Diemensies vakgroepsblad
Psychologie
Vrije wil
een illusie?
12
Feedback en Neurofeedback
41e jaargang, editie 3
17
14 Brein versus Psyche
COLOFON [DIEMENSIES] is het huisblad van de opleiding Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen en is het verenigingsblad van de VIP. Diemensies verschijnt zes maal per jaar in een oplage van 750 en wordt gratis verspreid. [KOPIJ] ontvangt de redactie bij voorkeur per e-mail. Kopij kan ook ingeleverd worden in het postvakje van Diemensies bij de portiersloge of in de VIP kamer. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten, fouten te verbeteren en/ of kopij niet te plaatsen. [BESTUUR] [VOORZITTER] Sasja de Vos [EINDREDACTEUR] Marjan Jelani [PENNINGMEESTER] Ruud Wassink [SECRETARIS/PROMO] Vera Panjer [ILLUSTRATIES] Albert Hietkamp [LAYOUT] Gerjon Doll, Alexander Meijer [REDAXIE] Alexander Meijer Anna Stuyling de Lange Carlijn van Munster Coosje de Vries Fionneke Bos Gerjon Doll Jonas Rubrech Marjan Jelani Myrthe Scheenen Peter Stukker Rudolf Leermakers Ruud Wassink Sasja de Vos Stephanie Bennett Susanne Dieudonné Vera Panjer [ADRES] Psychologisch Instituut Heymans M. 0032 Grote Kruisstraat 2/1 9712 TS Groningen [E-MAIL]
[email protected] [INTERNET] WWW.DIEMENSIES.NL [TELEFOON] 06-13329469 [©2010] Diemensies Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, op-namen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. Oplage: 750 ex.
Jaargang 41, no. 3 Voorwoord Van een terugblik van 2010 naar de snelle gewenning van 2011. Het overvloeien van de jaren gaat met steeds beter af. Dit jaar heb ik geen enkel foutje op het tentamenblad gemaakt wat betreft de jaarnotering. Ook de jaarlijkse winterdip heeft alleen soms stiekem om het hoekje gekeken. Een volledige gedaante heeft zich niet kunnen laten zien. En nu, vooruitzichten die mijn wangetjes warm laten gloeien. Over de helft van het ‘schooljaar’, groene bomen op de facultaire foto, gevoelstemperaturen waar ik bijna mijn jas voor uit doe en zelfs het licht van de dag is steeds meer ruimte aan het winnen – vijf uur heeft zich in één keer verplaatst naar zeven. De edities vliegen de productie uit en een complete Engelse editie (!!!) staat in de startblokken. De vorige editie ben je helemaal op de hoogte gesteld van de activiteiten van de VIP. Deze editie hebben de schrijvers zich weer bezig gehouden met onderwerpen die volgens hen psychologisch belicht moesten worden. Zo houdt Fionneke een vernieuwende uiteenzetting over aloude discussie over ‘de vrije wil’ en zet Myrthe het contrast tussen brein en psyche neer. Een fijn vers terugkomend element in de Diemensies is de gedichtenpagina van Alexander. Door een psychologische bril wordt de (verhalende) poëzie gepresenteerd. Neem deze editie, een lekker bekertje koffie, verplaats jezelf naar de tuin en geniet!
INHOUDSOPGAVE Voorwoord Psychologie van de eerstejaars Zie Pagina door Fionneke Bos
16
Prikbord
4
Verstehen
6
Ruud wassink
Facultair nieuws
8
Aliens & Cowboys
10
Sasja de Vos
Liefs, Sasja de Vos Voorzitster Diemensies
plekjes Cowboys & Chille van Groningen Aliens door Sasja de Vos
door Alexander Meijer Carlijn van Munster
Zie Pagina 10 Zie Pagina 18
De vrije wil Fionneke Bos
12
Brein versus Psyche Myrthe Scheenen
14
Psychopoëzie Alexander Meijer
15
Psychologie van de eerstejaars Fionneke Bos
16
Feedback en neurofeedback Coosje de Vries
17
Chille plekjes van Groningen Alexander Meijer Carlijn van Munster
18
VIP-pagina’s
20
Tussen einde en begin Anna Stuyling de lange
22
Diemensies’ POT
23
‘Volle blaas leidt tot betere beslissingen’ AMSTERDAM – Mensen nemen beter doordachte beslissingen als ze nodig naar de wc moeten. Dat hebben Nederlandse wetenschappers vastgesteld. Als mensen een volle blaas hebben, houden ze bij het nemen van beslissingen de lange
Prikbord & Opmerkelijke Nieuwtjes
termijn beter in de gaten dan wanneer ze geen aandrang voelen om te plassen. Dat melden onderzoekers van de Universiteit van Twente in het wetenschappelijk tijdschrift Psychological Science. Volgens hoofdonderzoekster Mirjam Tuk leidt de controle die het brein moet uitoefenen over de blaas ertoe dat ook de controle over andere taken en gedachten wordt vergroot. Mensen gedragen zich daardoor minder impulsief. Zelfcontrole “Het hersengebied dat dit signaal verstuurt, wordt niet alleen geactiveerd om de blaas onder controle te houden, maar ook bij andere vormen van zelfcontrole”, verklaart ze in de Britse krant The Daily Telegraph. “Het in toom houden van ons impulsieve verlangen naar een onmiddellijke beloning
De wetenschappers kwamen tot hun bevindingen door proefpersonen 750
VIP
A genda gen Lugus en Clio
Feest met studieverenigin
milliliter water te laten drinken, of slechts enkele slokken. Na veertig minuten – de tijd die water ongeveer nodig heeft om de blaas te bereiken – werd hun mate van zelfcontrole getest. Beloningen Alle deelnemers aan het experiment kregen acht scenario’s voorgelegd, waarbij ze
en € 5,rten leden € 3,- voor niet- led
moesten kiezen tussen een kleine beloning
Kaa
Carrièreavond Hersenen & VIP-borrel
- 22:30 maandag 28 maart 20:00 dinsdag 5 april 22:00 vrij
HOUSTON - De aardbeving in Japa n heeft de dag iets korter gemaakt. De beving heeft de draaiing van de aard e vrijdag met 1,6 microseconden vers neld. De as van de aarde is 15 centime ter verschoven. De versnelling was iets meer dan het effect van de aardbeving in Chili vorig jaar. Het meeste effect was er bij de beving in het Indonesische Sumatra in 2004. Toen duurde de dag 6,8 microseconden korter.
