Deel
op yr
ig ht
3
©
C
Hoe voeden levende wezens zich?
NOODZAAK VAN DE VOEDING Alle levende wezens voeden zich. Hier zijn verschillende redenen voor. Kinderen moeten naar verhouding meer eten dan volwassenen. Waarom?
______________________________
ig ht
1
________________________________________________________________________________________________________________
op yr
Mensen die zwaar werk doen, moeten meer eten dan mensen die geen lichamelijke arbeid verrichten. Waarom?
_________________________________________________________________________________________________
Mensen die nooit groenten of fruit eten, kunnen bepaalde ziekten krijgen. Waarom?
_________________________________________________________________________________________________
Vogels die in de winter geen voedsel vinden, sterven.
_________________________________________________________________________________________________
C
Waarom?
Als een landbouwer zijn akker niet bemest, zal de opbrengst dalen. Waarom?
_________________________________________________________________________________________________
ONTHOUD
©
Ook planten moeten zich voeden, maar hun manier van voeden verschilt sterk van die van mens en zoogdier.
Mens, dier en plant moeten zich voeden. Voeding is nodig om: - te GROEIEN en weefsels te HERSTELLEN; - ARBEID te verrichten; - de LICHAAMSTEMPERATUUR te behouden; - te BESCHERMEN tegen ziekten.
86 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
2
VOEDING VAN MENS EN ZOOGDIER HET VOEDSEL
2.1.1
ETEN MENSEN EN ZOOGDIEREN ALLEMAAL HETZELFDE VOEDSEL?
ig ht
2.1
Wat eten koe, konijn, paard en schaap?
________________________________________________________________________________________________________________
op yr
Waarvan is dit voedsel afkomstig?
________________________________________________________________________________________________________________
Wat eten vos, wilde kat, leeuw en tijger?
________________________________________________________________________________________________________________
Ze eten dus hoofdzakelijk __________________________________________________________________________ .
C
Wat eten varken, aap en everzwijn? ____________________________________________________________
Deze dieren eten zowel ___________________________________ als ____________________________________ .
_____________________________________________________________________________________
©
Wat eet de mens?
ONTHOUD
Ook de mens eet zowel ___________________________________ als ____________________________________ .
PLANTENETERS voeden zich met planten. VLEESETERS voeden zich vooral met vlees. ALLESETERS eten zowel planten als vlees. Ook de mens is een alleseter.
87 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
2.1.2
DE BESTANDDELEN VAN ONS VOEDSEL Wat heb je gisteren gegeten en gedronken? ’s morgens:
_______________________________________________________________________________________________
’s middags:
_______________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________
ig ht
ONTHOUD
’s avonds:
Producten waarmee we ons voeden, zijn VOEDINGSMIDDELEN.
Opdracht 1 Noteer hieronder nog 12 andere voedingsmiddelen.
, __________________________ , __________________________ , __________________________
__________________________
, __________________________ , __________________________ , __________________________
op yr
__________________________
__________________________
, __________________________ , __________________________ , __________________________
Voedingsmiddelen bevatten bepaalde bestanddelen die elk hun eigen functie hebben in ons lichaam. Op de verpakking van veel voedingsmiddelen staan sommige van die bestanddelen vermeld. Noem er enkele. ________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
Voedingsmiddelen bevatten VOEDINGSBESTANDDELEN. Elk voedingsbestanddeel kan opgespoord worden met een HERKENNINGSMIDDEL.
©
ONTHOUD
C
Dit zijn de VOEDINGSBESTANDDELEN. Deze voedingsbestanddelen kunnen met verschillende herkenningsmiddelen opgespoord worden.
