De tweestrijd Inleiding Soms lijk ik in de spiegel te kijken naar een exacte kopie van mijzelf die tot mijn grote verbazing niet blijkt te zijn wie ik ben, de uitstraling en manier van doen lijkt identiek, maar de gevoelsmatige handelingen die ik zie zijn totaal verschillend van de mijne. Door een speling der natuur kan ik oprecht zeggen dat ik behoor tot een kleine groep mensen die hun leven lang achtervolgd zal worden door de volgende clichématige uitspraak: ‘’Goh, een tweeling? Dragen jullie ook dezelfde kleren?’’ Van deze en soortgelijke uitspraken word ik een beetje allergisch. Het feit dat ik onderdeel van een tweeling ben zou iets speciaals moeten zijn. ‘’twee broers, voor altijd samen’’. Eeneiige tweelingen zijn zogezegd onafscheidelijk. Zo heeft een eeneiige tweeling samen tegelijk gelijk euthanasie laten plegen, zij waren ziek en zeiden ‘’verbond tot de dood’’(Francais, 2013). Helaas klopt dit (cliché) niet voor iedereen, het zit allemaal iets complexer in elkaar dan wordt afgebeeld door de stereotypering. Tussen twee-eiige tweelingen zijn duidelijke uiterlijke verschillen waar te nemen, je zou niet zien dat het een tweeling is. Bij een eeneiige tweeling zou je in eerste instantie de broers/zussen niet uit elkaar kunnen houden. Men gaat er vanuit dat zo’n eeneiige tweeling geheel identiek is. Mijn hoofdvraag is als volgt geformuleerd: ‘Hoe verklaren we de gedrags gelijkenissen en verschillen bij eeneiige tweelingen?’’. Door mijn eigen verhaal te koppelen aan de persoonlijkheidsleer van verschillende grote denkers(Met name B.F. Skinner), hoop ik samen met jullie een eind te kunnen maken aan de verschrikkelijke stereotypering over de eeneiige tweeling. Door middel van een 2 uur durende brainstorm ben ik tot de volgende deelvragen gekomen, die ieder op unieke wijze een andere kijk geven op de hoofdvraag en deze samen proberen te beantwoorden: 1. Wat is een (eeneiige)tweeling? 2. Hoe komt het dat sommige eeneiige tweelingen toch zo identiek lijken te zijn? 3. Hoe ontstaat en verklaard verklaard het behaviorisme de ongebruikelijke rivaliteit bij eeneiige tweelingen? 4. Hoe kan rivaliteit leiden tot verschillen in gedrag bij een eeneiige tweeling? 5. Hoe definieren wij persoonlijkheid en intelligentie op een behavioristische manier?
1
De deelvragen zijn verworven in onderstaande hoofdstukken. Ik heb boek Beyond Freedom and Dignity van Skinner uit 1971 gebruikt als primaire bron. Verder heb ik vele secundaire bronnen geraadpleegd die terug te vinden zijn in de bronnenlijst.
Verschillen tussen eeneiige tweelingen De tweeling is geworpen Je hebt twee soorten tweelingen, namelijk de een- en twee-eiige tweeling. Normaal gezien wordt bij geslachtsgemeenschap een eitje bevrucht en gaat deze bevruchte eicel zich delen. Bij een tweeling gaat dat iets anders. Het kan voorkomen dat er per ongeluk twee eicellen bevrucht raken waardoor er dus twee embryo’s ontstaan, dit is de bakermat van de twee-eiige tweeling. Een veel interessanter fenomeen is hoe een eeneiige tweeling ontstaat. Zoals hierboven genoemd wordt normaal gezien een eicel bevrucht en gaat zich delen, bij een eeneiige tweeling gebeurd er iets speciaals bij het delen, een speling der natuur, waardoor er tussen de 5e en 10e dag twee embryo’s ontstaan.