Vos boven in hoogste Britse wolkenkrabber LONDEN - Een dappere vos heeft de trappen van de hoogste wolkenkrabber van Groot-Brittannië beklommen. Het roofdier leefde twee weken lang op de 72e verdieping van de Shardtoren, die in aanbouw is in Centraal-Londen. De vos leefde al die tijd van eten dat bouwvakkers hem toewierpen. Hij liet zich lastig vangen, toen dierenredders hem naar een veiliger oord wilden brengen. Pas na vele pogingen in de 288 meter hoge toren stapte het dier in een kooi. De vos werd Romeo genoemd en naar een centrum buiten Londen gebracht. ‘’Romeo was in goede gezondheid, hoewel hij een tijdje weinig had gegeten’’, zei Ted Burden van Riverside Animal Centre vrijdag. ‘’We hebben hem een paar goede maaltijden gegeven. En uitgelegd dat als vossen bedoeld waren om op de 72e etage te leven, ze wel vleugels hadden ontwikkeld’’, zei hij lachend. De vos is uitgezet in de natuur.
termijn is één van de mechanismen die in dit hersengebied ontstaat.”
’t Pakhuis Piekuur 22:00 dag 08 april 20:00 - 23:00
Japan
ten faveure van een beloning op lange
bron: www.nu.nl
dinsdag 29 maart 23:00 Kokomo Beachclub
Dag iets korter door aardbeving
Gedrag
op korte termijn en een grotere beloning die ze pas later zouden ontvangen. De mensen met een volle blaas bleken minder impulsief te handelen dan de
0:00
il vanaf 18:00
00 en zaterdag 16 apr vrijdag 15 april vanaf 16: ging Center. Rondleiding in het Neuro Ima
22:00 09:00 - zaterdag 23 april
zaterdag 16 april - 22:00 woensdag 27 april 20:00
Cinema filmavond Master H&G activiteit
Excursie naar Tallinn gspsychologie Carrièreavond Ontwikkelin
proefpersonen die weinig water hadden gedronken. Ze kozen vaker voor de grote beloning op lange termijn en negeerden de verleiding van snel geld.
en’ Slaapgebrek laat hersenen mogelijk krimp er mogelijk toe leiden dat AMSTERDAM - Chronische slapeloosheid kan mt. Dat blijkt uit een de grijze massa in de hersenen van mensen afnee wetenschappen. studie van het Nederlands Instituut voor Neuro Altena (inmiddels De Nederlandse hoofdonderzoekster Ellemarije vergeleek de witte en ) werkzaam voor de Universiteit van Cambridge nen met die van 24 grijze hersenmassa van 13 gezonde proefperso oudere mensen met slaapproblemen. aan chronische Uit de studie bleek dat de mensen die leden hersenstof hadden. grijze er mind slapeloosheid over het algemeen gepubliceerd in het De volledige resultaten van het onderzoek zijn De vraag is volgens iatry. wetenschappelijk tijdschrift Biological Psych nmassa een gevolg is de onderzoekers nog wel of het verschil in herse problemen. van slaapgebrek of juist heeft geleid tot slaap ere hoeveelheid grijze “We kunnen niet zeggen wat eerst komt: de klein Altena op Discovery News. hersenmassa of de slapeloosheid”, verklaart de fases van hun “Een vervolgstudie waarbij mensen in verschillen mst mogelijk uitwijzen. leven worden onderzocht, kan dat in de toeko ouwd als de ‘rekenunits’ Gebieden met grijze hersenstof worden besch ook dat mensen met een van het menselijk brein. Altena vermoedt dan last ondervinden van hun chronisch slaapgebrek in het dagelijks leven ‘gebrek’ aan grijze hersenstof. cognitieve processen, “Dit zou consequenties kunnen hebben voor a. zoals het nemen van beslissingen”, aldus Alten
Auteur Ruud Wassink
Das Verstehen: Willen we elkaar begrijpen of verklaren? Er zijn veel verschillende opvattingen over hoe we ons menselijk gedrag moeten interpreteren, op welke manier ons brein werkt, wat bewustzijn is, enzovoorts. Deze fascinatie voor de menselijke psyche is ook vaak de reden waarom we aan deze studie zijn begonnen. Op één of andere manier willen we er vat op krijgen, en sommigen zijn daarvoor bereid meer op te offeren dan anderen. Althans, in mijn ogen lijkt het alsof de één meer bereid is op te geven dan de ander. Hoever willen we gaan om vragen over de menselijke psyche te beantwoorden? Omdat ik niet bereid ben om offers te maken die invloed zullen hebben op mijn leven, op onplezierige wijze, zal ik mij dit artikel afzetten tegen een fysicalistische opvatting van onze hersenen en een alternatief bieden.
Een fysicalistische wat? Ja, een fysicalistische opvatting. Fysicalisme houdt in dat al onze mentale representaties, al ons gedrag en elke manier van betekenisgeving aan de wereld te reduceren is tot reacties tussen neuronen. Ik zie deze poging om menselijk handelen uit te leggen dan ook als een manier waardoor betekenis van ons handelen wordt ontnomen. Hier zal ik later op terug komen. Het mentale en alle andere dingen die niet fundamenteel zijn moeten worden gereduceerd en worden uitgelegd aan de hand van fysische wetten. Deze tak van wetenschap ontkent niet zozeer mentale representaties, maar gaat ervan uit dat elke mentale
representatie, of hogere cognitie, gelijk staat aan bepaalde neurale activiteit. Gezien het feit dat op neuraal niveau alles wat objectiever (ik noem dit graag schijnobjectiviteit en verderop zal ik dit toelichten) gemeten kan worden, is dat reden genoeg voor deze wetenschappers om op deze manier wetenschap te bedrijven en zo ons menselijk gedrag te verklaren. Bla bla bla, maar noem nu eens concreet een wetenschap die hier mee te maken heeft? Dat is bijvoorbeeld neuropsychologie, of artificiële intelligentie, of filosofie (Philosophy of Mind). Ik vind dit acceptabel, maar niet leuk. Ik snap de keuze voor deze manier van onderzoek doen, omdat onderzoeksresultaten die worden gepresenteerd met deze achterliggende methodologie een stuk objectiever klinken. “U zegt klinken?” Ik zeg klinken; heel goed. Deze opvatting van het menselijk brein gaat er vanuit dat er geen interactie plaatsvindt tussen geest en neuronen. De geest is iets waar we geen vat op kunnen krijgen en daarom negeren we die voor het gemak. Daarnaast kiezen de fysicalisten voor objectiviteit in plaats van subjectiviteit, bv. introspectie, omdat subjectiviteit iets is wat wetenschappelijk niet betrouwbaar is. MAAR DEZE OBJECTIEVE CLAIM IS DAT OOK NIET. Praktisch haalbare objectiviteit is niets meer dan intersubjectiviteit; wanneer iets objectief wordt bevonden is dat enkel een gedeelde mening.
