Digitale natuurfotografie

Digitale natuurfotografie De stappen voor het beste eindresultaat. Begeleidend boekje bij workshop.

Auteur: Versie: Datum: Copyright:

Olaf Oudendijk 1.0 januari 2007 Olaf Oudendijk

Copyright: Olaf Oudendijk ©

Pagina 1

Inhoudsopgave 1

Inleiding .................................................................................................................... 5

2

Ken je camera ........................................................................................................... 7 2.1 Wat kan ik met mijn camera?..................................................................................... 7 2.2 Welke instellingen kan ik/moet ik doen? ................................................................... 7 2.2.1 Witbalans............................................................................................................ 7 2.2.2 ISO waarden/gevoeligheid ................................................................................. 8 2.2.3 Bestandsformaat ................................................................................................. 9 2.2.4 Voorkeursinstellingen ...................................................................................... 10 2.2.5 Belichting en belichtingscorrectie .................................................................... 13 2.3 De beeldchip............................................................................................................. 15 2.3.1 De resolutie ...................................................................................................... 15 2.3.2 Schijnbare brandpuntsafstand ofwel cropfactor ............................................... 16

3

De voorbereiding .................................................................................................... 17 3.1 Wat wil ik fotograferen, hoe moet mijn eindresultaat worden, wat is mijn doel? ... 17 3.2 Ken en verken je onderwerp(en) .............................................................................. 17 3.3 Wat neem ik voor fotospullen mee?......................................................................... 18 3.3.1 Het objectief ..................................................................................................... 18 3.4 Zorg voor voldoende geheugen! .............................................................................. 23 3.5 Zorg voor voldoende batterijen/accu’s! ................................................................... 24 3.6 Zorg voor jezelf!....................................................................................................... 24

4

De locatie/het onderwerp........................................................................................ 25 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

5

Hoe is het licht?........................................................................................................ 25 Is mijn onderwerp er?............................................................................................... 25 Begin niet meteen met fotograferen!........................................................................ 25 Verstoor de omgeving en je onderwerp niet! ........................................................... 25 Geduld!! ................................................................................................................... 25 Zorg dat je klaar bent voor actie! ............................................................................. 26

De compositie ......................................................................................................... 27 5.1 Wat zeggen de regels................................................................................................ 27 5.1.1 Zwaartepunt, de gulden snede, gouden driehoek of het gouden spiraal........... 27 5.1.2 Horizonlijn ....................................................................................................... 28 5.1.3 Perspectief, beeldhoek (Standpunt).................................................................. 29 5.1.4 Diepte (voorgrond) ........................................................................................... 29 5.1.5 Beeldvullend..................................................................................................... 30 5.1.6 Minder is meer (oog voor detail)...................................................................... 30 5.1.7 Scherpte/diepte ................................................................................................. 30 5.1.8 Kleur................................................................................................................. 31 5.1.9 Kijkrichting ...................................................................................................... 31 5.2 Als je de regels kent, breek de regels!...................................................................... 31

6

Het maken van de foto ............................................................................................ 32 6.1 Waar moet ik verder op letten .................................................................................. 32 6.1.1 Stabiliteit .......................................................................................................... 32


Pagina 2

6.1.2 6.1.3 6.1.4 6.1.5

7

De overdracht.......................................................................................................... 34 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

8

Snelheid (afhankelijk van onderwerp) ............................................................. 32 Storende elementen .......................................................................................... 33 Concentratie, geduld en anticiperen ................................................................. 33 Doorgaan tot dat je tevreden bent .................................................................... 33

Beelden overzetten naar je PC ................................................................................. 34 Naamgeving ............................................................................................................. 34 Categoriseren/archiveren.......................................................................................... 35 Back-up .................................................................................................................... 37 Selectie (bewaren is zonde)...................................................................................... 38

Digitale bewerking.................................................................................................. 39 8.1 Welke beeldformaat (JPEG, TiFF, RAW…) ........................................................... 39 8.1.1 Raw conversie. ................................................................................................. 39 8.2 Adobe Photoshop elements ...................................................................................... 40 8.2.1 Raw-conversie met Adobe elements ................................................................ 40 8.2.2 Het gebruik van levels...................................................................................... 41 8.2.3 Horizon recht zetten ......................................................................................... 43 8.2.4 Het gebruik van de kloonstempel..................................................................... 44 8.2.5 Het gebruik van het gereedschap uitsnijden..................................................... 45 8.2.6 Verscherpen met onscherp masker................................................................... 46 8.2.7 Vergroten/Verkleinen....................................................................................... 48 8.3 Opslaan..................................................................................................................... 49 8.4 Tips en trucs ............................................................................................................. 50 8.4.1 Handige sneltoetsen in PSE.............................................................................. 50

9

Het eindresultaat ..................................................................................................... 52 9.1 Ben ik trots op mijn resultaat?.................................................................................. 52 9.2 Vertoning op de Club ............................................................................................... 52 9.3 Opdrachten/stockbureau/publicatie/wedstrijd .......................................................... 52 9.4 Afdrukken................................................................................................................. 53 9.4.1 Benodigde resolutie.......................................................................................... 53 9.4.2 Zelf doen (papier, inkt, printer) ........................................................................ 54 9.4.3 Laten doen (wat zijn de mogelijkheden?) ........................................................ 54 9.5 Vertoning in een diashow......................................................................................... 55

10 Motto en gouden tip................................................................................................ 56


Pagina 3

Digitale natuurfotografie De stappen voor het beste eindresultaat.


Pagina 4


1 Inleiding Dit boekje is een naslagwerk bij de workshop/thema-avond van NFO-HHW. En zal de behandelde onderwerpen iets meer uitdiepen. En tevens kan thuis het geheugen nog weer even opgefrist worden. Maar vooraf een definitie: Wat is “digitale” natuurfotografie? Natuurfotografie is de tak van de fotografie die zich specialiseert in het fotograferen van de natuur, gemaakt door een fotograaf die zich gespecialiseerd heeft in het maken van natuurfoto's. Digitaal betekend hierbij dat de fotograaf daarbij een digitale camera gebruikt of zorgdraagt dat zijn foto’s digitaal gemaakt worden, middels scannen. Binnen de natuurfotografie kent men een aantal disciplines, veel natuurfotografen specialiseren zich in een bepaald onderdeel. De meest beoefende zijn: • • • •

landschapsfotografie vogelfotografie macrofotografie onderwaterfotografie

Er zijn ook specialisten die zich bezig houden met het fotograferen van dieren in beweging, vleermuizen, paddenstoelen, amfibieën etc. Slechts weinigen zijn op alle vlakken actief. Er zijn verschillende strekkingen binnen de natuurfotografie. Eén groep wil zo accuraat mogelijk de werkelijkheid weergeven, en ziet in natuurfotografie voornamelijk het illustratieve en wetenschappelijke belang. Anderen proberen zoveel mogelijk door middel van hun werk het grote publiek te overtuigen van de schoonheid van de natuur. Veelal hebben natuurfotografen een achtergrond als natuurliefhebber en -beschermer en zijn lid van een natuurvereniging. Een kleinere groep zijn algemene fotografen die zich nadien hebben gespecialiseerd in natuurfotografie. Natuurfotografie kent momenteel een echte boom, kwalitatief goede toestellen worden relatief goedkoop en de interesse in natuur is groot. Geschiedenis Als onderdeel van de fotografie heeft natuurfotografie de laatste decennia grote veranderingen doorgemaakt. In de jaren zestig en begin jaren zeventig was fotomateriaal relatief duur en langere telelenzen waren onbestaande of minstens onbetaalbaar. Men moest dieren zeer dicht naderen en bij vogels was zoiets slechts mogelijk in de omgeving van het nest. Ook het besef van de kwetsbaarheid van veel soorten was er niet steeds. Enkele zware mistoestanden hebben geleid tot de oprichting van de BVNF, die strenge regels oplegt aan haar leden. Zo is onder meer nestfotografie, fotografie van dieren in gevangenschap en manipulatie van de beelden uitgesloten. Ondertussen werd materiaal relatief steeds goedkoper en werden vooral macro- en teleobjectieven betaalbaar. Film werd ook steeds beter en dat leidde tot een constante verbetering van het niveau. Foto's werden steeds scherper, beter en kleurrijker (niet in het minst door de zeer populaire maar zeer kleurrijke film Fuji Velvia).


Pagina 5


Uiteraard is natuurfotografie niet aan de digitale revolutie ontsnapt. Dat begon met het scannen van dia's en het bewerken van de beelden, het opstarten van de eerste fora en websites, tot het enkele jaren geleden massaal overschakelen op digitale camera's en gespecialiseerde fora met in ons taalgebied meerdere honderden tot duizenden leden. Een recente evolutie is digiscoping, het monteren van een compacte digitale camera op een telescoop. Waardoor het mogelijk is om van relatief grote afstanden foto's van bijvoorbeeld vogels te maken.


Pagina 6


2 Ken je camera 2.1 Wat kan ik met mijn camera? Ja, denk je dat is een domme vraag, foto’s maken natuurlijk. Nee, een camera maakt de foto niet dat doe jij, de fotograaf! En een camera is niets anders dan het gereedschap waar je mee werkt. En als de digitale camera het gereedschap is, dan zul je dat van voor naar achter en van binnen naar buiten moeten kennen. Dus wat kan je nu met je camera?

2.2 Welke instellingen kan ik/moet ik doen? De huidige digitale camera’s, zowel compact als spiegelreflex, zijn uitgebreide en complexe apparaten. Het stikt van de knopjes, menu-instellingen en draaiwieltjes. Waar zijn ze allemaal voor en wat kan je er allemaal mee en hoe beïnvloeden ze mijn eindresultaat? Welke instelling zijn nuttig en welke kan ik beter ongemoeid laten? In dit hoofdstuk zullen er een aantal benoemd worden. Het is de bedoeling dat deze informatie bijdraagt aan het inzicht van wat de instellingen voor invloed hebben op je eindresultaat. Voor de rest, is het verstandig grondig de gebruiksaanwijzing te lezen van je camera.

2.2.1 Witbalans Voor opgesteld dat je niets moet, wat is dan wel handig voor een aantal basisinstellingen. De witbalans! Normaal gesproken zal je niet gauw denken dit aan te passen. Op de meeste camera’s is de auto stand afdoende om de juiste kleurweergave te krijgen. Dus als je onder normale omstandigheden fotografeert dan is het ook verstandig dit gewoon aan de camera over te laten. Toch zijn er omstandigheden dat je camera het moeilijker heeft. Neem bv binnen, onder kunstlicht kan de auto stand het moeilijk hebben. Dit heeft alles te maken met de kleurtemperatuur. Kunstlicht maakt wit, oranje tot roodachtig terwijl een overstraalde zonnige dag, wit wat blauwig kleurt. Normaalgesproken neem je dit niet met het blote oog waar, daar onze hersenen deze visuele vertekening zeer goed weten te compenseren naar de juiste kleuren. Je camera mist de hersenfunctie dus zijn de meeste camera’s uitgerust om de witbalans te nuanceren door je camera te vertellen onder welke omstandigheden, lees kleurtemperatuur, hij het wit moet lezen. Dus in het geval kunstlicht, kun je er voor kiezen om de witbalans op de voorkeur van kunstlicht te zetten. Dit wordt aangeduid met het volgende symbool. De camera compenseert zo het oranje-roodachtige naar wit en daarmee de rest van de kleuren. M.a.w. je krijgt natuurgetrouwere kleuren. De automatische witbalans heeft het ook moeilijk als er in de foto geen wit zit. Er is dus voor de camera geen referentiepunt.


Pagina 7


Kleurtemperatuur: De meeste lichtbronnen zijn niet 100% wit maar hebben een bepaalde “kleurtemperatuur” uitgedrukt in Kelvin (K). Bijvoorbeeld middagzon zal dichterbij wit komen dan het ochtendzonnetje, dat meer gelig van kleur is. Onderstaande tabel geeft een grove indicatie van de kleurtemperatuur voor verschillende lichtbronnen. Type licht

Kleurtemperatuur in K

Kaarslicht

1.500

Kunstlicht

3.000

Zonopkomst, Zonsondergang

3.500

Middagzon, Flits

5.500

Heldere zon, heldere lucht

6.000

Lichte bewolking, Schaduw

7.000

Blauwe lucht

9.000

2.2.2 ISO waarden/gevoeligheid ISO/ASA (International Organization for Standardization/American Standard Association) is een internationale standaard ter aanduiding van de “film” gevoeligheid. De standaard berust op de hoeveelheid licht die nodig is om de zwakste impressie van licht op de fotografische film te doen ontstaan. Hun definitie is gebaseerd op een gemiddelde gradatie bij normaal ontwikkelen. Ook bij digitale fotografie wordt de term gebruikt om de gevoeligheid van de beeldsensor aan te geven. Het verdubbelen van de gevoeligheid van de sensor of film is een verdubbeling van de ISO-waarde. Een ISO 200 instelling maakt de sensor dus twee keer zo gevoelig als een ISO 100 instelling. De ISO-waarde bepaalt het belichtingsbereik van de camera, omdat op basis van de ingestelde gevoeligheid de sluitertijd en het diafragma worden berekend, afhankelijk van je voorkeursinstelling. Hoe lager de ISO-waarde, des te 'langzamer' de sensor. Dit betekent dat een 100 ISO sensor een langere sluitertijd, dan wel een grotere diafragma-opening nodig heeft dan een ISO 200 sensor. De meeste consumenten camera's hebben een ISO-waarde van 100 tot 800, de meeste “professionele” digitale camera's hebben sensoren met een maximaal bereik van 1600 tot zelfs 3200 ISO. De werking kan vergeleken worden met het opwaarderen van gewone film. Als film wordt 'opgewaardeerd' dan wordt de korrel van de gevoelige laag meer zichtbaar. Ook bij beeldsensors veroorzaakt dit pixelvorming en kleurverschuiving, wat zichtbaar wordt als ruis in de afbeelding. De techniek om de gevoeligheid van sensoren te verhogen wordt voortdurend verbeterd en bij 1600 ISO is bij sommige camera's al geen kwaliteitverlies door ruis meer zichtbaar.


Pagina 8


Een beperking van het filmtijdperk was dat je alle 36 opname in dezelfde waarde moest maken. Op de huidige toestellen kan je ieder individuele foto een andere iso waarde meegeven. Maar wat kan je ermee? Een groot voordeel is dat je zelfs onder de meest lastigste lichtomstandigheden, als het gaat om weinig licht nog foto’s kan maken. De huidige camera’s zijn zelfs in staat om tot iso 3200 te gaan en dan ook nog acceptabele resultaten te boeken. Een nadeel is dat hoe hoger de iso waarde hoe meer kleurruis er gaat ontstaan (zie afbeelding). Wel zijn er mogelijkheden om in de camera al met ruisonderdrukking te werken of achteraf softwarematig ruis te reduceren. Echter zal dit altijd tot detail verlies leiden.

