerdere producten of rapporten op deze pagina bestellen, belt u dan met de Milieudefensie Servicelijn 020 6262 620 of mail naar [email protected] en vermeld duidelijk uw naam, adres, bestelling en eventuele maat. Meer producten vindt u op onze site, www.milieudefensie.nl


Cramer uit de bocht Ik kon mijn ogen en oren niet geloven en toch is het zo. Dwars door ons grootste en gaafste coulisselandschap gaat de provincie Friesland een vierbaansweg aanleggen. En dat is hard nodig, want hoe moeten de mensen in Damwoude, Broeksterwouden, Zwaagwestereind en Veenwouden anders thuis komen? Misschien wel het allerbelangrijkste argument is de stad Dokkum. En nu gebeurt er iets met u als lezer: die andere plaatsen zeiden u natuurlijk niets, maar wie kent Dokkum niet? Daar werd die Ierse priester Bonifatius vermoord in, euh …, precies 754 na Christus. Verder is Dokkum een mooi middeleeuws vestingstadje. Maar zoals bij vrijwel alle vestingstadjes in ons land, heeft het geen aansluiting meer op het landschap en ligt het opgeslokt in een schil schimmelwijken. In Dokkum, (even gegoogled) wonen 25 duizend mensen. En als ergens in Friesland 25 duizend mensen wonen moet er een vierbaansweg heen. In ieder geval als het ligt aan de gedeputeerde Anita Andriesen (PvdA). Ze wil de weg tegen iedere prijs en dreigt zelfs het Nationaal Landschap de Friese Wouden

jaap dirkmaat op te heffen. “Dan word ik ouderwets koppig, op z’n Fries”, roept ze in de camera van het TV-programma Landroof. Dat Nationale Landschap mag namelijk alleen worden opgeschrikt door een grote ingreep als daarmee een nationaal belang gediend wordt. Zie hier het probleem. Ontkennen dat het hier gaat om een groot project is onmogelijk: het is het grootste infrastructurele project dat de provincie Friesland ooit heeft uitgevoerd, ze gaat meer dan 11 km weg aanleggen dwars door het Nationaal Landschap. Daarvoor moet ongeveer 2000 hectare Nationaal Landschap wijken. Bovendien wil diezelfde gedeputeerde dat de weg voorspoed (en dus economische ontwikkeling) brengt voor ieder dorp en dorpje dat langs de weg ligt. Ze heeft dus een plan dat illegaal is. Want je kunt niet volhouden dat wanneer je een grote ingreep pleegt voor Veenwouden, Zwaagwesteinde en Dokkum, je een nationaal belang dient. Toen kwam onze minister van milieu, Jacqueline Cramer (PvdA) op bezoek in Friesland. En wat iedereen verwacht had, gebeurde niet. Ze nam haar partijgenoot niet even apart om haar de oren te wassen. Welnee, ze zei: “mooi plan! Ga zo door! Prima landschappelijk ingepast en jullie hebben werkelijk met iedereen keurig overlegd, ik ben diep onder de indruk.” Zo zie je maar; ons landschap is in goede handen bij het ministerie van VROM en bij de PvdA in het bijzonder. Dat de provincie Friesland al jaren al haar schoons in de uitverkoop heeft wist ik al, maar die Jacqueline Cramer? Wanneer die ook maar even ongecoached door haar ambtenaren rondloopt, vliegt ze gelijk uit de bocht. Jaap Dirkmaat, Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap

23

d e r e d d i n g va n E u r o pa

D

De weg van de meeste weerstand

e Via Baltica wordt ‘ie wel genoemd. De internationale snelwegroute E67, die begint in Praag en grotendeels over gewone wegen voert, wordt vanaf Warschau de belangrijkste verbindingsweg tussen de Baltische staten, helemaal naar Helsinki. Polen heeft sinds 2002 plannen voor uitbreiding van de Via Baltica. Omstreden plannen. En het wantrouwen jegens de milieubeweging is groot. Martha Majka Wisniewska van WNFPolen legt uit: “Als je op de landkaart een rechte lijn trekt van Warschau naar Suwalki aan de noordgrens, loopt die lijn door geen enkel natuurgebied en heb je ook meteen het kortste traject te pakken. Deze route loopt via de stad 24

Tot voor kort hoefde je in Polen niet aan te komen met natuurbehoud. Door corruptie was het wantrouwen naar de Poolse milieubeweging groot. Vorig jaar boekte ze haar eerste grote overwinning: geen rondweg door de beschermde Rospudavallei. Deel 3 in een serie over Europa D i rk Ja n s se n Lomza. Toch heeft de regering het plan opgevat om met allerlei omwegen vijf beschermde natuurgebieden te asfalteren.” De steden Bialystok en Augustow, die buiten de route liggen, willen beiden

graag hun eigen verbinding met Warschau en proberen de Via Baltica naar zich toe te trekken. “We hebben de regering destijds verteld dat deze plannen onverenigbaar waren met de Europese milieudefensie magazine 4 – 2008

regels. Maar ze namen ons totaal niet serieus.” De Poolse milieubeweging had namelijk een flink imagoprobleem. Aan het eind van de jaren ’90 kampte ze met een aantal corruptieschandalen. Malafide organisaties startten allerlei bezwaarprocedures uit naam van natuurbescherming. Vervolgens lieten ze bouwbedrijven grote afkoopsommen betalen om hun klachten te laten vallen. Sinds die tijd hing rond iedere bezwaarprocedure de zweem van afpersing. De echte milieubeweging stelde een gedragscode op, maar van haar geloofwaardigheid was toen al weinig meer over. “De bonafide milieuorganisaties beseften dat we als groep alle zeilen bij moesten zetten om überhaupt gehoord te worden”, zegt Robert Cyglicki van Bankwatch in Polen. “Elke organisatie heeft zijn eigen expertise, dus de taken waren snel verdeeld. Wij bij Bankwatch hebben bijvoorbeeld ervaring met investeerders. WNF weet veel van habitats, Birdlife van vogels en het Wetland Center veel van veengebieden en moerassen. Gezamenlijk hadden we een enorme expertise. Alleen zo konden we onze geloofwaardigheid terugwinnen.” Toch werd het nog een flinke dobber. Zo dwong de Poolse vogelbescherming, op basis van de Bern Conventie, bij de Raad van Europa af dat de Poolse overheid een verkennende studie zou uitvoeren naar de mogelijke gevolgen van de Via Baltica voor de natuur. Maar het beoogde effect bleef uit. Cyglicki zat in het comité dat die studie moest uitvoeren: “Hierdoor weet ik dat de conclusie luidt dat de Via Baltica gewoon recht naar het noorden via Lomza moet lopen. Maar de regering weigert die studie te erkennen of publiek te maken. Daar zijn we tot op de dag van vandaag voor aan het procederen.”

