Dr. Adriaan in 't Groen MPA Directeur Centrum Regionale Kennisontwikkeling / Director Leiden University Dual PhD Centre The Hague
Publicaties
Groen, A.J.J. in 't (2013). Jenseits der Utopie. Ostprofessoren der Humboldt-Universität und der Prozess der deutschen Einigung. Berlin: Metropol. Meer details vindt u via deze link.
Doel, W. van den, Groen, A. in 't Groen & Petit, F. (2012). LIGA. Leiden Institute of Global and Area studies. Leiden: Universiteit Leiden. Belder, K.F.K. de, Burgerhout, M., Dekker, F., Doel, H.W. van den, Groen, A.J.J. in 't, Hartzema, H.P. & Slooten, P. van, (2009).Variëteit samengebracht. Leidse Stadscampus Geesteswetenschappen. Leiden: Universiteit Leiden
Universiteit Leiden (2008). Brochure Kenniscreatie in de regio. De impact van de duale promovendus [Brochure]. Leiden: Universiteit Leiden. (Klik hier)
Groen, A. in 't, Jonge, H.J. de, Klasen, E., Papma, H. & Slooten, P. van (Eds.) (2007).Knowledge in Ferment. Dilemmas in science, scholarship and society. Leiden: Leiden University Press. (Klik hier) Ruiter, F. de & Groen, A. in 't (2007). Consilience: reductionism and holism. Science, scholarship and the creative and performing arts. In: Groen, A. in 't, Jonge, H.J. de, Klasen, E., Papma, H. & Slooten, P. van (Eds.), Knowledge in Ferment. Dilemmas in science, scholarship and society, pp 257-273. Leiden: Leiden University Press. Groen, A. in 't (2006). Recept voor een 'bevrijde' universiteit. NRC Handelsblad, 4 april 2006. Groen, A. in 't (2006). Verlaat de gevangenis van het oude denken. Mare, 11 mei 2006. Universiteit Leiden (2005). Leiden professors and their fascination. Leiden: Universiteit Leiden. Universiteit Leiden (2004). De rijkdom van het onvoltooide. Uw aandeel in de universiteit van de toekomst. Leiden: Universiteit Leiden. Amerongen, W. van, Groen, A. in 't & Otterspeer, W. (Eds.) (2002). De universiteit en de spanning van de werkelijkheid. Leiden: Drukkerij Groen. Groen, A. in 't (2002). Het knuppelen en jammeren voorbij. In: Amerongen, W. van, Groen, A. in ’t, Otterspeer, W. (Eds.), De universiteit en de spanning van de werkelijkheid. Leiden: Drukkerij Groen. Amerongen, W. van, Ingen Scholten, A. van & Groen, A. in ’t (Eds.) (2001). Leidse Professoren. Leiden: Drukkerij Groen. Groen, A. in 't (1998). Inleiding. Over mannen, een joodse zangeres en een vrouwelijke paus. Vrouwen Netwerk Krant, 22, p.3.
Groen, A. in ‘t , Munnichs, G.M., Smilde, J.J. & Snijders-de Vos, T.A. (1997). De weg naar Walcheren. Amsterdam: Vossiuspers AUP.
Groen, A. in 't (1997). Na de val van de muur. Transformatieprocessen bij Midden-Europese universiteiten. (Nach dem Fall der Mauer. Transformationsprozesse an mitteleuropäischen Universitäten.) Amsterdam: Vossiuspers AUP. Groen, A.J.J. in 't & Keteleer, G.M.E. (1996). Praktijkervaring met betrekking tot communicatie en bestuurlijk management. Cultuur in beweging bij de Universiteit van Amsterdam. In Hemels, J.M.H.J. & Tuyll van Serooskerken, W.L.A. van (Red.), Handboek Besturen en innovatie. Houten: Bohn, Stafleu en Van Loghum.
