Y.Stikkelbroek 2015
Depressie bij kinderen en jeugdigen
Yvonne Stikkelbroek
[email protected] www.Doepressie.nl www.doepressie-online.nl www.ambulatorium.nu
1
• • • • • • •
Dipje of en een depressie? Is een depressie bij adolescenten hetzelfde als bij volwassenen? Hoe vaak komt het voor? Wat zijn de gevolgen voor het functioneren en het leren? Oorzaken van een depressie? Rol van de ouders? Is een depressie te behandelen?
Y.Stikkelbroek 2015
Inhoud
2
Y.Stikkelbroek 2015
www.doepressie.nl www.doepressie-online.nl
3
Studie Adolescent Depressie (SAD)
1.
Is de D(o)epressie cursus effectiever dan reguliere zorg? 1. Kosten? 2. Bij wie werkt het en waarom? 3. Spelen non-specifieke therapie kenmerken een rol bij de effectiviteit? Resultaten eind 2015 bekend
Y.Stikkelbroek 2015
Onderzoek behandeling bij 100 depressieve adolescenten die hulp gezocht hebben bij 14 verschillende GGZ instellingen
4
• Kinderen in Nederland zijn in vergelijking met andere westerse landen het gelukkigst (WHO rapport, 2013) • Volgens de WHO zal in 2020 depressie volksziekte nummer 1 zijn in de ontwikkelde wereld. • Toename van medicatie • Antidepressiva met 27% toegenomen onder de 18 jaar tussen 2007 en 2012 (n=9.300) • 34% eerste recepten onder de 18 jaar door de huisarts (Website http://www.sfk.nl/ ) (February 2013)
Y.Stikkelbroek 2015
Goed nieuws en slecht nieuws!
5
• 2% kinderen en 5% adolescenten is depressief • Voor de volwassenheid heeft 14 tot 25% heeft 1 depressieve episode doorgemaakt (Ryan, 2005). • Beperkingen in functioneren • Vaak meerdere psychische problemen bijvoorbeeld angst • 60% depressieve adolescenten rapporteert suïcidale gedachten, 30% heeft een poging gedaan (Birmaher et al, 2007). • Chronisch,70% kans op nog een depressie binnen 5 jaar opnieuw een depressie (de Wit, 2000)
Y.Stikkelbroek 2015
Inleiding
6
Inleiding
Stikkelbroek & Bodden
• 70% met een ernstige angst-/stemmings-stoornis niet herkend of niet adequaat behandeld • Hoe jonger ontstaan des te langer het duurt voordat hulp geboden wordt (NIMH Blueprint Report, 2001) • Te weinig deskundigen • Onvoldoende kennis op ‘vindplaatsen’ (bv. huisartsen herkennen slechts 30% depressies onder < 40 jaar) • Kennis over vroegtijdig herkennen is beperkt (Richtlijn stemmingsproblemen)
7
Top 5 van ziekten in Nederland met de meeste ziektelast ( RIVM, 2006) 0-14
15-24
25-44
1
Aangeboren afwijkingen
Alcohol-afhankelijkheid
Angst-stoornissen
2
Verstandelijke handicap
Angst-stoornissen
Depressie en dysthymie
3
Privé-ongevallen
Depressie en dysthymie
Alcoholafhankelijkheid
4
Infecties lage luchtwegen
Verkeers-ongevallen
Suicide
5
Astma
Verstandelijke handicap
Verkeersongevallen
Totaal depressieve symptomen CDI Totaal gemiddeld 30
20
15
CDI Totaal gemiddeld
Y.Stikkelbroek 2015
25
10
5
9 0
Nietdepressief Normale Populatie
Wel depressief geen hulp Normaal Depressieve Populatie
Depressief aangemeld bij GGZ Klinisch Depressieve Populatie
1. 2. 3. 4. 5.
