VOEDING & DIEET
Dieetadviezen bij een ontstoken alvleesklier ADVIES
Dieetadviezen bij een ontstoken alvleesklier Tijdens uw opname is de diëtist al bij u langs geweest voor uw ontstoken alvleesklier. Zij heeft toen een aantal voedingsrichtlijnen met u besproken. In deze folder kunt u ze nog eens rustig nalezen.
Ligging en functie van de alvleesklier De alvleesklier is een orgaan dat dwars in de buik ligt. Het is ongeveer vijftien cm lang en één tot drie cm dik. De medische naam voor ‘alvleesklier’ is ‘pancreas’. De alvleesklier bestaat uit cellen die hormonen maken (o.a. insuline) en uit cellen die enzymen maken die het voedsel helpen verteren. De hormonen worden afgegeven in het bloed en zorgen ervoor dat het bloedsuikergehalte binnen normale waarden blijft. De enzymen breken vetten, koolhydraten en eiwitten af in ons voedsel. De voedingsstoffen kunnen dan worden opgenomen in onze darmen. Deze enzymen helpen dus bij het verteren van voedsel.
1
Acute alvleesklierontsteking
staat als gevolg van complicaties na een medische ingreep. Bijvoorbeeld na een inwendig onderzoek in de galblaas. Maar vaak is de oorzaak niet bekend.
Soms worden de enzymen al actief binnenin de alvleesklier. Dat is het geval bij een acute alvleesklierontsteking. Het weefsel van de alvleesklier wordt dan door zijn eigen enzymen verteerd. Dit geeft hevige pijn.
Behandeling De behandeling van alvleesklierontsteking is vooral gericht op het wegnemen van de oorzaak. Als een galsteen de oorzaak is, zal de arts deze verwijderen. Als alcoholmisbruik de oorzaak is, dan moet de patiënt stoppen met alcohol. Ook besteedt de arts veel aandacht aan het tegengaan van de pijn.
Een acute alvleesklierontsteking kan veel complicaties geven. In 80% van de acute alvleesklierontstekingen gaat het om een milde vorm. Daarbij hoopt zich vocht op in de alvleesklier. Dat zorgt ervoor dat deze opzwelt. Een vorm die minder vaak voorkomt, is die waarbij weefsel van de alvleesklier afsterft. Deze vorm is een stuk ernstiger.
Milde acute alvleesklierontsteking Bij een milde acute alvleesklierontsteking mag u de eerste dagen niets eten om de alvleesklier rust te geven. Na 3 tot 7 dagen mag u weer beginnen met eten.
Klachten Wie een acute alvleesklierontsteking krijgt, kan last krijgen van: • plotselinge, erge buikpijn bovenin de buik. De pijn kan uitstralen naar de rug, linkerzij of linkerschouder. • misselijkheid en braken. De klachten worden erger na een maaltijd. • koorts • een oppervlakkige en snelle ademhaling • in ernstige gevallen houden de darmbewegingen ermee op. Ontlasting kan daardoor niet meer via de darmen het lichaam uit. Dat zorgt voor een opgezette buik, hoge koorts en soms zelfs een shock.
Starten met eten Om niet te vroeg te starten met eten, kijkt de arts eerst naar uw bloedwaarden en vraagt hij hoe het gaat met uw pijn en misselijkheid. De voeding wordt in stapjes opgebouwd. U begint met heldere dranken, zoals limonade, thee, appelsap, zwarte koffie en bouillon. Als u koffie en bouillon niet goed verdraagt, neem het dan nog even niet of laat het helemaal achterwege. Daarna kunt u vla, yoghurt, melk en ander vloeibaar eten of drinken proberen. Als de pijn wegblijft, gaat u over op normale voeding. U kunt dan in principe alles eten wat u wilt, maar vet voedsel of grote maaltijden kunnen voor klachten zorgen.
Waardoor ontstaat het? Een acute alvleesklierontsteking ontstaat meestal door galstenen of alcoholmisbruik. Ook komt het voor dat de ontsteking ont2
Voeding thuis
Voeding thuis
Wanneer u weer volledig bent hersteld en naar huis mag, dan mag u weer alles eten. Uw alvleesklier is volledig hersteld en kan zijn werk weer gewoon uitvoeren.
Wanneer u weer volledig bent hersteld en naar huis mag, dan mag u weer alles eten. Uw alvleesklier is volledig hersteld en kan zijn werk weer gewoon uitvoeren.
Ernstige acute alvleesklierontsteking
Alcohol bij acute alvleesklierontsteking U mag absoluut geen alcohol meer drinken als alcohol de oorzaak is geweest van de acute alvleesklierontsteking. Als alcohol niet de oorzaak is geweest, mag u alcohol met mate gebruiken. Dat betekent: voor mannen maximaal 2 (standaard)glazen per dag en voor vrouwen maximaal 1 (standaard)glas per dag.
