Deltaprogramma verkenning IJssel Vechtdelta. Fase I jan 2010 feb 2011

 

  Deltaprogramma verkenning IJssel­Vechtdelta     

Fase I jan­2010 – feb­2011 

                                                                                Definitief  28 februari 2011

         

Inhoud    0. Bestuurlijke samenvatting............................................................................................................................................... 3 1. Inleiding ........................................................................................................................................................................................ 6 1.1 Achtergrond...................................................................................................................................................... 6 1.2 Doel en gedachtenlijn verkenning............................................................................................................. 6 1.3 Gebied ................................................................................................................................................................. 7 1.4 Deelnemende partijen................................................................................................................................... 7 1.5 Samenwerking Provincie Flevoland ......................................................................................................... 7 2. Aanpak conform handreiking IJsselmeergebied......................................................................................................... 8 2.1 Beschrijving aanpak ...................................................................................................................................... 8 2.2 Gegevens verzameling (basisinformatie) ............................................................................................... 8 2.2.1 Stap 1a: Waterhuishoudkundige informatie ............................................................................................... 8 2.2.2 Stap 1b: Ruimtelijke basisinformatie.......................................................................................................... 9 2.2.3 Stap 2: Validatie en verrijking basisinformatie ........................................................................................... 9 2.2.4 Stap 3: Confrontatie waterhuishoudkundige gevolgen met gebruiksfuncties ............................................... 9 2.2.5 Stap 4: Maatregelen................................................................................................................................. 10

2.3 Werksessies ....................................................................................................................................................10 2.3.1 Thema’s .................................................................................................................................................. 10 2.3.2 Conclusies algemeen ............................................................................................................................... 11

B i j l a g e n .................................................................................................................................................................................... 13   Bijlage 1 Samenvatting waterhuishoudkundige analyse IJssel-Vechtdelta Bijlage 2 Rode draad gebiedsverkenningen IJsselmeergebied Bijlage 3 Verslagen werksessies IJssel-Vechtdelta

                        Naast dit rapport zijn in fase 1 de volgende inhoudelijke rapporten geproduceerd:  ­ Rapport waterschappen (Arcadis)  ­ Rapport grondwater Kampen en Zwolle (Tauw)  ­ Beeldverslag Water en Ruimte Atelier Zwolle  Voorliggend rapport is, behalve op werkateliers, ook gebaseerd op deze rapporten. 

2

0. Bestuurlijke samenvatting  Aanleiding  Het  Deltaprogramma  is  het  uitvoeringsprogramma  horende  bij  het  Nationaal  Waterplan.  Het  Deelprogramma IJsselmeergebied (fase I) is aanleiding geweest om in de IJssel‐Vechtdelta een verkenning  uit te voeren naar de gevolgen van mogelijk veranderend peilbeheer van het hoofdwatersysteem van het  IJsselmeer.  Deze  veranderende  waterstanden  zijn  noodzakelijk  als  gevolg  van  klimaatverandering  en  de  daarmee  samenhangende  zeespiegelstijging,  zoetwatervraag  en  veranderende  afvoer  van  de  IJssel.  Het  doel  van  de  uitgevoerde  verkenning  is  inzicht  te  krijgen  in  de  mogelijke  gevolgen  van  veranderende  waterstanden op de waterveiligheid van het gebied en de grondgebruiksfuncties in de IJssel‐Vechtdelta.     Samenwerking  De  begrenzing  van  het  gebied  IJssel‐Vechtdelta  is  bepaald  door  de  maximale  doorwerking  van  1,5  meter  peilverhoging  op  het  IJsselmeer  in  te  schatten.  Overheden  en  belangenpartijen  in  dit  gebied (rechts weergegeven) zijn in een vroeg stadium betrokken bij  de  verkenning.  De  provincie  Overijssel  heeft  hierbij  de  regierol  op  zich  genomen.  Uit  pragmatische  overwegingen  is  in  de  werksessies  samengewerkt  met  de  provincie  Flevoland  en  zijn  de  Flevolandse  partijen  betrokken.  Waterschap  Groot  Salland  heeft,  in  afstemming  met  de  waterschappen  Reest  en  Wieden,  Zuiderzeeland  en  Veluwe,  de  waterhuishoudkundige  basisinformatie  verzorgt.  De  gemeenten  hebben  belangrijke  kennis  en  capaciteit  ter  beschikking  gesteld.  De  gemeente Zwolle heeft aanvullend een werkatelier Water en Ruimte  georganiseerd. Belangenpartijen van Natuur (Natuurmonumenten en  Natuur  en  Milieu  Overijssel),  landbouw  (LTO‐Noord)  en  bedrijfsleven  hebben  een  belangrijke  bijdrage  geleverd in de werkateliers. Ook andere partijen en organisaties als Zwolle‐Kampen Netwerkstad (ZKN),  de Waterdienst, Vereniging Schuttevaer, het Rijksvastgoed en Ontwikkelingsbedrijf (RVOB), Ruimte voor  de Vecht, Regio Stedendriehoek, Vitens, Veiligheidsregio IJsselland en natuurlijk het projectbureau van het  deelprogramma  IJsselmeergebied  zelf  hebben  een  belangrijke  bijdrage  geleverd.  Deze  samenwerking  biedt een stevige basis om gezamenlijk verder te gaan in fase II.    Resultaat verkenning fase I  Op basis van het plan van aanpak voor fase I van het deelprogramma IJsselmeergebied is hard gewerkt om  de  benodigde  informatie  te  verzamelen  en  te  analyseren.  Ten  behoeve  van  de  gebiedsverkenningen  hebben  de  acht  waterschappen  rondom  het  IJsselmeer  gezamenlijk  een  verkennende  studie  uitgevoerd  naar  de  waterhuishoudkundige  effecten  van  peilveranderingen.  Hierbij  is  gekeken  naar  effecten  op  waterkeringen, grondwater en buitendijks gebied in zowel het stedelijk gebied als het landelijk gebied. In  de werkateliers is met de betrokken partijen verkend welk effect dergelijke veranderingen hebben op het  gebied.  Waterschap  Groot  Salland  heeft  in  samenwerking  met  de  gemeenten  Kampen  en  Zwolle  aanvullende analyses gedaan naar de effecten op grondwater in stedelijk gebied.     Uit de verkenning komt naar voren dat de IJssel‐Vechtdelta een  kwetsbaar en waardevol gebied is waar  volop  ontwikkelingen  plaatsvinden.  Waardevol  in  sociaal–economisch  opzicht  (groeiregio  Zwolle– Kampen),  cultuurhistorisch  en  landschappelijk  waardevol  (nationaal  landschap)  en  voor  landbouw  en  natuur (Natura 2000‐gebieden). Veranderingen in het peilbeheer van het IJsselmeer werken door de open  verbinding  door  in  het  gebied,  grofweg  begrensd  door  Meppel  (N),  Dalfsen  (O)  en  Zwolle  (Z).  De  kwetsbaarheid  uit  zich  in  negatieve  effecten  van  peilverhoging/verlaging  op  stedelijk  gebied,  natuur  en  landbouw. De negatieve effecten beginnen bij een beperkte peilstijging van circa 10 cm (stedelijk gebied).  Vanaf  ongeveer  30  cm  peilstijging  beginnen  in  het  gehele  gebied  problemen  te  ontstaan  die  bij  verdere  stijging  van  de  waterstanden  in  omvang  toenemen.  Negatieve  effecten  zijn  toe  te  schrijven  aan  een  verlaging  van  de  veiligheid  en  verandering  van  grondwaterstanden  die  effect  hebben  op  de  ruimtelijke  functies in het gebied.      

3

Veiligheid  Uit de analyses blijkt dat in de IJssel‐Vechtdelta ca. 10 steden of dorpen direct aan een waterkering liggen.  Bij  een  winterpeilverhoging  van  het  IJsselmeer  van  60  cm  of  meer  zal  op  vrijwel  alle  locaties verhoging  en/of versterking van de waterkering noodzakelijk zijn. Bij een peilverhoging wordt ca. 200 km primaire  waterkering , ca. 100 km regionale waterkering en ca. 60 grotere kunstwerken, zoals inlaten, schutsluizen,  gemalen en keersluizen zwaarder belast. Uit verkennende studies blijkt dat bij een peilverhoging van 60  cm  de  huidige  hoogte  en/of  stabiliteit  van  deze  waterkeringen  en  kunstwerken  in  de  meeste  gevallen  onvoldoende is. Nader onderzoek moet uitwijzen in hoeverre bij minder grote peilverhogingen problemen  onstaan.    Voorbeeld Kampen­Midden en Zwolsedijk  De Waterkering Kampen­Midden (afbeelding rechts) bestaat o.a. uit 84  beweegbare keringelementen. De lengte van de waterkering Kampen­Midden  is ruim 1800 meter. Het waterpeil op de IJssel bij Kampen staat onder directe  invloed van het IJsselmeer. Uit de analyse op hoogte blijkt dat de waterkering  in Kampen onvoldoende  hoog is bij een  winterpeilverhoging van  60 cm. Naar verwachting  voldoet de kering niet  meer bij een  peilverhoging van 30 cm tot 50 cm. De Zwolsedijk (foto  links) is een eeuwenoude dijk die tussen Hasselt en  Zwolle ligt. Deze historische dijk is onmiskenbaar  verbonden aan de landschappelijke waarden van het  rivierengebied.    In de IJssel‐Vechtdelta ligt langs/in alle steden en dorpen buitendijkse bebouwing. Het gaat om: haven‐ en  industrieterreinen, jachthavens, recreatiewoningen en oude binnensteden zoals de binnenstad van Zwolle  en een deel van de IJsselkade in Kampen. De buitendijkse gebieden in het landelijk gebied van de IJssel‐ Vechtdelta omvatten grotendeels de uiterwaarden. De gebieden zijn in gebruik als grasland of hebben de  functie beschermde natuur (N2000). Gemiddeld inunderen de lage delen van de uiterwaarden gedurende  enkele  weken  per  jaar.  Door  een  peilverhoging  zal  dit  vaker  en  langer  gebeuren.  Uit  verkennende  berekeningen  blijkt  dat  bij  een  peilverhoging  van  60  cm  de  overstromingskans  van  de  buitendijkse  gebieden met ca. een factor 10 toeneemt.    Grondwaterstandsverandering  Een peilverandering op het IJsselmeer werkt via de IJssel, de Vecht en de regionale wateren door tot aan  Deventer,  Wijhe,  Dalfsen,  Meppel  en  Vollenhove.  Door  een  peilverhoging  van  het  oppervlaktewater  ontstaat  meer  kwel  en  dit  resulteert  in  hogere  grondwaterstanden  (figuren  volgende  pagina).  Uit  de  berekeningen blijkt dat in het stedelijk gebied de grondwaterstanden tot enkele kilometers landinwaarts  beïnvloed  worden  door  een  IJsselmeerpeilverandering.  Een  beperkte  verhoging  of  verlaging  van  de  grondwaterstand  kan  negatieve  gevolgen  hebben  voor  kelders,  stedelijk  groen,  functionering  riolering,  bevaarbaarheid, archeologie en houtenpaalfunderingen. Verhoging van  de grondwaterstand kan als effect  hebben dat woningen vochtiger worden. Indirect kan dit gevolgen hebben voor de volksgezondheid.    In het landelijk gebied worden de grondwaterstanden tot enkele kilometers landinwaarts beïnvloed door  een  IJsselmeerpeilverandering.  De  landbouwgebieden  aangrenzend  aan  de  IJssel  en  de  Vecht  zullen  hierdoor  naar  verwachting  een  lagere  opbrengst  opleveren.  Naast  een  grondwaterstandsverandering  neemt de kwelafvoer toe.  

4

Het  uitzakken  van  het  IJsselmeerpeil  door  het  gebruik  van  water  in  de  zomerperiode  wordt  over  het  algemeen als ongewenst ervaren. Een langdurig laag peil kan leiden tot verdroging, zetting en klink met  bijbehorende schades, instabiliteit van waterkeringen en paalrot van houten funderingspalen. 

Verandering grondwaterstand in meters bij 1 meter verhoging  winterpeil IJsselmeer 

  Vervolg  De  IJssel‐Vechtdelta  heeft  te  maken  met  opgaven  vanuit  verschillende  deelprogramma’s  van  het  Deltaprogramma.  In  deelprogramma  IJsselmeergebied  worden  verschillende  peilscenario’s  voor  het  IJsselmeer nader verkend in 2011. In het deelprogramma Rivieren wordt gekeken naar maatregelen in en  om  de  IJssel  vanuit  het  perspectief  van  waterveiligheid,  waarbij  de  IJssel  in  uit  te  werken  scenario’s  te  maken krijgt met meer waterafvoer. In een gebiedsproces moeten  deze opgaven gekoppeld worden aan  een  breed  ruimtelijk  ontwikkelingsperspectief  in  de  IJssel‐Vechtdelta  zodat  mogelijkheden  en  wensen  vanuit  het  gebied  in  beeld  zijn  en  gecombineerd  kunnen  worden  met  de  aanstaande  deltabeslissingen.  Deze deltabeslissingen hebben de volgende planing:    Ontwikkeling  Fase  Periode  I  Voorjaar 2010 – Voorjaar 2011  Verkennen speelveld door regio  II  Voorjaar 2011 – Voorjaar 2012  Opstellen potentiële voorkeursstrategieën vanuit regio  III  Voorjaar 2012 – Voorjaar 2013  Selecteren voorkeursstrategie  IV  2014  Besluit Kabinet Lange Termijn Strategie 

5

1. Inleiding  1.1 Achtergrond  Het  Deltaprogramma  is  het  uitvoeringsprogramma  horende  bij  het  Nationaal  Waterplan 1 .  Het  Deltaprogramma  is  opgedeeld  in  deelprogramma’s.  Het  Deelprogramma  IJsselmeergebied  is  aanleiding  geweest  om  in  het  gebied  van  de  IJssel‐Vechtdelta  een  verkenning  uit  te  voeren  naar  de  gevolgen  van  veranderend  peilbeheer  op  het  hoofdwatersysteem 2 .  De  belangrijkste  aandachtspunten  hierbij  zijn  de  verandering van het Peil op het IJsselmeer en de mogelijke gevolgen hiervan op de functies in de IJssel‐ Vechtdelta.  Binnen  het  Deltaprogramma  zijn  ook  deelprogramma  Rivieren  en  de  drie  generieke  deelprogramma’s  (Veiligheid,  Nieuwbouw  &  Herstructurering,  Zoetwatervoorziening)  relevant  voor  de  IJssel‐Vechtdelta.  Deelprogramma  Rivieren  loopt  in  de  planning  wat  achter  bij  deelprogramma  IJsselmeergebied.  De  informatie  uitwisseling  met  de  generieke  deelprogramma’s  verloopt  voor  een  belangrijk  deel  via  de  gebiedsgerichte programma’s als Rivieren en IJsselmeergebied. In de gebiedsverkenning IJssel‐Vechtdelta  is geprobeerd om zoveel mogelijk informatie te verzamelen welke bruikbaar is voor alle deelprogramma’s.  Door het ontbreken of zeer laat beschikbaar komen van werkplannen, c.q. de informatiebehoefte uit deze  deelprogramma’s,  is  in  de  werksessies  voor  de  gebiedsverkenning  vooral  geconcentreerd  op  de  informatiebehoefte van deelprogramma IJsselmeergebied.  

