Angststoornis
2
Inhoudsopgave Diagnose en behandeling
4
Angst begrijpen
4
De diagnose
5
Verschillende angststoornissen
6
Het ontstaan van een angststoornis
9
Onze behandeling
9
Andere behandelmogelijkheden binnen HSK
13
Behandelmogelijkheden buiten HSK
13
Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching
14
Bronnen
15
Diagnose en behandeling Uit de onderzoeksgesprekken bij HSK is naar voren gekomen dat u last heeft van een angststoornis. Voor de behandeling van uw klachten krijgt u een behandeling bij HSK. U bent bij ons in goede handen. Deze brochure geeft u uitleg over de diagnose en de behandelmogelijkheden van een angststoornis. Samen zorgen we dat u snel weer klachtenvrij bent.
Angst begrijpen Emoties zoals angst zijn normale zaken in een mensenleven. Ze geven aan wat u van iets vindt en stellen u in staat om met situaties en omstandigheden om te gaan. Angst is een herkenbare en sterke emotie, die zich het beste laat omschrijven als een gespannen voorbereiding op naderend onheil of gevaar. We maken onderscheid tussen vrees en angst. Vrees is een emotionele reactie op een duidelijk aan te wijzen en gevaarlijke gebeurtenis of object. De reactie is hevig en duurt zolang het gevaar aanwezig is. Bij angst is er veel minder sprake van duidelijk aanwezig gevaar. Het ontstaat zonder duidelijk aanwijsbare reden, gaat 4
gepaard met een minder hevige reactie, maar duurt langer. Het verschil tussen vrees en angst is in de praktijk soms lastig te maken omdat ze elkaar vaak overlappen. Angst bestaat uit drie componenten. In de eerste plaats is er de fysieke component, dat zijn de lichamelijke verschijnselen die nodig zijn om het lichaam in staat van paraatheid te brengen. Zo versnellen de hartslag en de ademhaling, stijgt de bloeddruk en neemt de spierspanning toe. Daarnaast is er een cognitieve component, dat zijn de gedachten (cognities) die mensen duidelijk maken dat een situatie bedreigend of gevaarlijk is. Tot slot is er de gedragsmatige component, die bestaat uit de neiging (gedrag) om te vechten of te vluchten om het gevaar te bestrijden of te vermijden. Angst wordt een stoornis als bovenstaande reacties zich voordoen terwijl er geen sprake is van een levensbedreigend gevaar of wanneer deze reacties intens zijn en langer duren dan gewoonlijk.
De diagnose Er is sprake van een angststoornis wanneer iemand ernstig onder zijn angstreacties lijdt of er in het dagelijkse leven beperkingen van ondervindt. Er zijn verschillende soorten angststoornissen. Bij alle angststoornissen zijn de drie componenten van angst in meer of mindere mate te herkennen. Mensen kunnen angst ervaren als een grondtoon die voortdurend aanwezig is. Anderen ervaren angst in de vorm van aanvallen van hevige spanning of paniek. Deze paniekaanvallen worden gekenmerkt door plotseling opkomende intense gevoelens van angst die binnen tien minuten een maximale intensiteit bereiken. Vaak worden mensen na een paniekaanval bang om een volgende paniekaanval te ervaren. Ze overschatten het dreigende gevaar, dat in hun gedachten steeds rampzaliger wordt. Als dit er toe leidt dat mensen bepaalde situaties en plaatsen gaan vermijden om de aanvallen te voorkomen, noemen we dit agorafobie.
Jaarlijks krijgt 3,1% van de volwassen bevolking tussen 18 en 65 jaar in Nederland voor het eerst een angststoornis; 4,6% van de vrouwen en 1,6% van de mannen. Geschat wordt dat angststoornissen ongeveer evenveel onder jeugdigen als onder volwassenen en ouderen voorkomen.