Verschil tweelingen en gewone broers/zussen Tussen twee-eiige tweelingen en ‘’gewone’’ broers zussen zit weinig verschil, genetisch gezien zelfs helemaal niet. Toch blijkt de band bij twee-eiige tweelingen beter te zijn, deze broers/zussen zijn sinds de geboorte samen en ontwikkelen een sterkere band. Gewone broers/zussen en twee-eiige tweelingen delen bij 50% genetisch materiaal en ontwikkelen uit zichzelf makkelijker een andere persoonlijkheid. Het verschil tussen een- en twee-eiige tweelingen is groter, het DNA bij eeneiige tweelingen is voor bijna 100% gelijk. (Hamilton, 2013) Bij gewone broers/zussen en twee-eiige tweelingen is de kans aanzienlijk dat er zowel een jongen als een meisje geboren wordt terwijl er bij eeneiige tweelingen meestal twee kinderen worden geboren met hetzelfde geslacht. Een ander verschil tussen
De identieke tweeling Genetisch hetzelfde We weten nu dat het DNA bij eeneiige tweelingen voor bijna 100 procent gelijk is. Maar wat houdt dit nu precies in? DNA is de belangrijkste drager van erfelijk materiaal1. DNA is een code(voor iedereen verschillend) die als soort blauwdruk voor ons lichaam functioneert. Bij eeneiige tweelingen is de blauwdruk zo goed als gelijk en worden zij dus op gelijke manier opgebouwd. Het is dus logisch dat eeneiige tweelingen er hetzelfde uitzien.
Behavioristische verklaring Genen zijn verantwoordelijk voor het uiterlijk, indien het uiterlijk niet teveel beinvloed wordt door de omgeving (gewicht, piercings etc.). Maar hoe komt het nu dat vele eeneiige tweelingen qua gedrag ook soms zoveel op elkaar lijken? Volgens het behaviorisme kan gedrag alleen worden aangeleerd en is dit dus niet genetisch bepaald (Skinner, 1971). Eeneiige tweelingen zouden dus puur
2
theoretisch gezien alleen hetzelfde gedrag vertonen indien zij in dezelfde, hetzij soortgelijke omgeving opgroeien. Hoe verklaren we nu dat eeneiige tweelingen de zelfde interesses en hobby’s hebben? Laten we aannemen dat interesses en hobby’s voor ieder indivu verschillend zijn en voortgekomen uit de persoonlijkheid/aard. Skinner zegt het volgende over ‘’the inner man’’ wat wij ook wel ‘’de aard’’ kunnen noemen: ‘’The inner man has been created in the image of the outer’’(Skinner, 1971). Het is niet toevallig dat tweelingen van hetzelfde geslacht vaak de zelfde interesses en hobby’s hebben volgens bovenstaand citaat. Skinner zegt dat het ‘’innerlijke’’ gecreeerd is uit het beeld van de buitenkant, hetgeen wij zien(gedrag). Interesses en hobby’s zijn dus indirect ook aangeleerd door omgeving. Overigens geldt dit niet alleen voor tweelingen, ook in ‘’gewone’’ gezinnen is het vaak duidelijk dat er een bepaalde cultuur rondom een interesse of hobby hangt en deze onbewust wordt overgenomen. Toch is wordt door het identieke
Van rivaliteit naar decalage Als water en vuur Ede, 17 april 2005 Het was weer eens zo’n dag vol rivaliteit. Ik zat in een Ajax shirt op de bank, het was matchday Feyenoord-Ajax. Als kersverse supporter had ik er zin in. Opeens komt mijn broer binnen en draagt vol trots een feyenoord shirt.... Dit is een van de vele voorbeelden die de rivaliteit tussen mij en mijn broer duidelijk maakt. Hoe komt het nou dat ik en mijn broertje alles tegenoversteld willen en doen, terwijl wij juist geacht worden alles samen te doen? Wat verklaard de verschillen tussen ons en andere eeneiige tweelingen? Om dit te verklaren moet er uit verschillende invalshoeken naar gekeken worden.
