Depressie: “een krachtenspel van factoren” Jacques van Hoof Zenuwarts, psychotherapeut
[email protected]
Ede 25 mei 2016
Raadsel: Domein van de psychiatrie • Cardioloog : pompen = Psychiater :????
Antwoord
WILLEN , ZIN HEBBEN IN, “INTENTIONALITEIT”
WAT WILLEN WIJ • • • • • • • • • • •
Ademen Eten Bescherming/Beschutting Seksuele bevrediging Prikkeling (Schoonheid-Kunst-Cultuur) Spiegeling (anderen laten ons zien wie we zijn) Macht / Winnen Identiteit (Zelfbeeld) Intimiteit/Liefde Integriteit Zingeving
Hoe is het willen in de hersenen georganiseerd? • Een systeem aan de onderkant van de hersenen: het wil objecten, hier en nu, b.v nu eten en/of een glas wijn. Het krachtssysteem. • En een systeem ( aan zijkant van de hersenen) dat gericht is op een voorstelling een beeld, een idee, b.v. een glas wijn vanavond (bij het eten of bij de openhaard). Het voorstellingssysteem. • Beide systemen moeten met elkaar in balans zijn maar er zijn individuele verschillen : dit is kwestie van aanleg (temperament) en opvoeding (leren om bevrediging uit te stellen)
Het zijn in essentie twee hechtingssystemen • Eén om objecten te grijpen bv de borst voor melk of moeder voor bescherming • Eén om los te laten ten einde te kunnen exploreren men moet moeder los kunnen laten om de omgeving te kunnen verkennen: wat zit er onder de tafel, wat achter de deur? • (Kind vindt kiekeboe of verstoppertje spelen spannend want voorstelling is nog zwak, moeder is in één klap weg en terug)
Het krachtsysteem is gericht op grip op macht: dominantie met de keerzijde onderwerping
Het voorstellingssysteem dient het loslaten : Keeper springt niet naar bal maar naar plaats waar hij bal verwacht. Hij wil primair afstand, ruimte
Twee krachten – Twee assen in het verlangsysteem Dominantie / Onderdanigheid versus Intimiteit / Afstand Mensen verschillen op deze assen. Dit verschil zorgt ervoor dat de groep flexibel is: er zijn leiders en onderdanen en er zijn groepjes en einzelgängers Psychiatrische stoornissen en ook persoonlijkheidsproblematiek laat zich volgens deze assen indelen.
Psychiatrische stoornissen • • • •
Te verdelen langs deze twee assen Dominantie/submissie as En extraversie/introversie as Mensen zijn of meer gericht op objecten of meer op voorstellingen • En daarmee of gevoelig voor stemmingsstoornissen/adhd of gevoelig voor psychotische stoornissen / schizofrenie/autisme
Indeling
Wat is er bij een depressie aan de hand? • Bij een depressie is men snel teleurgesteld wanneer het object uit het oog verdwenen is. Uit het oog uit het hart: er is een relatief zwak voorstellingssysteem. • En een relatief sterk krachtssysteem: dit is een oud ontwikkelings- evolutionair- mechanisme: Wanneer moeder niet meer voor het kind te zien is wordt het ontroostbaar, moeder is helemaal weg. Wanneer men het verlangde object hier en nu niet krijgt dan schiet men snel in een slachtoffer rol: ik hoef dat glas wijn helemaal niet meer. (zie verder)
Kenmerken Depressieve Stoornis Vijf van de volgende kenmerken, langer bestaand dan twee weken, en anders dan daarvoor: •Sombere stemming •Verlies van interesse of plezier •Gewichtsverandering •Te veel of te weinig slaap •Onrust of remming •Gevoelens van waardeloosheid en schuldgevoel •Energieverlies •Verminderde concentratie •Suïcidegedachten, -gebaar, -pogingen
Kenmerken Depressieve Stoornis • Komt veel voor: lifetimeprevalentie is in Nederland 15,4% • Komt over hele wereld veel voor: “jaren verloren aan onvermogen”: depressie topscoorder • Hoofdkenmerk: sombere stemming en/of niet kunnen genieten • Vaak lastig te herkennen: vooral in begin; lichamelijke klachten, bv gebit dat niet meer past, prikkelbaarheid, nervositeit, toename onrust bv wiebelen met benen, niet kunnen stoppen bv met discussie, toename alcoholgebruik of bv weer beginnen met roken, huilbuien, “op” zijn
WAT is achtergrond van een depressie? • Hebben we een idee? • Van groot belang is te begrijpen wat er aan de hand is! Een goed model is gewenst! • Patienten en familie hebben immers denkkader nodig. • Behandelaren en Onderzoekers hebben dat ook nodig. • Waar richten we behandelingen op en hoe is depressie te voorkomen?