1.2 Doel en gedachtenlijn verkenning  Het doel van de uitgevoerde verkenning is  inzicht te krijgen in de mogelijke gevolgen van veranderende  waterstanden op de (gebruiks)functies en ontwikkelingen in de IJssel‐Vechtdelta.   De  verandering  van  waterstanden  kan  Figuur 1 Globale gebiedsbegrenzing IJssel­Vechtdelta  ondermeer  een  gevolg  zijn  van  klimaatinvloeden  en/of  verandering  van  het  beheer  van  het  hoofdwatersysteem  in  reactie op klimaatverandering.  In  de  verkenning  is  een  eerste  poging  gedaan  om  grip  te  krijgen  op  de  keten  oorzaken – effecten – gevolgen. Hierbij zijn  de  oorzaken  als  min  of  meer  vaststaand  aangenomen, te weten klimaatverandering  en  de  noodzaak  om  het  waterbeheer  hierop  aan  te  passen.  Voor  de  regio  is  de  oorzaak  van  verandering  dan  een  veranderend  waterpeil  op  het  hoofdwatersysteem  (bestaande  uit  de  IJssel,  de  Sallandse  Weteringen,  het  IJsselmeer,  het  Zwarte  Meer,  het  Meppelerdiep  en  het  Zwarte  Water  en  de  Vecht).  In de verkenning is vooral ingegaan op de  te  verwachten  effecten  van  veranderend  waterpeil op het hoofdwatersysteem en de  effecten  hiervan  op  waterveiligheid  en  grondwaterstanden.  De  verandering  in  veiligheid  en  grondwatersituatie  is  in  werksessies, met behulp van gebiedskennis, doorvertaald naar te verwachten effecten op het gebruik, c.q.  de gebruiksfuncties in het gebied.   1   In  2009  door  kabinet  vastgesteld  rijksplan  voor  het  waterbeleid.  Controversieel  verklaard  na  val  van  kabinet         Balkenende­IV.  2 Netwerk van belangrijkste oppervlaktewateren 

6

1.3 Gebied  De begrenzing van het gebied IJssel‐Vechtdelta is bepaald door  de maximale doorwerking van 1,5 meter  peilverhoging  op  het  IJsselmeer  in  te  schatten.  Daarnaast  is  gekeken  naar  het  gebied  waar  mogelijke  maatregelen  plaats  zouden  kunnen  vinden.  Dit  mede  op  basis  van  inzichten  die  verkregen  zijn  uit  de  studie naar de toekomstvastheid van de Bypass Kampen (quickscan) 3 . Het gebied wordt begrensd door:  Ketelbrug in het Westen, Meppel in het Noorden, Ommen/Dalfsen in het oosten en Deventer in het Zuiden  (figuur 1).  

1.4 Deelnemende partijen  Bij het opzetten van de gebiedsverkenning is ernaar gestreefd zoveel mogelijk partijen te laten aanhaken.  De provincie Overijssel heeft hierbij een  regiserende en coördinerende rol op zich genomen. Overheden  en  niet‐overheden  zijn  in  een  vroeg  stadium,  namelijk  bij  het  schrijven  van  het  plan  van  aanpak,  uitgenodigd om mee te denken en inbreng te leveren.   Waterschap Groot Salland heeft, in afstemming met de waterschappen Reest en Wieden, Zuiderzeeland en  Veluwe  de  waterhuishoudkundige  basisinformatie  verzorgt.  Daarnaast  heeft  waterschap  Groot  Salland,  gezamenlijk met de gemeenten Kampen en Zwolle, analyses uitgevoerd naar de effecten op grondwater in  het  stedelijk  gebied.  De  gemeenten  zijn  betrokken  bij  het  opstellen  van  het  plan  van  aanpak  en  hebben  kennis  en  capaciteit  ter  beschikking  gesteld.  De  gemeente  Zwolle  heeft,  samen  met  het  deelprogramma  Nieuwbouw  en  Herstructurering,  een  werkatelier  gehouden.  Overige  partijen  in  het  gebeid  zijn  geconsulteerd bij het opstellen van het plan van aanpak.   In de werksessies zijn veel, maar vooral veel verschillende maatschappelijke organisaties aangehaakt. Zo  hebben  LTO‐Noord,  Vereniging  Natuurmonumenten,  Natuur  en  Milieu  Overijssel  en  Vereniging  Schuttevaer waardevolle informatie ingebracht. Overige partijen die een actieve inbreng hebben gehad in  de  werksessies  zijn:  het  Rijksvastgoed  en  Ontwikkelingsbedrijf  (RVOB),  Zwolle‐Kampen  Netwerkstad  (ZKN), Ruimte voor de Vecht, Regio Stedendriehoek, Vitens, Veiligheidsregio IJsselland en natuurlijk het  programmabureau van het Deltaprogramma IJsselmeer zelf. 

1.5 Samenwerking Provincie Flevoland  Uit pragmatische overwegingen is in de werksessies samengewerkt met de provincie Flevoland. Het bleek  dat  er  een  grote  overlap  bestond  in  de  uitnodigingen  aan  gebiedspartijen  in  de  IJssel‐Vechtdelta  en  de  Flevolandse  IJsselmeerkust.  Het  gaat  hierbij  om  LTO,  terreinbeheerders,  gemeenten  en  waterschappen.  Om onnodige agendadruk bij de deelnemers aan de werksessies te  voorkomen, is ervoor gekozen om de  werksessie  voor  de  IJssel‐Vechtdelta  en  de  Flevolandse  IJsselmeerkust  gezamenlijk  uit  te  voeren.  De  provincie  Flevoland  heeft  zich  aangesloten  bij  de  aanpak  zoals  deze  door  de  provincie  Overijssel  is  voorgesteld.  

3 De hoogwatergeul die ten zuiden van Kampen de IJssel met de randmeren moet verbinden. De quickscan is uitgevoerd 

om in beeld te krijgen in hoeverre deze Bypass functioneel blijft in de toekomst. 

7

2. Aanpak conform handreiking IJsselmeergebied  2.1 Beschrijving aanpak  De regioverkenningen zijn gericht op het verzamelen van basisinformatie, de validatie van deze informatie  en  het  confronteren  van  waterhuishoudkundige  gevolgen  van  Figuur  2  Procesbeschrijving  informatieverzameling  veranderend  peilbeheer  op  de  gebiedsverkenningen  gebruiksfuncties  in  de  regio.  Waar  mogelijk  zijn  maatregelen  geformuleerd.  DPIJ en de provincies hebben gezamenlijk  een  handreiking  opgesteld  voor  het  proces  van  de  gebiedsverkenningen  (figuur 2).  De  gebiedsverkenningen  zijn  vooral  bedoeld  om  een  eerste  indruk  te  krijgen  van  de  te  verwachten  gevolgen  van  veranderend peilbeheer op het IJsselmeer  voor  de  regio.  Om  aansluiting  te  houden  bij  de  provinciale  Omgevingsvisie  is  ervoor  gekozen  de  werksessies  thematisch  in  te  richten.  Per  thema/werksessie  is  geprobeerd  om  het  schema uit figuur 2 zo veel mogelijk te doorlopen. 

2.2 Gegevens verzameling (basisinformatie)  2.2.1 Stap 1a: Waterhuishoudkundige informatie  Ten  behoeve  van  de  gebiedsverkenningen  hebben  de  acht  waterschappen  rondom  het  IJsselmeer  gezamenlijk  de  waterhuishoudkundige  effecten  in  beeld  gebracht.  Gezien  de  aard  van  de  huidige  fase  (verkenning)  en  het  tijdspad  waarin  de  analyses  hebben  plaatsgevonden,  hebben  de  waterhuishoudkundige analyses het karakter van de een quickscan.    De volgende thema’s en effecten zijn onderzocht:  • Buitendijkse gebieden  • Primaire keringen/veiligheid  • Kunstwerken  • Binnendijks/grondwater    De  analyses  voor  de  eerste  drie  thema’s  maken  gebruik  van  de  Deltares‐basisstudie.  De  punten  zijn  vertaald  naar  vlakken  met  behulp  van  lineaire  interpolatie.  De  betrokken  waterschappen  hebben  aanvullende informatie voor het thema ‘kunstwerken’ en ‘binnendijks/grondwater’ geleverd. De analyses  voor  thema  ‘binnendijks/grondwater’  maken  gebruik  van  NHI‐runs.  Zowel  de  basisstudie  als  het  NHI  leveren een aantal discussiepunten voor de waterschappen die nader onderzoek vragen, zoals:  •  De  gebiedsdekking  komt  niet  helemaal  overeen  met  het  gebied  dat  van  belang  wordt  geacht  door  de  waterschappen.• De onderzochte peilvarianten geven niet voor alle gebieden realistische uitkomsten.   • Uitgangspunten van studie en model hebben beperkingen.  Naast  het  onderzoek  van  de  IJsselmeergroep  heeft  het  waterschap  Groot  Salland,  gezamenlijk  met  de  gemeenten  Kampen  en  Zwolle,  onderzoek  gedaan  naar  de  gevolgen  van  een  peilverandering  voor  de  grondwaterstand en kwel in het bebouwde gebied van Kampen, IJsselmuiden en Zwolle. De effecten op de  grondwaterstand  zijn  bepaald  bij  verschillende  peilvarianten.  Aanvullend  is  voor  de  gemeente  Zwartewaterland,  met  indicatieve  berekeningen,  het  effect  van  een  peilverhoging  van  100  cm  op  het  stedelijk grondwater in beeld gebracht.     In bijlage I is een weergave gegeven van de waterhuishoudkundige analyse per thema: 

8

Stedelijk gebied:         1) Waterkeringen         2) Grondwater        3) Buitendijks   Landelijk gebied:         1) Waterkeringen         2) Grondwater        3) Buitendijks   2.2.2 Stap 1b: Ruimtelijke basisinformatie  De provincie Overijssel heeft de beschikbare ruimtelijke basisinformatie aangeleverd aan DPIJ, bestaande  uit voornamelijk GIS‐bestanden, zoals beschikbaar bij de provincie. Onduidelijk is in hoeverre gemeenten  informatie  hebben  aangeleverd.  Over  het  algemeen  was  de  inschatting  dat  informatie  op  gemeentelijk  schaalniveau te gedetailleerd was voor de eerste verkenning. Uitzondering hierop is de gemeente Zwolle,  die gedetailleerder materiaal heeft gebruikt bij het Water en Ruimte Atelier.   Werksessie Water en Ruimte Atelier    In samenwerking met een aantal ministeries en het waterschap Groot Salland heeft de gemeente Zwolle  een Water en Ruimte Atelier georganiseerd. Aan het atelier is tevens deelgenomen door de gemeenten  Kampen en Zwartewaterland. Binnen het Water en Ruimte Atelier werd ontwerpend onderzoek ingezet,  waarbij opgaven vanuit  water en ruimte aan elkaar worden gekoppeld. Het atelier kan worden gezien  als een vertaling van waterhuishoudkundige effecten naar ruimte en maatschappij.    De belangrijkste algemene conclusies:   • • • • • • •

Regio samen optrekken.   Omslagpunten zijn niet eenduidig te benoemen, per effect verschillen per wijk.   Centrale stad inclusief binnenstad vrijwaren van permanente peilverandering, wel dynamiek  behouden.   Opvangen van piekafvoer (regenafvoer rivieren en weteringen) ­­> buffergebieden.   Peilmaatwerk, in en om de stad.   Richten op duurzame ruimtelijke inrichting (o.a. 2de laag waterveiligheid), zowel voor  nieuwbouw als herstructurering.   Water biedt kansen voor ruimtelijke kwaliteit en identiteit. 

  Binnen  het  Water  en  Ruimte  Atelier  zijn  varianten  van  maatregelen  onderzocht  waarbij  water  werd  geweerd of water werd toegelaten. Bij "water weren" komen technische oplossingsrichtingen naar voren  en zijn normen bepalend. Bij "water toelaten" komen flexibele oplossingen met marge in systemen en tijd  naar voren.    2.2.3 Stap 2: Validatie en verrijking basisinformatie  In  de  werksessie  is  de  beschikbare  ruimtelijke  basisinformatie  gepresenteerd  in  de  vorm  van  kaartbeelden.  Opvallend  is  dat  in  de  werksessie  weinig  “fouten”  in  de  kaarten  benoemd  zijn.  Dit  geeft  vertrouwen in het gebruikte materiaal. Wel moet hierbij worden  opgemerkt dat de kaarten grootschalig  waren en dat onjuiste details daarom niet zichtbaar waren.   2.2.4 Stap 3: Confrontatie waterhuishoudkundige gevolgen met gebruiksfuncties  Bij  de  confrontatie  van  de  waterhuishoudkundige  gevolgen  met  de  gebruiksfuncties  zijn  de  volgende  zaken opgevallen: 

9

‐

‐

‐

‐

Er  wordt  een  groot  gebied  beïnvloed.  Dit  heeft  te  maken  met  de  open  verbinding  tussen  het  IJsselmeer  en  het  gebied  van  Meppel  tot  Zwolle.  Een  peilverandering  op  het  IJsselmeer  werkt  vrijwel 1 op 1 door in dit gebied.   De  grondwatereffecten  in  poldergebieden  lijken  beheersbaar  te  zijn.  Wel  is  er  bij  peilverhoging  sprake  van  een  toename  van  het  te  verpompen  volume  water  door  een  toename  van  de  hoeveelheid kwel 4 .  Stedelijk gebied blijkt kwetsbaar te zijn. Zowel voor veranderingen in grondwater als verandering  in  oppervlaktewaterstanden.  Door  de  hoge  waarde  van  het  stedelijk  gebied  zijn  zowel  de  optredende schades als de investeringen die nodig zijn groot te noemen.  De confrontatie op het aspect waterveiligheid is moeilijk gebleken. Dit heeft vooral te maken met  het ontbreken van de nieuwe normen voor waterveiligheid. In de werksessie is uitgegaan van de  huidige normstelling en is een inschatting gemaakt van gevolgen op basis van expertkennis. Er is  een verkenning gedaan naar de gevolgen voor waterveiligheid op basis van de huidige normering.  