2.2.3 Bestandsformaat Deze instelling is misschien wel het meest bepalend voor je eindresultaat. Je kunt niet alleen kiezen voor het bestandsformaat RAW (CRW, CR2 of NEF), TiFF (mits van toepassing), JPEG maar ook voor de kwaliteit en de grootte (in pixeldimensies) . Laten we eerst in gaan op een keuze van RAW of JPEG. Hier kunnen we een heel boek over schrijven, maar laten we het kort houden. Wil je absolute vrijheid in creativiteit en wil je alles naar je hand kunnen zetten, dan is er maar een keuze en dat is RAW. Dit vergt wel meer tijd achteraf omdat je hoe dan ook altijd RAW bestanden moet nabewerken. Als je dus niet veel wil na bewerken en je eindresultaat is ook niet bestemd voor Stockbureau’s, wedstrijden of publicatie is de keuze van JPEG misschien de meest verstandige. En voor diegene die het niet weten zijn de meeste camera’s uitgerust om in beide formaten gelijktijdig te fotograferen. Als je voor JPEG kiest dan heb je nog twee ander keuze mogelijkheden namelijk kwaliteit en grootte. Kwaliteit wordt meestal uitgedrukt in fijn (Fine), normaal (Normal) of basis (Basic). Mijn advies, kies altijd voor fijn (Fine) dit is de beste kwaliteit dus met de minste compressie. Normaal en basis leiden vaak al tot zoveel gegevensverlies dat nabewerken niet echt meer praktisch of zelfs onwerkbaar is. De grootte is afhankelijk van je sensor maar meestal is het mogelijk om minimaal 3 grootte te kiezen die uitgedrukt worden door middel van L, M, S. L staat voor “large” of wel de maximale resolutie van de sensor, M staat voor “medium” en is meestal de helft van je maximale resolutie van de sensor en S staat voor “small” en is meestal een kwart van je maximale resolutie van de sensor. In geval van een 8 Megapixel (MP) sensor is dat: 3504 x 2336 (8.2 MP) ,2544 x 1696 (4.3 MP), 1728 x 1152 (2 MP).


Pagina 9


Wat is RAW? Het is geen afkorting zoals de bekende bestandsformaten voor afbeeldingen: JPEG, GIF, PNG of TIFF maar betekent letterlijk 'ruw' of onbewerkt. Men heeft een computerprogramma nodig om van de gegevens een afbeelding te maken. Een RAW- conventeerder. De gegevens afkomstig van de sensor zijn onbewerkt beschikbaar en dit geeft enkele voordelen. In een conventionele sensor zijn er aparte pixels die elk de gegevens van 1 kleur (meestal 12 bit) bevatten: er zijn pixels voor rood, er zijn er voor groen, en er zijn er voor blauw. Bij het opslaan in een gewoon afbeeldingenbestand (geen RAW), worden die gecombineerd zodat 1 pixel de gegevens van alle kleuren bevat. Bij de RAW methode wordt deze menging niet gedaan, waardoor de aparte kleine pixels voor de software beschikbaar blijven. Er is geen gegevensverlies zoals bij JPEG en het bestand is toch kleiner dan bij PNG of TIFF. De software laat bovendien toe om de meeste camera instellingen bij het moment van de opname te herberekenen en te herdefiniëren (witbalans, scherpte, kleuren, contrast) doordat er meer gegevens beschikbaar blijven dan in de andere formaten. Er blijven nog enkele nadelen zoals standaardisatie en bewerkingssnelheid. Vele camera's geven daarom meestal de mogelijkheid om afbeeldingen dubbel op te slaan (in JPEG en RAW). Er is (nog) geen algemeen geaccepteerd RAW bestandsformaat; verschillende fabrikanten hebben hun eigen bestandsformaat om RAW foto's in op te slaan. Adobe heeft een standaard voor RAW bestanden voorgesteld: DNG (Digital Negative Specification).

2.2.4 Voorkeursinstellingen De meeste digitale spiegelreflexcamera’s zijn uitgerust om voorkeursinstellingen te doen. Hiermee wordt bedoeld dat je een keuze doet voor het diafragma voorkeuze (A, Av), Sluitertijd voorkeuze (S, Tv), Diafragma en sluitertijd voorkeuze (M), en voor Automatisch (P)


Pagina 10


Je kunt dus op verschillende manieren invloed uitoefen op de belichting, door op je camera gebruik te maken van voorkeursinstellingen. Daarmee bedoel ik dat je controle kan hebben op je sluitertijd of diafragma of beide. Ook kun je er voor kiezen om sluitertijd en diafragma automatisch door de camera te laten bepalen. Laten we eerst in gaan op de automatische stand of afgekort met P (programmed). Op basis van de informatie vanuit de lichtmeting van de camera zal een geschikt diafragma en sluitertijd worden gekozen. Hierbij gaat de camera uit van een optimaal gemiddelde tussen de twee. Het diafragma ligt meestal tussen f5,6 –f11 en de sluitertijd ergens tussen de 1/30 – 1/500. Deze instelling is handig als je de camera volledig vertrouwd en je totaal niet druk wil maken over je instellingen. Groot nadeel en zeker in de natuurfotografie is, dat je geen enkele tot zeer beperkte controle hebt over sluitertijd en diafragma. S (Shutter Speed), Tv, Sluitertijd voorkeuze. Hierbij heb je volledig controle over de sluitertijd, van het minimum tot maximum (30 seconde – 1/8000 seconde), afhankelijk van je camera. De camera past dan automatisch het diafragma aan. Dus bij snel bewegende onderwerpen kun je een snelle sluitertijd kiezen om zo de actie te bevriezen. Ook kun je een lange sluitertijd kiezen op juist beweging te suggereren. Gevaar is wel dat als je een te korte sluitertijd kiest, de mogelijkheid van onderbelichten bestaat (de foto wordt te donker). Overbelichten zou kunnen ontstaan door juist een te lange sluitertijd te kiezen (de foto wordt dan te licht) A (aperture), Av, Diafragma voorkeuze. Hierbij heb je volledig controle over je diafragma van het minimum tot het maximum (bv f2.8 – f32), afhankelijk van je objectief. De camera past dan automatisch de sluitertijd aan. Met deze optie heb je volledig controle over je scherptediepte (DOF= Depth of Field). Deze stand is dan ook aan te bevelen voor natuurfotografie waarin vaak scherptediepte belangrijk is. M (Manual), handmatig. Hierbij heb je het zowel controle over de sluitertijd als over het diafragma. In deze stand is het, afhankelijk van je camera, mogelijk om de sluiter langer dan 30 seconden op te zetten. Deze stand wordt meestal aangeduid met BULB. Nadeel is dat je de ontspanknop in moet blijven houden. Dit kan worden ondervangen door gebruik te maken van de zelfontspanner of door een draadontspanner. Als je van deze stand gebruikmaakt zorg dan voor goed opgeladen/volle accu. Er blijft voor langere tijd > 30 seconde spanning op de sensor staan wat veel vraagt van je accu!


Pagina 11


Wat is diafragma en diafragmaopening? Diafragma (engels: Aperture) refereert naar de grootte van de opening in het objectief dat bepaald hoeveel licht er op de sensor valt. De grootte van de opening wordt bepaald door een aanpasbaar diafragma met overlappende bladen (lamellen), dat vergelijkbaar is met de pupillen van onze ogen. Het diafragma heeft effect op de belichtingstijd (engels: Exposure) en je scherpte diepte (engels: depth of field (DOF). Net zo als bij opeenvolgende sluitertijden is het bij opeenvolgende diafragmaopeningen zo dat het binnen vallende licht met de helft wordt gereduceerd. Om dit te bewerkstelligen reduceert het diafragma de openingsdiameter met een factor 1.4 (dat is de wortel uit 2). Op die manier wordt de diafragmaopening gehalveerd bij iedere opeenvolgende stap. Zie figuur

Het uitdrukken van de diafragmaopening als fractie van de brandpuntafstand is een praktische weergave voor fotografen dan de absolute grootte. Deze “relatieve diafragmaopeningen” worden wel f-nummers of f-stops genoemd. Meestal worden ze als volgt weergegeven op het objectief: f/2.8 of F2.8 of 1:2.8. Nu we weten dat een volgende diafragmaopening 1,4 keer kleiner is, kunnen we aangeven dat de f-stop na f/2.8, f/2.8 x 1.4 is, of wel f/4. Dus het aanpassen van de diafragmaopening van f/2.8 naar f/4 zorgt er voor dat de hoeveelheid licht op de sensor met de helft wordt gereduceerd.

Omdat f-nummers, fracties van de brandpuntafstand zijn geeft een groter f-nummer een kleinere diafragmaopening weer.


Pagina 12


2.2.5 Belichting en belichtingscorrectie Belichting is een belangrijk aspect van de fotografie en met de komst van de digitale fotografie is ten aanzien van belicht veel meer mogelijk dan voorheen met dia’s. Dat heeft alles te maken met het feit dat in het bewerkingsproces de mogelijkheid bestaat nog veel te doen aan belichtingscorrectie. Tevens is zelfs belichtingsmanipulatie mogelijk door bv 2 of meerdere foto’s van verschillende belichtingsniveaus als lagen over elkaar heen te leggen, maar dat gaat vooralsnog te ver. De digitale spiegelreflex camera’s van tegenwoordig zijn uitgerust met een goede belichtingsmeter. De belichtingmeter is “kleurenblind” en ziet alleen grijswaarde. Deze meter heeft verschillende instel mogelijkheden. Zo kan de belichtingsmeter het hele beeld meten (Matrix meting), centrum gericht of spotmeting. Tevens zijn de huidige digitale camera’s uitgerust met een zeer geavanceerde chip. Die chip is in staat de gemeten belichting razend snel te interpreteren en te berekenen wat de beste belichting voor die opname is. Meestal is de standaard instelling op de camera, middels matrix meting, in 8 van de 10 gevallen afdoende voor de juiste belichting. Echter, er zijn omstandig waarin de meter het erg moeilijk heeft, met name als het dynamisch bereik van je compositie erg uiteen loopt. Je kunt dan kiezen om een belichtingstrapje te maken, deze mogelijkheid is beter bekend als “bracketing”. De mogelijkheden verschillen per camerafabrikant en zelfs per type. Maar het komt op hetzelfde principe uit dat er een belichtingscompensatie in stapjes wordt uitgevoerd in een opeenvolgende reeks. Voorbeeld van een belichtingstrapje

Uit deze reeks bleek dat de foto die 1 stop was overbelicht (+1,0) het beste was om na wat kleine aanpassingen in photoshop tot een goed belichte foto te komen.

TIP: RAW files zijn beter in staat om schaduw details vast te houden dan hooglichten, daarom is het aan te bevelen om je foto’s onder te belichten (1/3 -2/3 stop). Maar wees voorzichtig om je bestanden niet te veel onder te belichten, want als de foto in de nabewerking te veel wordt opgelicht kan er beeldruis ontstaan. Dit wordt nog versterkt als de foto nog wordt verscherpt en de verzadiging krijgt nog een boost.


Pagina 13


Wat is grijswaarde? Grijswaarde is de maat waarmee de lichtintensiteit voor een fotografieopname wordt gemeten. Voor digitale fotografie geldt dat de grijswaarde de gedigitaliseerde waarde van de intensiteit van een CCD-pixel is. Een grijswaarde van 18% wordt in de fotografie gehanteerd voor het gemiddelde onderwerp; belichtingsmeters zijn altijd op deze waarde gekalibreerd. Dus wanneer de lichtwaarde van het onderwerp exact 18% grijs bedraagt, dan wordt er optimaal belicht. Deze waarde is er natuurlijk niet willekeurig tot stand gekomen. In de praktijk blijkt dat dit ook daadwerkelijk een gemiddelde maar wat gebeurt er nu wanneer het onderwerp duidelijk afwijkt: •

Wit hoofdonderwerp op een lichte achtergrond: de belichtingsmeter die er van uitgaat een 18% grijs onderwerp te zien 'denkt' dat het onderwerp helderder verlicht wordt dan in werkelijkheid het geval is. Hij zal dus de belichting 'afknijpen' door de sluitertijd te verhogen of het diafragma verder te sluiten. Het resultaat is dus onderbelicht.

•

Zwart hoofdonderwerp op een donkere achtergrond: de belichtingsmeter die er wederom van uitgaat een 18% grijs onderwerp te zien 'denkt' dat het onderwerp donkerder verlicht wordt dan in werkelijkheid het geval is. Hij zal dus de belichting opschroeven door de sluitertijd te verlagen of het diafragma verder te openen. Het resultaat is dus overbelicht.

In beide voorbeelden is een correctie op de belichting gewenst. Een alternatief voor de in dit voorbeeld gehanteerde reflecterende lichtmeetmethode is de opvallend lichtmeetmethode. Hierbij wordt de belichtingsmeter op de plaats van het onderwerp gehouden en meet deze dus de hoeveelheid licht die op het onderwerp zou vallen. Een kapje voor het oog die overeenkomt met 18% grijs zorgt er voor dat, ongeacht het onderwerp, de belichting altijd correct is. Het is wel een iets omslachtiger methode en als fotograaf moet je in de gelegenheid zijn om fysiek vlak bij het onderwerp te kunnen komen. Een methode die kan worden gebruikt wanneer men niet de beschikking heeft over een losse lichtmeter, is een 18%-grijskaart. Deze wordt op de plaats van het onderwerp neergezet en vervolgens wordt de camera (en dus de belichting) hierop gericht in plaats van op het daadwerkelijke onderwerp. Ook nu zal de belichting volkomen correct zijn, onafhankelijk van het onderwerp. Bij gebrek aan een 18%-kaart kan in geval van nood ook de palm van de hand worden gebruikt. Deze blijkt heel vaak overeen te stemmen met 18% grijs.


Pagina 14


Een voordeel van een digitale spiegelreflex is dat het mogelijk is om te bekijken of je foto correct is belicht. Dit kan je doen door het histogram van de foto te laten weergeven op je LCD schermpje. Op een dergelijk histogram valt af te lezen het maximale bereik van lichtwaarden die de camera kan “vangen” in 256 stapjes, (0 = diep zwart en 255 = wit). In het midden van een histogram zijn de midden waarden zichtbaar die overeenkomen met middenkleuren zoals grijs, licht bruin en groen. De waarden van net boven 0 en voor 255 bevatten detail. Het ideale histogram heeft een gelijkmatige verdeling waarin alle waarden russen 0 en 255 zijn vertegenwoordigd zonder extreme uitschieters naar boven.

2.3 De beeldchip Een digitale camera is een camera waarbij de beeldvorming niet op film maar door middel van een lichtgevoelige sensor (Charge Coupled Device = CCD of Complementary Metal Oxide Semiconductor = CMOS) plaatsvindt. Recente ontwikkelingen in de techniek van de digitale camera zijn er de oorzaak van dat film als medium hard op weg is te verdwijnen.

2.3.1 De resolutie Doordat de gebruikte techniek in digitale camera's zich zo snel ontwikkelt, wordt de prijs/kwaliteit verhouding steeds beter. Dit heeft ertoe geleid dat er nu voor een redelijke prijs camera's te koop zijn die voor gelegenheidsfoto's en de meeste amateur-toepassingen goed genoeg zijn. De toegevoegde waarde van een nog hogere resolutie wordt hierdoor steeds minder. Ook voor professioneel gebruik zijn er tegenwoordig (eind 2006) al sensors van 39 megapixels op de markt, die een betere resolutie geven dan zelfs fijnkorrelige kleinbeeldfilm, hoewel de resolutie van grootbeeldnegatieven nog niet kan worden geëvenaard. Voor toepassingen waarbij van de foto's geen vergrotingen van meer dan ca. 30x40 cm hoeven te worden gemaakt is 5 megapixel voldoende. Voor (vakantie-)foto's die niet hoeven te worden uitvergroot is 2 megapixel ook een voldoende resolutie. Met andere woorden, afhankelijk van je eindresultaat is de huidige stand van zaken met resoluties tot ca 17 megapixels in spiegelreflexcamera’s, ruim voldoende voor de natuurfotografie.