Verschillende angststoornissen Er zijn verschillende soorten angststoornissen:
Paniekstoornis met of zonder agorafobie Mensen met een paniekstoornis hebben één of meerdere paniekaanvallen gehad en maken zich tijdens en na de aanvallen zorgen over de gevolgen ervan. Ook ontstaat er een voortdurende ongerustheid over het optreden van een nieuwe paniekaanval. Dit kan gepaard gaan met agorafobie, dat wil zeggen het vermijden van bepaalde situaties uit angst dat er opnieuw een paniekaanval op zal treden. Gegeneraliseerde angststoornis (GAS) Mensen met GAS zijn gedurende een langere periode de hele dag aan het tobben en piekeren over verscheidene alledaagse zaken, zoals financiën, kinderen, werk, school en de toekomst van de wereld. Ze hebben moeite deze zorgen onder controle te houden. Ze zijn daarbij vaak opvallend nerveus en angstig.
6
Specifieke fobie Mensen met een specifieke fobie hebben een aanhoudende en duidelijke angst voor een bepaald voorwerp of specifieke situatie. Voorbeelden hiervan zijn vliegangst, hoogtevrees, spinnenfobie en bloedfobie. Hoewel mensen vaak zelf beseffen dat hun angst overdreven of onredelijk is, proberen ze het voorwerp of de situatie te vermijden of doorstaan ze de situatie met intense angst. Sociale angststoornis Mensen met een sociale angststoornis hebben aanhoudend angst voor een of meerdere situaties waarin zij blootgesteld worden aan een mogelijke kritische beoordeling door anderen en/of zijn bang zich belachelijk te maken. Dit kan angst zijn om te gaan blozen, trillen of zweten of angst voor spreken in het openbaar. Obsessieve-compulsieve stoornis Mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis hebben last van steeds terugkerende dwanggedachten
en/of dwanghandelingen die veel tijd in beslag nemen en het normale functioneren ernstig verstoren. Dit wordt ook wel een dwangstoornis genoemd. Dwanggedachten (obsessies) zijn steeds terugkerende zorgelijke gedachten over bijvoorbeeld besmettingsgevaar, rampen, onzorgvuldigheid of een dierbare iets naars aan doen. Deze obsessies worden als overdreven en ongepast ervaren. Dwanghandelingen (compulsies) zijn bewegingen of activiteiten waarvan mensen vinden dat ze die bij herhaling op een specifieke manier moeten doen om de dwanggedachte te neutraliseren. Bijvoorbeeld herhaaldelijk volgens een bepaald ritueel schoonmaken (smetvrees) of controleren (controledwang). Posttraumatische stressstoornis (PTSS) Mensen met PTSS hebben één of meerdere schokkende gebeurtenissen meegemaakt en beleven deze steeds weer opnieuw in de vorm van bijvoorbeeld nachtmerries of opdringende beelden. Ook zijn zij sinds de gebeurtenis meer prikkelbaar en hebben zij de neiging om alles wat hen aan de gebeurtenis herinnert te vermijden.
8
Acute stressstoornis Mensen met een acute stressstoornis hebben in de maand na het doormaken van een ernstige gebeurtenis gedurende enkele dagen of weken gevoelens van verdoving of afvlakking van emoties, verminderd bewustzijn van de omgeving of het gevoel buiten zichzelf of buiten de dagelijkse realiteit te staan. Ook kan het zijn dat ze zich delen van de gebeurtenis niet meer kunnen herinneren. Daarnaast hebben zij last van herbelevingen en proberen zij prikkels die aan de gebeurtenis doen denken te vermijden, net zoals mensen met PTSS dat doen. Hypochondrie Mensen met hypochondrie hebben ziektevrees; zij zijn bang om aan een ernstige ziekte te lijden of zijn er van overtuigd dat bepaalde lichamelijke gewaarwordingen duiden op de aanwezigheid van een ernstige aandoening. Ze zijn er zo van overtuigd dat zij niet of slechts kortdurend gerustgesteld kunnen worden, ondanks medisch onderzoek of geruststelling van een arts.
Het ontstaan van een angststoornis Het ontstaan van een angststoornis wordt door verschillende factoren beïnvloed. In de eerste plaats speelt erfelijkheid een belangrijke rol. Daarnaast zijn er invloeden uit de omgeving. Wanneer mensen weinig steun ervaren in hun omgeving, geen werk of een laag inkomen hebben, lopen ze bijvoorbeeld meer risico op een angststoornis. Ook ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen zorgen voor een angststoornis. Mannen, vrouwen, jongeren en ouderen zijn in verschillende mate gevoelig voor het ontwikkelen van een angststoornis. Dit verschilt per stoornis. Zo valt op dat vrouwen twee keer vaker last hebben van sociale angst dan mannen en ontwikkelt een dwangstoornis zich meestal in de vroege volwassenheid.
