De Torenspits Een uitgave van schaakvereniging “De Oude Toren”
Maart 2016
Van onze voorzitter De liefhebber van een stevige winter is er in Nederland bekaaid vanaf gekomen. Ik vraag me af of de rajonhoofden zelfs maar één keer bij elkaar zijn gekomen. En alhoewel het in de typische wintersportlanden uiteindelijk nog wel aardig goed gekomen is, kwam het ook daar maar langzaam op gang, met witte linten door een verder groen landschap zo rond de Kerst. Inmiddels valt er nog wel een beetje vorst aan de grond te vinden als je ’s nachts goed zoekt naar het koudste plekje, maar overdag is er toch weinig dat nog aan winter herinnert. De zon staat nog niet zo hoog, maar doet toch al flink zijn best. Zojuist hoorde ik zowaar alweer het melodietje van de ijscoman die door de straat kwam gereden voor het eerst dit jaar en het kan niet lang meer duren voordat ook het terrasmeubilair van de verschillende cafés weer tevoorschijn komt. Een gelegenheid die de brouwerijen en brouwerijtjes te baat nemen om hun productie speciaalbier maar weer eens op te schroeven. Het is een trend die de laatste jaren duidelijk waar te nemen is. Steeds vaker wordt het aloude doe-maar-een-pilsje vervangen door het nieuwe geluid van hebben-julliemisschien-ook-een-bierkaart? De variëteit neemt gestaag toe, niet alleen doordat de grote namen hun assortiment uitbreiden, maar ook omdat hobbyisten hun geluk beproeven. Ook bij onze clublocatie café Thuis is het te merken. De krijtborden zijn gevuld met wisselend aanbod, aan de muur prijkt een imposante verzameling flesjes met ieder hun eigen specifieke etiket en ook aan het bestelgedrag van de leden is het te merken. André was al langer regelmatig te zien met een kriekje, maar ook Frans wisselt zijn bah-wat-lekkerwijntje nu en dan af met een radler en af en toe wagen ook Aloys en Harrie en misschien nog wel anderen zich ook aan een Chouffe of nog iets exotischers. Als liefhebber van speciaalbier kan ik dat alleen maar toejuichen. Al sinds mijn studententijd heb ik deze categorie van proeverij leren waarderen en als de gelegenheid zich voordoet, maak ik er graag gebruik van. Zo had ik tijdens onze recente bezoek aan het Tata Steel Chess toernooi de luxe van een chauffeur die me ophaalde en weer thuis bracht waardoor ik uit ervaring kan mededelen dat ook de kroegjes in Wijk aan Zee het speciaalbier omarmd hebben. Uiteraard beperk ik me op dinsdagavond, met nog een autorit naar huis voor de boeg, tot koffie en bitter lemon, alhoewel gezegd moet worden dat ook het assortiment alcoholvrije bieren van goede kwaliteit groeiende is; misschien kan ik me daar eens wat beter in verdiepen … Proost!
1
Denksport Op zaterdag 30 januari togen we met 6 man sterk naar Wijk aan Zee om daar het grootste schaaktoernooi van de wereld te aanschouwen. Johnny, Aloys, Frans, Albert, Thijs en Harrie zagen daar de grootmeesters en aankomende grootmeesters zwoegen, uiteraard met weer voor ons onbegrijpelijke zetten.
tegen het lijf. We waren op zoek naar de analyseruimte en wisten niet waar we heen moesten, zodat we de weg vroegen aan twee andere mensen. En wat bleek, het was Ton Sijbrands met zijn secondant (?), mijn damidool uit het verleden. Ik vroeg aan hem of ie met ons op de foto wilde en dat vond ie prima. Met een schaakrating van 1900 weet je natuurlijk de weg wel naar het analysecentrum en al lopende raakte ik met hem aan de praat. Over damclub de schuivers uit Bakel waar ik zelf nog een blauwe maandag lid van ben geweest En ja hoor,hij kende de club !! Ook het jaarlijkse toernooi wist ie zich nog te herinneren.