Gedeprimeerde of prikkelbare stemming. Duidelijke daling van plezier en interesse. Veranderende eetlust en gewicht. Slaapproblemen Veranderingen in activiteitenniveaus, rusteloosheid of zich beduidend langzamer bewegen dan normaal. 6. Vermoeidheid of energieverlies. 7. Gevoelens van waardeloosheid, schuld. 8. Verminderde capaciteit om na te denken, zich te concentreren of besluiten te nemen. 9. Terugkerende gedachten aan de dood, suïcide gedachten of suïcide pogingen. 5 of meer symptomen langer dan 2 weken aanwezig
Y.Stikkelbroek 2015
Symptomen DSM-IV-TR
10
• Snel geïrriteerd zijn. • Dat zijn de kinderen die door iedereen als aardig en prettig omschreven worden. • Opeens in een vechtpartij verwikkeld raken. • Plotseling brutaal reageren, zodat je als leerkracht denkt: “Wat krijgen we nou!”.
Y.Stikkelbroek 2015
Prikkelbare stemming
11
Basisschoolleeftijd •Droeve stemming •Geen plezier kunnen hebben •Schuldgevoelens •Slechtheidsbeleving •Eigenwaardeproblemen •Suïcidale gedachtenvorming •Lusteloosheid •Verminderde activiteit en productiviteit •Negatieve gedachten over de toekomst •Preoccupatie met ziekte en dood
Adolescent Droeve stemming Geen plezier kunnen hebben Schuldgevoelens Slechtheidsbeleving Eigenwaardeproblemen Suïcidale plannen, daden Lusteloosheid Verminderde activiteit en productiviteit Terugtrekken uit contact Daling prestatiemotivatie Onvrede m.b.t. lichaam, seksualiteit en relaties
Y.Stikkelbroek 2015
Leeftijd, Uitingsvormen van depressie (de Wit, 1997)
12
Oefening Ernst 10 9 8
Y.Stikkelbroek 2015
7 6 5 4 3 2 1 0 0
1
Laag Middelmatig Hoog
2 = vanaf 1 tot 3,5 = vanaf 3,5 tot 7,5 = vanaf 7,5 tot 10
3
4
5
6
7
SYMPTOMEN
8
9
13
Model ketenzorg
14
Ontstaan van depressie
• Aangeleerde hulpeloosheid/hopeloosheid. Geen controle over gebeurtenissen en slechte afloop
• Informatieverwerkingsmodel. Cognitieve processen staan centraal in het ontstaan en in standhouden • Transactioneel model. Kwetsbaarheid, depressie wordt door stress getriggerd
Y.Stikkelbroek 2015
• Competentiemodel. Sociaal leren van depressief gedrag (conditionering)
15
Y.Stikkelbroek 2015
Risico op een depressie: 116 Factoren
16
• Meisjes vanaf de puberteit (>12 jaar) • Onder 12 jaar een angststoornis daarna groter risico op een depressie • Sterk naar binnen gericht temperament • Perfectionistisch ingesteld • Ouder met stemmingsproblemen • Afwijzing door een ouder • Stressvolle gebeurtenissen (echtscheiding, ziekte of overlijden van een ouder, examen, gepest worden…) Eerder al eens depressief geweest zijn • Seksueel misbruik of mishandeling hebben meegemaakt. • Opgroeien binnen verschillende culturen/religies die op gespannen voet met elkaar staan
Y.Stikkelbroek 2015
Wie heeft een verhoogd risico?
