De vijf Boeddha’s van Wijsheid Om te beginnen wil ik een korte uitleg geven wat nu werkelijk bedoeld wordt met : Een Boeddha Een Boeddha verpersoonlijkt het hoogste wat een mens kan bereiken in moraliteit en in wijsheid. Hij is daarom ook de meest verheven leraar die mensen de weg naar het beëindigen van alle lijden toont. Hij is geen god, maar een mens die, door totale wijsheid en mededogen, complete verlichting heeft bereikt en daardoor de eindeloze cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte heeft overwonnen. Eenieder heeft niet alleen de Boeddhanatuur in zich maar ook het vermogen deze te ontwikkelen en tot ontwaken te brengen. Een heel goed middel hiervoor is mediteren. Want in meditatie herscheppen wij weer de kosmische orde in ons, omdat wij niet langer de functies van de skandha’s richten op de bescherming van het ego. Wij bestaan uit tijdloze geest en kunnen hier op aarde zijn zonder ons aan iets vast te klampen, vrij en onbekommerd. Maar wij hebben wel een beperking en dat is ons
lichaam. Het is namelijk opgebouwd uit heel ander materiaal dan de geest, het is tijdelijk en het sterft. Met het stoffelijke lichaam zullen ook de gevoelens van het lichaam, de waarneming van het lichaam en de tot daden leidende gedachten vergaan. Het bewustzijn, het ego, waarmee ik mij met dit lichaam identificeer, zal dan verdwijnen. Ik heb hier de vijf skanda’s , de basisaggregaten beschreven waaruit wij zijn opgebouwd, t.w. : lichaam (vorm), gevoelens, waarneming, gedachten en bewustzijn. Samen vormen zij de ik die ‘ik’ zegt. Door nu liefde en mededogen systematisch ruimte te geven in het denken en voelen verliest het ego alle greep op de situatie en de aan het 'ik' onderworpen krachten kunnen worden getransformeerd in krachten welke leiden naar zuiver mededogen en volkomenheid. Heel bewust worden de functies van de skanda’s, zoals bewustzijn, gevoelens, waarneming, wil en vorm nu gericht op het transcendente om deze te transformeren tot de vijf vormen van mystieke wijsheid of meditatief bewustzijn. Om dit te kunnen begrijpen, is het noodzakelijk om het principe van de vijf Boeddha’s van Wijsheid, ook wel de vijf Boeddha-families genoemd, te kennen. Volgens de leer van de 'Diamantweg worden de vijf* storende gevoelens zoals verwarring, haat/woede, trots, begeerte en jaloezie - omgevormd in vijf soorten verlichte wijsheid. Die wijsheden worden in een meditatieafbeelding (mandala) als vijf 'Boeddhavormen weergegeven. De andere Boeddhavormen behoren bij een van die vijf 'verzinking-Boeddha’s' (dhyani-boeddha's) en vormen daarmee een Boeddha- of Tathagata-familie . ( Tathagata is een Titel en betekend : De Ontwaakte ) Zij vormen een fundamentele mandala, waarbij de Vajra-familie wordt geassocieerd met 'woede' en resideert in het oosten. De ratna-familie wordt geassocieerd met 'trots' en resideert in het zuiden. De padma-familie wordt geassocieerd met 'begeerte' en resideert in het westen. De karma-familie wordt geassocieerd met 'afgunst' en resideert in het noorden. De Tathagata-familie, die geassocieerd wordt met 'geestelijke blindheid', Tevens worden deze 'Boeddha-families' ook in verband gebracht met bepaalde kleuren en elementen en met allerlei andere aspecten van de 'wereld van verschijnselen', waardoor de grenzen tussen de innerlijke wereld en de buitenwereld worden opgeheven. Hierdoor kan het besef groeien dat datgene wat we de binnen-
en buitenwereld noemen tot een en dezelfde werkelijkheid behoren en daarom niet van elkaar gescheiden zijn. Als we denken dat er een scheiding is dan komt dit voort uit onze versluierde geest. Laten we nu eens de mandala nader gaan bekijken. Ieder van de vijf transcendente Boeddha's vertegenwoordigen 'het Absolute' , waarbij iedere Boeddha een specifiek aspect van het absolute naar voren brengt. Iedere Boeddha staat aan het hoofd van een 'familie' van verschillende Boeddhavormen. Denk maar bijvoorbeeld aan de toornige Boeddha’s, aan de Boddhisattva’s etc. Ze symboliseren de krachten in het lichaam van de mediterende, welke door transformatie van de met deze families corresponderende emotie of energie dienstbaar worden gemaakt aan het proces van verlichting. Boeddha Vairocana De Boeddha van het centrum van de mandala is Vairocana, het hoofd van de Tathagata-familie . Hij vertegenwoordigt de totaliteit van de vier andere Boeddha’s in deze mandala en de door hen gesymboliseerde vormen van mystieke wijsheid. Als zodanig belichaamt hij de dharma, de universele waarheid. Hij houdt zijn handen in de dharma-cakra-mudra, het gebaar van het verkondigen van de Boeddhistische leer. Deze energie is in harmonie met de waarheid van het heelal. Dit gebaar staat bekend als het 'in beweging zetten van het Rad der Wet'. Hiermee wordt niet alleen uitdrukking gegeven aan de oorspronkelijke eenheid van de innerlijke en uiterlijke wereld maar ook aan het allerhoogste van de meditatie. Dit is het moment waarop de mediterende beide 'werelden' verenigt en deze realiteit ook werkelijk als zodanig beleeft. Omdat de Thatagata –familie ook geassocieerd wordt met het element ruimte, dat is de ruimte van bewustzijn, zal de ruimte gaan leven doordat zij volledig vervult is van de stuwende levenskracht. 'Geestelijke blindheid' die verantwoordelijk is voor alle vormen van egocentrisch gedrag, waadoor ook de energieën van de andere Boeddha’s van Wijsheid niet juist kunnen functioneren, wordt getransformeerd in de allesdoordringende en allesomvattende mystieke wijsheid.