Groen, A. in 't & Wieringen, A.M.L. van (1993).Spiegelbeelden. Studiebezoek aan universiteiten in New England. (Mirror images. A study tour of New England Universities.) Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Dohmen, J., Groen, A. in 't voor Universiteit van Amsterdam (1992). Professoren UvA A/Z. Over onderwijs & onderzoek in 1991. Amsterdam: Amsterdam University Press 819 pp Groen, A. in 't, e.a. (red) (1989). Deetmans missie. Zoetermeer. Groen, A. in 't, Nordlohne, E., Ahlers, J. voor Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (1988). Koning, koerier, krant en klant. Bestuur, voorlichting, journalistiek en burger. Den Haag: Staatsuitgeverij. Groen, A. in 't, Hormann, F., Ahlers, J., Deetman, W. voor Voorlichtingsdienst HBO-Raad (1984). 25 Jaar onderwijsbeleid in beeld gebracht. Den Haag: VUGA-Uitgeverij. Voorlichtingsdienst HBO-Raad (1984). Hoger Beroepsonderwijs. In verscheidenheid naar samenhang. Den Haag: VUGA-Uitgeverij. Bierkens, B., Groen, A. in 't, Munnichs, F. & Stoelinga, T. voor Voorlichtingsdienst HBO-Raad (1984). Hoger beroepsonderwijs in woord en beeld. Den Haag: VUGA-Uitgeverij. Groen, A. in 't, Miedema, B., Rooy, A. de voor Voorlichtingsdienst HBO-Raad (1982).HBO-Raad In- en externe communicatie. Den Haag. Groen, A. in 't & Rooij, A. de. Public relations en voorlichting voor Leidse Onderwijsinstellingen. Perscontacten I, II en III. Vak 695, serie G, les 1, 2 en 3. Leiden
Rapporten Groen, A. in 't (1997). Institutionele ontwikkeling. Universiteit van Amsterdam. Groep Institutionele Ontwikkeling (1997). Gio, de rijkdom van het onvoltooide. Zelfevaluatie en start tweede fase ontwikkeling. Universiteit van Amsterdam. Rijksuniversiteit Groningen, Rijksuniversiteit Leiden, Universiteit Utrecht & Universiteit van Amsterdam (1997). Universitaire collecties en cultuurschatten 2. Amsterdam: Groep institutionele ontwikkelingen. RBK Adviesgroep (1996). Om het academisch erfgoed. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Rijksuniversiteit Groningen, Rijksuniversiteit Leiden, Universiteit Utrecht & Universiteit van Amsterdam (1995). Universitaire collecties en cultuurschatten 1. Amsterdam: Groep institutionele ontwikkelingen. Projectorganisatie Kenniscentrum Amsterdam (1995). Kenniscentrum Amsterdam. Universiteit van Amsterdam. Voorlichtingsdienst (1989). Samenhang en Vakmanschap. Een communicatiestrategie voor de jaren '90. Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Kommissie personeelsbezetting HTO (1973). Formatie niet-onderwijzend personeel bij hogere technische scholen in Nederland.
Jaarboeken en nieuwsbrieven Groen, A. in 't (red.). Dialoog . Vlugschrift over veranderingsprocessen van de Universiteit Leiden (1998-1999). Leiden: Universiteit Leiden. Groep Institutionele Ontwikkeling. Res Academia. Nieuwsbrief over de veranderende organisatie van onderwijs en onderzoek bij de Universiteit van Amsterdam (1997-1998). Universiteit van Amsterdam. Groep Institutionele Ontwikkeling (1997). Onderwijzers. Jaarboek 1997 van de Universiteit van Amsterdam. Vossiuspers AUP. Groep Institutionele Ontwikkeling (1995). Collecties. Jaarboek 1995 van de Universiteit van Amsterdam. Vossiuspers AUP. Organisatie voor Communicatie & Ontwikkeling (1994). Alumni. Jaarboek 1994 van de Universiteit van Amsterdam. Amsterdam University Press. Groen, A. in 't, e.a. (red.) (1993). Studenten: een beeld van studeren in 1992. Amsterdam: Amsterdam University Press. Universiteit van Amsterdam (1991). Mensen '90. Jaarverslag over 1990 van de Universiteit van Amsterdam. Amsterdam University Press.