De keuze voor een objectieve benadering van onze geest als fysieke instantie is er één die gepaard gaat met grote methodologische fouten (de error oftewel ruis). Denk hierbij aan fMRI of EEG. De fMRI-scan laat ons mooie kleurrijke plaatjes zien, maar deze kleuren zijn ook maar toegevoegd door iemand die verschillende activatieniveaus wil aanduiden. Deze activatieniveaus kunnen echter heel dicht bij elkaar liggen. Als jij per ongeluk aan je linkerteen zit te denken terwijl je wordt gescand zal dit ook terug te zien zijn op de scan. Dit wordt vervolgens meegenomen in het onderzoek, waardoor men tot onjuiste conclusies kan komen. Dit was een kleine uitwijding, maar er wordt mij binnen de redactie nog weleens verweten te veel assumpties te maken, dus bij deze heb ik dit nu hopelijk wat onderbouwd. Of deze fouten in de toekomst zullen blijven is natuurlijk de vraag, maar op dit moment is deze fysicalistische benadering van ons menselijk gedrag er eentje die zeker niet onfeilbaar is.Zoals ik eerder al betoogde snap ik de keuze, maar vond ik deze keuze niet leuk. Moet wetenschap dan leuk zijn? Nee, maar als er een alternatieve wetenschappelijke methodologie voor handen is die wel leuk is, dan kies ik voor leuk. Wat stel ik voor? Een methodologie die verwant is aan de hermeneutiek.
De hermeneutiek is een oude (pseudo-) wetenschappelijke discipline die is ontwikkeld tussen de 18e en 19e eeuw. Deze methode is ontwikkeld met als doel zijn object van studie te begrijpen vanuit zijn gehele context. De hermeneutiek werd vooral in het leven geroepen als reactie op de causale verklaringswijze van wetenschap door Wilhelm Dilthey. Het werd met name toegepast op literatuur en kunst, omdat deze producten zich niet lieten verklaren op causale wijze. In de huidige psychologie zou je kunnen stellen dat wij hetgeen we onderzoeken juist proberen los te weken van alle componenten waaraan het verbonden zit (dus zijn context); we ambiëren niet voor niets de experimentele situatie, waarbij we maximale controle over de context krijgen.
de bètazijde van de psychologie, de neuropsychologie bijvoorbeeld, zich ook meer gaat bezig houden met de betekenis van gedrag. Ik snap dat een reductie van gedrag in termen van fysicalistische processen niet altijd te vermijden is, maar ik vind het eliminativism te ver gaan. Deze stroming, en ik doel hier met name op P. & P. Churchland, pretendeert dat het beter is om het hele jargon van de common sense psychology te vervangen voor neurowetenschappelijke termen. Zoals eerder al gezegd stelde ik dat dit betekenis ontneemt van ons handelen. “Waarom?” vraagt u zich misschien af. Als alles te beschrijven is in termen van neurotransmitters, dan zijn door ons ervaren problemen niet alleen toe te schrijven aan ons handelen, maar ook aan bepaalde niveaus van transmitters. Dus we hebben de hermeneutiek als Een tendens is dat men de oplossing oplossing voor het fysicalisme. Simpel. dan ook gaat zoeken in het veranderen Simpel? Nee, zo simpel ligt het niet. Ik van deze niveaus, in plaats van het besef dat we deze methodologie niet veranderen van gedrag wat in relatie kunnen toepassen op het helpen van staat met onze neuronen. In andere geesteszieke mensen. Daarnaast zou woorden: we hoeven ons niet meer je kunnen zeggen dat een psycholoog, druk te maken om wat we doen, zolang los van het type interventie, op dit ons dopamineniveau maar op peil moment eigenlijk al hetzelfde doet. is. Een voorbeeld is bijvoorbeeld het Een psycholoog neemt namelijk ook opkomende neurofeedback; de cliënt de omgevingsfactoren van de patiënt mee in het klachtenbeeld. Zit ik hier dan moet tijdens de ‘therapie’ een passieve luchtkastelen te bouwen? Nee. Ondanks houding aannemen en de software waaraan je zit aangesloten richt zich op deze punten lijkt het me nog steeds interessant om de hermeneutiek toe te de hersengolven. passen in zowel interventiesetting als in In interventiesetting zou ik graag wetenschappelijke setting. willen zien dat de mens als redelijk, zelfstandig wezen wordt beschouwd. De wetenschaptheoretische tak van Omdat de mens als redelijk wezen de psychologie past deze manier wordt beschouwd, wordt de oplossing van onderzoek doen al in zekere zin voor problemen gezocht in de manier toe. Maar het zou zo goed zijn als waarop deze mens betekenis aan de
dingen geeft. Onder dingen wordt alles verstaan wat te maken zou kunnen hebben met het probleem; er wordt dus naar de gehele context gekeken. Ik stel voor dat de psycholoog dan ook beoefend raakt het in interpreteren van wat de cliënt zegt, doet en wil. Ik gebruik hier het woord cliënt, omdat patiënten ziek zijn en ik de hermeneutiek niet als oplossing voor zieke mensen zie. Wat als ziekte gezien wordt is dan weer een tweede. Geestelijke problemen hoeven vanuit dit perspectief niet onmiddellijk als ziektes te worden beschouwd. Misschien klinkt dit voor jullie als een open deur, want deze manier van therapie zou verdacht goed aansluiten bij een in verval geraakte therapie soort: de humanistische psychotherapie.