Bij een ernstige acute alvleesklierontsteking mag u de eerste dagen tot weken niets eten. Daarom krijgt u sondevoeding via een slangetje in uw neus. Deze sonde loopt via uw maag naar uw dunne darm. Dit zorgt ervoor dat de alvleesklier zo min mogelijk prikkels krijgt om zijn spijsverteringsenzymen af te geven. Wanneer de ontsteking sterk is afgenomen, de waarden in het bloed zijn verbeterd en u minder pijn hebt, kunt u langzaam weer ‘normaal’ gaan eten. De sondevoeding wordt dan afgebouwd.
Chronische (blijvende) alvleesklierontsteking Bij een chronische alvleesklierontsteking is de alvleesklier blijvend ontstoken. Door de ontsteking verdwijnen er alvleeskliercellen en ontstaat er littekenweefsel. Hierdoor kan de afvoergang van de alvleesklier vernauwd of verstopt raken. Door de vernauwing of verstopping kan het alvleeskliersap niet meer goed naar de dunne darm stromen. Daardoor neemt de druk in de alvleesklier toe en zet de alvleesklierbuis uit. Dit is vaak de belangrijkste oorzaak van pijn en kan voor een nieuwe ontsteking zorgen.
Starten met eten Om niet te vroeg te starten met eten, kijkt de arts eerst naar uw bloedwaarden en vraagt hij hoe het gaat met uw pijn en misselijkheid. De voeding wordt in stapjes opgebouwd. U begint met heldere dranken, zoals limonade, thee, appelsap, zwarte koffie en bouillon. Als u koffie en bouillon niet goed verdraagt, neem het dan nog even niet of laat het helemaal achterwege. Daarna kunt u vla, yoghurt, melk en ander vloeibaar eten of drinken proberen. Als de pijn wegblijft, gaat u over op een normale voeding. U kunt dan in principe alles eten wat u wilt, maar vet voedsel of grote maaltijden kunnen voor klachten zorgen.
3
Klachten
Een zenuwblok zorgt ervoor dat de zenuw minder pijnprikkels doorgeeft. Helaas werkt dit niet voor iedereen en komt de pijn na kortere of langere tijd bij de meeste mensen weer terug. Soms kunnen de klachten van een patiënt worden behandeld met behulp van een operatie. Als de alvleesklierbuis is vernauwd, kan een endoscopische ingreep helpen. Daarbij brengt de arts met een soort slang (scoop genoemd) een plastic buisje in de alvleesklier. Dit buisje plaatst hij in de vernauwing, wat ervoor zorgt dat de vernauwing wordt opgeheven. Soms moet een deel van de alvleesklier operatief worden verwijderd.
Een chronische alvleesklierontsteking verloopt wisselend. Rustige perioden worden afgewisseld met tijden waarin de symptomen weer de kop opsteken. De belangrijkste klachten zijn: • pijn in de buik of rug • stoornissen (bijv. diarree en verhoogde bloedsuikers) door een tekort aan enzymen en hormonen van de alvleesklier. Deze klachten kunnen hinderlijk zijn en steeds vaker terugkomen.
Oorzaken Chronische alvleesklierontsteking wordt in 20% van de gevallen veroorzaakt door langdurig alcoholmisbruik. In de resterende 80% van de gevallen wordt de chronische alvleesklierontsteking veroorzaakt door terugkerende aanvallen van acute alvleesklierontsteking. Ook kan de alvleesklier chronisch ontstoken raken doordat de afvoer van het alvleeskliersap langdurig belemmerd wordt. Dat kan komen door een tumor of door een vernauwing van de Papil van Vater (dat is de uitgang van de alvleesklier in de darm).
Dieetadviezen Mensen die al langere tijd een chronische alvleesklierontsteking hebben, zijn vaak te licht (ondergewicht). Dit komt door de pijn en doordat de ontsteking het lichaam veel energie kost. Ook is het lichaam vaak minder goed in staat om vet op te nemen.
Extra calorieën en eiwitten Bij een chronische alvleesklierontsteking kunt u het beste voedsel eten waar veel calorieën en eiwitten in zitten. Ook is het goed om veel kleine porties te eten, verdeeld over de dag. Als u dagelijks onderstaand eten en drinken in de aangegeven hoeveelheden gebruikt, krijgt u een ruime hoeveelheid calorieën en eiwitten binnen. U kunt met de diëtist bespreken of deze hoeveelheden voor u geschikt zijn. Eventueel kan zij u helpen om uw voedsel nog calorie- en eiwitrijker te maken.