Video Busman & Gruyter (producer), Groen, A. in 't (director). (2005). Jewels of Leiden Science and Scholarship [motion picture]. Amsterdam: Workstation.
Proefschrift
Groen, A. in 't (2009). De Wende en Humboldts Erfenis. De utopie voorbij. Leiden University Press, 300 blz. Rijksuniversiteit Leiden. Promotores: Prof.dr. W. Otterspeer, Prof.dr. A. Visser. Klik hier voor de volledige versie. Boek: De Wende en Humboldts erfenis, De utopie voorbij • Dr. Adriaan in ’t Groen • www.lup.nl Leiden University Press Dissertaties • ISBN 978 90 8728 069 7 • € 39,50 • Paperback, 300 pagina’s
Recensie proefschrift: Humboldts erfenis NRC Handelsblad - zaterdag 14 november 2009 Door: Paul Schnabel De val van de Muur tussen Oost-en West-Berlijn op 9 november 1989 is net als de moord op Kennedy zo'n moment waarop mensen zich herinneren waar ze toen zelf waren en wat ze deden. Bij de moord op Kennedy was ik op dansles en die werd meteen gestopt toen het bericht binnenkwam. De val van de Muur was 's avonds heel laat en ik stond met tranen in de ogen voor de televisie. Een half jaar
daarvoor was ik nog in Berlijn geweest voor een lezing en toen ik bijna net zo laat als op 9 november in de wind en de regen dicht bij de Muur naar mijn hotel liep, dacht ik nog: dit is natuurlijk niet vol te houden, een eiland in een ander land. Juist omdat de spanning tussen Oost en West al aan het wegebben was, verwachtte ik dat Berlijn binnen niet al te lange tijd de ongedeelde hoofdstad van de DDR zou worden. De Muur viel om, maar precies de andere kant uit. Dat is inmiddels al vele malen en met de inmiddels ook vertrouwde beelden herdacht. Minder aandacht gaat uit naar de veranderingen in al die individuele levens en vooral in de instituties van de DDR. Het proefschrift van Adriaan in 't Groen onderzoekt de gevolgen van de 'Wende' voor de prominentste vertegenwoordigers, de hoogleraren, van een van de meest prestigieuze organisaties van de DDR: de Humboldt Universiteit. Hij biedt daarmee een intrigerende blik in een razendsnel verlopen proces van fundamentele verandering. Een echte 'Wende'. In 't Groen wijst er al meteen op dat het op zich al bijzonder is dat de Humboldt Universiteit de DDR heeft overleefd en inmiddels ook in het herenigde Duitsland weer tot de top wordt gerekend. Van de zeer grote Academie van Wetenschappen van de DDR, met zijn tientallen onderzoeksinstituten en meer dan 20.000 onderzoekers, is niets meer over. Ook bij de Humboldt Universiteit heeft zich op een niet erg zachtzinnige wijze een wisseling van de wacht voltrokken. Van de vijfhonderd hoogleraren in 1989 waren er twee jaar later nog geen 150 over, van de meer dan 400 docenten verdween driekwart en van de bijna 2.000 assistenten vertrokken er zelfs 1.800. In hun plaats kwamen vooral veel hoogleraren uit het Westen en onderzoekers en docenten die vroeger politiek niet voldoende in lijn met de opvattingen van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) werden geacht. Degenen die verantwoordelijk waren voor de cursussen marxisme-leninisme of marxistische economie konden vrijwel meteen na de hereniging in 1990 vertrekken. De beste kansen om te blijven hadden de hoogleraren in vakken waar de marxistische ideologie weinig vat op had, zoals wiskunde, scheikunde of geneeskunde. In het Westen hebben we eigenlijk nooit een goed beeld gehad van het functioneren van een universiteit in de landen achter het IJzeren Gordijn. In 't Groen geeft daar zeker niet alleen een negatief beeld van. Tussen studenten en staf, inclusief - heel onduits - de hoogleraren, bestond een intensief en opvallend egalitair contact. Het accent lag ook