Debat HLZ Intro Vandaag is het debat over de toekomst van de langdurige zorg. De zorg voor ouderen, mensen met een handicap en mensen met psychische beperking. Als je niet oppast een debat over geld en stelsels. Maar het is vooral een debat dat gaat over mensen. In een solidair land als het onze zorgen we goed voor elkaar. Dat gebeurt door zorgprofessionals, mantelzorgers en vrijwilligers. Dat is een groot goed. Het gaat daarbij overigens niet alleen om zorg. Het gaat ook om wonen, welzijn, meedoen, je ontwikkelen en een netwerk hebben. Om een inclusieve samenleving dus. Urgentie We staan voor grote veranderingen in de langdurige zorg. Die zijn noodzakelijk. Er moet wat gebeuren. Dat is voor de meeste mensen wel duidelijk. De zorg dreigt financieel en bureaucratisch namelijk volledig te ontsporen. De echte vergrijzing moet nog komen en nu al dreigt de zorg onbetaalbaar te worden. Wegkijken en niks doen is dan onverantwoord. Dat is pas afbraak van de zorg. Mensen met de laagste inkomens en de meest kwetsbaren worden de dupe als we de zorg in de soep laten lopen. We moeten zorgen dat er ook voor de volgende generaties nog voldoende middelen en mogelijkheden zijn als die generaties ouder worden of zorg nodig hebben. Zulke hervormingen doe je niet in je eentje. Daarvoor zoek je draagvlak bij client- en zorgorganisaties. En bij werknemers en werkgevers. De staatssecretaris heeft de afgelopen maanden veel gesprekken gevoerd. De uitwerking daarvan kwam eerst in het zorgakkoord en daarna in de langverwachte hoofdlijnenbrief. Wij vinden dat de staatssecretaris heeft gekozen voor een goede aanpak. Ook complimenten voor alle mensen en organisaties die erbij betrokken zijn. We zagen tijdens de hoorzitting dat de hoofdrichting van de zorghervorming ook op steun kan rekenen bij veel genodigden. Uiteraard zijn er ook zorgen. Die hebben wij ook. Ik kom daar zo op terug. Het gaat bij deze hervorming niet alleen om geld. Onze zorg is de afgelopen jaren namelijk niet alleen duur, maar ook erg ingewikkeld geworden. Ik hoef alleen maar te wijzen op de bureaucratie en de toegenomen regeldruk. Of op de ingewikkelde indicaties waarmee bepaald wordt wie ergens recht op heeft. Of de grote zorgconglomeraties waar niemand elkaar meer kent. Ik denk ook aan de exorbitante topsalarissen en vertrekpremies waar we vorige week weer over hoorden. Of de fraudegevallen die ook gisteren weer in KRO Brandpunt naar voren kwamen. Ook inhoudelijk is er dus alle reden om het roer om te gooien. De PvdA wil de zorg anders organiseren. Dichtbij mensen, persoonlijker en minder ingewikkeld. Deze hervorming is de kans om dat ook te doen. Om schoon schip te maken met ingesleten en ongewenste patronen. Er zijn tal van voorbeelden in ons land die laten zien dat het beter én goedkoper kan. Ik denk aan de zorgcoöperaties die met name in Oost-Brabant in snel tempo ontstaan. Daar zijn mensen die zorg nodig hebben, zorgverleners en buurtbewoners samen eigenaar van hun zorg. Met een
overheadpercentage van nul! Of de sociale wijkteams die in steeds meer steden ontstaan. In Enschede, Leeuwarden en Venlo bijvoorbeeld. Daar werken wijkverpleegkundigen, huisartsen, woonbegeleiders en welzijnswerkers in kleine teams nauw samen. Er wordt gericht gekeken wat nodig is, en de familie en de buurt worden erbij betrokken. Dat levert ook een meer betrokken samenleving op. Ik denk ook aan de kleinschalige wooninitiatieven zoals bijvoorbeeld de Herbergier of ouderinitiatieven voor kinderen met een verstandelijke beperking, waar mensen met een PGB goede zorg organiseren. Of persoonlijke verzorgingshuizen zoals Sint Franciscus in Brabant of 't Derkshoes in Drenthe. Die voorbeelden verdienen navolging en zijn voor ons sturend bij de komende discussies. Als we de langdurige zorg dichtbij, persoonlijker en minder ingewikkeld willen maken en hervormen, zullen we wel een aantal randvoorwaarden moeten creëren om dit ook daadwerkelijk mogelijk te maken. Daarover hebben wij dan ook vragen aan de staatssecretaris. Ik wil dat doen aan de hand van zeven onderwerpen. 1. Eigen regie 2. Zorg dichtbij 3. Beschermd wonen 4. Mantelzorg 5. Werkgelegenheid 6. Minder ingewikkeld 7. Transitieplan Eigen regie Mensen willen zoveel mogelijk zélf het stuur in handen hebben en grip houden op hun eigen leven. Dat geldt ook als je ouder wordt of een beperking hebt. Versterking van eigen regie is dan ook belangrijk. Dat betekent ook dat we wat verwachten van mensen zelf. Dat mensen zo mogelijk ook zelf zoeken naar oplossingen. Eigen regie betekent voor de meest kwetsbare doelgroepen in onze samenleving soms
