De tien geboden bij voeding. Eline Roggeman Dienst Logopedie 3 november 2014

De tien geboden bij voeding

Eline Roggeman Dienst Logopedie 3 november 2014

SLIKKEN:  Normale slikproces  Presbyfagie  Slikstoornissen: symptomen  Slikprotocol voor VPK  Opvolging slikstoornissen  CVA-boek voedingsconsistenties

MONDZORG BIJ OUDEREN:

 Frequente voorkomende mondaandoeningen  Risicofactoren voor het ontstaan van mondaandoeningen  Gevolgen slechte mondhygiëne  Wat is mondzorg bij de geriatrische patiënt?  Mondzorg in AZ Maria Middelares (<enquête)  Enkele nuttige tips

Slikken: normale slikproces Orale fase

Faryngeale fase

Oesofageale fase

Slikken: normale slikproces Orale fase: 1. Oraal voorbereidende fase  Kauwen  Bevochtigen < speeksel

2. Orale transportfase  Bolus naar achterkant van tong  Golfbeweging  bolus naar orofarynx (keel)  Heffing zachte verhemelte < voorkomen nasale regurgitatie

willekeurige fase

Slikken: normale slikproces Faryngeale fase

(= keelfase)

 Voedselbolus van orofarynx naar slokdarm  Zachte verhemelte en huig omhoog  Strottenhoofd en tongbeen omhoog en naar voren  Epiglottis (strotklepje) sluit passief luchtweg af  Sluiting van de stembanden

onwillekeurige fase

Slikken: normale slikproces Oesofageale fase (= slokdarmfase)  Bovenste slokdarmsfincter ontspant  Voedselbolus naar slokdarm

 Peristaltiek

onwillekeurige fase

Presbyfagie = slikproces bij normale veroudering  Langere voorbereidingstijd  Premature lekkage  Verminderde heffing tongbeen en strottenhoofd  Vergroting keelholte

Moeite met vloeibare consistenties Moeite met harde/korrelige consistenties < kauwproblemen

Presbyfagie PRIMAIRE PRESBYFAGIE  Degeneratie van structuren en functies  Multipathologie (spieratrofie, motorische beperkingen,…)  Geen concrete klachten Meer tijd nodig voor de maaltijd  Aanpassing consistentie

Presbyfagie SECUNDAIRE PRESBYFAGIE  Oudere personen  Verzwakt door ziekte of trauma:     

Hart- en vaatziekten Maag- en darmaandoeningen Longproblemen Letsels t.g.v. een val …

 Compensatietechnieken (vb. drank indikken)

(casus)

Slikstoornissen: symptomen

Slikstoornissen

Slikprotocol Doelstellingen: - Slikpneumonie - Dehydratatie - Ondervoeding - Algemene verzwakking - Voedingsaversie …trachten te voorkomen

Slikprotocol Aanmelding: 1)

Niets Per Os bij opname (acuut) - Signalen opgemerkt (poster of tabel) - Waterslikproef door VPK  in het weekend of bij afwezigheid logo - In overleg met arts: logo in consult

2)

Slikprobleem opgemerkt tijdens opname - Pt. krijgt al voeding en verslikken wordt geobserveerd tijdens de maaltijd - Overleg met arts: logo in consult

e

Geef een 1 lepel water



Geen problemen

e

Geef een 2 lepel water Geen problemen

Problemen: *

Laat het water uit de mond lopen

*

Hoesten

*

Benauwd

*

Borrelige stem

*

Andere reden dat slikken niet veilig maakt

e

Geef een 3 lepel water Geen problemen

Geef een half glas water Geen problemen

Observeer bij dik vloeibare voeding

Geen problemen

Normale maaltijden, zonodig met toezicht

waterslikproef



Problemen: *

Voeding loopt uit de mond

*

Blijft in wang of op de tong achter

*

Hoesten

*

Benauwd

*

Voedsel wil niet weg

*

Andere reden dat slikken niet veilig maakt



In samenspraak met arts *

Niets per os

*

Infuus

*

Sondevoeding

*

Verwijzing naar logopedie

Slikprotocol: consult logo  Slikevaluatie:  Vloeibaar (water)  Halfvast (yoghurt)

