Digitale toegankelijkheid in het hoger onderwijs

Digitale toegankelijkheiD in het hoger onDerwijs Wat levert het mijn instelling op?

Digitale toegankelijkheid: • verplicht onderdeel van beoordeling binnen het accreditatiestelsel • minder beheerskosten en betere kwaliteit, vindbaarheid en bruikbaarheid • voor een groot deel snel en simpel te verbeteren

INHOUDSOPGAVE

1

Voorwoord

3

Voordelen van digitale toegankelijkheid

4

2

Toegankelijkheid in accreditatie

12

3

Beleidsplan: richtlijnen en tips

16

4

Ondersteuning nodig?

22

5

Handige links

24

1

In deze brochure vindt u antwoord op de vragen: 1. Wat is digitale toegankelijkheid en welke voordelen bieden toegankelijke websites, digitale leeromgevingen en studieinformatiesystemen? 2. Wat zijn de nieuwe accreditatie-eisen rondom digitale toegankelijkheid? 3. Hoe voldoet mijn instelling aan deze eisen? Hoe stellen wij hiervoor een goed beleidsplan op? 4. Welke ondersteuning kan mijn instelling hierbij krijgen?

2

VOORWOORD

Een goede toegankelijkheid en studeerbaarheid zijn essentieel voor een goede basiskwaliteit van het hoger onderwijs. Dat geldt voor alle studenten, mét en zónder functiebeperking. Het is sinds 1 januari 2011 zelfs een eis binnen het accreditatiestelsel. Hierbij gaat het ook om de digitale toegankelijkheid van instellingen voor hoger onderwijs. Websites, digitale leeromgevingen en studie-informatiesystemen zijn toegankelijk als studenten met een functiebeperking ze even effectief kunnen gebruiken als ­studenten zonder functiebeperking.

Ineke van Oldeniel voorzitter van het platformbestuur ICT en Onderwijs SURFfoundation

Uit recent onderzoek van Stichting ­Accessibility, expertisecentrum op het gebied van kwaliteit en toegankelijkheid van ICT, blijkt dat alle instellingen voor hoger onderwijs nog veel kunnen winnen op het gebied van digitale toegankelijkheid. En dat hoeft niet altijd ingewikkeld en kostbaar te zijn. Veel zaken zijn relatief snel en simpel aan te pakken. De voordelen zijn groot. Niet alleen bereikt u alle studenten beter, de website van uw instelling wordt bijvoorbeeld ook beter gevonden in ­zoekmachines. En ook niet onbelangrijk: ­u bespaart op beheerskosten met toekomstbestendige toegankelijke systemen. Vanuit onze missie - de kwaliteit van het hoger onderwijs verhogen door ICT-innovatie - informeert SURFfoundation u graag over digitale toegankelijkheid en de vele voordelen daarvan. In deze brochure bieden we u aanknopingspunten voor het beleidsmatig aanpakken van de verbetering van digitale toegankelijkheid zodat u kunt voldoen aan de nieuwe accreditatie-eisen.

Voorwoord

3

1

VOORDELEN VAN DIGITALE TOEGANKELIJKHEID Toegankelijke websites, digitale leeromgevingen en studie­ informatiesystemen zijn zo ontworpen, gebouwd en ingericht dat alle bezoekers ze goed kunnen gebruiken. In alle browsers, op alle platforms en op alle apparaten. De richtlijnen voor toe­ gankelijkheid vormen geen beperking voor de creativiteit, de dynamiek of de interactie. In tegendeel, digitale toegankelijk­ heid is een directe verbetering van de kwaliteit, vindbaarheid, duurzaamheid en bruikbaarheid van websites, systemen en applicaties voor iedereen. • Uw website is beter vindbaar en doorzoekbaar. Een toegankelijke site heeft automatisch een betere indexeerbaarheid en wordt hierdoor beter ‘gelezen’ door zoekmachines als Google. Om hoog te scoren in zoekmachines is de enige langetermijnstrategie die werkt: een kwalitatief goede - en dus toegankelijke - website hebben. Toegankelijke digitale leeromgevingen en studie-informatiesystemen zijn beter doorzoekbaar via de eigen zoeksystemen. • U bespaart kosten. Toegankelijk werken, ontwikkelen, bouwen, schrijven en beheren heeft een duidelijk organisatievoordeel. Toegankelijke websites en systemen zijn toekomstbestendig en beter overdraagbaar. De kosten van onderhoud en beheer zijn lager. De code zit goed in elkaar, waardoor later aanpassen of uitbreiden geen probleem is. In tegenstelling tot de vaak kostbare