2.2.5 Stap 4: Maatregelen  Het  formuleren  van  maatregelen  is  moeilijk  gebleken,  doordat  deze  erg  afhangen  van  de  keuzes  die  uiteindelijk  worden  gemaakt.  De  beschikbare  informatie  en  de  zekerheid  waarmee  uitspraken  gedaan  kunnen  worden  over  de  gevolgen  voor  de  gebruiksfuncties  geven  onvoldoende  houvast  om  concrete  maatregelen  te  benoemen.  Een  verdiepings‐  en  verfijningsslag  is  hiervoor  nodig.  Het  benoemen  van  maatregelen verdient aandacht, pas als de maatregelen in beeld zijn is het mogelijk om een inschatting te  maken van de benodigde investeringen. 

2.3 Werksessies  De werksessies zijn thematisch ingestoken. Een belangrijke reden hiervoor is de herkenbaarheid van de  thema’s in relatie tot het provinciaal beleid, zoals vastgelegd in de Omgevingsvisie 5 . Een andere reden is  meer  praktisch.  Voor  gegevensvalidatie  en  de  confrontatie  van  gebruiksfuncties  met  waterhuishoudkundige functies is inhoudelijke kennis nodig. Een thematische aanpak maakt het mogelijk  om de specialisten van de betrokken organisaties gericht in te zetten op hun eigen expertise. Dit voorkomt  grote groepen. De kruisbestuiving tussen de verschillende kennisvelden is geborgd door de eerste en de  laatste werksessie een integraal karakter te geven.   2.3.1 Thema’s  De namen van de thema’s spreken voor zich. Dit verslag beperkt zich tot de belangrijkste conclusies uit de  werksessies. Als bijlage zijn de verslagen van de werksessies opgenomen. Voor een nadere onderbouwing  van  de  keuze  voor  de  thema’s  en  verdere  beschrijving  van  de  relatie  van  de  thema’s  met  het  Deltaprogramma  wordt  verwezen  naar  het  plan  van  aanpak  “Uitwerking  Deltaprogramma  IJssel‐ Vechtdelta fase 1” 6 .    Werksessie 1 Ambities  • Ambities zijn vastgelegd in plannen, beleid en een visie. De horizon hiervan reikt over het algemeen  niet verder dan 2040.  • Doorkijken naar 2100 is vrijwel onmogelijk op basis van de beschikbare informatie. Onzekerheden in  ontwikkeling van klimaat, sociale‐economie en RO zijn te groot.    Werksessie 2 Economie  • Buitendijkse bedrijvigheid wordt direct negatief beïnvloed.  • Economische  ontwikkeling  concentreert  zich  in  steden.  Doorwerking  van  peilverandering  in  het  stedelijk gebied zet in Zwolle een aantal ontwikkelingen onder druk (waaronder "Spoorzone").  4 Grondwater dat uittreedt, bijvoorbeeld aan de binnenzijde van een dijk, als gevolg van hoogteverschil tussen binnen­ en 

buitenwaterstand.  5 Integrale visie voor de fysieke leefomgeving, vastgesteld door PS van Overijssel in juli 2009.  6  Het  plan  van  aanpak  van  fase  I  van  deze  gebiedsverkenning,  zoals  opgesteld  door  Johan  Kabout,  in  overleg  met  de 

regionale partners. 

10

Werksessie 3 Stedelijk Gebied  • Het  stedelijk  gebied  dat  in  open  verbinding  staat  met  het  IJselmeer  (Zwolle,  maar  ook  een  kern  als  Zwartsluis), wordt  direct beïnvloed  door  peilverandering.  Negatieve  effecten  waarvoor  maatregelen  noodzakelijk  zijn  ontwikkelen  zich  al  bij  10  cm  peilstijging.  Hoe  verder  het  peil  stijgt,  des  te  omvangrijker de effecten en benodigde maatregelen zijn.  • De  poldergebieden  lijken  minder  kwetsbaar  te  zijn.  Peilverhoging  leidt  vooral  tot  toenemende  uittreding van grondwater en daarmee tot een groter bemalingsvolume 7 .   • Stedelijke  gebieden  met  een  relatief  groot  oppervlak  open  water  zijn  minder  kwetsbaar  voor  grondwatereffecten dan gebieden met weinig tot geen open water.     Werksessie 4 Landbouw, natuur, landschap en cultuurhistorie  • Peilverandering  kan  negatieve  gevolgen  hebben  voor  natuurdoelstellingen.  Er  ontstaan  echter  ook  ontwikkelingskansen. De vraag is of de ontwikkelingen de verliezen kunnen compenseren.  • Landbouw is gebaat bij een goede ontwatering van de landbouwgronden. Hogere grondwaterstanden  en toename van zoute kwel hebben een negatief effect op de landbouw.  • Het  landschap  zal  veranderen  door  de  ingrepen  die  nodig  zijn.  Hiermee  kan  een  deel  van  de  karakteristiek verloren gaan.  • Cultuurhistorische  waarden  kunnen  verloren  gaan door  veranderingen  in  waterpeil.  Het  historische  stadsfront van Kampen komt bij een peilstijging  van circa 30 cm onder druk, omdat de beweegbare  waterkering begint te falen.  • Archeologische  waarden  kunnen  gebaat  zijn  bij  hogere  grondwaterstanden,  als  dit  het  behoud  van  deze waarden ondersteund.      Werksessie 5 Integratie  • We hebben te maken met een regionale en integrale opgave.  • Er is behoefte aan concrete scenario’s voor veranderend peilbeheer om zinnige uitspraken te kunnen  doen over haalbaarheid en wenselijkheid.  • De koppeling van regionale opgaven aan het MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur,  Ruimte en  Transport) biedt kansen voor ontwikkeling en adaptatie.  • Concrete  maatregelen  kunnen  voor  een  belangrijk  deel  pas  worden  geformuleerd  als  er  betere  inzichten zijn in de peilstrategieën en de effecten van deze strategieën op het gebied en de functies.  2.3.2 Conclusies algemeen  •

•

•

•

Gebleken  is  dat  er  een  groot  verschil  is  tussen  de  zekerheid  waarmee  uitspraken  gedaan  kunnen  worden voor de korte termijn, ongeveer de komende 30 jaar, en de lange termijn (2040 en verder).  Voor de korte termijn is veel bekend en ligt veel beleidsmatig vast. Voor de lange termijn zijn eigenlijk  geen harde uitspraken te doen. Het opvallende is dat er eigenlijk geen sprake is van een middellange  termijn.   De  waterhuishoudkundige  basisinformatie  is  essentieel  gebleken  voor  de  gebiedsverkenningen.  Het  ontbreken  van  deze  basisinformatie  in  de  eerste  twee  werksessies  maakte  het  zeer  moeilijk  om  uitspraken  te  doen  over  effecten  op  gebiedsfuncties.  Bij  het  beschikbaar  komen  van  de  basisinformatie vanaf werksessie 3 werd het mogelijk om het effect – gevolg keten te bespreken.   De IJssel‐Vechtdelta is een waardevol gebied waar volop ontwikkelingen plaatsvinden. Waardevol in  sociaaleconomisch  opzicht  (groeiregio  Zwolle–Kampen),  cultuurhistorisch  en  landschappelijk  waardevol (nationaal landschap) en voor natuur en landbouw (N2000 gebieden).  De IJssel‐Vechtdelta is kwetsbaar. Veranderingen in het peilbeheer op het IJsselmeer werken door de  open verbinding door in het gebied, grofweg begrensd door Meppel (N), Dalfsen (O) en Zwolle (Z). De  kwetsbaarheid  uit  zich  in  negatieve  effecten  van  peilverhoging  en  ‐verlaging  op  stedelijk  gebied,  natuur  en  landbouw.  De  negatieve  effecten  beginnen  bij  een  beperkte  peilstijging  van  circa  10  cm  (stedelijk  gebied).  Vanaf  ongeveer  30  cm  peilstijging  beginnen  in  het  gehele  gebied  problemen  te  ontstaan die bij verdere stijging van de waterstanden in omvang toenemen. 

7 Hoeveelheid uit te malen water vanuit een gebied naar het buitenwater. 

11

•

•

• •

•

•

Negatieve  effecten  zijn  toe  te  delen  aan  een  verlaging  van  de  veiligheid  (tegen  overstromen  c.q.  wateroverlast)  en  verandering  van  grondwaterstanden  en  –stroming  (waterschade,  toenemende  hoeveelheid kwel).  Tot circa 2040 zijn de gewenste ontwikkelingen voor de IJssel‐Vechtdelta in meer of mindere mate in  beeld.  Deze  ontwikkelingen  zijn  vastgelegd  in  (uitvoerings)plannen,  visies  en  het  beleid  van  de  verschillende  overheden.  Na  2040  is  er  weinig  vastgelegd  voor  de  regio.  Dit  bemoeilijkt  het  vooruitkijken tot 2100, maar aan de andere kant biedt dit ook kansen voor ontwikkeling en adaptatie.  De  aanpassing  van  het  IJsselmeerpeil  werkt  zover  door  dat  de  deelnemers  aan  de  werksessies  uitgesproken hebben dat dit een regionale en vooral gezamenlijke opgave betreft.  Door het ontbreken van de nieuwe waterveiligheidsnormering is het moeilijk de consequenties voor  waterveiligheid te benoemen. In het algemeen geldt dat verhoging van het IJsselmeerpeil de veiligheid  tegen  overstromen  negatief  beïnvloed  in  het  gebied  IJssel  (monding  tot  voorbij  Zwolle),  Vecht  (tot  Dalfsen), Zwarte Meer (tot en met Meppel en Vollenhove), Sallandse Weteringen en Meppelerdiep.  Het uitzakken van het IJsselmeerpeil (door het gebruik van water in de zomerperiode) wordt over het  algemeen als ongewenst  ervaren.  Een  langdurig  laag peil  kan  leiden  tot  verdroging,  zetting  en  klink  met bijbehorende schades, instabiliteit van waterkeringen en paalrot van houten funderingspalen.  Er zijn een aantal leemten in kennis, het gaat hierbij vooral om de veiligheid en de nieuwe normering,  de behoefte aan zoetwater in tijden van droogte en een meer gedetailleerde uitwerking van effecten  van  peilverandering.  Dit  laatste  is  nodig  om  concrete  maatregelen  te  formuleren  en  vooral  voor  de  kostenraming van de maatregelen. 

 

12

                   

B i j l a g e n   

13

Bijlage 1 Samenvatting waterhuishoudkundige analyse IJssel-Vechtdelta Achtereenvolgend wordt een weergave gegeven van de verkennende analyse per onderstaand thema met daarbij een voorbeeld: Stedelijk gebied: 1) Waterkeringen 2) Grondwater 3) Buitendijks Landelijk gebied: 1) Waterkeringen 2) Grondwater 3) Buitendijks

14

Stedelijk gebied Stedelijk gebied: Waterkeringen In de IJssel-Vechtdelta liggen ca.10 steden of dorpen direct aan een waterkering. Bij een winterpeilverhoging van 60 cm of meer van het IJsselmeer zal op vrijwel alle locaties verhoging en/of versterking van de waterkering noodzakelijk zijn.

Voorbeeld Kampen-Midden De waterkering Kampen-Midden bestaat uit o.a. 84 beweegbare keringelementen. De kering volgt grotendeels de historische stadsmuur en is volledig geïntegreerd in de historische binnenstad. Zo zijn van een aantal woningen de gevels, raampartijen en kozijnen waterkerend gemaakt. De lengte van de waterkering Kampen-Midden is ruim 1800 meter. Het waterpeil op de IJssel bij Kampen staat onder directe invloed van het IJsselmeer. Maatgevende waterstanden worden veroorzaakt door opstuwing van IJsselmeerwater tijdens storm. Uit de analyse op hoogte blijkt dat de waterkering in Kampen onvoldoende hoog is bij een winterpeilverhoging van 60cm 8 . Naar verwachting voldoet de kering niet meer bij een peilverhoging van dan 30 cm tot 50 cm. Bij een geringere peilverhoging moet nog wel een nadere analyse naar de sterkte van de kering uitgevoerd worden. Blokzijl

Meppel

Vollenhove Zwartsluis

Genemuiden Hasselt IJsselmuiden Kampen

Zwolle

Hattem

8

Memo nadere analyse kunstwerken waterschap Groot Salland, Arcadis 16 november 2010.

15

Stedelijk gebied: Grondwater Een peilverandering op het IJsselmeer werkt via de IJssel en de Vecht door tot aan Deventer, Dalfsen, Wijhe (voorbij Zwolle). Door een peilverhoging van het oppervlaktewater ontstaat meer kwel en dit resulteert in hogere grondwaterstanden (zie onderstaand figuur). Uit de verkennende berekeningen blijkt dat in het stedelijk gebied de grondwaterstanden tot enkele kilometers landinwaarts beïnvloed worden door een IJsselmeerpeilverandering. Opvallend is dat de invloedszone veelal groter in het stedelijk gebied dan het omliggende landelijke gebied. Een verklaring is in het stedelijk gebied dat de dichtheid van waterlopen en ontwateringssloten kleiner is. Het stedelijk gebied is ingericht op de heersende grond- en oppervlaktewaterpeilen en hierdoor kwetsbaar voor peilveranderingen. Een verhoging of verlaging van deze peilen kan daarom negatieve gevolgen hebben voor kelders, stedelijk groen, functionering riolering, bevaarbaarheid, archeologie en houtenpaalfunderingen.

Voorbeeld Zwolle Van het stedelijk gebied in de IJssel-Vechtdelta is het grondwatersysteem van Zwolle het meest gevoelig voor een verandering van het IJsselmeerpeil. Zwolle ligt ingeklemd tussen de IJssel, de stadsgrachten en de Vecht en de bodem bestaat veelal uit goed doorlatend zand. Bij een peilverhoging van 0,5 m is de invloedszone circa 4 km breed en treden in een groot deel van het bebouwde gebied grondwaterstandveranderingen op van 10 cm of meer. De binnenstad van Zwolle en enkele direct aangrenzende wijken zijn het meest kwetsbaar voor peilverandering. Bij een grondwaterstandsverandering van enkele centimeters kunnen al problemen ontstaan met o.a. waterdichtheid van kelders en wortelrot van historische bomen.

16

Stedelijk gebied: Buitendijks In de IJssel-Vechtdelta ligt langs alle steden en dorpen buitendijkse bebouwing. Het gaat om: havenen industrieterreinen, jachthavens, recreatiewoningen en delen van oude binnensteden zoals een deel van de IJsselkade in Kampen. Uit verkennende berekeningen blijkt dat bij een peilverhoging van 60cm de overstromingskans met ca. een factor 10 toeneemt.

Voorbeeld Hasselt Voor het haven- en industrieterrein in Hasselt is de overstromingskans berekend voor verschillende scenario’s. De overstromingskans neemt met gemiddeld een factor 10 toe bij een peilopzet van 60cm, (figuren onder).