Achter het masker Als eerst kijken we naar de persoonlijkheid. Wat is nou precies persoonlijkheid. Volgens de Amerikaan Gordon Allport (18971967) is het woord ontstaan uit het Latijnse woord persona dat werd gebruikt om maskers aan te duiden bij het oud Griekse toneel (Van Vliet, 2006). De vraag die opkomt bij het woord masker is: Duidt persoonlijkheid op hoe wij ons voor doen of duidt persoonlijkheid op degene achter het masker? Om hier antwoord op de geven gebruik ik de volgende definitie van persoonlijkheid: ‘’De karakteristieken van een persoon die bepalend zijn voor de manier waarop iemand op signalen uit zijn omgeving reageert.’’1. Uit het volgende citaat blijkt dat persoonlijkheid op het masker duidt. Je persoonlijkheid bepaalt namelijk welk masker je opzet, zo zijn wij door onze persoonlijkheid uniek. Ook sluit dit citaat goed aan bij de stroming van skinner. Persoonlijkheid is volgens Skinner, de grondlegger van het radicaal behaviorisme, een groot leerproces. Een deterministische aanname wel gezegd. (Determinisme= leer dat alles bepaald wordt door eerdere gebeurtenissen volgens vaststaande 3
oorzaken). Skinner is sceptisch over het begrip persoonlijkheid en volgens hem is persoonlijkheid slechts een bij elkaar geraapt gedragsrepetoire binnen een aantal onvoorziene gebeurtenissen in de omgeving. ’’Als je mensen in een hun compleet onbekende omgeving zet, gaan ze vanzelf ander gedrag vertonen, ook al strookt dat niet met hun persoonlijkheid.’’(Vliet, 2006) . Bovengenoemd citaat insinueert dat persoonlijkheid ontstaat uit de manier waarop men op zijn omgeving reageert. Die reactie op een omgeving is voortgekomen uit eerdere ervaringen volgens Skinner, dus zou persoonlijkheid volgens hem aangeleerd zijn. (William T. O'Donohue, Kyle E. Ferguson, 2001) Volgens Skinner gebeurt dat aanleren op twee verschillende manieren, namelijk:
Klassieke/Pavloviaanse conditionering: Is een proces waarbij een een reflex die een biologische functie heeft gekoppeld wordt aan een stimulus. Dat wil zeggen dat er een verband ontstaat tussen prikkels, waardoor die prikkels een nieuwe betekenis krijgen en er een gedragsverandering ontstaat. Ook wel kort samengevat ‘’Het leren van voorspelbaarheid’’ (van den Broeck, 2008)
Operante conditionering: Een proces waarbij een verband ontstaat tussen de dingen die een organisme doet en de consequenties. Dus er gebeurt iets als gevolg van het gedrag. Ook wel kort samengevat ‘’Het leren van controleerbaarheid. (van den Broeck, 2008)
Operant ‘’fout’’ geconditioneerd ‘’Waarbij wij samen de wereld konden domineren hebben wij er onbewust voor gekozen te proberen elkaar te domineren’’ Toen mijn broer en ik nog erg jong waren vonden mijn ouders het leuk ons dezelfde kleren in tegenstrijdige kleuren aan te trekken. Zo liep ik standaard in kleren met een rood accent en mijn broer in kleren met een blauw accent. Familie en vrienden vonden het prachtig en schattig. Is het mogelijk dat iets wat zo onschuldig en schattig moest zijn heeft bijgedragen aan de tegenstrijdigheid en rivaliteit tussen mij en mijn broer? Volgens de persoonlijkheidsleer van het behaviorisme zou dit dus heel goed mogelijk zijn. Als we de kleding met tegenstrijdige kleuren als een handeling zien en de reacties van familie en vrienden als consequentie zien, zou er sprake kunnen zijn van operante conditionering. Door die vorm van operante conditionering hebben mijn broer en ik onbewust aangeleerd dat rivaliteit goed is. Maar hoe komt het dan dat die rivaliteit alleen tussen mij en mijn broer van toepassing is en wij dit niet op andere uitoefenen? Om een antwoord op deze vraag te krijgen zoek ik verder vanuit een ander perspectief.
Een legendarisch fenomeen In 77 voor Christus waren er twee broers geboren als tweeling, Romulus en Remus. Zonder ouders, opgevoed door een wolf waren deze broers uitgekozen door de goden en gedoemd tot grootheid. Deze broers werden samen geacht een van de grootste welvarende steden ter wereld te stichten. Nadat de stad gesticht was 4
moest er alleen nog een naam worden gekozen, doordat de broers beide de eer wilden strijken en geen compromissen konden sluiten kwam het tot een doodstrijd. Romulus vermoordde zijn broer en noemde de stad Rome. (Marcus Terentius Varro, 116-27 v. Chr.) Naar mijn mening is de rivaliteit tussen mij en mijn broer ook te verklaren door individuele behoeften net zoals Romulus en Remus die hadden. Omdat de behavioristen niet geloven in driften en behoeften (Veron, 2007) maak ik een kleine stap naar het humanisme om dit te verduidelijken. Als ik aan behoeften van de mens denk, denk ik meteen aan de piramide van Maslow.