duidelijk meer op onderwijs dan onderzoek en men werkte vooral in kleine groepen, die jarenlang bij elkaar bleven. Anders dan in de Bondsrepubliek werden de studenten al vroeg en scherp op kwaliteit geselecteerd, maar anders dan in het Westen ook werd voor de studenten bepaald wat hun studierichting zou worden. De uitval uit het onderwijs was erg klein en bijna iedereen studeerde ook binnen de daarvoor gestelde tijd af. Dat is nu allemaal heel anders. Er zijn veel meer studenten en er is minder staf, de afstand tot de hoogleraren is weer erg groot, studenten zijn vrij in hun studiekeuze en kunnen ook veel langer over hun studie doen dan in de tijd van de DDR. Het is een beetje een paradox, maar In 't Groen constateert terecht dat het opmerkelijk is dat in de sterk geïndividualiseerde samenleving van na de Wende de universiteit een massa-universiteit geworden is, terwijl in de collectivistische samenleving van de DDR de universiteit, zeker de Humboldt Universiteit, juist heel selectief te werk ging. Dat betekende overigens niet dat de beste studenten en hoogleraren ook veel voorzieningen werden geboden. Er was onvoldoende en ook steeds minder geld voor laboratoria en practica, er was geen geld voor moderne computers of de internationale wetenschappelijke tijdschriften. Het onderwijs
kreeg daardoor een steeds theoretischer karakter en verloor de verbinding met de internationale ontwikkelingen. Alles in de DDR werd centraal geregeld en beslist in een voor ons moeilijk te begrijpen dubbelstructuur van partij en overheid. Lidmaatschap van de SED leverde betere kansen en ook voordelen op, maar het was juist voor academici helemaal niet zo gemakkelijk lid van de partij te worden. Men vreesde een overheersing van hoogopgeleiden over de boeren en arbeiders, die toch de ruggengraat van de socialistische samenleving vormden. Niet meer dan de helft van de hoogleraren was lid van de partij en een belangrijk deel was dat ook echt uit overtuiging. Een griezelig detail is wel dat de belangrijkste partijlidhoogleraren en -directeuren in het geheim werden uitgerust met een pistool. Gebruikt zijn de wapens nooit, maar in opdracht van de binnenlandse veiligheidsdienst was aan de universiteit onderlinge spionage algemeen. In 't Groen heeft met veel hoogleraren, de 'verliezers', de 'winnaars' en de 'overlevers' gesproken en in hun geschiedenis de patronen herkend die naar zijn idee typisch zijn voor de Duitse universitaire wereld. Wilhelm von Humboldt heeft de Duitsers niet alleen het ideaal van de Bildung gegeven, maar ook welbewust de universiteit als de plaats bij uitstek waar Bildung tot stand moet komen, verbonden met de staat. De verbinding tussen de moderne, verlichte staat en de wereld van wetenschap en kennis wordt in zijn opvatting gevonden in de door de staat bepaalde selectie van hoogleraren. Na de Wende kwam de Humboldt Universiteit onder het gezag van de regering van de stad Berlijn te staan en het stadsbestuur (Senat) werd daarmee ook verantwoordelijk voor de benoeming van nieuwe hoogleraren. In 't Groen ziet dan ook de opmerkelijke continuïteit van het instituut universiteit in de toch zeer wisselvallige Duitse geschiedenis van de laatste tweehonderd jaar als een direct gevolg van de sterke band met de staat. Tegelijkertijd leidt dat er ook toe dat bij een fundamentele politieke verandering de hoogleraren de kans lopen te worden uitgewisseld. De universiteit is niet van hen, zij zijn er met de universiteit voor de staat. Dat was zo in het Pruisen van de negentiende eeuw, tijdens het keizerrijk, onder Hitler, daarna onder de DDR en nu dus het nieuwe herenigde Duitsland.