Wat gek. Ik schrijf pagina’s vol om tot een conclusie te komen dat we een therapie moeten invoeren die al jaren is afgeschreven. Als dit de conclusie is die je uit het artikel hebt getrokken, dan is mijn poging om je de ogen te openen mislukt. Zonde. Ik zal mijn standpunt met man en macht verdedigen, en dus ook deze type behandeling, maar ik zal ook meteen toegeven dat ik nog geen zicht heb op een concrete implementatie. In hoeverre interventie met een hermeneutische methode te realiseren is, is dus de vraag. Laat vooral duidelijk zijn dat ik er naar streef dat de mens als redelijke, begrijpende uniciteit wordt beschouwd. Ik ben psychologie gaan doen om de psyche te begrijpen, en niet om deze te verklaren.
Facultair
nieuws
Master your talent day 21 april Op donderdag 21 april vindt er een groot masterevenement plaats in de kantine van GMW en de zalen rondom de Hortustuin. Alle GMW-masteropleidingen zullen hierbij vertegenwoordigd zijn: Psychologie met alle 6 masterrichtingen, MSc in Psychology, Pedagogische Wetenschappen, Orthopedagogiek, Onderwijskunde, Education, Sociologie, Educatieve master Maatschappijleer en de Research Master. Dus ben je geïnteresseerd in een of meer masteropleidingen die de faculteit GMW te bieden heeft en/of ben je benieuwd of je kunt worden toegelaten, kom dan langs op donderdag 21 april tussen 15 en 19 uur. Aanmelden is niet verplicht maar wel aanbevolen. Kijk voor het aanmelden en meer informatie op: www.rug.nl/masteryourtalent
Allen Frances (DSM IV) op bezoek in Groningen Op 12 mei aanstaande houdt Allen Frances, hoofdauteur van de DSM IV een lezing in Groningen met de titel “The Uses and Misuses of Psychiatric Diagnosis”. Hij maakt zich zorgen over het toenemend aantal kinderen en volwassen die de diagnose ‘psychische stoornis’ krijgen. Frances waarschuwt dat de komst van de nieuwe editie van de DSM (editie V) het aantal gediagnosticeerde mensen enorm zal toenemen. Naast de lezing van Frances zullen ook Laura Batstra (RUG) en Edo Nieweg (LENTIS) een lezing geven over enkele controversiële zaken rond de DSM. 12 mei: 14-16.00uur Geertsemazaal Academiegebouw
Subsidietoekenning: De psychologische impact van collectieve actie In de Open Competitie MaGW 2010 heeft het NWO onlangs een subsidie toegekend aan Martijn van Zomeren, Universitair Hoofddocent bij de basiseenheid Sociale Psychologie. Van Zomeren ontving de subisidie voor zijn onderzoeksvoorstel ‘Toward a new and better understanding of empowerment and politicization: The psychological consequences of participating in collective action’. Met de subsidie zal een AIO worden aangesteld die onderzoek gaat doen naar wat de psychologische impact is van het deelnemen aan een collectieve actie. Dit kan gaan om kleine acties zoals het tekenen van een petitie, maar ook om grotere acties. Bijvoorbeeld deelname aan demonstraties en stakingen. Specifiek richt het onderzoek zich op de vraag of collectieve actie leidt tot empowerment en of het mensen politieker bewust maakt.
Kunst en GMW Sinds het begin van het studiejaar 2010/2011 organiseren Liesel Bonhage en Johanna Hondelink onder de naam ‘gARTen’ kunstexposities voor de faculteit. Als jonge afgestudeerde kunstenaars hebben ze ondervonden dat het hun aanspreekt om bezig te zijn met meerdere aspecten van het kunstenaarschap. Hierbij vinden ze het belangrijk dat kunst een functie krijgt in een publieke sfeer om zo een breder publiek te bereiken. De kunstwerken die worden geëxposeerd zijn veelal van jonge startende kunstenaars. De eerste expositie, gARTen#01 ging van start in september 2010, bij de opening van het studiejaar. In en om de faculteit waren er werken te zien van zes kunstenaars uit verschillende disciplines. Zo was in het trappenhuis van het Heymansgebouw een videoinstallatie van Sander Wiersma te bewonderen en een wandreliëf van Jantine Lanting. Ook in de oude Hortustuin hingen verschillende kunstwerken, zoals het levensgrote muziekinstrument met ijzeren buizen van Marleen Andela, en boven de vijver de mechanische wolk van Sanne Groen. De druppels van Hannah Streefkerk in de glazengang aan de Nieuwe Boteringestraat vormden een mooie blikvanger voor de voorbijgangers. De gARTen exposities zoeken aansluiting bij de kennis van de gedrags- en maatschappijwetenschappen; door andere invalshoeken te belichten worden nieuwe impulsen geboden aan de bezoekers van de faculteit. Voor de opening van de eerste expositie schreef de vice-decaan van de faculteit Wied Ruijssenaars een tekst over de relatie tussen kunst en wetenschap. Hij omschreef de relatie als volgt: “De wetenschapper toetst en wordt getoetst. De kunstenaar verrast en fascineert. De wetenschapper promoveert en speelt het spel zoals het gespeeld móet worden, de kunstenaar tart de bestaande spelregels en schendt ze. De wetenschapper probeert algemene problemen op te lossen, de kunstenaar beperkt zich tot zijn eigen probleem en zoekt net zo lang naar de oorsprong van en in zichzelf dat wij, als wij van buitenaf vinden dat ‘t gelukt is, het ‘oorspronkelijk’ noemen. Beiden bewegen zich op het snijvlak van waarheid en leugen.” De volledige tekst is te vinden op de website van gARTen. De tweede expositie in het kader van gARTen project, loopt van 9 maart tot in de zomer. Naast een nieuwe video-installatie en objecten in de tuin zal er nu ook in het Nieuwenhuisgebouw een werk te zien zijn. In de glazengang aan de Nieuwe Boteringstraat maakt kunstenares Sabrina Basten een kunstwerk op maat. De opbouw hiervan begint op 9 maart en zal gedurende een week voor iedereen te volgen zijn. Rond het kunstwerk ‘Het beeld, het oordeel’ van Harry Bos, dat te zien is in de Heymansvleugel wordt op 9 maart een symposium georganiseerd. Dit symposium is de officiële start van gARTen#02. Deelnemende kunstenaars gARTen #02 zijn: Sabrina Basten; Yvonne Blaauw; Harry Bos; Sjoukje Gootjes; Evelien Lohbeck; Koosje Schmeddes ; Hannah Streefkerk. Wil je op de hoogte blijven van alles rondom de gARTen exposities, meld je dan aan op de website www. rug.nl/gmw/kunst. Of voeg gARTen toe aan je vrienden op Facebook! www.rug.nl/gmw/kunst
8
Jaargang 41 editie 3
januari 2011
9
Auteur Sasja de Vos
Aliens&cowboys
Een grote lege zaal. De uitnodigende stoelen worden langzaam maar zeker gevuld door binnendruppelend publiek.