Dat onze voorzitter niet voor niets de koploper in onze competitie is liet hij blijken door in het eindspel van Erwin L’ami precies dezelfde zetten te doen als Erwin zelf , en die won dus ook. Ikzelf beleefde een iets minder moment bij de challengers. Daar kon je gewoon op het bord kijken want daar stond je nog geen meter vanaf. De aankomend GM met de lange paardenstaart had een mooie paardenzet kunnen doen maar dat deed hij dus niet. Een pionnenzetje was alles wat ie kon bedenken, en ja dan vraag je dus om moeilijkheden !
Momenteel heeft hij het wereldrecord simultaan blind dammen nog op zijn naam staan. 32 partijen waarvan 14 winst en 18 remises. Dit dan weer wel tegen goede Nederlandse competitiedammers waarvan ook hoofdklassedammers.
Uiteraard hopen we elk jaar een GM tegen het lijf te lopen en zo gebeurde het ook. Het was alleen geen schaker maar een dammer en wel ex wereldkampioen Ton Sijbrands.. Albert spotte hem al eerder maar later liepen we hem pas echt
Over zijn damtegenstanders van vroeger hebben we het ook nog gehad. Tegenstanders die ik me nog kon herinneren o.a , Anatoly Gantwarg, Iser Koeperman en onze andere Nederlandse damgrootheid en wereldkampioen Harm Wiersma. In het analysecentrum scheidden onze wegen zich weer. Wat wil je als Hans Bohm hem mag tutoyeren als Ton. Dat ie eigenlijk Teunis heet heb ik maar voor lief zo gelaten. Als wereldkampioen dammen hebben we ook nog de veel te vroeg overleden Jannes van de Wal gehad. Erg excentriek en bij het grote publiek vooral bekend omdat hij in de trein in slaap was gevallen en zo de Nederlandse damtitel verloor. Het nieuwe Nederlandse damtalent heet Jan Groenendijk, 17 jaar en die miste het wereldkampioenschap een paar maanden geleden op een haartje na. Dus die komt eraan !! Ha rrie
2
Wijk aan Zee Natuurlijk gingen we dit jaar ook weer met een delegatie richting Wijk aan Zee, ondermeer om onze landgenoten Anish Giri en Loek van Wely aan te moedigen. Dit jaar gingen we weer eens op een zaterdag nadat we enkele jaren op maandag waren afgereisd.
Nederlandse politici. Sinds Carlsen wereldkampioen is, is schaken heel populair in Noorwegen; de Noorse tv was elke dag aanwezig in Wijk aan Zee tot zelfs op het podium. Ook als er geen toernooi aan de gang is, is er elke dag schaken op tv, waar 1 miljoen mensen naar kijken, en dat in een land van 5 miljoen inwoners. Omdat we met 6 personen waren (helaas moesten Hans en Chris op het laatst afzeggen, hopelijk kunnen ze volgend jaar wel) gingen we met twee auto’s. De ene auto was bemand met Albert, Thijs en Aloys, die tevens fotograaf van de dag was, in de andere auto zaten Harry, Frans en ondergetekende. Voor Thijs was het dit jaar de 1e keer, alle anderen waren al vaker geweest, waarvan Harry en ondergetekende alle keren mee geweest zijn. We hadden niet afgesproken om achter elkaar aan te rijden maar toevallig kwamen we tegelijkertijd aan. Wel waren wij -omdat we nog al vroeg waren- via de sluizen van IJmuiden gereden. Omdat we zo vroeg waren, hadden we zoals het plan was gelukkig plaats in ons stamcafé. Want zo zou je café De Zon na 9 jaar wel bijna kunnen noemen.
Het was de voorlaatste ronde, zodat we wel al wisten dat Giri het toernooi niet ging winnen. De toernooizege was dit jaar wederom voor Carlsen die een paar dagen na het toernooi overigens nog een simultaan heeft gegeven tegen enkele
3
alcoholische versnapering genomen in hotel Sonnevanck, wat ook al een paar jaar een vast aanlegpunt is, nog eventjes een paar partijtjes gespeeld en toen weer op weg naar de speelzaal om het einde van de partijen te volgen.