“Ons land werd tot voor kort geregeerd door een zwakbegaafde tweeling” In februari 2007, toen er nog een aantal bezwaarprocedures in behandeling was, verklaarde de regering dat er geen milieubezwaren waren en het bouwen kon beginnen. Jacek Winiarski van Greenpeace Polen: “Ons land is twee jaar lang geregeerd door een zwakbegaafde tweeling.” Winiarski doelt op de gebroeders Lech en Jaroslaw Kaczynski van de rechtspopulistische partij PiS, respectievelijk de president en de premier tot oktober 2007. “In die dagen was alles mogelijk. Dus toen we hoorden dat de Kaczynski’s alle milieubezwaren in een keer van de tafel veegden, wisten we dat we geen tijd te verliezen hadden.” Binnen twee dagen werd een kamp opgeslagen in de Rospudavallei. “Je mag van maart tot augustus niet bouwen in natuurgebieden in verband met het broedseizoen voor vogels. Dus als we tot 1 maart bleven zitten, zou de vallei tot augustus veilig zijn.” De bezettingsactie was een doorslaand succes. Afwisselend hielden zo’n driehonderd activisten het kamp in stand, op de piekmomenten soms met 150 tegelijk. En dat bij temperaturen tot 25 graden onder het vriespunt. Er ontstond een ware mediahype. Winiarski: “Ik was drie weken lang de woordvoerder van het kamp. Het

was net Big Brother met al die camera’s. Iedere dag kwamen de overheden met ander nieuws naar buiten waar wij dan weer op moesten reageren: Ze zouden ons ontruimen, we werden allemaal onder permanente surveillance geplaatst; pure intimidatie waar wij dan weer heldhaftig op antwoordden dat we niet weg gingen. Als ze gewoon hun mond hadden gehouden, was er nooit zo’n mediacircus ontstaan.” In die maand zijn er meer dan 1500 nieuwsitems aan de bezettingsactie gewijd. Allerlei bekende mensen spraken hun steun uit, inclusief de nieuwslezer van het landelijke journaal. Wetenschappers spraken zich uit voor het behoud van de Rospudavallei. De nationale ombudsman torpedeerde op eigen initiatief de ringweg. Winiarski: “Op een gegeven moment kregen we zelfs steun van de vrouw van president Lech Kaczynski. Al die aandacht stelde ons wel in staat om drie zondagen achter elkaar een massademonstratie te organiseren, elke week in een andere stad.” Polen’s lidmaatschap van de Europese Unie gaf uiteindelijk de doorslag. Nog voor het einde van het kamp daagde Eurocommissaris voor milieu Stavros Dimas de Poolse regering voor het Europese Hof. In het actiekamp werd dat nieuws enthousiast ontvangen. “Vanaf het moment dat de EU zich er mee ging bemoeien, wisten we dat we konden winnen”, zegt Winiarski. “Toen we op 1 maart 2007 nog altijd in het kamp zaten, wisten we dat de vallei veilig was.” Volgens Cyglicki is deze rechtszaak enorm belangrijk voor de Europese Commissie: “Dimas heeft die klacht van ons erg snel opgepakt. Normaal duurt het een eeuwigheid

Doorslaand succes

In 2005 kwam het eerste concrete bouwproject van de tekentafel. Augustow kreeg eindelijk zijn felbegeerde ringweg. Dwars door de Rospudavallei, onderdeel van Natura 2000, het Europese netwerk van beschermde natuurgebieden. Een uniek oerbos met zeldzame hoogveengebieden dreigde onherstelbaar te worden verminkt. De milieucoalitie liet meteen een alternatief plan opstellen waarbij de vallei intact kon blijven en Augustow toch een ringweg zou krijgen. Maar de overheden waren “niet geïnteresseerd”. Rospuda zou hierdoor een belangrijk strijdpunt rond de Via Baltica worden. milieudefensie magazine 4 – 2008

25

Detail van het Poolse Via Balticatraject. De (in totaal) kortste route passeert Augustow linksonder en sluit aan op de grijze variant van onafhankelijke onderzoekers. Lengte laatste stuk: 41,3 kilometer. Kosten: 242 miljoen. De gele variant, van het Poolse verkeersministerie, zou vanaf rechtsonder Augustow bereiken. Lengte: 39,1 km. Kosten: 259 mlj. Tot Augustow doorkruist deze variant drie natuurgebieden (buiten beeld). Hier twee Natura2000gebieden (groenomrand). De Rospudavallei ligt onder de rode spiraal.

voordat zoiets voorkomt bij het Europese Hof. Maar de Europese Commissie is er op gebrand dat er nu eindelijk eens duidelijkheid komt over de habitatrichtlijn en Natura2000. In alle nieuwe lidstaten zijn daar namelijk grote problemen mee. De uitspraak van het Europese Hof gaat de geloofwaardigheid van de Europese natuurbeschermingsregels bepalen.”

Uit het dal

Op 31 juli 2007, de laatste dag voordat het bouwseizoen weer begon, liet premier Jaroslaw Kaczynski weten dat de bouw van de ringweg in de Rospudavallei werd opgeschort tot de uitspraak van het Europese Hof. Maar, zo vertelde hij het volk, omdat Kaczynski er alle vertrouwen in had dat hij aan de juiste kant van het recht stond, kon het gedeelte van de weg buiten de Rospudavallei alvast gebouwd worden. “Als je zoiets hoort, begrijp je hoe achterlijk de politiek in Polen is. Dan begrijp je ook waarom we zo blij zijn met de EU”, zegt Winiarski. “Gelukkig begonnen ze met bouwen aan de zuidkant van de vallei, het gedeelte dat ook in ons alternatieve plan zonder aantasting van Rospuda voorkwam. Helaas zijn ze afgelopen herfst ook ten noorden van de vallei begonnen.” De regering Kaczynski had zich intussen ook op andere fronten onsterfelijk belachelijk gemaakt. Tal van plannen voor ‘nieuwe politiek’ bleken in strijd met de mensenrechten en andere internationale verdragen. In oktober 2007 was het al weer tijd voor vervroegde verkiezingen. Een nieuwe, conservatief liberale regering trad aan. In het hoofdpijndossier Rospuda stelde de nieuwe milieuminister een ronde tafel in. De milieubeweging, de lokale overheden en de wegenbouwers moesten er samen maar

NPL Adv.MilieuDefensie_kwart_78

25-05-2004

uit komen. Marta Wisniewska, die aanschoof namens het WNF, vond het een vreemde ervaring. “Er waren geen objectieve gegevens, geen acceptabele rapporten. Het document dat voor een Milieu Effect Rapportage moest doorgaan was inmiddels vernietigd door de bestuursrechter. Bovendien waren de wegwerkzaamheden duidelijk in strijd met de wet. Daar hoef je dan verder geen woorden meer aan vuil te maken, lijkt mij. Maar goed, we hebben eruit kunnen slepen dat er ook alternatieven moeten worden overwogen. Dat opent perspectieven voor ons plan voor een rondweg die niet door de vallei gaat.” Het toekomstperspectief van de Rospudavallei ziet er inmiddels stukken beter uit dan twee jaar geleden. Met een beetje geluk krijgt de Via Baltica alsnog het rechte traject en blijven de andere vier natuurgebieden op de route eveneens buiten schot. Ook op andere plaatsen in Polen beginnen projectontwikkelaars en overheden zich te realiseren dat ze in 17:18

Pagina 1

de toekomst rekening moeten houden met natuur en milieu. Milieuorganisaties worden weer actief benaderd en om advies gevraagd. Ook de media hebben het milieu herontdekt als een dankbaar onderwerp. “Het grote probleem in Polen is dat de consumptiemaatschappij hier pas net bestaat”, zegt Jacek Winiarski. “Mensen hebben hier de grote auto’s, kant-enklaarmaaltijden en mode ontdekt. Ze zien de beperkingen nog niet in. Als je het niet kunt kopen, is het niets waard.” Marta Wisniewska valt hem bij: “In het westen zijn mensen natuurlijk ook met hun auto bezig, maar daar bestaat tenminste nog de notie dat de natuur iets is dat je in stand kunt houden, dat waardevol is. Mensen wonen er graag dicht bij de natuur. In Polen beschouwen veel mensen de natuur als een grote stapel ongebruikt brandhout. In het Westen kwam dat besef ook pas nadat alle bossen waren gekapt, misschien dat wij van die fout kunnen leren.” n

De Postcode Loterij helpt! De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelenloterij van Nederland. Milieudefensie deelt sinds 1996 in de opbrengst van de loterij: een belangrijke bijdrage voor de bescherming van het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat.