Dinsdagavond, half tien. Groepjes vrienden proberen halve rijen te vullen met het liefst een lege stoel aan het einde van het vertrouwde treintje. Steeds meer schoenen op de trap, steeds meer koppen haar in het vergezicht naar het grote
scherm. Het licht dimt en het doek krimpt. Trailers van films waarvan beloofd wordt dat ze binnenkort te bewonderen vallen, geven al een klein stukje weg van de hoofdattractie die niet meer lang op zich laat wachten.
.. En dan, de teleurstelling. Als een vluchtige vlaag laat de verwachting op een film van kwaliteit zich wegwaaien.
Skyline. Nog even denk je aan je eerste ingeving om de zaal te verlaten, bij de aankondiging van Cowboys and Aliens, nog geen twee minuten geleden, maar het is al te laat.
Een fascinatie voor het (eventuele) leven buiten het bekende leven op aarde is geen nieuwe. Al lijkt deze zoektocht wel in de mode te zijn. Drie nieuwe films over buitenaardse wezens in korte tijd, die vaak kwaadaardige bedoelingen hebben en het de mensheid (vaak letterlijk) zuur maken. Waarin de overheid haar samenleving met man en macht te probeert te beschermen. Zwaar geschut wordt ingezet, maar tevergeefs. De weerstand in de vorm van brute kracht blijkt niet de juiste. Buitenaardse lichamen vliegen in stukken uit elkaar, maar worden door een onzichtbare aantrekkingskracht
enkele seconden daarna weer ineen getrokken. Weliswaar met verschillende onderdelen op verkeerde plekken, het ‘lichaam’ functioneert weer. Tegelijkertijd met het herstellen van de schade valt de hoop van de menselijke beschaving in elkaar en laat zich door wanhoop overnemen. Tot er een moedige man opstaat die zichzelf – meestal voor een bijna verloren vriendinnetje – opoffert. De man vecht zich een weg naar de kern van het buitenaardse systeem en schakelt van binnenuit het buitenaardse gevaar uit. De aarde is gered.
De existentiële vraag over het leven op aarde, wat zich beperkt tot het hier en nu, kent vele vormen. Eén van de meest kenmerkende van de afgelopen maanden is toch wel de verplaatsing van het leven hier, naar het leven daar. Een nieuwe golf van filmmakers propagandeert dit vraagstuk. Een algemeen gedeeld idee van ‘buitenaards leven’ met nog geen enkele gefundeerde ondergrond. Interpretatie is dus vrij voor iedereen. Dat levert knappe staaltjes fantasiewerk op. Met als sterk aanwezige bijkomstigheid vaak de destructie van de aarde, het hier en nu. De hoofdthema’s – liefde, goed vs. kwaad, slachtoffer en held – worden mooi in het verhaal verweven, maar de huidige interpretaties laten verder hun gedeelde mening over kwaadaardige mensopetende monsters niet minder licht doorschemeren. Best interessant wanneer je je bedenkt dat de interpretatie open is, en er geen enkele aanleiding gegeven wordt voor een negatieve belading als die algemeen aangehangen lijkt te worden. Alien abductions zijn bekende voorbeelden van deze negatieve interpretatie in de verhaallijn van het buitenaarde leven, met een wanhopige uitkomst voor de nabestaanden; wanneer is het jouw beurt?
Waar komt deze angstige interpretatie vandaan? Naast de vrees voor het onbekende, ontstaat er vrije ruimte. De tegenbeweging van het hier en nu. En de denkruimte die hierdoor wordt gecreëerd, door hetzelfde soort leven maar dan met een hele andere invulling, daar en later. Angst voor de onderpositie van het leven op aarde – het buitenaardse leven kan ons immers bereiken, niet vice versa – zorgt voor twijfel. Onze perceptie van overmacht en heliocentrisme hoeft niet te volstaan.