17
Levensgebeurtenissen Levensgebeurtenissen 8
6
5
4 Levensgebeurtenissen
Y.Stikkelbroek 2015
7
3
2
1
18
0 Normale Populatie Niet depressief
Normaal Depressieve Wel depressief, geen Populatie hulp
Klinisch Depressieve Populatie Depressief en aangemeld GGZ
• • • • • • • • • • • • •
Goede lichamelijke gezondheid Regelmatig bewegen (?) “Hoge intelligentie” Makkelijk temperament Groot gevoel van eigenwaarde Gevoel controle te hebben over je leven In hoge mate het gevoel hebben dat je problemen kunt oplossen Successen toeschrijven aan jezelf Opkomen voor jezelf Weinig ruzie binnen het gezin Goed contact met leeftijdgenoten Steun in de directe omgeving Veel plezierige bezigheden
Y.Stikkelbroek 2015
Beschermende factoren
19
• Sociale problemen • Agressieproblemen • Schoolproblemen; prestaties, schooluitval, spijbelen • Achteruitgang van concentratie (executieve functies?) • Lichamelijke klachten • Andere psychiatrische problemen • Misbruik van middelen • Gezinsproblemen • Juridische problemen
Y.Stikkelbroek 2015
Gevolgen
20
• Depressieve ouder • Ouder-kind conflicten • Misbruik • Trauma • Problemen in de hechting • Echtscheiding
Y.Stikkelbroek 2015
Risicofactoren en gezin
21
Ouderkenmerken en depressie
(Wells,
• Hoge verwachtingen • Geringe beloning/positieve feedback • Gering probleemoplossend vermogen van het gezin • Hoge mate van kritiek, vijandigheid, afwijzing • Hoge mate van emotionele lading • Minder gebruik van effectieve opvoedingsmethoden
Y.Stikkelbroek 2015
2005)
22
Y.Stikkelbroek 2015
Oorzaak depressie, de Ouders?
23
Depressieve kind vertoont hulpeloos gedrag, wil geruststelling van ouders
Gevoel van zwakte wordt versterkt bij kind
De Depressieve dans
Ouders helpen. Stellen kind gerust. Versterkt bij ouders gevoel van competentie en overbetrokkenheid
Kind vijandiger. Teruggetrekken uit interactie met ouders
Y.Stikkelbroek 2015
Ouders voelen zich afgewezen. Worden boos, kritisch, vijandig en versterken depressie
Hulp van ouders herbevestigd ‘t inadequate zelfgevoel kind en depressieve cognities
24
Ouders hebben het gevoel te falen Wat heb ik fout gedaan? Ouders geven elkaar de schuld. Kind heeft begrip en empathie nodig versus zachte heelmeesters maken stinkende wonden Ouders krijgen goedbedoelde adviezen van derden “Je moet niet zo streng zijn; je zit er te veel bovenop; och, laat het kind toch, het gaat vanzelf over; dat krijg je ervan als je te veel toegeeft, dan gaan ze dreinen.”
Y.Stikkelbroek 2015
Effect op ouders
25
• Vaak niet. Hoe ouder het kind hoe meer overeenstemming • Ouders merken wel dat er iets is maar schrijven dat toe aan allerlei andere factoren • Ouders interpreteren de klachten niet als passend bij een depressie b.v. buikpijnklachten bij een lagere school kind • Als adolescenten behandeling zoeken dan willen ze geregeld niet dat ouders daarvan op de hoogte zijn
Y.Stikkelbroek 2015
Herkennen ouders of leerkrachten depressie?
26
Ernstbeoordeling depressie (Trimbos, 2010 WWW.GGZRICHTLIJNEN.NL) licht
matig
ernstig
Aantal symptomen volgens DSM-IV-TR 5-6 symptomen 6-8 symptomen 8-9 symptomen Aard van de symptomen
Zelfrapportage Children’s Depression Inventory (CDI-27) score tot 12 score 12-16 score >16
Y.Stikkelbroek 2015
psychotische kenmerken en / of suicidaliteit
GAF-score: dagelijks functioneren 65 en hoger 45-65 lager dan 45
Aantal gebieden waarop de stoornis duidelijk interfereert met de dagelijkse gang van zaken (school, vrienden, hobby's/activiteiten, thuis)
27 1 gebied 2 of 3 gebieden 4 gebieden
1. Let op risicogroepen 2. Gebruik vragenlijsten, liefst zo breed mogelijk 3. In ieder geval het jongere zelf bevragen. Ouders herkennen de klachten vaak onvoldoende 4. Ouder vragen
Y.Stikkelbroek 2015
Depressie opsporen*, **
* www.ggzrichtlijnen.nl ** http://www.richtlijnenjeugdhulp.nl/stemmingsproblemen/
28
Depressie opsporen? Breed
+ + + +
Kind + + + + +
Ander
+ + +
• Altijd antwoord op item over suïcide bekijken en vervolg inzetten.