26

Meedoen is eenvoudig, bel 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl.


oproepen & agenda Vernieuwing verenigings structuur za 12 april, 13.30 – 16.30 uur.

Informatiebijeenkomst Laat je informeren over het voorstel voor de vernieuwing van de verenigingsstructuur van Milieudefensie! In de Algemene Ledenvergadering van november is besloten tot een commissie om de functie van de ALV te onderzoeken. Het voorstel van de commissie ligt op de ALV van 7 juni voor. De commissie nodigt iedereen van harte uit voor een informatiebijeenkomst in EMMA, Cremerstraat 245, 3532 BJ, Utrecht. Na aanmelden krijg je het voorstel en de route. Servicelijn: 020 626 2620 of [email protected].

4e Dag van Alternatieven za 12 april 9.30 -17.30 uur. Symposium Regionalisering als alternatief voor globalisering in beleid en praktijk. Is regionalisering een antwoord op problemen als voedselverdeling, klimaatverandering en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Christelijk Gymnasium, Utrecht. Info: Jan Vugts 0135425587. www.globalternatives.nl

Energie uit de achtertuin do 17 april 10:00 -16:00 uur. Conferentie Energie uit de achtertuin - Groene gebouwen hebben de toekomst!. Hoe kunnen we nieuwe wijken en bouwprojecten bouwen zodat ze in hun eigen behoefte aan warmte, energie en zelfs water kunnen voorzien. In ‘s werelds eerste energieproducerende kas, Huissen. www.groenegebouwen.thelabs.nl

Feels Like Home za 19 t/m zo 20 april. Lentefestival Lifestyle evenement en beurs. Bedrijvendag met minicongres, werkateliers, sprekers, films en excursies naar In Goede Aarde en Het Groene Woud. Boxtel. Info: Marion de Cocq, 0411-655889.

Earth Day di 22 april 12.00 -15.30 uur. Conferentie Workshops, lezingen en een debat over duurzame ontwikkeling. In diverse kleine collegezalen van de universiteit van Nijmegen. Org: Universitair Milieu Platform Nijmegen en studievereniging Milieuprisma. Info: 024-3615477. Voor Earth Day zie ook www. dagvandeaarde.nl

Vacature redactielid ledenbulletin Het ledenbulletin wordt gemaakt voor en door leden van Vereniging Milieudefensie. Het verzorgt opinie, discussie en verenigingsinformatie. Voor de redactie zoeken wij een algemeen redactielid en een moderator. Wij zoeken twee actieve Milieudefensieleden die goed overweg kunnen met de computer. Redactieervaring is geen must, gevoel voor tekst wel. Het redactiewerk kost je minimaal 5 uur per maand. De moderator modereert samen met een collega afwisselend de reacties op de ledenbulletin-site. Daarnaast is het gewenst (maar geen must) dat je voor technische ondersteuning kan zorgen.

Taken

Het redactielid leest alle binnengekomen stukken en is aanwezig bij de redactievergaderingen. Ook ben je verantwoordelijk voor verslaggeving van campagneraadsvergaderingen. De moderator is samen met een collega verantwoordelijk voor de kwaliteit van het Digitale Interactieve Ledenbulletin dat later dit jaar online gaat. Vragen en reacties naar [email protected]. Bel naar 020-5507365 en na 18.00 uur 06 24670406 / 010-8403453. De sluitingsdatum voor deze vacatures is 4 mei 2008.


Time’s up, Thumbs up! zat 7 juni 15.30 uur - 22.30 uur. Festival M.m.v. Stevie Ann, De Dijk en veel andere artiesten in het kader van de klimaatwetcampagne. Park Transwijk in Utrecht. Teken nu voor een krachtige Klimaatwet! Zet je handtekening op www.klimaatwet.nu. Vraag een actiepakket aan bij de Servicelijn of geef je op voor de e-mailnieuwsbrief [email protected]

Actie tegen kap Het prachtige riviertje Het Gein, onder de rook van Amsterdam, dreigt het merendeel van haar bomen te verliezen aan de dijkverbeteringsmethode van Waternet. Graag willen wij contact leggen met andere actiegroepen/personen die strijden voor behoud van het rivierenlandschap. Mail naar [email protected] of bel Moon Wolters 0294-285736.

Zelf actief worden voor Milieudefensie? Kijk op: www.milieudefensie.nl/doemee/vrijwilligerswerk Meer informatie over het oprichten van een lokale vrijwilligersgroep van Milieudefensie? Bel 020 62 62 620 of mail: lokale. [email protected]

Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties PER TREIN OP VAKANTIE Wandelen, fietsen, kanoën, vogelen Dobry Den Reizen 071 - 51 41 782 / www.dobryden.nl VAN NEERSLACHTIG NAAR KRACHTIG Aandacht voor je innerlijk milieu info: www.miekevannistelrooij.nl GROENE AUTOPOLIS - beter voor het milieu - extra premiekorting voor u!termijnbetaling mogelijk www.groeneautopolis.nl OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen. Demeterwol, hennep, linnen etc.Biologisch babyuitzet en goed advies. Groenmarkt 1, Zutphen 0575517091 www.obilot.nl WISE ZOEKT PERSONEEL Intern. antikernenergie organisatie zoekt fondsenwerver EN nieuwe campagneleider voor Groene stroom? Ja graag! Kijk op www.tegenstroom.nl voor de vacatureteksten

27

opinie

Stop ecosysteemcrisis Maatregelen tegen klimaatverandering helpen onvoldoende tegen biodiversiteitverlies. Samenwerking met het bedrijfsleven en structurele financiering is hard nodig, vindt: Wi l l e m F e rw e r d a

E

en van de grootste mondiale problemen is de degradatie van ecosystemen en verlies van biodiversiteit. Door de snelheid en onomkeerbaarheid van dat proces is de urgentie groot. Helaas is er op dit moment veel te weinig aandacht voor de ernst van de ecosysteemcrisis. Onterecht. Via het internationale natuurbeschermingsnetwerk IUCN bereiken ons alarmerende berichten. De teller van de Rode Lijst van mondiaal bedreigde diersoorten stond in 2007 op 16.309. Van de circa 8.000 bekende soorten amfibieën wordt de helft bedreigd, zodat er zelfs wordt gesproken van een mondiale amfibieëncrisis. De 1300 wetenschappers, die onder de vlag van de Verenigde Naties onderzoek deden voor het omvangrijke Millennium Ecosystem Assessment van 2005, noemden de vier belangrijkste oorzaken: • het omzetten van ecosystemen in andere systemen zoals landbouw, infrastructuur, bebouwing, mijnbouw en dergelijke; • het wegvangen van soorten (overbevissing, niet-duurzame jacht, dieren- en plantenhandel) en de introductie van niet-inheemse soorten die inheemse soorten uitroeien; • de vervuiling door industriële en organische stoffen; • de snelle opwarming van de aarde door uitstoot van broeikasgassen. Het stoort mij dat het publieke debat in Nederland voornamelijk gaat over deze laatste twee. Ecosystemen en biodiver28

siteit zijn blijkbaar te ingewikkeld of te ongrijpbaar. Hoewel de Nederlandse milieubeweging actief bezig is de onderliggende oorzaken op de agenda te krijgen, is mijn stelling dat ze meer oog moet hebben voor het probleem van lokaal natuurbeheer en meer bereid moet zijn om met bedrijven deals te sluiten om concreet biodiversiteit te redden. We hebben simpelweg geen tijd meer om alleen in tegenstellingen te denken.