17

Landelijk gebied Landelijk gebied: Waterkeringen In de IJssel-Vechtdelta bepalen verschillende factoren de toekomstige opgave voor waterveiligheid. Naast een mogelijke verandering van het IJsselmeerpeil speelt een toename van de afvoer van de IJssel en de Vecht en de aanscherping van het beschermingsniveau tegen overstromingen (nieuwe normering). Bij de berekeningen zijn verschillende combinaties van deze ontwikkelingen verkend. Een IJsselmeerpeilverhoging van 60 cm beïnvloedt ongeveer tot aan Zwolle de veiligheidsopgave. Bij een grotere peilstijging is dit invloedsgebied groter. Bij een peilverhoging van 60 cm wordt ca. 200 km primaire waterkering zwaarder belast (zie onderstaande figuur). Daarnaast worden ca. 60 grotere kunstwerken, zoals inlaten, schutsluizen, gemalen en keersluizen, en ca. 100 km regionale waterkering zwaarder belast. Bij een peilverhoging van 60 cm is de huidige hoogte en/of stabiliteit van de waterkeringen en kunstwerken in de meeste gevallen onvoldoende.

Voorbeeld Zwolsedijk: cultuurhistorie, landschap en dijken De Zwolsedijk is een eeuwenoude dijk die tussen Hasselt en Zwolle ligt. Deze historische dijk is onmiskenbaar verbonden aan de landschappelijke waarden van het rivierengebied. Naarmate de veiligheidseisen en belastingen op de dijken in de toekomst toenemen, zal het een steeds complexere opgave worden om de cultuurhistorische waarde van de dijk te behouden.

18

Landelijk gebied: Grondwater Uit de verkennende berekeningen blijkt dat in het landelijke gebied de grondwaterstanden tot enkele kilometers landinwaarts beïnvloed worden door een IJsselmeerpeilverandering van 60 cm. De landbouwgebieden aangrenzend aan de IJssel en Vecht zullen hierdoor naar verwachting een lagere opbrengst opleveren. Door een grotere dichtheid van waterlopen en ontwateringssloten is de grondwaterstandsverandering in het landelijk gebied wel kleiner dan in het stedelijke gebied. Naast een grondwaterstandsverandering neemt de kwelafvoer toe bij een peilverhoging van het IJsselmeer. Hierdoor zullen de gemalen meer draaiuren moeten maken. Bij een peilverhoging van 50 cm neemt de gemiddelde afvoer van de polders tot ca. 50% toe. Dit getal varieert sterk per polder. In de Noordoostpolder is bovendien sprake van een toename van zoute kwel.

Voorbeeld de Weerribben – Wieden De Weerribben – Wieden is een Natura 2000 gebied. De natuurwaarden in het gebied zijn gebaat bij zo veel mogelijk gebiedseigen water. Door een peilverhoging op het IJsselmeer neemt de wegzijging vanuit het gebied af. Hierdoor wordt het gebiedseigen water beter behouden.

19

Landelijk gebied: Buitendijks De buitendijkse gebieden in de IJssel-Vechtdelta omvatten grotendeels de uiterwaarden. De gebieden zijn in gebruik als grasland of hebben de functie beschermde natuur (N2000). Gemiddeld inunderen de lage delen van de uiterwaarden gedurende een periode van enkele weken per jaar. Door een peilverhoging zal dit vaker en langer gebeuren. Bij een peilverhoging kunnen in het Vechtdal de huidige N2000 doelstellingen waarschijnlijk niet worden gehandhaafd. De omstandigheden voor bijvoorbeeld de Kievitsbloem komen onder zware druk te staan

Voorbeeld Vollenhover uiterwaarden De Vollenhoveruiterwaarden zijn aangewezen als N2000 gebied en liggen langs het Vollenhovermeer. Het watersysteem kan door middel van de kadoelerkeersluis afgesloten worden van het IJsselmeer. Onder dagelijkse omstandigheden staat het gebied in open verbinding met het IJsselmeer. Zodoende kan het afvoerwater van o.a. gemaal Stroink onder vrij verval afwateren. De huidige N2000 natuurwaarden zijn kwetsbaar voor peilveranderingen.

20

Bijlage 2 Rode draad gebiedsverkenningen IJsselmeergebied     Inleiding Het Deltaprogramma IJsselmeergebied is in de eerste fase opgedeeld in verschillende gebiedsverkenningen. Per gebiedsverkenning zijn gebiedsprocessen opgestart om met alle betrokken partners de benodigde  basisinformatie op tafel te krijgen.  

De eerste fase van het Deltaprogramma IJsselmeergebied resulteert in een aantal mogelijke strategieën voor het lange termijn peilbeheer in het IJsselmeergebied. De resultaten uit de gebiedsverkenningen vormen hiervoor de basis. De rode draad is bedoeld om een brug te slaan tussen de rapportages van de gebiedsverkenningen en de strategieontwikkeling. Dit document gaat over de lange termijn. Tijdens de gebiedsverkenningen bleek het lastig om verder te kijken dan 30 à 40 jaar. Wanneer het verder kijken in het vervolgtraject wel aan de orde komt (bijvoorbeeld met scenario’s), is de confrontatie met deze rode draad van belang. Deze rode draad is een zeer beknopte weergave van alle gegevens die in de gebiedsverkenningen verzameld zijn. Voor een volledig overzicht wordt verwezen naar alle onderliggende verslagen en factsheets. Op basis van de verslagen en de factsheets zijn door de provincies per deelgebied rapportages gemaakt. Algemene bevindingen Peilverhoging leidt tot verdere beperking van doorvaarthoogtes van bruggen enerzijds, maar is anderzijds wel bevorderlijk voor de mogelijke diepgang in het gebied. Voor peilverlaging geldt het tegenovergestelde. Voor zowel peilverhoging als peilverlaging geldt dat in ieder geval de aspecten natuur (versterking bij peilopzet, verlies bij uitzakken), waterveiligheid (dijkstabiliteit) en de invloed op de regionale waterhuishouding met de daarbij optredende effecten op het stedelijk gebied nader onderzocht moeten worden. Cultuurhistorie (ook funderingen) en buitendijkse ontwikkelingen zijn ook belangrijke centrale thema’s. Als kans wordt in het algemeen benoemd om maatregelen in het kader van veiligheid te combineren met natuur en recreatie (oeverdijken). Grote vraag is de opgave: in welke mate wordt het IJsselmeergebied op termijn ingezet voor de zoetwatervoorziening? Deze zoetwaterstrategie wordt uitgewerkt in het deelprogramma Zoetwater. Kennis over de zoetwatervraag is noodzakelijk om vanuit deze rode draad te komen tot keuzes voor strategieën.

21

Het IJsselmeersysteem

Knikpunten waterpeil (uitgangspunten bij de rode draad): Uit de gebiedsverkenningen volgt dat de systeemgrenzen grotendeels zijn opgevuld. Het eerste knikpunt ligt bij ca. 10 cm boven het huidige zomerpeil; dan ontstaan de eerste problemen, bv. in het stedelijk gebied in Overijssel. Bij ca. 30-50 cm boven het huidige zomerpeil ontstaan forse problemen in het gehele gebied. Het huidige winterpeil wordt als ondergrens gezien. Het uitzakken van het peil levert in het hele gebied problemen op. Het buitendijks gebied en het gebied dat (via rivieren) in open verbinding staat met het IJsselmeer is hydrologisch kwetsbaar en weinig flexibel. De IJssel-Vechtdelta in het bijzonder: dat is een complex, dynamisch en kwetsbaar gebied. Het bedijkte gebied is op een andere manier kwetsbaar: dijken kunnen worden aangepast. Het gaat daarbij om forse lengtes (orde 400 km) en bij hoog opzetten om enorme ingrepen. De binnendijkse impact (kwel) is sterk afhankelijk van de inrichting en de mogelijkheden om deze tegen te gaan. Bij ingrepen rond dijken speelt ook nadrukkelijk het onderwerp ruimtelijke kwaliteit. Verwacht wordt dat peilverandering negatieve invloed heeft op de functies recreatie, toerisme (zowel buitendijks als gerelateerd aan havens en cultuurhistorische steden) en landbouw en daarmee op de economische en sociale ontwikkeling. Kansen worden met name gezien op het vlak van natuur (ook de verbinding binnendijks-buitendijks; vernatting kan een impuls betekenen voor de ontwikkeling van natuur) en voor stedelijke ontwikkeling (Lelystad, Zwolle-Kampen Netwerkstad). De Zuyderzeerand komt in beeld bij het wegleiden van de afvoer van de Vecht bij hoge waterstanden en stormcondities. Dit is dan ook een kans voor de ontwikkeling van het gebied. Het ontkoppelde gebied (Markermeer, IJmeer, randmeren) Knikpunten waterpeil (uitgangspunten bij de rode draad): Uit de gebiedsverkenningen lijkt een bovengrens van ca. 30 cm boven het huidige zomerpeil zichtbaar te worden. Dit moet nader onderzocht worden, o.a. vanwege de kwetsbaarheid van het Amsterdams watersysteem. De ondergrens ligt bij het huidige winterpeil. Het uitzakken van het peil levert in het hele gebied problemen op. Voor de randmeren, het IJmeer en het Markermeer gelden natuurontwikkeling, woningbouw buitendijks, waterkwaliteit en recreatie als centrale thema’s. Bij de Veluwerandmeren gaat het om gebiedscomplementariteit en integrale duurzaamheid aan weerszijden van de meren: met name het evenwicht tussen recreatie en natuur. Ook in de zuidelijke randmeren wordt gezocht naar de mogelijkheden voor waterkwaliteitsverbetering. Dit als voorwaarde voor versterken van recreatie en natuur. Voor Markermeer/IJmeer geldt aanvullend nog de ontwikkeling van Lelystad, o.a. in combinatie met de versterking van de Houtribdijk. Ditzelfde geldt voor Enkhuizen.

22

Tabel rode draad: weergave op basis van bovengenoemde knikpunten en de gebieden in onderlinge verhouding IJmeer/Markermeer

Zuidelijke Randmeren

Veluwerandmeren

IJssel-Vechtdelta

+

Flevolandse

Friese IJsselmeerkust

Noord-Hollandse IJsselmeerkust

Ambitie/kans

Ambitie/kans

IJsselmeerkust Stedelijk gebied

Ambitie/kans

Bedreiging

Ambitie/kans

Bedreiging

Ontwikkeling

Amsterdam

Ambitie/kans

Bedreiging

Ambitie/kans

Bedreiging

- Ontwikkeling Lelystad

vanwege open

Bedreiging Buitendijks

Lelystad en

(nader

- duurzaam nieuw rood

verbinding en

(oa. Lemmer

Enkhuizen

onderzoek)

(ZKN)

opgevulde

en Makkum).

Bedreiging Stadjes en havens

systeemgrenzen:

(Houtribdijk)

kwetsbaarheid Ov. steden oude land en buitendijkse gebieden Cultuurhistorie

archeologie

oa. Kampen,

Karakter

Karakter

Zwolle, Urk,

Zuiderzeestadj

Zuiderzeestadjes

Zwartsluis en

es

Hasselt Landschap

Eemdelta

dijken en open

Kliffen

Natuur naast

ruimte ikv nat.

(onderzoek)

landbouw

Landschap Natuur binnendijks

Natuur buitendijks

Versterking TBES

Sulfaat: afbraak

Arkemheense

veen

polder

N2000 wetgeving

Onderzoek

N2000 wetgeving

(onderzoek) Economie

(Water)recreatie

- verbindingen buitendijks - evenwicht met recreatie - Waterkwaliteit - Evenwicht met recreatie - recreatie - bereikbaarheid

- verbindingen buitendijks - natuurcompensatie Zuyderzeerand N2000

Onderzoek

onderzoek

Westvaarders plassen

N2000 wetgeving

Onderzoek

wetgeving

N2000

Onderzoek

N2000 wetgeving

wetgeving Zuyderzeerand

havens en

havens en

Impuls

Teruggang

overslag/bedrijven-

overslag-/

binnenvaart

toerisme

terreinen

bedrijventerrei Zoetwatervoor-

Kwel/verzilting

nen Landbouw

Kwel/verzilting

Onderzoek

Kwel/verzilting

aanpassingsmogelijk-

Zoetwatervoor-

Vernatting

ziening

ziening

heden Waterkwaliteit

Opzetten

Slib

Onderzoek

Slib

Inlaat

vermindert

drinkwatervoor-

slibproblematiek

ziening

Veiligheid

Buitendijks

Zuyderzeerand (afvoer)

Doorwerking

Eemgebied, met

stroomopwaarts

name Amersfoort

(220 km dijken),

en Noordschil

dijkstabiliteit en

Baarn

ruimte voor de rivier-projecten (incl bypass)

Recreatie

Grotere

Buitendijkse

vaardiepte

recreatie minder aantrekkelijk of

waterkwaliteit

Strandjes,

Buitendijkse

Buitendijkse

Grotere

Buitendijkse

vaardiepte,

haven/recreatiege-

haven/recrea-

vaardiepte

haven/recreatie-

doorvaarthoogte

bieden

tiegebieden

Ontwikkeling

Zuyderzeerand

gebieden/zeilsport

verdwijnt Belangrijkste kans als gevolg van het

Versterking TBES

Waterkwaliteitsverbetering

Ontwikkelen recreatie en

Ontwikkeling bij Kampen-Zwolle, Lelystad en

natuur

Zuyderzeerand

Deltaprogramma

23

Natuurontwikkeling

Natuurontwikkeling

Vertaling in kaartbeeld: Laag 1: STAD Stedelijke gebieden, onderscheid in voor en na de afsluitdijk, en in binnendijks en buitendijks Laag 2: GEVOELIGHEID Mede op basis van waterdieptes en hoogteligging oevers: de thema’s natuur, waterkwaliteit en recreatie Laag 3: BINNENDIJKS Gevolgen landbouw, op basis van inzijging/kwel kaarten (en zout grondwater) uit de waterhuishoudkundige verkenning Laag 4: NATUUR (wellicht samenvoegen met laag 2) Overal: gevolgen N2000 Ontkoppelde gebied: ambities waterkwaliteit Gekoppelde gebied: ambities binnen-buitendijkse natuurontwikkeling  

                                                       

Bijlage 3 Verslagen werksessies IJssel-Vechtdelta      

VERSLAG   DHV B.V.  Vergadering  Datum vergadering  Plaats  Opdrachtgever  Project  Dossier  Onderwerp    Ons kenmerk  Datum    Aanwezig 

 

:  :  :  :  :  :  : 

1e werksessie IJssel‐Vechtdelta en Flevolandse IJsselmeerkust   13 oktober 2010  Zwolle  Rijkswaterstaat Waterdienst  Deltaprogramma IJsselmeergebied  BA1468‐100‐100  Ambities 