Onze behandeling Een groep vooraanstaande deskundigen op het gebied van angststoornissen in Nederland heeft een richtlijn ontwikkeld die beschrijft hoe angstklachten snel en duurzaam te verhelpen zijn. HSK werkt volgens deze richtlijn. Voor de behandeling van angst zijn er grofweg drie mogelijkheden:
psychologische behandelingen, behandeling met medicijnen en een combinatie van beide. Psychologische behandelingen zijn op de lange termijn vaak effectiever dan behandelingen met medicatie. HSK adviseert in de meeste gevallen om te starten met psychologische behandeling. Bij het maken van een keuze voor behandeling wordt rekening gehouden met uw voorkeur.
Basis GGZ of Specialistische GGZ
Bij de keuze voor een behandeling binnen de Basis GGZ (zorgzwaarteproduct) wordt er rekening gehouden met de ernst van de klachten en andere problemen die van invloed kunnen zijn op de klachten. Al onze behandelingen worden uitgevoerd volgens de principes van de cognitieve gedragstherapie, maar afhankelijk van het gekozen zorgzwaarteproduct kan de focus en inhoud van de behandeling variëren. Wat betreft de zorgzwaarteproducten betekent dit dat binnen product ‘Kort’ door HSK gewerkt wordt met een door een behandelaar begeleide vorm van internet zelfhulptraining (eHealth). Binnen het product ‘Middel’ werkt HSK met een kortdurende oplossingsgerichte behandeling. Het product
‘Intensief’ bestaat uit een kortdurende behandeling volgens klachtspecifieke behandelprotocollen voor angststoornissen. Binnen de Specialistische GGZ, waar gebruikgemaakt wordt van de zogenaamde Diagnose Behandel Combinaties (DBC), wordt door HSK eveneens gewerkt met klachtspecifieke behandelprotocollen voor angststoornissen. Binnen de Specialistische GGZ zijn deze behandelprotocollen uitgebreider dan binnen de Basis GGZ ‘Intensief’.
Cognitieve gedragstherapie
De psychologische behandeling van angststoornissen bestaat uit cognitieve gedragstherapie. In de eerste plaats is het van belang dat u begrijpt hoe uw lichaam reageert wanneer u denkt dat er gevaar dreigt. U kunt leren hoe u met deze reacties van het lichaam om kunt gaan en hoe u ze kunt beïnvloeden. Vervolgens is het van belang dat u onderzoekt of wat u vreest ook werkelijk gebeurt. Daarbij benoemt u de gedachten die u angstig maken en gaat u na hoe reëel deze gedachten zijn. Dit onderdeel heet cognitieve therapie. Door stap voor stap de situaties op te zoeken die bij u angst opwekken en te onderzoeken of uw angstige verwachtingen uitkomen, veranderen uw ideeën over de bedreiging. U krijgt weer meer vertrouwen in uzelf. Het blootstellen aan een angstopwekkende situatie noemen 10
we exposure. Als u door uw angst nieuw en niet zo handig gedrag hebt aangeleerd, gaan we u vragen daar mee te stoppen. Dit heet responspreventie. U onderdrukt daarbij zo lang mogelijk uw neiging de situatie uit de weg te gaan. Hoe vaker u oefent en hoe langer u de oefening doet, hoe groter het effect. Een effectieve behandeling vraagt van u dus inzet en doorzettingsvermogen.
EMDR
Aanvullend aan of in plaats van cognitieve gedragstherapie wordt in sommige gevallen EMDR aangeboden. Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort EMDR, is bedoeld voor de behandeling van mensen met PTSS en andere traumagerelateerde angstklachten. Dit zijn klachten die zijn ontstaan als direct gevolg van een concrete, akelige gebeurtenis en waarbij het denken aan deze gebeurtenis nog steeds een emotionele reactie oproept. De kern van de behandeling is dat u het beeld oproept dat u op dit moment nog als het meest nare ervaart. Vervolgens maakt u met uw ogen een heen en weer gaande beweging door naar de vingers van de behandelaar te kijken. Dit noemen we een bilaterale stimulus. Deze stimulus brengt processen in de hersenen op gang die u in staat stellen de nare herinnering anders en opnieuw in te kaderen en te verwerken.