Motivatie voor proefschrift De woordvoerder zag het fout gaan ScienceGuide - woensdag 18 november 2009 Door: Dr. Adriaan in 't Groen MPA Waar was u toen de Muur viel? Als vijfde in deze serie op ScienceGuide Adriaan In 't Groen, destijds woordvoerder op het ministerie van Onderwijs. "Dat moment van 9 november 1989 heeft me nooit meer losgelaten. Het heeft me achtervolgd." De woordvoerder kwam er niet uit. Hij moest improviseren om vragen van journalisten te kunnen beantwoorden. Ik was als woordvoerder van een minister in crisistijd op mijn hoede. Dit gaat fout! Ik roep mijn Duitse vrouw Gisela: 'Het is gebeurd. Stil!'
Dat was mijn moment op 9 november 1989 om 18.57 uur toen ik de woordvoerder van het Politbureau Günter Schabowski live op tv hoorde zeggen: "Privatreisen nach dem Ausland können ohne Vorliegen von Voraussetzungen beantragt werden. Die Genehmigungen werden kurzfristig erteilt." Dat kon niet goed zijn! Later blijkt dat de mediadruk in die dagen zo groot was dat Schabowski niet aanwezig kon zijn bij de vergadering van het centrale comité, waardoor hij onbekend was met de details van de regeling. Bovendien bevatte het wetsontwerp fouten en onduidelijkheden. Zo kon het gebeuren dat hij op een aanvullende vraag van een journalist wanneer deze regeling van kracht wordt half stotterend het verkeerde antwoord geeft: "Nach meiner Kenntnis ist das sofort, unverzüglich." Ik zat op het puntje van mijn stoel. Ik werd onrustig. Dit kon toch niet de bedoeling zijn. Ik wilde nu niet gaan eten! Het ging maar door. De persbureaus AP en dpa melden dat de DDR haar grenzen heeft geopend. Duizenden Oost-Berlijners kunnen hun oren niet geloven. Ik zie live op tv dat ze naar de grensovergangen gaan om zelf te kunnen zien wat er aan de hand is. De menigte voor de gesloten slagbomen zwelt snel aan. Het is een half uur voor middernacht. Dat kan fout gaan. Er wordt nog steeds niet gegeten in huize In 't Groen. En dan gebeurt het. De snel groeiende menigte DDR-burgers wordt plotseling door twee grenssoldaten van de DDR doorgang naar het westen verleend. Zichtbaar zonder controle! Dit kan niet waar zijn. Gisela gaat onrustig slapen. Ik drink het derde glas wijn. Flarden met eigen belevenissen trekken voorbij. Daar zijn de crisesmomenten waarbij ik voor mijn baas, Onderwijsminister Deetman, de pers te woord moest staan. Ik denk aan de vele malen dat ik met mijn vrouw en kinderen bij ons vaste vakantiehuisje in het Werratal langs het IJzeren Gordijn wandel. Er wordt een waarschuwingsschot afgevuurd omdat mijn kinderen Esther en Floriaan mij terugroepen omdat ik de grens tussen West en Oost niet wil accepteren. Ik wil het IJzeren Gordijn aanraken. Ik denk terug aan de heftige discussie met mijn Duitse familie nadat ik ze tien jaar voor de Wende verteld had van onze zoveelste gezinswandeling langs het IJzeren Gordijn en verzucht had dat zij het nog zouden meemaken dat aan dit onrecht een einde zou komen: 'Zoiets onmenselijks kan nooit blijven bestaan.' Esther, Gisela en Floriaan keken ongelovig. Ik zette krachtig aan: 'Ze zouden aan hun gestorven vader denken als ze ooit met eigen ogen konden zien dat deze onzin was opgeruimd en ze niet langer meer bang hoefden te zijn voor de wild blaffende herdershonden.' Het is veel sneller gegaan. Niemand had dat verwacht. Een zorgvuldig, kostbaar en langdurig opgebouwd veiligheidssysteem, dat alleen al aan de grenzen van de DDR tussen 1949 en 1989 899 dodelijke slachtoffers heeft gekost, stort door een opeenstapeling van schijnbaar toevallige gebeurtenissen ineen. Dat moment van 9 november 1989 heeft me nooit meer losgelaten. Het heeft me achtervolgd. Het heeft geleid tot een onderzoek naar de effecten van deze Wende op mijn werkterrein, de universiteiten. Uiteindelijk heeft het na veel Berlijnse reizen en gesprekken met teintallen Zeitzeugen een proefschrift opgeleverd dat, 20 jaar na de Wende, verschijnt: De Wende en Humboldts erfenis: de utopie voorbij (Leiden University Press, ISBN 978 90 8728 069 7). Lees de bespreking op ScienceGuide.