Wat is digitale toegankelijkheid? Digitale toegankelijkheid betekent toegankelijkheid van digitale informatie en diensten. Websites, digitale leeromgevingen en studie-informatiesystemen zijn toegankelijk als personen met een functiebeperking ze even effectief kunnen gebruiken als personen zonder functiebeperking. Op een goed toegankelijke website zijn bijvoorbeeld de afbeeldingen voorzien van duidelijke beschrijvingen. Tabellen zijn toegankelijk voor mensen met een visuele beperking. En er is een duidelijk contrast tussen tekst- en achtergrondkleur. Ook is het gebruik van een muis niet noodzakelijk op een toegankelijke site. Of een website goed toegankelijk is, zie je niet aan de buitenkant. Het zit ‘m vooral in de achterliggende techniek.

4 4

aanpassingen aan websites met code die niet volgens de standaarden opgebouwd is. Ook kunt u bezuinigen op het inschakelen van expertise op het gebied van zoekmachine-optimalisatie. Een toegankelijke site wordt per definitie beter gevonden door zoekmachines. • U bereikt meer mensen uit uw doelgroep. Toegankelijkheid draagt bij aan de juiste werking van hulpmiddelen die websites bijvoorbeeld kunnen omzetten naar vergrote weergave, spraak of braille. Deze hulpmiddelen maken internetgebruik voor mensen met een functiebeperking mogelijk. Mensen met een visuele, auditieve, verstandelijke en motorische handicap, maar bijvoorbeeld ook met kleurenblindheid of dyslexie. • Uw website werkt voor iedereen. In alle browsers, op alle platforms en op alle apparaten. In Internet Explorer, maar ook in Google Chrome. Op een oude PC en op uw nieuwe smartphone of tablet. De toegankelijkheidsrichtlijnen optimaliseren de toegankelijkheid voor gebruikers die gebruikmaken van oudere webbrowsers, bepaalde plug-ins niet hebben geïnstalleerd of websites benaderen via mobiele platforms. • U toont maatschappelijke betrokkenheid. Een toegankelijke website is een uiting van maatschappelijk verantwoord ondernemen. U laat zien dat u al uw gebruikers serieus neemt en niemand buiten sluit. • Uw doelgroep is tevreden. Uw website is snel, goed vindbaar via zoekmachines en werkt voor iedereen naar behoren. Dat zorgt voor tevreden ‘klanten’. 1 | Voordelen van digitale toegankelijkheid

5

Het belang van digitale toegankelijkheid in hoger onderwijs ICT en digitale communicatie zijn niet meer weg te denken uit het onderwijs. Steeds meer informatie en diensten zijn tegenwoordig (uitsluitend) via internet te vinden. Roosters, cijfers, nieuws, tentameninschrijvingen worden vaak digitaal verspreid. Goede toegankelijkheid van websites en andere online omgevingen is daarom van groot belang. Voor alle studenten, en in het bijzonder voor studenten met een functie­ beperking. Maar liefst 16,5% van de eerstejaarsstudenten ondervindt hinder van een functiebeperking (zie kader). Voor deze groep is ook het digitaal beschikbaar stellen van niet-digitaal studiemateriaal een belangrijk aspect van toegankelijkheid van het onderwijs. Met toegankelijke websites, onderwijssystemen en studiemateriaal voorkomt u een kloof tussen studenten met en zonder functiebeperking. Deze laatste groep is met toegankelijke digitale informatie veel beter in staat om zelfstandig een studie te volgen. Dat draagt in hoge mate bij aan de studeerbaarheid, en uiteindelijk ook aan de latere zelfredzaamheid en participatie in de samenleving.