Wereldwijde standaard

Laat ik vooropstellen dat ik optimistisch ben over de ontwikkelingen rond duurzaamheid en het bedrijfsleven. Het onderwerp zal niet snel meer van de agenda verdwijnen. Maar helaas dragen cradle to cradle en het verminderen of compenseren van onze CO2-uitstoot onvoldoende bij aan het stoppen van biodiversiteitverlies. Veel ondernemers delen de zorgen, maar een concrete bijdrage blijft vaak uit. Het zakelijk perspectief ontbreekt en aan liefdadigheid wil men niet. Wat kunnen ze eigenlijk doen? In sommige sectoren is het zakelijk perspectief duidelijk. Deze zijn direct afhankelijk van biodiversiteit, zoals de toerismesector, of de producenten van ‘oerwoudproducten’. Het boek Amazon Your Business (besproken in Milieudefensie Magazine #3, 2008) geeft mooie voorbeelden. Maar voor de meeste sectoren is deze relatie moeilijker te vinden. De milieubeweging kan een belangrijke rol spelen in aangeven hoe bedrijven ‘goed kunnen doen’. Mogelijkheden genoeg, namelijk.

Een eerste stap is bewustwording van de eigen bijdrage in de keten, door het berekenen van de ecologische voetafdruk en deze tot een minimum beperken. Voor een dienstverlener is dat eenvoudiger dan voor een voedingsproducent of oliemaatschappij. Maar juist die laatsten kunnen een veel grotere positieve verandering bewerkstelligen. Het ontwikkelen van een wereldwijde standaard per bedrijfstak, van een Global Footprint, is essentieel. Een andere mogelijkheid is de toepassing van biodiversiteitscriteria door financiële instellingen bij het nemen van investeringsbeslissingen. In de meeste landen is het gebrek aan continuïteit en duurzame financiering het belangrijkste knelpunt rond duurzaam beheer van ecosystemen. Beschermde gebieden kunnen niet in stand worden gehouden door gebrek aan middelen en goed opgeleide mensen en door corruptie. De steun aan projecten is vaak eindig, terwijl de operationele kosten doorlopen. Dit zorgt voor discontinuïteit, met als gevolg het “instorten” van beschermde gebieden en verlies van motivatie en betrokkenheid bij lokale mensen. Langlopende structurele samenwerkingsprogramma’s werken beter. Voorbeelden hiervan zijn environmental trustfunds - duurzame beleggingsfondsen die geld blijven generen voor natuurbeheer - maar ook programma’s als de Global Environmental Facility (GEF) van de Wereldbank, voortgekomen uit het VN Biodiversiteitsverdrag en voornamelijk afhankelijk van ontwikkelingssamenwerking, en het Critical Ecosystem Partnership Fund waar onder andere particuliere stichtingen geld in stoppen. Op lange termijn is betalen voor ecosystemen en diensten het enige alternatief.

Winst voor de aarde

De Amerikaanse wetenschapper Richard Steiner stelde ooit voor een wereldwijd 1% Earth Profits Fund op te zetten. Grote bedrijven dragen nu te weinig bij. Enermilieudefensie magazine 4 – 2008

s y lv i a w e v e

zijds omdat ze (vaak vanuit PR overwegingen) hun eigen keuzes willen maken en hun fondsen niet door mensen met lokale kennis van biodiversiteit willen laten leiden. Anderzijds zijn de sponsorbedragen relatief klein, onvoorspelbaar en incidenteel. Een fonds waarin de vijfhonderd grootste bedrijven 1 procent van hun winst ter beschikking stellen, zou in één klap het hierboven geschetste financieringsprobleem kunnen oplossen. In 2007 bestond de top 10 uit: WalMart, Exxon Mobil, Shell, BP, General Motors, Toyota, Chevron, DaimlerChrysler, ConocoPhillips en Total. Hun winst alleen al (minus General Motors dat een verlies leed van 2 miljard dollar) bedroeg 161 miljard dollar. Het zal duidelijk zijn dat jaarlijks 1 procent van de winst van de gehele Top 500 dus echt significant is. Het stelt de huidige grootste ‘ecosysteem financier’, de GEF, in de schaduw, met slechts 2,2 miljard verdeeld over vijftien jaar. Meer mogelijkheden: bijdragen aan milieudefensie magazine 4 – 2008

eerder genoemde environmental trustfunds (alleen in Latijns Amerika zijn er al 241) adopteren van (private) beschermde gebieden, of ondersteunen van lokale organisaties bij aankoop van natuur, ondersteunen van management en juridische steun. Om dit te realiseren is het van belang dat de milieubeweging leert samenwerken met bedrijven, terwijl ze kritisch blijven. Vertrouwen bouwen is hierbij noodzakelijk. Het tegengaan van biodiversiteitverlies met alleen beleidsveranderingen en technologische innovaties gaat te langzaam. En biodiversiteitverlies is – vanuit historisch perspectief – onomkeerbaar en zal (hoewel een ‘biodiversiteit-Sternrapport’ vooralsnog ontbreekt) verstrekkende en onbekende gevolgen hebben, ook economische. Het is dringend nodig dat grote bedrijven snel hun rol bepalen. Hun structurele bijdrage is essentieel in de komende jaren, vooral jongeren in het bedrijfsleven beseffen dat. Naast techno-

logische innovatie is mentale innovatie van het huidige leiderschap een volgende stap. Het mijn overtuiging dat de milieubeweging oude reflexen achter zich moet laten om deze nieuwe leiders optimaal te begeleiden, zonder daarbij het gesprek over de werkelijke oorzaken uit de weg te gaan. De urgentie van de ecosysteemcrisis dwingt ons hier toe. n Willem Ferwerda is directeur van International Union for the Conservation of Nature Nederland (IUCN NL). In Nederland zijn 36 organisaties (waaronder de staat) lid. www.iucn.nl / www.iucn.org

De opiniepagina’s bieden plaats aan betogende stukken, die debat over milieu en de milieubeweging stimuleren. De tentoongespreide mening komt voor rekening van de auteur. De redactie onthoudt zich van het steunen of afkeuren van de inhoud. Reacties of nieuwe discussiestukken ontvangen we graag op [email protected]

29

media

3-D film Waterhuishouding Grand Canyon Het was wereldnieuws, afgelopen maart: ‘Grand Canyon onder water’. De Colorado rivier die door het gebied loopt is de afgelopen tien jaar zo in omvang afgenomen dat ze de zee niet meer bereikt. Dat heeft naast toenemende droogte ook verminderde zandafzettingen tot gevolg, wat slecht is voor het toerisme (minder strandjes) en funest voor de biodiversiteit. In de hoop dit ontij te keren werd enige dagen lang een stuwdam opengezet, waardoor de rivier met 1,1 miljoen liter water per seconde werd gevoed. Het Omniversum Den Haag vertoont deze maand de indrukwekkende IMAXfilm Grand Canyon Adventure: River at Risk van gekend natuurfilmer Greg

MacGillivray. ‘Vloeibaar goud’, noemt hij water ook wel. In plaats van een caleidoscopisch, alomvattend betoog voor een verstandigere wereldwijde waterhuishouding kozen de makers niet alleen voor het verhaal van één rivier in een tot de verbeelding van de hele wereld sprekend gebied, maar ook voor hoofdpersonen waarmee men zich gemakkelijk identificeert: twee vaders (waaronder Robert Kennedy Jr.) en hun dochters en een gids van een Indiaanse stam die het beschermen van de Grand Canyon als haar verantwoordelijkheid ziet. Release 21 april, specifieke info over vertoningstijden via www.omniversum.nl

Te l e v i s i e Terschelling in Natura In deze tweede serie van het LLink-programma in Natura is het prachtige Terschelling verkozen tot thuisbasis. Wekelijks wordt ingezoomd op het leven van een schapenboer, kaasmaker en cranberryteler, of andere eilanders als de vuurtorenwachter en zijn hobbyvarkens of de campinghouder die wereldkampioen makreelroken is. Presentator Bas Westerweel vergeet de rest van het land niet, zo onder-