‘letterlijk niet zelf de touwtjes in handen hebben’, maar op een manier kunnen leven die het best bij hun wensen en behoeften past. Vraaggestuurdheid, de juiste bejegening en respect moet dan ook centraal staan in de zorg aan bijvoorbeeld zeer ernstig verstandelijk beperkten of mensen met een ernstige psychiatrische aandoening, die volledig afhankelijk zijn van de hulpverlener die hen bij alles helpt en begeleidt. Hoe gaat de staatssecretaris vraaggestuurdheid versterken in de AWBZ? Hoe kan hier nog een verbeterslag in gemaakt worden? Het compensatiebeginsel in de WMO biedt veel ruimte voor maatwerk. Dat doet recht aan de uniciteit van elk mens. Mensen hoeven niet meer in het keurslijf van standaardindicaties te worden geperst. Een aangepast compensatiebeginsel moet daarvoor de ruimte bieden. Daarbij moet niet het uitgangspunt zijn ‘zo min mogelijk zorg’, maar hoe kunnen we mensen helpen te ontwikkelen tot een zo zelfstandig mogelijk en
waardevol leven. Dat gebeurt via een goed gesprek, het zogenaamde 'keukentafelgesprek'. In het gesprek wordt gekeken naar wonen, zorg, werk/dagbesteding, sociale contacten en inkomen. Er wordt gekeken naar wat iemand nog zelf kan, waar zijn of haar omgeving kan helpen, of er collectieve voorzieningen zijn en waar de overheid moet bijspringen met professionele zorg. Van belang is dat mensen voldoende 'tegenmacht' hebben. Onafhankelijke cliëntondersteuning is daarbij belangrijk. Hoe ziet de staatssecretaris de rol van cliëntondersteuning? Hoe kunnen we de positie van cliënten in de WMO voldoende borgen? We zijn blij dat het kabinet ervoor gekozen heeft om het persoonsgebonden budget wettelijk te verankeren. Na jaren van onduidelijkheid krijgt het PGB nu eindelijk de plek die het verdient. We gaan er vanuit dat er ook in de zorgverzekeringswet een mogelijkheid voor een PGB voor de functie verpleging komt en dat dit ook geldt voor de MSVT-regeling. Graag een bevestiging van de staatssecretaris. We zien wel een knelpunt met de p. Tijdens de vorige kabinetsperiode is er besloten tot de 10-uursgrens. Als mensen minder dan tien uur begeleiding nodig hebben dan hebben zij geen recht op een PGB. Nu blijkt steeds meer dat mensen geen passende zorg lijken te vinden via zorg in natura. Ik heb hier eerder ook kamervragen over gesteld. Wil de staatssecretaris samen met Per Saldo zoeken naar alternatieven voor de 10-uursgrens? Door bijvoorbeeld naar de indicatiecriteria vooraf te kijken. Om de verzachtingen uit het zorgakkoord te kunnen betalen komt er een korting op de contracteerruimte voor zorg in natura en een tariefkorting op het PGB. De tariefskorting op het PGB is hoger dan de korting op de contracteerruimte. Bovendien wordt het met de steeds wisselende tarieven voor het PGB steeds moeilijker om bijvoorbeeld zorg voor kleinschalige woonvormen te financieren, denk aan Thomashuizen of ouders die zelf gezamenlijk een woonvorm voor hun kinderen maken. We krijgen signalen dat deze nu in gevaar te komen. Dat mogen we niet laten gebeuren. Krijgt de staatssecretaris deze signalen ook? Wat gaat de staatssecretaris doen om dit te voorkomen? Zorg dichtbij We zijn blij met de investering in sociale wijkteams. De tijd dat talloze afzonderlijke organisaties allemaal hun eigen ding doen of concurreren om een deeltje van de markt is wat ons betreft voorbij. We willen professionals met een brede blik op het gebied van zorg en welzijn die met elkaar samenwerken. Dat betekent dus ook een einde aan de versnippering. Dat heeft namelijk niet alleen tot veel organisaties in een wijk geleid, maar ook tot veel verschillende hulpverleners over de vloer bij mensen thuis. Voor veel mensen een bron van frustratie. Er is 50 miljoen euro uitgetrokken voor sociale wijkteams. Hoe gaat de staatssecretaris gemeenten helpen deze sociale wijkteams te vormen? En hoe gaat de staatssecretaris stimuleren dat er meer geïnvesteerd wordt in preventie en welzijn? Medisch noodzakelijke zorg moet altijd beschikbaar blijven. Daarom komen er de komende jaren 5.000 extra wijkverpleegkundigen bij. Een nadrukkelijke wens van de PvdA.