Pagina 15


2.3.2 Schijnbare brandpuntsafstand ofwel cropfactor De sensor van digitale camera's is meestal kleiner dan een kleinbeeldnegatief (Full Frame); soms veel kleiner. Hierdoor zal bij gebruik van een kleinbeeldobjectief van een bepaalde brandpuntsafstand een kleiner deel van het beeld worden opgenomen dan op de film. De lens geeft dus meer een tele-effect dan bij gebruik van kleinbeeldfilm. Wie gewend is om in de brandpuntsafstanden van een kleinbeeldcamera te denken moet bijgevolg de werkelijke brandpuntsafstand van de digitale camera met een bepaalde vaste factor vermenigvuldigen om uit te komen op de equivalente kleinbeeldbrandpuntsafstand. De grootte van de factor hangt af van de grootte van de sensor in de camera. 36 mm

24 mm

Kleinbeeld formaat

Wat ziet de sensor

afbeelding weer op kleinbeeld formaat

Voor Nikon is dat voor alle huidige modellen een factor 1,5 voor Canon is dat voor de 300d, 350d, 400d, 10d, 20d, 30d een factor 1,6 en voor de 1D Mark II(n) een factor 1,3 en voor de 5D en de 1Ds Mark II een Full Frame dus factor 1.


Pagina 16


3 De voorbereiding 3.1 Wat wil ik fotograferen, hoe moet mijn eindresultaat worden, wat is mijn doel? Als je er op uit gaat trekken om te fotograferen is het van belang dat je een gedegen voorbereiding doet. Dit begint al met de vorming van je eindresultaat. Het eindresultaat of doel, is mede bepalend hoe en wat en onder welke omstandigheden je gaat fotograferen. In hoofdstuk 9 wordt hier dieper op in gegaan. Dus denk daar goed over na. Neem het eindresultaat dus ook mee in je voorbereidingen. Maak keuzes vooraf in camera-instellingen, spullen die je meeneemt. Goed voorbereid scheelt zoveel tijd die je nuttig kunt betsteden als je eenmaal op locatie aan het fotograferen gaat.

3.2 Ken en verken je onderwerp(en) Bij de voorbereiding is het ook van belang om je onderwerp te kennen. Hier wil ik mee zeggen dat je bv het gedrag, de leefomgeving kent van insecten, zoogdieren of vogels e.d. Maar verken ook de leefomgeving. Trek, als dat kan, er eens zonder camera op uit en ga aantekening maken van wat interessant is om te fotograferen. Kijk hier bij goed naar bepaald stereotiep gedrag van dieren, een vogel die op een vast paaltje even uitrust e.d.. Ander punt is hoe het seizoen is. In de lente heeft het bv geen zin om paddenstoelen te fotograferen en in de winter heeft het geen zin om grutto’s te fotograferen. Maar kijk vooral naar het landschap, hoe valt het licht, wanneer is het beste moment van de dag om te fotograferen. Neem de Putten bij Camperduin als voorbeeld, het beste licht om te fotograferen is in de late namiddag zo na 15:30, je fotografeert dan namelijk met het licht mee. TIP: En vergeet niet de gouden uren: Dit zijn de uren van een half uur voor zonopkomst tot ongeveer 1 uur erna en 1½ uur voor zonsondergang tot een ca.half uur erna. De zon geeft dan een gouden gloed en een warme uitstraling hierdoor geeft het extra sfeer aan een onderwerp of landschap! Maar ook wat biedt het landschap aan flora, wanneer bloeit er wat. Gedegen kennis van de natuurlijke cyclus is dus wel nodig om je te kunnen voorbereiden. Je bent uiteindelijk bezig met NATUURfotografie. Als je deze kennis hebt dan ben je in staat om altijd met een bruikbare foto thuis te komen. Als het onbekend terrein is, dan is het verstandig om wandelkaarten of gedetailleerde informatie van het terrein te hebben. Alternatief is een navigatie of gps en is tegenwoordig in den vreemde geen overbodige luxe meer. Nog mooier is een gids die ter plaatse zeer bekend is en weet waar de interessante onderwerpen te fotograferen zijn. TIP: Als je binnen Nederland op stap gaat biedt Internet een uitkomst om veel over een natuurgebied of locatie te weten te komen. Een zeer goede website is dat van www.waarneming.nl. Hierop vind je actuele waarnemingen van Vogels, Planten, Zoogdieren, Insecten, Paddestoelen, Mossen, Reptielen en Amfibieën. Tevens biedt deze site historische gegevens van natuurgebieden. Je kunt er o.a. checken of bepaalde soorten in een gebied voorkomen en wanneer. De site is ook handig om naderhand nog determinatie uit te voeren. Er zijn namelijk veel foto’s en soortbeschrijvingen beschikbaar. Voor natuurliefhebbers een echte aanrader dus.


Pagina 17


3.3 Wat neem ik voor fotospullen mee? De verleiding is altijd zo groot om maar alles wat je hebt mee te slepen. Maar is dat echt nodig? Je zult altijd meemaken dat je achteraf zegt: “had ik dit maar mee of dat ben ik helaas vergeten”. Toch kan je als je je goed voorbereid een goede/juiste selectie maken. De tijd die je op een locatie bent is daarbij bepalend. Er zit namelijk een groot verschil tussen, er een uurtje op uittrekken en 14 dagen op fotosafari. Voorop staat dat je een camera moet hebben. Verder kan je denken aan het volgende lijstje: • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Extra camera(s) Statief Rijstzak Objectief/objectieven/teleconverters Rugzak/cameratas Batterijen/accu’s Geheugenkaartjes Flitser Filters Imagetank/laptop Theedoek/handdoekje Lensdoekje Snoertjes Oplader(s) Reflector Tussenringen Handige dingetjes (vuilniszak, zakmesje, schaar, touwtjes, klemmetjes, regenponcho etc….) …………………

3.3.1 Het objectief Vooral de keuze van de objectieven is bepalend voor de kwaliteit van je foto’s maar ook welke onderwerp er mee worden gefotografeerd. In de regel is de brandpuntsafstand bepalend voor het onderwerp of beter nog het onderwerp bepaald de brandpuntsafstand. Ons blote oog heeft hetzelfde beeld (beeldhoek) als ongeveer een 30 - 35 mm objectief (ca. 50 mm in kleinbeeld equivalent) en wordt gekwalificeerd als standaardobjectief. Alles daar onder wordt gekwalificeerd als groothoek en daarboven als tele. Hoewel er veel nuance zijn in deze bereiken. • • • • • • • • •

Fish eye: Extreem groothoek: Groothoek: Gematigde groothoek: Standaard Gematigde tele: Tele Super tele: Extreem tele:


<16 mm van 10 – 15 (15-24 mm kleinbeeld equivalent) van 15 – 24 (24-36 mm kleinbeeld equivalent) van 24 – 35 (36-50 mm kleinbeeld equivalent) 35 mm (50 mm kleinbeeld equivalent) van 35 – 90 mm van 90 – 200 mm van 200 – 500 mm >500 mm

Pagina 18


Vast brandpunt of zoom? Die vraag zal een ieder wel eens gesteld hebben. Als je vraagt aan een aantal veelzijdige professionele natuurfotografen wat ze het liefst voor objectief willen hebben, dan zullen velen de vraag beantwoorden met: een zoom objectief van 10 – 1000 mm dat over het hele bereik een vaste lichtsterkte heeft, licht in gewicht en optisch het beste van het beste. Met ander worden het gemak van een zoom met de optische kwalificaties van een objectief dat een vast brandpunt heeft. Maar om daar echt een antwoord op te krijgen volgt verder op wat meer uitleg over lenzen Maar waar wordt in de regel nu een objectief met welke brandpunt voor gebruikt, als je kijkt naar natuurfotografie. Groothoek: Tele: Macro:

voor landschappen voor beesten op afstand, zoals vogels e.d. voor dichtbij en afbeelding tot 1:1

Maar het staat de fotograaf vrij om iedere brandpuntafstand in te zetten. De fotograaf bepaald namelijk welk brandpuntafstand de beste is voor zijn/haar compositie.

Wat is een zoomobjectief: Een zoomobjectief is een lenzenstelsel met een variabele brandpuntsafstand. Zulke lenzen worden veel toegepast op fotocamera's. Ze bieden de mogelijkheid om met een simpele draai- of schuifbeweging ofwel motorisch de brandpuntsafstand en daarmee de beeldhoek aan te passen aan het onderwerp ter verkrijging van de best mogelijke compositie. De verandering van de brandpuntsafstand wordt verkregen door bepaalde lenzen of lensgroepen van het objectief ten opzichte van elkaar te laten verschuiven. In veel digitale fotocamera's (compactcamera’s) wordt tegenwoordig gesproken over digitale zoom. Hierbij wordt eigenlijk bij het inzoomen een stuk van het beeld weggesneden, en het overgebleven deel wordt vervolgens weer vergroot. Het spreekt voor zich dat hierbij beeldpunten verloren gaan.


Pagina 19


Wat is brandpuntafstand: Het brandpunt (of focus) van een positieve, vergrotende lens is de plaats waar de stralen van een puntvormige, 'oneindig' ver verwijderde lichtbron (die dus parallel lopen) na breking door een lens samenkomen (convergeren). De afstand tussen het midden van de lens en het zo bepaalde brandpunt heet de brandpuntsafstand (f).

Voor eenvoudig gebruik kan men met een lens of loep een afbeelding of projectie (wiskunde) van de zon maken op een vel papier om een indruk te krijgen van de brandpuntsafstand. Omdat niet alleen zichtbaar licht, maar ook infrarood (warmtestraling) door een glazen lens wordt gebundeld wordt het in het brandpunt erg heet als men een afbeelding van de zon maakt; hieraan ontleent het brandpunt zijn naam. Overigens wisselt de brandpuntsafstand voor de meeste lenzen iets met de gebruikte golflengte – de oorzaak van het verschijnsel chromatische aberratie. Ook een negatieve lens heeft een focus. Deze is echter virtueel, dat wil zeggen dat deze zich aan dezelfde kant bevindt als de lichtbron. Objecten die achter zo'n lens gelegen zijn, lijken kleiner. Bij samengestelde lenzen, zoals fotografische objectieven, kan de brandpuntsafstand korter of juist langer zijn dan de lens zelf. Ook zijn er zoomlenzen waarbij de brandpuntsafstand variabel is.


Pagina 20


Wat is sferische aberratie? Sferische aberratie is een fout van enkelvoudige optische lenzen, holle spiegels en lenssystemen die wordt veroorzaakt doordat bij een zuivere bolvorm parallelle lichtstralen die op verschillende afstanden van de optische as binnenvallen niet in hetzelfde brandpunt samenvallen.

Voor lenzen en spiegels is dit te ondervangen door ze niet bolvormig maar bijvoorbeeld parabolisch te slijpen, dit heeft weer het nadeel dat lichtstralen die schuin invallen nog steeds niet in één brandpunt samenvallen. Deze afwijking wordt coma genoemd. Sferische aberratie is ook te verminderen door lenzen uit meerdere elementen samen te stellen, of door asferische lenzen te gebruiken. Asferisch Asferisch betekent niet-bol. Asferisch is een begrip uit de optica, waarmee wordt aangegeven dat een spiegellensoppervlak niet bolvormig (sferisch) is geslepen maar in een afwijkende, bijvoorbeeld parabolische of elliptische, vorm. Asferische lenzen worden toenemend gebruikt in de fotografie, vooral in zoomlenzen, omdat bepaalde beeldfouten (sferische aberratie) er beter mee gecorrigeerd kunnen worden dan met sferische lenzen. De fabricage van asferische lensdelen is ingewikkelder dan van sferische, waardoor lenzen met dergelijke elementen in verhouding vaak wat duurder zijn.


Pagina 21


Wat is chromatische aberratie? Chromatische aberratie (CA) is een optische fout van lenzen en lenzensystemen die ontstaat doordat licht van verschillende golflengten door de lens niet op dezelfde manier wordt afgebogen. Wanneer licht door een lens gaat, komt het samen in het brandpunt. Omdat niet elke kleur in hetzelfde brandpunt samenkomt kunnen niet alle kleuren scherp afgebeeld worden. Op de afbeelding wordt dit zichtbaar als verkleuring langs scherpe randen. Dit effect is vaak erger aan de randen van het beeld dan in het centrum doordat de vorm van de afbeelding van een punt daar niet gecentreerd rond dat punt ligt. Door samengestelde lenzen te maken van lenzen met een tegengestelde chromatische aberratie waarvan de afwijking van de ene die van de andere tegengaat is het mogelijk lenssystemen te maken die de afwijking nauwelijks vertonen. Voor de corrigerende lens wordt flintglas met een hoge brekingsindex en een hoge dispersie (laag getal van Abbe) gebruikt. Een composietlens die de beelden voor twee kleuren corrigeert heet een 'achromaat' en een die voor meer kleuren corrigeert heet een 'apochromaat'. Vaak worden in apochromaten (APO) duurdere glassoorten gebruikt, waardoor ze meer kosten dan achromaten. Paars ligt het verst van de kleur waar vaak op scherpgesteld wordt, waardoor het de grootste fout heeft. Daarnaast zijn de meeste scherpe contrasten die van een object voor de hemel, waarbij de hemel veel paars bevat. Hierdoor wordt chromatische aberratie vaak zichtbaar als paarse randen, waardoor in het engels vaak de term purple fringing gebruikt wordt. Het fenomeen kan ook waargenomen worden als licht door een raam valt op een zonnige dag. Schaduwen van het raamkozijn hebben dikwijls een "paarse rand" of een andere kleur die iets lichter rond de schaduw ligt. Hieronder een voorbeeld van enkele (ongecorrigeerde) lens. Het beeld ernaast toont hoe de afbeelding eruit zou zien als het projectievlak op het brandpunt van groen zou staan. De groene component is scherp, terwijl de rode en blauwe component verre van scherp zijn.


Pagina 22


Als je bovenstaande in ogenschouw neemt moet je wel concluderen dat zoomobjectieven, die bestaan uit velen lenzen, relatief meer lensfouten moeten bevatten en dus kwalitatief minder zijn. Hoewel de ontwikkelingen steeds verder gaan. De kwaliteit van zoomobjectieven is met de komst van het digitale tijdperk zeer sterk toegenomen. Zooms zijn veelzijdig en relatief compact en dat maakt het voor de reizende natuurfotograaf gewild. Toch blijven de vaste brandpunt objectieven kwalitatief het best. Dit is het beste waar te nemen in macroobjectieven, met uitzondering van Nikons macrozoom, zijn er alleen maar objectieven met een vast brandpunt omdat hier iedere lensfout extreem wordt weergegeven. Nog wat objectief weetjes: Image Stabilizer (IS) Canon, Optical Stabilizer (OS) Sigma, Vibration Reduction (VR) Nikon. Is een techniek, dat zorgt voor compensatie van circa drie stops zonder waarneembare wijziging van beeldscherpte. Dit vergroot het aantal situaties waarin hand-held fotografie mogelijk is en opnamen zonder statief mogelijk zijn. Verplaatsingen in een bepaalde richting worden automatisch gesignaleerd als bewuste richtingsverandering. Correcties in de betreffende richting worden geannuleerd en hiermee wordt verandering in trillingsgedrag voorkomen. Ultrasone Motor (USM) Canon, Hyper Sonic Motor (HSM) Sigma, Silent Wave Motor (SWM of AF-S) Nikon. Is een techniek, dat zorgt voor snel, nauwkeurig, efficiënt en nagenoeg geruisloos scherpstellen doormiddel van ultrasone golven. Het gebruik er van maakt volledig handmatige aanpassing mogelijk zonder dat beschadiging van het autofocusmechanisme plaatsvindt.