30

zoekt hij bijvoorbeeld hoe er kreeft in de Rotterdamse grachten terecht is gekomen. LLiNK in Natura, vanaf zaterdag 29 maart 10

Te l e v i s i e BN-ers op de Noordpool Net als eerder bij de campagne ‘Laat de Amazone leven!’ zet het Wereld Natuur Fonds voor ‘Draag bij aan een witte Noordpool’ de combinatie televisie en BN-ers in om een breder publiek te bereiken. In het programma Surviving Nature: ijsberen en Inuït reizen acteur en zanger Daniël Boissevain, wielrenner Michael Boogerd, actrice Hanna Verboom en presentatrice en journaliste Mirella van Markus af naar Canada voor een pool-expeditie van twee weken. Gezamenlijk trotseren zij ontberingen en vrieskou en ontdekken naast de vele gezichten van dit unieke gebied ook de antwoorden op vragen als: Waarom is de toestand van de Noordpool van levensbelang voor de rest van de wereld? Welke bedreigingen kent dit unieke eco-systeem? En: hoe beschermen we het tegen overbevissing, vervuiling en klimaatverandering? Surviving Nature: ijsberen en Inuït, vanaf zaterdag 19 april zes weken lang om 20.30 uur op Nederland 3 bij de KRO. Meer op www.wnf.nl/nl/wat_wnf_doet/

Internet Dierenrestaurant De website Dood doet leven pleit ervoor dode dieren in natuurgebieden niet op te ruimen. Kadavers hebben immers een belangrijke functie in de natuurlijke kringloop: ze bevatten essentiële voedingstoffen die anders verloren gaan. Om recreanten met dit fenomeen bekend te maken vertoont de site onder andere video’s van kadaverplekken waar het hele proces in beeld wordt gebracht. Voor mensen met een minder sterke maag is er ook een dagboek met niet al te expliciete foto’s en teksten. In de eerste week van zijn bestaan trok de site 70 duizend bezoekers.

weken lang om 18:00 uur

www.dooddoetleven.nl

op Nederland 2.


recensie

Busy planet C

ode Green. Experiences of a lifetime heet een van de jongste uitgaven van Lonely Planet. Weliswaar in het Engels, maar de meeste reizigers zijn dat wel de baas. “Duurzaam, authentiek reizen”, want, zegt de flaptekst, het gaat om verbondenheid, met mensen, met plekken, met de natuur. Mooie woorden, zo willen we de wereld wel verkennen. De gids beschrijft zo’n honderd verantwoorde vakanties, in alle prijsklassen en over de hele planeet. Honderd duurzame bestemmingen maar. Dat doet fronsen. Want waarom niet meer? Is de rest van de planeet al vol met ‘gewoon’ toerisme? Per vakantie is één pagina tekst beschikbaar, en een pagina met een mooie foto. Landen als Australië of Canada bieden een aantal vakanties, sommige landen krijgen een enkele pagina en veel landen, zoals Suriname, Noorwegen, of China, ontbreken helemaal. Contactgegevens en kosten staan summier vermeld, met wat tips voor groene lokale trips. Een inleiding vertelt ons over duurzaam reizen en tussendoor vinden we pagina’s over onderwerpen als CO2-compensatie, fietsvakanties en het minimaliseren van de reisimpact. En bij de bestemmingen staan enkele vrijwilligersprojecten in de regio. Van de Lonely Planetgidsen verwachten we echter nogal wat. En dit boek is eigenlijk veel te dun. Lonely planet noemt het dan ook ‘armchair reading’, leuks voor in de leunstoel. En inderdaad: veel mooie foto’s, snel leesbaar, goed voor salonavonturiers. Maar echte leesliteratuur is het ook niet, en dat maakt het wel een duur bladerboek. milieudefensie magazine 4 – 2008

Leuke reizen zijn het, dat zeker: zwemmen met walvissen op Tonga, zeilen op een historisch jacht voor de kust van Maine (VS). Toch ademt veel de sfeer van ‘zoek het zelf verder maar uit’. Zo is er de bestemming Polen en Wit Rusland - natuurgebied Biolowieza. Niet veel specifieker getypeerd dan als iets met bizons en biologen. De tekst vertelt over het bos, dat interessant blijkt voor biologen, waarschijnlijk omdat er bizons zitten. Het kopje ‘Getting There’ geeft de informatie dat het “ongeveer 230 kilometer van Warschau” ligt, en dat er “bussen, treinen en georganiseerde tours” zijn. Slapen kan bij de vele campings, hotels of bed&breakfasts. Juist. Koop de gids voor Polen? Achterin staat dan toch een index met duurzame reis- en vrijwilligersorganisaties. Maar die kan niet verhinderen dat het boek onpraktisch blijft en wat obligaat aandoet. Code Green is een leuk gebaar, maar ook een enorme gemiste kans. Eigenlijk willen we bijbeldikte met gerecycled ongebleekt vloeipapier. Zo’n baksteengids die elke reiziger met een groen hart in z’n rugzak hoort te hebben. Een nieuwe standaard. En jaarlijkse updates. Zoals we dat van Lonely Planet gewend zijn. Maar misschien wordt het overal dan juist erg druk. Annemarie Opmeer

Afschrikwekkend beeld Kamelen neergestreken in de drooggevallen lagune van Venetië, Manhattan omringd door torenhoge ijsschotsen, de Big Ben in Londen die verrijst uit de golven van de Atlantische Oceaan en de Acropolis in Athene verscholen in een tropisch regenwoud. In De Aarde Morgen brengt Yannick Monget met prachtige bewerkte foto’s de mogelijke gevolgen van de klimaatverandering in beeld. De tekst is summier maar de beelden spreken voor zich. Monget zelf hoopt dat ze nooit werkelijkheid zullen worden. De Aarde Morgen. Over de gevolgen van Global Warming. Yannick Monget. Uitgeverij Lannoo, 2007. Hardcover, 190 pagina’s. ISBN 978-90-209-7208-5. Prijs: €24.95

publicaties Stijlvol recyclen Kringloopwinkels zijn mateloos populair. Bij sommige mensen omdat ze het geld niet hebben voor hippe dure meubels, bij anderen omdat die oude meubels in een nieuwe context opeens heel hip kunnen zijn. De interieurontwerpers Mark en Sally Bailey vallen onder deze laatste categorie. In Recycle met stijl laten ze zien hoe je oude, afgedankte spullen een nieuwe leven kunt geven. Trendy en toch verantwoord. Wat wil je nog meer? Recycle met Stijl. Mark & Sally Bailey. Uitgeverij Terra Lannoo, 2008. Hardcover, 160 pagina’s. ISBN 978-90-5897843-1. Prijs: €19.95

Bespaartips Azijn in plaats van wasverzachter, de gordijnen dicht tegen de kou, het tafelkleed buiten uitschudden voor de mussen en de wasdroger de deur uit. Het zijn slechts enkele van de 50 eenvoudige dingen die je kunt doen om de planeet te redden en daarbij geld te besparen. In het boek met deze titel staan nog veel meer makkelijk toepasbare huis- tuin- en keukentips. Sommige liggen erg voor de hand, anderen niet. Voor de Nederlandstalige uitgave van dit Duitse boek is gebruik gemaakt van de gegevens van Milieu Centraal. 50 eenvoudige dingen die je kunt doen om de planeet te redden en daarbij geld te besparen. Andreas Schlumberger. Van Gennep Amsterdam, 2008. Paperback, 222