Op een flink aantal gebieden zullen zorgverzekeraars en gemeenten moeten gaan samenwerken. Er zijn nu al een aantal mooie voorbeelden. Bijvoorbeeld in Venlo, Enschede of Utrecht-Overvecht. Deze voorbeelden moeten uitgerold worden over Nederland. Hoe gaat de staatssecretaris dit doen? Hoe wordt samenwerking gestimuleerd? Hoe worden financiële stromen zoveel mogelijk gebundeld om zorg zo efficiënt en cliëntgericht mogelijk te maken? Je ziet dat het op een aantal plekken in ons land echter nog niet zo wil vlotten. We pleiten dan ook voor een wettelijke borging en verplichting van samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars. Dan de knip. Er komt een knip in de financiering van verpleging en verzorging. Deze knip krijgt nogal wat kritiek vanuit het zorgveld. Verpleging en verzorging hangen in een aantal gevallen nauw met elkaar samen. Maar dat geldt ook voor begeleiding en verzorging. Er is altijd ergens een knip. Het veld is er ook niet eenduidig over. We hebben tijdens de hoorzittingen verschillende pleidooien gehoord: soms om alles naar de WMO over te hevelen, soms alles naar de zorgverzekeringswet. In de hoofdlijnenbief stelt het kabinet een nieuwe functie thuisverpleging voor als mensen verpleging, verzorging en begeleiding samen ontvangen. De vraag is of dit de knip voldoende oplost. Ik weet dat ook echt niet. Hoe zorgen we er ook hier voor dat mensen niet tussen wal en schip vallen en er geen afwentelingsgedrag plaats zal vinden? Graag een reactie van de staatssecretaris hoe hij dit ziet. Met het scheiden van wonen en zorg verandert er veel in de sector en voor mensen. Mensen willen langer thuis blijven wonen, maar dit moet dan wel kunnen. Nieuwe woonvormen moeten mogelijk gemaakt worden: mantelzorgwoningen, kangaroowoningen, kleinschalige woonvormen, enz... De vorige staatssecretaris is gevraagd om een actieplan langer thuis wonen op te stellen. In de hoofdlijnen brief geeft deze staatssecretaris aan het actieplan onder te brengen in het transitieprogramma. De minister van wonen en rijksdienst ziet geen rol voor een hernieuwd actieplan gericht op het bouwen van meer woningen voor ouderen en mensen met beperkingen. Wat is de visie van de staatssecretaris hierop? Is er momenteel voldoende geschikte woonruimte ook met het ook op de extramuralisering? Beschermd wonen Voor mensen die niet thuis kunnen blijven wonen blijft terecht de AWBZ bestaan. De PvdA is blij dat door het zorgakkoord meer mensen met een beperking en ouderen die intensieve zorg nodig hebben in een beschermde woonomgeving kunnen blijven wonen. Voor een deel worden ook de afspraken uit het Lenteakkoord teruggedraaid daar waar het gaat om zorgzwaartepakket 3. Al eerder hebben wij aangegeven dat we mensen die niet thuis kunnen wonen een prettige en verzorgde beschermde woonplek willen blijven geven. Meer maatwerk voor toegang tot de AWBZ. De huidige manier van indiceren – kruisjes zetten op een lijstje - is dan niet geschikt meer. Hoe gaat de staatssecretaris deze nieuwe maatwerktoegang organiseren?