Proef 1
Rasp een geschilde aardappel boven een katoenen doekje. Knoop het doekje dicht en knijp het uit boven een bekerglas. Wat zie je in het bekerglas? ________________________________________________________________________ Laat het bekerglas enkele minuten rustig staan. Je ziet twee lagen - bovenaan:
_________________________________________________________________
- op de bodem:
____________________________________________________________
Dit is ZETMEEL. 88 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
KI3
zuiver water
lugoloplossing
ig ht
Neem twee reageerbuizen. Vul de ene met zuiver water, de andere met het zetmeelmengsel uit het bekerglas. Voeg bij elke reageerbuis enkele druppels van het herkenningsmiddel lugoloplossing (kaliumtrijodide). Kleur de tekening met de gepaste kleuren en vul in.
KI3
zetmeelmengsel lugoloplossing
Proef 2
op yr
ONTHOUD
Resultaat: ________________________________________ Resultaat: ________________________________________
Met LUGOLOPLOSSING kun je het voedingsbestanddeel ZETMEEL opsporen. De witte zetmeelkorrels kleuren BLAUWZWART.
Neem een tablet Dextro Energy. Zoek op de verpakking wat dit product bevat.
Bij de merknaam staat: _____________________________________________________________ tabletten.
©
C
Neem twee reageerbuizen. Vul de ene met zuiver water, de andere met water + druivensuiker (= glucose). Gebruik als herkenningsmiddel een strookje Clinistix. Kleur de tekeningen met de gepaste kleuren en vul in. Clinistix
Clinistix
zuiver water
zuiver water + druivensuiker
Resultaat: ________________________________________ Resultaat: ________________________________________ 89 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Neem het wit van een vers ei. Dit bestaat hoofdzakelijk uit water en eiwitten. Neem twee reageerbuizen. Vul de ene met zuiver water, de andere met het wit van het ei. Gebruik als herkenningsmiddel een strookje Albustix. Kleur de tekeningen met de gepaste kleuren en vul in. Albustix
op yr
Albustix
ig ht
ONTHOUD Proef 3
Met CLINISTIX kun je het voedingsbestanddeel DRUIVENSUIKER opsporen. Het strookje Clinistix verkleurt van roze naar BLAUW. Suikers, zoals druivensuiker (= glucose), en zetmeel worden samen KOOLHYDRATEN genoemd.
zuiver water
wit van ei
Met ALBUSTIX kun je het voedingsbestanddeel EIWITTEN opsporen. Het strookje Albustix verkleurt van geel naar GROEN.
C
ONTHOUD
Resultaat: ________________________________________ Resultaat: ________________________________________
Neem een stukje spek. Het bevat vooral vetten. Wrijf het spek over een blad papier. Houd het papier tegen het licht.
©
Proef 4
ONTHOUD
Resultaat:
_________________________________________________________________________________________________
Met PAPIER kun je het voedingsbestanddeel VETTEN opsporen. Het papier wordt DOORSCHIJNEND.
90 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Proef 5
Neem een aardappel, snijd hem in dunne plakjes en leg ze in een vuurvast schoteltje. Bepaal nauwkeurig de massa van het schoteltje met de aardappelplakjes: ________________________________________ gram. Zet alles in een droogoven. Bepaal na 30 minuten opnieuw de massa:
_________________________________________
gram.
ig ht
ONTHOUD
Wat stel je vast? ________________________________________________________________________________________
Voedingsmiddelen bevatten ook een hoeveelheid WATER. Dit kun je opsporen door het voedingsmiddel te laten DROGEN. Het wordt LICHTER.
op yr
Voedingsmiddelen bevatten ook nog MINERALE ZOUTEN en VITAMINEN.
©
C
ONTHOUD
Voedingsmiddelen bevatten ook nog kleine hoeveelheden minerale zouten bv. calcium - ijzer - fosfor en vitaminen bv. vitamine B - vitamine C. Deze bestanddelen kunnen ook met bepaalde herkenningsmiddelen opgespoord worden.