Code Green. Kerry Lorimer. Lonely Planet, 2006.

pagina’s . ISBN 978-90-5515-732-7. Prijs: €14.95

216 pagina’s. ISBN 174104734X Prijs. €25,95

31

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

Aluminium

Aluminiumsmelterijen - zoals in IJsland (MDM #3) en naast de kernenergiecentrale van Borssele - verslinden energie wanneer ze aluminiumoxide als grondstof gebruiken, dat op zijn beurt met behulp van veel waterkracht uit bauxiet gemaakt wordt. Het omsmelten van oud aluminium kost slechts 5 procent van de energie die nodig is voor het winnen van aluminium uit bauxiet, volgens het JMA-The Bet spaarboek. Eigen verantwoordelijkheid nemen kan op diverse manieren. “Gebruik zo min mogelijk aluminium” betoogt JMA’s 12e ‘tip voor het klimaat’. Waarom betoogt geen van de tips recycling? Per blikje €0,10 statiegeld heffen gebeurt elders al jaren, o.a. in Scandinavië. Waarom nog niet in Nederland? Staatssecretaris van Geel tekende het Convenant Verpakkingen. Ik roep minister Cramer op om het daarin beloofde statiegeldsysteem voor kleine drankverpakkingen daadwerkelijk in te voeren. Tot die tijd ga ik door met aluminium inzamelen en voor €0,80 per kilo verkopen aan oud metaalhandelaren in de buurt. Ik ben benieuwd welke school mijn voorbeeld volgt om tegelijk zwerfvuil en CO2-uitstoot te verminderen. Sjors Beenker

Bits en Bytes

Met belangstelling heb ik het artikel over de vraatzucht van bits en bytes (MDM #01/02) gelezen, leuke titel! Er worden nogal wat getallen genoemd maar zonder man en paard 32

te noemen, d.w.z. merk en type. Er komen getallen langs waar ik heel weinig van geloof, althans, ze lijken in de verste verte niet op wat ik zelf heb gemeten. “Normaal 300 watt, uitschieters 600”. Wat is dat een krankzinnig apparaat als de cijfers kloppen? Idem aan de andere kant, een computer die 20 watt gebruikt, daar mag je best merk en type van noemen want dat is uiterst laag, of was het zonder het scherm? Er staan ook wat aanbevelingen in die iets te kort door de bocht gaan. “Koop geen nieuwe monitor als de oude het nog doet”, goed advies, tenzij de nieuwe veel minder stroom verbruikt, zoals bij overgang van een crt-scherm naar een plat scherm, of bij overgang van de ene platte soort naar de andere, want die kunnen ook fors schelen. “Hoe sneller de processor hoe meer energie die verbruikt”, dat gaat misschien op voor de processor an sich, maar het hoeft helemaal niet te correleren met de computer als geheel. Van de vijf Apples in huis, van zeer verschillende leeftijd, gebruikt de oudste het meeste energie en de allersnelste veruit het minst. Precies omgekeerd dus. Bij een snelheidsverschil van ongeveer honderd! Om wat echte getallen te noemen: oude Mac van 1995, langzaam met een crt-scherm van 17 inch verbruikt 125 watt, dikke bak van 2000 met 17 inch plat scherm 75 watt, iMac van 2004 met ingebouwd scherm van 21 inch 95 watt,

nieuwe Macbook met 12 inch scherm 52 watt en heel gek: een nog snellere met 17 inch slechts 35 watt. Bezig of niet bezig maakt opmerkelijk weinig. Als ze uitstaan gebruiken ze altijd stroom, van 1.5 tot 8 watt, trek dan dus inderdaad de stekker eruit. Nog een aanbeveling: neem een stroommeter mee naar de winkel als je iets nieuws koopt. Zo komt ook de al dan niet groene instelling van de verkopers aan het licht… Want sommigen reageren echt debiel. Weia Reinboud

Postcodeloterij

De Postcodeloterij, van wie Milieudefensie elk jaar veel geld krijgt, heeft het gepresteerd om vijf dagen lang, 12 uur per dag, ieder uur vliegtickets weg te geven (aan nieuwe deelnemers) ter waarde van 10 duizend euro per ticket. Dat is 600 duizend euro aan vliegtickets. Voor duizend euro vlieg je tegenwoordig al een ongelooflijk end weg. Dat zijn dus minstens zeshonderd lange afstandsvluchten, waarschijnlijk meer. Om klanten binnen te halen, waardoor de Postcodeloterij weer geld kan geven aan Milieudefensie die dat dan weer kan gebruiken om de groei van Schiphol te bestrijden. Oh nee, dat dan weer niet, het Postcodeloterijgeld moet natuurlijk alleen gebruikt worden voor activiteiten die niet te controversieel zijn en een groot publiek aanspreken. De Postcodeloterij moet het immers wel weer durven gebruiken in haar communicatie naar de deelnemers aan de loterij. Misschien kan Milieudefensie ook een leuk hartvormig bos gaan aanplanten om CO2 door vliegverkeer te compenseren. Als je het een beetje leuk aankleedt (BN’ertje erbij) dan wil de Postcodeloterij het vast wel betalen. Peer de Rijk

Kernafval

Over de opslag van kernafval wordt in het jongste SER-advies opvallend weinig gezegd. Volgens de milieuorganisaties in de SER mag er pas nieuw radioactief afval geproduceerd worden “vanaf het moment dat er technieken beschikbaar zijn (en toepassing ervan bewezen is) die het gevaar van radioactief afval beperken tot maximaal 300 jaar.” Genoemde geavanceerde vorm van opwerking en recycling kan het beste via snelle kweekreactoren, zoals er één gepland was te Kalkar. Die kweekreactor is omgebouwd tot pretpark, omdat het kweekproces onrijp en te duur was. We krijgen dan de absurde situatie dat er ergens een Kalkar-centrale gebouwd moet worden om de langlevende radioactieve stoffen van de kerncentrales Borssele en Dodewaard te behandelen. Een pleidooi voor recycling houdt dus een pleidooi voor nieuwe kerncentrales in. Over de opberging zeggen werkgevers en vakbeweging weinig. De milieuorganisaties stellen: “Radioactieve afvalstoffen moeten te allen tijde in een stabiele vorm en onder voortdurende controle worden opgeslagen.” Hoe dat er uit zou moeten zien, is onduidelijk. In het verleden ging het vaak om zoutkoepels in het Noorden van het land. Daartegen zijn veel bezwaren. Zout wordt onder invloed van straling een gevaarlijke stof. En de ervaring met deze opslag is ronduit slecht. In Duitsland werd onlangs bekend dat de veiligheid van opslag in zoutkoepels niet meer gegarandeerd kan worden omdat er grondwater naar binnen stroomt. Jammer dat de SER-partijen deze openbare informatie niet hebben gebruikt om aan te geven dat kernafval ons voor onoplosbare problemen stelt. Herman Damveld


Reactie

Eigen biobrandstoffen níet duurzaam In tegenstelling tot wat Jim Klingers beweert, zijn biobrandstoffen uit eigen land niet altijd duurzaam. Het verzet tegen de Europese bijmengverplichting is daarom wel terecht, menen: A n n e va n S c h a i k e n C l au d i a T h e i l e