3.4 Zorg voor voldoende geheugen! Of je nu even uurtje weg bent of een paar dagen. Voldoende geheugen is een must. Als je op pad gaat zorg ten eerste dat je geheugenkaartjes leeg en geformatteerd zijn! Dit voorkomt fouten van de kaart en het zorgt er voor dat je de maximale capaciteit van je kaartje kan gebruiken. Het voordeel van de digitale fotografie is dat je veel (soms te veel) foto’s kan maken waardoor de kans toeneemt dat er een goede plaat tussen zit. Dit vreet geheugen. Dus weet wat je camera aan bestanden maakt en hoe groot deze zijn even een kort voorbeeldje. Grof weg kan je zeggen dat voor iedere megapixel je al snel per foto, als je in RAW fotografeert, 1-2 MB geheugen nodig hebt. Bij de huidige camera’s praat je dan al snel over bestanden die tussen de 6-25 mb zijn. Met andere woorden, je hebt al snel een groot kaartje nodig. Op een 2 gigabyte kaartje kun je dus tussen 340 – 80 foto’s kwijt. Voor een uurtje fotograferen als snel genoeg maar als je op vakantie gaat toch echt te beperkt. Er zijn hiervoor verschillende mogelijkheden. Zorg dat je meerder geheugenkaartjes hebt of zorg voor een imagetank of laptop. Als je voor meerdere geheugenkaartjes gaat kies dan kaartje die dezelfde grootte hebben. Kaartjes zijn tegenwoordig betaalbaar en al veel goedkoper dan film. Voor rond de 150 euro heb je al 4 kaartjes van 2 gigabyte. Ander opties is een imagetank dat niet anders is dan een draagbare harde schijf met een schermpje. Voor rond de 200 – 400 euro heb je al een snelle met rond de 80 gigabyte opslag


Pagina 23


capaciteit. Voordeel is dat je veel foto’s kwijt kan voor relatief weinig geld. Nadeel er zit weer extra’s in je fototas, verbruikt batterijen en het is mechanisch dus kan stuk. Ander optie is een laptop. Voordeel is ook hier dat je er veel foto’s op kwijt kan en je hebt meteen de mogelijkheid om een eerste bewerking/selectie te doen. Nadeel is dat een laptop zwaar is (2-3 kg), veel slepen dus.

3.5 Zorg voor voldoende batterijen/accu’s! Digitaal fotograferen vreet batterijen/accu’s. Gebruik van een LCD-schermpje, het wegschrijven van de foto’s op een geheugenkaartje, de uitgebreide focusmechanismen, de belichtingsmethodiek, het aansturen en de communicatie met het objectief, het gebruik van de interne flitser en alle instellingen die je via menuutjes moet doen het draagt allemaal bij tot een enorm consumptie van de accu. Als je van al het boven genoemde minder gebruik maakt zal dat de gebruiksduur van je accu positief beïnvloeden. Maar zorg voordat je weg gaat altijd dat je accu’s maximaal zijn geladen. Gebruik minimaal 2 accu’s die je ook tegen elkaar in moet gebruiken. Ander alternatief is het gebruikmaken van een “powergrip” of “verticale grip” die de mogelijkheid heeft voor het gebruik van (oplaadbare) penlites (AA-batterijen). Als je kies voor oplaadbare batterijen kies dan voor batterijen met een hoge mAh aanduiding. Deze batterijen zijn beter in staat om de spanning voor langere tijd constant te houden. Je hebt tegenwoordig al batterijen in de handel die 2700 – 3000 mAh bezitten. Als je meerdere dagen op pad gaat zorg dan dat je na een dag fotograferen je batterijen weer volledig oplaad. Je zult altijd zien als je denkt dat je batterij nog vol is en je verzuimd om hem op te laden dat de volgende dag na 10 foto’s de batterij leeg is. Het beperkt je meteen in het fotograferen. TIP: Onder koude omstandigheden zijn batterijen/accu’s minder goed in staat de spanning vast te houden, gevolg je kunt minder foto’s per batterij/accu maken. Zorg dat de reserve batterij warm blijft door de batterij in de broekzak of op de borst bij je te dragen. De batterij in je camera staat natuurlijk ook bloot aan de kou. Gebruik je hand of een oude sok om het accucompartiment om het enigszins te isoleren. Nog een TIP: Als je veel met de auto onderweg bent, ben je middels een omvormer in staat je batterijen op te laden. Een dergelijke omvormer is voor een kleine 35 euro te koop.

3.6 Zorg voor jezelf! Het begint al met de kleding. Zorg voor stevige wandelschoenen, goed zittende kleding liefst in natuurkleuren en zeker niet kleding dat veel geluid maakt. Als je de kou in trekt pak je zelf goed in. De tip is om meerdere lagen over elkaar te hebben. Als je in een schuiltentje ligt of zit zorg dan voor een dekentje en of een kussentje voor dat je het weet raak je onderkoelt. Tevens als je er op uitrekt de natuur in dan kom je niet bij iedere boom, rots e.d. een tentje tegen waar je wat kan eten of drinken. Zorg ook voor voldoende drinken (ook warme drank als je in een koude omgeving bent) en natuurlijk wat te eten. Zorg verder dat je fit bent want soms leg je vele kilometers af met zware bepakking. Verder neem geen onnodig risico om een plaat te maken, je doet dit voor je plezier! En geniet van je hobby, wordt niet boos als je naar lang wachten niets hebt er is altijd weer een gelegenheid om een andere plaat te maken.


Pagina 24


4 De locatie/het onderwerp 4.1 Hoe is het licht? Hoe je het ook went of keert, licht is heel bepalend voor je eindresultaat. Als je op je locatie bent kijk hoe het licht is. Als je goed hebt voorbereid weet je precies uit welke hoek het licht/de zon komt. Maar het is niet alleen de lichtbron soms maken de omstandigheden het er ook naar hoe het licht is. Gebruik het licht dat er is, haal daar het meest uit op dat moment. Als het licht je niet bevalt kom dan terug op de locatie wanneer de omstandigheden wel goed zijn. Misschien is een avondzonnetje beter dan een ochtendzonnetje. En als je een dag planning maakt ga dan met de zon mee en probeer zoveel mogelijk met het licht mee te fotograferen. Dit geeft het meeste succes op een goed eindresultaat en voornamelijk de juiste belichting. Tegenlicht opname vergen nu eenmaal veel van de camera en die is meestal beperkt in dat soort omstandigheden.

4.2 Is mijn onderwerp er? Voor dat je alles uit je tas hebt gehaald vergewis je zelf van dat je onderwerp er is. Voor een landschap is dat vaak niet zo moeilijk dat beweegt niet. Maar staan die gele bloemen al in bloei die je nodig acht voor je compositie of zit die boom al mooi in het blad, zijn de wolkjes er in de lucht enz.. Anders is het met seizoengebonden flora en fauna. Zit die grutto nog regelmatig op dat paaltje, zijn er wel paddestoelen, is dat bloempje er wel. En als het er niet is, vraag je dan af waarom niet, ben je te laat of juist te vroeg. M.a.w. heb ik op een ander moment nog een kans. En als het er echt niet is en je bent er toch zijn er dan nog alternatieven? Als het er wel is ga dan rustig te werk, zie paragraaf 4.3

4.3 Begin niet meteen met fotograferen! Zeker als je voor wat langere tijd op een locatie bent zorg dat acclimatiseert, tevens kan de omgeving ook aan jou wennen. Hoe dan ook de beesten in je omgeving hebben je vaak allang gezien maar ook zeker geroken. Tuig rustig je spullen op, kies voor het juiste objectief, check of je batterij nog afdoende is, check je geheugen van je kaartje. Check of je camera-instelling juist zijn voor je onderwerp, ja zal niet de eerste zijn die zijn camera nog op iso 1600 heeft staan voor het schieten van een landschapje. Of je witbalans staat nog op kunstlicht terwijl je nu in de volle zon staat. Of je bestandsformaat staat nog op maatje postzegel terwijl je net een plaat wil maken voor een posterformaat. Of je belichtingscorrectie staat nog op -2 ev. Sterker nog ik spreek uit ervaring het is mij al een aantal malen over komen maar gelukkig steeds minder. Wees alert! Dus eerst even bijkomen, rustig je spullen optuigen en even alle instellingen checken. Ga daarna los.

4.4 Verstoor de omgeving en je onderwerp niet! Ik kan hier kort over zijn. Ga altijd te werk met respect voor je omgeving en je onderwerp.

4.5 Geduld!! Zonder geduld kom je er niet. In de regel moet je de vogels, zoogdieren naar je toe laten komen. Ga ze niet besluipen je wint het niet van ze. Geduld is een schone zaak dus ook in natuurfotografie. Het moment komt vanzelf ook al duurt het de hele dag. TIP: zet wel je mobiele telefoon uit, je zult niet de eerste zijn die na uren wachten eindelijk de kans krijgt om die wereldplaat te maken en dan belt net het thuisfront of het al lukt. Bij het


Pagina 25


horen van het geluid van je flitsende ringtone, is de vogel gevlogen en kan je het verder wel vergeten, dus een verloren dag. Laat het simpelweg je niet overkomen. Maar je hebt ook geduld nodig in de macrofotografie. Je wilt dat ene mooie bloempje op de plaat zetten maar er staat en licht briesje. Toch komt dat moment dat het net 1 seconde windstil is en dan druk je af. Een handig hulpmiddeltje is het gebruik van de “plamp” van de firma Wimberley. Het is een klem die je aan je statief vast maakt en aan de ander kant klem je onderwerp vast. Ook heel handig voor een extra handje met een reflector. Maar dat is nog niets in tegenstelling tot onze professionele vakbroeders die soms dagen tot weken moeten wachten op dat alles beslissende moment of actie.

4.6 Zorg dat je klaar bent voor actie! Met al dat geduld en soms uren wachten moet je wel klaar zijn voor actie. Soms is het moment maar kortstondig dus anticipeer op je omgeving. Hiervoor heb je soms heel wat kennis nodig van je onderwerp. Check ook regelmatig of je camera nog naar behoren functioneert, conditie van je batterijen, biedt je geheugenkaartje nog genoeg ruimte voor een 10-tal actieopnamen enz. Al met al zorg dat altijd klaar staat voor de actie.


Pagina 26


5 De compositie De kracht van je foto’s wordt niet alleen bepaald door je onderwerp en eventueel bijbehorende actie maar ook door de compositie. Er zijn een aantal regels, te veel om op te noemen waarmee je rekening kunt houden voor een compositie. Hieronder zullen er een aantal de revue passeren.

5.1 Wat zeggen de regels 5.1.1 Zwaartepunt, de gulden snede, gouden driehoek of het gouden spiraal Deze regels, of techniek, wordt al zins mensenheugenis gebruikt in de schilderkunst. Je kiest je onderwerp zo dat er een duidelijk zwaartepunt in het beeld ligt. Voorbeeld van de gouden driehoek: In dit voor beeld ligt de wolk mooi op de diagonaal en op het snijpunt van beide lijnen ligt het zwaartepunt, je oog wordt er als het ware naar toe gezogen.

Voorbeeld van en gouden spiraal


Pagina 27


Voorbeeld van de gulden snede. Juist op de snijpunten moeten de zwaartepunten liggen van je compositie. Deze punten noem je de Points of Interest, punten van belang! In onderstaand voorbeeld ligt er zelfs een diagonaal tussen twee punten waardoor er nog meer kracht uit de compositie straalt.

5.1.2 Horizonlijn Van nature zouden we de horizon in het midden leggen. Als je dat doet dan krijg je echter 2 foto’s in één en het is saai en evenwel voorspelbaar. Het beste is om de horizon op 1/3 of 2/3 van je beeld te leggen dit levert een sprekender foto op met meer diepte. Wolkenluchten kunnen veel sfeer of een foto brengen. Meestal zal de voorgrond belangrijker zijn voor de sfeer of voor de informatievoorziening over de plaats waar de foto is gemaakt. In zo'n geval kun je overwegen de horizon zo hoog in beeld te plaatsen dat er beperkt lucht op de foto komt. Als je een horizonlijn hebt zorg dan dat deze goed horizontaal loopt (dus recht) en als je een onderwerp op de voorgrond hebt zorg dat de horizonlijn niet storend door je onderwerp loopt. Er zijn al een aantal camera’s, die zijn uitgerust met een 3den raster, dat zichtbaar is in de zoeker waardoor het maken van een juiste compositie enorm wordt vereenvoudigd. Tevens is het creëren van een rechte horizon middels dit hulpmiddeltje een peulenschilletje. Als je camera hiermee is uitgerust zet deze optie dan standaard aan je kan er echt je voordeel mee doen.


Pagina 28


5.1.3 Perspectief, beeldhoek (Standpunt) Regel is als je dieren fotografeert dat je op hun ooghoogte probeert te fotograferen. Maar ook bij andere onderwerpen zoals planten of paddestoelen is de beeldhoek waar vanaf je fotografeert bepalen. Meestal is je eigen ooghoogte, 1,60 m – 1,80 m, niet echt het beste perspectief. Wees daarin creatief en kies een keer een zeer laag standpunt of juist een extreem hoog standpunt. Deze reeks van 3 foto’s, gemaakt van hetzelfde onderwerp maar dan vanuit drie verschillende beeldhoeken. De eerste foto is genomen vanuit het perspectief van mijn eigen ooghoogte, de tweede foto vanaf de hoogte van de hoed van de paddestoel en de derde foto vanaf het laagste punt, de grond.

5.1.4 Diepte (voorgrond) Probeer diepte te creëer door met verschillende lagen in de foto te werken. Bijvoorbeeld een interessant onderwerp of object op de voorgrond, een ander object in het midden van het beeld en zo verder werkend naar de diepte toe, hierbij is het van belang dat de drie onderwerpen ongeveer op een lijn moeten liggen die ook nog eens diagonaal verloop. Heb je dat niet probeer dan de voorgrond te betrekken bij je compositie waardoor je ook een diepte effect creëert. Bij de eerste foto is er wel een diepte effect door de rotsmuur, echter de hoeveelheid water is zo veel dat je niet kan spreken van een geslaagde compositie. De twee foto heeft al veel meer dynamiek door een duidelijke 3 deling van voorgrond, middengedeelte en horizon. Er loopt ook een duidelijke diagonaal van aloë vera plant, einde pier naar bergje.


Pagina 29


5.1.5 Beeldvullend Zorg dat als je flora en fauna fotografeert dat het geen zoekplaatje wordt. Probeer beeldvullend te werken. Hierdoor gaat alle aandacht naar je onderwerp. Voorbeeld hoe het niet moet

Voorbeeld hoe het ook kan

5.1.6 Minder is meer (oog voor detail) Soms is een detail pakkender of spannender dan het geheel. Zoek daarom voor interessante details die soms meer kunnen boeien dan het geheel. Bij dieren krijg je dan een heel intiem of juist spannend beeld. Als je eindresultaat op een diashow is gericht dan is het verstandig om hiermee veel af te wisselen.