Fundament voor Proefschrift
Na de val van de muur; Transformatieprocessen bij Midden-Europese universiteiten, door Adriaan in 't Groen; Amsterdam University Press 1997. ISBN 90 5629 038 X ingenaaid; 123 pagina's Nederland en 126 Duits. --Universiteiten tussen autonomie en afhankelijkheid. Niets meer te verliezen dan hun ketenen.
Publiek Domein, jaargang 4, nummer 2, maart/april 1998 Door: Robert van der Veen Geknecht door de stalinisten, afgeknepen door de vrije-marktdenkers: de universiteiten hebben een hoge prijs betaald voor hun intieme banden met de staat. Te hoog, vindt Adriaan in ’t Groen van de Universiteit van Amsterdam. Laten ze de overheidsbemoeienis liever op afstand houden. Ze hebben niets te verliezen dan hun ketenen. ‘Universiteiten zijn overal in Europa tot buitendiensten van de overheid geworden’, schrijft In ’t Groen. ‘Opmerkelijk, omdat ze eerder en onafhankelijk van de nationale staat ontstonden.’ Dit gold bijvoorbeeld in Duitsland, waar ze vormingsinstituten voor de elite waren en bestuurlijk tamelijk onafhankelijk. Hun karakter veranderde in de achttiende eeuw. In Halle, Göttingen en elders kwam de vrijheid van onderzoek voorop te staan. Maar inmiddels had wel de staat zich aan de universiteiten opgedrongen. De Friedrich Wilhelms Universiteit in Berlijn, die hét voorbeeld werd van een topinstelling voor onderwijs, theorievorming en onderzoek, en die tot de Tweede Wereldoorlog maar liefst 29 Nobelprijswinnaars voortbracht, was in 1811 opgericht door de regering van Pruisen, om precies te zijn door minister van Onderwijs Von Humboldt. Na de oorlog pakte de staatsbemoeienis voor de Midden-Europese universiteiten zeer verschillend uit al naar gelang aan welke zijde van het Ijzeren Gordijn ze belandden. In ’t Groen beschrijft vooral
hoe het ze aan de oostelijke kant is vergaan, in een impressionistisch verslag van een reis die hem langs Berlijn, Boedapest en Praag voerde. Als beleidsmedewerker van de Universiteit van Amsterdam kent hij tevens de zegeningen en zorgen van de westerse universiteiten, zoals zijn opmerkingen over Bonn, Boston en uiteraard Amsterdam bewijzen. De indeling in Oost en West mag de charme van de overzichtelijkheid hebben, in feite liepen de lotgevallen van de drie Oost-Europese universiteiten nogal uiteen, laat In ’t Groen zien. De Friedrich Wilhelms Universiteit kwam in 1948 in handen van de communistische partij en ging nadien als Von Humboldt Universiteit door het leven. Ze werd de kweekvijver voor de nieuwe stalinistische elite in een frontstad en –staat. Als tegenfront werd in West-Berlijn de Vrije Universiteit opgericht. Ook in Praag, waar de greep van de communisten op het openbare leven even krachtig was, kon iemand mét wetenschappelijk talent maar zónder partijlidmaatschapskaart een academische carrière wel vergeten. Studenten werden gescreend op hun politieke opvattingen en westerse literatuur was slechts toegankelijk voor enkele kaderleden. In Boedapest daarentegen kreeg het dictatoriale bewind geen voet aan de grond in de universitaire wereld en begon al vóór 1956 het vernieuwingsproces naar een moderne onafhankelijke universiteit. Ook na de val van de Muur en het afnemen van het Gordijn zijn de ontwikkelingen aan