Deelbestrijdingsplan waterkwaliteit

Deelbestrijdingsplan waterkwaliteit

Doc. nummer : 12IT031877 Case nummer : 12.ZK09438

Datum Status Versie 4.0.0. vastgesteld door Opgesteld door Eindredactie

oktober 2013, versie 4.5.5. definitief Algemeen Bestuur in mei 2011 afd. Kennis en Advies: I. de Keizer / M. Stamhuis C. Verheijen

Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

1

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013

Inhoudsopgave

1.

Uitgangspunten ............................................................................................................ 3

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

INLEIDING ......................................................................................................... 3 DOEL ............................................................................................................... 3 TAKEN .............................................................................................................. 4 RAYONINDELING .................................................................................................. 4 1.4.1. 1.4.2. 1.4.3. 1.4.4.

1.5.

Rayon Rayon Rayon Rayon

Noord ....................................................................................................... 4 Oost ......................................................................................................... 4 Zuid ......................................................................................................... 5 West ........................................................................................................ 5

BETROKKEN NETWERKPARTNERS................................................................................ 5 1.5.1. Afspraken met netwerkpartners ............................................................................ 6 1.5.1.1.Laboratorium Aquon ....................................................................................... 6 1.5.1.2.Waterakkoord Midden-Limburgse en Noord-Brabantse Kanalen ............................ 7

1.6.

MAATGEVENDE SITUATIES ....................................................................................... 7 1.6.1.

2.

Indicatoren waterkwaliteit .................................................................................... 7

Uitwerking van de aanpak per fase............................................................................... 8

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7.

ALARMERING ...................................................................................................... 8 FASE 0 ............................................................................................................. 8 COÖRDINATIEFASE 1 ............................................................................................. 9 COÖRDINATIEFASE 2 ........................................................................................... 10 COÖRDINATIEFASE 3 ........................................................................................... 12 COÖRDINATIEFASE 4 ........................................................................................... 14 NAZORG EN EVALUATIE ........................................................................................ 14 2.7.1. 2.7.2.

3.

Nazorg ............................................................................................................. 14 Evaluatie .......................................................................................................... 14

Bijzondere risico’s, gevolgen en te nemen maatregelen ............................................. 15

3.1.

WATERFUNCTIE VAN EEN OPPERVLAKTEWATERLICHAAM ................................................... 15 3.1.1.

3.2. 3.3. 3.4.

3.4.1. 3.4.2.

3.5.

Meetwaarden en normen .................................................................................... 19 Over straling ..................................................................................................... 20

ZWEMWATER .................................................................................................... 21 3.5.1.

3.6.

Waterlichamen en getalswaarden ........................................................................ 15

RELATIE MET DEELBESTRIJDINGSPLAN ZUIVERINGSTECHNISCHE WERKEN .............................. 15 RELATIE MET DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERSCHAARSTE ................................................ 15 NUCLEAIRE ONGEVALLEN ...................................................................................... 18

Kaart zwemwateren beheergebied waterschap Brabantse Delta ............................... 22

BLAUWALGENOVERLAST........................................................................................ 23 3.6.1. Inleiding ........................................................................................................... 23 3.6.2. Instructie omgaan met blauwalgenoverlast lokale wateren...................................... 24 3.6.3. Waarnemingen blauwalgenoverlast ...................................................................... 25 3.6.3.1.Kaart visuele waarnemingspunten blauwalgen ................................................. 27 3.6.3.2.Kaart monsterpunten blauwalgen Laboratorium Aquon ..................................... 28 3.6.4. Draaiboek voorkomen blauwalgenoverlast Mark-Vlietboezem (versie 9, april 2013) .. 29 3.6.5. Sluitings- en openingsprotocol inlaten vanuit Schelde-Rijnkanaal ............................. 37 3.6.6. Blauwalgenprotocol ............................................................................................ 40

3.7.

BOTULISME/KADAVERS ........................................................................................ 40 3.7.1. 3.7.2.

3.8.

Inleiding ........................................................................................................... 40 Instructie omgaan met botulisme/kadavers .......................................................... 42

SPECIFIEKE LOKALE RISICO’S, GEVOLGEN EN MAATREGELEN ............................................. 44 3.8.1. Lozing als gevolg van uitval of ontregeling zuiveringstechnisch werk ........................ 44 3.8.2. Overige lokale risico’s, gevolgen en maatregelen ................................................... 45 3.8.2.1.Heroverweging basisinspanning ..................................................................... 46 3.8.2.2.Kaart dimensies doorspoelen Plaatvliet ........................................................... 49


2

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 4.

BIJLAGEN ................................................................................................................... 50

4.1.

MAATGEVENDE SCENARIO’S WATERKWALITEIT.............................................................. 50 4.1.1. Lozingen op het watersysteem ............................................................................ 50 4.1.1.1.Lozing vanuit een rwzi (riooloverstort) ............................................................ 50 4.1.1.2.Lozing door een bedrijf ................................................................................. 53 4.1.1.3.Lozing van een mestzak ................................................................................ 56 4.1.1.4.Lozing van bluswater .................................................................................... 59 4.1.1.5.Lozing van olie, diesel of benzine ................................................................... 62 4.1.1.6.Lozing van een onbekende stof ...................................................................... 65 4.1.1.7.Lozing op de Maas, Amer of in Belgie .............................................................. 68 4.1.1.8.Lozing XTC afval .......................................................................................... 74 4.1.2. Leidingbreuk of beperkte capaciteit AWP .............................................................. 77 4.1.3. Vissterfte .......................................................................................................... 82 4.1.4. Mogelijke oorzaken vissterfte .............................................................................. 84 4.1.5. Waterschaarste ................................................................................................. 86 4.1.6. Zwemwatercalamiteit ......................................................................................... 89

4.2.

BIJLAGEN ........................................................................................................ 91 4.2.1. 4.2.2.

Bijlage: enkele normen ...................................................................................... 91 Bijlage: overzichtskaarten laagste overstorten ...................................................... 92



1. 1.1.

Uitgangspunten Inleiding

Dit Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit is onderdeel van het Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta. Naast dit bestrijdingsplan zijn er nog andere Deelbestrijdingsplannen: Zuiveringstechnische werken, waterschaarste, wateroverlast binnendijks, dijkbewaking en scheepvaart. Dit Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit is een handleiding voor de waterbeheerder hoe te handelen bij gebeurtenissen die zijn onderverdeeld naar de mate van ernst: incidenten, calamiteiten en rampen. In dit Deelbestrijdingsplan zijn algemene informatie, voorbereidingsaspecten, fasering, informatievoorziening en dergelijke met betrekking tot waterkwaliteit opgenomen. Geen enkele calamiteit is gelijk, zodat bij de bestrijding ruimte moet zijn voor een flexibele aanpak. Het Deelbestrijdingsplan is daarom nadrukkelijk geen draaiboek dat de medewerkers van het begin tot het einde van de calamiteit bij de hand neemt. Het geeft vooral richtlijnen voor handelen. Dit Deelbestrijdingsplan draagt bij aan een beter inzicht in de opschaling, coördinatie, bestrijding, methode en organisatie van personeel en middelen bij een calamiteit of ramp als gevolg van gebeurtenissen met betrekking op de waterkwaliteit. Essentieel verschil met de processen uit het Regionaal Basisplan Rampenbestrijding en het Gemeentelijke Rampenplan is de wijze van alarmeren: het waterschap is hierin leidend en het proces van waarnemen en meten behoort tot het domein van het waterschap. De opbouw van het Deelbestrijdingsplan is als volgt: * Uitgangspunten; * Uitwerking per fase; * Bijzondere risico’s, gevolgen en te nemen maatregelen. Het adequaat op gang komen van de bestrijdingsmaatregelen en de wens tot optimaal samenwerken door de betrokken waterbeheerders, gemeenten, brandweer, politie en provincie doet de kans op succes snel toenemen. Dit geeft tevens het belang aan van een parate organisatie en beschikbaarheid van personeel, materieel en materiaal. De wettelijke plicht tot het opstellen van een calamiteitenplan en het houden van oefeningen is vastgelegd in artikel 5.29 van de Waterwet. In het Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta zijn behalve de Deelbestrijdingsplannen ook enkele Supplementen opgenomen zoals een overzichtskaart van het beheergebied, contactgegevens en sjablonen.

1.2.

Doel

Het doel van dit Deelbestrijdingsplan is om aan te geven op welke wijze de bestrijding van waterkwaliteit- calamiteiten en de daarmee samenhangende problemen, bestuurlijk en operationeel moeten worden gecoördineerd. Een Deelbestrijdingsplan biedt uitvoerende en coördinerende medewerkers van het waterschap ondersteuning bij de bestrijding van een calamiteit. Het geeft zowel het Waterschap Beleidsteam, Waterschap Operationeel Team als het Waterschap Actie Team inzicht op hoofdlijnen in de mogelijkheden tot bestrijding van een calamiteit, en in hun eigen aandeel daarin. Het biedt tevens inzicht in de wijze waarop bij de bestrijding van een calamiteit met externe partijen wordt samengewerkt en de wijze waarop afstemming met deze partijen plaats heeft. Voornaamste doelgroep van een Deelbestrijdingsplan zijn de medewerkers van het waterschap die de bestrijding uitvoeren en coördineren. Externe partners van het waterschap in de calamiteitenbestrijding zijn eveneens doelgroep van een Deelbestrijdingsplan.


3


1.3.

Taken

Het waterschap heeft vier taken op het gebied van het waterbeheer te weten: 1. de zorg voor waterkeringen; 2. de zorg voor de waterkwantiteit van oppervlaktewaterlichamen en voor het grondwater; 3. de zorg voor de waterkwaliteit van oppervlaktewaterlichamen; 4. de uitvoering van het beheer over de provinciale vaarwegen (rivieren). De uitvoering van deze taak is op grond van de Verordening water Noord-Brabant (in medebewind) opgedragen aan het waterschap, maar de eindverantwoordelijkheid berust bij de provincie. Ad 1 Waterkering De zorg voor de waterkering houdt in dat de waterkeringen inclusief de daarin gelegen kunstwerken voldoen aan de gestelde veiligheidsnormen. De risico’s die aan het uitvoeren van deze taak verbonden zijn, betreffen het optreden van een hogere waterstand dan waarvoor de dijken berekend zijn of het bezwijken van de waterkering of een daarin gelegen kunstwerk, waardoor in het te beschermen gebied overstromingen ontstaan. Ad 2 Waterkwantiteit De zorg voor de waterkwantiteit betreft het regelen en beheersen van het waterpeil in oppervlaktewaterlichamen, op een zodanige manier dat er geen wateroverlast optreedt op plaatsen waar dat niet gewenst is en dat er voldoende water beschikbaar is ten behoeve van de zoetwatervoorziening. De risico’s die aan het uitvoeren van deze taak verbonden zijn, betreffen het optreden van wateroverlast bijvoorbeeld ten gevolge van hevige neerslag of watertekort ten gevolge van langdurige droogte. Tevens zijn waterschappen verantwoordelijk voor het grondwaterbeheer inclusief de vergunningverlening voor alle grondwateronttrekkingen voor zover de provincie hier niet verantwoordelijk voor is. Voor de beregening vanuit het grondwater is een beleidsregel vastgelegd. Risico's verbonden aan deze taak is het waarborgen van voldoende grondwater voor alle gebruiksdoeleinden en het waarborgen van voldoende en schoon grondwater in de diepe ondergrond van de bodem ten behoeve van de drinkwatervoorziening. Ad 3 Waterkwaliteit De zorg voor de kwaliteit van het oppervlaktewaterlichaam behelst het transport en het zuiveren van het afvalwater van gemeentelijke rioleringen en bedrijven, het reguleren van lozingen en het nemen van andere maatregelen in het oppervlaktewaterlichaam. De risico’s die aan het uitvoeren van deze taak verbonden zijn, betreffen verontreiniging van een oppervlaktewaterlichaam bijvoorbeeld door lozing van afvalstoffen óf door een natuurlijke oorzaak of door uitval of ontregeling van een zuiveringstechnisch werk. Ad 4 Vaarwegen De uitvoering van het beheer over de provinciale vaarwegen houdt in dat schepen veilig, vlot en betrouwbaar de aangewezen vaarwegen kunnen bevaren binnen de daar geldende scheepvaartklasse. De risico’s die aan het uitvoeren van deze taak verbonden zijn, betreffen aanvaringen met grote materiële gevolgen, schade aan sluizen, bruggen, oevers of andere kunstwerken of aanvaringen met grote gevolgen voor mens en milieu.

1.4.

Rayonindeling

Het beheergebied van het waterschap Brabantse Delta is voor het kwaliteitsbeheer en het kwantiteitsbeheer opgedeeld in vier rayons. De grenzen van de rayons zijn grotendeels bepaald aan de hand van de stroomgebiedgrenzen, gemeentegrenzen en intensiteit van het gebied met betrekking tot het beheer en onderhoud. In het supplement “beschikbare kaarten” is een overzicht opgenomen van het beheergebied, inclusief de gebiedsindeling.

1.4.1.

Rayon Noord

Rayon Noord wordt in het noorden begrensd door het Hollandsch Diep en de Amer; in het oosten door de Amertak , het Wilhelminakanaal en het Markkanaal; in het zuiden door de Mark, de Laakse Vaart, de waterscheiding Etten-Leur – Rucphen - Roosendaal, het Mark/Vlietkanaal en de Steenbergse Vliet; in het westen door het Volkerak/Zoommeer. De inliggende gemeenten of gedeelten van gemeenten zijn: Drimmelen, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal en Steenbergen.

1.4.2.

Rayon Oost

Rayon Oost wordt in het noorden begrensd door de Bergsche Maas; in het oosten door het ZuiderAfwateringskanaal en door de waterscheidingen in de rest van het gebied richting Tilburg, Baarle-Nassau Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

4

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 en Baarle-Hertog; in het westen door de waterscheiding van Baarle-Hertog naar Oosterhout tot aan het Markkanaal. De inliggende gemeenten of gedeelten van gemeenten zijn: Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Dongen, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goirle, Loon op Zand, Oosterhout, Tilburg en Waalwijk.

1.4.3.

Rayon Zuid

Rayon Zuid wordt in het noorden begrensd door de Mark en gedeeltelijk het Markkanaal; in het oosten door de waterscheiding van Baarle-Hertog naar Oosterhout tot aan het Markkanaal; in het westen door waterscheiding van Etten-Leur - Roosendaal – Rucphen – Schijf met de Laakse Vaart; in het zuiden door de Belgische grens. De inliggende gemeenten of gedeelten van gemeenten zijn: Alphen-Chaam, BaarleNassau, Breda, Etten-Leur, Gilze en Rijen, Oosterhout, Rucphen en Zundert.

1.4.4.

Rayon West

Rayon West wordt in het noorden begrensd door de Steenbergse Vliet; in het oosten door het MarkVlietkanaal; in het zuiden door de Belgische grens; in het westen door de Schelde-Rijnverbinding, de grens met de provincie Zeeland en door de waterscheiding Roosendaal – Rucphen – Schijf. De inliggende gemeenten of gedeelten van gemeenten zijn: Bergen op Zoom, Roosendaal, Woensdrecht, Steenbergen, Rucphen.

1.5.

Betrokken netwerkpartners

In alle gevallen is bij de bestrijding van calamiteiten een goede samenwerking met andere overheden en instanties onontbeerlijk. Deze organisaties vormen samen een netwerk. Het verschilt per calamiteit welke netwerkpartners betrokken zijn of moeten worden. De volgende instanties hebben veelal een rol bij het waterkwaliteitsbeheer in West-Brabant: * Provincie Noord-Brabant (bevoegd gezag zwemwateren); * Rijkswaterstaat / Water Management Centrum Nederland (voor kennis en informatie over het watersysteem); * Rijkswaterstaat, Landelijke Coördinatiecommissie Milieu (LCM); * Rijkswaterstaat, Waterkamer (v/h infocentrum binnenwateren: landelijk informatiecentrum voor Nederlandse binnenwateren); * Rijkswaterstaat, regionale dienst Noord-Brabant; * Rijkswaterstaat, regionale dienst Zeeland; * Rijkswaterstaat, regionale dienst Zuid-Holland; * Rijkswaterstaat, waterdistrict Noord-Brabant te Tilburg; * Rijkswaterstaat, Hydro Meteo Centrum Zeeland (HMCZ) (peil Volkerak Zoommeer); * Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant; * GHOR Midden- en West-Brabant (Geneeskundige HulpverleningsOrganisatie in de Regio (o.a. volksgezondheid); * Waterschappen Aa en Maas, De Dommel, Rivierenland, Scheldestromen, Hollandse Delta; * Gemeente(n) in bron- en/of effectgebied (WM-bevoegd gezag, rioleringsbeheer, AOV’er, burgemeester); * Regionale Milieudienst (RMD); * CVI Lelystad (kadaveronderzoek) * Drinkwaterbedrijf (verontreiniging drinkwaterwingebied) * Openbaar Ministerie (bij overtredingen); * Veroorzaker vervuiling; * Verzekeringsmaatschappij van waterschap (via afd. FEZ) * Aquon (waterlaboratorium) - zie ook paragraaf 1.5.1. * Aannemers/loonbedrijven o.a. met waakvlamovereenkomst (extra beluchting, watertransport etc. ) * ZLTO (Zuid-Nederlandse Land- en Tuinbouw Organisatie); * Natuurbeheerorganisaties; * VBC (Visstand Beheer Commissie); * Hengelsportverenigingen; * Grondeigenaren die beregenen uit het oppervlaktewater ( risico’s voor voedselveiligheid en stagnatie van de afzet van hun productie; * Belgische waterbeheerder 1) in het bron en/of effectgebied: − Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) (waterlopen van de eerste categorie 2) − Provincie Antwerpen (waterlopen van de tweede categorie 2) − Gemeenten (waterlopen derde categorie) 1) Waterbeheer in België betekent niet hetzelfde als waterbeheer in Nederland. Het beheer over het waterkwaliteit meetnet ligt bijvoorbeeld voor alle onbevaarbare waterlopen bij de VMM (ongeacht de categorie). Pas als er "geruimd" moet worden en er bv. staalnames (monsters) genomen worden, gebeurt dat door de bevoegde waterbeheerder. 2) De categoriebepaling heeft te maken met het aantal ha afwateringsgebied.


5

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Belgisch waterschap3) (overlegorgaan) en wateringen in bron- en/of effectgebied: − Waterschap Mark en Weerijs • Watering De Beneden Mark • Watering De Oostelijke Mark • Watering van Loenhout • Watering Overbroek • Watering van Wuustwezel − Waterschap Het Schijn 3)

De waterschappen in België zijn geen uitvoerende organisaties zoals de Nederlandse waterschappen. Het zijn overlegorganen waarin de waterbeheerders (VMM, provincie, gemeenten, wateringen maar ook de Vlaamse Landmaatschappij) met elkaar om tafel gaan. De dijkgraaf van waterschap Brabantse Delta is ook lid van het bestuur van waterschap Mark en Weerijs als niet stemgerechtigd lid. Waterschap Brabantse Delta grenst alleen aan waterschap Mark en Weerijs en waterschap Het Schijn (deze laatste maar heel minimaal). Zie ook de overzichtskaarten in het Supplement kaarten.

Belgische gemeente(n) in brongebied en/of effectgebied: • Antwerpen (behoort bij waterschap Het Schijn) • Baarle-Hertog (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) • Essen (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) • Hoogstraten (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) • Kalmthout (behoort bij waterschap Mark en Weerijs en bij waterschap Het Schijn) • Kapellen (behoort bij waterschap Het Schijn • Merksplan (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) • Ravels (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) • Stabroek (behoort bij waterschap Het Schijn) • Turnhout (behoort bij waterschap Mark en Weerijs) Een overzicht van alle netwerkpartners met hun contactgegevens is opgenomen in Supplement 3.

1.5.1. 1.5.1.1.

Afspraken met netwerkpartners Laboratorium Aquon

Met laboratorium Aquon heeft het waterschap een dienstverleningsovereenkomst gesloten ( 12IN031071 dd 11 januari 2013). Daarin is het volgende opgenomen over calamiteiten bij het waterschap: “In geval van een calamiteit bij een waterschap is het zaak om -zonder al te veel afspraken vooraf- een snelle en adequate reactie te geven. AQUON heeft ten behoeve van calamiteiten een calamiteiten telefoonnummer, dat voor de waterschappen 24/7 bereikbaar is. Voor de operationele opvang van de calamiteiten kan AQUON gebruik maken van een waakvlamovereenkomst, die zij heeft afgesloten met TNO (24/7 bereikbaar met inspanningsverplichting). Bij calamiteiten wordt altijd met de opdrachtgever samen gezocht naar de meest effectieve oplossing. Het hangt ook af van de aard van de gevraagde ondersteuning. Met betrekking tot levertijden gelden de volgende afspraken: • De calamiteitentelefoon van AQUON is altijd in het bezit van een van de teammanagers. Deze telefoon is 24/7 bereikbaar. De waterschappen zijn van dit nummer op de hoogte en de werking ervan (in combinatie met de TNO achtervang) heeft zich reeds bewezen. • AQUON zal zo vroeg mogelijk worden betrokken bij de werkzaamheden van de calamiteit en daar desgewenst bij kunnen adviseren. Aanwezigheid van AQUON in het calamiteitenteam van het waterschap heeft zijn toegevoegde waarde reeds bewezen en wordt tussen het waterschap en AQUON aan het begin van de calamiteit afgestemd. • De opdrachtgever dient duidelijk aan te geven welke vorm van rapportage wordt verlangd. Dit kan variëren van eenvoudige rapportage van uitsluitend de gevraagde analyseresultaten tot een uitgebreide rapportage voorzien van een erkenningstempel. De standaard afspraak is het leveren van uitsluitend de eenvoudige rapportage van de analyseresultaten. • Aanlevering monsters gebeurt in overleg en zoveel mogelijk op vaste tijden. Afwijkingen worden goed gecommuniceerd. Monsters zijn voorzien van éénduidige etikettering en opdrachtformulieren. Worden monsters niet volgens afspraak aangeleverd, dan vervallen eerder gemaakte afspraken over levertijden en worden er nieuwe gemaakt. • Bij het aanleveren gevaarlijke/verdachte monsters dienen deze voorzien te zijn van gevarenstickers (primaire waarschuwing ligt bij opdrachtgevers). • Komen er méér monsters dan afgesproken, dan volgt overleg over levertijden/ prioriteit. • Rapportage kan, indien door de opdrachtgever gewenst, via een e-mail, waarbij later alsnog via de reguliere weg wordt gerapporteerd. Duidelijk moet worden afgesproken in welke vorm de rapportage gaat plaatsvinden en aan wie.


6

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Verrekening van onderzoeken ten behoeve van calamiteiten vindt separaat plaats en maakt geen onderdeel uit van de reguliere productie. In de begroting van AQUON zijn geen middelen opgenomen voor het onderzoek ten behoeve van calamiteiten bij de waterschappen. “ 1.5.1.2.

Waterakkoord Midden-Limburgse en Noord-Brabantse Kanalen

Waterschap Brabantse Delta verplicht zich, op verzoek van een der andere deelnemers aan dit Waterakkoord, water aan te voeren via de duiker bij Oosterhout en/of de syphon bij Zevenbergen indien het lage peil of de waterkwaliteit op de Mark-Vlietboezem dit vragen en indien dit is toegestaan binnen de grenzen gesteld in het Waterakkoord Midden-Limburgse en Noord-Brabantse Kanalen. Het Rijk verplicht zich tot het beschikbaar stellen van maximaal 10,7 m3/s aan Waterschap Brabantse Delta uit het Wilhelminakanaal voor de handhaving van een voldoende peil op de Mark-Vlietboezem voor de scheepvaart en de aanvoer van water voor de landbouw, met name in het geval dat de wateraanvoer vanuit het Zoommeer onvoldoende is.

1.6.

Maatgevende situaties

Op grond van indicatoren wordt een aantal situaties gedefinieerd, waarbinnen het waterschap handelt in de geest van dit Deelbestrijdingsplan. De volgende situaties of fasen worden daarbij onderscheiden: dagelijkse routine, verhoogde waakzaamheid, voorzorgsmaatregelen, gebiedsbewaking, (dreigende) ramp en herstel/nazorg. Onderstaand worden de indicatoren en situaties nader toegelicht. Een exacte begrenzing van de indicatoren is niet mogelijk.

1.6.1.

Indicatoren waterkwaliteit

Aanleiding tot inwerkingtreding van het Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit vormen gebeurtenissen die leiden tot aantasting of bedreiging van de kwaliteit van het oppervlaktewaterlichaam en/of gevaar of schade opleveren voor de volksgezondheid, de land - en tuinbouw, veehouderij alsmede het ecologisch functioneren van wateren. Tot deze gebeurtenissen kunnen behoren: • lozing vanuit scheepvaart, rijweg - en spoorwegtransport; • lozing van aardolieproducten; • lozing van verontreinigd bluswater; • lozing van mest (mestzakken, mestdepots, gier); • lozing van radioactief materiaal (zie ook paragraaf 3.2); • lozing van XTC-afval; • lozing van riooloverstorten of een persstation; • het optreden van grootschalige blauwalgenbloei in lokale en/of regionale watersystemen; • het optreden van grootschalige vogel - en vissterfte, mogelijk als gevolg van botulisme; • storingen aan zuiveringstechnische werken die leiden tot een sterke waterkwaliteitsverslechtering van het ontvangende oppervlaktewaterlichaam in beheer bij het waterschap Brabantse Delta of het Rijk. Deze waterkwaliteitsverslechtering kan worden veroorzaakt door verslechtering van de effluentkwaliteit of door lozingen van ongezuiverd afvalwater; • storingen aan installaties van derden (gemeenten of bedrijven) die leiden tot een sterke waterkwaliteitsverslechtering van het ontvangende oppervlaktewaterlichaam in beheer bij het waterschap Brabantse Delta; • inlaat of instroom van (Rijks)water dat leidt tot een aantasting van de kwaliteit van het ontvangende oppervlaktewaterlichamen in beheer bij het waterschap. Daarbij kan sprake zijn van een bedreiging voor volksgezondheid, land- en tuinbouw, veehouderij en natuur (bijvoorbeeld beïnvloeding door blauwalgendrijflagen of calamiteiten vanuit Rijkswateren). De ernst van een lozing kan per optredende gebeurtenis variëren en wordt bepaald door de actueel optredende combinatie van: • de omvang van het verontreinigde oppervlaktewaterlichaam; • de gevoeligheid (gebruikersfunctie of natuurfunctie) van dat oppervlaktewaterlichaam; • de eigenschappen (watertemperatuur, doorstroming) van het ontvangende water; • de hoeveelheid van de verontreinigde stof; • de toxiciteit van de verontreinigde stof. Om de indicatoren vast te stellen worden de volgende criteria gehanteerd: • de mogelijkheid om een ongewenste lozing te voorkomen; • de mogelijkheid het effect van een ongewenste lozing beheersbaar te maken of te beperken tot een wateroppervlak van geringe omvang; • de aanwezigheid van een risico, dan wel gevaar voor de volksgezondheid, de land- en tuinbouw, veehouderij, natuurgebieden e.d., al dan niet in combinatie met langdurige nadelige gevolgen.