Het is daar namelijk op zaterdag altijd erg druk omdat er achter in de zaal ook toernooideelnemers aan het schaken zijn. Na de traditionele snert met roggebrood, enkele biertjes en vluggertjes, (op het schaakbord vanzelfsprekend) togen we richting speelzaal om te zien hoe Giri en van Wely het er af zouden brengen tegen respectievelijk Karjakin en Caruana. Een half uurtje rond gelopen en toen besloten om eens even een frisse neus te halen en richting zee te lopen, want daar kom je natuurlijk ook niet elke week.
Jammer genoeg kwamen geen van de twee Nederlanders tot winst, Giri moest met remise genoegen nemen en Van Wely liep zelfs tegen een nederlaag aan. Maar alles bij elkaar genomen was het desondanks toch een geslaagde dag, misschien kan Giri ons in het kandidatentoernooi voor het wereldkampioenschap nog leuke dingen laten zien. Natuurlijk sloten we de dag weer af met een etentje in ons vaste restaurantje waar dit jaar jammer genoeg, buiten ons groepje geen andere topschakers aanwezig waren. Moe maar voldaan stapten we in de auto om de terugreis aan te vangen. Volgend jaar -in het jaar dat we ons zestigjarig bestaan vieren- gaan we al weer voor de tiende keer, meld je op tijd aan, want vol is vol.
Onderweg kwamen we nog een andere beroemde denksporter tegen in de persoon van voormalig wereldkampioen dammen Ton Sijbrands, toen bleek dat hij op weg was naar het gebouw waar de analyses werden gegeven zijn we daar ook maar eens binnen gelopen voordat we doorliepen naar zee. Joh nn y
De analyses werden verzorgd door Hans Bohm die dat altijd erg kundig maar ook leuk doet. Natuurlijk begrepen we van de analyses weer niet alles, maar we deden natuurlijk wel alsof. Nadat we lekker uitgewaaid waren eerst nog maar eens een
4
Problemen A.
D.
Wit heeft een kleine combinatie.
Wit geeft mat in drie zetten.
B.
E.
Een moeilijke opgave met zwart aan zet.
Wit geeft mat in drie zetten.
C.
F.
Wit aan zet en remise is het resultaat.
Wit aan zet en wint. Zjon
5
Ai, ai, ai? Nee, AI Je zou het een misvatting kunnen noemen. In ieder geval vanuit het oogpunt van simpele amateurs zoals wij. Heb je om te kunnen schaken flink wat intelligentie nodig? Nou, misschien om echt goed te kunnen schaken, ja, maar met een goede portie boerenverstand kom je ook een heel eind hoor! Maar dat is dan meteen wel een interessante term: boerenverstand. Dat is namelijk precies wat ons als mensen anders maakt dan computers.
zelfs een oneindige herhaling van zetten kunnen zijn. Als je een computer niet leert dat te herkennen, stopt het rekenalgoritme nooit en zal dus blijken dat de computer eeuwig gaat doen over het beantwoorden van de vraag. Om het een beetje leuk te houden, zal de computer daarom ooit op moeten houden met rekenen. Het antwoord zal dan zijn de zet die tot dan toe het beste leek, maar nauwkeuriger dan dat wordt het niet. En hoe meer rekenkracht je zo’n apparaat geeft, hoe meer dat in korte tijd al kan leiden tot een minstens acceptabele zet. Zo werken waarschijnlijk de meeste schaakprogramma’s en schaakcomputers. Het is ook gemakkelijk een niveau in te stellen met een dergelijk algoritme. Hoe korter je de computer de tijd geeft na te denken, hoe slechter hij zal presteren, althans gemiddeld gezien. Met ons boerenverstand slaan we een heel stel mogelijkheden over, omdat voor ons meteen duidelijk is dat daar geen winst mee te behalen valt. Als er mat dreigt op de koningsvleugel, ga je niet uitgebreid zitten overwegen of je dat ene pionnetje op de damevleugel wel of niet een veldje op moet schuiven. Je focust meteen op het probleem, wat waarschijnlijk ook maar het beste is in dat geval, wil je niet verliezen. Maar een conventionele computer is niet het enige type machine dat de schaakregels kent.