:  ‐  :  20 oktober 2010  :  Bastiaan Tiegelaar, DPIJ   Johan Kabout, Provincie Overijssel (facillitator)  Hanneke Busscher, DHV (rapporteur)  Robert Mater, Provincie Overijssel  Peter van Wijk Provincie Overijssel    Martin Griffioen, Provincie Flevoland  Angelica van der Heijden, Provincie Flevoland  Hendrik Havinga, Deltaprogramma Rivieren  Christine Oosterhof, DLG  Margo Meijerink, LTO Noord  Jan Koornberg, Waterschap Veluwe  Anton Koot, Waterschap Veluwe  Barry Ros, Waterschap Groot Zande  Jan van de Berg,  Gemeente Kampen  Reneé Barbilion, Gemeente Steenwijkerland  Wim van de Griend, Projectleider IJsseldelta Zuid   

  Opening en voorstelronde  Johan Kabout heet iedereen welkom. De aanwezigen stellen zich voor en spreken hun verwachtingen  uit. Over het algemeen verwacht men dat men tijdens de sessies kan meedenken over een landelijke  opgave.  Men  is  benieuwd  hoe  de  opgaven  voor  Deltaprogramma  IJsselmeergebied  (DPIJ)  doorwerken in de regio en welke beleidsdoelen er voor hen uit voort komen. Ook is men benieuwd  naar de gevolgen voor het watersysteem.    Presentatie: nadruk op “verkennen van ambities”  Johan  legt  aan  de  hand  van  een  presentatie  uit  dat  het  gehele  proces  van  het  DPIJ  een  trechteringsproces  is  waarbij  we  gaan  werken  van  grof  naar  fijn.  Voor  de  eerste  vijf  sessies  ligt  de  nadruk op “verkennen”. We gaan nog geen voorkeuren uitspreken. Deze eerste 5 sessies resulteren  in  de  eerste  IJsselmeerweek.  Het  uiteindelijke  doel  is  om  in  april  2011  meerdere  strategieën  te 

       

25

hebben  die  een  advies  zijn  aan  het  Rijk.  Tijdens  de  werksessies  voeden  wij  het  proces  waarbij  we  draagvlak voor dit advies in de regio genereren.     Tijdens deze eerste sessie gaan we de ruimtelijke basis informatie en de ambities (RO en plannen) in  het gebied verkennen. We gaan de vraag “waar willen we naar toe?” beantwoorden. Ook kunnen hier  kansen en bedreigingen aan worden gekoppeld.     Er  ontstaat  een  discussie  over  het  hanteren  van  drie  termijnen  (ambities  op  korte,  middellange  en  lange termijn). De aanwezigen vragen zich af of het niet makkelijker en realistischer is om met twee  termijnen  te  werken.  Men  is  het  er  allemaal  over  eens  dat  de  lange  termijn  in  ieder  geval  in  beeld  moet  blijven  omdat  men  dan  goed  in  “scenario’s”  kan  denken.  Bovendien  is  de  investeringstermijn  van  bijvoorbeeld  een  dijk  al  50  jaar.  Er  wordt  afgesproken  dat  alle  termijnen  voor  de  komende  sessies  in  beeld  blijven.  In  deze  sessie  gaan  we  ambities  voor  de  korte  en  de  lange  termijn  verzamelen.    De  aanwezigen  maken  kenbaar  dat  zij  voorzien  dat  er  heel  veel  ambities/plannen  zullen  missen  omdat diverse gemeenten niet aanwezig zijn. Johan antwoordt dat het inderdaad jammer is dat een  aantal gemeenten er niet is. Zij kunnen een belangrijke input leveren. Het is echter uitgesloten dat we  tijdens deze sessies compleet zullen zijn. We moeten het doen met de mensen die er zijn.     De werkgroepen: ambities op verschillende niveaus  In  twee  groepen  worden  op  factsheets  en  kaarten  ambities  ingetekend/opgeschreven.  Allereerst  wordt dit gedaan voor de korte termijn (2015 ‐ 2035). Hierna voor de lange termijn (2035 ‐ 2100).     De aanwezigen geven aan dat zij het moeilijk vinden om ambities voor een lange termijn te koppelen  aan een locatie op de kaart. Men heeft meer behoefte aan het prioriteren van de gevonden ambities  op korte termijn. De twee kaarten uit de eerste ronde (korte termijn) worden daarom naast elkaar  gelegd  om  te  kunnen  benoemen  welke  ambities/plannen  vermoedelijk  een  belangrijke  rol  gaan  spelen.    Uiteindelijk zijn er twee kaarten met ambities gemaakt en zijn  er 18 + 33 factsheets verzameld met  ambities voor de korte termijn. De factsheets en de kaarten zullen te zijner tijd terug te vinden op de  projectwebsite.     De ambities die zijn ingebracht zijn verschillend van aard en omvang. De ambities verschillen qua:  • Schaalniveau (ambitie voor regio, voor gemeente of voor functie/element);  • Beleidsniveau (landelijk, regionaal);  • Ambitieniveau (belangrijkheid/prioriteit van de ambitie);    Aandachtspunten hierbij zijn:  • Het onderscheid tussen een randvoorwaarde stellende ambities (eis/noodzaak/probleem  oplossend) of een volgende ambities (wens);  • Ambities kunnen overlappend zijn. Een ambitie kan een uitwerking van een overkoepelende  ambitie (hoger schaal‐ en/of beleidsniveau) zijn.    Er  ontstaat  een  discussie  over  welke  ambities  daadwerkelijk  waargemaakt  kunnen  worden  en  met  welke middelen de ambities waargemaakt kunnen worden. Is het zo dat alle ambities waargemaakt  kunnen  worden  als  er  maar  voldoende  geld  beschikbaar  is?  Men  komt  tot  de  conclusie  dat  bijvoorbeeld  natuurwaarden  en  historische  waarden  moeilijk  of  niet  vervangbaar  zijn  en  dus  niet 

26

automatisch met geld kunnen worden vervangen of worden gecreëerd. Het is daarom van belang dat  ambities die te maken hebben met natuurwaarden en cultuurhistorisch waarden prioriteit krijgen.    De volgende prioritering is aangeven door de aanwezigen:  1. Behouden van bestaand rood (steden en dorpen), in het bijzonder bestaand rood met  cultuurhistorische waarden. Bijvoorbeeld:  a. Binnenstad van Kampen  b. Binnenstad Zwolle  2. Creëren nieuw rood. Bijvoorbeeld:  a. Netwerkstad Zwolle‐ Kampen  b. Hattem  3. Behoud van natuurwaarden. Bijvoorbeeld:  a. N2000 gebieden (IJsselmeergebied, Weerribben)  b. Ecologische verbindingen (Hattemse Poort)  4. Duurzaam waterbeheer/regulatie. Bijvoorbeeld:  a. Zomerbedverdieping IJssel  b. Ruimte voor Vecht  c. Hoogwatergeul Veessen‐ Wapenveld  d. Integrale gebiedsvisie Kamperveen/Hattem/Oosterwolde  5. Behoud van landbouw. (Al dan niet in dezelfde vorm. De confrontatie is op dit gebied  moeilijk aan te geven omdat de ervaring leert dat de landbouw zich zal gaan aanpassen aan  een nieuwe situatie en zal transformeren).    De  overall  conclusie  van  de  prioriteringsdiscussie  is  hoe  meer  peilverhoging  hoe  moeilijker  het  behoud van bestaande waarden zal zijn, hoe duurder de oplossingen zullen zijn. Voorop staat dat de  veiligheid  altijd  prioriteit  heeft.  Veel  van  de  genoemde  ambities  kunnen  in  samenhang  worden  opgepakt. Men kan werk met werk maken en integrale gebiedsontwikkelingen op gang zetten. Zoals  al  eerder  vermeld  zal  het  overzicht  niet  compleet  zijn  (het  is  een  weergave  van  de  inbreng  van  de  aanwezigen) en verschillen de ambities qua niveau.     Bij het formuleren van de ambities en het prioriteren ervan worden de basisgegevens gemist door de  aanwezigen. Men vraagt zich bijvoorbeeld af wat nu eigenlijk het probleem is en wat de gevolgen van  een  peilverandering  zullen  zijn.  Zo  is  er  in  de  Noordoostpolder  bijvoorbeeld  nu  al  een  probleem  (verzilting).  Hoe  zal  dit  er  over  50  jaar  uitzien?  Het  is  bijvoorbeeld  ook  de  vraag  welke  normen  er  over x aantal jaar gehanteerd zullen worden.     Vervolg  Alle  ingebrachte  ambities  worden  in  factsheets  en  op  GIS  kaarten  verwerkt  en  geordend.  Het  complete overzicht van alle gegenereerde ambities in volgende sessies worden meegenomen. Ook zal  de informatie te zijner tijd te vinden zijn op een gezamenlijke website.    De volgende werksessie is op 27 oktober, van 13.00 – 17.00 in het Provinciehuis Zwolle, zaal BC 1.8.  Deze werksessie heeft het thema “Economie”.    NoLogo 

27

 

 

VERSLAG  DHV B.V.  Vergadering  Datum vergadering  Plaats  Opdrachtgever  Project  Dossier  Onderwerp    Datum    Aanwezig   

:  :  :  :  :  :  : 

2e werksessie IJssel‐Vechtdelta en Flevolandse IJsselmeerkust  27 oktober 2010  Zwolle  provincie Overijssel   Deltaprogramma IJsselmeergebied  BA1468  Economie 

:  31 oktober 2010  :  Provincie Flevoland  Angélica van de Heijden  Frits Kroese    Gemeente Zwolle    Jeroen IJsveld  Gemeente Steenwijkerland  Reneé Barbilion  Natuur en Milieu federatie Flevoland Robert Atkins  HX  Gerard Hendrix  Provincie Overijssel  Johan Kabout (facilitator)  DHV B.V.:  Dana Kooistra (rapporteur) 

  :  DPIJ        Bastiaan Tiegelaar   Kopie      Opening en voorstelronde   Johan heet iedereen welkom. Het aantal aanwezigen is beperkt, dit hangt waarschijnlijk deels samen  met  het  onderwerp  van  de  bijeenkomst,  de  economische  aspecten  die  een  rol  spelen  bij  peilverandering  van  het  IJsselmeer  en  de  herfstvakantie.  Door  de  aanwezigen  wordt  de  zorg  uitgesproken  of  urgentie  en  belang  wel  voldoende  doordringen  bij  belanghebbende  partijen.  Ook  binnen de eigen organisaties van de aanwezigen merkt men dat de aandacht te beperkt is, o.a. gebrek  budget,  gebrek  aan  prioriteit  en  de  dagelijkse  zaken,  het  korte  termijn  denken.  De  persoonlijke  betrokkenheid en eigen ‘sense of urgenty’ maken dat aanwezigen wel aanwezig zijn. De zorg betreft  ook het signaal dat hiermee vanuit de regio’s naar DPIJ/overheid uitgezonden wordt: vindt de regio  het wel belangrijk genoeg? Johan geeft aan dat hij deze zorg deelt, maar het is ook te verwachten dat  tijdens de IJsselmeerweek in december en tijdens de bestuurlijke conferentie maart / april 2011 het  belang  ook  bij  bestuurders  door  gaat  dringen.  Tevens  geeft  de  tijdige  opstart  van  DPIJ  ook  ruimte  voor dit proces van gaandeweg aanhaken van partijen.   Betrokkenheid  van  Gerard  Hendrix  volgt  uit  zijn  werkzaamheden  binnen  de  stedendriehoek  Deventer,  Zutphen,  Apeldoorn  en  zijn  betrokkenheid  bij  de  dorpse  ontwikkelingsplannen  langs  de  IJssel en de identiteitsfabriek IJsselvallei (identiteitsfabriekijsselvallei.nl)    Presentatie: nadruk op “economische aspecten” door Johan Kabout  Deze bijeenkomst is de tweede in een serie van vijf bijeenkomsten waarin een ‘verkennen’ centraal  staat. Wat ziet de regio aan kansen en mogelijkheden, wat zijn wensen en wat zijn bedreigingen.   De  resultaten  uit  de  vijf  sessies  zijn  input  voor  de  IJsselmeerweek  die  van  6  t/m  10  december  plaatsvindt.  

28

  Johan presenteert conclusies uit de in juni 2010 uitgekomen studie van het CPB: “The Netherlands in  2040”. Het volledige rapport is op de site van het CPB te downloaden (www.cpb.nl). Daarin zijn vier  mogelijke ontwikkelingen uitgewerkt ten aanzien van de vraag hoe wij ons geld verdienen in 2040.    Presentatie Zwolle door Frits Kroese  Zwolle wordt in Nederland te weinig gekend Æ Zwolle bestaat!   De  gemeente  werkt  aan  een  inhaalslag  om  Zwolle  in  Den  Haag  op  de  kaart  te  zetten,  bezig  met  profilering.  Sterke  punten  van  Zwolle:  sterke  lokale  economie,  ‘mini’  Utrecht,  vervoersknooppunt,  verbinding  Noord  Nederland  met  Zuid.  Nodig  zijn  investeringen  in  infrastructuur,  tot  nu  toe  geteerd  op  bestaande  infrastructuur.  Tot  2040  vindt  autonome  groei  plaats  van  Zwolle,  krimp  in  de  kleine  gemeenten.     Bedreiging  van  het  water  niet  zozeer  vanuit  de  IJssel  als  wel  vanuit  IJsselmeer  en  Vecht.  Juist  ook  vrees voor droogte en extreem weer voor de bomen en bloemen eigen aan Zwolle en omgeving.   Zwolle gaat niet akkoord met 30 centimeter peilverhoging op de korte termijn, wanneer de plannen  voor de lange termijn ongunstig zijn voor de gemeente.     Zwolle  heeft  een  aantal  investeringsplannen  liggen,  waaronder  aanpak  van  de  binnenstad  en  stationslocatie.  Hiermee  alleen  is  al  200  mln  euro  gemoeid.  Extra  maatregelen  in  geval  van  peilverhoging zijn door Zwolle niet te betalen (o.a. meerkosten ter afronding van de wijk Stadshagen).  Hiermee zijn argumenten gevonden om bij de uitwerking voor het deelprogramma IJsselmeergebied  ook  de  locale  economische  effecten  in  de  beschouwingen  mee  te  nemen.    In  Zwolle  blijken  substantiële  bedragen  over  tafel  te  gaan  die  onder  druk  komen  te  staan  bij  veranderingen  in  peilhoogte in het IJsselmeer. De boodschap is dat bij toevoeging van een wateropgave veel geplande  projecten economisch niet meer haalbaar zijn voor de gemeente. Anderzijds is er ook het besef dat de  wateropgave een kans is om gewenste ontwikkelingen in Den Haag geagendeerd te krijgen.     Het NWP stelt dat vrij verval van IJsselmeer naar Waddenzee het meest duurzaam is. Robert Atkins  stelt hierbij de vraag of dat inderdaad zo is, gezien alle lokale ingrepen die nodig zijn. Johan benoemt  het alternatief van het installeren van een gemaal op de afsluitdijk, wat economisch gezien wellicht  beter  uitkan  dan  alle  investeringen  op  lokaal  niveau  (zie  ook  de  quickscan  kosten  van  waterbeheersvarianten  voor  het  IJsselmeergebied,  Ecorys  januari  2008).  Echter,  een  gemaal  geeft  wel jaarlijks enorme energievraag en heeft een capaciteit nodig die ongekend is. Daarbij speelt een  veiligheidsvraagstuk. De vraag is of een centraal gemaal dezelfde mate van bescherming kan bieden  als een verzameling van regionale maatregelen (centraal versus decentraal).     Actieve discussie staande bij de kaart van het gebied:  Op Europees niveau vindt discussie plaatst ten aanzien van behoud en versterking van ecologische  waarden.  Het  gaat  hierbij  om  de  insteek  op  gebied  of  soortbescherming.  Momenteel  neigt  de  discussie naar gebiedsbescherming, in afwijking van de wijze waarop veel KRW en N2000 doelen zijn  vastgelegd.    centrale  vraag:  Wat  zijn  economische  kansen  en  bedreigingen  in  het  gebied  IJssel  –  Vechtdelta  en  de  Flevolandse IJsselmeerkust.  Op  de  kaart  en  in  bijhorend  overzicht  (memo  inventarisatie  271010.doc)  zijn  de  kansen  en  bedreigingen  benoemt.  Hieronder  zijn  interessante  passages  uit  de  begeleidende  discussies  opgenomen.   