Ook in de AWBZ moet en kan een verbeterslag gemaakt worden. Er zitten soms enorme kwaliteitsverschillen in instellingen. Niet alleen verschillen in kwaliteit van zorg, maar ook in kwaliteit van bestuur en financieel beleid. Hoe gaat de staatssecretaris meer kwaliteit stimuleren in de AWBZ? Hoe kunnen we tot meer doelmatigheid komen in de AWBZ? Het beschermd wonen voor mensen met een psychiatrische aandoening moet nog worden uitgewerkt meldt de staatssecretaris in zijn hoofdlijnen brief. Hoe kijkt hij tegen deze groep cliënten aan? Horen de langdurig psychiatrisch patiënten, voor wie onbeschermd wonen geen optie is en waar zorg onlosmakelijk verbonden is met een veilige verblijfsplaats en voldoende bescherming en ondersteuning niet thuis in de AWBZ? Net als de groep ernstig verstandelijk gehandicapten? Waarom zou deze zorg naar de zorgverzekeraars gaan? Welke winst wordt er voor de cliënt bij behaald? Graag een reactie van de staatssecretaris. Dan de afbakening van de AWBZ. Kortdurend verblijf wordt overgeheveld naar de gemeenten. Dit terwijl het vaak gaat om het tijdelijk ergens logeren van kinderen die thuis wonen bij hun ouders maar anders in een intramurale voorziening moeten wonen. Is kortdurend verblijf dan ook niet beter op zijn plek in de AWBZ? Graag een reactie van de staatssecretaris. Mantelzorg versterken Sociale netwerken, familie en buren doen veel voor elkaar. Het succes van bijvoorbeeld Eigen Kracht Conferenties, maatjesprojecten en vrijwillige hulpverleningsdiensten laten zien dat mensen heel goed samen problemen kunnen oplossen. Het sociale netwerk gaat meer betrokken worden. We willen echter wel paal en perk stellen aan het inzetten van mantelzorg en vrijwilligers. We kunnen mensen niet verplichten elkaar te helpen. Zeker niet bij lijfsgebonden zorg. Je moet niet eerst de billen van je buurvrouw hoeven te wassen voor je naar je werk kan. Het lijkt me goed als de staatssecretaris dat duidelijk maakt. We mogen wel van mensen vragen om betrokken te zijn bij elkaar bij praktische zaken zoals boodschappen doen, klussen, rijden, enz. Uit een enquête van EenVandaag van afgelopen zaterdag bleek dat mensen daar in grote meerderheid best bereid toe zijn. We moeten meer samenredzaamheid stimuleren in de samenleving. Maar dat gaat niet vanzelf. Hoe gaat de staatssecretaris dit vormgeven? Maar hoe gaan we tegelijkertijd ook overbelasting van mantelzorgers voorkomen? Ontzettend veel mensen doen al heel veel voor hun naasten. Overbelasting is hierbij een groot probleem. Hoe kan dit tegen gegaan worden? Welke rol ligt daar voor gemeenten? Welke rol ziet de staatssecretaris voor zichzelf? Hoe worden mantelzorgorganisaties hierbij betrokken? Er is ook nogal wat tegenstrijdige regelgeving. Als je als AOW-er bang moet zijn om gekort te worden op je AOW als je elkaar juist wil helpen, dan klopt er iets niet. Dat zelfde geldt voor bijstandsgerechtigden. En zo zijn er ook andere voorbeelden. We moeten juist
stimuleren dat we elkaar helpen, niet bestraffen. Wil de staatssecretaris een overzicht geven van tegenwerkende regelgeving en deze met zijn collega’s oplossen? Werkgelegenheid De PvdA is blij dat de meeste vakbonden, werkgevers en het kabinet een zorgakkoord hebben gesloten. Dankzij het zorgakkoord blijven er gelukkig veel meer banen behouden. Alle maatregelen van het kabinet hebben echter grote consequenties voor de werkgelegenheid in de zorg. Met name voor huishoudelijke hulpen is de toekomst onzeker. Hun zorgen hebben we zaterdag in Amsterdam duidelijk kunnen horen. De PvdA vindt dat we huishoudelijke hulp voor lage inkomens moeten blijven vergoeden. We vragen wel van mensen als ze dat kunnen, om zelf hun huishoudelijke hulp te gaan betalen. In het zorgakkoord is bovendien afgesproken dat er wat wordt gedaan aan de doorgeslagen flexcontracten in de zorg. Niet meer aanbesteden en concurreren over de rug van thuishulpen, maar een fatsoenlijke prijs en nette arbeidsvoorwaarden. Daar pleit de PvdA al lang voor. Daarnaast wordt alles op alles gezet om mensen die hun baan verliezen van werk naar werk te helpen. We hebben de komende jaren ook tienduizenden extra zorgmedewerkers nodig. Om-, her, en bijscholing is dan enorm belangrijk. Toch zien we vooruitlopend op