Computers, het woord zegt het al, tenminste als je er een Engels woordenboek bij pakt, kunnen rekenen. En hoe meer transistoren je bij elkaar op een chip zet, hoe sneller ze kunnen rekenen. Daar komt verder geen intelligentie aan te pas. Een computer doet precies wat je hem opdraagt, zonder zich druk te maken over praktische zaken zoals bijvoorbeeld hoe lang hij over een specifieke taak gaat doen.
Het is inmiddels ongeveer twintig jaar geleden dat IBM bezig was aan een uitdagend programma om een computer te laten winnen van de wereldkampioen schaken van dat moment, Garry Kasparov. Het was de bedoeling dat hiervoor niet brute rekenkracht zou worden gebruikt, maar Artificial Intelligence, ofwel AI. In goed Nederlands zou dat Kunstmatige Intelligentie (KI) zijn, maar in de huidige internationale wereld wordt dat eigenlijk vrijwel nooit gebruikt. Vandaar dat ik de Engelse term zal aanhouden. Het verschil tussen rekenkracht en intelligentie is het vermogen om zelfstandig inschattingen te maken, en misschien nog wel belangrijker, om te leren. Het is, in
Als je een computer vraagt wat de beste zet is in een gegeven stelling op het schaakbord, zou die dat kunnen bepalen door alle mogelijke zetten, met alle mogelijke voortzettingen, te gaan proberen. Een definitie van de beste zet zou kunnen zijn te kiezen voor die zet die de hoogste kans op winst oplevert voor de speler die aan zet is. Het probleem is dan wel dat er een schier ontelbaar aantal mogelijke varianten is. Specifieke varianten zouden
6
het voorbeeld dat ik zojuist gebruikte, een kwestie van prioriteit die je aanzet te kijken naar het gevaar op de koningsvleugel, en niet naar de damevleugel en al zeker niet naar een over het algemeen onbeduidend type zet aldaar. Met intelligentie kun je prioriteiten stellen, en gebaseerd op ervaring ook eventueel die prioriteitsstelling herzien. Dat was, volgens onderzoekers bij IBM, wat nodig zou zijn om een grootmeester te verslaan. Het idee om een machine intelligent te maken was destijds niet meer echt nieuw.
Kasparov, waardoor Deep Blue II zich de winnaar van de tweekamp mocht noemen. Het luidde een tijdperk van ontwikkelingen binnen AI in. Een computer die van de wereldkampioen kan winnen in een dergelijk moeilijk spel was goed voor een hoop media-aandacht en dat is over het algemeen goed voor de populariteit van een onderwerp, en daarmee ook voor het verkrijgen van voldoende geld en capabele onderzoekers. IBM had al snel een nieuwe uitdaging bedacht. Zou een computer ook mee kunnen doen met een tv-quiz, sterker nog, zou die kunnen winnen? Dat was de opdracht van ‘Watson’. In die tijd was Jeopardy! zeer populair op de Amerikaanse televisie. In deze quiz kozen de deelnemers een categorie met een bijbehorend geldbedrag. In plaats van een vraag over dit onderwerp, kregen ze een antwoord, of eigenlijk een hint in de vorm van een enigszins cryptische omschrijving van bijvoorbeeld een persoon of een voorwerp.
De computergeleerde John McCarthy bedacht de term Artificial Intelligence in 1955 en niet lang daarna werd er al serieus werk gemaakt van het bedenken en maken van intelligente systemen. Computers leerden simpele spelletjes, het oplossen van kruiswoordraadsels en het spreken van een taal. IBM wilde graag een stap zetten in die eerste categorie, en schaak staat te boek als één van de ingewikkeldste spellen die er zijn.
De deelnemers moesten vervolgens reageren in de vorm van een vraag die bij die omschrijving hoorde om het geldbedrag te scoren. Op de omschrijving “Naar hem is binnen DOT een snelschaaktrofee vernoemd” zou je bijvoorbeeld moeten antwoorden, of eigenlijk vragen: “Wie is Hein van Bree?”. De intelligente computer Watson zou dus de strategie van het spel moeten snappen, vervolgens de cryptische omschrijving moeten doorgronden en ten slotte een correcte vraag moeten formuleren.