29

  NoLogo 

Renée: adaptatievermogen van de landbouw is groot, die past zich wel aan, voor steden is dat lastiger.  Robert: voor de natuur geldt ook een hoog adaptatievermogen.    Gerard: Hoe omgaan van het type bedrijven in het gebied?  Aanbeveling om het  gebied  aantrekkelijk  te maken voor flexibele bedrijfsvormen die niet direct gebonden zijn aan de locatie.   Æ  Johan  stelt  de  vraag  of  behoefte  bestaat  aan  nader  onderzoek  ten  aanzien  van  vestigingsvoorwaarden. Geen eenduidig antwoord.    Jeroen: Profilering van het gebied is nodig, samenwerking. Geen beeld bij wat de economische impact  is van verandering van peilbeheer, weinig directe invloed zichtbaar.     Angélica:  Het  huidige  huishoudboekje  is  nog  leidend,  dat  is  niet  realistisch.  Zie  de  parallel  met  kleding  en  voedsel,  die  worden  nu  ook  te  goedkoop  aangeboden  ten  opzichte  van  de  werkelijke  maatschappelijke kosten.     Frits  benoemt  de  lagenstructuur  die  hij  hoort  in  de  discussie,  van  meest  robuust  naar  meest  kwetsbaar:  1. natuur  2. landbouw  3. stedelijkheid  4. infrastructuur (vaarwegen, rijwegen, vastgoed mileu’s)  Op  de  vierde  laag  zit  de  meeste  bedreiging.  Wat  gebeurt  er  als  de  vastgoed  infrastructuur  instort?  Daarnaast constateert Frits dat de investeringsactiviteiten vanwege de crisis nu op laag pitje staan,  met de wateropgave erbij gaat het nog langer duren voordat de beweging weer ingezet wordt.  Vraag:  Wat  is  het  verschil  tussen  de  huidige  beheerkosten  en  de  nieuwe  kosten  als  gevolg  van  peilverandering?  Let op dat de regio wel economisch gezond blijft, laat het geen economisch probleemgebied worden,  dat brengt meer kosten op rijksniveau met zich mee dan de extra beheerkosten ten gevolge van de  wateropgave te betalen.     Robert: In Nederland zijn we gewend dat alle functies in heel Nederland kunnen plaatsvinden. Daar  moeten we vanaf. Het is niet meer de opgave van het waterschap  om het water zo te reguleren dat  alle gewenste activiteiten kunnen plaatsvinden. De opgave is andersom, dat wij ons aanpassen aan de  realiteit van de omgeving. Dit vraagt om een gebiedsopgave die  op hoger niveau bekeken wordt, en  niet op gemeentelijk niveau kan plaatsvinden.  Renée bevestigt dit met de opmerking dat de dynamiek in een gemeente gericht is op maximaal 15  tot  20  jaar  vooruit  kijken.  Lange  termijn  opgaven  vragen  om  bekeken  te  worden  vanuit  een  overkoepelende visie.     

30

 

VERSLAG   DHV B.V.  Vergadering  Datum vergadering  Plaats  Opdrachtgever  Project  Dossier  Onderwerp    Ons kenmerk  Datum    Aanwezig 

 

:  :  :  :  :  :  : 

3e werksessie IJssel‐Vechtdelta en Flevolandse IJsselmeerkust   10 november 2010  Zwolle  Rijkswaterstaat Waterdienst  Deltaprogramma IJsselmeergebied  BA1468‐100‐100  Stedelijk gebied 

:  ‐  :  15 november 2010  :  Bastiaan Tiegelaar, DPIJ  Judith Litjens, DPIJ  Johan Kabout, Provincie Overijssel (facillitator)  Hanneke Busscher, DHV (rapporteur)    Martin Griffioen, Provincie Flevoland  Jeroen Doornekamp, Provincie Flevoland  Harro Pruijssen, DLG  Lisette van den Bos, Waterschap Veluwe  Rob Nieuwenhuis, Waterschap Zuiderzeeland  Wilgert Veldman, Waterschap Groot Salland  Hugo van Dijk, Waterschap Groot Salland  Barry Ros, Waterschap Groot Zande  Mark Heideveld, Gemeente Zwolle  Jan van de Berg,  Gemeente Kampen  Dick van der Snee, Gemeente Urk  Bert Rozendaal, Gemeente Dalfsen  Peter Musters, Gemeente Noordoostpolder 

    Opening  Johan Kabout heet iedereen welkom en vertelt dat we vandaag in twee ronden het stedelijk gebied gaan  bespreken:  1)  Het  benoemen  van  problemen  die  zich  voor  gaan  doen  in  het  stedelijk  gebied  nav  peilstijging op het IJsselmeer (intekenen op kaart).  2) Doorkijken naar maatregelen (plenair).     Inmiddels  is  er  (meer)  hydrologische  basisinformatie  beschikbaar.  Barry  Ros  en  Rob  Nieuwenhuis  geven een presentatie hierover.    Johan geeft een korte presentatie over DPIJ in het algemeen. Belangrijke opmerkingen/discussies nav  de presentatie:  Het  hele  Deltaprogramma  (inclusief  de  werksessies  in  alle  regio’s)  is  een  trechteringsproces.  1  december proberen wij voor de werksessies IJssel‐ Vechtdelta en Flevoland alle eerdere sessies samen  te  vatten  en  terug  te  kijken.  We  proberen  1  kaartbeeld  te  maken.  In  mei  volgend  jaar  is  er  een 

31

bestuurlijke conferentie. Hier worden verschillende strategieën gepresenteerd. We werken uiteindelijk  toe naar een voorkeursstrategie.    Men vraagt zich af of er een lijst is met de aangeleverde basisinformatie. Aan de hand van die lijst kan  men namelijk checken of alle informatie al is aangeleverd. Er is al een dergelijke lijst bij DHV. Bastiaan  zal afstemmen met DHV hoe deze lijst voor iedereen zichtbaar kan worden gemaakt.    Het  is  belangrijk  om  in  het  achterhoofd  te  houden  dat  we  werken  aan  een  strategie  voor  de  lange  termijn.  We  moeten  dus  denken  op  een  abstract  niveau.  Het  gaat  bijvoorbeeld  niet  over  één riooloverstort. Het gaat over problemen en maatregelen die over 100 jaar ook nog functioneren.    Presentaties: gevolgen van peilstijging in IJsselmeer  Zie ook presentaties.    Vragen en opmerkingen nav de presentatie van Barry:  Het is belangrijk om de overstromingskansen (wanneer deze gepresenteerd worden aan bestuurders)  te koppelen aan bedragen in euro’s. Bastiaan antwoordt dat dat in deze fase niet meer gaat lukken maar  dat  het  wel  op  de  agenda  staat  voor  de  volgende  fase.  In  Fase  4  wordt  bovendien  een  MKBA  (Maatschappelijke Kosten Baten Analyse) uitgevoerd.    Er  wordt  opgemerkt  dat  er  veel  aannamen  worden  gedaan  (bv  keringen  moeten  1  meter  omhoog  naar aanleiding van peilstijging). Wanneer staan deze aannamen  niet meer ter discussie? Dit hangt  sterk  af  van  diverse  politieke  beslissingen.  Voor  nu  moeten  we  werken  met  de  informatie  die  er  beschikbaar  is.  Het  valt  ook  niet  te  verwachten  dat  als  we  nu  uit  gaan  van  het  ophogen  van  de  keringen met 1 meter dat het significant meer wordt. Er zit een marge in de cijfers die gepresenteerd  worden.    In  deze  sessie  proberen  we  te  kijken  naar  het  “knikpunt”:  wanneer  zorgt  de  waterpeilstijging  voor  problemen (bijvoorbeeld functieverlies, schade)? Het knikpunt hangt af van de mate van schade en is  per gebied verschillend. Ondanks dat we dus kijken naar de hele regio is het ook van belang om de  lokale  problemen  in  beeld  te  brengen.  Vaak  zijn  lokale  problemen  namelijk  het  gevolg  van  één  overkoepelend, regionaal of landelijk probleem. Het is goed mogelijk dat de schade op een bepaalde  locatie  uiteindelijk  (als  er  één  strategie  wordt  ontwikkeld)  wel  weg  kan  worden  gestreept  ten  opzichte van een veel grotere schade op een andere locatie.    Vragen en opmerkingen naar aanleiding van de presentatie van Rob;  Rob meldt dat de resultaten in zijn presentatie nog concept zijn. De beelden die worden getoond zijn  dus Indicatief. Er wordt gekeken naar de effecten (voor de provincie Flevoland) bij een peilstijging  van 1 meter op het IJsselmeer.    Op  de  kaarten  zijn  geen  gevolgen  voor  het  stedelijk  gebied  in  de  Noordoost  Polder  (NOP)  te  zien  (witte  vlekken).  Rob  meldt  dat  hier  inderdaad  geen  effecten  optreden  omdat  het  een  geregeld  systeem  betreft.  Bovendien  is  het  een  dik  kleipakket.  Het  valt  wel  te  verwachten  dat  er  meer  brak  water de polder in komt. Barry vult aan dat de “witte vlekken” wel gevaarlijk zijn. Het valt namelijk  niet uit te sluiten dat er helemaal geen effecten zullen optreden. We tonen nu de tussenresultaten die  gebaseerd zijn op aannamen. De informatie is nog niet gedetailleerd genoeg. We moeten er dus niet  van uitgaan dat er in het stedelijk gebied in de NOP niets gebeurd.       

32

Twee werkgroepen: problemen die ontstaan in het stedelijk gebied  De  resultaten  van  de  inventarisatie  in  de  twee  groepen  is  te  zijner  tijd  terug  te  vinden  op  de  gezamelijke website.    Algemeen  Over het algemeen vindt men het moeilijk om te bepalen tot welk detailniveau de problemen moeten  worden  weergegeven.  Ook  vindt  men  het  moeilijk  om  in  te  schatten  welke  omvang  de  problemen  zullen  aannemen.  Men  kan  bijvoorbeeld  aangeven  dat  het  water  in  parkeergarages  zal  komen  te  staan. Hoe snel het water hier zal komen en hoe hoog het zal komen te staan is moeilijk aan te geven.     Terugkoppeling (plenair) vanuit de twee groepen  Groep  Hanneke:  Mark  Heideveld  vat  de  resultaten  van  Zwolle  samen.  Deze  punten  zijn  ook  van  toepassing in andere stedelijke gebieden. De volgende problemen  ten gevolge  van de peilstijging zijn  aangedragen:  • Oude  binnenstad  Zwolle:  Panden  met  onderkeldering  structureel  water  in  de  kelders.  Waterveiligheid binnenstad/gehele stedelijk gebied: niet overstromen;  • Kruipruimten (waar nu al soms water in staat): komt water in;  • (Historische)  bomen  (vooral  rond  centrum):  zakken  uit,  gaan  dood.  Grondwater  mag  fluctueren. Maar waar structurele verlaging/verhoging? Vooral Eiken en Beuken kunnen niet  tegen  water.  Bomen/groen  aantrekkelijk  voor  woonmilieu,  ze  hebben  dus  ook  emotionele  waarde. Denk ook aan economische schade als bomen vervangen moeten worden;  • Riooloverstorten: water op straat zal toenemen;  • Verandering  grondwaterstand  (zie  kaart  presentatie  Barry):  ook  10‐20  centimeter  stijging  van belang;  • Doorvaarthoogte  bij  bruggen.  Denk  ook  aan  stremming  van  verkeer  en  gevolgen  voor  economie. Belangrijkste bij rijkswegen/grotere, drukke wegen;  • Met  uitzakken  van  peil  ontstaat  gevaar  voor  zettingen  (oude  panden  met  houten  paalfundering  komen  misschien  droog  te  staan).  Over  het  uitzakken  van  het  peil  is  nog  weinig bekend. Dit moet wel worden uitgezocht;  • Archeologie: bodemschatten die verloren gaan als gevolg van uitzakken IJsselmeerpeil;  • Meer grondwater ontrekken aan stedelijk gebied met rioolvervanging.    Vraag:  We  praten  alleen  over  bedreigingen.  Kunnen  we  ook  kansen  signaleren?  Bijvoorbeeld:  waterwonen,  waterrecreatie  enz  enz.  Er  wordt  geantwoord  dat  er  inderdaad  best  kansen  kunnen  worden geformuleerd. Het is echter de vraag  hoe de kansen staan in verhouding tot de bedreigingen.  Er  zijn  veel  minder  kansen  dan  dat  er  bedreigingen  zijn.  Een  kans  ontstaat  vaak  als  er  letterlijk  fysieke ruimte is. Wij moeten nu effecten signaleren en niet in oplossingen denken.    Opmerking: we moeten ons realiseren dat dit meer is dan een alleen een wateropgave. Het is ook een  ruimtelijke opgave. Er moet dus wel worden gedacht vanuit een visie. Antwoord: we kijken nu eerst  naar de effecten zodat we gevoel krijgen voor het probleem. Hierna gaan we vooruit kijken en gaan  we maatregelen en kansen formuleren. Het is belangrijk om de problemen eerst in beeld te krijgen  zodat gemeenten wakker worden geschud en aan gaan haken.    Opmerking: het is belangrijk dat bestuurders gezamenlijk “naar  buiten treden”. Gemeenten moeten  bijvoorbeeld niet op een “eigen eiland” blijven zitten. Het vergt een “open houding” van bestuurders  en we moeten elkaar dingen gunnen voor het grotere geheel. Vraag: hoe gaan we dit regelen: welk  platform gebruiken we hiervoor?    