Hoe toegankelijk is het hoger onderwijs? Uit onderzoek (december 2010) van Stichting Accessibility ­expertisecentrum op het gebied van kwaliteit en toegankelijkheid van ICT - blijkt dat geen van de websites, digitale leeromgevingen en studie-informatiesystemen van de 59 onderzochte instellingen toegankelijk is volgens de minimale eisen van het Waarmerk ­drempelvrij.nl: de Web Content Accessibility Guidelines. Volgens Stichting Accessibility kan een groot deel van de knelpunten vrij snel en met een kleine inspanning verbeterd worden. De belangrijkste aanbeveling: Voegt u nieuwe informatie toe aan uw website? Doe dit op een toegankelijke manier. Schaft u een nieuw digitaal product aan? Stel dan eisen aan de toegankelijkheid.

6

Belemmeringen bij ontoegankelijkheid Welke belemmeringen komen studenten met een functie­ beperking tegen op ontoegankelijk gebouwde websites, leeromgevingen en studie-informatiesystemen? • B lind : Blinde mensen gebruiken hun eigen brailleleesregel of voorleessoftware om de inhoud te ‘lezen’. Alles wat niet in tekst wordt weergegeven, missen zij (afbeeldingen, tabellen, plaatjes, videobeelden, knoppen, flash-animaties). De website moet ook alleen met het toetsenbord te gebruiken zijn. Een blinde kan geen cursor zien en dus ook geen muis gebruiken. • Slechtziend: Slechtziende mensen vergroten de teksten of laten de inhoud voorlezen door een schermlezer. Voor hen is een goed contrast van belang. Voor studenten met kleurenblindheid is het belangrijk dat informatie in tabellen, legenda en grafieken niet afhankelijk van kleuren is. • Doof of slechthorend: Voor doven en slechthorenden moet alles wat via geluid wordt gecommuniceerd, ook op een andere manier weergegeven worden. Bij video’s bijvoorbeeld via ondertiteling. Voor doofgeborenen is Nederlands niet de moedertaal, dus de begrijpelijkheid van tekst is voor hen heel belangrijk. • Autisme, ADHD, cognitieve beperkingen: Bewegende beelden en drukke pagina’s leiden af en verstoren de concentratie. Deze studenten zijn gebaat bij rustige webpagina’s, duidelijke teksten en een heldere structuur. • Dyslexie: Grote stukken tekst zorgen voor problemen bij dyslectici. Zij gebruiken soms voorleessoftware. Ook zijn zij geholpen met koppenmarkering en gebruik van beeld, tabellen en video. • Mensen met een motorische beperking: Zij gebruiken het toetsenbord en/of hulpmiddelen om websites te gebruiken. Voor hen is het belangrijk dat navigatie, links en knoppen zonder muis te bedienen zijn.

Enkele cijfers Uit onderzoek in opdracht van het ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uit 20091 blijkt dat 16,5% van de onderzochte 17.000 eerstejaarsstudenten hinder ondervindt van een auditieve, visuele, motorische of cognitieve beperking. 50% van de eerstejaarsstudenten met een functiebeperking ervaart deze als belemmerend tijdens het volgen van een studie. 1

‘Studeren met een functiebeperking’, RISBO, SOER (2009)

1 | Voordelen van digitale toegankelijkheid

7

Richtlijnen voor toegankelijke websites Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) De WCAG-richtlijnen zijn een internationale standaard voor ­ de opmaak en inhoud van websites, ontwikkeld door het World Wide Web Consortium (W3C). De WCAG-richtlijnen zijn integraal opgenomen in de hierna genoemde Nederlandse webrichtlijnen. Zie: www.w3.org/Translations/WCAG20-nl

Webrichtlijnen De webrichtlijnen zijn een grotere set richtlijnen, gericht op toegankelijkheid voor mensen en zoekmachines, bouw­ kwaliteit en gebruiksvriendelijkheid. De internationale WCAG-richtlijnen zijn integraal overgenomen en aangevuld met extra kwaliteitsrichtlijnen voor het ontwerpen, bouwen en beheren van websites. Zie: www.webrichtlijnen.nl De webrichtlijnen zijn een officiële overheidsstandaard en staan op de ‘pas toe of leg uit’-lijst van het College Standaardisatie. Dit betekent dat alle (semi)overheidsorganisaties - en dus ook het hoger onderwijs - bij nieuwe investeringen in websites en andere webgebaseerde diensten (boven 50.000 euro) deze richtlijnen moeten volgen. Als dat tot onoverkomelijke problemen leidt, mag de organisatie ervoor kiezen om deze standaard niet te gebruiken. De organisatie moet daarover dan verantwoording afleggen in het jaarverslag. Zie: http://lijsten.forumstandaardisatie.nl

Waarmerk drempelvrij.nl Websites ontvangen het Waarmerk drempelvrij.nl als na inspectie blijkt dat ze voldoen aan de Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) of de Webrichtlijnen. Ze mogen dan het logo op hun website plaatsen dat correspondeert met het behaalde niveau.