Behandelverloop
De therapiegesprekken bij HSK duren drie kwartier en vinden binnen de Specialistische GGZ in het begin één of twee maal per week plaats. Tijdens deze gesprekken krijgt u meer inzicht in uzelf, het ontstaan en voortbestaan van de klachten. In de behandeling wordt tevens gebruik gemaakt van telefonische- en e-mailconsulten. De mate waarin deze consulten worden ingezet is afhankelijk van de gekozen behandeling (zorgzwaarteproduct). De daadwerkelijke verandering moet in uw dagelijks leven plaatsvinden. Dat is thuis, in de werksituatie en daar waar mensen hun vrije tijd doorbrengen. Daarom krijgt u elke sessie registratieopdrachten en praktische oefeningen mee waarmee u dagelijks aan de slag gaat. Omdat de omgeving het herstel in sterke mate kan ondersteunen, zal de behandelaar in overleg met u uw partner één of meerdere malen uitnodigen voor de gesprekken bij HSK. Indien u tijdelijk niet of slechts gedeeltelijk deelneemt aan het arbeidsproces is werkhervatting ook een belangrijk doel van de behandeling. Wanneer u door de bedrijfsarts of uw werkgever verwezen bent, is het mogelijk om de leidinggevende een keer uit te nodigen voor een voortgangsoverleg. Dit is een gesprek tussen
Psychologische behandelingen voor angststoornissen, en met name cognitieve gedragstherapie, zijn op de lange termijn vaak effectiever dan behandelingen met medicatie.
u, uw leidinggevende en uw behandelaar. Het doel van dit gesprek is te praten over wat er in de werksituatie gedaan kan worden om het herstel te bevorderen en mogelijke knelpunten voor opbouw van de werkbelasting te bespreken. In alle gevallen zal uw behandelaar samen met u vooraf bespreken welke zaken relevant zijn voor gesprekken met derden en welke informatie vertrouwelijk blijft.
Behandelduur
HSK maakt maximaal gebruik van de vergoedingsmogelijkheden vanuit de zorgverzekeraar van de cliënt. Dit is mogelijk zo lang de zorgbudgetten toereikend zijn. Binnen de Basis GGZ worden wettelijke eisen gesteld aan de duur van het behandeltraject: het aantal zorggefinancierde behandelsessies is gelimiteerd. Natuurlijk kunnen extra private sessies afgenomen worden. Binnen de Specialistische GGZ is het aantal zorggefinancierde behandelsessies niet gelimiteerd: we behandelen zo kort mogelijk en zo lang als nodig is. Gedurende dit hele proces houdt u uw klachtenniveau nauwkeurig in de gaten. Lastige momenten en moeilijke situaties bespreekt u met uw behandelaar. Samen bedenkt u praktische oplossingen en strategieën om hier zelfstandig mee om te leren gaan. In de 12
laatste fase gaat u met uw behandelaar na wat u allemaal kunt doen om terugval te herkennen en te voorkomen. Indien u over een goed sociaal netwerk beschikt, maar merkt dat u hier onvoldoende steun van ervaart, kan sociale vaardigheidstraining een belangrijk onderdeel vormen van de behandeling. Tijdens de behandeling gaat uw behandelaar regelmatig na of de behandeling voldoende effect heeft. In elke vijfde sessie wordt het effect van de behandeling geëvalueerd en de ernst van de klachten bepaald. U vult dan ook de vragenlijsten opnieuw in en stelt samen met uw behandelaar de doelen van de behandeling opnieuw vast. Zo werkt u gestructureerd aan uw herstel en aan de voltooiing van de behandeling.
Medicatie
In sommige gevallen gaan angstklachten gepaard met somberheid en lusteloosheid. Wanneer deze stemmingsklachten ernstig zijn, kan het zinvol zijn om ook met medicatie te starten. In dat geval zal uw behandelaar dit met u bespreken en u verder adviseren over welke stappen hiertoe gezet moeten worden. Uw huisarts of een psychiater van HSK kan met u een medicatieadvies bespreken.