7


2.

Uitwerking van de aanpak per fase

Binnen het calamiteitenzorgsysteem van waterschap Brabantse Delta worden de volgende coördinatiefasen onderscheiden: Fase 0 dagelijkse werksituatie Coördinatiefase 1 coördinatie op operationeel niveau Coördinatiefase 2 coördinatie op tactisch niveau Coördinatiefase 3 coördinatie op strategisch niveau (één gemeente) Coördinatiefase 4 coördinatie op strategisch niveau (meerdere gemeenten) De bevoegdheid tot opschaling naar coördinatiefase 1 ligt bij met de Operationeel Leider. De bevoegdheid tot opschaling naar coördinatiefase 2 ligt bij samenspraak met de voorzitter van het WBT (de dijkgraaf). De bevoegdheid tot opschaling naar coördinatiefase 3 ligt bij met de Operationeel Leider. De bevoegdheid tot opschaling naar coördinatiefase 4 ligt bij samenspraak met de burgemeester.

de voorzitter van het WAT in samenspraak de voorzitter van het WOT (de OL) in de voorzitter van het WBT in samenspraak de voorzitter van het WBT (de dijkgraaf) in

De calamiteitenorganisatie wordt niet verder opgeschaald of afgeschaald dan nodig is. Ook al wordt volgens een protocol een bepaalde coördinatiefase bereikt dan is het niet per se noodzakelijk om het bij die coördinatiefase behorende coördinatieteam (WAT/WOT/WBT) te activeren. (Bijvoorbeeld als een alarmeringsfase wordt bereikt maar er zijn geen extra bestrijdingsmaatregelen nodig of als de calamiteit van zeer korte duur is).

2.1.

Alarmering

Het opstarten van de daadwerkelijke bestrijding van een incident of calamiteit begint met een melding. Het waterschap ontvangt op verschillende manieren informatie over een eventuele calamiteit met betrekking tot de waterkwaliteit, t.w.: Intern: waarneming door medewerker in het veld; Extern: melding door gemeente, politie, brandweer, door bedrijf/bedrijfschap/havenschap, door nieuwsmedia, door inwoners of bezoekers van het beheergebied e.d. Extern, door Belgische autoriteiten of anderszins bij een grensoverschrijdende calamiteit. De ontvanger van de melding dient onmiddellijk de Coördinatiewacht te verwittigen, die 24 uur bereikbaar is. Deze maakt een eerste inschatting van de aard en omvang van het incident of calamiteit. Hij alarmeert op basis daarvan onmiddellijk de interne medewerkers en eventuele externe instanties die de gebeurtenis zo adequaat mogelijk kunnen bestrijden. Als hij de situatie inschat op coördinatiefase 1, 2, 3 of 4 dan dient de calamiteitenorganisatie te worden opgestart. Hij alarmeert dan de voorzitter van het WAT en brengt hem op de hoogte van de locatie, aard en omvang van het incident of calamiteit. In het supplement “Procedure Melding, Alarmering en Opschaling” is de procedure uitgebreid beschreven.

2.2.

Fase 0

In fase 0 is geen bijzondere coördinatiestructuur nodig. Het incident betreft een gebeurtenis die in de normale operationele werkzaamheden van het waterschap kan en zal worden opgelost. De wachtdienstmedewerkers handelen het incident af. Bij iedere gebeurtenis of calamiteit draagt het waterschap zorg voor VEILIGE werkomstandigheden. Dit geldt voor de eigen medewerkers, maar ook bij opdrachtverstrekking aan externe partijen. Hiervoor gelden de van toepassing zijnde instructiekaarten uit het “Handboek “Veilig Werken” op Waterweb.


8


2.3.

Coördinatiefase 1

In deze fase van verhoogde waakzaamheid is sprake van een beheersbaar incident dat leidt tot een mogelijke verslechtering van de situatie maar waarvan de gevolgen overzienbaar zijn (beïnvloeding tot circa één kilometer watergang). Coördinatiefase 1 is van toepassing als: • een lozing op binnendijks oppervlaktewaterlichaam niet vermeden, maar wel beperkt kan worden (tot circa één kilometer watergang); • een verontreinigde legale of illegale lozing op een oppervlaktewaterlichaam bijv. afkomstig van een bedrijfsafvalwater, bluswater of een beschadigde afvalwatertransportleiding plaatsvindt; • incidenten die onder coördinatiefase 1 van het Deelbestrijdingsplan zuiveringstechnische werken vallen en leiden tot een ongereguleerde lozing op oppervlaktewaterlichaam in het beheer bij het waterschap Brabantse Delta of het Rijk. Ook ongewenste lozingen, (in)direct op oppervlaktewaterlichaam, vallen hier onder (bijv. door breuk in een persleiding); • een waterkwaliteitsverslechtering van (Rijks)oppervlaktewaterlichaam die wordt ingelaten ten behoeve van peilbeheersing (inlaatwater vanuit Eendracht, Hollands Diep, Amer, Bergsche Maas, Wilhelminakanaal of Mark- en Vlietsysteem). Bijv. opkomende blauwalgen in het Volkerak Zoommeer en Eendracht of bruinrot vanuit het Wilhelminakanaal. • er sprake is van de ontwikkeling van een plaagsoort die nadelige gevolgen heeft voor de waterkwaliteit (bijv. blauwalg op het Mark-Vliet-systeem. De verantwoordelijkheid voor het beoordelen van de toestand en de bestrijding ligt bij het afdelingshoofd Bediening en Beheer. De beoordeling geschiedt aan de hand van opgetreden verontreiniging van een oppervlaktewaterlichaam en de omvang van het gebied. Deze situatie blijft bestaan totdat het centrale kantoor en de afdeling Bediening en Beheer berichten uitbrengen waarin is aangegeven dat de normale situatie weer is bereikt of dat er dient te worden opgeschaald naar coördinatiefase 2. In deze coördinatiefase wordt het WAT geactiveerd door de voorzitter van het WAT. Het WOT en WBT zijn niet actief in deze 1 maar worden wel geïnformeerd: de voorzitter van het WOT (Operationeel Leider) en de calamiteitencoördinator worden informatief door de WAT-voorzitter op de hoogte gehouden. De voorzitter van het WBT (dijkgraaf) wordt altijd geïnformeerd door de operationeel leider zodat deze altijd weet wat er in het gebied aan de hand is. Samenstelling WAT Het WAT bestaat uit: 1. Voorzitter WAT 2. Plotter (statusbordschrijver). Deze rol kan ook door een van de andere deelnemers vervuld worden. 3. Notulist = administratieve en secretariële ondersteuning 4. Vakinhoudelijke deskundigen die zijn gerelateerd aan de calamiteit. In hoeverre andere vakinhoudelijke deskundigen (tijdelijk) zitting hebben in het WAT wordt bepaald door de WAT-voorzitter. Taken WAT in coördinatiefase 1 Het Waterschap Actie Team houdt zich bezig met de operationele aspecten die bij de bestrijding van een calamiteit een rol spelen. Het WAT stuurt de daadwerkelijke uitvoering van de bestrijdingsmaatregelen door de buitendienstmedewerkers en de door het WAT ingeschakelde aannemers, loonwerkers e.d. in het veld aan. Taken voorzitter WAT De voorzitter van het WAT heeft tot taak het coördineren van de daadwerkelijke uitvoering van de bestrijdingsmaatregelen in het veld en de aansturing ervan zoals: • het open afschalen van een calamiteit, in samenspraak met de Operationeel Leider; • het (indien nodig) instellen van een zgn. denktank die technische, juridische en/of financiële scenario’s kan schetsen en voorleggen aan het WAT; • het vaststellen van overlegmomenten en wie daaraan moeten deelnemen; • het vaststellen van het WAT-verslag waarin o.a. de genomen besluiten zijn vastgelegd; • het periodiek informeren van de Operationeel Leider over de stand van zaken d.m.v. het verslag; • het leggen van contact met het WOT als van de bestaande tactiek moet worden afgeweken (bijv. door beperkte beschikbaarheid personeel of middelen, knelpunten, de prognose van grote gevolgen door bestrijdingsmaatregelen, etc); • het ondersteunen van het WOT bij het bepalen van mogelijke oplossingen; • het coördineren van de bestrijdingsmaatregelen in het veld; • het raadplegen van de Preventiemedewerker voor veilige arbeidsomstandigheden; • het zonodig aanvragen van extra personele en materiële bijstand bij het sectorhoofd; Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

9

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 •

• •

het zonodig (bij overbelasting van de Coördinatiewacht) inrichten van een callcenter’, via de wachtdienst Facilitaire Zaken en in overleg met de Operationeel Leider. (De wachtdienst FZ belt een telefoniste die vervolgens zorgt voor bemensing van het telefoonteam); het zonodig regelen van catering, via de wachtdienst Facilitaire Zaken; overleg/communicatie met netwerkpartijen op uitvoerend niveau.

Taken vakinhoudelijke deskundigen: Het Waterschap Actie Team houdt zich bezig met de operationele aspecten die bij de bestrijding van een calamiteit een rol spelen zoals: • het contact en aansturing (eventueel via de teamcoördinator en zijn ondersteuners) van de veldmedewerkers ten behoeve van de uitvoering van de bestrijdingsmaatregelen; • samenwerking en afstemming met externe uitvoerende organisaties; • het initiëren en interpreteren van onderzoek; • het (laten) uitvoeren en interpreteren van metingen; • het vastleggen en inschatten van geleden of veroorzaakte schade; • het informeren van de contactpersoon verzekeringen bij de afd. FEZ over schade en ongevallen; • het verzamelen van relevante gegevens en feiten en het zo nodig instellen van een onderzoek hiernaar (BOA) i.v.m. kostenverhaal en het zonodig voorbereiden en uitvoeren van de bestuursrechtelijke handhaving (spoedeisende bestuursdwang). De BOA beoordeelt of er procesverbaal moet worden opgemaakt in verband met overtredingen; • het adviseren van de WAT-voorzitter over (verwachte) feiten, maatregelen, knelpunten en alle mogelijke oplossingen. • het verzorgen van de nodige documentatie (WAT-verslag, kaartmateriaal etc.); • het bijhouden van een activiteitenlogboek door de afzonderlijke WAT-leden. Daarnaast de specifieke taken m.b.t. de waterkwaliteitszorg zoals: • het verzamelen, actualiseren en monitoren van waterkwaliteitsgegevens; en indien noodzakelijk waterstandsgegevens en lozingsdebieten; • het uitwerken van de onderzoeksstrategie m.b.t. monitoring meetresultaten laboratorium en als advies voorleggen aan het WOT; • het bedienen van kunstwerken teneinde de invloed van de waterverontreiniging te minimaliseren of uit te sluiten (bijv. het dichtzetten van waterinlaten om de waterkwaliteit in polders te beschermen). • het leggen van een link met mogelijk ook andere Deelbestrijdingsplannen; • het raadplegen van hoofdstuk 3 (Bijzondere risico’s, gevolgen en maatregelen).

2.4.

Coördinatiefase 2

Coördinatiefase 2 treedt in werking als een waterkwaliteitsverslechtering heeft plaatsgevonden in het beheergebied die moeilijk onder controle is te krijgen en waarbij de situatie dreigt te verslechteren. Vaak heeft de gebeurtenis gevolgen voor het gehele waterschap of een groot deel daarvan. Hierdoor is aanvullende coördinatie nodig op tactisch c.q. sectorniveau. Er kan sprake zijn van een mogelijk risico voor de land- en tuinbouw, veehouderij, natuurgebieden e.d. Van deze coördinatiefase is bijvoorbeeld sprake als: • een lozing op oppervlaktewaterlichaam beheersbaar is en beperkt kan worden (beïnvloeding tot één kilometer watergang); • er sprake is van een mogelijk risico voor de volksgezondheid, voor de land- en tuinbouw, natuurgebieden e.d.; • overstorten plaatsvinden op een oppervlaktewaterlichaam en/of effluentverslechtering plaatsvindt als gevolg van storingen aan zuiveringstechnische werken, die zijn aangemerkt als een calamiteit die onder coördinatiefase 2 van het Deelbestrijdingsplan zuiveringstechnische werken valt; • de waterkwaliteit van (Rijks)inlaatwater leidt tot een negatieve beïnvloeding van het ontvangende oppervlaktewaterlichaam. Inlaat van dit water veroorzaakt tevens een risico voor de volksgezondheid, land- en tuinbouw, veehouderij en natuur (inlaatwater vanuit Eendracht, Hollandsch Diep, Amer, Bergsche Maas of Mark-Vlietsysteem ten behoeve van peilbeheersing). In deze coördinatiefase wordt het WOT geactiveerd door de voorzitter van het WOT (de Operationeel Leider) op advies van de voorzitter van het WAT. Het WBT is niet actief in coördinatiefase 2 maar de voorzitter van het WBT (dijkgraaf) wordt wel op de hoogte gehouden door de Operationeel Leider. Samenstelling WOT Het WOT bestaat uit: 1. Operationeel Leider = voorzitter van het WOT 2. Voorzitter van het WAT = liaison WAT 3. Communicatieadviseur Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

10

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 4. Calamiteitencoördinator = procesbewaker + plotter (statusbordschrijver) 5. Notulist = administratieve en secretariële ondersteuning 6. Eventuele andere afdelingshoofden die zijn gerelateerd aan de calamiteit De Operationeel Leider bepaalt, in overleg met de calamiteitencoördinator, in hoeverre afdelingshoofden of vakspecialisten als adviseur zitting hebben in het WOT. Te denken valt aan afdelingshoofd Handhaving, Advies en Ondersteuning, Bediening en Beheer, Onderhoud of Kennis en Advies. Taken WOT in coördinatiefase 2 Het WOT heeft de volgende algemene taken. • De operationele leiding van de calamiteitenbestrijding en het regelen van alles voor zover dat valt binnen het bestaande beleid en de beschikbare bevoegdheden. • Het formuleren van tactische maatregelen dat wil zeggen de vertaling van strategie naar richtlijnen voor de uitvoering; • Het inschakelen van het WAT en het coördineren van de inbreng vanuit het veld bij de bestrijdingsactiviteiten. • Het nemen van besluiten die op managementniveau genomen moeten worden en die niet gedelegeerd kunnen worden aan de voorzitter van het WAT. • Het toetsen van de door het WAT aangedragen beslispunten aan de doelstellingen die vanuit het bestaande beleid of de strategie van het WBT zijn vastgesteld. • Het toevoegen van de juridische en communicatieve context, aan het technisch-inhoudelijk voorstel van het WAT. • Het zonodig inlichten van het Openbaar Ministerie gebeurt op advies van Juridische Zaken en wordt besloten in het WOT na overleg met de dijkgraaf. • Het beoordelen van de effectiviteit van de genomen maatregelen en het maken van prognoses over de ontwikkeling van de calamiteit. • Het bijhouden van een activiteitenlogboek door de afzonderlijke leden van het WOT. • Het adviseren van het WBT c.q. voorstellen doen voor de door het WBT te nemen besluiten (bijv. over het aanvragen van personele en materiële bijstand van elders). • Het eventueel opschalen naar coördinatiefase 3 (advies aan WBT) of afschalen naar coördinatiefase 1 (besluit). Als de Veiligheidsregio eveneens is opgeschaald dan gebeurt de open afschaling in afstemming met de Veiligheidsregio. • Het (laten) uitvoeren van de nazorg en de evaluatie in opdracht van de werkgroep Calamiteiten Zorgsysteem (CZS). Het WOT heeft de volgende communicatietaken: • coördineren van interne en externe communicatie: o periodiek informeren van het WBT; o contact onderhouden met het veld via het WAT; o onderhouden van contacten en afstemmingsoverleg met externe betrokken organisaties op tactisch coördinerend niveau (bijv. ROT); o informeren van de Ambtenaar Openbare Orde en Veiligheid van een betrokken gemeente door de calamiteitencoördinator; o contact onderhouden met betrokken waterschapsafdelingen; • opstellen van een communicatiestrategie en kernboodschap; • beoordelen van het verslag op communicatieaspecten; • adviseren rondom communicatieve implicaties van de gekozen tactiek in het WOT en voorstellen aandragen om hiermee om te gaan; • afstemmen met één of meerdere ondersteunende communicatiemedewerkers die de uitvoerende werkzaamheden op voorlichtingsgebied uitvoeren (opstellen persberichten, kernboodschap, te woord staan burgers, opstellen van informatie die via Internet en Intranet verspreid worden, mediawatching, afhankelijk van de beschikbaarheid van gekwalificeerde voorlichters. Specifieke taken van het WOT met betrekking tot de waterkwaliteitszorg: • het eventueel stoppen van het inlaten van water (Deelbestrijdingsplan waterschaarste kan in werking treden); • het afsluiten van delen van het beheergebied voor onbevoegden; • het stellen van eventuele beperkingen aan het gebruik van oppervlaktewater door derden (koelwaterinname, water voor veedrenking, recreatie, gietwater gewassen, proceswater e.d.); • maatregelen om de waterkwantiteit in gunstige zin te beïnvloeden zoals maalstop of aanvoer van extra water. Taken WAT in coördinatiefase 2 Idem als coördinatiefase 1 met de volgende aanvullingen: • Voorzitter WAT als liaison in het WOT; • het informeren en het uitbrengen van adviezen aan het WOT; Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

11

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 • • •

2.5.

het uitvoeren van opdrachten en besluiten vanuit het WOT; zonodig aanvragen van extra personele – en materiële bijstand bij het WOT door de voorzitter WAT; het bedienen van kunstwerken ten einde de invloed van de waterverontreiniging te minimaliseren of uit te sluiten (bijvoorbeeld het dichtzetten van waterinlaten om de oppervlaktewaterkwaliteit van polders te beschermen).

Coördinatiefase 3

Coördinatiefase 3 treedt in werking als een gebeurtenis heeft plaatsgevonden die dreigt te escaleren en/of waarbij maatregelen gewenst zijn waarin het vastgestelde beleid niet voorziet of die strijdig zijn met dit beleid. De belangen van het waterschap en die van de directe omgeving (binnen één gemeente) kunnen of zullen worden geschaad. Hierdoor is nadrukkelijke coördinatie nodig tussen het waterschap en de algemeen bestuurlijke omgeving (gemeente en provincie). Vooral afstemming op bestuurlijk niveau (burgemeester en dijkgraaf) is nodig. Coördinatiefase 3 in werking als : • de genomen maatregelen van coördinatiefase 2 niet tot het gewenste resultaat leiden; • wanneer een lozing op oppervlaktewaterlichaam niet meer beheersbaar is en niet meer beperkt kan worden ( meer dan één kilometer watergang); • er een direct en ernstig gevaar aanwezig is voor de volksgezondheid, voor de land - en tuinbouw (beregening), veeteelt (veedrenking), natuurgebieden e.d. (ontploffingsgevaar, toxiciteit); • er is sprake van langdurige nadelige gevolgen voor de volksgezondheid, voor de land- en tuinbouw, veehouderij, natuurgebieden e.d.; • er incidenten die onder coördinatiefase 3 van het Deelbestrijdingsplan zuiveringstechnische werken vallen die leiden tot ongereguleerde lozingen van afvalwater op oppervlaktewaterlichaam in beheer bij het waterschap. In deze fase wordt het WBT geactiveerd. Of daadwerkelijk deze fase ingesteld wordt, wordt besloten door de voorzitter van het WBT (dijkgraaf) op advies van de voorzitter van het WOT (Operationeel Leider). Ramp In artikel 1 van de Wet Veiligheidsregio’s wordt een ramp aangemerkt als “een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken”. Als de betrokken burgemeester de situatie beoordeelt als een (dreigende) ramp of een niet beheersbare situatie kan hij beslissen tot opschaling naar GRIP 3 (dreigende) ramp. Dat betekent dat de betrokken burgemeester het opperbevel heeft. Het waterschap behoudt dan wel zijn eigen verantwoordelijkheid voor de hem toegewezen taken. Het invullen van deze taken verloopt altijd in overleg met de betrokken burgemeester. Samenstelling WBT Het WBT bestaat uit: 1. Dijkgraaf = voorzitter van het WBT en eindverantwoordelijke 2. Secretaris-Directeur = secretaris/adviseur 3. Operationeel Leider (OL) = liaison WOT 4. Hoofd van de afdeling Communicatie = communicatie adviseur 5. Calamiteitencoördinator = procesbewaker + plotter (statusbordschrijver) 6. Notulist = administratieve en secretariële ondersteuning 7. Eventuele andere sector- of afdelingshoofden die zijn gerelateerd aan de calamiteit. In hoeverre anderen (tijdelijk) zitting hebben in het WBT wordt bepaald door de voorzitter van het WBT. Taken WBT in coördinatiefase 3 Algemene taken van het WBT: • het in bestuurlijke zin leiding geven aan de calamiteitenorganisatie; • het formuleren van nieuw beleid en strategieën met betrekking tot de bestrijding van een calamiteit (zonodig in samenspraak met andere organisaties), zoals het stellen van doelen, benaderingswijzen in grote lijnen, het beschikbaar stellen van (bijbehorende) middelen; • het beoordelen van de (inhoudelijke en procesmatige) kwaliteit van de bestrijding: worden de door het WBT gestelde doelen bereikt met de gevolgde aanpak?; • het bewaken van de juiste gang van zaken tijdens de calamiteitenbestrijding (kwaliteitszorg); • het faciliteren van het WOT door het nemen van besluiten die voor de bestrijding noodzakelijk zijn; • het initiëren van de nazorg en de evaluatie; Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

12

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 • • • • • • • •

het aanvragen van personele en materiële hulp van elders, voor zover dit niet geschiedt op operationeel niveau; het bewaken van het imago van de calamiteitenorganisatie en het waterschap; het in overleg met de Veiligheidsregio instellen van gebiedsbewaking als er sprake is van mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid; het inbrengen van het waterschapsbeleid en -deskundigheid indien wordt samengewerkt met andere bestrijdingsorganisaties; de bestuurlijke afstemming met externe bestuurders; eventueel zorgen voor een liaison (verbinding) naar de crisisstaf van de burgemeester; bij GRIP 3: deelnemen aan het Gemeentelijk Beleidsteam door de dijkgraaf als de burgemeester daartoe verzoekt; het bijhouden van een logboek door de afzonderlijke leden van het WBT; het terugschalen van de calamiteitenorganisatie naar coördinatiefase 2 of lager.

Inhoudelijke taken WBT met betrekking tot bestuurlijke en strategische analyse: • de strategische rol van het WBT bepalen in verhouding tot het WOT; • de volgen voor de continuïteit van de normale taakuitvoering; • veiligheid eigen medewerkers en burgers; • gevolgen voor milieu en andere neveneffecten; • juridische gevolgen (bv aansprakelijkheid, bevoegdheden, mandaat); • financiële gevolgen voor waterschap; • communicatieaspecten onder andere gevolgen voor acceptatie en beleving van de bevolking; • gevolgen voor interne en externe bestuurlijke verhoudingen en samenwerking; • haalbaarheid. Communicatietaken van het WBT: • het vaststellen van het door de communicatieadviseur voorgestelde communicatiestrategie op basis van omgevingsanalyse, scenario-ontwikkeling, behoud imago door lange-termijndenken en de daaraan verbonden consequenties; • de woordvoering op basis van kernboodschap en adviezen van communicatieadviseur; • het geven van voorlichting aan bevolking en media; • het informeren van de burgemeester (gemeentebesturen) en overige betrokken bestuurders van externe instanties door de dijkgraaf en de Ambtenaar Openbare Orde en Veiligheid van de betrokken gemeente door de calamiteitencoördinator; • het informeren van de burgemeester (gemeentebesturen) en overige betrokken bestuurders van externe instanties; • afstemming met andere organisaties t.b.v. eenduidige berichtgeving; • bij GRIP 3: de communicatieadviseur levert samen met de voorlichter van de gemeente een bijdrage aan de voorlichting. Specifieke taken van het WBT m.b.t. de waterkwaliteitszorg: Bruinrot: Het water van het Wilhelminakanaal bovenstrooms van sluis 1 is besmet met bruinrot. Tijdens spui bij sluis 1 bevindt zich voor de inlaatduiker Oosterhout relatief veel van dit water. Het openen respectievelijk open laten staan van de inlaatduiker Oosterhout tijdens spui mag alleen met toestemming van het WBT. Het WBT maakt de afweging tussen de (verdere) besmetting met bruinrot van de MarkVlietboezem en de bestrijding van de blauwalgenoverlast. (zie ook paragraaf 3.5.4.) Taken WOT in coördinatiefase 3 Idem als coördinatiefase 2 met de volgende aanvullingen; • het geven van een briefing door de OL in het WBT zodat het WBT een goed beeld kan schetsen van de operationele context, de juridische en communicatie-implicaties; • de voorbereiding van besluitvorming op bestuurlijk niveau met een goede onderbouwing ten behoeve van de briefing van OL aan het WBT; • het informeren en het uitbrengen van adviezen aan het WBT voor de door het WBT te nemen besluiten (bijv. over het aanvragen van personele en materiële bijstand van elders); • het ‘vertalen’ van de besluiten van het WBT in instructies voor de uitvoerende organisatie; • zonodig een overleg initiëren met de Veiligheidsregio (brandweer, gemeente, politie). Daarnaast: • het afsluiten van delen van het beheergebied voor onbevoegden; • eventuele beperkingen stellen aan watergebruik door derden (koelwaterinname, water voor veedrenking, recreatie, gietwater gewassen, proceswater e.d.). Taken WAT in coördinatiefase 3 Idem als coördinatiefase 1 en 2 met de volgende aanvullingen: • mogelijk aanbrengen tijdelijke waterkeringen (WS); • uitvoeren/coördineren reparatiewerkzaamheden (ZB). Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

13


2.6.

Coördinatiefase 4

Coördinatiefase 4 treedt in werking als de gebeurtenis voldoet aan een of meerdere criteria die horen bij de definitie van een ramp (zie paragraaf 2.5) en waarvan het effectgebied in meerdere gemeenten valt. Als niet beheersbare situaties ontstaan kan op beslissing van de voorzitter van de Veiligheidsregio opschaling plaatsvinden naar GRIP 4 (dreigende) ramp. Dat betekent dat binnen de bestuurlijke kolom een Regionaal Beleidsteam (RBT) actief kan zijn. De dijkgraaf is adviseur van de RBT-voorzitter (= voorzitter van Veiligheidsregio). Het waterschap behoudt bij een ramp wel zijn eigen verantwoordelijkheid voor de hem toegewezen taken met betrekking tot de technische zorg voor de waterstaatswerken. Het invullen van deze taken verloopt altijd in overleg met de betrokken burgemeesters. Taken WBT in coördinatiefase 4 Idem als coördinatiefase 3. Specifieke taken van het WBT: bij GRIP 4: deelnemen aan het Regionaal Beleidsteam door de dijkgraaf als de voorzitter van de Veiligheidsregio daartoe verzoekt. Taken WAT in coördinatiefase 4 Idem als coördinatiefase 3. Taken WOT in coördinatiefase 4 Idem als coördinatiefase 3.