V

olgens Jim Klingers zijn biobrandstoffen van eigen bodem wel duurzaam (Milieudefensie Magazine #3, 2008). Hij vindt het onverstandig dat milieuorganisaties zich tegen de Europese bijmengverplichting (10 procent bijmengen van biobrandstof in 2020) uitspreken. In tegenstelling tot wat Klingers beweert is er echter een aantal flinke nadelen verbonden aan het gebruik van suikerbiet of koolzaad, ook als deze in Nederland worden verbouwd. Volgens Klingers is er in Nederland voldoende landbouwgrond beschikbaar, onder andere omdat er elke dag boeren stoppen met hun bedrijf. Maar hun grond blijft wel degelijk in gebruik. De resterende akkerbouwers boeren op grotere percelen. Door deze schaalvergroting ligt in Nederland vrijwel geen land meer braak. De ‘groene braak’ van koolzaad in de winter wordt door Klingers geroemd. Groene braak is inderdaad goed voor de bodemkwaliteit. Dat kan met koolzaad, maar ook met phacelia, luzerne,

wintertarwe. Maar groene braak houdt per definitie in dat je het gewas in het vroege voorjaar omploegt. Het wordt dus niet geoogst en er valt dus ook niets te verbranden. Met biobrandstoffen heeft het niets te maken. De opmerking “Koolzaadolie is ook in de voedingsindustrie een goede vervanger van soja- en palmolie” slaat de spijker op zijn kop, maar wel anders dan Klingers betoogt. Namelijk: naarmate we meer Europees koolzaad in auto’s proppen (met subsidie) is er meer soja- en palmolie uit het zuiden nodig voor de voedingsindustrie, met de schade aan natuur en voedselvoorziening die daar bij hoort. Volgens het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) is een areaal van 20 tot 30 miljoen hectare nodig om de volumedoelstelling te halen. Dat is vijf tot zeven keer Nederland. In Europa zouden we 16 miljoen hectare beschikbaar hebben om de volumedoelstelling van 10 procent te halen. Dit is ongeveer 10 procent van het huidige landbouwareaal in de EU. Het MNP verwacht

dat voor de periode tot 2020 naast teelt in de EU ook import van biobrandstoffen nodig zal zijn om de volumedoelstelling te halen. De voedselindustrie zegt meer soja en palmolie te importeren omdat het Europese koolzaad wordt gebruikt voor diesel. De Europese Unie legt nu al groot beslag op landbouwgrond in ontwikkelingslanden, voor soja, maar ook voor hout, palmolie en andere oliën. Door de volumedoelstelling zal dit beslag alleen maar groter

‘Op dit moment zijn de risico’s te groot’ worden. Hierbovenop komt de stijgende vraag naar eetbare oliën voor voedsel in de opkomende economieën, zoals India en China. Is het dan verstandig voedselgewassen in onze tank te stoppen?

Klimaatwinst

In februari publiceerde Science een onderzoek waaruit blijkt dat grootschalige inzet van biobrandstoffen het broeikaseffect juist versterkt. De teelt van de benodigde gewassen als koolzaad en suikerriet legt een onge-

kend zwaar beslag op grond die nu wordt gebruikt als landbouwgrond. Dit leidt tot extra druk op natuurgebieden zoals regenwouden. Daardoor komt meer CO2 vrij dan het gebruik van biobrandstof bespaart. Volgens Klingers is het koolzaad een van de weinige planten die de bodem met stiktstof verrijkt. Dit is niet waar. Hij verwart koolzaad kennelijk met de familie van de vlinderbloemigen (waaronder peulvruchten als soja en voedererwten) die wel deze prettige eigenschap hebben. Koolzaad is een brassica (net als bloemkool en spruitjes), deze hebben juist een grote stikstofbehoefte (vandaar ook het vaak hoge kunstmestgebruik). Om te voldoen aan de volumedoelstelling wordt de teelt van gewassen geïntensiveerd. Het gebruik van kunstmest neemt toe. Dat veroorzaakt hogere stikstofemissies, wat, in de vorm van lachgas, ook een broeikasgas is. De energetische waarde van het gebruik van koolzaad of suikerbiet is daarnaast niet zo hoog. Als alle indirecte effecten worden meegerekend is de CO2 winst te verwaarlozen. En als het geen klimaatwinst oplevert, waarom zouden we het dan doen?

Mogelijkheden

Natuurlijk zijn niet alle biobrandstoffen slecht. Milieudefensie vindt ook dat het 33

gebruik van biobrandstoffen moet worden bevorderd en dat moet worden geïnvesteerd in tweede generatie. Maar laten we realistisch blijven. De hoeveelheden die kunnen worden geproduceerd zijn erg klein. Bovendien is de energetische waarde van biomassa bij inzet voor elektriciteit veel hoger dan voor brandstof. Beter gezegd: als je klimaatwinst wilt halen moet je biomassa voor stroom gebruiken, niet voor brandstof. Want waar gaat het eigenlijk om? Biobrandstoffen moeten CO2 uitstoot omlaag brengen. Dat vindt de milieubeweging ook. Maar dat kan op een veel betere manier geregeld worden. Naast de volumedoelstelling is er ook nog de brandstofkwaliteitsrichtlijn. Deze stelt dat in 2020 de transportsector 10 procent minder CO2 uitstoot moet veroorzaken. Dat betekent dat de olie-industrie aan de slag moet en haar productieproces moet opschonen. Als de vier grootste oliebedrijven in Europa bijvoorbeeld stoppen met het affakkelen van gas, veroorzaakt dat al een CO2 besparing van 5 procent. Ook met de reductie van CO2 emissies van personenauto’s, lagere maximumsnelheden, het

terugdringen van autoverkeer in steden en verbetering van het openbaar vervoer valt nog veel CO2-winst te boeken. Veel beter toch? Hiervoor is geen extra grond nodig en het leidt niet tot hogere voedselprijzen, toename van landrechtconflicten en al die andere nadelen die nu zijn verbonden aan de grootschalige teelt van eerste generatie biobrandstoffen. Biobrandstoffen kunnen in de toekomst wellicht een ADV GRA 93-64.indd bijdrage leveren aan een duurzaam vervoer, maar gezien de huidige stand van de techniek en gezien de geliberaliseerde wereldhandel, zijn op dit moment de risico’s veel te groot dat ze ten koste gaan van voedselvoorziening, natuur en regenwoud. Er zijn wellicht goede mogelijkheden op het gebied van onder andere reststromen, afvalstromen en algen. Milieudefensie is voor verdere ontwikkeling van de technologie van biomassa en biobrandstoffen. Maar niet voor een bijmengverplichting van 10 procent biobrandstoffen in 2020. Die levert ons geen klimaatwinst, maar wel veel ellende op. n

1

19-04-2007 15:02:24

)0'FO 3 & , & & # ,3 " ": MFJEJOHFOEJFFSUPFEP $VS TVTTFO

Anne van Schaik en Claudia Theile

FOPQ

FOET LFOXFFL F X F UJ O B T` 7BL VS XF[FO

zijn respectievelijk campagneleider en

FFL/BUV TIPQ FOEXPSL U 8FFL LFSIPV ,SBBZCFF TFQ` O NFJF XF[FOT` S V V U B / S XFLFO ;PNF LFSIPVU` F F C Z B B S , T` 'MPXGPSN ODMVTJFGWFS[PSHJOH

inhoudelijk medewerker palmolie en

.FJX

biomassa bij de campagne globalisering en milieu van Milieudefensie.

a dv e rt e n t i e s

JKOJ

1SJK[FO[

INLANDS HOUT JAAP van LEERSUM KERKLAAN 5 9251 LE BURGUM Bedrijfsadres: ELINGSLOANE 29 9251 MN BURGUM

Meer dan 40 Europese houtsoorten Eigen zagerij

Tel. 0511 - 461763 Fax 0511 - 461763 Mobiel 0653 268526 www.inlands-hout.nl [email protected]

FO QMFJEJOH #FSPFQTP CFS OTFQUFN

TUBSUFOEJ JT BN DIF

O HJTDI %Z

K X -BOECPV KS

IFSBQFVU KS

5VJOU POTVMFOU D T H JO E F SWP /BUVV

#JPMP

' &&,&3)0 ,3 "V"S:M J#K L J O T Q J S F S F O E OBUV

ITMBBO %JFEFSJD O SJFCFSHF % " 1 5

SIPGOM BBZCFFLF &JOGP!LS BZCFFLFSIPGOM SB *XXXL

34

milieudefensie magazine 4 – 2008 9780 90x130-milieu.indd 1

20-03-2008 10:34:24

Vrijwilliger van het jaar “Volslagen onverwacht” werd Marianne van Gemert (60) uitgeroepen tot vrijwilliger van het jaar 2007 in Heemskerk. “Ik doe wat ik kan om de wereld om me heen mooi te houden.”