91 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Opdracht 2 Voedingsmiddelen bevatten voedingsbestanddelen, noem ze: - _____________________________________________________________________ zoals zetmeel en glucose. - _____________________________________________________________________ - _____________________________________________________________________ - _____________________________________________________________________
ig ht
- _____________________________________________________________________ - _____________________________________________________________________
Controleer je antwoorden met “onthoud” p. 88 tot 91. Opdracht 3 Vul de onderstaande tabel in. Voedingsbestanddeel
Herkenningsmiddel
Resultaat
op yr
lugoloplossing Clinistix (roze)
Albustix (geel) papier
drogen
C
Controleer je antwoorden met “onthoud” p. 89 tot 91.
©
Opdracht 4 Onderzoek welke voedingsbestanddelen aanwezig zijn in de volgende voedingsmiddelen. Plaats in de tabel een "+" als een voedingsbestanddeel wel aanwezig is, een "0" als het niet aanwezig is. Vul ook het herkenningsmiddel in dat je gebruikt.
92 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Voedingsmiddellen
Voedingsbestanddeel Herkenningsmiddel brood
appel
melk
vlees
...
vetten glucose
ig ht
eiwitten zetmeel
Lees uit je resultaten af welke voedingsbestanddelen aanwezig zijn in:
_______________________________________________________________________________________________________
appel
_______________________________________________________________________________________________________
melk
________________________________________________________________________________________________________
op yr
2.1.3
brood
vlees
________________________________________________________________________________________________________
..........
________________________________________________________________________________________________________
DE VOEDINGSMIDDELEN VERSCHILLEN DOOR HUN SAMENSTELLING
Op pag. 94 en 95 staat een VOEDINGSMIDDELENTABEL (gegevens uit de Belgische Voedingsmiddelentabel - Nubel vzw).
©
C
Je kunt per 100 gram voedingsmiddel aflezen hoeveel gram er van elk voedingsbestanddeel aanwezig is. De tabel vermeldt ook hoeveel energie (in kJ) 100 gram van een voedingsmiddel aan het lichaam levert.
93 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
94
HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Aardappelen aard. rauw (aug./feb.) chips Groenten (vers) andijvie bonen (prinsessenbonen) bloemkool champignons doperwten peterselie prei rauwkost (gemiddeld) spruiten witloof Fruit (vers) aardbeien ananas appelen (met schil) bananen vijgen (gedroogd) Graanproducten beschuit bruinbrood cornflakes (aangerijkt) rijst (bruin, gekookt) spaghetti (met tom. saus) speculaas Niet alcoh. dranken coladranken
per 100 g
VOEDINGSMIDDELEN
©
C
(390) (242) (368) (141) (82) (483) (44)
185
(24) (49) (43) (83) (235)
100 204 179 346 980
1631 1013 1539 590 343 2018
(5) (29) (17) (14) (56) (20) (39) (15) (29) (16)
(70) (559)
22 121 70 57 234 84 163 60,5 123 65
294 2338
g
EIW.
g
VET.
0
12,5 7 8 2,6 3,8 5,1
0,7 0,6 0,3 1,1 3,6
1 2,8 2 3 4 4 1 1,3 3,3 1,7
2 6
0
6 3,6 1 1,1 1,3 20
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0,1 35
11
88
6,2 35 5,4 65 81 1
90 88 83 76 24,6
96 91 90 90 82 85 87 93 83,4 94
80 2,5
g
WATER
0,03
0,87 0,97 0,93 0,26 0,58 0,52
0,24 0,16 0,14 0,41 1,40
0,23 0,37 0,31 0,56 0,44 0,85 0,35 0,25 0,55 0,27
0,53 2
g
MIN. ZOUT.
ig ht 72 45,5 82,2 30,2 14 71,2
5,2 12 10,4 19,6 55
0,3 4,5 2,1 0,4 10 1 8,8 2,3 4 2,2
15,4 55
g
KOOLHYDR.