2.7.

Nazorg en evaluatie

2.7.1.

Nazorg

Onderdelen van de nazorg zijn: a) personele aspecten zoals zorg voor het personeel dat bij de calamiteitenbestrijding betrokken is geweest. Te denken valt hierbij aan regeling overuren en toepassen slaapurenregeling maar ook bijv. psychosociale hulp door gespecialiseerde hulpverleners in situaties waarbij medewerkers zijn geconfronteerd met traumatiserende ervaringen, oververmoeidheid, stress etc.; b) juridische aspecten zoals het verhalen van kosten, de afhandeling van (schade)claims, behandelen van bezwaar en beroep en het rechtvaardigen van het gevoerde beleid; c) financiële aspecten zoals betaling van facturen en schadevergoedingen; d) waterstaatkundige aspecten zoals herstel van schade, bewaking en inspecties in het veld; e) afronding van voorlichting over de calamiteit. De coördinatie van de diverse activiteiten vindt plaats door de Werkgroep Calamiteitenzorg in het kader van de integrale calamiteitenzorg.

2.7.2.

Evaluatie

Na gehele afschaling van een calamiteit wordt zo spoedig mogelijk door de calamiteitencoördinator een schriftelijke evaluatie opgesteld met als doel na te gaan welke zaken goed gaan en welke leerpunten getrokken kunnen worden voor de calamiteitenorganisatie. Indien wenselijk wordt ook geëvalueerd met betrokken externe partijen om te komen tot een gezamenlijke, integrale evaluatie van de calamiteit. De evaluatierapporten worden voorgelegd aan de werkgroep CZS die nagaat op welke wijze de leerpunten kunnen worden omgezet in positieve resultaten. De verbeterpunten worden zo nodig verwerkt in het Calamiteitenplan, Deelbestrijdingsplannen en Supplementen.


14


3.

Bijzondere risico’s, gevolgen en te nemen maatregelen

3.1.

Waterfunctie van een oppervlaktewaterlichaam

Bij een incident of calamiteit waarbij sprake is van aantasting van de kwaliteit van een oppervlaktewaterlichaam is de algemene aanpak gericht op het beperken van de schadelijke gevolgen in het ontvangende oppervlaktewaterlichaam. Echter, binnen bepaalde gebieden die door de provincie worden aangegeven als GHS, EHS en EVZ en wateren met een specifieke functie kunnen zeldzame soorten c.q. natuurwaarden voorkomen die extra aandacht vereisen. De functies en waterlichamen zijn op de onderstaande functiekaart Provinciaal Water Plan (hyperlink) weergegeven (waterhuishoudkundige functies). De waterlichamen zijn op onderstaande kaart waterlopen en waterlichamen (hyperlink) aangegeven. Het waterschap zal bij iedere bedreiging of optredende calamiteit een maximale inspanning leveren teneinde de negatieve beïnvloeding van een verontreiniging te minimaliseren. Algemene waterkwaliteitsnormen zijn afhankelijk van de doelstellingen uit het Provinciaal Waterplan 2010-2015 - Prov. NoordBrabant. Voor de diverse waterlichamen (verwijzing in 3.1.1.) zijn randvoorwaarden en getalswaarden opgenomen voor de Goede Ecologische Toestand (GET). Deze waarden zijn in grote lijnen vergelijkbaar met de oude MTR-normen. Voor de overige oppervlaktewateren wordt als uitgangspunt gehanteerd dat de waterkwaliteit in beginsel niet mag achteruitgaan (stand-still). Voor geïsoleerde wateren die niet als waterlichaam zijn opgenomen worden de getalswaarden voor fysische en chemische randvoorwaarden gehanteerd uit het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water voor het meest gelijkende watertype. Nb. Ook in landbouwgebieden kunnen tabel 2 en 3 soorten (gedragscode flora- en faunawet voor waterschappen) voorkomen.

3.1.1.

Waterlichamen en getalswaarden

Getalswaarden zijn te vinden in par 2.2. van Bijlage 5 KRW doelstellingen en onderbouwing [hyperlink] van het Provinciaal Waterplan.

3.2.

Relatie met Deelbestrijdingsplan Zuiveringstechnische werken

De zorg voor de kwaliteit van oppervlaktewaterlichamen behelst onder meer het zuiveren van het afvalwater van gemeentelijke rioleringen en van bedrijven en het reguleren van lozingen in het oppervlaktewaterlichaam. De bijzondere risico's, gevolgen en maatregelen die het gevolg zijn van een verstoring van zuiveringstechnische installaties kunnen een sterke relatie hebben met het Deelbestrijdingsplan Zuiveringstechnische werken. In dat plan zijn diverse concrete situaties opgenomen, met de bijbehorende maatregelen zie par. 3.2 DBP Zuiveringstechnische werken. De risico’s kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor de waterkwaliteit van oppervlaktewaterlichamen waaraan conform het Provinciaal Waterplan 2010-2015 de functies natuur en/of viswater zijn toegekend. Extra risico’s kunnen ontstaan voor aanwezige ecologische waarden vanwege het voorkomen van specifieke soorten en/of leefgebieden in de door de provincie begrensde (natuur)gebieden. In al die gevallen treedt ook het Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit in werking. In par. 3.7 van het DBP Waterkwaliteit wordt ingegaan op enkele specifieke lokale risico’s.

3.3.

Relatie met Deelbestrijdingsplan Waterschaarste

Het doel van het deelbestrijdingsplan Waterschaarste is om aan te geven op welke wijze de bestrijding van waterschaarste en de daarmee samenhangende problemen, bestuurlijk en operationeel moeten worden gecoördineerd. Er is een duidelijk spanningsveld tussen waterkwaliteit en waterkwantiteit. Enerzijds de vraag om water van een goede kwaliteit (dus zonder schadelijke blauwalgen) en anderzijds de vraag om voldoende water voor peilhandhaving en beregening. In geval van langdurig watertekort dient rekening gehouden te worden met beperkte inlaatmogelijkheid i.v.m. waterkwaliteitseisen. De criteria voor het inlaten staan vermeld in het DBP Waterschaarste.


15

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Functiekaart Provinciaal Waterplan


16

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Kaart waterlopen en waterlichamen


17


3.4.

Nucleaire Ongevallen

Er is sprake van twee categorieën nucleaire ongevallen, elk met eigen bevoegdheden, taken en procedures. Deze verschillen zijn vastgelegd in het Nationaal Plan Kernongevallenbestrijding (NPK). Categorie A (beleidsverantwoordelijkheid ligt bij het Rijk) Ernstige ongevallen met kerncentrales (in Nederland of in het buitenland) en ongevallen met nucleair aangedreven schepen, satellieten en militair materieel. Categorie B (burgemeester van de betrokken gemeente is verantwoordelijk) Ongeval tijdens transport van nucleair materiaal (afval, nucleaire geneeskunde). Ongeval bij opslag van nucleair afval. Ongeval in laboratoria of bij uraniumverrijking. Ongeval waarbij besmet bluswater in het oppervlaktewaterlichaam komt. Actieplan (categorie A en B): 1. Altijd deskundige kennis inschakelen; melding doen bij beide onderstaande telefoonnummers: Rijkswaterstaat watermanagement centrum (WMCN) (zie telefoonnummer in Supplement 3) Ministerie van Veiligheid en Justitie (zie telefoonnummer in Supplement 3) 2. Schade beperken: Categorie B-ongeval: zo mogelijk door grondverzet het verontreinigde oppervlaktewaterlichaam isoleren. Categorie A-ongeval: bescherming van watergebieden die nog niet of in beperkte mate zijn blootgesteld door het sluiten van inlaatwerken en scheepvaartsluizen. 3. Beperking of verbod van het gebruik van oppervlaktewaterlichaam voor agrarische, visserij en/of recreatieve doeleinden 4. Metingen verrichten (zie Ad 4 “metingen verrichten”) 5. Advisering vervolgacties i.o.m. instanties.

Ad 4 Metingen verrichten Metingen bij categorie A ongeval (landelijk) • RWS/Waterdienst verzoekt waterbeheerder om watermonsters voor het calamiteitenmeetnet “200001”. • Waterschap neemt watermonsters (Laboratorium Aquon) samen met brandweer. Laboratorium Aquon stemt af met brandweer over te volgen werkwijze. Brandweer zorgt voor meetapparatuur in verband met de persoonlijke veiligheid van de monsternemer (dosimeter). Arbo norm voor aanvaardbare stralingsdosis is 0.5 millisievert (mSv). Monsternemers, brandweer mogen tot 100 mSv ontvangen. • Meetpunten: o 200001 (Mark en Dintel; brug in weg Dinteloord - Heijningen) • Monsterhoeveelheid: minimaal 6 liter in een polyethyleen emmer. • Waterschap zorgt voor transport naar RWS/Waterdienst. • Analyse door “waterdienst” op totaal-alpha, totaal-beta, rest–beta, gammaspectroscopie voor relevante isotopen (zoals jodium, radium en cesium). Metingen bij categorie B ongeval (regionaal) • Waterschap verzoekt RWS/Waterdienst om watermonsters te analyseren (zie telefoonnummer in Supplement 3.) • Waterschap neemt watermonsters (Laboratorium Aquon) samen met brandweer. Brandweer zorgt voor meetapparatuur in verband met de persoonlijke veiligheid van de monsternemer. • Meetpunten: afhankelijk van situatie. Van onderstaande meetpunten zijn meetwaarden van voorgaande jaren beschikbaar. Dat kan handig zijn bij het duiden van de meetcijfers. o 200001 (Mark en Dintel, brug in weg Dinteloord - Heijningen) o 210016 (Bovenmark, brug in weg Castelré - Minderhout) o 220005 (Aa of Weerijs, brug in Vloeiweg) o 240103 (Molenbeek, 600 m benedenstrooms grens) o 300001 (Steenbergsche Vliet, loswal ter hoogte van Koningsoord Vlietdijk) o 590901 (Zuiderafwateringskanaal, voor gemaal Keizersveer) • Monsterhoeveelheid: minimaal 6 liter in een polyethyleen emmer. • Waterschap zorgt voor transport naar RWS/Waterdienst. • Analyse door RWS/Waterdienst op totaal alfa, totaal bèta, rest bèta, gammaspectroscopie voor relevante isotopen (zoals jodium, radium en cesium).


18


3.4.1.

Meetwaarden en normen

alfa activiteit bèta activiteit bèta activiteit van tritium cesium 137 Kalium kalium 40 radium 226 rest bèta activiteit strontium 89 strontium 90

labs, ziekenhuis, kerncentrale

b

kernongeval

b,c

Natuurlijk vervalproduct uranium 238

b

a,c

ziekenhuis

b

atoomexplosie

b

mBq/l

mBq/l

mBq/l

100

100

500

10000

10000

mBq/l

5

200

200

10

interventieniveau beregening begroeide landbouw

interventieniveau beregening onbegroeide landbouw

mBq/l

mBq/l

mBq/l

1000000

800000

25000

100000

20

5

Interventieniveau drinkwater

Euratom drempelniveau

onderzoeks-waarde

streefwaarde (“waterdienst”)

streefwaarde (NW4)

type straling

Mogelijke bronnen

Parameter

Normen radioactiviteit

5000

600

10

600

125000

50000

15000

10

600

125000

50000

15000


19


590901

300001

240103

220005

Naam parameter

210016

200001

Meetwaarden van het jaar 2011 (omschrijving meetpunten onder “metingen verrichten”)

alfa activiteit

alfa[mBq/l] [NVT] [OW]

= 65,

= 23,

= 29,

= 42,

= 42,

=

52,

bèta activiteit

bèta [mBq/l] [NVT] [OW]

= 532,

= 402,

= 519,

= 527,

= 390,

=

322,

bèta activiteit van tritium

H3 [mBq/l] [NVT] [OW]

= 1690,

= 1508,

= 380,

= 848,

= 1979,

=

2085,

cesium 137

Cs137 [mBq/l] [NVT] [OW]

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

<

1,

kalium 40

K40 [mBq/l] [NVT] [OW]

= 532,

= 395,

= 516,

= 469,

= 357,

=

315, 1,

radium 226

Ra226 [mBq/l] [NVT] [OW]

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

<

rest bèta activiteit

restbeta [mBq/l] [NVT] [OW]

< 2,

= 7,

= 3,

= 58,

= 33,

=

7,

strontium 89

Sr89 [mBq/l] [NVT] [OW]

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

<

1,

strontium 90


< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

< 1,

<

1,

= 58,

=

30,

590901

300001

240103

220005

Naam parameter

210016

200001


alfa activiteit


= 63,

= 28,

= 13,

= 64,

bèta activiteit


= 494,

= 606,

= 565,

= 505,

= 351,

=

310,



= 1016,

= 831,

= 1501,

= 1428,

= 1584,

=

2668,

cesium 137


kalium 40


= 460,

= 533,

= 503,

= 393,

= 33,

=

265,

radium 226




= 34,

= 103,

= 62,

= 112,

= 318,

=

45,

strontium 89


strontium 90


590901

300001

240103

220005

Naam parameter

210016

200001


alfa activiteit


= 41

= 51

< 11

= 16

= 67

=

38

bèta activiteit


= 384

= 455

= 492

= 379

= 353

=

334



= 935

= 579

= 621

= 692

= 597

=

1450

cesium 137


< 50

< 50

< 50

< 50

< 50

<

50

kalium 40


= 351

= 399

= 442

= 340

= 303

=

286

radium 226


= 4

=2

=2

=4

=5

=

8



= 33

= 56

= 50

= 39

= 50

=

48

strontium 89


= 8

<2

=2

= 12

=6

=

9

strontium 90


= 3

= 19

= 16

<2

=6

<

2

3.4.2.

Over straling

Verschil tussen mSv (millisievert) en Bq (becquerel): Stel er vallen appels uit een appelboom. de hoeveelheid vallende appels kun je dan vergelijking met de hoeveelheid straling (in Bq). De dosis, (mS) zijn de appels die jou raken, waarbij een grotere appel ook voor een grotere dosis zorgt.


20


3.5.

Zwemwater

Zwemplassen (zie tabel 1) hebben een speciale status en vallen onder de aangepaste Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (hierna: WHVBZ). In paragraaf 3.5.1 is een kaart met de zwemwaterlocaties opgenomen. Alle zwemwater gerelateerde onderwerpen worden tijdens kantooruren afgehandeld door het zwemwaterteam van de afdeling Kennis & Advies. De afhandeling van calamiteiten buiten kantooruren ligt bij de calamiteitenorganisatie. De provincie is vanuit de WHVBZ aangewezen als bevoegd gezag voor zwemwateren. Het Waterschap Brabantse Delta heeft de taak om de kwaliteit van zwemplassen tijdens het zwemseizoen te onderzoeken en zich in te spannen voor een voldoende waterkwaliteit. In die gevallen dat de waterkwaliteit niet voldoet aan de normen voor zwemwater zijn interventiemaatregelen vereist. Het waterschap geeft advies aan de provincie, die zo nodig kan besluiten tot het nemen van bestuurlijke maatregelen zoals het sluiten van een zweminrichting of het instellen van een zwemverbod. Regelmatig voorkomende waterkwaliteitsproblemen zijn fecale verontreinigingen: E.Coli en intestinale enterococcen en toxine producerende blauwalgen. Voor een overzicht van specifieke normen en actiepunten bij zwemwater wordt verwezen naar de beschrijving maatgevende scenario's wachtdienst waterkwaliteit (bijlage 4.1.6. ). Het badseizoen in Nederland loopt van 1 mei t/m 30 september. Het eerste watermonster wordt echter al genomen medio april, 14 dagen voor aanvang van het badseizoen. De reguliere uitvoering hiervan ligt bij het zwemwaterteam van de afdeling Kennis & Advies. De procedure voor controle van toxine producerende blauwalgen en de te nemen maatregelen staat beschreven in het meest actuele blauwalgenprotocol dat is opgesteld door het NWO (zie onder 3.6). Bij een calamiteit in een zwemplas of in de directe omgeving van een zwemplas (waarbij een gevaar dreigt voor de waterkwaliteit van de zwemplas dan wel de gezondheid van eventuele zwemmers) tijdens het badseizoen moet de provincie onmiddellijk worden ingeschakeld. Het maakt daarbij niet uit wat voor weer het is en of er al dan niet zwemmers zijn. Gedurende het zwemseizoen is de WHVBZ van toepassing en moet hierop worden toegezien door het bevoegd gezag. Bij een (dreigende) calamiteit zal de provincie dus de regie voeren. De provincie heeft hierbij het waterschap nodig voor advies ten aanzien van de waterkwaliteit. Zie supplement 3 voor de telefonische bereikbaarheid van de calamiteitendienst WHVBZ van de provincie Noord-Brabant en voor het zwemwaterteam van de afd. Kennis en Advies tijdens kantooruren.

Afbeelding 3.5.1 Communicatielijnen zoals wenselijk (doorgetrokken) en in de praktijk (stippellijn) (uit: Zwemwaterbeheer Noord-Brabant Taken verantwoordelijkheden en werkafspraken (2012)).

Bij calamiteiten in zwemplassen buiten het zwemseizoen zal de regie niet worden gevoerd door de provincie maar door het waterschap. Wel dient het waterschap via afdeling Kennis en Advies de provincie op de hoogte te brengen van zulke calamiteiten. Het inlichten van de provincie kan tijdens kantooruren gebeuren en hoeft niet met spoed in de avond- of weekenduren te gebeuren.


21

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Tabel 1: overzicht zwemgelegenheden binnen beheergebied Waterschap Brabantse Delta. Zwemgelegenheid 't Zand Markeplaat De Kuil Asterdplas Westpolderplas Laarse Heide Galderse Meren Galderse Meren Galderse Meren Ottermeerhoeve Hoefsven Blauwe Meer De Sprankelaar Plas aan de Reeweg Biesbosch Marina Binnenschelde Natuurbad de Eendracht

3.5.1.

Meetpunt X- coördinaat 120.003 125,02 200.016 101,75 200.301 107,73 202.403 110,90 202.603 104,25 210.702 107,47 221.402 110,89 221.403 110,80 221.406 111,33 240.120 89,11 590.102 134,75 590.816 132,41 590.940 127,62 690.117 108,91 690.238 115,97 830.001 77,83 890.327 73,42

Y- coördinaat 390,15 404,62 403,83 404,44 401,13 388,13 392,81 392,55 393,12 387,08 409,72 402,61 411,64 411,25 413,15 389,23 399,60

Plaats Alphen Zevenbergen Prinsenbeek Breda Etten-Leur Zundert Breda Breda Breda Wouwse Plantage Waalwijk Loon op Zand Sprang Capelle Hooge Zwaluwe Drimmelen Bergen op Zoom Nieuw-Vossemeer

Rayon Oost Oost Zuid Zuid Zuid Zuid Zuid Zuid Zuid West Oost Oost Oost Oost Oost West West

Kaart zwemwateren beheergebied waterschap Brabantse Delta


22


3.6.

Blauwalgenoverlast

3.6.1.

Inleiding

Blauwalg ontwikkelt zich voornamelijk in stilstaand water, bijvoorbeeld in grotere vijvers die zich in woonwijken bevinden en zwemplassen, maar ook grotere meren kennen blauwalgenbloei. Zelfs langzaam stromend water ontkomt in warme perioden niet aan overlast door blauwalg. Blauwalgen brengen gezondheidsrisico’s voor mens en dier met zich mee, maar zijn ook onaantrekkelijk vanuit recreatief oogpunt (onder meer stank en drijflagen). Wanneer blauwalg in wateren met de functie zwemwater wordt vastgesteld wordt het landelijk geldend blauwalgenprotocol gevolgd. Het risico voor zwemmers vraagt in dit geval om een specifieke aanpak. De procedure voor controle van toxine producerende blauwalgen en de te nemen maatregelen staat beschreven in het meest actuele blauwalgenprotocol dat is opgesteld door het NWO (zie onder 3.6.6.) Het team zwemwater van de afdeling K&A handelt tijdens kantooruren meldingen betreft blauwalg in zwemwateren af. Van een aantal soorten blauwalgen is bekend dat ze toxines kunnen produceren. Zolang de toxineproducerende blauwalgensoorten in leven zijn, kunnen er toxines in het water vrijkomen. Bij het afsterven van de blauwalgen (vooral bij vorming van drijflagen) kunnen grote hoeveelheden toxines tegelijk vrij komen. Deze vormen een directe bedreiging voor de volksgezondheid, land- en tuinbouw (beregening), veehouderij en natuur. Contact met oppervlaktewater met blauwalg kan leiden tot huidirritatie, zoals jeuk en rode vlekken. Als mensen of dieren het water via de mond binnen krijgen kan dit ernstige maag- en darmklachten veroorzaken. Op langere termijn kunnen zich toxines in het lichaam ophopen. De gevoeligheid bij mensen is zeer verschillend. Het is verstandig om ook honden niet te laten zwemmen in water met blauwalg. Blauwalgenoverlast komt meestal voor in de periode mei - september, bij hogere temperaturen. De afgelopen jaren zijn ook vroegere en latere gevallen voor gekomen. Blauwalgen kunnen massaal voorkomen in lokale wateren en op de Mark-Vlietboezem. Daarnaast komen ze soms massaal voor op de Schelde-Rijnverbinding en het Volkerak-Zoommeer (beheer Rijkswaterstaat). Door waterinlaat/-instroom kunnen blauwalgen in deze buitenwateren de waterkwaliteit van wateren zoals de Auvergnepolder, de polders bij Nieuw-Vossemeer, de Prins Hendrikpolder en de MarkVlietboezem (beheer bij waterschap Brabantse Delta) negatief beïnvloeden. De bestaande kennis omtrent meet- en analysemethoden voor blauwalgen zijn volop in ontwikkeling en zijn er op gericht het risico voor mens, dier en natuur zo goed mogelijk in beeld te brengen. De toegepaste methode kan daarom worden aangepast. De grenswaarde, genoemd in het protocol, zal steeds opnieuw geformuleerd worden op basis van de bestaande kennis en technieken. Sinds medio 2012 zijn 3 extra online meetstations operationeel die continu informatie over de waterkwaliteit en de hoeveelheid blauwalg doorgeven. Zodra de validatieperiode is afgerond zal op deze plaats verwezen worden naar een instructie. In paragraaf 3.6.2 wordt de instructie met betrekking tot het omgaan met blauwalgenoverlast in lokale wateren beschreven. Deze instructie hoort niet primair in het Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit omdat de aanpak van blauwalgenoverlast in lokale wateren tot het reguliere beheer van het waterschap behoort (fase 0). In paragraaf 3.6.3 wordt de instructie waarnemingen blauwalgenoverlast Mark-Vlietboezem en Auvergnepolder/polders Nieuw-Vossemeer en Prins Hendrikpolder beschreven. Het draaiboek in paragraaf 3.6.4. beschrijft wie, wanneer, waar, welke maatregelen moet nemen bij het voorkomen en bestrijden van blauwalgenoverlast op de Mark-Vlietboezem. Het sluitings- en openingsprotocol inlaatwerken in paragraaf 3.6.5. beschrijft tenslotte welke maatregelen genomen dienen te worden bij het voorkomen en bestrijden van blauwalgenoverlast in de Auvergnepolder/polders Nieuw-Vossemeer en Prins Hendrikpolder. Paragraaf 3.6.6. bevat een toelichting op het geldend blauwalgenprotocol. In bijlage 4.1.5. wordt ingegaan op het scenario waterschaarste, waarbij veelal de ontwikkeling van blauwalg een complicerende factor is.


23


3.6.2.

Instructie omgaan met blauwalgenoverlast lokale wateren Invullen in logboek/klachtendatabase met duidelijke plaatsvermelding.

Melding

Melding doorzetten Naar Wachtdienst waterkwaliteit of i.g.v. zwemwater: team zwemwater

Bij meldingen van externen eerst controle door rayonmedewerker onderhoud i.o.v. Wachtdienst Waterkwaliteit. Het team zwemwater handelt meldingen over blauwalg in zwemwateren af.

Actie door: Contactcentrum

Rayonmedewerker onderhoud

Wachtdienst waterkwaliteit

Meten soort alg en classificatie hoeveelheid

Wachtdienst waterkwaliteit -> Laboratorium Aquon Nee

Boven grenswaar Ja de *1 *1

Einde

Contactcentrum

Ja

Resultaten monstername verwerken in groeilijst en op kaart

Gemeente verzoeken waarschuwingsborden te plaatsen evt. andere belanghebbenden informeren (ZLTO) *2

Persbericht opstellen, en/of andere communicatie *3

Geen blauwalgen meer verwacht en/of onder grenswaarde ?

Wachtdienst waterkwaliteit (resultaten), i.s.m. Contactcentrum (borden en persbericht), Communicatie en Geo. Controle door Aquon en ecologen afdeling K& A.

Ja

Einde - verzoek aan gemeente om borden op te ruimen - verwerken in klachtendatabase - melden bij afdeling communicatie verwijderen bericht website

*1

*2 *3

Contactcentrum

Grenswaarde: bij drijflaag of meting Algae Torch (fluoroproob) en/of analyse door Laboratorium Aquon). Per 2012 heeft de wachtdienst waterkwaliteit de beschikking over een eigen meetinstrument, waarmee de hoeveelheid blauwalg gemeten wordt. In een bepaalde range is controle door het lab nodig. In de onderstaande tabel 2 zijn als richtlijn de grenswaarden per situatie opgenomen en de daarbij behorende actie. Zie adviestekst waarschuwingsbord hieronder. Gemeente is verantwoordelijk voor de volksgezondheid. Als borden geplaatst zijn: verwerken in groeilijst. Afdeling communicatie stuurt persbericht naar lokale media, stelt het bericht beschikbaar aan de gemeente en plaatst het op de site van het waterschap. Bij de afdeling communicatie is een standaard aanwezig. Als de situatie hier om vraagt, worden bv. ook nieuwsbrieven voor bewoners gemaakt. Als bericht is verstuurd en/of andere communicatie is geweest: verwerken in groeilijst.


24

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 In onderstaand variantenschema is een richtlijn die in de praktijk wordt gebruikt om de ernst van de blauwalgenbloei en de benodigde actie te bepalen. De getallen zijn gebaseerd op het blauwalgenprotocol 2012 (3.6.6.). Hierin wordt onderscheid gemaakt in gezondheidsrisico’s, waarbij er gradaties zijn inde mate van risico (waarschuwing is minder risicovol dan een negatief zwemadvies of een zwemverbod). Bij de stadvijvers komt een bord te staan vanaf risiconiveau 2. Tabel 2: Overzicht met varianten blauwalgenoverlast en richtlijn hoe te handelen in lokale wateren. Variant Dekkende drijflaag aanwezig? 1

Nee

Veldmeting door WD KWAL (ug/l) <12,5

Labmeting biovolume (mm3) n.v.t.