5.1.7 Scherpte/diepte Door goed gebruik te maken van het diafragma ben je in staat om te spelen met de scherpte diepte. Met een groot diafragma, klein f-getal, is de scherpte selectief, hierdoor creëer je het effect dat je onderwerp los komt van de achtergrond. Alle aandacht gaat daarbij dus uit naar je onderwerp, toepassing vind je in portretten van dieren, in macrofotografie en met name in vogelfotografie. Omgekeerd geldt dat je in staat bent om alle details scherp te hebben waardoor er een beeld ontstaat waarop je alles kan zien, met name in een boeiend landschap van belang maar ook zeker in macrofotografie


Pagina 30


5.1.8 Kleur Maak gebruik van de kleuren die je ziet. Kies zorgvuldig welke beelduitsnede je gebruikt om de kleuren als functie in de foto te gebruiken. Harde, felle, contrasterende kleuren geven een totaal andere sfeer dan zachte kleuren die dicht bij elkaar liggen.

5.1.9 Kijkrichting In het westen van de wereld zijn we gewend om van links naar rechts te kijken, cq te lezen. Dus als de kijkrichting ook van links naar rechts is dan geeft dat een natuurlijk ogend beeld. Als je een boek maakt is het van belang dat de kijkrichting op de linker pagina van links naar rechts is en op de rechterpagina van rechts naar links, Hierdoor krijg je het effect dat het onderwerp het boek in kijkt in plaats van uit het boek. Tevens is het wenselijk dat als je een compositie maakt dat de kijkrichting van het dier ligt in de ruimte voor zich in plaats van achter de kijkrichting. Zie de voorbeelden ter illustratie.

5.2 Als je de regels kent, breek de regels! De regels kennen en toepassen levert qua compositie gewoon weg goede foto’s op. Echter het is niet altijd creatief of vernieuwend. Probeer ze te breken om zo extra dimensie aan je foto’s te geven. Kies bij voorbeeld eens een ander perspectief, of blaas iets volledig uit zijn proportie of probeer eens een overdreven beeldhoek. Hierbij geldt dat je veel moet oefenen, ten eerste om de regels eens toe te passen en daarna eens te kijken of het ook eens anders kan. Blijf proberen en je zal zien dat het een extra dimensie aan je foto’s geeft. Je eigen fantasie en creativiteit is je limiet


Pagina 31


6 Het maken van de foto 6.1 Waar moet ik verder op letten 6.1.1 Stabiliteit Een van de meest essentiële zaken van de fotografie is stabiliteit. En daarmee bedoel ik dat er geen bewegingsonscherpte is. Hiervoor zijn er een aantal mogelijkheden en technieken die je kunt gebruiken om het risico van bewegingsonscherpte te minimaliseren. • Het statief. Eigenlijk kan je niet zonder… Een statief is onontbeerlijk als het gaat om stabiliteit. Een goed statief, liefst 3-beens, in combinatie met een goede statiefkop is een dure grap. Goedkoop is duurkoop, dus ga voor een gerenommeerd merk zoals Manfrotto, Gitzo, het duurdere segment van Velbon, Giotto, Benbo. Maar stabiliteit kost niet alleen geld het weegt ook wat, daarom hebben deze merken ook carbonfiber statieven ontwikkeld, scheelt al snel een paar kilo maar behoud de stijfheid en kracht. Laat je daarom altijd goed voorlichten want een statief koop je voor je leven! • De rijstzak. Als je veel vanuit de auto of liggend op de grond foto’s maakt dan is een rijstzak erg handig. De camera en objectief liggen dan goed opgesloten. In combinatie met bovenstaande is het van belang een aantal regels toe te passen. •

•

Sluitertijdregel: De sluitertijd dient evenredig te zijn met je brandafstand van je objectief. Dus met een 50 mm objectief zal je een sluitertijd van 1/50 sec. nodig hebben. En dus voor een objectief van 300 mm een sluitertijd van 1/300 sec. Met deze regel ben je redelijk in de gelegenheid om nog vanuit de hand te fotograferen maar gebruik gewoon een statief dan gaat zeer goed. Lange lenstechniek. o Een mogelijkheid is gebruik te maken van een draadontspanner en dat geldt voor alle objectieflengten. o Andere techniek is om extra stabiliteit te creëren. Een zeer goede statiefkop is daarbij een extra hulpmiddel, zoals bv de Wimberly sidekick op een Swiss Arca kop. Maar als je dat niet hebt dan kan je het volgende doen om extra stabiliteit te hebben. Een hand (meestal je rechter) op de ontspanknop waarmee je vervolgens voorzichtig afdrukt (dus niet rammen op die ontspanknop). En de andere hand op je objectief. Dat levert iets meer stabiliteit op. Ook kan je bv je rijstzak op het midden van je objectief leggen voor meer stabiliteit.

6.1.2 Snelheid (afhankelijk van onderwerp) Ten eerste, de snelheid waarmee je reageert op een situatie is belangrijk. Het is niet zo zeer een landschap of een macro foto van een niet bewegend beeld maar juist bewegende objecten zoals vogels, zoogdieren, vliegende insecten etc.. Snelheid van je eigen handelen en ook anticiperen op de beweging bepaald of je foto lukt. Een van de technieken die je kunt gebruiken is het “meetrekken” met je onderwerp. De bedoeling is dan om een beweging te maken in dezelfde richting waar het onderwerp naar toe wil met een gelijke snelheid. Je onderwerp staat dan “stil” terwijl de achtergrond een beweging zichtbaar wordt. Sluitertijd is afhankelijk van je onderwerp dat je fotografeert. Maar bij beweging ligt dat meestal tussen 1/250 – 1/2000 seconde.


Pagina 32


6.1.3 Storende elementen Kijk eerst rustig rond je onderwerp of naar je onderwerp. Er zijn altijd wel storende elementen zichtbaar, bv een telefoonmast of heel veel lichte blaadjes. De meeste camera’s zijn uitgerust met een scherptediepte knop. De functie is simpel, het gekozen diafragma wordt ingesteld door het indrukken van de knop, vaak resulteert dit in een donker beeld waarop je redelijk kan zien of er bv storende elementen zichtbaar worden. Juist bij macro en close-up fotografie worden deze elementen vaak zichtbaar maar ook uitvergroot. Probeer waar mogelijk deze elementen meer zeer veel beleid te verwijderen of kies voor een ander diafragma waardoor de storende elementen worden geminimaliseerd. Voorbeeld van veel storende elementen

Voorbeeld van een rustige achtergrond

6.1.4 Concentratie, geduld en anticiperen Deze drie aspecten heb je zeker nodig. Als kijkt naar concentratie, dan zal je altijd met je onderwerp bezig moeten zijn. Het is beter 1 goede plaat te maken van 1 onderwerp dan 100 slechte van 100 verschillende onderwerpen. Geduld zal je nodig hebben, soms zit je uren te wachten op een plek en dan gebeurt er niets en dan op eens waar je niet war je kijken moet van de actie. Probeer vooruit te denken op bepaald gedrag van dieren en met name vogels en anticipeer daar op. Herken een alarmroep of vliegt er toevallig een roofvogel over waardoor er een reactie bij andere vogels wordt uitgelokt. Anticipeer daarop en je bent verzekerd dat je de actie op de plaat kan zetten. Actie geeft zoveel meer spanning aan een beeld.

6.1.5 Doorgaan tot dat je tevreden bent Het voordeel van digitaal fotograferen is dat je het resultaat direct redelijk kan beoordelen. Met een klikje op je toestel kan je het resultaat op je LCD-schermpje zien, tevens kan je kijken naar wat extra gegevens en bijna alle spiegelreflex camera’s zijn in staat een histogram te laten zien. Je kan dan relatief snel beoordelen of je foto is gelukt, qua focus, scherpte, belichting, compositie, storende elementen. Zie je iets wat je niet bevalt of ben je niet geheel tevreden met het resultaat kijk wat je moet veranderen en maak je plaat opnieuw. Uit eindelijk maat je de plaat waar je tevreden over bent. Wees kritisch op je zelf en je resultaat.


Pagina 33


7 De overdracht 7.1 Beelden overzetten naar je PC Als je de foto’s hebt gemaakt staan ze op een geheugenkaartje, eventueel heb je foto’s al als tussenstap op een image tank gezet, maar de volgende stap is om ze op je pc of laptop te krijgen om je foto’s verder te kunnen bewerken en te archiveren. Tip, Zorg dat je daarbij wel een copy van je foto’s gemaakt wordt en niet dat je foto’s verplaatst worden van je kaartje of image tank naar je PC. Als er iets misgaat in de communicatie dan staan je foto’s nog op je geheugenkaartje. Voor de overdracht zijn verschillende mogelijkheden. • Overdracht via de Camera naar de PC middels USB kabel. Zorg hierbij dat de camera voldoende spanning heeft en niet dat de camera halverwege het proces uitschakelt. Tevens zal je zorg moeten dragen dat je camera is ingesteld op MASS USB Media. Daarbij is het mogelijk het geheugenkaartje in de camera als “harde schijf” te zien in bv de windows explorer • Overdracht via een externe cardreader • Overdracht via interne cardreader • Overdracht via de imagetank Meestal is het zo, zodra je de communicatie met je geheugenkaartje maakt met de PC dat windows aangeeft wat je wilt doen met de data. Er zijn een aantal software pakketjes die de kopieeractie voor je vereenvoudigen. Je bent dan in staat om bv een nieuwe map aan te maken waar je beelden moeten komen of je bent in staat om alle beelden een andere naam te geven(hernoemen) Of je kunt selectief kopiëren door een keuze te maken bv op aanmaak datum of gedefinieerde specificaties. Deze hulpmiddelen kunnen je al erg veel helpen bij het archiveren van je foto’s en nemen veel werk al uit handen.

7.2 Naamgeving Een van de grote voordelen van digitale fotografie is dat alle foto's direct bij de hand zijn, zodat je ze op ieder moment kunt bewerken, afdrukken of delen met anderen. Het kan echter een uitdaging zijn om net die foto terug te vinden die u nodig hebt. Met bv Windows XP kan je digitale foto's sneller en gemakkelijker een naam geven en ordenen, zodat je ze altijd terug kunt vinden. Wanneer je een digitale foto maakt, wijst de camera een naam toe aan de foto. Dat is op zich handig, maar de bestandsnaam zegt niet zo veel. Dat kan een code als DSCN1234 zijn. Als u die ene speciale foto wilt zoeken, helpt de bestandsnaam DSCN1234 je niet veel verder. Je kan er dan beter een andere bestandsnaam van maken. Tips voor de naamgeving van bestanden Door bestanden een andere naam te geven, is de kans groot, de foto's gemakkelijker terugvinden. Hieronder volgen enkele suggesties voor naamgeving waarmee je de foto's gemakkelijk kunt terugvinden. Gebruik een begrijpelijke naam. Als het bijvoorbeeld om een foto van een locatie gaat of dier of plant, of misschien is het verstandig om ook de Latijnse naam aan te geven.


Pagina 34


Voeg er een datum aan toe, bijvoorbeeld het jaar, maand en dag waarin de foto is gemaakt. Dit is vooral van belang omdat de datum in de bestandsgegevens wordt aangepast elke keer dat de foto opnieuw wordt opgeslagen. Voeg aan de bestandsnaam van de foto's die je van eenzelfde lokatie/dier of plant hebt gemaakt, een reeks opeenvolgende getallen toe. Gebruik je initialen in een foto. En als je de foto bewerkt geef dan nog een extra volgnummer, op die manier heb je nog een koppeling naar je origineel. Hoe kan een bestandsnaam er dan uitzien, III_JJJJMMDD_LOCATIE_ONDERWERPXXX_xx.jpg OCO_20061226_Strand Castricum_Kokmeeuw001_01.jpg

7.3 Categoriseren/archiveren Al snel is na enkele keren fotograferen je computer één grote schoenendoos met allemaal foto’s, die ook nog eens onlogische namen hebben. In paragraaf 7.2 is er al een suggestie gegeven over hoe je de bestanden kunt noemen. Maar als ze allemaal op één plek op de computer staan dan is het met 10.000 foto’s erg lastig. Een meest voor de hand liggende methode is om een logische mappenstructuur op te zetten waarin je eenvoudig je bestanden kwijt kan. Voorbeeld van een mappenstructuur is weergegeven in onderstaande afbeelding.


Pagina 35


Voordeel is dat je relatief eenvoudig de bestanden kunt vinden en op die manier houdt je ook de originelen en bewerkte foto’s uit elkaar. Een eenduidige manier voor het organiseren van je foto’s is er niet. Iedereen werkt op zijn eigen wijze en niet iedereen heeft dezelfde eisen en wensen. Maar probeer het logisch te houden en vermijd een te ingewikkelde mappenstructuur. Echter wat met deze methode nog mist is een beschrijving van je foto. Als je wilt zoeken of de kokmeeuw nu vliegt of zit, welke richting die op kijkt, of dat het gaat om een juveniele vogel of is hij nu in winter- of zomerkleed. Al deze informatie kan nuttig zijn. Het is erg lastig over al dit soort inhoudelijk kenmerken maar een nieuwe map aan te maken. Daarom zijn er een aantal programma’s op de markt waarbij je middels IPTC informatie, steekwoorden kunt koppelen. Meestal zit deze optie om IPTC informatie te koppelen aan je foto’s in programma’s zoals een fotobrowser, denk aan ACDSEE Pro, IView media Pro, Thumbs Plus Pro, IMatch of PhotoClassic. In dit soort pakketten kan je dus ook op dit soort informatie zoeken wat uiteindelijk een selectie makkelijk maakt of die ene plaat vindt die je echt nodig hebt. Ook is het vaak mogelijk in dit soort pakketten om je foto’s een score of rating mee te geven. Hierdoor ben je ook nog in staat om op die manier een kwalitatieve keuze te maken. Maar ook in PSE 4.0 en PS CS2 zit er een fotobrowser ingebouwd. Bij PSE is dat de fotobrowser waarmee je met behulp van TAGS persoonlijke trefwoorden, kunt koppelen aan foto's, videoclips, audioclips en ontwerpen. Hiermee kun je eenvoudig je foto’s organiseren en terugvinden. Wanneer je tags gebruikt, hoeft je de foto's niet meer te ordenen in mappen voor specifieke onderwerpen of bestanden namen te geven die verwijzen naar specifieke inhoud. Je koppelt eenvoudig een of meer tags aan elke foto en vervolgens haal je de gewenste foto's op door een of meer tags te selecteren in het palet Tags. Bij PS CS2 zit een programma dat Adobe Bridge heet en werkt op een soortgelijke manier. Samenvattend is er dus geen eenduidige methode die het beste of het meest gebruikt is. Het zal een combinatie moeten zijn van aan de ene kant een logische naamgeving, gekoppeld aan een logische mappenstructuur en aan de andere kant ondersteuning van een fotobrowser die IPTC informatie kan toevoegen en beheren en waarop je ook op IPTC informatie kan zoeken, dan is plaats en naam van het bestand minder relevant. TIP 1: Een handig gratis software pakketje is XnView (staat op de CD). Dit is een krachtige en snelle fotobrowser waarbij je ook de IPTC informatie kunt aanpassen. Daarnaast heeft het nog een aantal andere functie zoals gallerij-generator, batchconversie, grootte- en formaatveranderingen en het wijzigen van JPEG-afbeeldingen zonder opnieuw te hoeven converteren en dus geen kwaliteitsverlies. En last but not least het ondersteunt 400 formaten en conversie naar 50 verschillende formaten is mogelijk TIP 2: Een klassieker onder de gratis fotoviewers is Irfanview (ook hiervan is er een versie op de CD) . Dit pakket geeft meer dan 60 beeldformaten weer plus de belangrijkste audio- en videoformaten. Ook dit programma is erg krachtig, maakt tevens diashows en Thumbnailgalerijen voor het web en heeft een aantal essentiële basis bewerkingsfuncties