8

Aanvullende ­kwaliteitsrichtlijnen

EXTRA KWALITEITSEISEN

WCAG Aanvullende toegankelijkheidseisen ­

WEB ­ RICHTLIJNEN WEB­ TOEGANKELIJKHEID

WCAG Minimale toegankelijk­ heidseisen

1 | Voordelen van digitale toegankelijkheid

9

interview

ENKELE TIPS VOOR SEO ÉN GOEDE ­TOEGANKELIJKHEID: • Maak links van relevante woorden in de tekst. • Beschrijf een afbeelding in de alt-tekst. • Zorg ervoor dat de content bovenin de broncode staat. • Zet alle tekst ook echt in tekst, en niet in plaatjes. • Voorzie video’s van ondertiteling.

10

BEHANDEL GOOGLE ALS BLINDE Joost de Valk SEO-specialist, internationaal spreker, eigenaar yoast.com (half miljoen bezoekers per maand). Als consultant onder andere gewerkt voor KPN, KLM, eBay, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

“De accessibility, oftewel de toegankelijkheid, van een website heeft veel effect op hoe goed een zoekmachine de site vindt. Zo’n 90% van toegankelijk bouwen is namelijk ook goed voor SEO (‘search engine optimization’). Je vangt dus twee vliegen in een klap als je je toegankelijkheid goed regelt. Je website wordt beter gevonden door relevante gebruikers, én deze bezoekers kunnen je site op een goede manier gebruiken. Het is eigenlijk heel simpel. Behandel Google maar gewoon als blinde. Als een blinde niks kan vinden op je website, is de kans dat Google het vindt ook heel erg minimaal.

Tevreden bezoekers Mijn ervaring is dat hogeronderwijsinstellingen nog wel wat te doen hebben als het gaat om toegankelijkheid en zoekmachineoptimalisatie. Wat het lastig maakt, is dat niet alle webdevelopers deze zaken belangrijk genoeg vinden. Ik vind het heel jammer dat dat nog steeds zo is. Mijn advies aan instellingen is dan ook: Check voordat je met een bouwpartij in zee gaat of het bedrijf voldoende weet over toegankelijkheid en SEO. Los van de verplichting die nu is opgenomen in de accreditatie scheelt het je namelijk heel veel (tevreden) bezoekers!”

Twee vliegen in een klap Een voorbeeld? Een zoekmachine vindt het heel prettig als de inhoud van een site bovenaan staat in de technische broncode, en zaken als de navigatie onderaan. Ook vanuit accessibility is zo’n opbouw van een webpagina wenselijk. Mensen met een screenreader komen zo direct bij de inhoud. De overlap zit ‘m bijvoorbeeld ook in het omgaan met tekst en afbeeldingen op je site. Plaats je tekst als afbeelding op je site, dan kan Google dat niet lezen en mensen met visuele beperkingen ook niet. Houd daar rekening mee en zet alles in tekst en geef afbeeldingen beschrijvingen mee.

11

2

TOEGANKELIJKHEID IN ACCREDITATIE Een goede toegankelijkheid en studeerbaarheid voor alle studenten, dus ook voor studenten met een functiebeperking, is een basiskwaliteit van het hoger onderwijs. In de nieuwe Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) is vastgelegd dat toegankelijkheid en studeerbaarheid voortaan onderdeel is van het accreditatiestelsel.

Accreditatie NVAO De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) heeft de wetswijziging uitgewerkt in de accreditatiekaders. Toegankelijkheid en studeerbaarheid voor studenten met een functiebeperking maakt sinds 1 januari 2011 deel uit van de instellingstoets en de uitgebreide opleidingsbeoordeling van de NVAO. Hierbij gaat het ook om digitale toegankelijkheid, zoals die van websites en digitale leeromgevingen. Daarnaast omvat dit bijvoorbeeld het tijdig digitaal beschikbaar stellen van niet-digitaal studiemateriaal voor studenten met een functiebeperking die daar behoefte aan hebben. De eerdere vrijblijvendheid voor instellingen op dit vlak vervalt hiermee.