Oordeel Blauwalgen protocol 2012 Geen risico

2.1

Nee

12,5<x<75

<15

Gering risico

In het veld > 12,5 ug/l cyanochlorophyl, dus monster naar lab. Indien biovolume < 15, niet waarschuwen.

Nee

2.2

Nee

12,5<x<75

>15

Negatief zwemadvies of zwemverbod

Volgens blauwalgenprotocol gaat een negatief zwemadvies of zwemverbod uit, dus waarschuwen.

Ja

3.1

Nee

>75

n.v.t.


Volgens blauwalgenprotocol gaat een negatief zwemadvies of zwemverbod uit, dus waarschuwen.

Ja

4

Ja

nee

alleen kwalitatief onderzoek


Kwalitatieve controle op blauwalg door lab

Ja

Actie

Borden laten plaatsen?

In het veld < 12,5 ug/l cyanochlorophyl, dan geen monster naar lab.

Nee

Adviestekst waarschuwingsbord: Waarschuwing vanwege BLAUWALGEN Vermijd contact met dit water Blauwalgen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken bij mens en dier Meer informatie: (telefoonnummer + URL gemeente)

3.6.3.

Waarnemingen blauwalgenoverlast

Inleiding Om de ontwikkeling van blauwalgen tijdig te signaleren en zo mogelijk te beperken wordt jaarlijks in de zomermaanden monitoring uitgevoerd. Dit gebeurt op de Mark-Vlietboezem, het Wilhelminakanaal, de Amertak, Binnenschelde (=zwemwater), maar ook nabij de inlaten van de polders bij NieuwVossemeer/Auvergnepolder/Prins Hendrikpolder (op het Schelde-Rijnkanaal en in de polders zelf). Uit ervaring is gebleken dat in het Mark-Vlietsysteem en in de polders ook blauwalgenbloei op kan treden zonder dat er blauwalgenrijk water is ingelaten.


25

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 De metingen bestaan uit visuele waarnemingen door eigen personeel en uit bemonstering door Laboratorium Aquon. De visuele waarnemingen door eigen personeel zijn frequenter en op een ander tijdstip dan de bemonstering door Laboratorium Aquon. De visuele waarnemingen geven actuele en aanvullende informatie, zodat sneller kan worden ingegrepen (bv. inlaten dicht). De visuele waarnemingen zijn voornamelijk ter indicatie en zijn geen officiële classificatie zoals die door laboratorium Aquon wordt gedaan. Het opstellen van een monitoringsvoorstel en het nemen van initiatief om over te gaan tot metingen c.q. visuele waarneming is een reguliere taak van Kennis& Advies. Het gebruik van de 4 online meetstations die zijn uitgerust met een blauwalgensensor en continu informatie over de waterkwaliteit en de hoeveelheid blauwalg doorgeven wordt geïntegreerd in het meetprogramma zodra de validatieperiode is afgerond. Waarnemingen De waarnemingen vinden getrapt plaats: -

-

In 1e instantie wordt alleen bemonsterd door Laboratorium Aquon op de meest gevoelige monsterpunten (dode hoeken enz.). In een ‘normaal jaar’ gebeurt dit tweewekelijks vanaf 1 mei. Zodra de kans op blauwalgen toe gaat nemen (inschatting op basis van afvoeren en watertemperatuur) wordt, op aangeven van de afdeling Kennis en Advies, de frequentie van bemonstering door Laboratorium Aquon opgevoerd en wordt het aantal monsterpunten verhoogd. Bovendien worden de visuele waarnemingspunten ‘ingezet’. In een ‘normaal jaar’ is de start van de visuele waarnemingen op 1 juni.

Nb. De afdeling onderhoud vaart wekelijks over het Mark-Vlietsysteem voor inspectie/ruimen zwerfvuil. Waarneming met betrekking tot blauwalgen geven zij door aan de Wachtdienst waterkwaliteit. De monsterpunten van Laboratorium Aquon zijn weergegeven op kaart in paragraaf 3.6.3.1. De visuele waarnemingspunten zijn weergegeven op kaart in paragraaf 3.6.3.2. Vaak vallen deze punten samen. De waarnemingen zijn echter aanvullend op elkaar. De visuele waarnemingen bestaan uit het waarnemen van drijflagen én het beoordelen van de waterkolom door een monsterfles of bijvoorbeeld witte emmer in het water te houden. De visuele waarnemingen vinden tweemaal per week plaats. Zodra er blauwalgen in de waterkolom en/of drijflagen voorkomen moet telefonisch contact worden opgenomen met de Wachtdienst Waterkwaliteit (zie voor tel.nr. Supplement 3).


26


3.6.3.1.

Kaart visuele waarnemingspunten blauwalgen


27


3.6.3.2.

Kaart monsterpunten blauwalgen Laboratorium Aquon


28


3.6.4.

Draaiboek voorkomen blauwalgenoverlast Mark-Vlietboezem (versie 9, april 2013)

Inleiding Het doel van het draaiboek is het tegengaan van blauwalgenoverlast op de Mark-Vlietboezem (MVB). Tot ca. 2005 was het draaiboek er vooral op gericht om blauwalgen vanaf het Volkerak-Zoommeer (VZM) te weren. Tegenwoordig is het draaiboek ook gericht op het voorkomen van blauwalgengroei op de MVB zelf. De basis voor het draaiboek bestaat uit: 1. Onderzoek “Blauwalgproblematiek in 2006 in het Mark-Vlietsysteem (West-Brabant)”, Grontmij/ Aquasense, 15 januari 2007 * 2. AB-besluit van 4 april 2007 op basis van de adviesnota “bestrijding blauwalgen Mark-Vlietboezem en wijziging wateraanvoerbeleid” (07I000587) * 3. DB-besluit van 14 april 2009 (09I000837); gewijzigd doorspoelregime * 4. WBT-besluit 29 juni 2010 (10IT006890 verslag WBT-vergadering) 5. Ervaringen van voorgaande jaren 6. De huidige organisatiestructuur *

*

*

Ad 1: De belangrijkste conclusies uit het onderzoek Grontmij / Aquasense zijn: Ontwikkeling van blauwalgen op MVB is mogelijk door de combinatie van hoge nutriëntengehaltes, hoge watertemperatuur, lichtinstraling en een lange verblijftijd. De kans op ontwikkeling van blauwalg op MVB kan worden beperkt door van maart tot en met september de verblijftijd van het water te beperken tot 17 dagen. Deze verblijftijd komt overeen met een gemiddelde afvoer van 7 m3/s (afvoer Dintelsas + afvoer Bovensas) gedurende deze 17 dagen, waarbij minimaal 3,5 m3/s via Bovensas geleid moet worden. Ad 2: mbt het de blauwalgenoverlast in de MVB heeft het AB besloten tot het volgende: Het inlaten van water uit de Amer/Wilhelminakanaal bij Oosterhout in combinatie met een gewijzigd sluisbeheer van de Manderssluis bij Dintelsas (nachtelijke sluiting of volledige sluiting cq schutbedrijf). Deze maatregel wordt opgenomen in het operationeel beheer zolang er geen water afgevoerd wordt door het Wilhelminakanaal bij Oosterhout. Als er wel afvoer vanuit het Wilhelminakanaal is, wordt het wel of niet inzetten van de inlaatduiker een besluit dat door het WBT genomen wordt (ivm inlaat bruinrot) Ad 3: Het DB heeft het doorspoelprotocol op enkele punten verbeterd nl. m.b.t. : o de start van het doorspoelseizoen wordt verzet van 1 maart naar 1 april. Vanaf 1 april of de datum waarop de gemiddelde dagtemperatuur de 150 C overschrijdt, wordt wekelijks bepaald hoe de omstandigheden zijn, in relatie tot de ontwikkeling van blauwalgen (afvoer, temperatuur etc.) o het beperken van de inlaathoeveelheid. Besloten is alleen water in te laten bij Oosterhout als de gemiddelde totale dagafvoer bij Dintelsas en Benedensas lager is dan 7 m3 /s (en de weersomstandigheden gunstig zijn voor de ontwikkeling van blauwalgen). Als er meer dan 11m3 /s gedurende twee aaneengesloten dagen wordt afgevoerd bij Dintelsas en Benedensas, wordt de inlaat weer gesloten. o de afvoerverdeling bij Dintelsas en Benedensas. De afvoerverdeling tussen Dintel en de Vliet wordt zodanig gestuurd dat de gemiddelde dagafvoer door de Vliet niet langer dan 2 aaneengesloten dagen lager is dan 3,5 m3 /s. De verdeling wordt gestuurd d.m.v. het schutbedrijf en de bediening van de spuisluizen.

Relaties met andere Deelbestrijdingsplannen/aandachtsgebieden: • Waterschaarste: als zich blauwalgenoverlast voordoet op MVB zodanig dat er inlaten moeten worden gesloten in verband met de volksgezondheid via beregeningswater, kan er waterschaarste in de polders ontstaan. • Bruinrot: Het water van het Wilhelminakanaal bovenstrooms van sluis 1 is besmet met bruinrot. Tijdens spui bij sluis 1 bevindt zich voor de inlaatduiker Oosterhout relatief veel van dit water. Het openen resp. open laten staan van de inlaatduiker Oosterhout tijdens spui mag alleen met toestemming van het WBT. Het WBT maakt de afweging tussen de (verdere) besmetting met bruinrot van de Mark-Vlietboezem en de bestrijding van de blauwalgenoverlast. • Keringen: het peil op de Mark-Vlietboezem mag niet dalen onder NAP -0,10m in verband met gevaar voor de stabiliteit van de kades en het belang van de scheepvaart.


29

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Betrokken partijen* Afd. Bediening en Beheer Coördinatiewacht

Afdeling Kennis en Advies Wachtdienst waterkwantiteit

Afdeling Kennis en Advies taakgroep ecologie Adeling Kennis en Advies Wachtdienst Waterkwaliteit

Afdeling Onderhoud (rayon vaarwegen en keringen) Hydro Meteo Centrum Zeeland (HMCZ)

Taak - Bediening schutsluis Dintelsas (sluiswachters) - Bediening inlaatduiker Oosterhout (peilbeheerders) - Schakel tussen WAT-voorzitter en de afdelingen Kennis en Advies, Bediening en Beheer en Onderhoud; - Communicatie met RWS bedieningspost Oosterhout - Monitoring weersomstandigheden, waterstanden en afvoeren (inclusief verwachtingen); - Advisering t.a.v. afvoerverdeling d.m.v. bedieningsvarianten; - Berichtgevingen en overleg met RWS, HMCZ, LCW en UvW. - Coördinatie monitoring blauwalg; - Analyses en rapportage blauwalgenmetingen - Advisering t.a.v. risico blauwalgontwikkeling; - Communicatie naar PD en ZLTO bij inlaat spui-water uit Wilhelminakanaal; - Communicatie met andere waterschappen over sluiten inlaten VZM en Schelde-Rijnkanaal - Visuele waarnemingen blauwalgen diverse locaties; - Bediening schutsluis Benedensas; - Bediening spuisluizen Dintelsas en Benedensas - Regeling peil op Volkerak Zoommeer

RWS N.Brabant - Bediening spuisluis Wilhelminakanaal Oosterhout (Sluis één) (bedieningspost O’hout) * Voor telefoonnummers zie supplement 3. Start proces Het ontwikkelen van blauwalg kan worden beperkt door tijdens hogere watertemperaturen de verblijftijd van water in MVB te beperken. Bij onvoldoende natuurlijke afvoer kan de verblijftijd worden beperkt door de waterafvoer te sturen door schut- en spuisluisbediening en door extra water in te laten (doorspoelen) bij Oosterhout. Vanaf 1 april wordt door de afdeling Kennis& Advies gecontroleerd hoe de situatie zich ontwikkelt qua afvoer en qua watertemperatuur. Dit draaiboek treedt in werking zodra aan de criteria van bedieningsvariant A wordt voldaan. In een ‘normaal’ jaar beginnen de bemonsteringen voor blauwalg op 1 mei (zie ook par. 1.3). Het aantal blauwalg-meetpunten en de bemonsteringsfrequentie worden afgestemd op de actuele en de verwachte blauwalgontwikkeling. Toelichting In de praktijk is gebleken dat de situatie zich moeilijk laat weergeven in een vast protocol met bijbehorende acties omdat dit een vereenvoudiging van de werkelijkheid is. Soms zijn er combinaties van bedieningsvarianten mogelijk of worden er bedieningsvarianten overgeslagen als de afvoeren weersomstandigheden dit vereisen. Ook om andere redenen, zoals waterschaarste, zijn er andere afwegingen mogelijk. Het is daarom belangrijk de adviezen over de voorgestelde bedieningsvarianten altijd toe te laten lichten door betrokkenen van de wachtdiensten waterkwantiteit en waterkwaliteit. Omdat er vaak sprake is van meerdere ontwikkelingen tegelijkertijd zal een bedieningsvariant in een WAT moeten worden bepaald. Indien om gegronde redenen wordt afgeweken van het protocol dan dient dat te worden vastgelegd in een WAT-verslag. In hoofdlijnen kunnen de volgende bedieningsvarianten worden geformuleerd: A. Nachtelijke sluiting Manderssluis (=schutsluis Dintelsas) B. Inlaatduiker Oosterhout open C. Schutbedrijf Dintelsas D. Schutbedrijf Benedensas De verschillende bedieningsvarianten en bijbehorende acties worden hieronder schematisch weergegeven inclusief criteria per variant. De uitvoerenden worden per actie genoemd. De verantwoordelijken voor het monitoren van de criteria voor de overgang van de ene naar een andere bedieningsvariant worden per criterium tussen haakjes [ ] genoemd. Tenzij anders vermeld zijn de genoemde debieten gemiddelde dagdebieten in m3/s en de genoemde peilen daggemiddelde peilen in m ten opzichte van NAP. Nb. 1

De momentane stroomsnelheid in de sluis van Bovensas mag niet groter zijn dan 0,35m/s in verband met de stabiliteit van de constructie en hinder voor de scheepvaart. Voor deze snelheid


30


Nb. 2

Nb. 3

is een alarmering ingebouwd in telemetrie. 0,35m/s komt overeen met een momentaan debiet van 10,5m3/s. Het debiet bij de inlaatduiker Oosterhout mag niet groter zijn dan 11 m3/s in verband met de stabiliteit van de constructie. In de huidige regeling is ingebouwd dat deze automatisch sluit en weer opengaat zodra dit kan. Ook bij een negatief debiet wordt de duiker tijdelijk automatisch gesloten. De Vierlinghsluis en de schutsluis+spuisluis van Benedensas worden handmatig bediend zodat veranderingen tijd kosten.

Bedieningsvariant 0

Normale situatie (= voldoende afvoer)

fase 0

Dintelsas: -Manderssluis (schutsluis) open -Vierlinghsluis (spuisluis) soms open

Inlaatduiker Oosterhout dicht Mark/Dintel

Vliet

Benedensas: - spuisluis open - schutsluis open

Bovensas: - schutsluis open


31

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Bedieningsvariant A

Nachtelijke sluiting Manderssluis

Coördinatiefase 1

Van situatie 0 naar bedieningsvariant A: •

Bij de verwachting dat de daggemiddelde watertemperatuur van 20◦C bereikt gaat worden op MVB in de komende 17 dagen [Wachtdienst waterkwaliteit]

én • Bovensas afvoer < 3,5m3/s gedurende afgelopen 2 dagen en de verwachting dat dit de komende 2 dagen zo blijft [Wachtdienst waterkwantiteit] of • bij risico op binnendrijven blauwalg MVB vanaf VZM [Wachtdienst Waterkwaliteit (blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] of • bij aanwezigheid van blauwalg 1) op de MVB [Wachtdienst waterkwaliteit] Dintelsas: -Manderssluis (schutsluis) ’s nachts dicht -Vierlinghsluis (spuisluis) dicht inlaatduiker Oosterhout dicht

Inlaatduiker Oosterhout Spuisluis (SP) Schutsluis (ST) Benedensas: - spuisluis dicht

- schutsluis open


Open Soms Open (SP) / Nachtelijke sluiting (ST) Dicht (SP) / schutbedrijf (ST)

Acties: • Afdeling Bediening en Beheer sluit spuisluizen (Vierlinghsluis en spuisluis Benedensas) en gaat over op nachtelijke sluiting Manderssluis. • Afdeling Bediening en Beheer volgt de momentane stroomsnelheid (v) in sluis Bovensas. Als v >0,35m/s is dan wordt dit tijdelijk verminderd door de Vierlinghsluis gedeeltelijk te openen. • Wachtdienst waterkwantiteit volgt het peil MVB. Indien nodig wordt HMCZ gevraagd het peil op het VZM aan te passen teneinde het peil MVB tussen NAP+0,15m en NAP-0,10m te sturen. • Contactcentrum verzendt scheepvaartbericht. Terug naar bedieningsvariant 0 (normale situatie): • bij geen blauwalgenoverlast op MVB én bij geen risico op het ontwikkelen van blauwalgen op de MVB (verwachting: daggemiddelde watertemperatuur van 20◦C wordt niet overschreden in de komende 17 dagen) [Wachtdienst waterkwaliteit] of • bij een verwachte afvoer Bovensas > 3,5m3/s gedurende 5 dagen ook zonder nachtelijke sluiting Manderssluis [Wachtdienst waterkwantiteit] én • bij geen risico op binnenstromen blauwalg op de MVB vanaf het VZM gedurende de komende 5 dagen ook zonder nachtelijke sluiting Manderssluis [Wachtdienst Waterkwaliteit (blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)]. 1)

De aanwezigheid van blauwalg wordt in alle bedieningsvarianten vastgesteld op basis van onderzoek door Aquon. Sinds 2013 is de blauwalgenscreening vervangen worden door een nieuwe methode, die gebruik maakt van de nieuwe technieken en inzichten. Aquon heeft in een vergelijkend onderzoek voorgesteld om een cyanochlorofylgehalte van het waarschuwingsniveau uit het blauwalgprotocol van 12,5µg/l als equivalent te gebruiken in plaats van de grenswaarde categorie 3. Dit gehalte wordt ook bij risicoanalyses gehanteerd ten behoeve van zwemwater en is toxicologisch onderbouwd. Aquon adviseert het gebruik van de fluoroprobe gecombineerd met een microscopische biovolume bepaling. Boven het gehalte van 12,5µg/l dient dan aanvullend een microscopische biovolume bepaling uitgevoerd te worden om zonodig te kunnen corrigeren voor de niet toxische blauwalgen.


32

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Bedieningsvariant B

Inlaatduiker Oosterhout open

Coördinatiefase 1

Opmerking: als er plaatselijk veel blauwalg aanwezig is bovenstrooms van de inlaatduiker Oosterhout lijkt het tegenstrijdig om deze te openen. Toch is dit in de meeste gevallen verstandig. Zonder doorspoelen zal er blauwalgenoverlast optreden op de Mark-Vlietboezem, zodanig dat er inlaten naar de polders moeten worden gesloten en er daar waterschaarste ontstaat. Het is wel belangrijk om de inlaat van gebiedsvreemd water zoveel mogelijk te minimaliseren en dus niet meer water in te laten dan noodzakelijk. Van bedieningsvariant A naar B: • als afvoer Bovensas < 3,5m3/s gedurende afgelopen 2 dagen, en de verwachting dat dit de komende 2 dagen zo blijft [Wachtdienst waterkwantiteit] of • bij risico op binnendrijven blauwalg MVB vanaf VZM [Wachtdienst Waterkwaliteit (blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] of • bij aanwezigheid van blauwalg 1) op de MVB [Wachtdienst waterkwaliteit] Bedieningsvariant A kan snel overgaan in bedieningsvariant B. Dit is vooraf in te schatten: als de verwachte afvoer gedurende de komende 2 dagen voor Dintelsas + Bovensas < 11m3/s bedraagt, dan zal bedieningsvariant A niet voldoende zijn om 3,5m3/s bij Bovensas te realiseren. De 11m3/s is gebaseerd op het feit dat 1/3e van de afvoer MVB bij nachtelijke sluiting Manderssluis via Bovensas zal stromen; 1/3e van 11m3/s geeft ongeveer 3,5m3/s bij Bovensas. Dintelsas: -Manderssluis (schutsluis) ’s nachts dicht -Vierlinghsluis (spuisluis) soms open inlaatduiker Oosterhout open

Inlaatduiker Oosterhout Spuisluis (SP) Schutsluis (ST)

Benedensas: - spuisluis dicht - schutsluis open



Acties: • De Wachtdienst waterkwantiteit belt bedieningspost Oosterhout van RWS Noord-Brabant en: o informeert of RWS de komende dagen van plan is te spuien bij sluis één van het Wilhelminakanaal; o informeert RWS dat WBD van plan is inlaatduiker Oosterhout te openen; o vraagt RWS, conform afspraak, de coördinatiewacht te bellen minimaal 1 uur voordat ze gaan spuien; o informeert RWS Noord-Brabant via email als de inlaatduiker aan het einde van het blauwalgseizoen (zeer waarschijnlijk) niet meer wordt geopend. • De afdeling Bediening en Beheer opent inlaatduiker Oosterhout en bedient deze zodanig dat afvoer Dintelsas+Bovensas = circa 11m3/s. • De afdeling Bediening en Beheer volgt de momentane stroomsnelheid (v) in sluis Bovensas. Als v >0,35m/s is, dan wordt dit tijdelijk verminderd door de Vierlinghsluis gedeeltelijk te openen. • De Wachtdienst Waterkwaliteit informeert Plantenziektekundige Dienst en de ZLTO als inlaatduiker Oosterhout open gaat/blijft ondanks spuien op het Wilhelminakanaal. • De Wachtdienst waterkwantiteit volgt het peil op de Mark-VlietBoezem (MVB). Indien nodig wordt HMCZ gevraagd het peil op het VZM aan te passen teneinde het peil MVB tussen NAP+0,15m en NAP-0,10m te sturen. Opmerking: de Coördinatiewacht laat inlaatduiker Oosterhout sluiten als RWS Oosterhout gaat spuien. De Coördinatiewacht neemt contact op met de WAT-voorzitter als de duiker eigenlijk open had moet blijven in verband met de verblijftijd van het water op de MVB. Het opnieuw openen van de inlaatduiker Oosterhout gedurende het spuien vanuit het Wilhelminakanaal, is een besluit van het WBT (coördinatiefase 3). Deze situatie kan natuurlijk ook al vooraf bekend zijn. Het dan open laten staan van de duiker dient ook door het WBT te worden besloten (coördinatiefase 3). Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

33


Terug naar bedieningsvariant A (nachtelijke sluiting Manderssluis): • Bij geen blauwalgenoverlast op MVB én geen risico op het ontwikkelen van blauwalgen MVB (verwachting: daggemiddelde watertemperatuur van 20◦C wordt niet overschreden in de komende 17 dagen) [Wachtdienst waterkwaliteit] of • Bij verwachte afvoer Bovensas > 3,5m3/s gedurende 5 dagen, ook zonder het openen van inlaatduiker Oosterhout [Wachtdienst waterkwantiteit] én • Bij geen risico op binnenstromen blauwalg MVB vanaf VZM gedurende de komende 5 dagen, ook zonder het openen van inlaatduiker Oosterhout [Wachtdienst Waterkwaliteit (blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)].


34

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Bedieningsvariant C

Schutbedrijf Dintelsas

Coördinatiefase 1

Opmerking: door het instellen van het schutbedrijf bij Dintelsas is de afvoerverdeling op de MVB beter te sturen. De afvoer Dintelsas+Bovensas kan hierdoor worden verminderd van 11 naar 7m3/s door minder water in te laten bij de inlaatduiker Oosterhout. Het is namelijk wenselijk niet meer water in te nemen dan nodig teneinde de kans op verdere bruinrotbesmetting MVB te beperken. Van bedieningsvariant B naar C: • Bovensas afvoer < 3,5m3/s gedurende afgelopen 2 dagen en de verwachting dat dit de komende 2 dagen zo blijft [Wachtdienst waterkwantiteit] of • risico op binnendrijven blauwalg MVB vanaf VZM [Wachtdienst Waterkwaliteit(blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] of • bij aanwezigheid van blauwalg 1) op de MVB [Wachtdienst waterkwaliteit] Acties: • Contactcentrum verzendt scheepvaartbericht. • Afdeling Bediening en Beheer gaat over op schutbedrijf Dintelsas. • Afdeling Bediening en Beheer bedient inlaatduiker Oosterhout zodanig dat afvoer Dintelsas+Bovensas is circa 7m3/s. • Afdeling Bediening en Beheer bedient de Vierlinghsluis zodanig dat de afvoer via Bovensas > 3,5 m3/s is en de momentane stroomsnelheid in sluis Bovensas <0,35m/s. • Wachtdienst waterkwantiteit volgt het peil MVB. Indien nodig wordt HMCZ gevraagd het peil VZM aan te passen teneinde het peil MVB tussen NAP+0,15m en NAP-0,10m te sturen. • Dintelsas: -Manderssluis (schutsluis) in bedrijf -Vierlinghsluis (spuisluis) soms open

inlaatduiker Oosterhout open

Inlaatduiker Oosterhout Spuisluis (SP) Schutsluis (ST) Open Benedensas: - spuisluis dicht

- schutsluis open


Soms Open (SP) / Nachtelijke sluiting (ST) Dicht (SP) / schutbedrijf (ST)

Terug naar bedieningsvariant B: • geen blauwalgenoverlast op MVB én geen risico op het ontwikkelen van blauwalgen MVB (verwachting: daggemiddelde watertemperatuur van 20 wordt niet overschreden in de komende 17 dagen) [Wachtdienst waterkwaliteit] of • verwachte afvoer Bovensas > 3,5m3/s gedurende 5 dagen ook zonder schutbedrijf Dintelsas (ofwel: verwachte afvoer Dintelsas+Bovensas > 11 m3/s gedurende 5 dagen) [Wachtdienst waterkwantiteit] én • geen risico op binnenstromen blauwalg MVB vanaf VZM gedurende de komende 5 dagen ook zonder schutbedrijf Dintelsas [Wachtdienst Waterkwaliteit(blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] Opmerking: Voor de overgang naar variant B is de verwachte afvoer bij Bovensas zonder schutbedrijf als volgt in te schatten: zonder schutbedrijf bij Dintelsas zal 1/3e van de afvoer MVB via Bovensas stromen. Er is daarom een verwachte afvoer Dintelsas+Bovensas nodig van circa 3 x 3,5m3/s = ca. 11m3/s


35

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Bedieningsvariant D

Schutbedrijf Benedensas

Coördinatiefase 1

Opmerking: een verhoging van het peil MVB door het instellen van schutbedrijf Benedensas werkt alleen bij voldoende netto aanvoer naar de MVB. Een netto aanvoer van 1m3/s geeft een peilstijging van de MVB van 2cm/d. Om een netto aanvoer te bereiken kunnen eventueel polderinlaten worden gesloten. Zonder netto aanvoer kan het beter zijn geen schutbedrijf in te stellen en water van het VZM naar de MVB te laten stromen. Van bedieningsvariant C naar D: • peil MVB (Stampersgat) < NAP-0,10m en de verwachting dat dit komende dagen vaker zal optreden én • verwachte netto aanvoer MVB > 0 m3/s [Wachtdienst waterkwantiteit] of • risico op binnendrijven blauwalg MVB vanaf VZM [Wachtdienst Waterkwaliteit(blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] of • bij aanwezigheid van blauwalg 1) op de MVB [Wachtdienst waterkwaliteit] Acties: • Contactcentrum verzendt scheepvaartbericht. • Afdeling Onderhoud (rayon vaarwegen/waterkeringen) gaat over op schutbedrijf Benedensas; afdeling Bediening en Beheer bedient de spuisluizen bij Dintelsas en Bovensas zodanig dat de afvoer gelijk wordt verdeeld waarbij de momentane stroomsnelheid Bovensas <0,35m/s. • Wachtdienst waterkwantiteit volgt het peil MVB. Indien nodig wordt HMCZ gevraagd het peil VZM aan te passen teneinde het peil MVB tussen NAP +0,15m en NAP -0,10m te sturen. Dintelsas: -Manderssluis (schutsluis) in bedrijf -Vierlinghsluis (spuisluis) soms open

inlaatduiker Oosterhout open

Inlaatduiker Oosterhout Spuisluis (SP) Schutsluis (ST)

Benedensas: - spuisluis dicht - schutsluis in bedrijf



Terug naar bedieningsvariant C: • geen risico op binnenstromen blauwalg MVB vanaf VZM gedurende de komende 5 dagen ook zonder schutbedrijf Benedensas [Wachtdienst Waterkwaliteit(blauwalg VZM) en Wachtdienst waterkwantiteit (afvoer, wind)] en • verwachting dat het peil MVB (Stampersgat) > NAP 0,00m de komende 5 dagen ook zonder schutbedrijf Benedensas [Wachtdienst waterkwantiteit] Opmerking: ‘risico op binnendrijven blauwalg MVB vanaf VZM’ betekende tot ca. 2005 dat alle water van VZM werd geweerd om besmetting MVB te voorkomen, inclusief een ‘positief’ peilverschil over de schutsluizen Dintelsas en Benedensas. Sinds 2005 is er jaarlijks blauwalgengroei op MVB en wordt binnenstromen van blauwalg alleen nog tegengegaan bij: uitgebreide drijflagen (gevaar voor de volksgezondheid) of het binnenstromen van heel veel water met blauwalg (gevolgen voor inlaten van water MVB naar polders). Een ‘positief’ peilverschil over de sluizen is niet meer nodig.


