Deltaprogramma I IJsselmeergebied
Atlas van het IJsselmeergebied
Atlas van het IJsselmeergebied
I
Colofon Samengesteld door:
MWH B.V. www.mwhglobal.nl Fotografie:
© Jeroen Toirkens
Foto kaft:
Theo Bos
Foto’s Flora en Fauna:
John van Schie
Oplage:
1500 exemplaren
Deltaprogramma | IJsselmeergebied Het Deltaprogramma is een nationaal programma. Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen werken hierin samen met inbreng van maatschappelijke organisaties. Het doel is om Nederland ook voor de volgende generaties te beschermen tegen hoogwater en te zorgen voor voldoende zoetwater. Het Deltaprogramma kent negen deelprogramma’s: Veiligheid Zoetwater Nieuwbouw en herstructurering Rijnmond-Drechtsteden Zuidwestelijke Delta IJsselmeergebied Rivieren Kust Waddengebied. Het Deltaprogramma staat onder regie van de deltacommissaris, regeringscommissaris voor het Deltaprogramma. www.rijksoverheid.nl/deltaprogramma
Voorwoord Beste lezer, U hebt een uniek boek in handen: de Atlas van het IJsselmeergebied. Uniek, omdat niet eerder zoveel informatie over het IJsselmeergebied bijeen werd gebracht in één boek. Uniek, omdat heel veel mensen en regionale organisaties hebben geholpen om die informatie bijeen te brengen. En uniek, omdat de atlas daarmee niet alleen een boekwerk óver, maar ook ván het IJsselmeergebied is geworden. Mensen leven al zo’n honderd jaar in grote veiligheid in het IJsselmeergebied. Die veiligheid is echter niet vanzelfsprekend. De zeespiegel gaat stijgen en we krijgen te maken met hevigere neerslag en langere perioden van droogte. Om de veiligheid te waarborgen, moeten we dus meer water afvoeren via het IJsselmeer. Hoe gaan we dat doen? Tegelijkertijd moet de zoetwaterfunctie van het meer minimaal behouden blijven en liefst nog versterkt worden. Het Deltaprogramma IJsselmeergebied – onderdeel van het nationale Deltaprogramma – brengt de mogelijkheden voor dit alles in kaart. Het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen werken daarbij samen, terwijl ook maatschappelijke organisaties hun inbreng leveren. Het IJsselmeergebied is een zeer divers gebied. Iedereen die er naar kijkt, ziet iets anders. Voor zover u dat nog niet wist, lezer, zult u dat met me eens zijn als u deze atlas bekijkt. Het biedt u een schat aan informatie over onderwerpen uit het IJsselmeergebied en laat duidelijk lokale en regionale verschillen zien. De atlas is daarmee meer dan alleen maar een mooi boekwerk. Het is ook een belangrijk naslagwerk voor het Deltaprogramma en een boek dat kan bijdragen aan de vergroting van het wederzijdse begrip. Ik wil iedereen die heeft bijgedragen aan deze Atlas van het IJsselmeergebied heel hartelijk bedanken voor zijn of haar inspanning. En hoop dat we de komende jaren op evenveel enthousiasme kunnen rekenen als we met u het Deltaprogramma verder ontwikkelen. Dat alles in de wetenschap dat we werken aan de veiligheid en de beschikbaarheid van zoet water voor nu en toekomstige generaties. Ik wens u veel lees- en bladerplezier.
Hetty Klavers, programmadirecteur Deltaprogramma IJsselmeergebied November 2010
Inleiding In 2007 stelde het kabinet een Tweede Deltacommissie in die moest adviseren over het waterbeleid tot en met 2100 en daarna. In september 2008 adviseerde de Deltacommissie de bescherming tegen overstromingen te vergroten en de zoetwatervoorziening op de lange termijn veilig te stellen. Het kabinet hanteerde het advies van de Deltacommissie als uitgangspunt voor het eerste Nationaal Waterplan; het rijksplan voor het waterbeleid en de opvolger van de 4e Nota Waterhuishouding. Het Deltaprogramma is bedoeld om Nederland voor volgende generaties veilig en leefbaar te houden en de kansen die het leven met water biedt optimaal te benutten. Het Deltaprogramma is een nationaal programma, dat wil zeggen dat naast de rijksoverheid met de trekkende ministeries Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieubeheer (VROM) en Verkeer en Waterstaat (V en W)1, ook provincies, gemeenten en waterschappen bij het programma betrokken zijn. Daarnaast spelen maatschappelijke organisaties, kennisinstituten en het bedrijfsleven een belangrijke rol bij de uitvoering van het Deltaprogramma. Er ligt voor Nederland een grote opgave op het gebied van leven met water. Door de klimaatverandering zal het harder en vaker regenen en zullen de rivieren grotere hoeveelheden water moeten afvoeren. En dat allemaal met het vooruitzicht op een stijgende zeespiegel. Het IJsselmeergebied speelt een belangrijke rol bij het oplossen van deze opgave. Het IJsselmeer beinvloedt de waterhuishouding in grote delen van ons land. Het gebied vormt een essentiële schakel in de zoetwatervoorziening: een half miljoen mensen zijn voor hun drinkwater rechtstreeks van het IJsselmeergebied afhankelijk. Daarnaast zijn grote delen van omliggende landbouw en natuurgebieden afhankelijk van water uit dit gebied. Ook de veiligheid