Evolutionaire Psychiatrie geeft mogelijk antwoord • Psychiatrische stoornissen zijn uit de handgelopen aanpassingsmechanismen in onze strijd om het bestaan • Een daarvan is… depressie = zich snel terugtrekken/opgeven van (concurrentie) strijd: Bv ree die verlamt in bek van de leeuw (Totstellrefex), werknemer die helemaal stil valt wanneer hij ontslag krijgt. • Doel van deze passiviteit is om energie verlies en bloedvergieten te vermijden. • Nadeel is dat dit mechanisme soms te snel optreedt en soms te lang doorgaat. • Er is weinig voeding in de winter dus weinig energie ook in kraambed: daarom dan ook hoge frequentie van depressie
BOEK • Voor verpleegkundigen uit alle velden zoals algemene ziekenhuizen, psychiatrische etc. is er een belangrijk boek geschreven over verpleegkundige interventies waarin per item tientallen verpleegkundige interventies staan beschreven die effectief zijn gebleken. Het betreft het boek Verpleegkundige interventies van MC Closkey en Bulechek.ISBN 90-352-1685-7
Oorzaken depressie • • • • •
• •
Aanleg: genetische factoren Temperament: hoog schaamte gevoelen, verlegen, perfectionistisch, dwangmatig, angstig Hechtingsstijl: klampers, angstig om alleen te zijn, weinig exploratief, weinig weerbaar, rigide denkstijl Persoonlijkheidsontwikkeling: afhankelijk, narcistisch, gevoelig, negatieve denkstijl (ik ben niks waard), “loser”: ik kan niks Negatieve levensgebeurtenissen: scheiding, verhuizing, ontslag, seksueelmisbruik en andere traumatische gebeurtenissen, of omstandigheden: werkloosheid, pensionering, sociale isolatie, laag opleidingsniveau, “stress”: bevalling, kerstdiner, lastige baas, partner of buren of collega’s, te hoge werkdruk Te weinig licht: seizoensgebonden depressie Andere aandoeningen en beperkingen: diabetes, dementie, kanker, schedeltraumata, verslavings-problematiek, hersenbloedingen en herseninfarcten, lichamelijke uitputting, slaapstoornissen, infecties (Pfeiffer), hormonale stoornissen (schildklier, Cushing), postoperatief, pijnstoornissen, vitamine te kort of andere voedingsstoornissen, verstandelijke beperking, andere psychiatrische stoornissen
Het goede nieuws • Depressie is in zijn algemeenheid goed te behandelen • Grijp in in keten van factoren: sociaal, psychologisch (versterk positieve denken, of zelfbeeld, of tolerantie van negatieve emoties) of somatisch, meer bewegen desnoods extra energie met licht, antidepressiva, electro-convulsie of stimulatie (magnetisch of directe hersenstimulatie)
Aandachtspunten • Probeer als verpleegkundige de depressie niet “weg te praten” of een depressieve cliënt op te vrolijken. Dat werkt averechts. • Attitude waarin begrip, respect, sympathie en een luisterend oor aanwezig is werkt steunend. • Dagstructuur, stimuleren van activiteiten die haalbaar zijn. Niet alleen vragen en cliënt uitnodigen maar ook doen. • Bevordering van de eigenwaarde.
Aandachtspunten • Indien nodig ondersteunen A.D.L. (algemene dagelijkse levensbehoeften) waarbij gewaakt dient te worden dat er niet onnodig wordt overgenomen omdat een depressieve cliënt meer tijd nodig heeft en moeilijk op gang komt. • Psycho-educatie naar de cliënt zelf, familieleden en direct betrokkenen. Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen op dit punt in het algemeen niet voldoen aan de behoefte aan informatie van familieleden. Ook over de werking van medicatie! • Rekening houden met het feit dat depressieve cliënten informatie minder goed verwerken. Dus ook goed navragen of alles overgekomen is zoals het is bedoeld.
Aandachtspunten • Nodig de cliënt uit om zijn gevoelens te uiten. • Negatieve cognities bespreken. • Kleine porties van de maaltijden aanbieden omdat een grote portie vaak afschrikt en de eetlust juist niet stimuleert. • Ondersteuning bij de verwerking van eventuele schuldgevoelens • Geruststelling bij angstige cliënten, straal vertrouwen uit