36


3.6.5.

Sluitings- en openingsprotocol inlaten vanuit Schelde-Rijnkanaal

Inleiding In droge perioden wordt water vanuit de Schelde-Rijn verbinding ingelaten in de Auvergnepolder, de polders van Nieuw-Vossemeer en de Prins Hendrikpolder ten behoeve van peilhandhaving. Door de aanwezigheid van blauwalgen in het Volkerak-Zoommeer en dus ook in de Schelde-Rijn Verbinding, bestaat het risico dat bij het inlaten van water 'potentieel' schadelijke blauwalgen de polder binnen komen. Ook het peil van de Binnenschelde (B.o.Z.) is afhankelijk van waterinlaat vanuit het VolkerakZoommeer. Zoals op pag. 23 van het DBP Waterschaarste staat vermeld dient rekening gehouden te worden met beperkte inlaatmogelijkheid i.v.m. waterkwaliteitseisen. De criteria voor het inlaten staan vermeld in het DBP Waterschaarste. Er is een duidelijk spanningsveld tussen waterkwaliteit en waterkwantiteit. Enerzijds de vraag om water van een goede kwaliteit (dus zonder schadelijke blauwalgen) en anderzijds de vraag om voldoende water voor peilhandhaving en beregening. Dit protocol komt op hoofdlijnen overeen met het sluitings- en openingsprotocol van de waterschappen Scheldestromen en Hollandse Delta. De betreffende contactpersonen zijn vermeld in Supplement nr. 3. Op onderstaande kaart is de situatie van de inlaten weergegeven. Dit document staat geregistreerd onder Corsa nr. 11IT009410

Coördinatiefase 1 "verhoogde waakzaamheid" van het Deelbestrijdingsplan Waterkwaliteit is in principe van kracht tijdens het gehele blauwalgenseizoen (periode mei t/m september). In het schema op de volgende pagina is aangegeven hoe het proces verloopt. Er is een relatie tussen dit sluitings- en openingsprotocol en het Deelbestrijdingsplan Waterschaarste en het draaiboek voorkomen blauwalgenoverlast op Mark-Vlietboezem (par. 3.4.4).


37

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Grenswaarden om tot sluiting en/of opening van inlaatwerken van Auvergnepolder, polders Nieuw-Vossemeer en Prins Hendrikpolder over te gaan: Tabel 1 GRENSWAARDEN Inlaatwerk sluiten:

Inlaatwerk openen:

als binnen een straal van 500m vanaf inlaatpunt zich een drijflaag van minimaal 50 m2 bevindt

als binnen een straal van 500m vanaf inlaatpunt zich geen drijflaag van minimaal 50 m2 bevindt

en/of

en/of

als cyanochlorofylgehalte van het monster door laboratorium Aquon ≥ 12,5µg/l aangeeft *)

als cyanochlorofylgehalte van het monster door laboratorium Aquon 12,5µg/l aangeeft. *)

*) De aanwezigheid van blauwalg wordt vastgesteld op basis van onderzoek door Aquon. Sinds 2013 is de blauwalgenscreening vervangen worden door een nieuwe methode, die gebruik maakt van de nieuwe technieken en inzichten. Aquon heeft in een vergelijkend onderzoek voorgesteld om een cyanochlorofylgehalte van het waarschuwingsniveau uit het blauwalgprotocol van 12,5µg/l als equivalent te gebruiken in plaats van de grenswaarde categorie 3. Dit gehalte wordt ook bij risicoanalyses gehanteerd ten behoeve van zwemwater en is toxicologisch onderbouwd. Aquon adviseert het gebruik van de fluoroprobe gecombineerd met een microscopische biovolume bepaling. Boven het gehalte van 12,5µg/l dient dan aanvullend een microscopische biovolume bepaling uitgevoerd te worden om zonodig te kunnen corrigeren voor de niet toxische blauwalgen.


38

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Processchema openen/sluiten inlaatwerken Auvergnepolder, polders Nw-Vossemeer en Prins Hendrikpolder Actie door: Vanaf 1 mei visuele waarnemingen en bemonstering *1

Visuele waarnemingen door rayonmedewerkers onderhoud en monsters Laboratorium Aquon

Nee Blauwalgen boven grenswaarde

Advies aan afd hoofd B&B ja Afweging kwaliteit/ kwantiteit

Inlaatwerken blijven open

Coördinatiewacht in overleg met Wachtdienst waterkwaliteit

Sluiten inlaatwerken

Ondersteunen peilbeheerders Opstellen -persbericht -bericht website

Waarnemingen

Informeren *3 -ws. Scheldestromen -ws Hollandse Delta

Persbericht en bericht website: afd. communicatie

Nee Blauwalgen onder grenswaarden *2

Inlichten andere waterschappen: Coördinatiewacht

ja Advies aan afd. hoofd Bediening en Beheer

Openen inlaatwerken

Nee

Einde seizoen ?

Coördinatiewacht in overleg met Wachtdienst waterkwaliteit

ja Einde

*1 *2 *3

Waarnemingen blauwalg: zie paragraaf 3.6.3. Grenswaarden in tabel 1 zie supplement 3 voor contactgegevens


39


3.6.6.

Blauwalgenprotocol

In de Europese zwemwaterrichtlijn worden blauwalgen (cyanobacteriën) expliciet genoemd als gevaar voor de zwemwaterkwaliteit. Dit vereist een adequate aanpak. Het Blauwalgenprotocol 2013 (vergelijkbaar met versie van protocol 2012) geeft een handvat hoe om te gaan met blauwalgen op de locatie. Voor meer informatie, zie: http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/gebruiksfuncties/zwemwater/blauwalgen/ Afbeelding 3.6.2 stroomschema blauwalgenprotocol 2012

3.7.

Botulisme/kadavers

3.7.1.

Inleiding

Botulisme is een voedselvergiftiging die wordt veroorzaakt door de botulismebacterie (Clostridium botulinum) die een gifstof (botuline) uitscheidt. De bacterie is een algemeen voorkomende bacterie in grond en waterbodems. Onder normale omstandigheden is de bacterie niet actief. Deze schadelijke bacterie groeit goed in ondiep, stilstaand water onder de volgende omstandigheden: - een watertemperatuur boven de 20 ºC (optimum temperatuur 30 ºC); - een omgeving zonder zuurstof (anaëroob); - in aanwezigheid van voldoende bruikbare voedingstoffen (eiwitten); Deze omstandigheden zijn optimaal aanwezig in kadavers. De besmetting via kadavers is dus groot, daarom is het belangrijk om kadavers zo snel mogelijk af te voeren. Botulisme kan in sommige gevallen gevaarlijk zijn voor de mens! Botuline is dan niet zozeer het gevaar, maar wel de bacteriën die in de kadavers groeien. Er zijn in Nederland een aantal verschillende typen botulisme aangetoond:


40


Diersoort\Toxinen Mens Herkauwer Paard Pluimvee/vogels Hond/kat Nerts Varken Vissen

A x x x

B x x x

C

D

x x x x x

x x

E x

x x x

De gifstof botuline zorgt bij vogels in 1e instantie voor verlammingsverschijnselen (afhangende vleugels, gestrekte nek) waarna ze sterven. Bij vissen treden deze verschijnselen vaak niet zichtbaar op, maar is vaak alleen de sterfte zichtbaar. Natuurlijk kunnen vissen en vogels ook door andere omstandigheden sterven (lozingen, zuurstoftekort, ouderdom enz.). Wanneer de temperaturen lager worden, wordt de botulismebacterie minder actief en verdwijnt het risico op besmetting. De bacterie kan sporen vormen (overlevingsfase) die vele jaren in de bodem of slib in leven kunnen blijven. Is een water eenmaal besmet dan zal dit ook vaak jaren zo blijven. Als de omstandigheden weer gunstig worden, kunnen ze weer gaan groeien en opnieuw gifstoffen vormen. In zwemwater is het belangrijk om snel en adequaat te handelen omdat de volksgezondheid meer in het geding is dan in bijvoorbeeld een stedelijke waterpartij waarin niet gezwommen wordt. In het processchema wordt daarom onderscheid gemaakt in zwemwateren en overige wateren. In paragraaf 3.5.1 is een kaart opgenomen met de zwemwateren in West-Brabant. Tijdens kantooruren zal het team zwemwater zonodig actie uitzetten en de Provincie direct informeren. Buiten kantooruren dient de calamiteitendienst van de Provincie gebeld te worden. Zie voor meer informatie over zwemwater paragraaf 3.5. In paragraaf 3.7.2 in een instructieschema weergegeven hoe om te gaan met relatief geringe aantallen kadavers als gevolg van botulisme of een andere doodsoorzaak. Niet altijd is er sprake van botulisme, maar soms kan er ook sprake zijn van (massale) vissterfte doordat riooloverstorten hebben gewerkt. In andere gevallen kan er sprake zijn van illegale lozingen van bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen. Onder verdachte omstandigheden (o.a. buiten zomerperiode, zonder hevige neerslag) moet daarom contact worden opgenomen met een BOA en de Wachtdienst waterkwaliteit. Adviestekst waarschuwingsbord: Waarschuwing vanwege BOTULISME Vermijd contact met dit water en de watervogels en -dieren Dit water kan giftig zijn voor mens en dier Meer informatie: (telefoonnummer + URL gemeente) Geadviseerd wordt om geen onderscheid te maken tussen verdenking op botulisme en het moment dat botulisme is vastgesteld. In de praktijk heeft waarschuwen prioriteit en duurt het lang voordat er een definitieve uitslag bekend is. Daarom wordt geadviseerd bij serieuze verdenking op voorhand een bord te plaatsen. Ook in geval van massale vissterfte en vermoeden op botulisme volstaat het waarschuwingsbord. Over de wijze van communiceren zijn richtlijnen opgesteld.


41


3.7.2.

Instructie omgaan met botulisme/kadavers


42

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Aanvullende opmerkingen bij het schema ‘instructie omgaan met botulisme/kadavers’

•

Het team zwemwater is tijdens kantooruren ook te bereiken via [email protected]

•

Het onderzoek van kadavers gebeurt door het CVI in Lelystad. Het is belangrijk om verse kadavers op te sturen. Oudere kadavers opsturen heeft geen zin.

•

Verpak 1 of 2 verse kadavers in kranten met daaromheen een lekvrije plastic zak. Bewaar de kadavers koel en regel zo snel mogelijk verzending naar het CIDC- Lelystad. Verzend de kadavers via een koerier in een stevige doos naar: Centraal Veterinair Instituut, Houtribweg 39, 8221 RA Lelystad.

•

Een koerier kan worden geregeld worden via de bode (T 41150). Er moet een formulier worden ingevuld dat met de kadavers wordt meegestuurd. Voorafgaand aan insturing een kopie hiervan maken en aanleveren bij Wachtdienst Waterkwaliteit van de afdeling Kennis en Advies. Het formulier is te downloaden via www.cvi.wur.nl/NL/Diensten/diagnostiek/Inzendformulieren (wilde fauna, botulisme, blauwwiertoxine). Een blanco invulformulier staat ook op G:\Algemeen\CalamiteitenInfo\waterkwaliteit\Overzicht ecologische meldingen\botulisme. De uitslag moet worden opgestuurd naar [email protected]. De Wachtdienst Waterkwaliteit is ook aanspreekpunt voor het CVI.

•

Materialen (stickers/plastic handschoenen, kranten en lekvrije plastic zakken) voor het inpakken en verzenden van kadavers worden verzorgd door de afdeling Kennis en Advies. Per rayon wordt een kist beschikbaar gesteld met materialen

•

Kadavers worden op werkdagen tussen 8.00 en 16.00 uur in ontvangst genomen. Als kadavers niet binnen 24 uur kunnen worden afgeleverd moeten ze ingevroren worden (mits vers).

•

In plaats van kadavers kan ook bloedserum (gekoeld vervoeren) worden aangeleverd bij het CVI dat door een dierenarts wordt afgetapt. Dit is vaak een snellere en betrouwbaardere methode dan via kadaveronderzoek. Dit gaat in overleg met de Wachtdienst waterkwaliteit.

•

Soms zijn vogels nog te redden en kunnen naar het vogelrevalidatiecentrum in Zundert worden gebracht, mogelijk in combinatie met het aftappen van bloed. Ook dit gaat in overleg met de Wachtdienst waterkwaliteit. Vogels kunnen worden gebracht bij het vogelrevalidatiecentrum te Zundert, op werkdagen tussen 09.00u en 16.30u. (voor contactgegevens zie Supplement 3).

•

Zie voor veiligheidsaspecten: VIK 27 uit het Handboek Veilig Werken.

•

Meer informatie over botulisme is te vinden op: ISI Botulisme - Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu


43


./.

3.8.

Specifieke lokale risico’s, gevolgen en maatregelen

3.8.1.

Lozing als gevolg van uitval of ontregeling zuiveringstechnisch werk

Het waterschap heeft verschillende zuiveringstechnische installaties in zijn beheer namelijk: 17 rioolwaterzuiveringen te Bath (Zeeland), Chaam, Nieuw-Vossemeer, Halsteren, Willemstad, Dinteloord, Ossendrecht, Putte, Nieuwveer/Breda, , Baarle-Nassau, Waspik, Dongemond/Oosterhout, Kaatsheuvel, Rijen, Riel, Lage Zwaluwe en Waalwijk; 3 pompstations voor de Afvalwaterpersleiding nl. te Moerdijk, Roosendaal en Bergen op Zoom; Ca. 80 rioolgemalen Voor de locaties zie de kaart in bijlage 4.1 van het Deelbestrijdingsplan zuiveringstechnische werken. In onderstaande tabel volgen een aantal bijzondere risico's, gevolgen en maatregelen die betrekking hebben op een verstoring van zuiveringsinstallaties. Door de werkgroep Calamiteitenzorgsysteem (CZS) is de calamiteit Breuk persleiding rwzi Bath uit 2011 geëvalueerd. Hiervoor is een evaluatie opgesteld (CORSA 12IT006144). Eén van de aanbevelingen van de evaluatie is na te gaan of en zo ja, in hoeverre de oppervlaktewaterkwaliteit als gevolg van de extra overstorten nadelig is beïnvloed. Hierbij gaat het in beginsel om korte en lange termijn effecten. De uitwerking daarvan is nog niet afgerond. Wel zijn in de tabel ‘heroverweging basisinspanning’ de meest kwetsbare locaties opgenomen. Voor de uitwerking van de maatgevende scenario’s wordt verwezen naar bijlage 4.1.1.1. . Ook zijn in bijlage 4.2.3 overzichtskaarten opgenomen van de meest gevoelige (laagste) overstorten per rioolgemaal.

Risico’s a.g.v. verstoring ztw Aanwezigheid Zuiveringstechnische werken van omvang: • •

Afvalwaterpersleiding Rwzi Dongemond, Rijen en Waalwijk Nieuwveer Rwzi Bath

Gevolgen • Kans op aanzienlijke lozing van ongezuiverd afvalwater door breuk waardoor sterke bedreiging van de waterkwaliteit.

• Direct risico voor volksgezondheid en land- en tuinbouw, veehouderij en natuur aanwezig bij omvangrijke calamiteit Riooloverstort omloop Bergse Plaat • Slechte kwaliteit, stank (Plaatvliet) en/of vissterfte • •

Uitval RWZI Bath

• Slechte kwaliteit effluent op Westerschelde.

Maatregel • Inzetten noodpompen en beluchters om zuurstofdip in ontvangende water tegen te gaan. • Het geloosde afvalwater zo snel mogelijk verdunnen tot aanvaardbare kwaliteit oppervlaktewaterlichaam (doorspoelen) • Indien geen mogelijkheid aanwezig is voor verdunning: afdammen afvalwater en afvoer per tankauto. Zie bedieningsvoorschrift doorspoelen Plaatvliet (12IT005781) zaak nr. 12.ZK03314 en kaart in par. 3.8.2.2. “dimensies doorspoelen Plaatvliet”. Dit betreft een instructie voor het doorspoelen van de Plaatvliet (Omloop Bergse Plaat) na het in werking treden van de riooloverstort (nr.11) van het stadsgemaal te Bergen op Zoom. Deze instructie is in 2011 opnieuw gebruikt en dient om de vuilwaterprop uit de Plaatvliet te verwijderen en te verdunnen. Het doorspoelprotocol Plaatvliet wordt nog aangevuld met een instructie voor het gebruik van het inlaatwerk. De huidige beschrijving is wel werkbaar, maar in de praktijk blijkt dat er nog een herijking moet plaats vinden van de inlaatduiker door de taakgroep hydrometrie in samenwerking met B&B. • Zolang mogelijk bufferen • Onmiddellijk melden aan RWS en waterschap Scheldestromen • Raadplegen DBP Zuiveringstechnische werken.


44

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Risico’s a.g.v. verstoring ztw Storing of capaciteitsvermindering AWP

Gevolgen Maatregel • Overstorten op tal van • Knijpen in bovenliggende locaties, afhankelijk van rioolgemalen, zodat schade beperkt hoeveelheid neerslag wordt en onacceptabele schade wordt vermeden (pijn verdelen). Zie tabel heroverweging basisinspanning. Gebied Tilburg • Er kan een illegale of • De lozing direct melden aan In een gedeelte van ons gebied ongewone lozing op het waterschap De Dommel waarna wordt het afvalwater afgevoerd rioleringsstelsel of een afstemming met dat waterschap moet plaatsvinden over de bestrijding. naar de rwzi Tilburg Noord die in calamiteit bij een beheer is bij waterschap De bedrijf plaatsvinden Dommel (o.a. Fuji en Coca Cola). waarvoor Brabantse Daarnaast is er ook een gedeelte Delta het bevoegd in het gebied van waterschap De gezag is maar die Dommel dat loost op zuiveringen afvoert naar de rwzi in ons gebied. (Zie kaart in bijlage Tilburg. 4.3. van het DBP ztw.

3.8.2.

Overige lokale risico’s, gevolgen en maatregelen

Risico’s Aantasting van wateren en of gebieden met een speciale (water)natuurfunctie of zwemwaterfunctie: zie Provinciale waterplankaart

Gevolgen Maatregel • Langjarig verlies van de • Invloed verontreiniging zoveel functie mogelijk minimaliseren door: - Afdamming - Doorspoeling e.d. - Verdere (her)verontreiniging zoveel mogelijk voorkomen. - verwijderen verontreiniging.

Bedreigingen van stedelijke- en landbouwgebieden

• Langjarig verlies van de • Invloed verontreiniging zoveel functie mogelijk minimaliseren door: • Bedreiging - afdamming; volksgezondheid en - doorspoeling e.d.; risico met betrekking - verdere (her)verontreiniging tot veedrenking. zoveel mogelijk voorkomen.


45


3.8.2.1.

Heroverweging basisinspanning

Gemeente/kern

Overstort

Ontvangend oppervlaktewater (lokaal) (meetpunt waterkwaliteit*)

Specifieke ecologische functies benedenstrooms? (lokaal)

KRW-waterlichaam (afstand benedenstrooms van overstortlocatie + KRWmeetpunt)

HALDERBERGE Hoeven

BBB Oude dijk

Oud Gastel

Rioolgemaal Oud Gastel Overstort Markiezaatstr.

Stampersgat WOENSDRECHT Huijbergen**

MOERDIJK Klundert

** FijnaartHeijningen

Noordhoek Zevenbergen

Moerdijk

Scheiloop/poldersloten Hoevensche Beemden Waterloop Veerkensweg EcoscanElzenpad: aandachtspunt Poldersloten/Bansloot

geen

Mark en Vliet (5 km)

geen

Mark en Vliet (4 km

geen


Overstort Demerstraat

Waterloop Vennekensstraat/Bleekloop

500 m be. overstort ligt: Bleekloop: natte EVZ, beekherstel. Grenzend aan N2000-Brabantse Wal (N = vogelrichtlijngebied; Z = habitatrichtilijngebied)

Zoom en Bleekloop (4 km) (KRW-meetpunt 8,5 km be.)

Drempel BBL Schanspoort (1)

Vestingsgracht/Aalskreek

Direct bij overstort ligt: Aalskreek: natte EVZ, functie verweven. Ruimte voor kreekherstel.

Overstort Kerkweg (2) Overstort Blauwe Hoefsweg (3) 4 overstorten a.2 overstorten b.Appelaarse-weg en Molenstraat Overstort Groeneweg BBB overstort Luchtenburg (1) BBB overstort Pr.Hendrikstr.(2) Overstort

Waterloop Niervaartweg

875 m be van overstort ligt: Aalskreek: idem Direct bij overstort ligt: Aalskreek: idem a. geen b. geen

Aalskreek-Keenehaven-complex maakt onderdeel uit van KRWTonnekreek-complex, maar staat niet in verbinding met Tonnekreek idem

Aalskreek a.Via lokale watergangen richting Tonnekreek b. Polderwatergang/waterloop Jufvrouwenpolder Zijtak/Bloemendaalse Vliet Stadsvijver De Knip/ Molengorsche Vliet Bermsloot Prov. Weg, via Zwanengat naar Roode Vaart-Zuid Waterloop Weit, via Blaakvliet naar

idem a. Tonnekreek-complex (2,5 km) b. Mark en Vliet (3,7 km) (KRW-meetpunt 200001 6,7 km)

geen

Mark en Vliet (3,6 km)

geen


geen


geen

-


46


Gemeente/kern

Havenschap Moerdijk ETTEN-LEUR Etten-Leur

Overstort

Haakonstr. en Kloosterstr. Noodoverstort persstation



Hollandsch Diep

KRW-waterlichaam (afstand benedenstrooms van overstortlocatie + KRWmeetpunt) (Hollandsch Diep: N2000)

via Bermsloot ’t Gors naar Roode Vaart-Noord/Hollandsch Diep

geen

(Hollandsch Diep: N2000)

Overstort rioolgemaal Etten-Industrie (Vosdonk)

Laakse Vaart

EVZ


Overstort St.Martinusstr. en Gebrande Hoefstraat Overstort Oud Kerkpad Overstort Bremstraat, Bernhardstraat; Kenbelstraatje

Schijfse Vaart/Rucphense Vaart & Vlettevaart Ecoscan St.Martinusstr.: knelpunt

geen


Waterloop Roosendaalse Baan/ Schijfse Vaart droge sloot via Zwarte Sloot naar Kibbelvaart; via droge sloot en watergang Roosendaalse weg naar Kibbelvaart Ecoscan: Bremstr. en Kenbelstr. : knelpunt Via watergang op omleiding Bakkersberg

geen


Kibbelvaart: EVZ 350 m be Bremstraat 860 m be Bernhardstraat 450 m be Kenbelstraatje ligt:

Via Laakse Vaart naar Mark en Vliet

Geen

Via Mark-Vlietkanaal naar Mark en Vliet

16202U 160004U

Engebeek

Molenbeek (0 km) (KRW-meetpunt 240103 600m be overstort 16004)

**

29402U 21004U 25203U

Roosendaalse Haven

Direct bij overstort (16004): Engebeek: Natte EVZ + functie verweven (project Beekherstel Roosendaal) Direct bij overstort: Roosendaalse Haven: Functie verweven + Scheepvaart (IP 6228 baggeren Roosendaalse Haven + project Beekherstel Roosendaal) LET OP: mogelijk verlegde EVZ!

Wouw

Overstort Waterstraat

Smalle Beek (mpt 310105 2,5 km be.)

RUCPHEN Rucphen

Schijf St.Willebrord**

Zegge ROOSENDAAL Roosendaal stad**

AWP; Overstort Hoefstraat

Smalle Beek: natte EVZ



Cruijslandse Kreken (0 km) (KRW-meetpunt 310105 2,5 km 47


Gemeente/kern

Nispen STEENBERGEN Steenbergen

Overstort



(zie eerder uitgebracht advies) Geen mtr. Overstort Oud Kromwielswegje Welberg

De Heen

Overstort Heensedijk

Kruisland**

Overstort 1ste Boutweg

BERGEN OP ZOOM BoZ Overstort Markiezaatweg Overstort ZuidZuiderhaven (Binnenhaven) Overstorten Vijverbergvijvers

KRW-waterlichaam (afstand benedenstrooms van overstortlocatie + KRWmeetpunt) be.)