33

Groep Johan:  Johan  vat  de  resultaten  van  Flevoland  samen.  Johan  merkt  op  dat  zijn  groep  op  een  ander schaalniveau heeft gewerkt. Eigenlijk zijn de problemen die genoemd zijn voor Zwolle ook van  toepassing voor Urk. Wat er rond Lelystad gebeurd is nog niet bekend. De volgende problemen ten  gevolge van de peilstijging zijn aangedragen:  • Archeologische waarden schokland: bij uitzakken van het waterpeil komt er zuurstof bij de  resten. We weten nog niet of en hoe dit schade gaat veroorzaken; de kennis op dit gebied is  te beperkt;  • Keringen: wat gebeurd er met kernen als de keringen veranderen?  En wat gebeurt er als je  bijvoorbeeld 1 meter zakt? Dit zijn leemten in kennis;  • Bodemdaling in het landelijk gebied: kansen voor innovatief wonen.    Alle  informatie  die  vergaard  is  in  de  werkgroepen  (problemen  ingetekend  op  kaarten  +  factsheets  met omschrijving van probleem), is te zijner tijd te zien op de gezamenlijke website.    Maatregelen  Er wordt kort gebrainstormd over maatregelen die genomen kunnen worden. Er wordt gedacht op  verschillende niveaus. Het niveau bepaald veelal de duurzaamheid van de maatregel (hoe groter het  schaalniveau hoe duurzamer de maatregel).  • Infiltratie riolen onder water (draineren ipv infiltreren)  • Technische maatregelen: vijvers en watergangen aanleggen bij nieuwbouw‐ projecten/herstructurering. Dempt de effecten.  • Bouwtechnische maatregelen: kelders waterdicht maken, parkeerga rages waterdicht maken  enz enz.  • Heel Zwolle hydrologische isoleren? Rivier om Zwolle heen leggen?  • Gemaal bij Ketelbrug?    Er  wordt  gesproken  over  de  lagenbenadering.  Men  vraagt  zich  af  welke  laag  leidend  is.  Johan  antwoordt  dat  de  lagenbenadering  juist  uit  gaat  van  het  principe  dat  ALLE  lagen  moeten  worden  meegenomen  en  in  samenhang  moeten  worden  bekeken.  Het  is  dus  niet  zo  dat  een  maatregel/strategie  binnen  de  ene  laag  automatisch  belangrijker  is  dan  een  maatregel/strategie  binnen de andere laag.    Johan vraagt aan de groep wat zij nodig hebben om hierover verder na te denken en hoe we dit naar  buiten moeten brengen/moeten presenteren.    Ten  eerste  wordt benadrukt dat de basisinformatie (hydrologische informatie) allemaal beschikbaar  moet zijn.    Het  is  in  ieder  gaval  voor  onze  sessies  belangrijk  dat  we  blijven  kijken  naar  het  geheel  (integraal  denken)  en  blijven  kijken  naar  de  volle  breedte.  Het  is  nog  te  vroeg  om  te  prioriteren.  Het  is  belangrijk om zowel regionale als lokale belangen mee te nemen. We denken vanuit het grote geheel  maar  nemen  ook  de  lokale  problemen  mee.  Het  is  hierbij  van  belang  om  te  werken  met  scenario’s/pilots.  De  scenario’s/pilots  moeten  niet  teveel  informatie  bevatten  en  vooral  veel  BEELDEN. Het gevaar is dat mensen/gemeenten (op lokaal niveau) zich gepasseerd gaan voelen als  hun informatie niet in beeld is gebracht. Het is daarom de kunst om het grotere geheel te laten zien  en  dit  te  illustreren  met  voorbeelden  op  lokaal  niveau.  De  nuances  van  de  regionale  maatregel  worden  zichtbaar op  lokaal  niveau.  Er  worden  voorbeelden  aangedragen  voor  het  visualiseren  van  de  scenario’s.  Zo  is  het  bijvoorbeeld  mogelijk  om  (met  behulp  van  Google  Earth)  3  dimensionale  animaties  te  maken  waarbij  bijvoorbeeld  een  vogelvlucht  over  de  IJssel  wordt  getoond.  Laat  (letterlijk) zien wat er gebeurd!  

34

In deze fase van het project is het te vroeg om met deze visualisaties te werken. Het is wel denkbaar  dat  de  strategieën  op  deze  manier  worden  gepresenteerd.  Het  zal  een  hele  uitdaging  zijn  om  alle  informatie voor dit project te bundelen. Het gaat namelijk niet alleen om het weergeven van de feiten  maar ook om het vertellen van het verhaal erachter!    Vervolg  In  de  sessie  op  1  december  worden  alle  resultaten  gebundeld  en  is  er  ruimte  om  creatieve  ideeën,  bijvoorbeeld met betrekking tot het presenteren van de informatie, in te brengen.  De  volgende  sessie,  op  woensdag  24  november,  heeft  als  thema  “Landbouw,  Natuur,  Landschap  en  Cultuurhistorie”. 

35

  NoLogo 

   

 

VERSLAG   DHV B.V.  Vergadering  Datum vergadering  Plaats  Opdrachtgever  Project  Dossier  Onderwerp    Ons kenmerk  Datum    Aanwezig 

:  :  :  :  :  :  : 

4e werksessie IJssel‐Vechtdelta en Flevolandse IJsselmeerkust   24 november 2010  Zwolle  Rijkswaterstaat Waterdienst  Deltaprogramma IJsselmeergebied  BA1468‐100‐100  Landschap, cultuurhistorie, landbouw, natuur 

:  ‐  :  25 november 2010  :  Bastiaan Tiegelaar, DPIJ   Johan Kabout, Provincie Overijssel (facillitator)  Hanneke Busscher, DHV (rapporteur)  Rob Nieuwenhuis, Waterschap Zuiderzeeland  Barry Ros, Waterschap Groot Zande  Andries Liemburg, Provincie Flevoland  Angelica vd Heijden, Provincie Flevoland  Annemiek Oosterwegel, Gemeente Deventer  Antoon Kanis, LTO Noord (West Overijssel)  Arnold Michielsen, LTO Noord (Flevoland)  Bert Hendriks, Waterschap Reest en Wieden  Christina Oosterhoff, DLG  Dominique Bokeloh, Natuurmonumenten  Geert de Groot, DLG  Harry Stoffer, Provincie Overijssel  Heike van Blom, Gemeente Zwartewaterland  Herman Menkveld, LTO Noord (Salland)  Ineke Cornelissen, Gemeente Noordoostpolder  Jan Dunnink, LTO Noord  Jan Koornberg, Waterschap Veluwe  Klaas Mulder, LTO Noord (Staphost)  Lieuwe Dijkstra, Gemeente Zwolle  Margo Meijerink, LTO Noord  Martin de Jonge, Provincie Flevoland  Paul Rigter, RVOB  Roelof Steenbeek, LTO Noord (Overijssel)  Stephan Rientjes, LTO Noord (Salland)  Warner Poortman, Gemeente Kampen         

36

Opening  Johan Kabout opent de vergadering en heet iedereen welkom. Hij legt uit wat het programma is:  • Opening/introductie door hemzelf  • Presentatie Barry Ros  • Uiteen in twee werkgroepen: bepalen van effecten  • Terugkoppeling  • Sluiting/vervolg      Presentaties  Zie ook presentaties.    Presentatie Johan: vandaag verkennen van gevolgen  Er wordt opgemerkt dat het belangrijk is om de ontwikkelingen en trends in de landbouwsector mee te  nemen binnen dit project.     Presentatie Barry: toekomstverkenning waterhuishouding  Barry  vertelt  dat  de  waterschappen  een  toekomstverkenning  maken  van  de  waterhuishoudkundige  basisinformatie. De scenario’s die worden gepresenteerd zijn niet de waarheid! Er wordt geprobeerd  om bandbreedtes aan te geven en te kijken naar de extreme situaties. Wij bekijken de gevolgen van een  peilstijging  van  1  meter  op  het  IJsselmeer.  De  stadsgrachten  van  Zwolle  stijgen  bijvoorbeeld  1  meter  mee.    Er  wordt  gevraagd  of  er  ook  effecten  (opbolling  grondwaterstand  en  kwel)  optreden  in  de  Noordoostpolder  (op  de  kaart  die  wordt  gepresenteerd  zijn  namelijk  geen  effecten  te  zien).  Barry  antwoordt dat het niet is uit te sluiten dat hier ook effecten optreden. De effecten zijn alleen anders van  aard en omvang. De grondwaterstanden zullen niet stijgen (is namelijk een geregeld systeem). Er zullen  wel effecten optreden met betrekking tot de kwel (meer en brakker).    Op  de  tekeningen  die  worden  gepresenteerd  is  geen  Bypass  ingetekend.  Is  deze  wel  genomen  in  de  scenario’s? Barry antwoordt dat ook de zomerbedverlaging niet is ingetekend. Zowel de Bypass als de  zomerbedverlaging zijn niet meegenomen in deze berekeningen. Er zijn modellen (ingezoomd, alleen  voor Kampen) waar de Bypass wel is meegenomen. In dit model blijkt het effect van de Bypass mee te  vallen (omdat de Bypass op een dik kleipakket ligt).    Er  wordt  gevraagd  of  de  scenario’s  uitgaan  van  meer  inspanning  van  de  waterschappen.  Er  wordt  geantwoord  dat  dit  niet  het  geval  is  en  dat  de  huidige  situatie  en  de  huidige  maatregelen  worden  gehanteerd. Er wordt wel uitgegaan van een zelfde peilbeheer. Wanneer hetzelfde peil gehanteerd moet  worden, moet er dus wel meer gepompt worden.    Naar  aanleiding  van  de  presentatie  ontstaat  een  discussie  over  de  waterveiligheid.  Men  kan  zich  afvragen  hoe  veilig  we  het  willen  hebben?  Moeten  we  met  de  veranderde  peilen  dezelfde  normen  hanteren of is het bijvoorbeeld voor sommige gebieden helemaal niet erg om vaker te overstromen?     Er  wordt  gevraagd  of  het  uitzakken  van  het  peil  gevolgen  heeft  voor  de  bodemdaling.  Er  wordt  geantwoord dat dit nog niet is verwerkt in de modellen/berekeningen maar dat het te verwachten is  dat dit wel het geval is. De bodemdaling zal versnellen. Dit proces gaat wel heel geleidelijk en over een  beperkte periode (einde van de zomer).     

37

  Eerste reacties  Johan  vraagt  de  aanwezigen  om  een  eerste  reactie  naar  aanleiding  van  de  presentaties.  De  volgende  opmerkingen worden gemaakt:  • De presentaties waren zeer informatief. De gevolgen  zijn indrukwekkend en  de effecten lijken  redelijk extreem;  • Sommige  effecten  lijken  ook  wat  onwerkelijk.  Er  worden  voornamelijk  globale  effecten  gepresenteerd. Wat zijn de lokale effecten en hoe ziet het eruit als we maatwerk gaan leveren?  Sommige  lokale  problemen  kunnen  ook  op  regionale/landelijke  schaal  worden  opgelost.  We  moeten “groot” blijven denken;  • Alleen het handhaven van de huidige situatie lijkt al heel veel inspanning te vergen, laat staan  het realiseren van de plannen van Veerman;  • Er zijn veel gevolgen voor de landbouw. Voornamelijk bedreigingen en weinig kansen;  • De  waterkwaliteit  in  Flevoland  is  een  punt  van  zorg.  Hier  zijn  namelijk  veel  hoogwaaardige  gewassen te vinden die gevoelig zijn voor veranderingen (verzilting);  • Er  moet  onderscheid  gemaakt  worden  tussen  wat  er  van  nature  gaat  gebeuren  (klimaatverandering) en wat voor keuzes wij zelf maken;  • Het valt op dat er nog veel onzekerheden (leemten in kennis) zijn. Hoe gaan we hiermee om?   • Er moet rekening worden gehouden met de N2000 instandhoudingsdoelen. De effecten voor  de natuur zijn altijd moeilijk in te schatten dus er zal veel extra onderzoek noodzakelijk zijn;  • De  opgave  waar  we  voor  staan  is  niet  alleen  een  wateropgave  maar  ook  een  ruimtelijke  ordeningsopgave;  • De  gepresenteerde  scenario’s  lijken  de  meest  negatieve  scenario’s.  Er  is  bijvoorbeeld  niet  gekeken naar tussenoplossingen zoals compartimentering. Deze studie lijkt nog maar het begin  en er moet nog veel verder worden uitgewerkt;  • We moeten goed in het achterhoofd houden dat we  bezig zijn met  de lange termijn. Daarom  werken we met de meest extreme scenario’s;  • De  informatie  die  we  verzamelen  in  deze  werksessie  is  weer  input  voor  de  berekeningen/verkenningen van de waterschappen;  • Dit is zo’n grote opgave dat we het gezamenlijk moeten blijven aanpakken;  • Voor  natuur  is  er  al  redelijk  snel  een  omslagpunt  bereikt.  Natuur  kan  best  een  beetje  natter  worden maar al snel wordt het té nat;  • Hoe ver ga je met het nemen van technische maatregelen om functies in stand te houden? Hoe  ver wil je gaan om dingen te behouden? Wellicht biedt het vervallen van een bepaalde functie  ook wel kansen voor een andere functie;  • Denken we niet te klein? Zijn bijvoorbeeld aanpassingen aan de afsluitdijk niet de oplossing?    Naar aanleiding van de reacties meldt Barry dat hij de volgende keer ook aandacht zal besteden aan de  tussenoplossingen en de minder extreme scenario’s.      Twee werkgroepen: gevolgen voor landschap, cultuurhistorie, landbouw, natuur  Plenair worden de resultaten van de twee groepen teruggekoppeld.    Groep Hanneke/Johan: Hanneke vat de resultaten van de groep samen:  • Heb  aandacht  voor  kansen:  “de  een  zijn  dood  is  de  ander  zijn  brood”.  Zo  kan  men  bijvoorbeeld op plekken waar akkerbouw bemoeilijkt wordt door bodemdaling, natuur gaan  vestigen.  De  begrazing  naast  N2000  gebied  zorgt  voor  te  veel  stikstof  in  de  grond.  De  begrazing kan worden verplaatst naar de plekken waar akkerbouw niet langer mogelijk is;  • Aantasting archeologie en ecologie Schokland; 

38

• • • • • • • • •

Aanpassing/aantasting  habitat  van  flora  en/of  fauna:  bijvoorbeeld  Wieden  en  Weerribben,  Voorsterbos en Waterloopbos, Kuinderbos;  Kansen om Zuiderzeerand te transformeren naar recreatie/natuurgebied;  Vang effecten klimaatverandering op in stroomgebied zelf: afvoer Vecht en IJssel opvangen;  Gevolgen voor ruimtelijke kwaliteit IJsseldelta (incl Kampen): oplossing: begrens IJsselmeer  bij Ketelbrug door middel van kering (in combinatie met andere maatregelen);  Waterveiligheid buitenpolders;  Zwolle  krijgt  natte  voeten  bij  grotere  afvoeren.  Hiermee  stijgt  ook  het  waterpeil  van  het  achterland;  Uiterwaarden Vecht en Zwarte water (N2000 status): toename dynamiek geen probleem (tot  +0,4 m). Hogere voorjaarsstanden zijn wel een probleem;  Cultuurhistorische waarden binnenstad Zwolle;  Kampereiland  en  Polder  Mastenbroek:  kernkwaliteiten  en  cultuurhistorische  waarden  zijn  van oudsher op waterdynamiek afgetemd. Dit krijgt nu een functionele betekenis die leidend  kan zijn voor toekomstige ontwikkelingen. Dit is een positief effect;  Urk: ernstige nadelige effecten op cultuurhistorische en toeristische waarden. 