Beleidsplan vereist Een hogeronderwijsinstelling moet beschikken over adequaat beleid op het gebied van digitale toegankelijkheid voor studenten met een functiebeperking. Een beleidsplan is verplichte documentatie voor de beoordeling door de visitatiecommissie. In het volgende hoofdstuk vindt u richtlijnen en tips voor het opstellen van een beleidsplan over digitale toegankelijkheid.

Beoordeling visitatiecommissie De visitatiecommissie controleert met name of het beleidsplan middelen toewijst en tijdspaden uitzet. De commissie kan steekproeven nemen om te controleren op implementatie van het beleidsplan. Belangrijk is dat het college van bestuur en de faculteitsbesturen op de hoogte zijn van de status van de digitale toegankelijkheid en dat is vastgelegd welke acties zij ondernemen bij onvoldoende digitale toegankelijkheid. Instellingen en opleidingen kunnen hun accreditatie niet verliezen als zij alleen slecht scoren op dit onderdeel. Wel kan een slechte score in combinatie met andere factoren van invloed zijn op de totaalbeoordeling van een opleiding of instelling.

12 12

Achtergrond • De Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte verplicht onderwijsinstellingen tot het aanhouden van een gelijke behandeling voor studenten met een functiebeperking. Deze wet heeft ook betrekking op de toegankelijkheid van digitale informatievoorziening. • De onderwijsinspectie publiceert in maart 2010 het rapport ‘Onbelemmerd studeren’. Hierin stelt zij minimumvoorwaarden voor toegankelijkheid voor studenten met een functiebeperking voor alle hogeronderwijsinstellingen. • De commissie Maatstaf - in 2009 ingesteld door de minister van OCW – bouwt voort op het advies van de onderwijsinspectie. Zij adviseert dat de website, digitale leeromgeving en studie-informatiesystemen van onderwijsinstellingen moeten voldoen aan de internationale WCAG-richtlijnen voor toegankelijk internet. • De Tweede Kamer gaat op 23 maart 2010 akkoord met de wetswijziging om (digitale) toegankelijkheid op te nemen als onderdeel van het accreditatiestelsel hoger onderwijs. Op 22 juni 2010 neemt de Eerste Kamer de wet aan.

2 | Toegankelijkheid in accreditatie

13

interview

MIJN TIP “Ga je een nieuwe website opzetten? Zorg dan vooraf voor expertise op het gebied van toegankelijkheid. Neem dit vanaf het begin mee. Ga je achteraf testen of je voldoet aan de richtlijnen, dan ben je veel meer tijd en geld kwijt aan de aanpassingen.”

14

WEBSITE HAN INGERICHT VOLGENS WEBRICHTLIJNEN 2 Stefan van den Dungen Gronovius Front-end ontwikkelaar bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en eigenaar van DGProductions

“Onze internationale website en nieuwe homepage han.nl hebben we helemaal heringericht volgens Webrichtlijnen 2. Stichting Accessibility en Universiteit Twente benaderden ons voor een case study. We kregen de mogelijkheid gebruik te maken van hun technische en redactionele ondersteuning bij het toegankelijk maken van onze sites. Deze kans hebben we met beide handen gegrepen. Het is lastig om aan alle webrichtlijnen te voldoen, maar onze aangepaste webonderdelen scoren nu zeer hoog op toegankelijkheid. Een ander winstpunt voor ons is dat techneuten en redacteuren nu veel bewuster nadenken over toegankelijkheid.

Veel toegankelijker De voordelen? Het grootste voordeel is er natuurlijk voor de gebruiker. Onze sites zijn stukken toegankelijker geworden. Kleuren hebben bijvoorbeeld een beter contrast, tabellen zijn toegankelijk gemaakt voor blinde personen en alle afbeeldingen zijn voorzien van beschrijvingen. Alle titels zijn aangepast, zodat we niet alleen toegankelijker zijn, maar ook beter vindbaar door zoekmachines. Daarnaast zijn onze sites nu ook beter geschikt voor mobiele telefoons, iPads en bijvoorbeeld braillelezers.