Watergang/Polderwatering/ Drenkhoos (mpt 390105 900m be; geen biol.) Ecoscan (knelpunt, maar wordt opnieuw uitgevoerd) Via watergang naar Heense Haven/Steenbergsche Vliet (mpt 320101 1200m be; geen biol.) 1ste Boutwegloop/Lage Derriekreek/Derriekreek/De Beek Ecoscan: knelpunt Via omleiding Plaatvliet naar Schelde-Rijnkanaal Ecoscan: geen knelpunt Naar Theodorushaven Ecoscan(deels uitgevoerd): knelpunt? Vijverbergvijvers Ecoscan: knelpunt

750 m be. overstort: Polderwatering: waternatuur + EVZ Drenkhoos: NNP De Beek/Roode Weel

Cruijslandse Kreken (KRW-meetpunt 390110 2,5 km be.)

400m be. Steenbergse Vliet: Natte EVZ + verweven

Mark en Vliet (KRW-meetpunt 300001 2,5 km be.)

800 m be. overstort: Derriekreek: waternatuur De Beek: natte EVZ/NNP/waternatuur

Cruijslandse Kreken (1,5 km) (KRW-meetpunt: geen be.)

geen

-

geen

-

geen

-

*

Dichtstbij gelegen benedenstroomse meetpunt uit het routinematig meetnet, indien relevant voor de lokale overstortsituatie; alleen mpt in Smalle Beek is bruikbaar gebleken voor nadere analyse. ** Opgenomen als testcase voor berekening van N/P-bijdrage


48

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 3.8.2.2.

Kaart dimensies doorspoelen Plaatvliet

Intern zijn de dimensies bepaald van de Plaatvliet. De bodemhoogte, en daarmee de waterdiepte is een berekening van gemiddelde waarden. Er is uitgegaan van een waterstand van +0.10 mNAP, benedenstrooms van de doorspoelduiker. Zie onderstaande plattegrond voor de trajecten.


49


4.

BIJLAGEN

4.1.

Maatgevende scenario’s waterkwaliteit

Geen enkele calamiteit is gelijk, zodat bij de bestrijding ruimte moet zijn voor een flexibele aanpak. Dit overzicht betreft een overzicht van maatgevende scenario’s, waarvan door de dienstdoende medewerkers afgeweken kan worden. Het is daarom nadrukkelijk geen draaiboek dat de medewerkers van het begin tot het einde van de calamiteit bij de hand neemt. Het geeft vooral richtlijnen voor handelen.

4.1.1. 4.1.1.1.

Lozingen op het watersysteem Lozing vanuit een rwzi (riooloverstort)

Beschrijving calamiteit

Kwaliteitsrisico’s

“Geen spijt maatregelen”

Een rwzi is uitgevallen, waardoor ongezuiverd afvalwater (en mogelijk slib) op oppervlaktewater terecht kan komen. Een riooloverstort leidt meestal niet direct tot een calamiteit; is mogelijk wel aanleiding voor vissterfte, zie scenario vissterfte. Voor een probleem met een persstation wordt verwezen naar scenario breuk in AWP. LET OP: zie ook DBP 1 ZTW; bv scenario 6 stroomstoring Vissterfte a.g.v. zuurstofloosheid of giftige stoffen; verstoring van ecologisch evenwicht; stank; visuele verontreiniging. Op langere termijn: volksgezondheidsrisico’s en risico’s bij veedrenking/beregenen Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen Ernst van de zaak Kost tijd 1 Boordeling veldsituatie: vaststellen Visuele beoordeling zuurstof en EGV Happende/dode vis (welke soort, hoeveel, en grootte) Stank Vervuild traject vastleggen (incl. referentiemetingen bovenstrooms)

2

3

Informeren naar volume effluentlozing en afvoersituatie. Maak inschatting van verdunning. Monstername (voor evt. latere analyse) Inschatten ernst van de situatie obv maatregel.1 Afhankelijk van verwachtingen, functies ontvangend opp.water, afvoersituatie/verdunning: inzetten op maatregel 3,4,5 of 6 Alleen als ingezet wordt op maximale inspanning: afdammen, (slib) afzuigen verontreinigd water, evt visevacuatie van bijzondere soorten/populaties

Mate van inspanning afstemmen op gevolgen voor ontvangende opp.water

Kost tijd

Houdt de verontreiniging op een plek; voorkomt verspreiding rioolwater over groter gebied,

Alleen mogelijk bij beperkte hoeveelheid effluentwater/geen “bovenstroomse” afvoer is. Bij neerslag dus vaak een probleem.

Door de vissen te evacueren wordt de populatie beschermd.

Het opgezogen


50


4

5

6

Vragen die je jezelf voorafgaand aan WAT kunt stellen/uitzoeken

Indien afdammen geen optie, of bij geringere inspanning: Doorspoelen/inzetten noodpompen om zo mogelijk effluent in rioolstelsel terug te pompen. Laat via de coordinatiewacht benedenstroomse inlaten sluiten + landbouwers waarschuwen bij beregening/veedrenking. Indien zuurstofprobleem: Beluchten. Opm. dit werkt veelal alleen lokaal, maar soms wel goed om te laten zien dat ws iets doet!

Niets doen

Verdunt de verontreiniging. Sneller in een groter ontvangend oppervlaktewater.

Extra zuurstof in water

-

oppervlaktewater zit in tankwagens, opslag en verwerking kost (veel) geld (kan mogelijk naar een (andere) zuivering worden gebracht). Alleen mogelijk als extra water aangevoerd kan worden. Groter gebied/meer watergangen raken verontreinigd, zij het in lagere concentraties.

-Kosten (diesel).Met name het ’s nachts en in het weekend laten bijvullen van diesel is duur. (> week beluchten: tienduizenden euro’s) -Beperkte invloed beluchter. Mogelijk worden kwaliteitsrisico’s (zie boven) gelopen

Beeldvorming • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd. • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht) • Hoelang is de lozing al bezig. • Zijn er happende/dode vissen? Zo ja: welke soort/formaat en hoeveel. Het formaat vis zegt iets over de ernst (mate van zuurstofdip, maar ook de duur van de dip, kleine vis gaat er het eerst aan). Bij minder dan 5 dode vissen hoef je niks te doen. • bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? In bestand 12IT026811 is een simpel zuurstof model opgenomen. • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) zie geoweb of G:\Algemeen\CalamiteitenInfo\kaarten, tekeningen etc. tbv WAT, WOT, WBT presentaties\ GIS_bestand tbv calamiteiten.mxd • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel/Natura2000 • WHH-functies: verweven (viswater/waternatuur)/EVZ • KRW • Waterinlaat tbv landbouw/beregening/veedrenking • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie.


51

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Uit te voeren onderzoek

Zie maatregel 1 en 2. Nagaan of zuurstofloosheid is opgetreden of op zal treden. Eventueel nagaan of andere verontreinigingen zijn ontstaan (zowel in oppervlaktewater als waterbodem). Dit zal vermoedelijk pas uitgevoerd worden als een bevoegd gezag hierom vraagt. Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer.

Te onderzoeken parameters

Bij een effluentlozing zijn in eerste instantie met name de zuurstofconcentratie en EGV (is deels te relateren aan het toxische ammonium/ammoniak) van belang. Deze zijn direct te meten (veldmeter) en je weet direct hoe het ervoor staat. Schud ook eens een fles, halfvol met water en zwevend stof gedurende 10 seconden, meet dan na een minuut het O2, weer 10 seconden schudden, weer een minuut wachten, weer O2 meten. Als zuurstof dan meer dan 1 mg/l is afgenomen dan is dit een snelle indicatie van een hoog BZV. Eventueel kan in een later stadium andere fysisch-chemische parameters worden onderzocht. Te denken valt aan: EGV, pH, CZV, BZV, N-Kjeldahl, Totaal N, Totaal P, DOC, Nitriet, Nitraat, ammonium, ammoniak. E-coli is wel interessant, maar is pas na een paar dagen beschikbaar.

Toetsingskader Oppervlaktewater

Neem ook een monster bovenstrooms van de calamiteit, als referentie. Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg O2/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg O2/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn.

Toetsingskader Waterbodem

Voor (water)bodems zijn de normen afhankelijk van de hoeveelheid organische stof en lutum dat aanwezig is in het monster. Als je een opdracht geeft aan het laboratorium om een waterbodem te laten bemonsteren, geef aan dat het monster ook op lutum en organische stof wordt onderzocht.


52

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 4.1.1.2.

Lozing door een bedrijf

Beschrijving calamiteit Kwaliteitsrisico’s

Een bedrijf heeft een stof geloosd.


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Indien nog niet gedaan Altijd goed door coördinatiewacht: BOA (laten) waarschuwen i.v.m. handhaving Als de coordinatiewacht Altijd goed

Stank, visuele verontreiniging, vissterfte

belt, vraag dan of het een organische stof betreft (dit speelt vaak bij lozingen uit de voedingsmiddelen industrie). In dit geval is een hoog BZV (zuurstofdip) in het oppervlaktewater te verwachten. BOA adviseren over te nemen monsters (ook een “blanco” bovenstrooms of een sloot “verderop”).

2 3

4

5

Altijd monsters laten nemen en in de koelkast van Aquon laten zetten. Eventueel kan je in de volgende dagen nog nadenken over het stoffenpakket. Vervuilingsbron dichtzetten Afdammen /compartimenteren Zo mogelijk onderscheid maken in licht vervuilde en zwaar vervuilde compartimenten. Doorspoelen, deze optie ligt voor de hand als er door regen niet afgedamd kan worden. Laat via de coordinatiewacht benedenstroomse inlaten sluiten. Indien zuurstofprobleem: Beluchten

Monsters nodig voor bewijslast

Kosten Denk na over risico’s voor monsternemer, laborant!

Altijd goed

-

Houdt de verontreiniging op een plek.

Kan alleen bij beperkte aanvoer/lozing

Dit kan bij het verwerken veel geld schelen. Verdunt de verontreiniging. Sneller in een groter ontvangend oppervlaktewater.


Groter gebied/meer watergangen raken verontreinigd, zij het in lagere concentraties. Let op: Doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT en is feitelijk niet een geen spijtmaatregel Kosten (diesel).Met name het ’s nachts en in het weekend laten bijvullen van diesel is duur. (> week beluchten: tienduizenden euro’s)


53

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 6

Vragen die je jezelf voorafgaand aan WAT kunt stellen/ uitzoeken

Niets doen

-

Handhavingstraject wordt mogelijk gefrustreerd. Mogelijk treedt vissterfte op.

Beeldvorming • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd. • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht) • Hoelang is de lozing al bezig? • Is de kwaliteit van het geloosde water (globaal) bekend? • bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? In bestand 12IT026811 is een simpel zuurstof model opgenomen. • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. • Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. • wordt er water gebruikt voor veedrenking? • wordt er water gebruikt voor beregening

Uit te voeren onderzoek

De geloosde stof laten analyseren. Bij een stof die zwaarder is dan water kun je ook de waterbodem laten onderzoeken. Dit heeft wat minder haast. Overleg dit met Hermen of Jaap. Indien de niet bekend is wat er precies geloosd is: zie scenario onbekende stof

Indien de geloosde stof leidt tot zuurstofproblemen: • dagelijks om de 100 meter zuurstofmetingen laten verrichten, zodat omvang en ernst van de vuilwaterbel wordt gemonitord. • In de vuilwaterbel: pH, EGV, zuurstof, BZV, CZV, Kjeldahl-stikstof, NH4, NH3,nitriet, nitraat, totaal-fosfaat, E-coli • altijd een referentiemonster nemen (bovenstrooms of een sloot “verderop”) • altijd twee liter extra monstermateriaal laten nemen en in de koelkast laten zetten, voor het geval er achteraf nog aanvullende parameters worden “bedacht”. Schud ook eens een fles, halfvol met water en zwevend stof gedurende 10 seconden, meet dan na een minuut het O2, weer 10 seconden schudden, weer een minuut wachten, weer O2 meten. Als zuurstof ondertussen meer dan 1 mg/l is gedaald dan is dit een eerste indicatie van een hoog BZV. Waterbodem: Als de waterbodem is verontreinigd, kan het verzoek komen dit ook te onderzoeken. Hierbij worden 10 steken per max. 500 m genomen van de toplaag. Deze worden door de monsternemer in het veld gemengd tot een monster. Per boring wil je de totale slibdikte weten. Het monster kan onderzocht worden op het “Waterbodempakket, aanvulling 5” dat staat beschreven in de PDC van Aquon. Vergeet de 1e opmerking van deze paragraaf niet; laat ook de geloosde stof mee analyseren.

Te onderzoeken

Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Zie hierboven


54

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 parameters Toetsingskader Oppervlaktewater

Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn.




55


4.1.1.3.

Lozing van een mestzak




Er is mest in oppervlaktewater terecht gekomen, bijvoorbeeld door een geklapte mestzak. Indicatoren: dode vis, stank, “zwart” water. Een hoog EGV is een indicator voor mest in water (de ammonium in de mest zorgt voor het verhoogde EGV. De in zoet water aan waarden van meer dan 2 mS/cm. (meer dan 2000 µS/cm op de nieuwe veldmeters) Zuurstofloosheid oppervlaktewater (de waterkwaliteit van het ontvangende water verslechtert. Dit kan leiden tot sterven organismen, bv. vis). Stankoverlast Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Evt. dode Je voorkomt hiermee vissen laten negatieve publiciteit. ruimen en happende vissen overzetten (hiervoor kan een beroepsvisser worden ingeschakeld of mensen van een visvereniging) 2 Stopzetten Je zorgt ervoor dat de Geen. lozing waterkwaliteit niet verslechtert. 3 Inperken Je voorkomt verdere Geen. incident, bijv. verspreiding en daarmee door waterkwaliteitsverslechtering gronddammen over een groter gebied. 4 Doorspoelen Verdunning, waardoor de Verspreiding van de effecten op de waterkwaliteit vervuiling (en dus (en daarin levende waterkwaliteitsverslechtering) organismen) worden over een groter gebied. beperkt. Let op: doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT en is feitelijk niet een geen spijtmaatregel. 5 Herstel De negatieve effecten op de Beperkte invloed beluchter. waterkwaliteit waterkwaliteit worden ontvangende beperkt. Je voorkomt Kosten (diesel). Er moet water (bv door hiermee evt. vissterfte. worden afgewogen in het WAT of dit het waard is. afpompen vervuilde water en vervolgens doorspoelen en evt. beluchten). 6

Niets doen

-

Mogelijk treedt vissterfte op. Verontreiniging kan zich verspreiden. Negatieve publiciteit.


56

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Vragen die je jezelf voorafgaand aan WAT kunt stellen/uitzoeken

Beeldvorming • In welke watergang heeft de vervuiling plaatsgevonden? • Vindt er nog steeds lozing plaats en hoe lang is die al bezig? • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd? • Zijn er mogelijkheden om af te dammen? • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht)? • Zijn er happende/dode vissen? Zo ja: welke soort/formaat en hoeveel? Het formaat vis zegt iets over de ernst (mate van zuurstofdip, maar ook de duur van de dip, kleine vis gaat er het eerst aan • Bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? In bestand 12IT026811 is een simpel zuurstof model opgenomen. • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) zie geoweb of G:\Algemeen\CalamiteitenInfo\kaarten, tekeningen etc. tbv WAT, WOT, WBT presentaties\ GIS_bestand tbv calamiteiten.mxd • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel/Natura2000 • WHH-functies: verweven (viswater/waternatuur)/EVZ • KRW • Waterinlaat tbv landbouw/beregening/veedrenking • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie.


Nagaan wat het zuurstofgehalte is. Nagaan wat de EGV is. Eventueel nagaan of er verontreinigingen zijn ontstaan in het oppervlaktewater (zowel in oppervlaktewater als waterbodem). Dit zal vermoedelijk pas uitgevoerd worden als een bevoegd gezag hierom vraagt.


In eerste instantie zijn met name de zuurstofconcentratie en EGV (is deels te relateren aan het toxische ammonium/ammoniak) van belang. Deze zijn direct te meten (veldmeter) en je weet direct hoe het ervoor staat. Een hoog EGV is een indicator voor mest in water (de ammonium in de mest zorgt voor het verhoogde EGV. De in zoet water aan waarden van meer dan 2 mS/cm. (meer dan 2000 µS/cm op de nieuwe veldmeters). Schud ook eens een fles, halfvol met water en zwevend stof gedurende 10 seconden, meet dan na een minuut het O2, weer 10 seconden schudden, weer een minuut wachten, weer O2 meten. Als zuurstof dan meer dan 1mg/l is afgenomen dan is dit een snelle indicatie van een hoog BZV. Eventueel kunnen in een later stadium andere fysisch-chemische parameters worden onderzocht. Te denken valt aan: pH, CZV, BZV, N-Kjeldahl, Totaal N, Totaal P, DOC, Nitriet, Nitraat, ammonium, ammoniak, E-coli (indien je vragen over Volksgezondheid verwacht). Eventueel na de calamiteit ook de slibdikte laten bepalen door de afdeling Onderhoud. Mogelijk zorgt een te dikke sliblaag voor afvoerproblemen. Omdat mogelijk ook de toplaag van de waterbodem is verontreinigd, kan het verzoek komen dit ook te onderzoeken. Hierbij worden 10 steken per max 500 m genomen van de toplaag. Deze worden door de monsternemer in het veld gemengd tot een monster. Per boring wil je de totale slibdikte weten. Het monster kan onderzocht worden op het “Waterbodempakket, aanvulling 5” dat staat beschreven in de PDC van Aquon.


57


Voorafgaand bij het lab aangeven dat je van de resultaten een zgn iBever bestand wil ontvangen.


Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn.




58


4.1.1.4.

Lozing van bluswater


Er is brand geweest. De brand is geblust, het bluswater in deels in oppervlaktewater terecht gekomen.


Stank, visuele verontreiniging, vissterfte


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Indien nog niet gedaan door Altijd goed coördinatiewacht: BOA (laten) waarschuwen i.v.m. handhaving 2 Probeer te achterhalen wat er Van belang voor bij het bedrijf ligt onderzoek i.v.m. de opgeslagen/wordt verwerkings geproduceerd. Organische mogelijkheden van het stoffen (voedingsmiddelen bluswater industrie zorgen vaak voor een hoog BZV) 3 BOA adviseren over te nemen Met resultaat kan Kosten monsters (ook een “blanco” bepaald worden wat te bovenstrooms of een sloot doen met eventueel Denk na over “verderop”). gecompartimenteerd risico’s voor bluswater. monsternemer, Altijd monsters laten nemen laborant! en in de koelkast van Aquon laten zetten. Eventueel kan je in de volgende dagen nog nadenken over het stoffenpakket. 4 Bij grote brand: laat de Beperkt hoeveelheid waterschapsvertegenwoordiger bluswater in sloot in het COPI vragen of de hoeveelheid t bluswater zoveel mogelijk beperkt kan worden (speelt bij nablussen).. 5 Compartimenteren /afdammen Houdt de Kan vaak alleen bij van bluswater. verontreiniging op een beperkte (gronddam/stalen rijplaat) plek. aanvoer/lozing, dus Compartimentering kan zolang er geen Zomogelijk onderscheid leiden tot een regen voorspeld is. maken tussen licht en zwaar goedkopere verwerking vervuild water van het bluswater. 6 Indien er veel neerslag valt en compartimentering niet mogelijk is - Laat via de coordinatiewacht -beperkt de omvang -n.v.t. bij veel de benedenstroomse inlaten neerslag geen sluiten. inlaatbehoefte -Laat extra doorspoelen -verdunt de verontreiniging 7 Niets doen Vervuiling verspreidt zich


59


Beeldvorming • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd. (navragen bij brandweer) • Is er blusschuim gebruikt (blusschuim zorgt voor pH >9) • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht) • Hoelang is de lozing al bezig. • Wat poduceert het bedrijf, wat ligt opgeslagen bij het bedrijf. Dit geeft een indicatie van de kwaliteit van het geloosde bluswater. Bij een brand in een bedrijf uit de voedingsmiddelen industrie kan het bluswater bijvoorbeeld tot een hoog BZV leiden. • bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? In bestand 12IT026811 is een simpel zuurstof model opgenomen. • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. • Zit er een gemeentelijk riool in de buurt waar het water op afgepompt kan worden (in overleg gemeente en beheerder van ontvangende zuivering en beheerder van het “daarachter” liggende oppervlaktewater). Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie.


Houtbrand: • pH, EGV, zuurstof • PAK 16 EPA • Metalen (Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, As, Cd, Hg). Metalen dubbel laten bemonsteren, zowel “totaal” als “na filtratie (totaal is van belang voor vrachten, na filtratie is van belang voor normtoetsing). • Indien met blusschuim is gewerkt ook analyseren op PFOS Brand bij opslagbedrijf/chemische fabriek • betreffende opgeslagen of geproduceerde stoffen • PAK 16 EPA • Metalen (Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, As, Cd, Hg). Metalen dubbel laten bemonsteren, zowel “totaal” als “na filtratie (totaal is van belang voor vrachten, na filtratie is van belang voor normtoetsing). • GC-MS screening vluchtige stoffen (bij grote brand) • Indien met blusschuim is gewerkt ook analyseren op PFOS -altijd een referentiemonster nemen (bovenstrooms of een sloot “verderop”) -altijd twee liter extra monstermateriaal laten nemen en in de koelkast laten zetten, voor het geval er achteraf nog aanvullende parameters worden “bedacht”.

Als de lozing ook tot zuurstofproblemen leidt (geldt niet voor houtbrand): • dagelijks om de 100 meter zuurstofmetingen laten verrichten, zodat omvang en ernst van de vuilwaterbel wordt gemonitord.

Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer.


60

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Omdat mogelijk ook de toplaag van de waterbodem is verontreinigd, kan het verzoek komen dit ook te onderzoeken. Hierbij worden 10 steken per max 500 m genomen van de toplaag. Deze worden door de monsternemer in het veld gemengd tot een monster. Per boring wil je de totale slibdikte weten. Het monster kan onderzocht worden op het “Waterbodempakket, aanvulling 5” dat staat beschreven in de PDC van Aquon. Aanvullend op dit pakket eventueel de stof laten mee analyseren die in het bedrijf werd geproduceerd/opgeslagen. Te onderzoeken parameters Toetsingskader Oppervlaktewater

Zie hierboven Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn.




61


4.1.1.5.

Lozing van olie, diesel of benzine


Er is een onbekende hoeveelheid van een olie-achtige substantie geloosd ( diesel, olie of benzine), waardoor het water over een groot oppervlak is verontreinigd. Het is onduidelijk waar de bron is, en of en hoelang de lozing nog door gaat. Mogelijk is olie afkomstig vanuit een transportmiddel, maar lozing kan ook d.m.v. afstroming van (bedrijfs-)terreinen en/of afkomstig uit een (hemelwater)pijp.


Omdat het onduidelijk is om welke stof het gaat is er mogelijk gevaar voor de volksgezondheid. De olie-achtige substantie waaiert uit over een groot oppervlak en sluit het oppervlak af. Hierdoor zijn problemen te verwachten met de zuurstofhuishouding. Bij een omvangrijke lozing zal een olie-/dieselgeur te ruiken zijn. Wellicht zijn er dode vissen of naar lucht happende vissen zichtbaar, doordat de olie het oppervlaktewater “afsluit”. Op de oevers (vegetatie) kan een zwarte afzetting zichtbaar zijn. Afhankelijk van de eigenschappen van de stof zijn problemen te verwachten voor watervogels, vissen en ander waterleven. LET OP: verwar een oliefilm niet met een ijzer(bacterie)laagje. Een ijzerlaagje verbrokkelt na doorroeren met een stokje terwijl olie weer samenklontert (zie foto).


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Let op eigen veiligheid Geen schadelijke i.v.m. gezondheidsrisico’s; gevolgen gebruik beschermende kleding en kom niet dichter bij dan strikt nodig 2 Vervuilingsbron(nen) Stopt de oorzaak van het Vermoedelijk niet inventariseren en lozing probleem direct uitvoerbaar stopzetten 3 Isoleren olie en Schade blijft zoveel Kostbaar absorberen met oilbooms mogelijk beperkt (niet bij dunne oliefilm of zeer vluchtige stoffen) 4 Verontreinigd oppervlak, Inzicht impact en Kost tijd Verspreidingsrichting en maatregelen snelheid inventariseren 5 Verspreiding voorkomen Houdt de verontreiniging Kan alleen bij door afdammen/ afsluiten op een plek. stagnant water of inlaten risicotraject beperkte afvoer 6 Kadavers (dode vis) ruimen 7 Inzetten dispersiemiddel, Drijvende film wordt Belasting zie Dispergeren_van_olie afgebroken, fysische en waterbodem, biologische afbraak verontreiniging komt wordt bevorderd, beter geconcentreerd in voor watervogels. watermilieu. Beeldvorming Hoeveel m3 wordt/is er geloosd? Hoelang is de lozing al bezig? Hoe zien de komende uren eruit qua weer? IOM WD KWAN.


Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm volksgezondheid) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, •


62


• •


probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. Inlaten t.b.v. beregening gewassen Verweven, EVZ,…

Nagaan om welke stof het gaat en welke eigenschappen de stof heeft (vlampunt, vluchtigheid, etc.) zie CD- ROM chemiekaarten of abonnement; Stoffen en producten Risico's van Stoffen (hyperlink). Hierbij wordt duidelijkheid verkregen over eigenschappen en bestrijdingsmethode. Nagaan of zuurstofloosheid op zou kunnen treden, op basis van mogelijk afbreekbaarheid en/of vorming afdekkend oppervlak. Let op eigen veiligheid i.v.m. gezondheidsrisico’s; gebruik beschermende kleding en kom niet dichter bij dan strikt nodig. Ten behoeve van het nazorgtraject: bemonstering waterbodem *). *) Afhankelijk van type ontvangend water. Hele Mark Vliet bemonsteren vanwege een olievlek van 100 m2 is misschien beetje overdreven, bij een klein slootje is kan dit wel relevant zijn.


Bij lozing van een olieachtige substantie is eerste instantie belangrijk duidelijk te hebben om welke stof het gaat. Is het lichte diesel, zware stookolie of plantaardige olie? Regen kan de lozing versnellen, maar ook verdunnen. Het oppervlaktewater bevat een drijflaag(je) en heeft een donkere, meestal zwarte kleur of er zijn “regenboogkleuren” waarneembaar. Eventueel kan in een later stadium andere fysisch-chemische parameters worden onderzocht. Te denken valt aan: EGV, pH, CZV, BZV, N-Kjeldahl, Totaal N, Totaal P, DOC, Nitriet, Nitraat, ammonium, ammoniak. Omdat het ook mogelijk is dat andere stoffen zijn geloosd kunnen ook de volgende stoffen of stofgroepen worden onderzocht. De resultaten hiervan laten wel enkele dagen op zich wachten. De bruikbaarheid van deze analyses is dus beperkt, omdat het water dat je hebt bemonsterd als is afgevoerd en verdund. In situaties dat de kosten van de schade mogelijk op de veroorzaker kunnen worden verhaald is het nuttig de impact zo goed mogelijk in beeld te brengen. • PAK 16 EPA • BTEX (benzeen tolueen, ethylbenzeen, xyleen, naftaleen, stryeen) • Minerale olie Omdat mogelijk ook de toplaag van de waterbodem is verontreinigd, kan het verzoek komen dit ook te onderzoeken*). Hierbij worden 10 steken per max 500 m genomen van de toplaag. Deze worden door de monsternemer in het veld gemengd tot een monster. Per boring wil je de totale slibdikte weten. Het monster kan onderzocht worden op het “Waterbodempakket, aanvulling 5” dat staat beschreven in de PDC van Aquon. Voorafgaand bij het lab aangeven dat je van de resultaten een zgn. iBever bestand wil ontvangen. *) Afhankelijk van type ontvangend water. Hele Mark Vliet bemonsteren vanwege een olievlek van 100 m2 is misschien beetje overdreven, bij een klein slootje is kan dit wel relevant zijn.