“L

euk, zo’n schouderklopje”, zegt Van Gemert. “Al die dankbare kaartjes die ik toegestuurd kreeg en de stimulerende reacties van mensen op straat doen me goed”, maar ze keert snel terug naar de orde van de dag. Het leeuwendeel van haar dagelijkse tijd steekt Van Gemert in haar vrijwilligerswerk. Ze is bekend van onder meer de Milieudefensiegroep GoedAardig in Heemskerk, heeft al bijna twintig jaar een jeugdkoor (Heemsklokjes), is actief met de Voedselbank en breidde die uit met tweedehands kleding en speelgoed, ze doet mee aan veel landelijke acties van Milieudefensie en is politiek actief. “Een beetje, want ik ben liever de luis in de pels dan dat ik mee moet doen aan het politieke spel. Ik kan niet onder dwang van de partij ‘nee’ zeggen terwijl ik ‘ja’ bedoel.”

Tot verbazing van veel mensen is ze lid van het CDA. “Soms heb ik inderdaad plaatsvervangende schaamte als de partij dingen zegt of besluit waar ik het niet mee eens ben, maar ik kan me goed in de christelijke en groene grondbeginselen van de partij vinden. Ik probeer binnen de partij een geluid te laten horen in de hoop dat ze zich daar iets van aantrekken.”

Groei

Vanaf het moment dat Van Gemert trouwde en kinderen kreeg, verkoos ze het vrijwilligerswerk boven een betaalde baan. “Ik ben er ingegroeid. Het begon met een middag en het werd steeds meer. Nu heb ik ook niet meer de behoefte aan

een betaalde baan. Zodra het betaald wordt, is voor mij de lol eraf. Dat brengt te veel verplichtingen met zich mee. Natuurlijk is vrijwilligerswerk niet vrijblijvend, maar de regie blijft bij mij. Ik vind het ook een rustig idee dat ik geen geld verdien. Hoe meer inkomsten, hoe meer spullen je wilt. Daar heb ik geen last van. Ik leef zuinig en de dankbaarheid die ik voor mijn werk krijg is onbetaalbaar. Ik verzet mijn eigen grenzen, ontdek nieuwe mogelijkheden en doe dingen waarvan ik nooit gedacht had dat ik ze kon. Dat alles geeft een bijzonder goed gevoel.”

Kleinkinderen

Grootste drijfveer voor Van Gemert zijn haar

rona l d g oe dh e e r

hart en ziel

Ronell a Bleijenburg

zeven kleinkinderen. “Op een aantal dieptepunten na heb ik tot nu toe een fijn leven gehad. Dat gun ik mijn kleinkinderen ook zo. Ik maak me zorgen om het milieu. Hoe zal de aarde er uitzien als mijn kleinkinderen volwassen zijn? Als elke burger probeert iets te veranderen dan redden we het samen wel. Maar ik zie om me heen dat veel mensen wel bezorgd zijn om het milieu, maar niks doen onder het mom van ‘daar wordt door anderen wel aan gewerkt’. Die afwachtende en nonchalante houding baart me zorgen. Doe er wat aan. Sta op! Ik doe wat ik kan om de wereld om me heen mooi te houden. Mijn kleinkinderen kunnen nooit tegen mij zeggen ‘waar was u oma toen het allemaal nog tegengehouden kon worden?” n


35

Effectief het klimaat beschermen met

Innovatieve warmte-isolatie sinds 1979

TONZON Dakisolatie

Combineert hoge isolatiewaarde met hoge winddichtheid. Voor koele zolders in de zomer en warme zolders in de winter. Infraroodfoto’s laten zien dat TONZON dakisolatie minder warmte

doorlaat dan andere isolatie

TONZON Wandisolatie

Thermosheets bieden met minder ruimteverlies meer isolatiewaarde en dat zonder koudebruggen. Geschikt voor steensmuren en vervuilde spouwmuren. Ook perfect voor monumenten en energiezuinige sauna’s. Equivalente lambdawaarde 0,029 W/mk

TONZON HR-Radiatorfolie

Doet onzichtbaar zijn werk op de achterkant van de radiator zelf. De HR-folie voorkomt onnodige opwarming van de achterliggende muur. Alle warmte die wordt afgegeven komt ten goede aan de binnenruimte. Het product met het hoogste milieu-rendement.

MVO (MeMo) TONZON vloerisolatie

Door het dak gaat de meeste warmte, maar met goede vloerisolatie kan de meeste energie worden bespaard. TONZON Thermoskussens hebben een zeer hoge isolatiewaarde en maken uw vloer comfortabel warm. De Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte zorgt voor een kurkdroge kruipruimte.

TONZON is opgericht in 1980 door Ton Willemsen. In die tijd heette MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) nog MeMo (Mens- en Milieuvriendelijk Ondernemen. In dit gezelschap was hij destijds de enige fabrikant met een lidmaatschapsaandeel in MEMO-MUNT. TONZON BV staat nu ingeschreven bij de Kamer van Koophandel als een bedrijf dat zich bezighoudt met het ontwikkelen en produceren van duurzame (isolatie) producten en technieken. Ton Willemsen: “Voor ons is winst maken dus geen doel op zich maar een middel om het doel; een duurzame wereld, dichterbij te brengen. Wij hadden veel geld kunnen verdienen aan mensen die onze reflecterende folie onder de buizen van de vloerverwarming willen leggen of onder het laminaat. Omdat folie in deze toepassing geen thermisch isolerend effect heeft, krijgen de consumenten steevast te horen dat we de producten wel graag willen verkopen, maar dan moet het wel (maatschappelijk) zin hebben”.

TONZON Badisolatie

Langdurig badderen zonder steeds bij te vullen. TONZON badisolatie isoleert uw bad als een thermosfles, dubbelwandig reflecterend en gevuld met gratis lucht. Scheelt alleen al bij het vullen circa 30% energie. Pakketjes passen gewoon door de brievenbus.

Milieu - rendement TONZON producten vallen per definitie in de gunstigste milieuklasse van het betreffende toepassingsgebied. Wij vinden het maatschappelijk niet verantwoord producten op de markt te brengen als we zouden weten dat er voor deze toepassing al producten bestaan, die beter zijn voor het milieu. TONZON producten komen dus altijd in aanmerking voor het Dubo-Keur.

Verklaring toename allergieprobleem

Tonzon ontdekte al in 1990 dat huisstofmijten in vloerbedekkingen op niet geïsoleerde begane grondvloeren veel betere groeimogelijkheden krijgen wanneer enkelglas vervangen wordt door dubbelglas. Dit effect wordt nu in steeds bredere kring gezien als de meest waarschijnlijke verklaring voor de sterke stijging van het allergieprobleem. (zie ook onze website)

TONZON BV, Postbus 1375, 7500 BJ Enschede 053-4332391

www.tonzon.nl

Dissident, ook als het pijn doet. D o l f J a n s e n. Kernenergie: 6 voorwaarden Poolse asfaltdrang Welvaart anders meten

Recommend Documents