Na de initiële pogingen met Deep Thought I en II, die iedereen binnen onze eigen club al met gemak zouden hebben verslagen, volgden Deep Blue I en II. Beide namen ze het op tegen Kasparov, om te beginnen uiteraard zonder succes, maar Deep Blue II slaagde er uiteindelijk in om in mei 1997, in een serie van zes wedstrijden, tweemaal van Kasparov te winnen. Van de overige vier partijen eindigden er drie in remise en eenmaal won
Het is een enorme klus om een machine een dergelijke cryptische omschrijving te laten doorgronden, en er zijn ontzettend veel valkuilen. Als je een computer al zo slim krijgt dat die door heeft dat snelschaak en DOT belangrijke onderdelen van de hint zijn, zal die niet vanzelf uitkomen bij Hein! Het vergde dan ook veel vallen en opstaan, maar toch lukte het de onderzoekers van IBM om wederom succes te behalen. In februari 2011 speelde Watson mee met Jeopardy!, tegen twee deelnemers die voorheen erg hoog gescoord hadden, maar die het tegen Watson toch echt moesten afleggen.
7
Niet alleen IBM is bezig met dit soort uitdagende projecten. Zoals gezegd is het gebied van Artificial Intelligence een onderwerp van intensief onderzoek, en ook een bedrijf als Google hoopt daar op publicitair gebied te scoren. In navolging van IBM koos men daar voor een denksport. Als schakers al als enorm intelligent worden bestempeld, is dat misschien nog wel extra het geval met mensen die het spel Go goed beheersen. Spelers van Go plaatsen hun zwarte of witte stenen op de kruispunten van een speelveld met negentien bij negentien lijnen. De beginnende zwartspeler heeft dus 361 mogelijkheden voor de eerste zet. Bovendien is het toegestaan om te passen en kan het ook zo zijn dat er weer stenen van het bord verdwijnen. Het aantal mogelijkheden is niet te bevatten, maar toch is de AlphaGo van Google in staat te winnen van de huidige wereldkampioen. De serie van vijf partijen is nog maar net afgerond. Na drie partijen stond het 3 – 0 voor AlphaGo en toen de rust wederkeerde na de laatste wedstrijd op 15 maart was de eindstand 4 – 1.
groot onderzoeksbedrijf weer een nieuwe uitdaging gevonden heeft, en dat is natuurlijk alleen maar goed voor de ontwikkeling van de techniek. Want Artificial Intelligence wordt lang niet alleen maar gebruikt om prestigieuze denksporten of quizzen te winnen. Veel computerspellen kunnen al veel realistischere tegenstand bieden door toepassing van Artificial Intelligence, en menige helpdesk is al uitgerust met een virtuele medewerker bij wie je prima terecht kunt met je vragen. In de autotechniek wordt al geëxperimenteerd met auto’s die volledig zelfstandig rijden, maar ook al zijn die nog niet heel gangbaar, software om auto’s binnen een rijbaan te houden of om hulp te bieden bij het (file)parkeren wordt al steeds normaler. Ik weet niet hoe het met jullie zit, maar ik vind het razend interessant en ik ben dan ook enorm benieuwd waar dit over een paar jaar toe zal leiden!
Het is bijna onvoorstelbaar wat er tegenwoordig al mogelijk is met Artificial Intelligence. Bovenstaande voorbeelden leren dat het een kwestie van tijd is voor een
Thijs
Minipartij In en teamwedstrijd kan een snelle nederlaag demoraliserend werken. Zo raakte de Nederlandse equipe eens in Warna 1962 na Mohrlock-Kramer
8.c3 d3 9.a4 Ld7 10.axb5 axb5 11.Dh5! 1-0 de Duitsers compleet van slag af. Er had nog kunnen volgen:
1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 d6 5.d4 b5 6.Lb3 Pxd4 7.Pxd4 exd4
11. …g6 12.Dd5 Le6 13.Dc6+ Ke7 14.Txa8 Dd7 15.Dxd7+ Lxd7 16.Ta7
8
Dinsdagavond Het is weer dinsdag, een avondje voor mezelf. Eerst even het journaal kijken, het weer is gelukkig goed dat is wel belangrijk als je op de fiets moet. Het is al weer acht uur! Haast maken.