Vervolgacties


Doorspoelen (vraag aan B&B of ze extra water kunnen aanvoeren) indien alle mogelijkheden verwijderen zijn toegepast. Verdunt de verontreiniging. Sneller in een groter ontvangend oppervlaktewater. Het nadeel van doorspoelen kan zijn dat een groter gebied/meer watergangen raken verontreinigd, zij het in lagere concentraties. Niet beluchten. Het nadeel van beluchting is dat de olie zich mengt met het water en minder makkelijk is op te ruimen. Indien (dreigend) zuurstoftekort, zo mogelijk doorspoelen dan wel rondpompen. Ten behoeve van het nazorgtraject: bemonstering waterbodem, zie opm. boven. Meer specialistische info: kennis en adviesinstellingen (hyperlink) Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte)


63

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn. Toetsingskader Waterbodem


Foto’s

Figuur 1 foto bacterievlies

Figuur 2 Foto maatregel lozing dieselolie Kletterwater Roosendaal


64


4.1.1.6.

Lozing van een onbekende stof

Beschrijving calamiteit Kwaliteitsrisico’s “Geen spijt maatregelen”

Het water is vervuild met een nog onbekende stof. De lozer is meestal nog niet achterhaald, immers dan zou ook al snel bekend zijn om wat voor stof het gaat. Stank, visuele verontreiniging, vissterfte Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Indien nog niet gedaan Altijd goed door coördinatiewacht: BOA (laten) waarschuwen i.v.m. handhaving Monsters nodig voor Kosten BOA adviseren over te nemen monsters (ook een bewijslast Denk na over risico’s “blanco” bovenstrooms of voor monsternemer, een sloot “verderop”). laborant! Boa vragen om lozer op te Als bekend is om wat sporen. Als de lozer bekend is , is meestal ook voor stof het gaat dan kunnen er betere bekend om wat voor stof maatregelen worden het gaat. bedacht. Altijd monsters laten nemen en in de koelkast van Aquon laten zetten. Eventueel kan je in de volgende dagen nog nadenken over het stoffenpakket. 2 Vervuilingsbron Altijd goed dichtzetten 3 Afdammen Houdt de verontreiniging De concentratie op een plek. verontreiniging is hoog, dus kans overleven vis klein.

4

5

6

Doorspoelen, deze optie ligt voor de hand als er door regen niet afgedamd kan worden. Laat door de coordinatiewacht benedenstroomse inlaten sluiten. Indien zuurstofprobleem: Beluchten


Niets doen

-



Kan alleen bij beperkte aanvoer/lozing Let op: Doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT en is feitelijk niet een geen spijtmaatregel

Kosten (diesel).Met name het ’s nachts en in het weekend laten bijvullen van diesel is duur. (> week beluchten: tienduizenden euro’s) Handhavingstraject wordt mogelijk gefrustreerd. Mogelijk treedt vissterfte op.

65


Beeldvorming • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd. • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht) • Hoelang is de lozing al bezig. • Is de kwaliteit van het geloosde water (globaal) bekend? • bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel (zie document 12IT026811) in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit.

Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. … • Uit te voeren onderzoek

In de vuilwaterbel: • pH, EGV, zuurstof, BZV, CZV, Kjeldahl-stikstof, NH4, NH3,nitriet, nitraat, totaal-fosfaat, E-coli • GC-MS screening vluchtige stoffen • PAK 16 EPA BTEX (benzeen tolueen, ethylbenzeen, xyleen, naftaleen, stryeen) Metalen (Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, As, Cd, Hg). Metalen dubbel laten bemonsteren, zowel “totaal” als “na filtratie (totaal is van belang voor vrachten, na filtratie is van belang voor normtoetsing). -altijd een referentiemonster nemen (bovenstrooms of een sloot “verderop”) -altijd twee liter extra monstermateriaal laten nemen en in de koelkast laten zetten, voor het geval er achteraf nog aanvullende parameters worden “bedacht”.

Als de lozing ook tot zuurstofproblemen leidt: • dagelijks om de 100 meter zuurstofmetingen laten verrichten, zodat omvang en ernst van de vuilwaterbel wordt gemonitord.

Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer.


Zie hierboven


66

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Toetsingskader Oppervlaktewater





67


4.1.1.7.

Lozing op de Maas, Amer of in Belgie


Er komt van [email protected] een melding binnen bij de calamiteitencoördinator en de Coördinatiewacht, dat op de Maas een lozing heeft plaatsgevonden, of er komt vanuit de regio een bericht binnen dat op de Amer een lozing heeft plaats gevonden. Een andere variant is dat in België een lozing heeft plaatsgevonden die onze kant op komt. Omdat dit twee deelscenario’s zijn, worden ze hieronder apart uitgewerkt.


Als het vervuilde water in ons beheergebied komt kunnen er waterkwaliteitsproblemen ontstaan. Afhankelijk van het type lozing kan dit vissterfte betreffen, maar ook kunnen dit problemen zijn die niet direct zichtbaar zijn (ophoping toxische stoffen in de voedselketen). Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Vervuilingsbron laten Altijd goed dichtzetten 2 Bij een lozing op Maas of Verontreiniging blijft op In tijd van droogte Amer moeten alle inlaten buitenwater en niet in kan een (tijdelijk) ons watersysteem. watertekort optreden. en sluizen dichtgezet worden. Een overzicht van Geen doorspoeling de inlaten is weergegeven waardoor kans op op de laatste pagina’s. blauwalg wordt vergroot. Ter info is eveneens een overzicht gegeven van de gemalen die lozen op Amer/Hollandsch Diep en waar ook een uitstroom duiker aan gekoppeld is.

“Geen spijt maatregelen” Lozing Amer/Maas

3

4

5 6

Afdammen Als niet zeker is of verontreiniging in ons beheergebied is gekomen, kunnen watergangen mogelijk worden afgedamd. Doorspoelen, deze optie ligt voor de hand als er door regen niet afgedamd kan worden. Laat door de coordinatiewacht benedenstroomse inlaten sluiten. Indien zuurstofprobleem: Beluchten Niets doen

Houdt de verontreiniging op een plek, stroomt niet verder ons beheergebied in.

De concentratie verontreiniging is hoog, dus kans overleven vis klein.


Kan alleen bij beperkte aanvoer/lozing Let op: Doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT en is feitelijk niet een geen spijtmaatregel


Kosten (diesel).

-

Handhavingstraject wordt mogelijk gefrustreerd. Mogelijk treedt vissterfte op.


68

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 “Geen spijt maatregelen”

1

Lozing België

2


Maatregel Vervuilingsbron laten dichtzetten Lozing vanuit België komt sowieso ons gebied binnen via Boven Mark, Aa of Weerijs en Molenbeek omdat deze watergangen niet/moeilijk zijn af te dammen.

Voordelen Altijd goed

Nadelen -

Door extra debiet wordt de verontreiniging zsm uit het beheergebied gespoeld. Door extra debiet wordt de verontreiniging verdund.

Door extra debiet zal afdammen al helemaal niet meer lukken. Als extra debiet gerealiseerd kan worden (bediening en beheer) dan kun op andere plekken een tekort ontstaan.

Proberen door extra debiet op de betreffende watergangen te krijgen

LET OP: Doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT

3

Indien zuurstofprobleem: Beluchten


4

Niets doen

-

LET OP: Doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT Kosten (diesel).Met name het ’s nachts en in het weekend laten bijvullen van diesel is duur. (> week beluchten: tienduizenden euro’s) Handhavingstraject wordt mogelijk gefrustreerd. Mogelijk treedt vissterfte op.

NB In de beken zitten geen inlaten en deze kunnen dus niet dichtgezet worden (mededeling B&B). In een dergelijk geval advies om bv geen water te onttrekken voor veedrenking of irrigatie. Beeldvorming • Hoeveel m3 wordt/is er geloosd. • Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht) • Hoelang is de lozing al bezig. • Is de kwaliteit van het geloosde water (globaal) bekend? • bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? In bestand 12IT026811 is een simpel zuurstof model opgenomen. • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. • Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. • … … •


69

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Uit te voeren onderzoek

In de vuilwaterbel: • pH, EGV, zuurstof, BZV, CZV, Kjeldahl-stikstof, NH4, NH3,nitriet, nitraat, totaal-fosfaat, E-coli • GC-MS screening vluchtige stoffen • PAK 16 EPA BTEX (benzeen tolueen, ethylbenzeen, xyleen, naftaleen, stryeen) Metalen (Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, As, Cd, Hg). Metalen dubbel laten bemonsteren, zowel “totaal” als “na filtratie (totaal is van belang voor vrachten, na filtratie is van belang voor normtoetsing). -altijd een referentiemonster nemen (bovenstrooms of een sloot “verderop”) -altijd twee liter extra monstermateriaal laten nemen en in de koelkast laten zetten, voor het geval er achteraf nog aanvullende parameters worden “bedacht”.

Als de lozing ook tot zuurstofproblemen leidt: • dagelijks om de 100 meter zuurstofmetingen laten verrichten, zodat omvang en ernst van de vuilwaterbel wordt gemonitord.

Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Te onderzoeken parameters Toetsingskader Oppervlaktewater

Zie hierboven Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn.


Voor (water)bodems zijn de normen afhankelijk van de hoeveelheid organische stof en lutum dat aanwezig is in het monster. Als je een opdracht geeft aan het laboratorium om een waterbodem te laten bemonsteren, geef aan dat het monster ook op lutum en organische stof wordt onderzocht. V


70


Type

naam

opmerking

Duikers

Inlaat Oosterhout

INLAAT

Duikers

Inlaat Westbeer

INLAAT

Duikers

Inlaat Bovensluis

INLAAT

Duikers

Inlaat Snijders

INLAAT

Duikers

Inlaat Herengracht Drimmelen

INLAAT

Duikers

Inlaatduiker Oranjepolder

INLAAT

Duikers

Inlaatduiker Houtsesteeg

INLAAT

Duikers

afvoer Amersluis 1

Ook inlaat?

Duikers

afvoer Amersluis 2

Ook inlaat?

Duikers

afvoer Amersluis 3

Ook inlaat?

Duikers

Riooloverstort Gooikensdam

Ook inlaat?

Duikers

in oostelijke zwaaikom van Amercentrale

Ook inlaat?

Duikers

Stadsesluis Willemstad

Ook inlaat?

Duikers

Ten zuiden van Amercentrale

Ook inlaat?

Sluizen

Amersluis

Sluizen

Marksluis

Sluizen

Roode Vaart

Sluizen

Waalwijk

Sluizen

Schipdiep

Sluizen

Lage Zwaluwe

Gemalen Dombosch

met bijbehorende uitlaatduiker

Gemalen Middelschans


Gemalen Plukmade


Gemalen Keizersveer


Gemalen Moerdijk


Gemalen Overdiep


Gemalen Horsten


Gemalen Geertruidenberg


Gemalen Niervaert


Gemalen Tonnekreek


Gemalen Willemstad


Gemalen Rivierzicht


Gemalen Schuddebeurs



71



72



73


4.1.1.8.

Lozing XTC afval


In het beheergebied is XTC afval gedumpt. Vaten en vuilniszakken chemicaliën zijn in de sloot en talud gedumpt. Mogelijk lekken de vaten chemicaliën in het oppervlaktewater.


Het doden van al het (water)leven in en rondom de sloot. ophoping chemicaliën in voedselketen.


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen Altijd goed. Eventueel 1 Indien nog niet gedaan door coördinatiewacht: bewijs en sporen kunnen door politie worden Politie inschakelen ivm onderzocht. sporenonderzoek en coördinatie opruimen vaten. De Landelijke Faciliteit Ondersteuning Ontmantelen (LFO) (onderdeel KLPD) ontmantelt XTC-labs. Zij zullen door politie mogelijk worden betrokken bij opruimen afval.

2

3

BOA (laten) waarschuwen i.v.m. handhaving. Afdammen

BOA adviseren over te nemen monsters (ook een “blanco” bovenstrooms of een sloot “verderop”).

Houdt de verontreiniging op een plek. Relatief weinig water dat verontreinigd raakt (en evt afgevoerd hoeft te worden).

Monsters nodig voor eventuele bewijslast.

Altijd monsters laten nemen en in de koelkast van Aquon laten zetten. Eventueel kan je in de volgende dagen nog nadenken over het stoffenpakket.

De concentratie verontreiniging is hoog, dus kans overleven vis klein. Kan alleen bij beperkte aanvoer/lozing Kosten Als het is aangetoond zijnde XTC afval, dan is nog steeds niet duidelijk wie de veroorzaker is (bewijzen/aanwijzen van dader gaat niet lukken) Denk na over risico’s voor monsternemer, laborant! XTC-afval kan erg ZUUR of BASISCH zijn.

4

Gezien de vermoedelijk beperkte omvang van de verontreiniging ligt doorspoelen niet voor de hand omdat de omvang


74


5

6



beperkt kan worden door afdammen. Niets doen

Na het opschonen van water (afpompen) eventueel een waterbodemonderzoek laten uitvoeren.

-

Je weet of de waterbodem sterk verontreinigd is.

Handhavingstraject wordt mogelijk gefrustreerd. Mogelijk treedt vissterfte op. Verontreiniging kan zich verspreiden. Als een verontreiniging is aangetoond is niet zeker dat dit door XTC afval komt of dat het een historische verontreiniging is.

Beeldvorming • Om hoeveel vaten/afval gaat het? • Is bekend of de vaten lekken? • Is het mogelijk de watergang af te dammen? • Hoelang ligt het afval al in de watergang? • Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit. • Soms ruik je een vage anijslucht, of een penetrante ammoniakgeur Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel • KRW • Natura2000 • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. • In de watergang waar het afval is gevonden: pH, EGV, zuurstof, aceton (is een typische XTC indicator). -altijd een referentiemonster nemen (bovenstrooms of een sloot “verderop”) -altijd twee liter extra monstermateriaal laten nemen en in de koelkast laten zetten, voor het geval er achteraf nog aanvullende parameters worden “bedacht”. Als de lozing ook tot zuurstofproblemen leidt: • dagelijks om de 100 meter zuurstofmetingen laten verrichten, zodat omvang en ernst van de vuilwaterbel wordt gemonitord.


Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Zie hierboven


75

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Toetsingskader Oppervlaktewater





76


4.1.2.

Leidingbreuk of beperkte capaciteit AWP


Een persstation van de afvalwaterpersleiding (AWP) is uitgevallen waardoor ter plaatse rioolwater (oa van industriegebied Moerdijk) is overgestort. Het is onduidelijk hoe lang het probleem gaat duren.


Omdat het een overstort betreft zijn problemen te verwachten met de zuurstofhuishouding van het ontvangend oppervlaktewater. Omdat het afvalwater uit de AWP betreft, bestaat de kans dat stoffen vanuit de industrie Moerdijk zijn geloosd.


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Evt. dode vissen laten Je voorkomt hiermee ruimen en happende negatieve publiciteit vissen overzetten (hiervoor kan een beroepsvisser worden ingeschakeld of mensen van een visvereniging) 2 Vervuilingsbron Stopt de oorzaak van Vermoedelijk niet direct dichtzetten het probleem uitvoerbaar Daardoor vermindert Deze pompen zijn in beheer 3 De Verbeterd aanvoer van gemeenten. ’s Nachts Gescheiden Stelsel (VGS) pompen rioolwater. moeilijk te bereiken. uitzetten. Met name de VGS pompen van Als het niet regent heeft dit geen effect. Meestal is AWP Etten-industrie en Roosendaal zetten slechts gedeeltelijk gestremd. zoden aan de dijk, Afvoer van DWA lukt vaak nog wel, alleen bij regen samen circa 1000 ontstaan er problemen. m3/uur bij regen. 4 Afdammen Houdt de De concentratie Zo mogelijk verontreiniging op een verontreiniging is hoog, dus onderscheid maken in plek. Relatief weinig kans overleven vis klein. meer en minder water dat vervuild water. verontreinigd raakt Kan alleen bij beperkte (en evt afgevoerd aanvoer/lozing. hoeft te worden -> scheelt in de verwerkingskosten). 5 Doorspoelen Verdunning, waardoor Verspreiding van de de effecten op de vervuiling (en dus Deze optie ligt voor waterkwaliteit (en waterkwaliteitsverslechtering) de hand als er door daarin levende over een groter gebied. regen niet afgedamd organismen) worden kan worden of als het beperkt. Let op: doorspoelen kan pas om te veel na goedkeuring WAT en is overstortwater gaat. Sneller in een groter feitelijk niet een geen ontvangend spijtmaatregel. Laat door de oppervlaktewater. coördinatiewacht benedenstroomse inlaten sluiten. 6 Beluchten Extra zuurstof in Beperkte invloed beluchter. water, waardoor o.a. vissterfte kan worden Kosten (diesel). Er moet voorkomen. worden afgewogen in het WAT of dit het waard is.


77

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 7

Niets doen

-

Mogelijk treedt vissterfte op. Verontreiniging kan zich verspreiden.


Negatieve publiciteit. Beeldvorming • In welke watergang heeft de vervuiling plaatsgevonden? Zie hiervoor Bijlage: 4.2.3 Overzichtskaarten laagste overstorten per rioolgemaal • • • • •

• •

Vindt er nog steeds lozing plaats en hoe lang is die al bezig? Hoeveel m3 wordt/is er geloosd? Zijn er mogelijkheden om af te dammen? Hoeveel “doorspoelwater” is er beschikbaar (wachtdienst kwantiteit, coordinatiewacht)? Zijn er happende/dode vissen? Zo ja: welke soort/formaat en hoeveel? Het formaat vis zegt iets over de ernst (mate van zuurstofdip, maar ook de duur van de dip, kleine vis gaat er het eerst aan). Bij zuurstofproblemen, is met een zuurstofmodel in te schatten tot hoever zuurstof uit zal zakken en hoe de “vuilwaterbel” zich verplaatst? Hoe zien de komende uren eruit qua weer? In overleg met wachtdienst waterkwantiteit.

Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) zie geoweb of G:\Algemeen\CalamiteitenInfo\kaarten, tekeningen etc. tbv WAT, WOT, WBT presentaties\ GIS_bestand tbv calamiteiten.mxd. Zie hiervoor ook Bijlage: 4.2.3 Overzichtskaarten laagste overstorten per rioolgemaal • Zwemwater • Stedelijk gebied/woonwijken (ivm bacteriologische verontreiniging) • Natte natuurparel/Natura2000 • WHH-functies: verweven (viswater/waternatuur)/EVZ • KRW • Waterinlaat tbv landbouw/beregening/veedrenking • (volks)tuinen in de nabijheid van de lozing. • Tabel 2 en 3 soorten (dit zijn de beschermde soorten, als het mogelijk is, probeer je deze soorten te sparen), Je kunt dit vinden op GEOweb, > Ecologie. • Uit te voeren onderzoek

Nagaan of zuurstofloosheid is opgetreden –of op zal treden, zie te onderzoeken parameters. Nagaan wat de EGV is. Eventueel nagaan of andere verontreinigingen zijn ontstaan (zowel in oppervlaktewater als waterbodem). Dit zal vermoedelijk pas uitgevoerd worden als een bevoegd gezag hierom vraagt.


Bij een overstort zijn in eerste instantie met name de zuurstofconcentratie en EGV (is deels te relateren aan het toxische ammonium/ammoniak) van belang. Deze zijn direct te meten (veldmeter) en je weet direct hoe het ervoor staat. Er is duidelijk iets aan de hand wanneer je in zoet water meer dan 2 mS/cm. (meer dan 2000 uS/cm op de nieuwe veldmeters) meet. Schud ook eens een fles, halfvol met water en zwevend stof gedurende 10 seconden, meet dan na een minuut het O2, weer 10 seconden schudden, weer een minuut wachten, weer O2 meten. Als zuurstof dan meer dan 1mg/l is afgenomen dan is dit een snelle indicatie van een hoog BZV. Eventueel kan in een later stadium andere fysisch-chemische parameters worden onderzocht. Te denken valt aan: EGV, pH, CZV, BZV, N-Kjeldahl, Totaal N, Totaal P, DOC, Nitriet, Nitraat, ammonium, ammoniak, E-coli (indien je vragen over Volksgezondheid verwacht).


78

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Omdat vermoedelijk ook industrieel afvalwater is geloosd kunnen ook de volgende stoffen of stofgroepen worden onderzocht. De resultaten hiervan laten wel enkele dagen op zich wachten. De bruikbaarheid van deze analyses is dus beperkt, omdat het water dat je hebt bemonsterd al is afgevoerd en verdund. • PAK 16 EPA • BTEX (benzeen tolueen, ethylbenzeen, xyleen, naftaleen, stryeen) Metalen (Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, As, Cd, Hg) Metalen dubbel laten bemonsteren, zowel “totaal” als “na filtratie (totaal is van belang voor vrachten, na filtratie is van belang voor normtoetsing). Eventueel na de calamiteit ook de slibdikte laten bepalen door de afdeling Onderhoud. Mogelijk zorgt een te dikke sliblaag voor afvoerproblemen. Omdat mogelijk ook de toplaag van de waterbodem is verontreinigd, kan het verzoek komen dit ook te onderzoeken. Hierbij worden 10 steken per max 500 m genomen van de toplaag. Deze worden door de monsternemer in het veld gemengd tot een monster. Per boring wil je de totale slibdikte weten. Het monster kan onderzocht worden op het “Waterbodempakket, aanvulling 5” dat staat beschreven in de PDC van Aquon. Voorafgaand bij het lab aangeven dat je van de resultaten een zgn iBever bestand wil ontvangen. Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Toetsingskader Oppervlaktewater

Voor zuurstof indicatie: • Verlaagd ≤ 4 mg/l • Ernstig ≤ 1-0,5 mg/l (kans op vissterfte) De overige resultaten (indien van toepassing) kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1 (niet uitputtend). Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet.


Vraag indien mogelijk tijdens kantooruren of er extra toetsmogelijkheden zijn. Voor (water)bodems zijn de normen afhankelijk van de hoeveelheid organische stof en lutum dat aanwezig is in het monster. Als je een opdracht geeft aan het laboratorium om een waterbodem te laten bemonsteren, geef aan dat het monster ook op lutum en organische stof wordt onderzocht. Voor de toetsing kun je de volgende dag Hermen of Jaap benaderen.


79


Afvoerschema van de AfvalWater Persleiding


80


herinventarisaties 0,50 xPOC+DWA t/m PS Rdaal oude oude WGT gegevens 2012 0,5 xPOC+DWA Rdaal-BopZ VERGUNNING VERGUNNING DWA DWA DWA POC POC POC KERN+ eigen kern kern+doorvoer inwoners industrie totaal gemengd VGS totaal kern DOORVOER m3/uur m3/h m3/h m3/h m3/h m3/h m3/h m3/h M3/H M3/H Moerdijk Langeweg Zevenbergen Klundert IHM Injec ties SNC, Basell, vuilstort Persstation Moerdijk Noordhoek Oude Molen Heijningen Fijnaart Standdaarbuiten Oudenbosch Etten-Industrie / Vosdonk Hoeven Bosschenhoofd Oudenbosch-Albano Sc hijf Rucphen St. Willebrord Zegge1) Zegge AWP Stampersgat Oud-Gastel De Heen Steenbergen Kruisland Nispen Roosendaal Injec ties jaartsveld, bosbad hoeven, v gansewinkel Persstation Roosendaal Lepelstraat Moerstraten Heerle Wouw Wouwse Plantage Bergen op Zoom Persstation Bergen op Zoom Huijbergen Inj. (Vliegbasis) Woensdrecht / Hheide Armendijk Totaal RWZI Bath Effluentgemaal Bath

120 40 937 422 1603 670 3792 88 6 23 331 126 797 662 346 217 255 68 220 863 95 53 397 35 857 133 99 5066 118 14646 110 18 133 279 71 4296 19554 105 30 260 21 19970

120 40 976 422 1723 670 3792 88 6 23 361 126 1284 662 346 217 471 68 288 863 95 1246 53 450 35 892 133 99 5165 118 14633 110 18 133 540 71 4296 19554 105 30 395 21 19935

12 7 152 57

15 1 8 53 25 81 3 66 21 43 14 46 145 20 12 73 4 107 20 13 678

20 4 14 48 12 523 23 122

26 80 17 552 670

103 213 3 6 5 1 3 72 5

26 92 3 2 726 118 1 21 5 10 456 3 30 49 21

38 7 232 73 552 670 1572 15 1 8 53 25 184 215 69 27 48 15 49 217 25 0 12 73 30 199 22 16 1404 118 4396 21 4 36 52 22 979 5510 26 30 171 21 5759

82 48 967 440 0

0 0 43 0 868

82 48 1010 440 868

106 0 30 254 116 476 0 403 201 234 66 212 1044 106

0 0 0 0 0 31 392 0 0 6 0 4 96 4

106 0 30 254 116 507 392 403 201 240 66 216 1140 110

100 488 20 648 118 98 3068

0 26 0 45 2 0 438

100 514 20 693 120 98 3506

89 14 97 227 56 2776

0 165

89 14 97 227 56 2941

133

0

133

8

57

65

79 31 737 293 986 670 2795 68 1 23 180 83 437 411 270 217 168 48 157 787 80 0 62 329 40 545 82 65 3157 118 10123 66 11 84 166 50 2450 12950 105 30 395 21 13501

79 31 768 293 1065 670 2795 68 1 23 203 83 724 411 270 217 263 48 205 787 80 1072 62 329 35 585 82 65 3222 118 10123 66 11 84 327 50 2450 12950 105 30 395 21 13501

normaal bedrijf % tov normaal in te stellen afnamecapaciteit kern+doorvoer m3/h 105 77 79 69 62 85 77 15 115 69 83 79 62 78 100 75 71 82 116 84 97 117 82 100 73 62 65 74 81 60 62 63 61 70 61 76 100 100 77

75 40 976 422 1723 670 3290 88 6 20 295 100 915 662 346 217 350 68 250 680 95 1100 53 400 35 800 133 99 4350 105 12539 110 18 133 540 71 4000 17150 105 30 395 21 17566

Bovenstaand figuur is een screendump van het excelbestand dat hoort bij de maatgegevende scenario’s. Met dit excelbetand kan je snel berekenen wat het effect is van het terugtoeren van de rioolgemalen op het totale aantal kuub’s dat naar RWZI Bath gaat. In dit voorbeeld zijn alle gemalen zo geknepen dat de DW helemaal wordt afgenomen, en dat de POC (pomp over capaciteit) 50% wordt geknepen. De POC is de hoeveelheid regenwater die het gemaal kan verwerken. Handboek Calamiteitenzorg Waterschap Brabantse Delta – deel 2

81


4.1.3.