Tijd en geld besparen Een ander groot voordeel is de besparing in tijd en geld als het gaat om onderhoud. De technische code van onze websites is een stuk netter – en dus duurzamer – geworden. Het is nu veel makkelijker en goedkoper om wijzigingen aan te brengen, of om een site toegankelijk te maken voor nieuwe apparaten. Ook is het werk veel beter overdraagbaar aan nieuwe ontwikkelaars, doordat alle onderdelen nu op dezelfde manier opgezet zijn.

Snel zelf doen Instellingen kunnen een aantal dingen uit de webrichtlijnen vrij snel en simpel aanpakken. De webredacteuren kunnen veel winst behalen door kleine aanpassingen in de content van een website. De webdevelopers kunnen webpagina’s controleren met de zogenaamde W3C-validator. Dat is een heel eenvoudige test die laat zien wat er mis is met een webpagina. Ook kunnen instellingen de gratis test op webrichtlijnen.nl doen en de aanbevelingen doorvoeren. Dan ben je er nog niet, maar voldoe je wel gelijk aan een groot deel van de richtlijnen. Een mooi begin!”

15

3

BELEIDSPLAN: RICHTLIJNEN EN TIPS Nu digitale toegankelijkheid deel uitmaakt van de accreditatiekaders van de Nederlands­Vlaamse Accreditatie­ organisatie (NVAO) moet u beschikken over een beleidsplan op dit gebied. Hoe u dit beleidsplan opstelt is aan u. In het beleidsplan moet u aangeven dat én hoe u digitale toegankelijkheid opneemt in uw beleid. De NVAO geeft op hoofdlijnen aan welke onderdelen het plan moet bevatten: 1.

Duidelijke doelen ten aanzien van het verbeteren van de ­digitale toegankelijkheid. 2. Een plan van aanpak waarin staat hoe u deze doelen gaat ­bereiken. 3. Een overzicht van de in te zetten middelen (geld en menskracht) om deze doelen te bereiken. 4. Een planning voor de komende twee of drie jaar waarbinnen de doelen bereikt gaan worden. U mag de plannen niet op de lange baan schuiven. Wel kunt u aangeven wat u minder belangrijk vindt en later in de tijd oppakt.

NVAO: “Adequaat beleid veronderstelt concrete doelstellingen die voortvloeien uit visie, en toewijzing van voldoende middelen voor de implementatie van het beleid.” Mogelijke invullingen beleidsplan Om te zorgen voor (de controle op) een goede digitale toegankelijkheid kunt u denken aan de volgende invullingen voor het beleidsplan: • S tel als doel dat de in gebruik zijnde websites en digitale informatiesystemen moeten voldoen aan de minimale toegankelijkheidseisen van het Waarmerk drempelvrij.nl. Stel bij nieuwbouw van een website of informatiesysteem het doel op een hoger niveau.

16 16

• S  tel een plan op waarmee u systematisch de toegankelijkheid van de websites en informatiesystemen toetst om aan de ijkpunten te blijven voldoen. Het is niet alleen belangrijk om bij oplevering te voldoen aan de (web)richtlijnen, maar ook om over tools te beschikken die ervoor zorgen dat de website in de toekomst aan de richtlijnen blijft voldoen. • S  tel voor ieder ijkpunt waaraan u niet voldoet een concreet plan op. Geef hierin aan welke maatregelen binnen welk tijdsbestek u kunt nemen om aan dit ijkpunt te kunnen voldoen.  tel een lijst op met eisen die garanderen dat de toegankelijk• S heid bij toekomstige ontwikkelingen en aanschaf van digitale voorzieningen meegenomen wordt. • S  tel een communicatieplan op waarin u vastlegt hoe u alle betrokken - van bestuur tot redacteur – op de hoogte houdt van de status van de digitale toegankelijkheid, en de plannen voor de verbetering daarvan. • Z  org ervoor dat alle webredacteuren de juiste training en voorlichting krijgen zodat zij content op een toegankelijke manier plaatsen. • M  aak - bijvoorbeeld per afdeling of faculteit - personen verantwoordelijk voor het in de gaten houden van de digitale toegankelijkheid. Plan controlemomenten in. Laat een onafhankelijke keuringsinstelling jaarlijks de voorzieningen toetsen en zorg dat deze rapportage bij alle betrokkenen terechtkomt. Controleer ook bij alle aanbestedingen of toegankelijkheid opgenomen is. • N  eem de richtlijnen voor de toegankelijkheid standaard op in de aanbestedingsprocedures en laat ze toetsen bij oplevering. Op www.accessibility.nl/algemeen/aanbesteden vindt u de toolkit voor het aanbesteden van toegankelijke ICT van Stichting Accessibility. • L  eg vast hoe u studenten met een functiebeperking (op maat) ­faciliteert bij het studeren, bijvoorbeeld door niet-digitaal studie­materiaal als readers en studieboeken tijdig digitaal beschikbaar te stellen.