Lieve geïnteresseerden, Graag stellen wij ons aan jullie voor! Het SPS-NIP staat voor de Sectie Psychologie Studenten van het Nederlands Instituut van Psychologen. Dit is een landelijke organisatie voor psychologiestudenten vanuit de beroepsvereniging voor psychologen. In iedere studentenstad wordt het SPS-NIP vertegenwoordigd door een platform. Wij, als Platform Groningen, hebben het doel om jullie goed voor te lichten over het NIP, over de vele voordelen, over de registraties en de mogelijkheden na je studie. Het lidmaatschap van het SPS-NIP biedt vele voordelen voor jou als toekomstige psycholoog. Zo ontvang je iedere maand het wetenschappelijke tijdschrift De Psycholoog, kun je gratis deelnemen aan alle activiteiten van het SPSNIP door heel Nederland en kun je gratis advies ontvangen over jouw CV of sollicitatiebrief. Daarnaast is actief zijn binnen onze gezellige organisatie een pre op je CV! Zowel op nationaal als internationaal kun je als lid van het SPS-NIP een groot netwerk opbouwen. Wij proberen jullie door tal van activiteiten door het jaar heen in contact te brengen met het werkveld. Zo organiseren wij verschillende lezingen met interessante sprekers uit het werkveld, workshops, excursies en als grote activiteit de “Master Your Future Dag”! De dag om je voor te bereiden om jouw toekomst! Op deze dag komen verschillende psychologen vertellen over hun werkervaringen. Daarnaast zijn er ook interessante workshops waar je aan kunt deelnemen! Ook wordt op deze dag volop aandacht besteed aan registraties, wat houdt een NIP-Registratie in? Hoe ziet de GZ-opleiding eruit? Hoe word je klinisch psycholoog? Op deze dag proberen we jullie een goed beeld te geven wat er allemaal mogelijk is na een studie psychologie. Graag zien we jullie op dinsdag 26 april van 9.00 tot 16.30 op de faculteit GMW. Meer informatie kun je vinden op onze Facebook pagina (www.facebook.com/spsplatformgroningen), Hyves pagina (www.hyves.nl/platformgroningen), en ons posterbord in de hal van het Heymans. Mocht je dan nog vragen hebben, schroom niet en stuur een mailtje naar
[email protected] . Wij helpen je graag! Veel liefs, Platform Groningen
Een vinger op deze zere plek leggen is niet zo makkelijk gedaan, en doet ook af aan het het mooie van de science-fiction (film-) liefhebbers. Wel een mooie gedachte om mee te nemen in de bioscoopzaal tijdens de langverwachte Cowboys and Aliens… januari 2011
11
De
vrije wil slechts een illusie?
Auteur Fionneke Bos
op de manier waarop je in de toekomst beslissingen zult maken? Misschien ben je in een onbewuste opwelling gaan stappen terwijl je eigenlijk voor je tentamens had moeten leren. Achteraf baal je ontzettend omdat je je tentamen niet gehaald hebt en vraag je je voortdurend af waarom je niet gewoon door hebt geleerd. Door dit ‘commentaar’ op je keuze zal je, of het nou
Vorig jaar verscheen er een opvallend boek in de populair psychologische literatuur: De vrije wil bestaat niet van Victor Lamme. Lamme is hoogleraar Cognitieve Neurowetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en houdt er na jaren van hersenonderzoek een nogal impopulaire mening op na. Hij meent namelijk, zoals de titel van zijn boek al suggereert, dat de vrije wil niet bestaat. Hoe goed je ook over een bepaalde keuze nadenkt, het heeft geen enkele zin. Het onbewuste is de ware heerser over je lichaam. Volgens hem hobbelen we eigenlijk een beetje achter de feiten aan, terwijl we denken almachtig te zijn in ons eigen brein. Jammer voor iedereen die dacht dat zijn studie psychologie een weloverwogen keuze was: dat was namelijk al ver voor je er bewust over na ging denken bepaald. Is de vrije wil echt een illusie? En wie heeft er dan de controle over je brein?
bewust of onbewust is, in de toekomst waarschijnlijk een andere keuze maken.
Maar Lamme doet nog een extra duit in het zakje. Reclame probeert je via allerlei geniepige trucjes over te halen hun product te kopen of op een bepaalde kandidaat te stemmen. Zo kwam Bush tijdens de verkiezingen tegen Al Gore in opspraak omdat zijn reclamespotje een subliminale boodschap bevatte. Vlak nadat Al Gore in beeld was geweest was namelijk heel kort het woord ‘rats’ in beeld te zien, zo kort dat het niet bewust zou kunnen worden waargenomen. De reclamemakers hoopten dat de kijkers Al Gore zouden associëren met een ‘vieze rat’. Inmiddels is het gebruik van subliminale reclame verboden, maar ook in het dagelijks leven wordt je onderbewuste constant geprikkeld met allerlei stimuli. Dit
Brainreading
wordt ook wel priming genoemd. Als je bijvoorbeeld haast hebt en bij veel stoplichten nét door rood
Lamme baseert zijn conclusies op jaren van hersenonderzoek. Hij stelt de vrije wil gelijk aan het bewuste, en door middel
rijdt. Dan is het toch vreemd als je bij één stoplicht wel keurig remt als het licht oranje wordt? Niet als je een paar tellen later
van gedetailleerde hersenscans wil hij aantonen dat het bewuste eigenlijk een aanfluiting is. Op hersenscans is namelijk te
een politieauto opmerkt. Blijkbaar had je onbewuste dat al veel eerder gezien en de keuze voor je bewustzijn gemaakt. Het is
zien welk hersengebied op een bepaald moment actief is en ook hoe sterk die activiteit is. Volgens Lamme kan je aan de
echter de vraag of deze snelle manier van keuzes maken ook geldt voor meer gecompliceerde beslissingen.
sterkte van de activiteit zien wat iemands voorkeuren zijn: je laat een plaatje zien van bijvoorbeeld een hamburger en meet dan de sterkte van de reactie. Hij noemt dat brainreading: je hersenen zijn dan in feite een open boek waaruit al je verborgen gedachten en voorkeuren naar voren kunnen komen. Het gekke daarvan is dat iemand zelf kan beweren dat hij hamburgers helemaal niet lekker vindt, maar volgens Lamme zullen zijn hersenen hem dan verraden. Dit zou betekenen dat je er in je bewustzijn hele andere meningen op na kunt houden dan in je onderbewustzijn. Betekent dit dan ook dat je zelf helemaal geen invloed meer kunt uitoefenen op je voorkeuren en keuzes?
Volgens Lamme zijn er drie belangrijke factoren die invloed uitoefenen op je gedrag: je omgeving, je opvoeding en je genen. Tijdens je opvoeding worden bijvoorbeeld schema’s, stereotypen en vooroordelen aangemaakt die ervoor zorgen dat je je op een bepaalde manier gedraagt. Je genen beïnvloeden gedrag doordat je voor bepaalde eigenschappen meer aanleg hebt. Maar is hiermee dan ook gezegd dat je zelf geen enkele invloed meer kunt hebben op je keuzes? Waarschijnlijk niet.