Vissterfte


Kwaliteitsrisico’s “Geen spijt maatregelen”

In een watergang is massale vissterfte (enkele honderden dode vissen) opgetreden. (in par. 4.1.4. is een aantal oorzaken beschreven van vissterfte, o.a. zomer- en wintersterfte) De kans bestaat dat er nog meer dode vissen zullen komen bovendrijven. Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Vis laten ruimen (via Je neemt daarmee de Geen. Coördinatiewacht) en evt. infectiebron (bijv. locatie+hoeveelheden botulisme) weg en laten registeren. zorgt ervoor dat de waterkwaliteit niet verslechterd. 2 Zuurstof meten (en Je kunt dan Geen. evt. EGV) en zo inschatten of er evt. mogelijk een (riool)lozing heeft stoppen/uitstellen plaatsgevonden of dat zuurstofvragende je de oorzaak toch in activiteiten, zoals een andere hoek moet maaien en baggeren. zoeken. En je kunt maatregelen nemen om evt. zuurstofdip te bestrijden. 3 Evt. overzetten Je voorkomt hiermee Geen. happende vissen nog meer dode vis en (hiervoor kan een negatieve publiciteit. beroepsvisser worden ingeschakeld of mensen van een visvereniging) 4

Doorspoelen (wanneer zuurstofgehalte te laag is)

Door extra zuurstof in het water voorkom je nog meer dode vis.

Let op: doorspoelen kan pas na goedkeuring WAT en is feitelijk niet een geen spijtmaatregel.

5

Wanneer doorspoelen niet mogelijk is: beluchten (wanneer zuurstofgehalte te laag is). Luchtslang moet vrij van de bodem blijven. Beluchten met fontein of waterkanon (toevoer zuurstof en afkoeling). Let op dat water niet vertroebeld door opwerveling

Door extra zuurstof in het water voorkom je nog meer dode vis.

Kosten (diesel), met name het bijvullen ‘s avonds en in het weekend kost bij inzet langer dan een week tienduizenden euro’s.

Je creëert een plek waar de vissen naartoe kunnen vluchten. .

Mogelijk beperkte invloed beluchter


82


6

7

Als geen directe aanleiding voor vissterfte (O2tekort/blauwalg/andere verontreiniging), en T>20 oC dan denken aan visziekten/botulisme: handelen naar instructie botulisme (DBP 2 Waterkwaliteit) Niets doen

Oorzaak vissterfte wordt (wellicht) duidelijk. Indien uitslag botulisme is, kan hiervoor gewaarschuwd worden.

Geen.

(Stank)klachten omwonenden, negatief in de publiciteit, mogelijk waterkwaliteitsverslechtering


Beeldvorming • In welke watergang is de vissterfte opgetreden? • Is hier in het verleden al eerder vissterfte opgetreden (zie groeilijst op G:\SBO-Onderzoek\T ecologie_Marco\Vissterfte) • Sinds wanneer is er sprake van dode vis? • Hoeveel dode vissen zijn er geconstateerd? • Zijn er onlangs (veel) vissen uitgezet? • Om wat voor vissoorten gaat het? Soorten als brasem, kolblei en winde kunnen relatief slecht tegen lage zuurstofgehalten. • Wat is de grootte van de vissen (veel kleine vis zegt mogelijk iets anders dan wanneer ook grote vissen sterven/zijn gestorven) • Is er ook sterfte onder (water)vogels? • Zijn er nog happende vissen aanwezig? • Hoe ziet het water eruit (kleur, troebel)? • Is er sprake van (volledige) kroosbedekking of overmatige algengroei? • Is er een (dikke) sliblaag aanwezig? • Hoe zijn de weersomstandigheden? • Zitten er overstorten op de watergang? • Zijn er mogelijkheden om door te spoelen? • Is er onlangs gemaaid? (bij verkeerd maaien worden de vissen “in een hoekje gedreven”)


Nagaan wat het zuurstofgehalte, de EGV en de watertemperatuur is. Eventueel nagaan of er verontreinigingen zijn ontstaan in het oppervlaktewater. Bij vermoeden botulisme en/of (blauwalg)vergiftiging, enkele vissen opsturen naar Lelystad voor onderzoek (zie DBP 2 Waterkwaliteit voor procedures en nummers). Let op: hiervoor zijn ‘verse kadavers’ nodig, liefst verlamde exemplaren vangen voordat ze naar de bodem zakken. Type E is ook besmettelijk voor de mens. Bij het vermoeden van een overstort zijn in eerste instantie met name de zuurstofconcentratie en EGV (is deels te relateren aan het toxische ammonium/ammoniak) van belang. Deze zijn direct te meten (veldmeter) en je weet direct hoe het ervoor staat. Er is duidelijk iets aan de hand wanneer je in zoet water meer dan 2 mS/cm. (meer dan 2000 µS/cm op de nieuwe veldmeters) meet.


Schud ook eens een fles, halfvol met water en zwevend stof gedurende 10 seconden, meet dan na een minuut het O2, weer 10 seconden schudden, weer een minuut wachten, weer O2 meten. Als zuurstof dan meer dan 1mg/l is afgenomen dan is dit een snelle indicatie van een hoog BZV. Eventueel kan in een later stadium andere fysisch-chemische parameters worden onderzocht. Te denken valt aan: EGV, pH, CZV, BZV, N-Kjeldahl, Totaal N, Totaal P, DOC, Nitriet, Nitraat, ammonium, ammoniak. Voorafgaand bij het lab aangeven dat je van de resultaten een zgn. iBever bestand wil


83


ontvangen. Let op: gebruikt de “calamiteiten meetpunten” met de nummers 999993, 999994, 999995, 999996, 999997, 999998 en 999999. Op verzoek van Aquon niet twee monsters aanleveren met hetzelfde meetpuntnummer. Meer weten? Kijk op: Vissterfte - Sportvisserij Nederland (hyperlink) Toetsingskader Oppervlaktewater

De resultaten van het oppervlaktewater kunnen worden getoetst aan de normen die zijn opgenomen in bijlage 4.2.1. Let op, de opgenomen normen zijn indicatief om een idee te geven van de orde van grootte. Als een bepaalde stof net over de norm ligt is dit minder erg dan als de norm 10 maal overschreden wordt. Per stof wordt gekeken of het aan de norm voldoet. Er wordt echter geen eindoordeel of klasse oordeel gegeven. Als een stof niet aan een norm voldoet, voldoet in principe het hele monster niet.

Afhandeling

Het contactcentrum houdt alle gevallen van vissterfte bij. Door K&A wordt dit verwerkt in een groeilijst vissterfte (zie G:\SBO-Onderzoek\T ecologie_Marco\Vissterfte).

4.1.4.

Mogelijke oorzaken vissterfte

(Bron: Sportvisserij Nederland, Basisboek visstandbeheer, hoofdstuk 5 Vissterfte) Zomersterfte In algenrijk of plantenrijk water kan vooral aan het einde van de zomer vissterfte agv zuurstoftekort optreden. De algen en planten beginnen af te sterven en te verteren, en produceren overdag niet voldoende zuurstof om ’s nachts in de zuurstofbehoefte van het verteringsproces te voorzien. De vissterfte treedt vaak op in de vroege ochtenduren na een bewolkte dag waarop weinig fotosynthese heeft plaatsgevonden. Ook kunnen zomerse onweersbuien tot vissterfte leiden. In combinatie met een lage luchtdruk en de instroom van koud water zinken algen naar de bodem. De fotosynthese stopt en de algen sterven af, waardoor het zuurstofgehalte daalt. Daarnaast kan de koud waterinstroom er toe leiden dat de warmere onderlaag met zuurstofloos bodemmateriaal en al naar boven komt en zich door het water mengt met als gevolg dat het zuurstofgehalte daalt. Wintersterfte Wanneer een water tijdens de winter door ijs wordt bedekt, kan de windwerking geen zuurstof meer in het water brengen. Zolang het ijs helder is en er daardoor voldoende zonlicht in het water kan schijnen, hoeft dit geen bezwaar te zijn. De algen die tijdens de winter nog in het water aanwezig zijn, kunnen meestal voldoende zuurstof produceren om de vis in zijn zuurstofbehoefte te voorzien. Wanneer een laag sneeuw het ijs bedekt, dan kan het zonlicht nauwelijks in het water schijnen terwijl er wel zuurstof verdwijnt door rotting. Daarnaast kunnen in de waterbodem giftige afbraakproducten ontstaan, zoals ammoniak en zwavelwaterstof. Lang aanhoudende vorstperioden kunnen dan massale vissterfte opleveren. De temperatuur van het water zelf vormt geen probleem, mits de vis kan acclimatiseren. Over het algemeen is een verandering van max. 5 graden C per dag mogelijk, gevolgd door een stabiele periode van enkele dagen om de stofwisseling op orde te laten komen. Een sterke temperatuurwisseling is onnatuurlijk. Vissen die zich tijdens de winter ophouden in het warme water van een elektriciteitscentrale, kunnen dood gaan door de temperatuurverandering die optreedt na het tijdelijk uitschakelen van de centrale. Een winterse bedreiging voor vissen kan ook de instroom van smeltwater met strooizout vanaf wegdekken zijn. Vissen die niet bestand zijn tegen hoge zoutgehalten leggen hierbij het loodje. Kroosbedekking Op plaatsen waar het wateroppervlak wordt bedekt door een laag kroos, kan geen of nauwelijks instraling van zonlicht plaatsvinden, waardoor vrijwel geen aanmaak van zuurstof plaatsvindt. In geheel met kroos bedekte wateren is het zuurstofgehalte vaak erg laag. Indien mogelijk zullen de vissen via duikers of sloten zijn weggetrokken naar aangrenzende wateren met een hoger zuurstofgehalte. Bij het ontbreken van deze migratiemogelijkheden zal de visstand door sterfte (nagenoeg) zijn verdwenen. Kwelwater Tijdens de warme zomermaanden vindt er veel verdamping van water plaats. Wanneer deze verdamping niet wordt gecompenseerd door regenval of toevoer van oppervlaktewater elders, zal het waterpeil dalen. Door de afname van de hoeveelheid water neemt de druk van het oppervlaktewater op grondwaterlagen af, waardoor


84


meer kwelwater dan anders opborrelt. Wanneer dit kwelwater zuurstofarm is, kan dit tijdens lange droge perioden het zuurstofgehalte van het water verlagen. Een extra complicatie levert soms ijzerrijk kwelwater op. Een ijzerhydroxide-neerslag op de kieuwen veroorzaakt dan, vooral in de winter, ademnood, door de werking van ijzerbacteriën. Lozing van organische stoffen Het zuurstofgehalte zal abrupt dalen door de instroom van een verontreinigende, organische stof. Bij de biologische afbraak van de organische verontreiniging wordt zuurstof uit het water verbruikt, waardoor het zuurstofgehalte van het water gedurende enkele dagen of weken sterk daalt. Vissterften kunnen optreden na de instroom van rioolwater, gier, bluswater (bij een brand) en afvalwater van een melk- of papierfabriek. Van watergangen kunnen zo lange trajecten zuurstof- en visloos worden. Sommige industriële verontreinigingen kunnen eveneens een zuurstofdaling veroorzaken. Olievlekken hebben als effect dat ze het water afsluiten voor zuurstofuitwisseling en zuurstof producerende planten doen afsterven. Te hoge of te lage zuurgraad De meeste vissoorten kunnen en pH lager dan 5 en hoger dan 9 niet verdragen. De meeste wateren in Nederland zin voldoende gebufferd, vooral door het neutraliserende kalk, zodat deze waarden zelden worden overschreden. Bij afbraak van organisch (bodem)materiaal door bacterien wordt zuurstof verbruikt en omgezet in koolstofdioxide. Hierdoor zal niet alleen het zuurstofgehalte dalen, maar ook zal de pH lager worden. Verder kan bij extreme algenbloei of waterplantenwoekering onder invloed van fotosynthese veel koolstofdioxide uit het water verdwijnen. Hierdoor stijgt de pH op zonnige dagen soms tot boven de kritieke waarde 10. Een te lage pH kan het gevolg zijn van een lozing van zuren of van hemelwater dat bij een zware bui uit een zure omgeving het viswater instroomt. Een hoge pH kan ontstaan door de lozing van afvalwater met sterk basische stoffen. Een zuurgraadvergiftiging is bij vissen herkenbaar in drie stadia. Eerst treedt bruinkleuring van kieuwdekselranden en kieuwen op. Het kieuwweefsel zet op en scheidt veel slijm af. Er treedt een melkachtige vertroebeling op van huid en ogen. De slijmhuid laat los en de buik verkleurt rood. Tenslotte gaan vissen traag rondzwemmen en raken verlamd. Baggeren en maaien Tijdens baggeren en maaien in de zomer kan vissterfte optreden. Door biologische afbraak wordt zuurstof onttrokken uit het water. Modder kan bovendien de kieuwen van vissen verstikken. Ook kunnen de machines directe contactschade toebrengen aan paaiende vissen en jonge vis. Ammoniak Ammoniak is zeer giftig voor vis. Een toename van de pH van 7,0 naar 7,3 zal de hoeveelheid ammoniak verdubbelen en een toename van de watertemperatuur van 10 graden naar 20 graden zal hetzelfde effect hebben. Voor veel vissen ligt de dodelijke grens van ammoniak tussen de 0,2 en 0,5 mg/l. Bij een verhoogd ammoniakgehalte gaan kleine en grote vissen aan het wateroppervlak happen, net als bij zuurstofgebrek. Bestrijdingsmiddelen Bestrijdingsmiddelen kunnen in het oppervlaktewater terechtkomen bij de bespuiting van oeverzones, oppervlakkig afstromen tijdens regenbuien en bij het morsen tijdens oppompen van water uit sloten. Een acute vergiftiging kan vaak waargenomen worden aan afwijkend gedrag van vissen. De vissen vertonen ongecoordineerde zwembewegingen en zwemmen “stuurloos” rond, een gevolg van de aantasting van het zenuwstelsel. De vis lijkt het water te willen ontvluchten. Een verdunde gifconcentratie hoeft niet direct vissterfte te veroorzaken, maar kan wel tot de dood leiden van viseieren, vislarven en voedseldiertjes en zo het verdwijnen van jaarklassen van vispopulaties. Het is vaak moeilijk om achteraf aan te tonen dat een vissterfte door bestrijdingsmiddelen (of andere giftige stoffen) is veroorzaakt.


85


4.1.5.

Waterschaarste




Als gevolg van aanhoudende en extreme droogte bestaat de kans op watertekort in poldergebieden voor peilhandhaving en doorspoelen. Het inlaten van water in bemalen gebieden zal op een gegeven moment beperkt of zelfs gestopt kunnen worden. Een gebied waar droogte dan snel tot problemen kan leiden zijn de polders langs het Schelde-Rijnkanaal/VZM. Jaarlijks terugkerende blauwalgenbloeien op het VZM zijn er de oorzaak van dat er geen water kan worden ingelaten. Een alternatieve zoetwaterwatervoorziening is niet voorhanden. LET OP: Er bestaat een nauwe relatie met het DBP 3 Waterschaarste. uitbreiding, dan wel verspreiding blauwalgenbloei, verzilting en achteruitgang waterkwaliteit. Schade aan natuurwaarden wegens droogte en achteruitgang waterkwaliteit. Op langere termijn: volksgezondheidsrisico’s en risico’s bij veedrenking/beregenen Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. PM: dit scenario zal zich niet plotseling voordoen. Maatregelen kunnen vooraf in kaart worden gebracht. Omdat reeds veel denkwerk is verricht i.v.m. grote periode van droogte in het verleden is het handig om die kennis te borgen in een scenario. Het is een langzaam proces, waardoor de nadruk van de WAT en WOT vergaderingen niet zozeer liggen op het onder hoge druk beslissingen nemen. De nadruk ligt meer op het vooruit denken, om tot goede scenario's, strategie en aanpak te komen.

1

2

3

4

5

Maatregel Boordeling veldsituatie: Visuele beoordeling en/of metingen hoeveelheid blauwalg, zuurstof en EGV. onttrekking uit grondwater toestaan voorlichten ten aanzien van waterschaarste en waterbesparing door ingelanden Sluiten van inlaten van blauwalgenrijk water vanuit het Volkerak-Zoommeer, zie 11IT009435 instellen onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater, zo mogelijk i.c.m. lokaal maatwerk bij waterkwaliteitsproblemen het beperken van de bloei van blauwalgen op de MarkVlietboezem door middel van waterinlaat vanuit het Wilhelminakanaal en sluisbeheer te Dintelsas en Benedensas (doorspoelen boezem) Niets doen

Voordelen Ernst van de zaak vaststellen en risico’s in kaart brengen.

Nadelen Kost tijd

Geen extra negatieve gevolgen voor ontvangende opp.water Geen extra watertekort

Afsluiten enige zoetwatervoorziening voor de landbouw

-

Verspreiding blauwalg en besmetting watergangen kwaliteitsrisico’s (zie boven)


Mogelijk schade voor de landbouw

86


Vragen die je jezelf voorafgaand aan WAT kunt stellen/uitzoeken Uit te voeren onderzoek Te onderzoeken parameters

Beeldvorming • Wat is de weersverwachting voor de komende dagen?

Wat is functie van het ontvangend oppervlaktewater en evt. verder benedenstrooms? (gevoelige functies proberen te ontzien!) Zie DBP’s Waterkwaliteit en Waterschaarste Blauwalg en/of EGV Chloride • Meetwaarden per meetpunt • Punten met overschrijding grenswaarden • Meetpunten op kaart (zie bijlage 1) • Grafieken Watertemperatuur • Actuele watertemperatuur • Verwachting watertemperatuur • Grafiek verloop watertemperatuur Blauwalg • Hoofdsysteem o aantal punten met mate van blauwalgontwikkeling o verwachte blauwalgontwikkeling o meetpunten op kaart (zie bijlage 1) • lokale systemen o aantal locaties met blauwalgontwikkeling (onderscheid in stedelijk gebied en zwemwater) o verwachte blauwalgontwikkeling o locaties op kaart Soms wordt tijdens of na een WAT een Droogtekaart gemaakt (voorbeeld link). Op deze kaart wordt weergegeven in welke gebieden beperkingen worden opgelegd.



Gevoeligheid voor verzilting Er kan worden aangehaakt op eerdere producten die zijn opgesteld in het kader van een mogelijk toekomstige verzilting van het Volkerak-Zoommeer (1; zie bijgevoegde tabel 3.5). Daarbij is onderscheid gemaakt in overwegend grondgebruik (hoge grenswaarde) en het meest kritische grondgebruik (lage grenswaarde). Aanpak: 1. Nagaan in hoeverre de in bijgevoegde ‘tabel 3.5’ genoemde inlaatgebieden overeenkomen met de inlaatgebieden op de ‘kaart van Rutger’ (droogtekaart); zonodig aanpassen. 2. Actualiseren van het in tabel 3.5 genoemde overwegend grondgebruik (Landgebruikskaart, Meitellingen, afstemming ZLTO). 3. Voor waterkwaliteit uitgaan van de grenswaarde van 200 mg Cl/l bij natuurgerichte functies. 4. Bepalen van keuzecriterium voor elk inlaatgebied: overwegend grondgebruik vs. meest kritisch grondgebruik vs. waterkwaliteit. 5. Vergelijking inlaatgebieden onderling: rangorde gevoeligheid. Blauwalgen kunnen een bezwaar zijn voor landbouwkundig gebruik van het water (veedrenking, beregening/bevloeiing met ophoping toxines op en in gewassen, risico volksgezondheid), recreatief gebruik van het water (risico vissterfte, ophoping toxines in vis met risico bij consumptie, risico volksgezondheid) en voor het algemeen ecologisch functioneren van het water en overlast (risico op stank, verlies biodiversiteit, aanslag op recreatievaartuigen, risico volksgezondheid, etc.). Inzicht in acceptabele grenswaarden vanuit de verschillende gebruiksvormen of functies ontbreekt tot nu toe. n.v.t.


87


Uit: Witteveen en Bos (2008). Effecten van een zout Volkerak-Zoommeer op de West-Brabantse rivieren. Vaststellen zoutindringing Mark-Vliet en mitigerende maatregelen.


88


4.1.6.

Zwemwatercalamiteit


Er is een incident in een officiële zwemplas (zie overzicht zwemgelegenheden). Mogelijk is er sprake van een gezondheidsrisico voor zwemmers. Vóórdat je actie onderneemt moet je goed nagaan of de juiste instanties zijn gewaarschuwd en of het mogelijk is het zwemwater team te benaderen voor advies.


Mogelijk gevaar voor de volksgezondheid, risico’s op klachten of ziekte van zwemmers door blauwalg, botulisme of andere plagen.


Als midden in de nacht een advies gevraagd wordt, zijn er een aantal “geen spijt maatregelen”, dan wel maatregelen die je kunt overwegen/adviseren. Er zal bijna nooit ’s nachts een melding komen m.b.t. zwemwater. De specifieke functie vraagt wel om een bijzondere procedure en klachtafhandeling. Maatregel Voordelen Nadelen 1 Neem zo mogelijk contact Snelle informatie Geen op met juiste instantie alarmering en juiste (zie verderop). taakverdeling


Instanties Bij een calamiteit in een zwemplas of in de directe omgeving van een zwemplas (waarbij een gevaar dreigt voor de waterkwaliteit van de zwemplas dan wel de gezondheid van eventuele zwemmers) tijdens het badseizoen moet de provincie Noord-Brabant onmiddellijk worden ingeschakeld. Het maakt daarbij niet uit wat voor weer het is en of er al dan niet zwemmers zijn. De provincie heeft hierbij het waterschap nodig voor advies ten aanzien van de waterkwaliteit. Voor de telefonische bereikbaarheid van de calamiteitendienst WHVBZ zie Afbeelding 1 Communicatielijnen zoals wenselijk (doorgetrokken) en in de praktijk (stippellijn) (uit: Zwemwaterbeheer Noord-Brabant Taken verantwoordelijkheden en werkafspraken (2012)).

Bij calamiteiten in zwemplassen buiten het zwemseizoen zal de regie niet worden gevoerd door de provincie maar door het waterschap. Wel dient het waterschap via afdeling Kennis en Advies de provincie op de hoogte te brengen van zulke calamiteiten. Het inlichten van de provincie kan tijdens kantooruren gebeuren en hoeft niet met spoed in de avond- of weekenduren te gebeuren. Uit te voeren onderzoek

Nagaan wat de aard van het incident is en of de provincie is gewaarschuwd. Nb. 1 De provincie is in alle gevallen regievoerder. Altijd waarschuwen. Nb. 2 De resultaten van het onderzoek zijn i.h.a. na 2-3 dagen bekend.


ALG + bacteriën (E. coli vlgs ISO 9308-3 en I. enterococcen vlgs ISO 7899-1) Blauwalgen: Fluoroprobe en gelijktijdig biovolume bepalen. Indien drijflaag aanwezig FOTO nemen en


89


Vervolgacties Toetsingskader Zwemwater

Resultaten z.s.m. toesturen aan postbus [email protected] E. coli = 1800 KVE/100 ml (m.i.v. mei 2013). Enterococcen = 400 KVE/100 ml

Blauwalgen: Risicoanalyse

niet zwemmen* waarschuwing goed

gemeten microscopische quickscan cyano(mm³/l) CHL (µg/l) (> 75% giftig) ≥75 ≥12.5 en <75 <12.5

(giftig) >15 2,5-15 <3,5

*: niet zwemmen = negatief zwema vies of zwemverbod Onderzoek blauwalg a.d.h.v. blauwalgenprotocol 2012

blauwalgenprotocol_2012.pdf

Zie ook:

Zwemwaterprotocol GGD 2012.pdf


n.v.t.


90


4.2.

Bijlagen

4.2.1.

Bijlage: enkele normen

Parameter

normale range/norm

eenheid

Opmerking

O2

3 - 12

mg/l

BZV

10

mg/l

Totaal N

10 a 20

mg/l

Besluit kwaliteiteisen en monitoring water (karperwater) inschatting Hermen

Totaal P

1a2

mg/l

inschatting Hermen

300

ug/l

Besluit kwaliteiteisen en monitoring water (water voor karperachtigen)

ammonium

0,8

mg/l

ammoniak

20

ug/l

Deze norm is afhankelijk van de temperatuur en de pH Besluit kwaliteiteisen en monitoring water

benzeen

50

ug/l

MAC MKN landoppervlaktewateren

tolueen

550

ug/l


ethylbenzeen

370

ug/l

MTR totaal

som xyleen

24,4

ug/l


stryeen

570

ug/l

MTR totaal

Cu

3,8

ug/l

MTR opgelost

Cr

3,4

ug/l

JG-MKN Landoppwateren

Pb

7,2

ug/l


Ni

20

ug/l


Zn

15,6

ug/l


As

32

ug/l

MTR opgelost

Cd

0,45

ug/l


Hg

0,07

ug/l


naftaleen

2,4

ug/l


anthraceen

0,4

ug/l


Fenanthreen

0,3

ug/l

MTR totaal

fluorantheen

1

ug/l


Benz(a)anthraceen

0,3

ug/l

MTR totaal

Chryseen

0,9

ug/l

MTR totaal

Benzo(k)fluoranthee n Benzo(a)pyreen

0,3

ug/l


0,1

ug/l


Benzo(ghi)peryleen

0,002

ug/l


Indenopyreen

0,002

ug/l


EGV CZV

DOC Nitriet Nitraat

EOX

PAK's


91


4.2.2.

Bijlage: overzichtskaarten laagste overstorten

Als een rioolgemaal of persstation uitvalt of wordt geknepen dan gaat het rioolwater op andere locaties overstorten. Het ligt voor de hand dat dan de laagste overstort in een rioleringsdeelgebied als eerste gaat “lopen”. De afdeling Kennis en Advies heeft deze laagste overstortlocaties per rioolgemaal of persstation in beeld gebracht. De 93 kaarten zijn in eerste instantie bedoeld voor advisering door de wachtdienst kwaliteit van de afdeling Kennis en Advies. Vanwege de omvang zijn ze niet opgenomen in het Handboek Calamiteiten c.q. het Deelbestrijdingsplan waterkwaliteit. De kaarten zijn te vinden in een apart document: nr. 13IT010626. De daarin opgenomen overzichtskaart van de rioolgemalen en persstations met daarbij horende laagste overstorten is gemakshalve hieronder toegevoegd.


92

DEELBESTRIJDINGSPLAN WATERKWALITEIT - oktober 2013 Overzichtskaart van rioolgemalen i.v.m. laagste overstorten


93

Deelbestrijdingsplan waterkwaliteit

Recommend Documents