de zorgveranderingen dat sommige thuiszorgorganisaties zoals Sensire in de Achterhoek al tot grote ontslagen over gaan. Welke regie gaat de staatssecretaris nemen op de werkgelegenheidseffecten vanwege de zorgveranderingen? Minder ingewikkeld en verspilling te lijf Onze zorg moet echt minder ingewikkeld en bureaucratisch worden gemaakt. Als we willen dat mensen, hun sociale netwerken en professionals elkaar weten te vinden moeten we wel van elkaar snappen waar we mee bezig zijn. Minder indicatiegedoe, bureaucratie en stopwatchverantwoording dus. Dat scheelt ook overhead die dat moet controleren. Nu al zin we enorme verschillen in overhead tussen organisaties. Variërend van enkele tot tientallen procenten. Het echte werk in de zorg wordt ook niet gedaan door managers, bestuurders en accountants, maar door de zorgmedewerkers die bij mensen thuis komen of ouderen een warm thuisgevoel in een verzorgingshuis geven. Geef medewerkers de ruimte. Het ‘gezond verstand’ krijgt daardoor gewoon weer ruimte. De financiering van de zorg is ook extreem ingewikkeld geworden. En gebaseerd op productieprikkels. Waar dat toe kan leiden hebben we gisteren ook bij KRO Brandpunt gezien. Laten we het weer minder ingewikkeld maken. Zorg gaat niet om papier, maar om mensen. Mijn dringend verzoek aan de staatssecretaris is: hoe grijpen we deze zorghervorming nu aan om de ingewikkeldheid echt te lijf te gaan? Hoe gaat de staatssecretaris de regeldruk en overhead verminderen? Hoe gaat de staatssecretaris zorgen voor een zorgfinanciering die minder complex en fraudegevoelig is? Het transitieplan Er is inhoudelijk en financieel een grote noodzaak om de langdurige zorg anders te organiseren. Veel mensen die in de zorg werken en mensen die zorg krijgen hebben dat in de gesprekken ook aangegeven. De bereidheid om er samen de schouders onder te
zetten is enorm. Dit is namelijk ook de kans om een aantal ingesleten patronen in de zorg te veranderen. Wij willen er dan ook voor waken dat de hervorming van de langdurige zorg alleen een platte gelddiscussie wordt. Veel meer zal het gaan om een verhaal. Van zorg nodig hebben, zorg verlenen en een zorgzame samenleving. Met ruimte voor gezond verstand. Dat stuur je niet alleen via wetgeving of geld, maar vooral via ruimte geven voor aan goede voorbeelden, het stimuleren van proeftuinen en een steengoed transitieplan met regie door de staatssecretaris. Daar wordt ook door bijna iedereen dringend om gevraagd. De kernvraag bij de transitie is: hoe komen we uit een technische benadering en echt tot veranderingen? Daar horen een boel vragen bij. Hoe maken we de zorg weer van ons zelf? Hoe maken we het minder ingewikkeld? Hoe werken we de productieprikkels weg en komen we tot een andere financieringsvorm? Persoonsvolgende financiering of populatiebekostiging. Hoe gebruiken we de goede voorbeelden die er nu al zijn? Hoe krijgen gemeenten voldoende ondersteuning voor de snelle overheveling met een taakstelling? Hoe stimuleren we zorginstellingen om goed met de veranderingen om te gaan en actie te ondernemen? De PvdA wil de staatssecretaris oproepen een goed transitieplan te maken met de betrokkenen uit de zorg en cliënten. Dat transitieplan moet niet alleen gaan over organisaties, maar vooral ook over mensen. En is de staatssecretaris bereid om zo snel mogelijk ruimte te bieden voor proeftuinen? Tot slot Er gaat veel veranderen in de langdurige zorg. We snappen dat veranderingen mensen onzeker maken. We zullen ook eerlijk moeten zijn. Mensen zullen meer samen moeten regelen en zelf betalen als dat kan. Wij staan echter altijd voor een vangnet voor mensen die dat niet kunnen. Het kan bovendien echt anders met de langdurige zorg. Loskomen van de doorgeslagen ingewikkeldheid van het huidige systeem. Van een systeem wat wordt geteisterd door accountancydenken. We willen een alternatief waarin er ruimte is voor sociale netwerken, voor mensen en professionals. In een thuiszorg waarin wijkverpleegkundigen en sociale wijkteams zorg dicht bij leveren. Waar mensen die niet langer thuis kunnen blijven wonen persoonlijke en kleinschalige zorg krijgen vanuit de AWBZ. In een samenleving waarin we voor elkaar klaar staan. Dat gaat niet vanzelf. Maar is wel de moeite waard.