Boeddha Aksobhya Onder Boeddha Vairocana, in het oosten, zit Boeddha Aksobhya, het hoofd van de diamantfamilie. Hij is blauw van kleur en hij heeft in zijn linkerhand een diamantscepter, de vajra, terwijl de rechter naar de aarde uitgestrekt is. Het is de uitdrukking die de hoogste spirituele macht, de hoogste precisie en de volledige onvernietigbaarheid symboliseert. Hij staat voor spiegelende wijsheid , dat is de geestestoestand die verschijnt wanneer men kwaadheid en haat volledig heeft getransformeerd en de waarneming zonder waardeoordeel je deel gaan worden. De vajra-familie wordt geassocieerd met het element water. Troebel water symboliseert het afwerende en agressieve van de woede. Helder water daarentegen doet denken aan de precisie, aan het scherpe en zuivere reflectieve vermogen van de wijsheid van Akshobhya. Boeddha Ratnasambhava Aan het hoofd van de ratna-familie staat Boeddha Ratnasambhava. Hij resideert in het zuiden van de mandala. Het symbool van de ratna-familie is de ratna, het juweel dat alle wensen in vervulling doet gaan. Zij kleur is geel en hij wordt geassocieerd met het element aarde, wat soliditeit en stoffelijkheid symboliseert. Met zijn 'actieve' rechterhand, die op de rechterknie rust, maakt hij de dana-mudra, het gebaar van het schenken, om uitdrukking te geven aan de solidariteit en liefde voor al wat leeft. De 'passieve' linkerhand rust in de schoot, met de palm naar boven gekeerd. De energie welke met de ratna-familie wordt geassocieerd is de trots. Wordt deze energie door de mediterende in zijn geheel getransformeerd en wordt deze één met de verlichte energie van Boeddha Ratnasambhava pas dan kan zich de onuitputtelijke rijkdom waarmee elk individu geboren wordt openbaren. Er ontstaat een helder transcendent inzicht . Trots wordt getransformeerd in gelijkmakende wijsheid, een wijsheid waarin het éénzijn van en met al wat leeft is gerealiseerd. Trots is getransformeerd tot de mystieke wijsheid van Boeddha Ratnasambhava.
Boeddha Amitabha De Boeddha van het westelijke kwartier van de mandala is Amitabha. Zijn kleur is rood en hij is het hoofd van de padma-familie. Het symbool van de padma-familie is de padma of de lotus, die het mededogen symboliseert. De energie welke met de padma-familie wordt geassocieerd is de hartstocht en de begeerte. Hij houdt zijn handen in de dhyana-mudra, het gebaar van de meditatie, waarbij de handen met de palmen naar boven gekeerd zijn en op elkaar in de schoot rusten. Omdat de duimen elkaar met de toppen aanraken ontstaat hierdoor een gesloten circuit, zodat de energie kan worden gebundeld zonder dat zij aan de omgeving wordt afgegeven. De padma-familie wordt geassocieerd met het element vuur. Het is het vuur van de begeerte, het brandende verlangen in onszelf. De eigenschap van vuur is om alles wat het ontmoet te grijpen en te verteren. In gezuiverde vorm wordt van hartstocht en begeerte mededogen, het aspect van de wijsheid van het onderscheidende bewustzijn. De geestelijke blindheid, welke veroorzaakt wordt door onze begeerte wordt opgeheven en de wijsheid van het onderscheidende bewustzijn openbaart zich, die zowel de nauwe onderlinge verbondenheid als ook het onderlinge verschil ziet van alles waarmee we in relatie staan. Wat zich voorheen nog manifesteerde als samsarische hartstocht en begeerte, is in de ontwaakte staat de vorm van mystieke wijsheid die gesymboliseerd wordt door de Boeddha Amitabha, het hoofd van de padma-familie. Boeddha Amoghasiddhi De Boeddha van het noordelijke kwartier van de mandala is Boeddha Amoghasiddhi. Hij is het hoofd van de karma-familie (karma betekent actie/daad) en belichaamt de praktische wijsheid van de Boeddha. Het symbool van de karmafamilie is kruis-vajra, die het volbrengen van alle handelingen symboliseert. Zijn 'actieve' rechterhand is tot schouderhoogte opgeheven in de abhaya-mudra, het gebaar van de onbevreesdheid, dat tegelijkertijd geruststelling en zegen uitdrukt. De 'passieve' linkerhand rust in de schoot, met de palm naar boven gekeerd, in de dhyana-mudra of het gebaar van de meditatie. De karma-familie wordt geassocieerd met het element lucht of wind, wat in een te grote aanwezigheid afgunst, vrees en wantrouwen kan veroorzaken. Is de waan van
de afgunst, de vrees en het wantrouwen eenmaal opgeheven dan blijft de openheid en de beweeglijkheid van de wind. Hierdoor worden alle situaties voor ons helder en overzichtelijk waardoor we als vanzelf de juiste weg kiezen zonder ook maar een moment te twijfelen. Door de kracht en eenpuntige gerichtheid van de afgunst als voertuig te gebruiken wordt de egocentrische geconditioneerdheid doorbroken en alle innerlijke obstakels op de weg naar verlichting worden vernietigd . Afgunst, jaloezie en wantrouwen is in de ontwaakte staat de vorm van mystieke wijsheid die gesymboliseerd wordt door de Boeddha Amoghasiddhi.