op yr
kJoule (kcal)
ENERGIE
-
C -
C C C en D -
C C C D C A en C C C C -
C C
RIJK AAN VITAMINE
95
HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
limonade Melk-Melkproducten chocolademelk - volle melk - magere - volle boter (ongezouten) kaas - Gouda (Belgische) smeerkaas - magere Eieren kippenei (hard gekookt) Vleesproducten gehakt (varkens) ham (gekookt) kippenborst rundvlees - mager varkensvlees - mager Vis kabeljauw paling (zeepaling) Suikerproducten chocolade - melk - fondant honing confituur kristalsuiker Bereidingen mayonaise vinaigrettesaus lasagne
per 100 g
VOEDINGSMIDDELEN
©
C
ENERGIE
(41)
(82) (34) (65) (743) (351) (189)
(153) (289) (119) (103) (98) (110) (71) (154) (526) (514) (320) (244) (400) (740) (253) (135)
172
345 142 270 3107 1469 790 640
1208 497 429 411 459 300 645
2198 2146 1340 1035 1674
3094 1058 567
g
EIW.
VET.
1,4 0,3 6,6
8 5,4 0,2 0,4 0
16,6 19
16,9 20,5 22,8 23 20,5
12,5
3,3 3,3 3,3 0,5 25 15,6
0
81,1 26 6,2
30,5 32,4 0 0,2 0
0,6 8,7
25 4,1 1,3 0,8 3
11,3
1,8 0,1 3,6 82 27,8 11,2
0
g
1,3 4,9 13,7
67 71
0,3 6 18 36,5 0
81 72,5
57 72,3 73 74 75
74
83,6 91 87,7 16 42 61,4
89
g
WATER
0,46 0,92 0,47
0,95 0,71 0,08 0,13 0,002
0,75 0,62
0,58 1,48 0,63 0,58 0,68
0,53
0,44 0,48 0,46 0,08 2,19 2,88
0,02
g
MIN. ZOUT.
ig ht 55 50,2 80 60,4 99,9
0 0
0 0 0 0 0
0,3
13,2 5 4,7 0,6 0 6,4
10
g
KOOLHYDR.
op yr
kJoule (kcal)
-
B -
D A en D
D -
A
A A A en D -
-
RIJK AAN VITAMINE
Opdracht 5 Zoek met behulp van je voedingsmiddelentabel de vijf voedingsmiddelen die de meeste eiwitten bevatten: _____________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________
de meeste vetten bevatten:
_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________
ig ht
de meeste koolhydraten bevatten:
________________________________________________________________________________________________________________
het meeste water bevatten: _______________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________
op yr
PLANTAARDIG voedsel is rijker aan KOOLHYDRATEN. DIERLIJK voedsel is rijker aan EIWITTEN en VETTEN. VERSE GROENTEN en FRUIT bevatten veel WATER, MINERALE ZOUTEN en VITAMINEN.
C
ONTHOUD
Schrap in de onderstaande zinnen wat niet past. De voedingsmiddelen die veel koolhydraten bevatten, zijn meestal afkomstig van planten/dieren. De voedingsmiddelen die veel eiwitten bevatten, zijn meestal afkomstig van planten/dieren. De voedingsmiddelen die veel vetten bevatten, zijn meestal afkomstig van planten/dieren.
WAARVOOR DIENEN DE VOEDINGSBESTANDDELEN IN ONS LICHAAM?
Op p. 86 hebben jullie geleerd dat voeding nodig is voor: ________________________________________________________________________________________________________________
©
2.1.4
________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
Ons lichaam bestaat voor een deel uit spieren. Spieren zijn opgebouwd uit eiwitten. Voor de opbouw van nieuwe spiercellen (groei) en het vervangen van spiercellen (herstel) hebben we eiwitten nodig uit de voeding. Die worden in het lichaam omgezet in menselijke eiwitten. 96 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
op yr
Elk voedingsbestanddeel heeft een eigen functie.
Koolhydraten en vetten
zijn BRANDSTOFFEN of ENERGIELEVERENDE STOFFEN.
Eiwitten, water en sommige minerale zouten
zijn BOUWSTOFFEN.