Mijn tegenstander zit al klaar, even mijn boekje pakken want de partij moet natuurlijk wel goed genoteerd worden. Laat ik mijn tegenstander maar een biertje aanbieden, vind ik zelf ook wel lekker. ”Willy twee pils.” Zo, de klok aan, nu kunnen we beginnen. Mijn tegenstander speelt e4, ik e5 dat zijn schaaktermen voor de velden op het bord. Ik moet wel opletten mijn tegenstander weet ook niet van opgeven. Zo al weer een pionnetje te pakken, brokken is ook brood! Zal wel remise worden! Nee, mijn tegenstander geeft het op. “Bel de DELA maar ze kunnen in de kist”. De stukken bedoelt ie. Zo ‘t boekje kan weer een week in de kast, nog even gezellig wat kletsen aan de bar bij een lekker pintje.
Jas aan, sleutels bij anders kan ik er vanavond niet in, fiets uit de garage halen handschoenen aan en dan linksaf richting het kanaal. Bij Piet Heyl is het donker, 3 graden op de thermometer.
Aloys
Zo ben al weer bij de brug, is ie nu open of dicht? Het is maar net hoe je het bekijkt! Rechts af richting gemeentehuis dan ben ik al wel op de helft. Café Thuis komt al weer in zicht de biljarters zijn al bezig. Fiets voor het raam zetten en op slot anders moet ik misschien wel te voet naar huis. Even een bakje koffie om op te warmen, nog wat nieuwtjes luisteren en dan achter het bord.
Oplossingen Problemen A. 1. Txd4! ed4 2. Dg4 1-0, Blees - Rietman B. 1. … Dxg3 2. Dxd5+ [2.fxg3 Txh2 mat ] 2...Txd5 3.fxg3 Txh2+ 4.Kxh2 Th5 0–1, Isakov - Pichelaury C. 1. Df6 Db4 2. Df4+ Dxf4 pat, Rusenescu - Israilovici D. 1. Td1 Ta7 [of Ta4] 2.Ta1+ Lxa1 3. Pc1 mat E. 1. Dg7+ Txg7 2. hxg7+ Kg8 3. Ph6 mat F. 1. Df6 gf6 2. Tg4+ Kh8 3. Lxf6 mat, Nimzowitsch - Nielson
9
Verenigingsinformatie Schaakvereniging “De Oude Toren” -DOT-, is opgericht op 24 oktober 1957. De leden spelen iedere dinsdag vanaf 20.30 uur in café Thuis, voorheen Naast ‘t Raedthuys, Heuvelplein 6; tel. 0492-464884. Bestuur Voorzitter Thijs Knaapen tel. 06-29392558 Secretaris Zjon v.d. Laar tel. 0492-464621 Penningmeester André Bergman tel. 0492-462037 Wedstrijdreglement en statuten zijn verkrijgbaar bij de secretaris van de vereniging. Wedstrijdleider is Zjon v.d.Laar, tel. 464621.
Financiële zaken rechtstreeks bij de penningmeester RABObank rekening nummer 10.50.95.869 t.n.v. APC Bergman, Dokter Timmerslaan 6 o.v.v. Schaakvereniging DOT
De Torenspits De Torenspits is een uitgave van Schaakvereniging DOT. Het ledenblad verschijnt vier keer per jaar. Kopij kan worden ingeleverd bij de redactieleden, liefst in Word op usbstick of via e-mail. Kopij wordt onder verantwoordelijkheid van de redactie gepubliceerd; deze kan een artikel weigeren, indien het aanstootgevend of kwetsend van aard is. De redactie behoudt zich het recht voor kleine tekstuele veranderingen aan te brengen met het oog op de lay-out. Redactie Zjon v.d.Laar Thijs Knaapen Johnny v.d.Laarschot
Internet Sinds juni 2003 is onze vereniging ook te vinden op het internet via www.dotschaak.nl
Sponsor Onze vereniging wordt financieel gesteund door café THUIS, Heuvelplein 6.
10