Een humanistisch uitstapje Maslow was een Amerikaans psycholoog die in eerste instantie aanhanger was van het behaviorisme en later mee ontwikkelde aan de humanistische psychologie. Maslow ontwikkelde een piramide met daarin de aangeboren menselijke behoeften in hierarchische volgorde. (Maslow, 1966) Zoals de 4e aangeeft heeft ieder mens behoefte aan waardering en erkenning. Uit het voorbeeld van Romulus en Remus is dit ook terug te vinden, beide hadden zij behoeften aan erkenning. Hetzelfde geldt voor andere tweelingen.
‘’Ondanks de verrassende gelijkenissen in persoonlijkheidskenmerken, hebben alle tweelingen het gevoel van volwaardige mensen te zijn, met een eigen identiteit, persoonlijkheid en vrije wil. Toch zijn ze genetisch identiek.’’ (Braeckman, 2000) Tweelingen hebben ook behoefte aan zelfontplooiing, behoefte aan erkenning en waardering. Beide willen mijn broer en ik erkent worden door onze ouders. Door ons te onderscheiden van elkaar hopen wij erkent en gewaardeerd te worden als individu en niet als een geheel, zo blijkt ook uit bovengenoemd citaat. Dus zijn wij rivalen van elkaar door dezelfde persoonlijke motieven. Nu stuit ik alweer op een paradox. Zou het dan toch kunnen dat eeneiige tweelingen zich tegenstrijdig gedragen omdat zij hetzelfde lijken?
Een wetenschappelijke invalshoek Uit verschillende tweelingstudies blijkt dat eeneiige tweelingen hetzelfde erfelijke materiaal hebben dat bepalend is voor intelligentie, uiterlijk en gewoontes. De kans dat uiterlijk en gewoontjes identiek zijn is groot, aangezien het DNA bij een eeneiige 5
tweeling een kopie van elkaar is. 3 Bij intelligentie zit dat iets anders, uit statistische gegevens blijkt dat bij eeneiige tweelingen de erfelijke aanleg voor 50% meetelt. (Mackintosh, 1998) De andere factor die meetelt is omgeving. Zo blijkt dat het IQ zolang de tweeling samen opgroeit grotendeels overeenkomt. (Brysbaert, 2006 p. 505-507) Zo blijkt ook uit correlatie cijfers die het verband weergeven tussen IQ scores en genetisch verwantschap, het cijfer voor eeneiige tweelingen die samen zijn opgegroeid is 0,86 en het cijfer voor eeneiige tweelingen die apart zijn opgegroeid is 0,72. Bij beide cijfers is te zien dat er een redelijk verband is, maar dat bij apart opgegroeide tweelingen het verband kleiner is. (Philip George Zimbardo,Robert Lee Johnson,V. McCann, 2009)
Nu we dit weten gaan we een stukje dieper, Uit verschillende bronnen blijkt dat er geen wetenschappelijk verband bestaat tussen intelligentie en persoonlijkheid, maar er wel een paar kenmerken aanwezig zijn. Een van de kenmerken is het rationele denken. Hier haal ik even het voorbeeld van mijn broertje en ik bij. Mijn broertje en ik zijn tot op een leeftijd van elf jaar samen opgegroeid en daarna gescheiden, dus volgens eerder genoemde stelling kwam er verschil in onze intelligentie vanaf die leeftijd, bepaald door de omgeving. Helemaal hetzelfde zijn wij en andere eeneiige tweelingen dus niet. Op twaalfjarige leeftijd gingen mijn broer en ik naar de middelbare school. Mijn broer, een jaar opgevoed door mijn ‘’onvolwassen vader’’, startte zijn middelbare schoolcarriere op het VMBO terwijl ik, een jaar lang opgevoed in een stabielere situatie, begon op het VWO waarbij een rationeel denken essentieel is.