Pagina 36


7.4 Back-up De vraag is niet of het gebeurt maar wanneer het gebeurt. Je systeem of harde schijf crasht echt een keer. Of op een andere manier raak je de foto’s kwijt. Dus het advies is maak geregeld een back-up van je foto’s. Iedere keer als je nieuwe foto’s hebt gemaakt en ze op je pc hebt gezet en een eerste schifting hebt gemaakt zorg je voor een back-up. Meest eenvoudige manier van back-upen is het kopiëren (dus dupliceren) van je foto’s naar een ander medium. Wat je hiermee probeert te bereiken is het risico te beperken dat je werk kwijt raakt. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden. Als je uitgaat dat je ongeveer een aanwas hebt van 2.000-4.000 bruikbare foto’s per jaar met een gemiddelde grootte van 10 mb. Dan heb je het al snel over 20 – 40 gibabyte aan opslag. Dat zal je dan ook moeten back-upen. • Mogelijkheid 1 opslaan op Dvd. De maximale capaciteit van een Dvd is 4.7 Gb en voor Dual Layer Dvd ruim 8.5 Gb dus voor je jaararchief heb je dan ongeveer 4-10 Dvd’tjes nodig. Dit is een relatief goedkope en snelle oplossing. Nadeel is wel dat we nog niet weten of Dvd’s het eeuwige leven hebben. Kosten ongeveer 15 euro. Tip gebruik DVD±RW dan zijn de DVD’s nog (her)(be)schrijfbaar waardoor je de maximale capaciteit kunt benutten. • Mogelijkheid 2 is een back up op een externe harde schijf. Een beetje harde schijf kost ongeveer 100 euro voor 250 Gb. Dus ook een relatief goedkope oplossing. Maar een harde schijf is mechanisch dus kan ook stuk. De grote capaciteit zorgt er te minste voor dat je een paar jaar vooruit kunt. • Mogelijkheid 3 is back up op flash geheugen, zoals USB memory sticks en geheugenkaartjes. Dit is nu nog een relatief dure oplossing maar omdat er geen mechanische delen in zitten is dit een zeer stabiele en betrouwbare oplossing. Kosten zijn ongeveer 15 euro per Gb voor zowel USB memory sticks als voor geheugenkaartjes. De prijs is wel sterk aan het dalen en ook de capaciteit neemt zeer snel toe. Over een paar jaar is dit het opslagmedium wat de beste keuze is. • Mogelijkheid 4 is Filehosting. Het is mogelijk je foto’s online te stellen, zeg maar op een harde schijf bij een provider. Voordeel is dat je overal ter wereld over je foto’s kunt beschikken en dat er vaak garantie is op backup en restore functionaliteit. Nadeel is dat je beperkte ruimte hebt, ongeveer 20-40 gigabyte en dat dit maandelijkse kosten met zich mee brengt ca 5-15 euro per maand, ongeacht gebruik. Natuurlijk zijn er nog meer mogelijkheden voor back-up maar de essentie is dat je de foto’s ergens anders ook nog bewaard. De keuze is aan jezelf, maar doe het! Andere manier van back-up is de mogelijkheid van een back-up programma. Zeker als je op een externe harde schijf je back-up gaat maken is dat erg handig. Dit soort programma’s zijn in staat om deel back-ups te maken en alleen dat toe te voegen wat nieuw of gewijzigd is.


Pagina 37


7.5 Selectie (bewaren is zonde) Veel afbeeldingen op je PC nemen een grote hoeveelheid aan diskruimte in en maakt het zoeken naar de juiste afbeeldingen lastig. Dus de beste tip die ik je kan geven is om zoveel mogelijk nutteloze of mislukte foto’s van je pc te verwijderen. Ruim 60% van de foto’s die je maakt kunnen meteen de prullenbak in, daarna heb je nog 20% die na de eerste of tweede selectie de prullenbak zien en van de overige 19% zou je nog iets kunnen maken en 1% is kwalitatief een topplaat. Dus ook hier geldt ongeveer de 80 – 20 regel. Dus als je uitgaat van zo’n 10.000 foto’s per jaar voor een gemiddelde amateur dan hou je dus maximaal 2.000 foto’s per jaar over die geschikt zijn voor je eindresultaat. Wees dus kritisch naar je zelf. Door zo de selectie te maken houdt je ook het overzicht. Maar waar moet ik op letten voordat ik wat weggooi. Laten we eerst eens kijken naar de selectie. • Is de foto scherp? Zit er dus geen bewegingsonscherpte of focusonscherpte in. • Is de foto de juiste compositie? • Zitten er veel storende elementen in je foto? • Komt je onderwerp helemaal tot zijn recht? • Is de foto juist belicht? Niet overbelicht of onderbelicht (dat niet corrigeerbaar is)? • Spreekt de foto je aan? Ben je tevreden? • Etc… Gebruik voor de selectie een goede fotobrowser waar bij je afbeeldingen onderling kan vergelijken dat scheelt veel. Doe meteen na het overzetten van je bestanden een eerste schifting, die 60% kan echt meteen weg. Start er ook meteen mee. Het scheelt ruimte en het maakt je overzicht van foto’s een stuk eenvoudiger. Nadeel is dat het wat extra tijd met zich mee brengt maar het voordeel is vele malen groter.


Pagina 38


8 Digitale bewerking 8.1 Welke beeldformaat (JPEG, TiFF, RAW…) Afhankelijk van je eindresultaat zal je een keuze moeten maken of eenvoudig meerdere bestandsformaten aanhouden. Echter RAW is toch de beste uitgangspositie als je achteraf nog veel zaken wilt beïnvloeden. Wil je de foto’s laten printen dan is het vaak alleen maar mogelijk met JPEG. En is het bedoeld voor drukwerk dan zal je waarschijnlijk je bestanden in TiFF aan dienen te leveren. Maar er zijn nog wel 100den ander bestandsformaten die iedere zijn eigen toepassing heeft. Als je uitgaat van RAW is het met de meeste Raw-converters mogelijk om je beelden om te zetten naar TiFF of JPEG. TiFF heeft als voordeel dat je kunt werken op 16-bits maar dat heeft als nadeel dat je extreem grote bestanden krijgt. JPEG werkt met compressie en heeft als voordeel dat het bestandsformaat relatief klein is. Als nadeel is dat compressie invloed heeft op de kwaliteit, echter niet altijd direct waarneembaar.

8.1.1 Raw conversie. Er zijn in middels zeer veel programma’s waarmee je de RAW bestanden kunt converteren naar bv JPEG of TIFF. Met deze programma’s kun je ook in meer of mindere maten aanpassingen doen in witbalans, belichtingscorrectie en mogelijkheden tot meer geavanceerdere beeldcorrecties voor kleurverzadiging, kleur, verscherpen, kleurruis reductie enz…. Als het de bedoeling dat je foto’s worden afgedrukt dan zal je in de meeste gevallen je rawbestanden om moeten zetten naar een printbaar formaat. Meestal is dit JPEG of TiFF. Bekende Raw converters zijn: Canon Digital Photo Professional (software dat bij de Canon Camera’s wordt meegeleverd), BreezeBrowser (zeer geschikt voor Canon gebruikers), Nikon CaputerNX (alleen voor Nikon gebruikers), Sony image data converter SR (software dat bij de Sony Camera’s wordt meegeleverd), Adobe Photoshop Elements (3,4,5) en CS2 (3), Capture One pro, Raw Shooter Essentials (gratis pakketje wat ook op de CD staat) en Pro (in middels op gekocht door Adobe, Silky Pix, Bibble Pro, Apple Aperture. De keuze is dan ook zeer persoonlijk en het ene pakket werkt beter dan het andere. Voordeel van dit soort converters is, dat ze de mogelijkheid hebben om in een workflow te werken en geschikt kunnen zijn voor batch verwerking. Hierdoor ben je in staat om grote hoeveelheden bestanden op dezelfde wijze te converteren. Dit spaart een hoop gedoe en met name tijd. Ook is het soms mogelijk in dit soort pakketten om nog wat na bewerking te kunnen uitvoeren waardoor je Photoshop niet altijd meer nodig hebt. Hoe dan ook, als je echt het onderste uit de kan wilt hebben, is er veel mogelijk maar dat kost een grote investering qua tijd en ook geld. De kosten variëren van 0 euro tot ca 1.000 euro.


Pagina 39


8.2 Adobe Photoshop elements 8.2.1 Raw-conversie met Adobe elements Ook, middels een soort plug-in, is het mogelijk met o.a. Adobe Elements 4.0, RAW-conversie uit te voeren. Dit heet Adobe Camara Raw (ACR) Het is relatief eenvoudig. Start Adobe Elements op en ga via “Bestand” en “Openen” (Ctrl+O = short key) naar een RAW bestand. Het volgende scherm komt dan op:

Door de schuifbalkjes te bewegen met de muis kan je correcties of aanpassingen doen voor de witbalans (temperatuur), de kleur, belichting, schaduwen, helderheid en verzadiging. Voor bovenstaande foto heb ik dat als volgt ingesteld. In het tweede tabblad ben je nog in staat op wat te doen aan de scherpte en kleurruis reductie. Als je eenmaal je instellingen juist hebt neer gezet dan klik je vervolgens op de knop “Openen”, het bestand wordt dan geopend in Adobe Photoshop elements. Hierin kun je eventueel nog verder aanpassingen en correctie verrichten aan je bestand tot dat je uiteindelijk tevreden bent over je eindresultaat.


Pagina 40


Om een indicatie te geven van voor de conversie en erna zijn hier twee afbeelding van de situatie voor en na conversie. Je kunt goed waarnemen dat de belichting is aangepast waardoor je in staat bent dieper het bos in te kijken. Detail is goed bewaard gebleven. In PSE zou je nog enkele verbetering kunnen doorvoeren zo dat je tot een optimale foto komt.

RAW

Geconverteerde RAW

8.2.2 Het gebruik van levels Het dialoogvenster Niveaus is een krachtig gereedschap voor het aanpassen van de toon en de kleuren. Je kunt niveaus aanpassen in de gehele afbeelding of in een geselecteerd gedeelte. Ga naar “Verbeteren” vervolgens naar “Belichting Aanpassen” en kies vervolgens voor “Niveaus…” het Dialoogvenster Niveaus (hieronder afgebeeld) komt dan op. Het onder getoonde Dialoogvenster behoort bij de hiernaast getoonde foto. Wat duidelijk mist is wat licht (foto is iets te donker) en tevens zit er een lichte groene kleurzweem overheen.


Pagina 41


A

B

C

D

A. Kanalen voor het aanpassen van kleur B. Schaduwwaarden C. Hooglichtwaarde D. Middentonen

Door bij iedere individuele kleur (bij A te kiezen) met B, C, D te schuiven kom je uiteindelijk tot het volgende resultaat.

Met het dialoogvenster Niveaus ben je dus in staat één van de volgende handelingen uitvoeren: • De waarden voor schaduwen en hooglichten instellen zodat de afbeelding gebruikmaakt van het volledige toonbereik. • De helderheid van de middentonen van de foto aanpassen zonder dat dit van invloed is op de waarden voor schaduwen en hooglichten. • Een kleurzweem corrigeren door grijstinten neutraal te maken. Je kunt ook een foto verbeteren door een geringe kleurzweem toe te voegen, bijvoorbeeld door een warmer effect aan een zonsondergang te geven. • Waarden voor schaduwen en hooglichten bepalen als je foto's voorbereidt voor commerciële afdrukken. • Wanneer je werkt met Niveaus kan je rechtstreeks op de fotopixels werken of via een aanpassingslaag.


Pagina 42


8.2.3 Horizon recht zetten Het gebeurt iedereen wel een je maak een prachtige plaat van een zonsondergang of een ander mooi landschap en achteraf zie je pas dat je horizon lijn af- of op loopt. Met andere woorden het is niet recht. Iets wat in het analoge tijdperk meteen zou kunnen leiden tot het weggooien van de plaat. In PSE zit er een optie om zeer eenvoudig de horizon recht te trekken. Een nadeel is wel dat er een klein deel van je foto wordt afgesneden. Hier een extreem voorbeeld van een oplopende horizon.

In PSE zal je het volgende symbool aan kunnen klikken (gereedschap Rechttrekken (short key = P)

Vervolgens krijg je een kruisje in beeld. Dat kruisje kan je zetten op een punt van je horizon, daarna klik je op de rechter muisknop en hou je die ingedrukt, vervolgens sleep je een lijn langs of op je horizon. Als je de muisknop los laat zal de horizon recht gezet worden.


Pagina 43


8.2.4 Het gebruik van de kloonstempel Door de opkomst van de digitale fotografie en zeer krachtige fotobewerkingsprogramma’s is bijna alles te manipuleren. Ik vind beeldmanipulatie in de natuurfotografie eigenlijk niet kunnen maar waar ligt het grensvlak? Mag je wel je belichting corrigeren maar niet dat hinderlijk takje wegpoetsen? Mag je wolkjes toevoegen aan die zeer blauwe hemel? Enz…. Je kan hier een lange discussie over starten waarbij je waarschijnlijk niet uit kan komen. En toch word je geconfronteerd met dingen in beeld die er niet thuis horen. STOF op de sensor. Iets wat onoverkomelijk is met digitale fotografie. Onder bepaalde omstandigheden zal het stof zichtbaar worden op je foto. Mag je dat dan wel weg halen? Mijn mening is dat het mag! En de reden waarom? Stof maakt geen deel uit van je compositie, je ziet het niet eens als je door je zoeker kijkt, dus je kunt er geen rekening mee houden. Binnen PSE zit er een mogelijkheid om middels de kloonstempel dit soort stofjes weg te poetsen. Wat je eigenlijk doet is de naast gelegen pixels in dezelfde kleurschakering kopiëren over het stofje heen. Natuurlijk kan je met de kloonstempel veel meer maar ik ben van mening dat we het moeten beperken tot stofverwijdering. Dus als je een foto hebt met stofjes en die wil je verwijderen dan kies je de “Kloonstempel”. (Optioneel) Stel opties op de optiebalk in: Pop-upmenu Penselen. Hiermee stelt je het penseeluiteinde in. Klik op de pijl naast het penseelvoorbeeld, kies een penseelcategorie in het pop-upmenu Penselen en selecteer vervolgens een penseelminiatuur. Afm. Hiermee stelt je de grootte van het penseel in pixels in. Sleep de pop-upregelaar of voer een waarde in het tekstvak in. Modus Hiermee bepaal je hoe de bron of het patroon wordt gemengd met bestaande pixels. Met Normaal worden nieuwe pixels over de oorspronkelijke pixels heen gelegd. Bij Vervangen blijven de filmkorrel en de structuur aan de randen van de penseelstreek behouden. Dekking Hiermee stel je in hoe dekkend de verf is. Bij een lage instelling zijn de pixels onder een verfstreek nog te zien. Je stelt dit in met de pop-upregelaar of door een waarde voor de dekking in te voeren. Uitgelijnd Selecteer Uitgelijnd als je het kloongebied met de aanwijzer wilt laten opschuiven terwijl u tekent, ongeacht hoe vaak u het tekenen onderbreekt en hervat. Deze optie is handig als je ongewenste onderdelen wilt verwijderen, zoals een telefoonlijn in de lucht. Als Uitgelijnd is uitgeschakeld, wordt het kloongebied dat het eerst is gekloond, steeds opnieuw toegepast als je het tekenen onderbreekt en hervat. Het uitschakelen van deze optie is handig als je meerdere kopieën van een bepaald gedeelte van de afbeelding wilt toepassen op verschillende gedeelten van dezelfde afbeelding of op een andere afbeelding. Monster nemen van alle lagen Selecteer deze optie als je monsters uit alle zichtbare lagen wilt nemen (kopiëren). Schakel deze optie uit als je alleen monsters uit de actieve laag wilt nemen. Plaats de aanwijzer in een geopende afbeelding op het deel waarvan je een monster wilt nemen en houd Alt ingedrukt terwijl je klikt. Met dit gereedschap worden de pixels uit het kloongebied gedupliceerd terwijl je stempelt (klikken). Ga niet slepen hierdoor kunnen herhalende patronen ontstaan die eventueel veel storender zijn dan je stofjes.