3 | Beleidsplan: richtlijnen en tips

17

Voor iedereen en alle digitale diensten Het beleid voor digitale toegankelijkheid geldt voor de gehele organisatie, alle digitale systemen en voor alle elementen daarbinnen. Denk niet alleen aan de instellingswebsite, maar bijvoorbeeld ook aan themasites, roostersites, de huisstijl van alle digitale systemen en last but not least alle digitale content. Webtoegankelijkheid is een essentieel onderdeel binnen de gehele digitale communicatie en een vast element in de werkwijze van de communicatieprofessional. In het rapport van Stichting Accessibility vindt u nog meer aan­ bevelingen, ook voor docenten, begeleiders en ontwikkelaars. Zie www.accessibility.nl/algemeen/­publicaties/digitaletoegankelijkheid.

Tip van handicap + studie Vindt u het hoogste niveau van de webrichtlijnen te hoog gegrepen? Dan raden we u aan om de omzetting in stappen te doen. U kunt bij bestaande websites of systemen bijvoorbeeld beginnen bij het minimale toegankelijkheidsniveau en van daaruit verder werken. Een andere optie is om de richtlijnen die gemakkelijk te implementeren zijn als eerste aan te pakken. De richtlijnen die op zichzelf een compleet project vormen, kunt u later aanpakken. Maar het is slim om dat wel alvast te inventariseren en een inschatting te maken van de uren. Neem bij nieuwe producten toegankelijkheid gelijk op een hoger niveau mee.

18

3 | Beleidsplan: richtlijnen en tips

19

interview

VOOR ALLE STUDENTEN De meerwaarde van verbeteringen in de toegankelijkheid blijft niet beperkt tot studenten met een functiebeperking. Dit is prettig voor alle studenten.

20

PRETTIG VOOR ALLE STUDENTEN Rick Buchter Aankomend hbo-student Bouwkunde en eigenaar Q4D (Quality 4 Dyslexie)

“Informatie verwerken kost mij door mijn dyslexie veel tijd en energie. Dat maakt studeren geen gemakkelijke opgave. Gelukkig is de computer een goed hulpmiddel om efficiënter te werken.

Voorleessoftware De digitale leeromgevingen van onderwijsinstellingen zijn vaak wel in orde voor dyslectici. Veel studie-informatie kan ik als pdfof Word-documenten uit de leeromgeving halen. Deze documenten laat ik dan voorlezen door mijn voorleessoftware. De software laat mij zien welke tekst wordt voorgelezen. Zo kan ik belangrijke alinea’s markeren en die later samenvoegen tot een goede samenvatting. Op deze manier pik ik informatie op waar ik normaal overheen zou lezen. Ook websites kan ik laten voorlezen door voorleessoftware.

Digitale boeken Helaas heb ik vorig jaar mijn universitaire studie Bouwkunde moeten afbreken. Doordat niet al het onderwijsmateriaal digitaal was, werd de stroom informatie me te groot en liep ik teveel achterstand op. Dit jaar begin ik met een hbo-studie Bouwkunde. Hopelijk kan ik dit lagere niveau beter bolwerken. Als ik vanaf het begin een goede start kan maken met digitale boeken en mijn laptop bij alle colleges mag gebruiken, dan moet dit gaan lukken!”

Meerwaarde Deze manier van werken vereist wel dat de sites van onderwijsinstellingen goed toegankelijk zijn en de documenten goed opgemaakt worden. Voor mij moet de layout bijvoorbeeld heel overzichtelijk zijn, met duidelijke lettertypes en contrasterende kleuren. De meerwaarde van verbeteringen in de toegankelijkheid blijft niet beperkt tot studenten met een functiebeperking. Dit soort zaken zijn prettig voor alle studenten.