“
Want hoewel er allerlei factoren zijn die jou gevormd hebben zoals je bent, hoeft dat nog niet te betekenen dat bewust nadenken geen zin meer heeft. Je hebt als het ware
Bewustzijn is een kwebbeldoos
Waarschijnlijk is die conclusie iets te voorbarig. Dat jij onbewust misschien een andere mening hebt dan je zelf denkt
een ‘basispakketje’ meegekregen dat je in bepaalde
betekent nog niet dat je dat ook in je gedrag terugziet. Iets soortgelijks zien we bij de Implicit Association Test (IAT). Met deze
situaties kunt gebruiken, of niet. Het onderbewustzijn
test wordt er gemeten of je negatieve associaties hebt met bijvoorbeeld gekleurde mensen en zo onbewust discrimineert. In
kan je misschien klaarmaken voor gedrag, maar tot op het laatste
de test kan soms naar voren komen dat iemand veel discriminerende associaties maakt, terwijl de proefpersoon zelf beweert
moment kan jij bewust beslissen of je de handeling echt gaat uitvoeren. Het
juist zo min mogelijk te discrimineren. Misschien is men in het dagelijks leven bang om voor racist aangezien te worden en is
onderbewustzijn kan signalen doorsturen van ‘hé, ik heb honger, ga eens wat
hij bewust bezig om zichzelf positief op te stellen tegenover anderen. Dit impliceert dat de mens nog wel degelijk een vrije
te eten pakken!’, maar je bewustzijn kan beslissen of dat een verstandige en
keuze heeft: hij kan dan wel bepaalde onbewuste overtuigingen hebben, maar hij kan er in zijn gedrag bewust voor kiezen om
goede keuze is. Daarin zit een wezenlijk verschil.
deze te negeren of om zich juist tegenovergesteld te gedragen. Dat we bepaalde onbewuste neigingen hebben, zoals Lamme aantoont, wil dus nog niet meteen zeggen dat we helemaal geen keuzes en dus geen vrije wil meer hebben.
Het onbewuste: de ware heerser? Lamme noemt het bewustzijn graag een oud mannetje dat op een bankje zit te kijken naar wat er allemaal om hem heen gebeurt. Het onderbewuste maakt razendsnel keuzes en pas daarna wordt dit doorgespeeld aan je bewustzijn. Zo kunnen we al in één seconde een redelijk accurate indruk geven van een persoon. Pas later gaan we redenen bedenken voor onze gevoelens en keuzes, die vaak helemaal niets te maken hebben met de werkelijke reden. Allerlei prikkels roepen emoties bij je op waardoor je liever voor het ene alternatief kiest dan voor het andere, maar daar heeft je bewustzijn meestal geen weet van. In feite is het bewustzijn dus een soort ‘kwebbeldoos’: het geeft eindeloos commentaar over de redenen achter onze beslissing, zonder daarin erg accuraat te zijn. Maar is het niet zo dat juist het commentaar op de beslissing veel invloed heeft
”
Het is een verleidelijk betoog dat Lamme houdt: geen zorgen meer over foute beslissingen! Geef gewoon de schuld aan je brein, jijzelf kon er toch niets aan doen. Een beetje een vreemd idee, niet? Het is jammer dat Lamme op basis van hersenscans denkt te kunnen bewijzen dat de vrije wil niet bestaat. Want deze kunnen misschien wel laten zien wat er in de hersenen gebeurt tijdens een beslissing, maar zeggen niet zoveel over hoe iemand tot zijn keuze gekomen is. Dus voordat we er bewust voor gaan kiezen om onze vrije wil en ons bewustzijn af te schrijven, mag hij eerst met wat meer bewijs komen.
januari 2011
15
Auteur Fionneke Bos
Psychologie van de eerstejaars
Als kersverse eerstejaars bestaat je nieuwe leven voor een groot deel uit nieuwe mensen leren kennen.
Als er één ding erger is dan beoordeeld te worden door
Vreemde stad, nieuwe studie, onbekende mensen,
een groep studenten, dan is het wel beoordeeld te worden
het is allemaal nét even anders dan je gewend bent.
door een groep psychologiestudenten. Zodra je leert over allerlei interessante mentale stoornissen schrijf je ze prompt aan je hele omgeving toe. Zo ken ik al meerdere studenten met angst- en paniekstoornissen, een oud-
Waar je op de middelbare school elke les naast dezelfde (aardige) persoon zat, zit je nu in een enorme bioscoopzaal waar praktisch iedereen naast je kan komen zitten. Soms leidt dit tot hilarische maar ook vervelende situaties. Zelf zat ik een keer naast een jongen die constant vreemde geluiden zat te maken en op mijn geleende pen kauwde. Ik heb hem de pen maar laten houden… Iemand vertelde mij
klasgenoot heeft hoogstwaarschijnlijk autisme en een paar familieleden zijn depressief. Voor sommige personen leidt dit tot vreselijke dilemma’s. Zo zei laatst iemand tegen mij: “Ik weet echt heel zeker dat hij autisme heeft, echt verschrikkelijk! Wat moet ik nu doen? Moet ik het tegen hem zeggen? Dat is toch ook zielig! Maar hij moet wel geholpen worden…”
dat ze een keer naast een jongen zat die zo verschrikkelijk stonk dat ze na de pauze maar ergens anders is gaan
Verder is het grappig om te horen hoe mensen reageren
zitten. Toch heb je naast deze ‘interessante’ situaties ook
als je zegt dat je psychologie studeert. Sommigen zeggen
wel eens geluk en ontmoet je erg gezellige mensen met
(zogenaamd grappig): “Zo, dus nu kan je dwars door me
wie je een saai college wel doorkomt.
heen kijken!” Anderen kijken je een beetje raar aan en lijken bijna bang voor je te zijn. Er zijn ook mensen die
Het is leuk om nieuwe mensen te leren kennen, maar soms ook best vermoeiend. Zo moet je constant op je hoede zijn om er niet iets uit te flappen wat je eigenlijk helemaal niet had willen zeggen. Ook moet je jezelf vooral niet te apart aankleden, omdat de kritische psychologen in spé na twee uur college hun oordeel wel klaar hebben. Er hoeft dus maar één ding te gebeuren of je goede eerste
graag even willen laten zien hoeveel ze over jouw studie denken te weten. “Ja, leuk joh! Daar las ik laatst nog een boek over!” Om vervolgens ellenlange verhandelingen af te steken die uiteindelijk helemaal niets met psychologie te maken hebben. Als je ze daar vriendelijk op wijst kijken
aankomt zullen maar weinig mensen echt ‘zichzelf zijn’. Zeg dat je favoriete programma Benelux’ Next Topmodel is en je bent oppervlakkig. Zeg dat je stiekem heel erg houdt van schietspelletjes en je bent een nerd. Zeg dat je bij een callcenter werkt en je bent een oplichter. Want je moet natuurlijk niet vergeten, je zit in een zaal vol psychologen die allemaal wel een theorie hebben over hoe jouw persoonlijkheid in elkaar steekt.