Pagina 44


8.2.5 Het gebruik van het gereedschap uitsnijden Boven en aan de zijkanten mag er wel wat af; zoiets zou je kunnen zeggen bij de kapper. Als je een digitale camera hebt, zou je dit echter ook kunnen zeggen terwijl je achter de computer zit. Zoals de kapper je haar knipt om u er beter uit te laten zien, kunt je foto's uitsnijden om deze mooier te maken. Als je precies weet op welk moment in de digitale workflow je een foto moet uitsnijden, heeft dit een positieve invloed op de kwaliteit van je foto's. Vroeger vond het uitsnijden uitsluitend plaats in de doka, maar nu kan het ook heel eenvoudig op de computer. Door foto's uit te snijden verwijder je overbodige informatie en leg je de nadruk op de belangrijke zaken of je zorgt dat de compositie wordt verstekt. Het is een bewerking in de digitale fotografie die een toegevoegde waarde kan hebben. Het is er zeker eentje die je eindresultaat beïnvloed. 1. Selecteer het gereedschap Uitsnijden in de Editor. 2. Als je een resolutie wilt gebruiken die afwijkt van die van de originele foto, selecteert je een van de volgende opties in het menu Verhouding of geeft je nieuwe aangepaste waarden op in de vakken Breedte en Hoogte op de optiebalk: Geen beperking Hiermee kunt je elke gewenste afmeting voor de afbeelding instellen. Fotoverhoudingen gebruiken Met deze optie blijft de oorspronkelijke hoogte/breedteverhouding van de foto behouden bij het uitsnijden. In de vakken Breedte en Hoogte staan de waarden die worden gebruikt voor de uitgesneden afbeelding. Vooraf ingestelde grootte Hiermee geeft je een vooraf ingestelde grootte op voor de uitgesneden foto. Als je een specifieke grootte voor de uiteindelijke uitvoer wilt instellen, zoals 10 x 15 cm om de foto in een bepaalde fotolijst te laten passen, kiest je de corresponderende vooraf ingestelde grootte. Opmerking: Bij het invoeren van waarden in de vakken Hoogte en Breedte, verandert het menu Verhouding in het menu Eigen. 3. Sleep over het deel van de afbeelding dat je wilt behouden. Wanneer je de muisknop loslaat, verschijnt er een uitsnijdkader met grepen aan de hoeken en zijkanten. 4. (Optioneel) Voer een van de volgende handelingen uit om het uitsnijdkader aan te passen: • Als je de vooraf ingestelde grootte of hoogte/breedteverhouding wilt aanpassen, kiest je nieuwe waarden in het menu Verhouding op de optiebalk. • Als je het selectiekader wilt verplaatsen, zet je de aanwijzer in het kader en sleep je. • Als je het formaat van selectiekader wilt aanpassen, sleep je een greep. (Als je Geen beperking kiest in het menu Verhouding kan je de verhoudingen tijdens het schalen behouden door Shift ingedrukt te houden wanneer je een hoekgreep sleept.) • Als je de waarden voor hoogte en breedte wilt omwisselen, klik je op het pictogram Hoogte en breedte verwisselen op de optiebalk. • Als je het selectiekader wilt roteren, plaats je de aanwijzer buiten het selectiekader (de aanwijzer verandert in een gekromde pijl ) en sleep je. (Je kunt het selectiekader van het gereedschap Uitsnijden niet roteren in afbeeldingen in de bitmapmodus.) • Opmerking: Je kunt de kleur en dekking van het uitsnijdschild (het uitgesneden gebied rond de afbeelding) wijzigen door de voorkeuren voor het gereedschap Uitsnijden aan te passen. Kies Bewerken > Voorkeuren > Weergave & cursors en geef een nieuwe waarde op voor Schildkleur en Dekking in het gedeelte Uitsnijden in het dialoogvenster Voorkeuren. Schakel Schild gebruiken uit als je geen gekleurd schild wilt weergeven tijdens het uitsnijden. 5. Klik op de groene knop Vastleggen in de rechteronderhoek van het selectiekader of druk op Enter om het uitsnijden te voltooien. Als je de uitsnijdbewerking wilt annuleren, klik je op de rode knop Annuleren of druk je op Esc.


Pagina 45


8.2.6 Verscherpen met onscherp masker Het scherper maken van digitale foto's is een van de belangrijkste en laatste of een na laatste stap in de digitale workflow en een stap waar nog veel onduidelijkheid over bestaat. Als je scherpe, duidelijke afbeeldingen wilt maken die uitermate geschikt zijn voor weergave op het scherm en om af te drukken in allerlei formaten, is het cruciaal dat je de techniek van het scherper maken onder de knie krijgt. Je boekt resultaat als je weet waarom scherper maken nodig is en wanneer en in welke mate deze functie moet worden toegepast in Photoshop. Waarom scherper maken nodig is? In de workflow van digitale camera's compenseert u met scherper maken twee zaken: 1. Details vervagen door het low-pass filter. Bij vrijwel alle digitale camera's, van SLR tot point-and-shoot, zit er een optisch filter voor de beeldsensor. Met dit zogenaamde low-pass filter verbetert de beeldkwaliteit op tal van belangrijke manieren, maar tegelijkertijd worden de details van de afbeelding iets vager. Deze zachtheid kan en moet worden gecompenseerd. 2. Details worden zachter door het uitvoerproces. Wanneer de foto moet worden afgedrukt, moet deze scherper worden gemaakt om het verzachtende effect te compenseren dat optreedt als je foto's afdrukt op papier. Dit geldt ook voor webweergave, omdat tijdens het voorbereidingsproces van een digitale foto met een hoge resolutie naar webweergave met een lage resolutie de foto wordt verzacht. Ook dit type verzachting kan worden gecompenseerd. Wanneer is scherper maken nodig? Als je intussen begrijpt waarom scherper maken nodig is, bent je al hard op weg om uit te vinden wanneer scherper maken nodig is. Zodra je het doel van de verscherpingsactie hebt bepaald (het vervagende effect van het low-pass filter of het verzachtende effect van het uitvoerproces compenseren), kan je beslissen op welk punt in de workflow de verscherping moet worden toegepast. Hier volgt een goede vuistregel: Als je het vervagende effect van het low-pass filter wilt compenseren, moet je de verscherping toepassen voordat de grootte of de pixelafmetingen van de foto worden gewijzigd, maar pas nadat andere correcties (met name ruisreductie) zijn doorgevoerd. Als je het verzachtende effect van het uitvoerproces wilt compenseren, moet je de verscherping toepassen nadat de grootte of de pixelafmetingen van de foto zijn gewijzigd. Als je je hieraan houdt, maakt je elke foto tweemaal scherper. Op die manier zorgt je voor een optimale kwaliteit van de foto's. Als je de foto echter driemaal scherper maakt, is het kwaliteitsverlies aanzienlijk. Omdat de meeste digitale camera's die JPEG- of standaardTIFF-bestanden schrijven, deze bestanden in de camera scherper maken, is het van belang dat je verscherping in de camera uitschakelt of de eerste verscherpingsstap overslaat die hierboven wordt genoemd. De reden hiervoor is dat verscherping in de camera meestal bedoeld is ter compensatie van het vervagende effect van het low-pass filter. Verscherpen met Photoshop werkt bijna altijd beter dan verscherping in de camera. Tenzij het je vooral om de snelheid gaat, kunt je de verscherping in de camera beter uitschakelen en het vervagende effect van het low-pass filter compenseren met Photoshop.


Pagina 46


Hoe gaat verscherpen in zijn werk? Je weet nu waarom en wanneer je moet verscherpen. Maar nu komt het lastigste onderdeel: hoe voer ik het verscherpen uit? Het filter Onscherp masker van Photoshop is de norm. Hiermee kan je de mate, het bereik en de drempel voor de verscherping aanpassen. Je bereikt de beste resultaten als je weet wat deze drie parameters inhouden: Hoeveel. Bij verscherping worden verloren details niet hersteld maar maakt je het contrast tussen de randen van het detail en de omgeving scherper. Met Hoeveel bepaalt je hoeveel contrast er wordt toegevoegd aan licht-donkerovergangen in een foto. Lichtdonkerovergangen zijn bijna altijd randen. Als je het contrast van deze overgangen vergroot, breng je de details naar voren en lijkt de foto scherper. Hoe hoger de waarde Hoeveel, hoe groter het contrast. Straal. Met deze instelling bepaal je op hoeveel pixels vanaf de rand de contrastaanpassing wordt toegepast. Hoe hoger de waarde Straal, hoe groter de breedte van het betreffende gebied. Als er een vreemd schijnsel te zien is langs de randen van je foto's na verscherping, is dit waarschijnlijk het gevolg van een te hoge waarde voor de Straal. Drempel. Met deze instelling bepaal je hoe groot het verschil in tint tussen aangrenzende pixels moet zijn voordat deze als een licht-donkerovergang wordt beschouwd die scherper moet worden gemaakt. Hoe lager de drempelwaarde, hoe groter het aantal pixels op de foto dat scherper wordt gemaakt. Ga naar de menuoptie “filter” en vervolgens naar “verscherpen” kies daarna voor “Onscherp masker” Het volgende dialoogschermpje komt dan op. Als je het vervagende effect van het lowpass filter van een camera wilt compenseren, moet je een lage straalwaarde gebruiken: 0,3 tot 0,5. Alleen voor camera's die bijzonder zachte foto's opleveren, is een bereik van meer dan 0,5 vereist. De drempel moet worden ingesteld op 0-2. Stel deze opties alleen hoger in dan 0 als je ruis ziet verschijnen op donkere achtergronden wanneer je een voorbeeld weergeeft van de scherpstelling. Je moet hoeveel instellen tussen 200-500%. Bekijk de foto na een vergroting van 100% en kies vervolgens een waarde voor hoeveelheid die het resultaat oplevert die het goede objectief waarmee je de foto hebt genomen, zou moeten geven.

Wanneer het tijd is om de foto te verscherpen voor de afdruk, zijn de instellingen voor het filter Onscherp masker anders en kunnen ze aanzienlijk verschillen, afhankelijk van de


Pagina 47


gewenste uitvoer. In het algemeen is voor alle afdrukken een hogere Straalwaarde nodig dan hierboven. Hoe ruwer de afdruk, hoe hoger het bereik. Als je een foto van gemiddeld formaat bijvoorbeeld wilt verscherpen voor afdruk in een krant, is het bereik standaard 1,0 tot 1,5. Als je dezelfde foto wilt afdrukken op een inkjetfotoprinter van de hoogste kwaliteit, mag de straal niet meer zijn dan 0,6 tot 0,8. Als het formaat van de afdruk toeneemt, neemt de straalwaarde ook toe. In de meeste gevallen moet de drempel laag blijven (onder de 10), terwijl de waarde voor Hoeveel varieert van foto tot foto, omdat deze afhankelijk is van het uitvoerproces. Na verloop van tijd krijg je gevoel voor de waarde die je moet instellen bij Hoeveel om een bepaald afdrukresultaat te bereiken. Experimenteer daar mee!

8.2.7 Vergroten/Verkleinen Afhankelijk van je eindresultaat kan het voorkomen dat je de foto moet vergroten of verkleinen. Vergroten is meestal niet een goed idee. Opblazen van je foto resulteert in kwaliteitsverlies, zeker bij JPEG compressie. TIP: 110% regel. Het kwaliteitsverlies bij vergroten is zeer gering als je maar 110% vergroot. Door deze handeling een aantal malen te herhalen kan je redelijk je foto opblazen. Maar meestal gaat het om verkleinen, bijvoorbeeld voor vertoning op de club of voor gebruik in een fotoshow. Ga achtereenvolgens via “Afbeelding” naar “vergroten/verkleinen” en kies voor “Afbeeldingsgrootte”. Het volgende schermpje komt op. Zet eerst het vinkje uit bij “Nieuwe beeldpixels berekenen:” en tik vervolgens bij resolutie 72 in. Zet daarna het vinkje weer aan en tik achter breedte 1024 pixels in. De hoogte wordt dan automatisch aangepast. Sluit af met het klikken op OK


Pagina 48


8.3 Opslaan Wanneer moet je opslaan? Er zijn twee mogelijkheden. Ten eerste je bent helemaal klaar met alle bewerkingen het enige wat je nog rest is de foto op te slaan. Kies altijd voor de optie via “Bestand” naar “Opslaan als…”. Op die manier voorkom je dat je het origineel of onbewerkte versie overschrijft. Geef bij “Bestandsnaam” een logische naam op en kies bij “Opslaan in” de map waar het bestand thuis hoort. Meestal zal je voor “Indeling” de optie JPEG kiezen. Dit gedaan hebbende klik je vervolgens op de knop “Opslaan”. Het volgende schermpje zal worden geopend.

Kies bij “kwaliteit” 12. Wat de maximale kwaliteitsinstelling en dus de minste compressie. Voor vertoning op de club volstaat een kwaliteit van 10. Hierdoor zal je bestand in grootte flink worden gereduceerd.

De tweede mogelijkheid is als je nog niet klaar bent of je weet nog niet of je eventueel nog wat wil doen aan je foto of je foto is uit meerdere lagen opgebouwd. Dan is het niet verstandig om je bestand op te slaan als JPEG. Er vindt namelijk bij het opslaan compressie plaats. Nog een keer het bestand openen en opslaan als JPEG zorg alleen maar voor extra kwaliteitsverlies. Werk je met lagen dan gaan die verloren. Kies daarom bij “Opslaan als…” voor de indeling “Photoshop (*.PSD;*.PDD)” en vervolgens op “Opslaan”. De kwaliteit van de afbeelding blijft behouden en je kunt de volgende keer gewoon weer verder werken waar je gebleven was tot je eindresultaat bereikt is.