21

4

ONDERSTEUNING NODIG? Wilt u aan de slag met uw beleidsplan digitale toegankelijk­ heid en kunt u hierbij wel wat hulp gebruiken? Diverse organi­ saties kunnen u op verschillende manieren ondersteunen.

Stichting Accessibility Stichting Accessibility, expertisecentrum op het gebied van kwaliteit en toegankelijkheid van ICT, biedt diverse trainingen rondom de kwaliteit en toegankelijkheid van websites: • inleidende trainingen en presentaties met veel achtergrondinformatie en praktijkvoorbeelden; • beleidsmatige trainingen voor beslissers; • technische trainingen voor webbouwers en designers; • trainingen voor webredacteuren.

De website www.accessibility.nl biedt heel veel handige informatie, tips, toolkits en bijvoorbeeld een lijst met toegankelijke bouwers. U kunt bij Accessibility de precieze onderzoeksgegevens over uw instelling opvragen of uw website laten toetsen.

Handicap + studie Onderwijsinstellingen kunnen bij handicap + studie, expertisecentrum voor onderwijs en handicap, terecht voor advies en training op het gebied van digitale toegankelijkheid. Handicap + studie combineert kennis over hoger onderwijs (accreditatie), functiebeperkingen en digitale toegankelijkheid om u zo goed mogelijk te adviseren over dit onderwerp. In samenwerking met organisaties met relevante expertise organiseert handicap + studie diverse activiteiten. Een greep daaruit: • informatiemiddagen over digitale toegankelijkheid en over studeren met een functiebeperking in de vernieuwde accreditatie; • advies op maat (training, websitetest, begeleiding) over het maken van beleid rondom digitale toegankelijkheid voor studenten met een functiebeperking voor de vernieuwde accreditatie; • training toegankelijkheid van digitale voorlichting; • traject op maat bij de hervorming of de bouw van een nieuwe website of leeromgeving.

22 22

4 | Ondersteuning nodig?

23

5

HANDIGE LINKS

Richtlijnen voor toegankelijke websites • Webrichtlijnen: www.webrichtlijnen.nl • Web Content Accessibility Guidelines 2.0: www.w3.org/Translations/WCAG20­nl • Waarmerk drempelvrij.nl: www.drempelvrij.nl

Stichting Accessibility: www.accessibility.nl • Lijst toegankelijke bouwers: www.accessibility.nl/toegankelijkebouwers/bouwers • Toolkit voor het aanbesteden van toegankelijke ICT: www.accessibility.nl/algemeen/aanbesteden

Onderzoeksrapporten • Onderzoek ‘Digitale toegankelijkheid van het hoger onderwijs’ van Stichting Accessibility: www.accessibility.nl/algemeen/publicaties/digitaletoegankelijkheid • Studeren met een functiebeperking in het hoger onderwijs, advies van de Commissie Maatstaf: www.rijksoverheid.nl (zoek op ‘commissie maatstaf’) • Onbelemmerd studeren: www.onderwijsinspectie.nl (zoek op ‘onbelemmerd’)

SURFfoundation www.surffoundation.nl

handicap + studie www.handicap­studie.nl

Nederlands­Vlaamse Accreditatieorganisatie www.nvao.net

Wilt u deze brochure digitaal nalezen? Dat kan op www.surffoundation.nl/digitaletoegankelijkheid.

24

colofon (eind)redactie Iacobien Riezebosch Brenda van der Laan Christien Bok Met dank aan Stichting Accessibility, handicap + studie, Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). Fotografie Ivar Pel Sander Koning ontwerp en opmaak Vrije Stijl, Utrecht Druk Drukkerij Libertas, Bunnik SURFfoundation Oktober 2011 De informatie in deze brochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld, desondanks kunnen aan deze brochure geen rechten worden ontleend.

Deze publicatie verschijnt onder de Creative Commons licentie Naamsvermelding 3.0 Nederland. http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/nl/

SURFfoundation Hojel City Center, gebouw D Graadt van Roggenweg 340 3531 AH Utrecht Postbus 2290 3500 GG UTRECHT T 030 234 66 00 F 030 233 29 60 [email protected] www.surf.nl Oktober 2011