‘’Behavioristische intelligentie’’ In de vorige paragraaf werd duidelijk gemaakt dat intelligentie wordt beinvloed door de omgeving. Hoewel intelligentie geen invloed heeft op de persoonlijkheid(volgens wetenschappelijk onderzoek) kan het wel het gedrag(iedere waarneembare activiteit) beinvloeden. Maar wat is intelligentie eigenlijk? Hieronder volgt een definitie die ik het beste acht om het begrip intelligentie te verduidelijken. ‘het vermogen van een individu om doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving te kunnen omgaan’2. Uit deze definitie blijkt dat intelligentie een soort maatstaf is voor in hoeverre men effectief reageert en handelt op factoren uit de omgeving. Hoe is intelligentie dan beinvloedbaar door de omgeving? Volgens de behavioristen ontstaat gedrag door consequenties en prikkels uit de omgeving. Dus is het mogelijk als er reacties(feedback) op je gedrag komt je dit weer aanpast, hier is de feedback een vorm van een positieve bekrachtiger (J. Elen & E. Laga, 2002). Ga je door goede feedback beter, effectiever en sneller handelen zou je theoretisch gezien slimmer worden. Wat een eeneiige tweeling als voordeel tegen over anderen is dat zij in een vroeg stadium hun eigen gedrag kunnen herkennen bij de ander.
6
Intelligentie maakt het verschil 'What is necessary to change a person is to change his awareness of himself.'(Maslow) Volgens Maslow kan je pas veranderen als je het beeld wat je van jezelf hebt verandert. Dat kan volgens de behavioristen via de omgeving. Doordat je onbewust veranderd door de omgeving verander je eigenlijk je intelligentie, met de voorwaarde dat je de definitie van intelligentie uit vorig paragraaf aanhoudt . Dit verschil in intelligentie verklaard, volgens behavioristische denkwijze, waarom sommige eeneiige tweelingen zo verschillend zijn. Hieronder volgt een over hoe rivaliteit leidt tot verschillende persoonlijkheden.
operante conditionerin g
rivaliteit
scheiding van elkaar
andere omgeving
verschil intelligentie
verschillende ''persoonlijkh eid''(gedragsr epetoire)
Hoe kan rivaliteit tussen eeneiige tweelingen voorkomen worden? Rivaliteit kan heel simpel voorkomen worden, hier volgt een aantal tips: Ouders moeten beide kinderen evenveel aandacht geven en nooit een kant bij een ruzie kiezen. (geldt overigens ook bij ‘’gewone gezinngen’’ Het van belang dat ouders beide kinderen het idee geven dat zij twee verschillende personen zijn. Dus niet dezelfde kleren bij de kinderen aantrekken. Zorgen dat de tweeling in gescheiden klassen op school zit. Beide kinderen evenveel complimenten geven
Conclusie Het verschil en de gelijkenis in gedrag is beide te verklaren door het behaviorisme. De gelijkenis is te verklaren doordat bij leden van de tweelingen dezelfde prikkels en consequenties uit de omgeving krijgen. Ook is de gelijkenis te verklaren door genen. Als je geloofd in het feit dat gedrag deels wordt bepaald door ‘’natuurlijke aanleg’’ is het logisch dat een tweeling dezelfde kenmerken in gedrag vertoond aangezien zij genetisch beide (bijna helemaal) identiek zijn. Het verschil in gedrag kan volgens de behavioristische stroming makkelijk verklaard worden door verschillende omgevingen, echter gaat dit vaak op een moeilijk manier. 7
De tweeling groeit normaal gezien op in een zelfde omgeving of klimaat. Soms ontwikkeld zich een raar gedrag bij eeneiige tweeling die samen opgroeien. Door een ‘’verkeerde’’ opvoeding ontstaat er rivaliteit tussen de broers/zussen. Na enige tijd kan deze rivaliteit leden tot verschil in gedrag De tweeling wordt zich bewust van de rivaliteit die er is en snapt dat dit niet meer noodzakelijk is zich te onderscheiden voor de ouders. De aandacht van de ouders is niet meer zo belangrijk als het is eerst was. Toch veranderen tweelingen op eigen manier hun gedrag door het verschil in intelligentie, waar zij eerst samen opgroeide veranderde hun omgeving. Meestal gebeurt dit wanneer een van de tweeling besluit zelfstandig te gaan wonen. De normen, waarden en gewoontes die hij/zij eerder mee kreeg van de ouders veranderen. De aangeleerde rivaliteit veranderd in een vorm van differentiatie. De behoeften aan een eigen identiteit blijft. (zie piramide Maslow) Een andere behavioristische verklaring voor het veranderen van het gedrag kan zijn dat de tweeling zich wil ontwikkelen omdat zij hun eigen gedrag herkennen in de ander en zich hier niet prettig bij voelen. De rivaliteit is bij beide leden tegenstrijdig en zorgt ervoor dat de tweeling zich wil onderscheiden maar niet meer op een verkeerde manier. Uit een behavioristische visie kunnen we concluderen dat persoonlijkheid uit de manier waarop men reageert op zijn omgeving kan worden afgeleid en dat intelligentie de maatstaf is voor hoe effectief men op de omgeving reageert. De vraag die ons nu nog resteert luidt als volgt: ‘’Zijn eeneiige tweelingen echt verschillend of is dat verschil slechts een andere weerspiegeling van een identieke persoonlijkheid?’’