•   Groep  Bastiaan:  De  groep  van  Bastiaan  heeft  de  gevolgen  per  thema  behandeld  en  per  thema  ingetekend op de kaarten. Bastiaan vat de resultaten van Flevoland samen:  Landbouw:  • Flevopolders  zijn  kapitaal  gevoelig:  nauwe  marges  omdat  er  specialistisch  en  kwetsbare  gewassen voorkomen;  • In Polder Mastenbroek komen alle problemen samen: laag gelegen, delta, nu vooral veeteelt;  • Gevolgen voor het kassengebied zijn groot;  • Langs rivieren: water de baas. Dit houdt in dat de landbouw zich daar al heeft aangepast aan  de rivierdynamiek.    Natuur:  Er  is  een  onderscheid  gemaakt  tussen  gebieden  die  kwel  gestuurd  worden  en  die  rivier  gestuurd  worden.  In  de  kwel  gestuurde  gebieden  zullen  de  effecten  niet  erg  extreem  zijn.  In  de  rivier  gestuurde gebieden zullen de effecten extremer zijn.     Landschap en cultuurhistorie:  • Schokland,  Swifterband  gevoelige  gebieden:  veel  cultuurhistorische  en  landschappelijke  waarden. Daarom gevoelig voor met name bodemdaling;  • Rietlanden  (aan  de  rand  van  randmeren)  gevoelig  voor  verandering.  Wanneer  rietlanden  verdwijnen (een ander gewas in de plaats komt) hele andere beleving van landschap.    Alle informatie die vergaard is  in de werkgroepen (de gevolgen  ingetekend op kaarten + factsheets  met omschrijving van probleem), is te zijner tijd te zien op de gezamenlijke website.      Sluiting/ vervolg  Johan  evalueert  de  terugkoppeling  uit  de  groepen.  Hij  concludeert  dat  we  niet  te  klein  moeten  denken.   Er  wordt  ook  opgemerkt  dat  we  genoeg  aandacht  moeten  schenken  aan  de  Vecht.  Het  lijkt  er  namelijk op dat men het vooral over de IJssel heeft als het gaat om gevolgen etc. De benedenloop van  de  IJssel  wordt  wel  onderbelicht  terwijl  men  daar  wel  problemen  verwacht  (die  ook  de  nodige  aandacht behoeven).   

39

Bastiaan vertelt dat deIJsselmeerweek zal plaatsvinden van 6 t/m 10 december. Hij nodigt iedereen  uit  om  daarbij  aanwezig  te  zijn.  Met  name  maandagochtend  6  december  en  vrijdag  ochtend  10  december zijn interessant. Op maandag maken we een start met de vraag “wat hebben we allemaal al  gedaan?”  Vrijdag  sluiten  we  af  door  te  kijken  naar  de  toekomst  en  te  kijken  naar  de  acties  die  nog  moeten worden gedaan.    De volgende werksessie voor IJssel‐ Vechtdelta en Flevoland wordt gehouden op 1 december. In deze  sessie gaan we alles bundelen wat we de afgelopen 4 sessies hebben gedaan. Het resultaat van deze  sessie zal worden ingebracht in de IJsselmeerweek.    Angelica  sluit  af  door  te  melden  dat  er  vandaag  een  goede  oogst  is  gedaan.  Het  is  fijn  dat  er  nu  waterhuishoudkundige informatie is. Zij roept iedereen op om de komende tijd in gesprek te blijven  met elkaar. Het is zo’n grote en complexe opgave dat we het gezamenlijk moeten blijven aanpakken.   

40

 

 

VERSLAG   DHV B.V.  Vergadering  Datum vergadering  Plaats  Opdrachtgever  Project  Dossier  Onderwerp    Ons kenmerk  Datum 

:  :  :  :  :  :  : 

5e werksessie IJssel‐Vechtdelta en Flevolandse IJsselmeerkust   1 december 2010  Zwolle  Rijkswaterstaat Waterdienst  Deltaprogramma IJsselmeergebied  BA1468‐100‐100  Integratie 

:  ‐  :  2 december 2010 

Aanwezig   :   Angelica van der Heijden, Provincie Flevoland (facilitator)       Johan Kabout, Provincie Overijssel (facilitator, presentatie)      Andreas van Rooijen, gemeente Zwolle (presentatie)       Barry Ros, Waterschap Groot Salland (presentatie)      Dana Kooistra, DHV (rapporteur)       Martin Griffioen, Provincie Flevoland       Martin de Jonge, Provincie Flevoland       Bart Beukema, Provincie Overijssel       Peter van Wijk, Provincie Overijssel       Renée Barbillion, gemeente Steenwijkerland       Christophe Meijer, gemeente Zwartewaterland       Peter Musters, gemeente Noordoostpolder       Judy Jansen, Waterschap Zuiderzeeland      Anton Koot, Waterschap Veluwe       Toin Lambrechts, Waterschap Reest en Wieden       Wilgert Veldman, Waterschap Groot Salland       Paul Rigter, RVOB       Antoon Kanis, LTO Noord       Dominique Bokeloh, Natuurmonumenten       Margriet Beek, DPIJ       Harm Veuger, KSV Schuttevaer       Philip Scheepers, Staatsbosbeheer     Opening   Opening door Angelica, provincie Flevoland. Zij zet het doel voor de bijeenkomst neer: de integratie  van de afgelopen vier sessies:   13 oktober, thema ambities   27 oktober, thema economie   10 november, thema stedelijk gebied   24 november, thema landschap, cultuurhistorie, landbouw, natuur     Presentatie Johan Kabout, trekker gebiedssessies vanuit provincie Overijssel   Korte introductie op de aanleiding en de voorgaande vier sessies. De presentatie en een link naar de  website met de handreiking IJsselmeergebied wordt met het verslag meegestuurd.   Vraag  wordt  gesteld  hoe  om  wordt  gegaan  met  het  ver  vooruit  kijken  dat  hier  gevraagd  wordt  en  maar  beperkt  uitgevoerd  kan  worden.  Hiertoe  is  een  strategiegroep  opgezet,  waarin  experts  en 

41

strategisch  denkers  zitting  in  hebben.  Zij  hebben  de  taak  met  alle  input  uit  de  gebiedssessies  en  themasessies, de verre lange termijn in beeld te brengen. Dit gaat op hoofdlijnen, dus niveau Almere,  maar niet wijkniveau.     Presentatie Barry Ros, waterschap Groot Salland   Waterschap  Groot  Salland  heeft  voor  meerdere  varianten  doorgerekend  wat  de  effecten  zijn  in  het  watersysteem  regio  Zwolle.  In  de  presentatie  met  name  de  effecten  van  peilverhogen  toegelicht,  in  het onderzoek zijn echter ook de effecten van verlaging doorgerekend. De definitieve rapportage met  veel kaartmateriaal is beschikbaar tijdens de IJsselmeerweek. Aspecten die tijdens de presentatie aan  de orde komen:     ‐ Wisselingen in het peil zijn binnen enkele dagen merkbaar in de grondwaterstanden in de stedelijke  gebieden, aangezien het gebouwde gebied zich merendeel op zandgronden bevindt.   ‐ Peilverhoging niet constant maar sinus vorm: in winter hoger peil dan in zomer.   ‐ Uitgangspunt bij onderzoek: sloten blijven door bemaling op huidige peil. Hiermee zijn gevolgen  voor landelijk gebied beperkt.   Wel: sterke toename kwel, wat in aantal gebieden ook zoute kwel is. Vraag: is rekening  gehouden met de toename van de druk op de slootbodems, risico van opbreken.   effect op inklinking: onomkeerbaar proces     ‐ Door de afsluitdijk zijn andere functies in het gebied mogelijk geworden én in gebruik genomen  (voorbeeld van appartement in souterrain), gevolg is grotere kwetsbaarheid en afhankelijkheid van  technische kunstwerken. Gevoel leeft dat ruimte/veerkracht van het gebied voor aanpassingen al  zeer beperkt is door huidige gebruik van de ruimte. In plaats van nog meer inleveren op marges in  veerkracht is ‘omdenken’ nodig: loslaten huidige situatie.     Presentatie Andreas van Rooijen, gemeente Zwolle   Gemeente Zwolle benadrukt dat zij een van de weinige regio’s in NL zijn met een groeiverwachting  (economisch  en  bevolking)  voor  de  komende  20  tot  30  jaar.  Zwolle  is  de  grootste  stad  in  het  effectgebied  bij  peilverandering  van  het  IJsselmeer.  Benadrukt  wordt  het  belang  en  de  kracht  van  regionale samenwerking, het gaat niet alleen om Zwolle maar om het hele gebied.   Zwolle  heeft  een  intensief  2‐daags  werkatelier  gehouden  waarbij  mogelijkheden  voor  Zwolle  en  omgeving  geïdentificeerd  zijn.  Naast  de  aanleiding  vanuit  het  IJsselmeer,  geeft  ook  de  klimaatverandering noodzaak tot actie. In augustus 2010 zat het watersysteem aan de rand van de  capaciteit.   Meerdere  scenario’s  zijn  bekeken,  waaruit  blijkt  dat  vooral  de  binnenstad  van  Zwolle  kwetsbaar  is  voor langdurige peilwisselingen. Idee: water bufferen voor en na de stad, peil in de stad controleren.  Dit geeft ruimte in het watersysteem en is een oplossing voor peilwisselingen tussen de ‐1 meter en +  1 meter. Een van de resultaten van deze 2‐daagse is dat ‘de stedenbouwers’ al enthousiaster worden  over kansen en mogelijkheden.   Vraag naar verhouding problematiek dit deelgebied t.o.v. andere deelgebieden? In Friesland spelen  grote belangen, in Noord Holland wordt al gewerkt aan het Wieringermeer. Belangrijk verschil met  regio Zwolle is de situatie met water van 2 kanten: IJsselmeer en de rivieren.   Er wordt veel gesproken over knikpunten, wanneer gaat het ‘fout’? Dit beperkt zich tot een focus op  de veerkracht van het systeem, hoeveel willen en kunnen we daar nog op inleveren? Liever focus op  duurzaam aanpassen van het gebied, rigoureuze keuzes zijn nodig.     Wat missen we?   ‐ weinig gehoord over Natura2000, hoe belangrijk is het behoud hiervan?   natuur niet heilig, ander systeem denken nodig wat voor alle functies in het gebied geldt  (Peter M).   natuurwaarden op zich behouden, maar de plaatsgebondenheid loslaten, aandacht is nodig   voor  het aanpassingsvermogen van het gebied (Dominique)   sommige natuurtypen makkelijk verplaatsbaar, andere kritisch t.o.v. bepaalde omstandigheden.  Differentiatie is nodig (Dominique)   ‐ inzicht in gevolgen voor de waterkwaliteit, in relatie tot KRW  

42

‐ Paradoxaal: Het uitzakken van het peil voor voldoende zoetwatervoorraad werkt verdrogend in dit  gebied. Wat zijn (irreversibele) effecten op het watersysteem in dit gebied?   reactie vanuit DPIJ: samenhang is belangrijk, dit soort verbanden wordt zeker meegenomen.   ws Veluwe spreekt zorg uit naar aanleiding van de ervaringen vanuit Ruimte voor de Rivieren  waarbij weinig aandacht aan de effecten van lage standen is gegeven.     Discussie, vragen en opmerkingen:   ‐ Wat is leidend? Vroeger was dat het watersysteem, nu meer de integraliteit.   ‐ Door groei bevolking en economie extra druk op de ruimte, laat de keuzes t.a.v. water geen  belemmering vormen voor de groei. ‘2100’ denken: stimuleren economie in andere regio’s dan het  westen (Peter M)   vanuit commissie Veerman echter gesteld: bij doortrekken ontwikkelingen blijft kapitaal  voornamelijk in het westen van het land. Keus om dat kapitaal niet te vernietigen.   uitgangspunt: we gaan geen stedelijk gebied vernietigen   plus: in hoeverre zijn processen te sturen? Je kunt mensen niet verplichten in een nieuwe wijk in  de polder te gaan wonen   Niet op postzegels kijken, als een gemeente geofferd moet worden, dan is dat zo  kijk op totaal  pakket (Zwartewaterland)   ‐ Wat past waar: onderzoek de ondergrond op regionaal niveau (Dominique)   ‐ Hoe dan ook: rigoureuze keuzes zijn nodig (Martin)   beseffen bestuurders dat ook?   regionale verantwoordelijkheid   ‐ Welk geluid geven we als regio af, wat vinden we? (Johan)   ‐ Voorstel: regionale visie/advies aan DPIJ/rijk leveren (Johan)   let wel: dit vraagt uren, bereidheid daartoe nodig om dit bod te kunnen doen   naast overheden ook veel particulieren en private organisaties betrokken. Hoe neem je deze mee?   optie: opschalen naar koepel en belangenorganisaties   ‐ Bij gemeenten leeft de trend: niet over de schutting gooien, maar integraal denken en  verantwoordelijkheid nemen. In geval van DPIJ dit ook doen. (Peter M)   ‐ op inhoud akkoord: als regio gezamenlijk optrekken, op organisatie de vraag hoe dit te organiseren.   ‐ gevoel van urgentie onvoldoende aanwezig, 1e taak is communiceren van belangen, dat hier echt  iets moet gebeuren, dat rigoureuze keuzes voor de deur staan (Renée)   regionaal overlegorgaan IJsselmeer betrekken (Martin)   op de agenda zetten bij regionale bestuurlijke overleggen (Peter M.)   ook de burger hierin meenemen: van ontzorgen naar acceptatie van risico’s. Landelijke campagne  (Zwartewaterland)   ‐ inzicht in de gevolgen geeft gevoel van urgentie (LTO)   ‐ denk in gezamenlijk optrekken en kansen zien, niet in grenzen en bedreigingen (Bart)     Boodschap IJsselmeerweek:   “Als je het doet, doe het dan goed”. Niet in postzegels denken, maar overkoepelend en lange termijn.  We zitten aan de grenzen van het systeem: anders denken is nodig, accepteren rigoureuze keuzes    

43