FEEDBACK EN NEUROFEEDBACK De menselijke emoties zijn in de filosofie en in de psychologie een fenomeen waarmee wordt nagedacht over menselijk gedrag, het levensperspectief en sociale interacties tussen mensen. Bijvoorbeeld de emotie angst wordt in de psychologie vaak gebruikt in relatie tot het leggen van associaties. Mensen met een fobie kunnen over het algemeen bang zijn voor onbekende situaties, en er kan een fobie zijn voor een specifieke diersoort bijvoorbeeld duiven. In algemene termen mag bijvoorbeeld aangenomen worden dat er in het verleden een gebeurtenis of situatie is geweest, welke ertoe heeft geleid dat angst gekoppeld wordt aan een bepaalde situatie of een voorwerp. Bij mensen met een fobie wordt eveneens een verhoogde activiteit gevonden in hersendelen die de emotie reguleren, de amygdala is actief bij de sensatie van emotie. Blijdschap kan in theorie een oplossing bieden voor gevoelens van angst. Echter omdat de emoties met logica niet gecontroleerd kunnen worden, moet met de hulp van feedback op het eigen gedrag door een psycholoog en inzichten met betrekking tot cognities een verandering van emotie mogelijk zijn.
ze je minachtend aan en mompelen iets in de trant van ‘ze weten het ook altijd beter, die psychologen…’
indruk is aan flarden geschoten. Mensen zeggen altijd dat je ‘jezelf moet zijn’, maar als het op eerste indrukken
Auteur Coosje de Vries
Tja, misschien is dit dan de psychologie van de eerstejaars?
Los van het bestaan van emoties als leidraad voor het menselijk functioneren, is er aandacht ontstaan voor het bestaan van neuro-feedback. Neuro-feedback wordt toegepast in onderzoek en wanneer mensen een cognitief neurologische stoornis hebben. Bijvoorbeeld ADHD en ADD. Met een EEG registratie wordt de hersenactiviteit zichtbaar gemaakt. Wanneer de juiste hersenactiviteit wordt geproduceerd, vindt er beloning plaats in de vorm van beeld en geluid. Dit stimuleert de hersenen om de gewenste hersenactiviteit vaker en meer te produceren. Er is onder andere onderzocht of mensen met ADHD dezelfde hersenactiviteit vertonen bij
specifieke taken en testen, dan mensen zonder een psychische aandoening. In het dagelijkse leven zijn mensen bij het maken van keuzes niet gebaat bij logica. De meeste belangrijke financiële beslissingen en overwegingen (bijvoorbeeld de onderwerpen die aan bod komen in nieuwsuitzendingen) zijn gebaseerd op emotie. Een probleem hierbij is dat het tijdsperspectief bij ieder individu verschilt. Met als gevolg dat er ook bij eensgezindheid en het bestaan van een overheersende emotie met betrekking tot een taakproces, de emotie continu een waardevol gespreksonderwerp is en blijft. Communicatie en praten over emotie is echter niet bij alle doelgroepen een blijvende oplossing. Mensen met ADHD en ADD moeten behandeld worden met medicijnen, omdat zij lijden aan een neurologische stoornis. Tegenwoordig wordt er daarnaast behandeld met neurofeedback. Wanneer de emotie niet zou bestaan, was het vasthouden van een idee en het creëren van een mentale omgeving voor de uitvoering van dit idee niet mogelijk, volgens de meeste wetenschappers. Met de hulp van emoties denken wij meerdere keren aan een bepaalde ontdekking of uitvinding, en op deze manier kan het menselijk denken resulteren in verbeteringen in de biologie, technologie, filosofie of andere wetenschappen. Neuro-feedback kan niet iedereen met een gedrags- of ontwikkelingsstoornis helpen. Bijvoorbeeld kinderen met een vorm van autisme, hebben niet de spiegelneuronen voor emoties die zo hard nodig worden gevonden door psychologen om sociale vaardigheden te ontwikkelen
op jonge leeftijd. De ontwikkeling van spiegelneuronen vormt de biologische basis voor de zogeheten Theory of Mind (ToM). In deze theorie moet men over een inlevingsvermogen beschikken in relatie tot andere mensen. Een aantal psychische problemen worden in de psychologie verholpen met cognitieve therapie. Deze therapievorm is gebaseerd op feedback van beoordelaars, positief en negatief. Kinderen met ADHD kunnen met neuro-feedback geholpen worden in de beperkingen van hun stoornis. En volwassenen eveneens. De lage mate van activiteit in de prefrontale hersenen, hetzelfde hersengebied waar serotonine geproduceerd wordt, en welke de productiviteit van de amygdala (verantwoordelijk voor angstgevoelens) remmen. Deze activiteit in de prefrontale hersenen kan met neuro-feedback worden gestimuleerd. De therapie met neurofeedback leidt tot tevreden resultaten en is erg populair bij jongeren en volwassenen. Feedback van een gedragswetenschapper op het functioneren van iemand met een psychologische stoornis is een reguliere therapievorm en kan een aanvulling zijn op neuro-feedback. Feedback kan geen vervanging zijn van neuro-feedback. Het onderscheid tussen feedback en neurofeedback en het nut van emotie bij de regulering van het gedrag, is een interessant psychologisch onderwerp. Wellicht moet neuro-feedback bij kinderen en volwassen met een neurologische stoornis in de toekomst eerder serieus in overweging genomen worden. Het toepassen van feedback in de gewone cognitieve gedragstherapie levert namelijk geen resultaten op bij mensen met ADHD of ADD.
januari 2011
19
VIP:
very important pagina
Foto van de maand
januari 2011
21
22
Jaargang 41 editie 3
januari 2011
23
24
Jaargang 41 editie 3