©
C
ONTHOUD
ig ht
EIWITTEN zijn BOUWSTOFFEN voor ons lichaam. Ons lichaam bestaat voor ongeveer 60% uit water. Ook WATER is een BOUWSTOF. Dagelijks verliest ons lichaam meer dan twee liter water via het nierstelsel, de longen en door transpiratie. Dit wordt aangevuld door het water uit onze voeding. Voor de opbouw van beenderen, hersencellen, bloedlichaampjes ... zijn mineralen nodig zoals calcium, fosfor, ijzer. Ook MINERALE ZOUTEN zijn BOUWSTOFFEN. Voor het verrichten van arbeid en het behouden van onze lichaamstemperatuur verbruiken we ENERGIE. Deze energie wordt geleverd door de VERBRANDING van voedsel in de cellen van ons lichaam. Zoals voor een verbranding in een kachel brandstof nodig is, is er ook voor de verbranding in de cellen brandstof nodig. Deze brandstof wordt ons geleverd door de koolhydraten en de vetten. KOOLHYDRATEN en VETTEN zijn BRANDSTOFFEN of ENERGIELEVERENDE STOFFEN. Ontbreken in de voeding voldoende vitaminen of bepaalde mineralen, dan worden we ziek of vatbaarder voor bepaalde ziekten. VITAMINEN en bepaalde MINERALE ZOUTEN zijn BESCHERMSTOFFEN.
Vitaminen en sommige minerale zouten
zijn BESCHERMSTOFFEN.
97 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
2.1.5
GEZONDE VOEDING Dagelijks moet het gemiddeld menu van de mens voldoende voedingsbestanddelen van elke soort aanbrengen. We noemen dit de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH) voedingsbestanddelen. Soms zie je op de verpakking hoeveel % van de ADH er van een bepaald voedingsbestanddeel aanwezig is. Onderstaande tabel geeft je een overzicht. De gemiddelde hoeveelheden zijn uitgedrukt in gram per dag. Ook vitaminen, minerale zouten en water zijn nodig. EIWITTEN Jongen - Meisje 35 - 34 47 - 43 54 - 51 61 - 59 70 - 65 81 - 65 79 - 60
KOOLHYDRATEN Jongen - Meisje 171 - 165 232 - 213 270 - 248 302 - 283 352 - 318 397 - 327 387 - 295
VETTEN Jongen - Meisje 50 - 48 67 - 62 78 - 72 87 - 82 102 - 92 115 - 95 112 - 86
op yr
ig ht
LEEFTIJD in jaren 1 - 3 jaar 4 - 6 jaar 7 - 9 jaar 10 - 12 jaar 13 - 15 jaar 16 - 18 jaar 19 - 21 jaar
Zoek met behulp van deze tabel hoeveel jij van elk voedingsbestanddeel nodig hebt. Vul in. Eiwitten: _____________________ koolhydraten: _____________________ vetten: _____________________ Om een gezond menu samen te stellen kan je gebruik maken van de actieve VOEDINGSDRIEHOEK.
D E A C T I E V E V O E DI N G S D R I E H O E K
o m d a g e l i j k s e v e n w i c h t i g t e e t e n e n v ol d oe n d e t e b e w e g e n
C
R E S T G R OE P
M E L K P R O DU C T E N E N
CA L CI U M V E R R I J K T E S OJ A P R ODUCT E N 3 - 4 glazen 1 - 2 sneden G R OE N T E N 300 gram
S M E E R - E N B E R E I DI N G S V E T matigen V L E E S, V I S, E I E R E N V E R V A N G P R O DU C T E N 70 - 100 gram
©
F R UI T 2 - 3 stuks
De actieve voedingsdriehoek bestaat uit 7 groepen voedingsmiddelen, een restgroep van toemaatjes en een basisgroep van bewegen. Als je elke dag minstens 1 voedingsmiddel uit elke groep eet, is je menu EVENWICHTIG.