Y.Stikkelbroek 2015
Instrument Leeftijd Smal • CDI 7-17 + • CES-D 14 + • CBCL 1,5-18 + • YSR 11-18 • (C)TRF 1,5-18 • SDQ / Spsy 4-16 • SEV 4-18
29
Vragen naar depressie?
2. Heb je je gedurende de afgelopen maand somber, depressief of hopeloos gevoeld? • Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 67 % van de depressieve adolescenten met deze twee vragen herkent worden.
Y.Stikkelbroek 2015
Twee belangrijke vragen* 1. Heb je gedurende de afgelopen maand last gehad van weinig interesse of plezier in dingen doen?
• * '2-Question Screening Tool for detecting Depression in Ad primary care’ (Borner et al, 2010)
30
Depressie en behandeling (MDR richtlijn, • Depressieve klachten zo vroeg mogelijk behandelen en depressie zo snel mogelijk verminderen biedt de beste prognose
• De ernst van de depressieve klachten is bepalend voor het vervolg.
Y.Stikkelbroek 2015
2009)
31
Bewezen effectieve behandelingen • Cognitieve gedrags therapie • Interpersoonlijke therapie • Medicatie Andere toegepaste behandelingen • Systeemtherapie, Ouderbegeleiding, Oplossingsgerichte therapie, Mindfulness, ACT, psychodynamische therapie, Activering, FFT, Gesprekstherapie, Meidengroep, EMDR, Creatieve therapie, PMT, Running
Y.Stikkelbroek 2015
Behandeling van depressie
32
• • • • • • • • •
Wees alert op risico groepen Gebruik een vragenlijst Depressieve klachten zo snel mogelijk verminderen Preventief programma overwegen Behandeling van depressie is werk voor specialisten maar school kan het verschil maken Ga niet redden maar faciliteer verandering Neem depressieve houding niet over Activeer, maak succes ervaringen en positieve sociale ervaringen mogelijk Maar: het kind en adolescent moet het zelf doen
Y.Stikkelbroek 2015
Resumerend
33
• www.zwaarweer.nl informatie over somberheid en depressie bij jongeren en bevat ook een zelftest voor depressie.(Fonds Psychische Gezondheid) • www.zogeknogniet.nl informatie over psychische problemen voor jongeren met vragen mogelijkheid. Bieden ook lesmaterialen en gastdocenten(Patiëntenvereniging Pandora) • www.brainwiki.nl Informatie voor jongeren over psychiatrische problemen en behandeling • http://www.kenniscentrum-kjp.nl Informatie voor professionals en ouders over psychiatrische problemen. (K7, 7 ki&J psychiatrische centra)
Y.Stikkelbroek 2015
Informatie voor kind ouders
34
Y.Stikkelbroek 2015
VRAGEN?
35
Y.Stikkelbroek 2015
Bedankt voor Uw aandacht!
[email protected]
36
Meer Weten?
• http://www.richtlijnenjeugdzorg.nl/ • Toolkit suicide preventie www.euregenas.eu
Y.Stikkelbroek 2015
• http://www.ggzrichtlijnen.nl
37
Preventieve interventies online
• www.113online.nl informatie voor jongeren met gedachten over zelfdoding en betrokkenen. Ook informatie voor nabestaanden. Contact mogelijk met een BIG-geregistreerde • www.brusjes.nl informatie voor broertjes en zusjes van kinderen bij wie sprake is van psychische problemen. Ook mogelijkheid tot contact.
Y.Stikkelbroek 2015
• www.pratenonline.nl informatie over psychische problemen en speciaal over depressie. Er is ook een mogelijkheid om via deze website in contact te komen met BIG-geregistreerde hulpverleners. • www.gripopjedip.nl ggz-instellingen bieden online behandeling voor jongeren met depressieve klachten (Trimbos-instituut)
• Zie ook databank NJI Effectieve interventies • http://www.nji.nl/nl/Kennis/Databanken/Databank-EffectieveJeugdinterventies/Erkende-interventies
38