Andere behandelmogelijkheden binnen HSK Naast cognitieve gedragstherapie biedt HSK onder andere partnerrelatietherapie aan. Partnerrelatietherapie is zinvol wanneer het voortbestaan van uw klachten duidelijk samenhangt met problemen binnen uw relatie.
Behandelmogelijkheden buiten HSK Als blijkt dat de behandeling bij HSK niet voldoende resultaat heeft, kan een intensievere behandelvorm overwogen worden. Er bestaan gespecialiseerde GGZinstellingen en psychiatrische ziekenhuizen waar mensen met ernstige angstklachten behandeling in deeltijd of voltijd kunnen volgen. In dat geval eindigt de behandeling bij HSK en wordt u aangemeld bij een van deze instellingen. U krijgt dan een verwijzing mee die de behandelaar of huisarts samen met u opstelt.
Cognitieve gedragstherapie is een succesvolle combinatie van cognitieve therapie en gedragstherapie. Tijdens cognitieve gedragstherapie leert u met de angstreacties van het lichaam om te gaan en ze te beïnvloeden. U gaat na of wat u vreest ook werkelijk gebeurt, benoemt de gedachten die u angstig maken en onderzoekt hoe reëel deze zijn. Uw gedachten en ideeën over de bedreiging veranderen en u krijgt meer zelfvertrouwen.
Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching Na uw behandeling kunt u er eventueel voor kiezen om met behulp van een HSK-coach aan uw persoonlijke ontwikkeling te werken. De performance van mensen hangt voor een groot deel af van de persoonlijke ambitie, daadkracht, persoonlijkheid, stress en faalangst. Een HSK-coach geeft inzicht in het huidige functioneren, helpt buiten kaders te denken en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Er wordt inzicht gegeven in andere manieren van reageren en handelen in praktijksituaties. Tijdens gesprekken leert u meer zicht te krijgen op eigen gedrag en gedrag van anderen met als focus een duurzame positieve functionele gedragsverandering in de werksituatie tot stand brengen.
14
om uw vragen over werk, werkinhoud en carrière op langere termijn te analyseren vanuit eigen kwaliteiten, vaardigheden, ervaringen en wensen.
Binnen HSK Coaching zijn twee verschillende coachingstrajecten mogelijk:
Executive Coaching Voor u als ondernemer, manager of bestuurder is er een speciaal executive programma ontwikkeld. De executive coach fungeert als sparring partner en gaat samen met u dieper in op de onderwerpen leiderschap, management en bestuur. Vraagstukken die aan bod kunnen komen zijn: leiderschap binnen een complexe omgeving, de verschillende krachtenvelden en dilemma’s, zingevingsaspecten, opvolgings- en verandervraagstukken, leiderschapsontwikkeling en groei naar executive niveau en karakter en kunde.
Personal Coaching Het gaat bij Personal Coaching specifiek om leiding geven aan uzelf en aan anderen met alle aspecten die daarbij horen. Tevens kan Personal Coaching gebruikt worden
Voor meer informatie over HSK Coaching verwijzen wij u naar uw behandelaar en onze website.
Bronnen
.
Vandereycken, W., Hoogduin, C.A.L., Emmelkamp, P.M.G. (2008). Handboek psychopathologie; Deel 1 basisbegrippen. Vierde herziene druk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ (2013). Multidisciplinaire richtlijn angststoornissen; Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen cliënten met een angststoornis (derde revisie). Utrecht: Trimbos-instituut. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, DSM-IV tekst revision. Washington, DC: American. Schoemaker C (RIVM), Balkom AJLM van (Valerius), Gool CH van (RIVM), Gommer AM (RIVM), Poos MJJC (RIVM), Penninx BW (VU). Hoe vaak komen angststoornissen voor? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM,
Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Psychische stoornissen\ Angststoornissen, 25 september 2013.
HSK Groep is de toonaangevende en landelijke partner op het gebied van (arbeidsgerelateerde) psychische gezondheid. HSK Groep is gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van psychische problematiek en biedt daarnaast een breed scala aan diensten op het gebied van preventie, onderzoek, interventie en de ontwikkeling van medewerkers en managers.
Bezoekadres Oude Oeverstraat 120 6811 JZ Arnhem Postadres Postbus 134 6800 AC Arnhem T (026) 368 77 00 F (026) 368 77 01 [email protected] www.hsk.nl
01/14