G R A A N P R O DU C T E N 5 - 12 sneden bruin brood A A R DA P P E L E N 3 - 5 stuks gekookt WAT E R 1,5 liter drinken
Let op: de onderste groepen voedingsmiddelen in de driehoek zijn de grootste, daar moet je ook het meest van gebruiken.
L I CH A A M S B E W E GI N G VOLWASSENEN: minstens 30 min. KINDEREN: minstens 60 min.
© VIGeZ
98 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Opdracht 6 Zoek nu weer je menu’s op p. 88. Zet elk voedingsmiddel uit die menu’s in het gepaste deel van de lege voedingsdriehoek hieronder. restgroep
smeer- en bereidingsvetten vlees, vis, eieren of vervangproducten
ig ht
melkproducten
groenten
fruit
op yr
graanproducten en aardappelen
water
kinderen: minstens _________ minuten
lichaamsbeweging
volwassenen: minstens _________ minuten
Staat er minstens één voedingsmiddel in elk deel van de actieve
C
voedingsdriehoek?
____________________________________________________________________________________
Zo ja, dan was je menu evenwichtig. Zo neen, wat ontbrak er?
©
________________________________________________________________________________________________________________
Niet iedereen heeft dagelijks dezelfde voedselbehoefte. Waarom moet een opgroeiend kind zeker voldoende eiwitten eten? ________________________________________________________________________________________________________________
Waarom eet een bejaarde minder dan een arbeider of een landbouwer? ________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
99 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
Waarom eten vrouwen doorgaans minder dan mannen? ________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
Een menu moet ook AANGEPAST zijn aan leeftijd, activiteit en geslacht.
ig ht
Stel zelf met behulp van de actieve voedingsdriehoek een evenwichtig middagmaal samen. ________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
Veronderstel dat dit gedurende drie maanden je dagelijkse menu is. Welke gevolgen heeft dit voor je eetlust?
________________________________________________________________________________________________________________
op yr
Zul je zo alle nodige vitaminen en mineralen opnemen? _______________________________
ONTHOUD
Een menu moet ook voldoende AFWISSELING bieden.
Een menu is GEZOND als het: - evenwichtig is; - aangepast is aan leeftijd, activiteit en geslacht; - voldoende afwisseling biedt.
Opdracht 7 Iemand is vegetariër. Een vegetariër eet geen ______________________________________
C
en geen ______________________________________ .
©
Welke van de volgende voedingsmiddelen staan op een gezond vegetarisch menu? Onderlijn ze. ei - rundvlees - appel - fruitsap - kip - yoghurt - erwten - bruin brood vleesbrood - magere melk - aardappelen - minarine Welke voedingsmiddelen kunnen vlees en vis vervangen in het menu van een vegetariër? ________________________________________________________________________________________________________________
Deze voedingsmiddelen zijn een bron van
___________________________________________________
100 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
TIPS VOOR EEN GEZONDE VOEDING
C
ig ht
• Sla geen maaltijden over. • Neem voldoende maal “tijd”. • Gebruik veel plantaardige voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, bruin brood. • Drink voldoende water. • Wees matig in het gebruik van vetrijke voedingsmiddelen en zout. • Gebruik heel weinig suikerrijk voedsel.
Controleer jezelf
Leer grondig je les. Raadpleeg p. 86 tot 101. Los daarna de onderstaande vragen op zonder je leerboek te raadplegen. Controleer dan of je antwoorden juist zijn.