de drie universiteiten niet parallel verlopen. Al was er wel één overeenkomst: westerse curricula werden kritiekloos, met huid, haar en schoonheidsfouten, overgenomen. In Berlijn besloot de deelstaatregering dat de Von Humboldt weer een topuniversiteit moest worden. Het personeel werd gezuiverd en het curriculum geheel vernieuwd. Het aantal studenten verdubbelde tot dertigduizend. Maar de afhankelijkheid van de nieuwe overheid had haar keerzijde. Met de academische vrijheid was het afgelopen en er kwam minder personeel om studenten te begeleiden. Toen de nieuwe stadsregering miljarden marken tekort kwam, besloot ze ook nog eens tientallen procenten op universitair onderwijs te bezuinigen. De drie Berlijnse universiteiten (Von Humboldt, Vrije en Technische) trokken één lijn en kregen gedaan – niet dat de financiële plannen werden ingetrokken, maar wel dat ze zelf mochten uitmaken waar ze op zouden bezuinigen. In Boedapest en Praag kwam de universitaire aanpassing aan de veranderende tijden meer van binnenuit. Van overheidscommissies die de hele zaak op de schop namen, zoals in Berlijn, was geen sprake. Daar staat tegenover dat de universiteiten hier nog minder geld kregen dan de Von Humboldt. Investeringen gaan in Tsjechië en Hongarije, geheel krachtens de ideologische mode, vooral naar de marktsector. Maar in deze nood verkeren niet alleen de universiteiten van de voorheen communistische landen. Ook in het westen zijn de studentenaantallen en de taken sterk gegroeid, terwijl de overheidsfinanciering ver achterbleef. De armlastigheid culmineerde verleden jaar in de omvangrijkste studentenprotesten die Duitsland in een kwarteeuw had meegemaakt. De verontwaardiging was begrijpelijk. Wachtlijsten van driehonderd personen voor één bibliotheekboek waren geen uitzondering meer, en sommige hoogleraren hadden meer dan duizend studenten onder hun hoede.
De grote afhankelijkheid van de staat is onhoudbaar geworden, concludeert In ’t Groen. De universiteiten moeten zelfstandiger worden. De Kaderwet op het Hoger Onderwijs, die in Duitsland in de maak is, moet daarvoor gaan zorgen. Als die eenmaal van kracht is, zal de kwaliteit van onderwijs en onderzoek worden getoetst en zal de overheid (in casu de deelstaatregeringen) de universiteiten betalen overeenkomstig hun prestaties. ‘Dit alles kan de universiteiten beter en misschien zelfstandiger maken,’ meent het weekblad Der Spiegel. In Nederland gebeurt een en ander al langer op deze manier. Opvallend genoeg is zo’n soort regeling ook in Hongarije van kracht, sinds 1993. De nieuwe Wet op het Hoger Onderwijs riep een Nationale Onderzoeksraad, mét eigen geld, in het leven. Financiering van universiteiten werd voortaan afhankelijk van hun prestaties, zoals het aantal afgestudeerden. In Duitsland zelf werkt de Carl van Ossietsky-Universiteit in Oldenburg al onder het soort financieel regime dat straks in de hele Bondsrepubliek zal gaan gelden. De regering in Hannover bepaalt de hoogte van de begroting, de universiteit besteedt die naar eigen inzicht aan microscopen, boeken of wat dan ook. Dit systeem functioneert naar tevredenheid, althans van de bestuurders. De studenten gingen in Oldenburg niet minder massaal de straat op dan elders.