Behandeling De behandeling van chronische alvleesklierontsteking is in eerste instantie gericht op het wegnemen van de oorzaak (als die bekend is). Bij de behandeling van chronische alvleesklierontsteking is pijnbestrijding het grootste probleem. In eerste instantie probeert de arts de pijn te bestrijden met pijnstillers als paracetamol, ontstekingsremmers (zoals diclofenac), tramadol en morfine. Tegen zeer ernstige en onbehandelbare pijn kan een ‘zenuwblok’ helpen. 4
met chronische alvleesklierontsteking. Ze voorkomen dat het maagzuur de enzymcapsules aantast.
Brood 4-7 sneetjes Margarine/roomboter dik besmeerd Vleeswaren 1-2 plakken Volvette kaas 48+ 1-2 plakken Volle-melkproducten 2-3 glazen Vlees, kip of vis 100 gram Vloeibaar bak&braad of olie voor de bereiding 1 eetlepel Aardappelen 3-5 (zo groot als een ei) Groente 3-4 opschep lepels Fruit 2 stuks Water minimaal 1,5 liter
Tekort aan vitaminen Soms is het nodig om extra vitaminen en mineralen in te nemen. Als u bijvoorbeeld vetten niet goed meer kunt verdragen of u hebt vaak last van vetdiarree, dan kan het zijn dat uw lichaam minder goed vitaminen opneemt. U krijgt dan te weinig vitaminen A, D, E en K binnen. Als dat bij u het geval is, dan zult u deze vitaminen in bijvoorbeeld pil- of capsulevorm moeten innemen.
Ondersteuning Pijn en eten
Misschien lukt het u niet om voldoende te eten. Uw gewicht neemt langzaam af, uw conditie gaat achteruit en u voelt zich vaak moe. In dat geval kan drinkvoeding goed helpen. Drinkvoedingen zijn kleine flesjes of pakjes met kant-en-klare vloeibare voeding. In drinkvoeding zitten energie, eiwit, vitaminen en mineralen. Drinkvoeding is er in allerlei smaken. U kunt deze producten zelf bij de apotheek kopen of via de diëtist een aanvraag krijgen voor de vergoeding ervan.
Als u steeds pijn krijgt na het eten, kan dat een sterke prikkel zijn om niet meer te eten. Het kan ook zijn dat u bepaald eten of drinken weglaat omdat u daar pijn van krijgt. Daardoor krijgt u mogelijk niet genoeg voedingsstoffen binnen. Toch is het belangrijk om het te blijven proberen. Eet vooral kleine beetjes, verdeeld over de dag. Op die manier wordt de alvleesklier niet te veel belast.
Slikken van enzymcapsules Ontstaan van diabetes
Wanneer de alvleesklier niet meer voldoende spijsverteringsenzymen kan uitscheiden, krijgt u deze als medicijn in de vorm van capsules. Het is erg belangrijk om deze enzymcapsules op de juiste manier in te nemen. Ze zorgen er namelijk voor dat het voedsel goed in uw lichaam wordt opgenomen. Het aantal capsules dat u moet slikken, hangt af van de hoeveelheid vet die u eet. Uw arts schrijft u de capsules voor. U neemt ze in tijdens het eten. Zuurremmers worden ook vaak gebruikt door patiënten
Door een gebrek aan het alvleesklierhormoon insuline kan uw alvleesklier uw bloedsuikerspiegel mogelijk niet goed meer regelen. Zo ontstaat diabetes (suikerziekte). Diabetes kan behandeld worden door middel van een dieet en injecties met insuline. Een diëtist kan u begeleiden in het dieet bij diabetes.
5
Alcohol bij chronische alvleesklierontsteking
Alvleeskliervereniging Postbus 420 9400 AK Assen 033 - 463 32 90 www.alvleeskliervereniging.nl
Wat de oorzaak ook is: bij een chronische alvleesklierontsteking geldt een totaal alcoholverbod. Alcohol kan de achteruitgang van de alvleesklier versnellen en veel pijn veroorzaken. Alcohol zorgt ervoor dat de alvleesklier extra spijsverteringsenzymen afscheidt. Dat kan schadelijk zijn voor de cellen van de alvleesklier.
Meer informatie Hebt u nog vragen? Belt u dan gerust de afdeling Voeding & Dieet. U vindt het telefoonnummer in het grijze kader achterin deze folder. Maag Lever Darm Stichting De Maag Lever Darm Stichting wil ziekten in het maag-, lever- en darmstelsel voorkomen en bestrijden. Maag Lever Darm Stichting Postbus 430 3430 AK Nieuwegein Voor medische vragen en aanvragen van voorlichtingsmateriaal: Infolijn 0900-202 56 25. De infolijn is bereikbaar op werkdagen van 09.00 tot 17.00 uur. Internet: www.mlds.nl Alvleeskliervereniging De Alvleeskliervereniging geeft hulp en informatie aan mensen (zowel leden als niet-leden en lotgenoten of hun partners) met een acute of chronische aandoening aan de alvleesklier.
6
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Voeding & Dieet 088 - 320 78 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
7
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
DIE 15/05-’11
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