van het gebied is van nationaal belang: de dijken rond de meren beschermen maar liefst drieënhalf miljoen mensen tegen overstromingen. De belangrijkste opgaven die voor het IJsselmeergebied genoemd worden zijn dan ook zoetwatervoorziening, waterveiligheid, ecologie en ruimtelijke ontwikkeling. Het Deltaprogramma IJsselmeergebied moet in 2013 een advies en een uitvoeringsprogramma op hoofdlijnen opleveren over de strategie ten aanzien van het peilbeheer in het IJsselmeergebied. De eerste fase van dit Deltaprogramma loopt tot april 2011 en heeft tot doel om een goed inzicht te verschaffen in de nationale en regionale opgaven in de verschillende regio’s in het IJsselmeergebied. Het Deltaprogramma IJsselmeergebied richt zich op het IJsselmeer en alle aangrenzende meersystemen (zoals het Markermeer, IJmeer, de zuidelijke Randmeren en Ketelmeer), alle daarmee in open verbinding staande wateren (zoals de IJssel en de Vecht) en de omringende kusten en dijken inclusief de Afsluitdijk en de Houtribdijk. Voor het realiseren van de opgaven is het van groot belang dat alle betrokken partijen dezelfde uitgangspunten hanteren en dat deze op dezelfde manier beleefd en geïnterpreteerd worden. Het doel van deze atlas is om een overzicht te creëren van basisgegevens, zodat de meest relevante informatie over het IJsselmeergebied voor alle betrokkenen toegankelijk wordt. Zo dient deze atlas als basis voor onderlinge vergelijking en beeldvorming voor de opgaven die voor het IJsselmeergebied zijn vastgesteld. De gegevens van het IJsselmeergebied gaan over 2009, tenzij anders is aangegeven. De atlas is opgebouwd uit twee delen. Deel 1 beschrijft aan de hand van een aantal thema’s het plangebied. Thema’s die aan bod komen zijn de historie van het IJsselmeergebied, watersystemen & ondergrond, ecologie & natuurfuncties, demografie, economie, (water)recreatie en ontsluiting & bereikbaarheid. In Deel 2 worden de plannen en kansen voor het IJsselmeergebied beschreven aan de hand van de thema’s economische & ruimtelijke ontwikkelingen, klimaatverandering & waterveiligheid en ecologische structuren.
1
dit zijn de ministeries uit de vorige kabinetsperiode
Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Gemeenten en Provincies Waterschappen en Deelmeren
10 11
Deel 1: Toen en Nu Historie Tijdslijn Zuiderzeewerken Overzicht Zuiderzeewerken Historisch kaartmateriaal (Bonnebladen) Linies, forten en inundatiegebieden Rijksmonumenten en archeologische waarden per gemeente Grondgebruik in 1900 Grondgebruik in 1990 Nationale Landschappen Historische visvangsten Foto-overzicht voor het thema Historie
14-15 16-17 18 19 20 21 22 23 24 25 26-27
Watersysteem en Ondergrond Afwateringsgebieden Watervoorzieningsgebieden Kunstwerken en waterkeringen Overstromingsrisico’s Dijkringen Watertemperatuur en chloridegehalte Bodemkaart Hoogte-en dieptekaart Grondgebruik ca. 2007 Foto-overzicht voor het thema Watersysteem en ondergrond
28-29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 40-41
Ecologie en natuurfuncties Flora en Fauna in het Ijsselmeergebied Voorkomen Kuifeend Oevervegetatie en waterplantenbedekking Ecologische Hoofdstructuur (EHS) Natura 2000 Stiltegebieden en natuurbeschermingswetgebieden Foto-overzicht voor het thema Ecologie en natuurfuncties
42-43 44-45 46 47 48 49 50 52-53
Demografie Inwonersaantallen per gemeente Woningdichtheid Bevolkingsgroei Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden per gemeente Beroepsgroepen Foto-overzicht voor het thema Demografie
54-55 56 57 58 59 60 62-63
Economie Inkomen per hoofd van de bevolking per provincie Bedrijfstypen per gemeente Landbouwgewassen Visserij 2009 Foto-overzicht voor het thema Economie
64-65 66 67 68 69 70-71
(Water)recreatie Oppervlakte recreatiegebied op het land Waterrecreatie per gemeente Landrecreatie per gemeente Foto-overzicht voor het thema (Water)Recreatie
72-73 74 75 76 78-79
Ontsluiting en bereikbaarheid (Belangrijkste) ontsluitingsroutes Scheepvaartpassages en recreatieroutes Reistijd plaatsen IJsselmeergebied met de auto Reistijd plaatsen IJsselmeergebied met het Openbaar Vervoer Windmolenparken, elektriciteitscentrales en hoogspanningsleidingen Foto-overzicht voor het thema Bereikbaarheid
80-81 82 83 84 85 86 88-89
Deel 2: De toekomst Economische en ruimtelijke ontwikkelingen Nieuwe kaart van Nederland ‘bebouwd gebied’ Nieuwe kaart van Nederland ‘recreatie, water en groen’ Structuurvisiekaart IJsselmeergebied Streefbeeld
92-93 94 95 96 97
Klimaatverandering en waterveiligheid Het wordt warmer en droger Het wordt zouter Het wordt natter Belangrijkste wateropgaven
98-99 100 101 102 103
Bronvermelding Foto-locaties Met dank aan Bronnen per kaart
108-109 110-111 112-115
Tit
De histori geweest vo polders in grootste s Rond de T de nieuw beroepsbe in de prim De wonin varieert st laagste be provincie Amsterdam het gebied
Binnen he als het gem woningdi onderverd