Pagina 49


8.4 Tips en trucs 8.4.1 Handige sneltoetsen in PSE Voor foto’s zelf • Zoomen -> Ctrl + en Ctrl • Navigeren -> is de ingezoomde foto groter dan het beeldscherm? Houd de spatiebalk ingedrukt en 'versleep' de afbeelding met de linkermuisknop ingedrukt. • Vergroten/verkleinen: Ctrl + Alt + I. Zet je het vinkje bij 'Nieuwe Beeldpixels bereken uit' en verklein je de waarde bij 'Documentgrootte' dan neemt de resolutie (aantal pixels per cm) toe. • Verplaatsen: V voor het Gereedschap Verplaatsen. Is een ander gereedschap actief, selecteer hem dan tijdelijk door de knop Ctrl in te drukken. • Verplaatsen per pixel: houd Ctrl ingedrukt en gebruik de pijltjestoetsen. • Verplaatsen per 10 pixels: houd Ctrl én Shift ingedrukt en gebruik de pijltjestoetsen. • Vrij vergroten/verkleinen (Free Transform): Ctrl + T, versleep de handvatten en bevestig met Enter of het vinkje in de optiebalk. • Op maat snijden: Crop -> C (kan ook door met M van Ovaal of Rechthoekig Selectiegereedschap een selectie te maken en deze uit te snijden onder Afbeelding -> Uitsnijden) • Switchen tussen foto's: Ctrl + Tab • Foto sluiten: Ctrl + W (wijzigingen opslaan bevestigen met J of N, Ja of Nee) Voor de Kleuren • Standaard kleuren: druk op D en Photoshop reset de voor- en achtergrondkleur in zwart en wit. • Kleuren omdraaien: druk op X en de voor- en achtergrondkleur draaien om. • Pipet: druk op I en bepaal de voorgrondkleur door in de afbeelding te klikken. Tip: wijzig de instellingen van het pipet in de optiebalk in 'Gemiddeld 3x3', dan neemt Photoshop het gemiddelde als basiskleur, zodat je niet per ongeluk op één verkeerde pixel klikt. Bewerken • Niveaus (Levels): Ctrl + L • Kleurtoon/verzadiging (Hue/Saturation): Ctrl + U • Verscherpen: Unsharp Mask -> selecteer hem via Filters -> Verscherpen -> Onscherp Masker en herhaal de verscherping met Ctrl + F. • Klonen (Stamp): S Gummetje: E Penseel: B • Penseelgrootte wijzigen: ] en [ • Horizon rechttrekken: P • Rode ogen verwijderen: Y Schilderen met licht: O (Doordrukken maakt donkerder, Tegenhouden lichter -> werkt het beste met een zacht penseel).


Pagina 50


Lagen • • • • • •

Nieuwe laag: Ctrl + Shift + N Laag kopiëren: Ctrl + J Laag kopiëren via knippen: Ctrl + Shift + J -> Selecteer wel eerst de laag of een gedeelte van de laag. Laag selecteren: Ctrl + klik in het venster Lagen op de te selecteren laag. Laag omhoog/omlaag: Alt + [ en Alt + ] Lagen samenvoegen: Ctrl + E -> De laag wordt samengevoegd met de onderliggende laag.

Selecties • Ovaal en rechthoek: M • Lasso: L • Toverstaf (Magic Wand): W • Selectie uitbreiden: voeg een nieuwe selectie toe met Shift ingedrukt. • Selectie verkleinen: onttrek een selectie met Alt ingedrukt. • Selectie omkeren (Inverse): Ctrl + Shift + I • Doezelaar (Feather) voor zachte randen: Ctrl + Alt + D • Vullen met voorgrondkleur: Alt + Backspace • Vullen met achtergrondkleur: Ctrl + Alt + Backspace • Deselecteren: Ctrl + D Opslaan • Opslaan: Ctrl + S • Opslaan voor Web: Ctrl + Shift + Alt + S • Photoshop afsluiten: Ctrl + Q Snel starten? Photoshop snel opstarten? Klik in Windows op Start -> Programma's en klik het icoontje van Photoshop in het startmenu met rechts aan -> selecteer nu Eigenschappen en tik een letter in bij sneltoets, bijvoorbeeld de P van Photoshop. Je kunt Photoshop nu op elk moment openen met de toetsencombinatie Ctrl + Alt + P! Deze truc werkt ook bij andere programma's, start bijvoorbeeld MS Word met Alt + Ctrl + W of Internet Explorer met Alt + Ctrl + I.


Pagina 51


9 Het eindresultaat 9.1 Ben ik trots op mijn resultaat? Je moet achter je eigen werk staan. Wees trots op wat je maakt. Vraag je daarom altijd af, wat wil ik met deze foto laten zien?, Wat moet het vertellen? Kan het beter? Waarom wil ik dit laten zien aan anderen.? Het verhaal achter de foto is jou verhaal. Zeker op de fotoclub zul je je verhaal moeten doen. Daar bij heb je 2delen om te vertellen. Ten eerste het technische gedeelte: Welke instellingen, welke camera, welk objectief enz.. Ten tweede het subjectieve verhaal: Waarom heb de plaat gemaakt, waarom laat je deze plaat zien, wat doet het met je. Laat daarbij je trots blijken! Let wel het eindresultaat is een momentopname. Nu ben je trots en over 5 jaar verbaas jezelf dat je zo’n foto hebt durven vertonen. Of het is die wereldplaat waar je tijdloos trots op kan zijn.

9.2 Vertoning op de Club Als je eindresultaat bestemd is om op de club je foto’s te vertonen. Dan zal je de foto’s naar eer en geweten moeten bewerken. Als laatste stap is het de bedoeling om de foto’s in grootte aan te passen in de gewenste grootte van 1024 x 768 pixels (4:3) of 1024 x 683 pixels (3:2). Voorwaarde verder is dat het kleurprofiel op sRGB moet zijn en de kwaliteit (JPG compressie) niet lager dan 80% (kwaliteit 10 in Photoshop).

9.3 Opdrachten/stockbureau/publicatie/wedstrijd Is je eindresultaat bedoeld voor 1 van deze vier, dan zal je altijd aan een aantal vooraf gestelde eisen moeten voldoen. Meestal zal je in de hoogste resolutie moeten fotograferen met de hoogste kwaliteit. Vaak wordt ook geëist dat je afbeeldingen omzet naar TiFF, omdat dit een veelgebruikt formaat is in de drukkerswereld, dus uitermate geschikt voor drukwerk. Ook zullen je foto’s minimaal 300 dpi moeten zijn. Voor alle vier geldt dat je je verdiept in wat de eisen zijn t.a.v. het op te leveren materiaal. Een ander punt van aandacht is het gebruik van jou foto’s. Maak hier duidelijke afspraken over en komt het niet overeen met wat je wenst doe het dan niet! Enkele punten van aandacht: Waar ligt het auteursrecht, zeker als je aan een wedstrijd mee doet? Waar is het voor? Hoe vaak mag je materiaal gebruikt worden tegen welke prijs? Enz… Tip: Zet vooraf een aantal punten op papier wat voor jou belangrijk is.


Pagina 52


9.4 Afdrukken Vaak wil je dat je eindresultaat wordt vereeuwigd middels een afdruk. Dit kan je zelf doen of laten doen. Hieronder worden een aantal mogelijkheden geschetst.

9.4.1 Benodigde resolutie De eenheid pixel is al een aantal malen gevallen, dit is de samenvoeging van Picture Element. Voor digitale fotografie is dit de kleinste eenheid en het beeld wordt door deze pixels opgebouwd. Daarbij geldt hoe meer pixels een beeld bevat hoe gedetailleerder de foto zal zijn. Ook de dichtheid uitgedrukt in dpi (dots per inch) of ppi (pixels per inch) van de pixels is daarbij van belang. Maar wat is de ideale dichtheid. De meest gebruikelijke resolutie als het gaat om afdrukken is 300 dpi of ppi. Maar waarom eigenlijk? Dit heeft alles te maken met het menselijke oog. Het menselijke oog en resolutie Het menselijke oog kan in sommige aspecten vergeleken worden met een camera. Het heeft een lens en een diafragma. Op andere punten is het juist weer heel anders. Een camera heeft namelijk een vlak beeldoppervlak, waarvan de resolutie over het hele focusveld redelijk constant is. Bij het oog is dit niet zo. Ze heeft een bewegingssensor, die horizontaal bijna 180 graden beslaat. Hoewel de resolutie en kleurinformatie van het oog niet geweldig is, kan het oog prima beweging onderscheiden met een groot bereik van contrast. Ze is speciaal uitgerust om snel een aanvaller of een prooi te herkennen. Dankzij de retina - een dunne laag lichtgevoelige cellen achter in het oog - kunnen we zo 'breed' kijken. Het gebied van het oog met kleurherkenning in hoge resolutie is echter een stuk kleiner dan bovenstaand en is geconcentreerd rond de fovea. Dit is vergelijkbaar met het centrale focuspunt van een lens. Rond de fovea is het oog in staat 7 lijnenparen per millimeter te onderscheiden, wat overeenkomt met 355,6 dpi. Dit is ongeveer de afdruk resolutie benodigd voor hoge kwaliteit fotoprinters.

Maar welke resolutie heb je nodig voor een afdruk. Om dit uit te leggen zal dat geïllustreerd worden met enkele rekenvoorbeelden. Rekenvoorbeeld 1: Standaard foto van 10 x 15 cm Eerst even omrekenen naar inch, 1 inch is afgerond 2,54 cm dus en standaard foto is: 10 : 2,54 = ca 4 inch hoog (3,937 inch om exact te zijn) en 15 : 2,54 = ca 6 inch breed (5,906 inch om exact te zijn). Dus als de dichtheid 300 ppi moet zijn dan is de benodigde resolutie: 4 x 300 = 1200 pixels hoog 6 x 300 = 1800 pixels breed Dit komt grofweg overeen met een cameraresolutie van 2 megapixels


Pagina 53


Rekenvoorbeeld 2: Poster in 30 x 45 cm Weer omrekenen naar inch dus: 30 : 2,54 = 11,81 inch hoog en 45 : 2.54 = 17,72 inch breed Dus als de dichtheid 300 ppi moet zijn dan is de benodigde resolutie: 11,81 x 300 = 3543 hoog 17,72 x 300 = 5316 hoog Dit komt ongeveer overeen met een cameraresolutie van 19 megapixels Als je kijkt wat acceptabel is om af te drukken dan is dat tot ongeveer 150 ppi dus als we rekenvoorbeeld 2 nogmaals zouden doen dan kom je op een cameraresolutie van 1771 x 2658 pixels en dat is ongeveer een 5 megapixel camera.

9.4.2 Zelf doen (papier, inkt, printer) Als je besluit volledig de stappen naar het eindresultaat naar je eigen hand te zetten dan moet je ook zelf je afdrukken maken. Daarvoor heb je natuurlijk een printer nodig. Ook hierbij is de keuze enorm als het gaat om A4 printers, bij A3 printers wordt de keuze al dunner. Als je dus al besluit om zelf te printen dan zal je jezelf af moeten vragen of je 20x30 cm afdoende vindt of dat je toch naar minimaal 30x40cm afdrukken wil. Eenmaal een keuze gemaakt zal je ook moeten zorgen voor de juiste inkt en ook het juiste papier. Wat betreft de inkt raad ik je aan om de originele inkt aan te schaffen die behoort bij je printer. De keuze van papier is afhankelijk van wat je wilt, hierbij loop de keuze erg uiteen. Je hebt mat papier dat erg geschikt is bij zwart-wit afdrukken, maar ook voor het inlijsten achter glas tot aan afdrukken op canvas. Voordeel van het zelfdoen is dat je volledig controle hebt over je eigen werk en het is relatief snel. Je bent in staat als alles juist is geconfigureerd om vanaf het moment dat het bestand op je computer staat in 15 minuten een afdruk te maken. Nadeel zijn de kosten, niet alleen de aanschaf van een printer, maar ook de inkt- en papierkosten maken deze mogelijkheid duur. Maar als je het beste wilt en je volledig controle wilt op je werk is het de beste mogelijkheid. Ander nadeel is dat je de printer en de computer zeer goed op elkaar moeten laten aansluiten. Dit is een nauwkeurig werkje en verwacht enig specialisme. Je wilt uiteindelijk de kleuren die je op de monitor ziet terug zien in je afdruk. Hiervoor zal je de monitor moeten kalibreren en ook je afdrukken, let wel ieder papiersoort heeft weer zijn unieke eigenschappen. De instellingen/eigenschappen worden opgeslagen in een ICC-kleurprofiel. Als zelf afdrukken je eindresultaat is dan is er maar een keuze voor je camera-instellingen. Zo hoog mogelijke resolutie en in RAW. Alleen dan op die manier heb je volledig controle op je werk.

9.4.3 Laten doen (wat zijn de mogelijkheden?) Met de komst van de digitale fotografie zijn de mogelijkheden om je foto’s af te laten drukken legio. Even de funproducten, zoals T-shirts, mokken, muismatjes e.d buiten beschouwing gelaten kun je nu posters tot aan megadoeken laten printen. Ook afdrukken op canvas behoort tegenwoordig tot de mogelijkheden en zelfs complete fotoboeken, behangpapier en spandoeken. Je kunt het zo gek niet verzinnen of het is mogelijk.


Pagina 54


Maar laten we ons beperken tot een 4tal zeer toepasbare mogelijkheden: • Reguliere afdrukken (10x15 of 13x18) • Posters (20x30, 30x45 tot megaposters) • Afdruk op canvas • Fotoboeken Voor deze mogelijkheden zijn er 10tallen aanbieders zowel online als via winkels. Met speciaal bestelsoftware kan je de wensen kenbaar maken. Voor Professionele en kwalitatief zeer goede afdrukken is www.profotonet.nl een echte aanrader.

9.5 Vertoning in een diashow Als je al een diashow als eindresultaat gaat maken dan zal je tijdens het fotograferen daar rekening mee houden. Beslis voor jezelf wat het thema moet worden, je wil uiteindelijk een verhaal vertellen met je foto’s. Zorg dus dat je de aandacht van je potentiële kijkers vasthoud. Ten eerste zorg voor beweging. Maak bv een foto van een vogel op een tak en vervolgens alleen de tak. Dit geeft een leuk beeld als ze achter elkaar in de show zet. Als je een beest fotografeert is het juist leuk om het gedrag in beeld te brengen door bv een reeks te maken van een actie of beweging. Maak bv ook een reeks om steeds verder in te zoomen (als je een zoomobjectief gebruikt) van hetzelfde onderwerp, achterelkaar in de serie geeft een leuk effect. Fotografeer ook functioneel, dus bv een bordje van een natuurgebied etc. Wissel je beelden af door zowel detail foto’s als overzichtfoto’s te maken van hetzelfde onderwerp. Bv een landschap met een markante boom en een deel van de boom. Op die manier creëer je spanning in je show. Kijk verder ook naar kleur, vertoning van foto’s met dezelfde kleurnuance na elkaar geeft een rustiger en natuurlijker beeld. Al met al bepaald dit wat je fotografeert, Het zijn dus niet altijd de wereldplaten bij elkaar maar juist een afwisseling met functionele foto’s laat er in een show juist voorzorgen dat er bepaalde platen uitspringen! Als je de fotoshow dan ook nog afmaakt met het juist commentaar (voice over) en/of met bijpassende muziek is het helemaal compleet. Als een fotoshow je eindresultaat moet worden is het niet van belang op de hoogst mogelijke resolutie te fotograferen en aangezien je veel foto’s zult maken voor een goede selectie is er ook niet veel tijd voor nabewerking. Advies is dan ook om op een middelmatige resolutie te werken in JPG, natuurlijk wel in de hoogste kwaliteitsstand (Fine). Let wel als je buiten deze fotoshow ook nog een aantal afdrukken wilt maken dan moet je eenvoudig weg op de hoogste resolutie fotograferen en ook in RAW. Achteraf maak je de hele serie in een handeling dan kleiner in een resolutie die geschikt is voor je fotoshow. Om een fotoshow te maken zijn er een aantal softwarepakketten op de markt. Die variëren van 20 euro tot enkele honderden euro’s Aantal pakketen die geschikt zijn: • • •

Iview media pro Picture to Exe Proshow gold


Pagina 55


10 Motto en gouden tip

Motto:

Wees creatief, gedurfd en vindingrijk! Gouden tip:

Alles wat je vooraf goed doet, hoef je achteraf niet te corrigeren.


Pagina 56

Digitale natuurfotografie

Recommend Documents