op yr
1 Moeten alle levende wezens zich voeden? ___________________________ Leg uit waarom:
____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
C
2 Deel de zoogdieren in volgens hun voedselvoorkeur en geef van elke groep twee voorbeelden. _____________________________
eters: __________________________________, __________________________________
_____________________________
eters: __________________________________, __________________________________
_____________________________
eters: __________________________________, __________________________________
©
3 Tot welke groep behoort de mens? Waarom?
_____________________________________________________________________________________________
4 Geef 6 voorbeelden van voedingsmiddelen. ,
,
,
,
___________________________________ ____________________________________ ___________________________________
___________________________________ ____________________________________ ___________________________________
101 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
5 Wat is een herkenningsmiddel?
______________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
6 Met welk herkenningsmiddel kan je de volgende voedingsbestanddelen opsporen? Welk resultaat bekom je? Herkenningsmiddel
Resultaat
ig ht
Voedingsbestanddeel zetmeel glucose eiwitten vetten water
op yr
7 Bij het opsporen van voedingsbestanddelen in voedingsmiddelen kreeg je de volgende resultaten. Vul telkens in: - welk herkenningsmiddel er gebruikt werd; - welke voedingsbestanddelen je wilde opsporen; - of het voedingsbestanddeel aanwezig was in het voedingsmiddel.
Resultaat
Gebruikt herkenningsmiddel
Opgespoord voedingsbestanddeel
Aanwezig ja/nee
geel 3 groen
lichter na het drogen
C
doorschijnende vlek blijft roze
©
8 a. Zoek in de voedingsmiddelentabel 6 voedingsmiddelen die veel eiwitten bevatten. ,
,
,
,
__________________________________ __________________________________ _________________________________
__________________________________ __________________________________ _________________________________
De meeste zijn afkomstig van
____________________________________________________________.
102 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
b. Zoek in de voedingsmiddelentabel 6 voedingsmiddelen die veel koolhydraten bevatten. ,
,
,
,
__________________________________ __________________________________ _________________________________
__________________________________ __________________________________ _________________________________
De meeste zijn afkomstig van
___________________________________________________________.
smeerboter
ig ht
9 Verbind het voedingsmiddel met het juiste vakje uit de rechterkolom.
beschermstof
sinaasappel broccoli
bouwstof
melk spek
op yr
brandstof
magere kaas
10 Volgens hun functie in het lichaam onderscheidt men 3 groepen voedingsbestanddelen: ___________________________________
stoffen:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
___________________________________
stoffen:
____________________________________________________________
C
____________________________________________________________
___________________________________
stoffen:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
©
11 Wanneer is een menu evenwichtig? ____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
12 Waaraan moet een menu aangepast zijn? ____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
103 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
13 Waarom moet een menu voldoende afwisselend zijn? ____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________
14 Som de kenmerken van een gezond menu op: __________________________________________________________________________________________________________
-
__________________________________________________________________________________________________________
-
__________________________________________________________________________________________________________
ig ht
-
15 Welke figuur kun je gebruiken om een evenwichtig menu samen te stellen?
____________________________________________________________________________________________________________
op yr
16 Bij deze puzzel is de laatste letter van elk woord ook de eerste letter van het volgende woord. 1
2
3
6
4 5
©
7
C
8
9
104 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
17 In de volgende rebus zit een Turks spreekwoord. Als je het spreekwoord gevonden hebt, leg dan uit wat het betekent.
M=J
—S
—O
op yr
+
—D
ig ht
B=J
—ER
—T
©
C
D + (11, 11, 11)
Betekenis: _________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________
105 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
2.2
VERTERING EN OPSLORPING
2.2.1
DE SPIJSVERTERINGSORGANEN
ig ht
Jullie weten al dat de voedingsbestanddelen ons brandstoffen en bouwstoffen leveren. De verbranding en de opbouw gebeuren in elke cel. Het voedsel kan niet in de vorm waarin wij het opnemen, vervoerd worden door het bloed. Het moet eerst verwerkt worden. Deze verwerking noemen we de SPIJSVERTERING.
In welk stelsel gebeurt deze vertering?
_______________________________________________________
op yr
Opdracht 1 Benoem op de onderstaande tekening alle delen van dit stelsel.
©
C
speekselklieren
Controleer je antwoorden met behulp van p. 77.
106 HOE VOEDEN LEVENDE WEZENS ZICH?