8
Bronnenlijst Braeckman, De schreeuw van het lam, Nieuw Wereldtijdschrift, 2000 Broeck, van den Algemene psychologie, 2008 Brysbaert, M Psychologie De Boeck, Xaveer; Luc De Man Gedragswetenschappen 3 (GO) - Kunnen kiezen – leerwerkboek p.94/95 Elen, J. & E. Laga (red.) Muizen in het auditorium. ICT in het hoger onderwijs, 2002 Francais, “Verbond tot de dood” en euthanasie van 45-jarige tweelingen, 2013 http://www.ieb-eib.org/nl/bulletins/verbond-tot-de-dood-en-euthanasie-van-45-jarigetweelingen-149.html
Hamilton J., How can identical twins turn out so different? 2013 http://www.npr.org/blogs/health/2013/05/09/182633402/how-can-identicaltwins-turn-out-so-different Maslow, A.H. The Psychology of Science: A Reconnaissance, 1966 Marcus Terentius Varro, 116-27 v. Chr. Romulus en Remus http://www.beleven.org/verhaal/romulus_en_remus O'Donohue, William T. ;Kyle E. Ferguson, The Psychology of B F Skinner, 2001 Skinner, B.F. ‘’The inner man has been created in the image of the outer’’ uit Beyond Freedom and Dignity p.15,1971 Veron, Gedrag en persoonlijkheid, 2007 http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/4414-gedrag-enpersoonlijkheid.html Vliet, van; ‘’Skinner en het behaviorisme’’ uit Wat drijft de mens, 2004 Zimbardo, Philip George,Robert Lee Johnson,V. McCann, Psychologie een inleiding, 2009 1. http://www.encyclo.nl/begrip/persoonlijkheid 2. http://www2.bsl.nl/secties/kind-en-adolescent/kap/wisc-iii/wisc-iiikaldenbach-toelichting-voor-ouders-jan-2011.pdf
9
De tweestrijd Samenvatting Vele van ons weten hoe het is om een broer of zus te hebben, we delen een aantal verschillende interesses maar zijn geen kopie van elkaar. Hoe zit dat nu bij een (eeneiige) tweeling? Vaak wordt over een tweeling gedacht dat zij twee handen op een buik zijn, toch zijn er ook tweelingen die als water en vuur van elkaar zijn. Volgens het behaviorisme kan het verschil en de gelijkenis verklaard worden door de omgeving. Je omgeving is bepalend voor je intelligentie en je intelligentie heeft invloed op je gedrag, zo kunnen er verschillen of natuurlijk ook gelijkenissen ontstaan. Een ander interessant fenomeen is dat er eeneiige tweelingen bestaan die een grote rivaliteit/tegenstrijdigheid vertonen. Dit gedrag ontstaat door een verkeerde benadering van de ouders, iets wat de ouders schattig vonden heeft geleid tot een tweestijd tussen de tweeling. Gelukkig kan dit fenomeen uiteindelijk zeer positief werken voor de groei van beide leden van de tweeling. De weerspiegeling van elkaar werkt als bekrachtiger. De persoonlijkheids benadering van het behaviorime verklaard hoe zo’n rivalizerende tweeling zich kan ontwikkelen tot twee verschillende gedreven personen. De tweeling wordt bij aanhoudende rivaliteit vaak gescheiden en komt in een nieuwe omgeving terecht, door een nieuwe omgeving ontwikkelen zij een eigen persoonlijkheid. Volgens de behavioristen is onze persoonlijkheid bij de geboorte een leeg blad. Bij de tweeling wordt na scheiding het ‘’persoonlijkheidsblad’’ wat deels was vol geschreven door verkeerde ervaringen aangevuld door nieuwe ervaringen uit verschillende omgevingen. Overigens kan de rivaliteit door een aantal verschillende tips gemakkelijk voorkomen worden bij zowel tweelingen als gewone broer/zussen.
10