 Vast (brood zonder korst, peperkoek, beschuit)  Maaltijdobservatie

 Rapportage aan behandelend arts/VPK  Overleg diëtist  Aanpassing voedingsconsistentie  Slikadvies opstellen en uithangen

Slikprotocol: doorverwijzing Twijfel omtrent aspiratie tijdens slikevaluatie? doorverwijzen naar sliklabo en NKO-arts FEES-onderzoek RX-slikact Hoge resolutiemanometrie (slokdarm)

Slikprotocol: doorverwijzing Sliklabo •logopedist •NKO-arts

FEES-onderzoek

(NKO)

•Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken •Blauwe/groene lippen/tong •Verschillende consistenties

RX slikact

(radioloog)

•Contrastvloeistof •Röntgenvideo •Bovenste slokdarmsfincter ook zichtbaar

Hoge resolutiemanometrie •Dysfunctie slokdarm  drukmeting •Peristaltiek

(gastro-enteroloog)

Slikprotocol: opvolging  Herevaluatie + aanpassen voedingsadvies  Belang vocht- en voedingsbalans  Informeren pt. en omgeving  Therapeutische of compensatoire interventies  Tips voor maaltijdbegeleiding (poster)  Gebruik neusbeker (poster)  Folder slikstoornissen  Ontslag?  instelling verwittigen, slikadvies opstellen voor thuis

Slikprotocol: voedingsconsistenties

Slikprotocol: dranken indikken

Slikprotocol: dranken indikken

AFASIOLOGIE & LOGOPEDIE [email protected] Interne Liaison & Campus Sint-Jozef Tel : 09/ 260 70 25 [email protected] Diagnostiek linguïstiek & dementie Tel: 09/ 260 71 23 [email protected] Neurochirurgie & cognitie Tel: 09 /260 71 09 [email protected] Geriatrie & ambulante revalidatie Tel: 09/ 260 66 95

Slikprotocol: slikadvies

[email protected] - Diensthoofd - 09/ 260 71 24 Follow-up aan huis : Marleen Corijn 0473/52 57 70 Micha Stassen 0473/52 70 70 Marijke Van Rumst 0473/52 69 44 Liesbet Desmet 0473/52 59 24 Griet Van Beneden 0473/52 38 69

SLIKADVIES voor

 Geïndividualiseerd  Gedateerd  Voedingsconsistentie  Dranken indikken + hoe  Algemene tips  “Fanny”  Contactgegevens

Houding: - pt. goed rechtop positioneren - pt. na maaltijd nog even rechtop laten zitten Voedingssituatie:  drinken: neusbeker  honingdikte  2 schepjes/100 ml (cf. groene beker voor ¾ gevuld = 200 ml)  1) poeder, 2) roeren (ong. 30 seconden)  eten:  liefst dessertlepel (= ideale bolusgrootte!!) 100 ml 100 ml 100 ml  hap per hap toedienen  nooit bijvullen vooraleer vorige hap weggeslikt Algemeen:  enkel eten onder strikte begeleiding MET DANK VOOR UW MEDEWERKING Anne-Sophie Beeckman (dect 7025) - 2/11/2014

CVA-boek voedingsconsistentie

Mondzorg bij ouderen  Geriatrische patiënt  verhoogde kwetsbaarheid en zorgafhankelijkheid  Gezondheid van gebitselementen of mondslijmvliezen kan in het gedrang komen  Afhankelijk van zorgverlener  Medicatiegebruik  verminderde speekselproductie DUS…

Continue goede mondverzorging

Essentieel onderdeel van dagelijkse basiszorg

Mondzorg bij ouderen Mondzorg:  Preventie, diagnostiek, behandeling en nazorg van ziekten en problemen in orofaciaal systeem

Mondverzorging:  Verzorging en preventiegerichte actieve maatregelen  Gezond maken en houden  Dagelijkse verzorging < cliënt/zorgverlener

Aandachtspunten

Gezond

Afwijkend

Lippen

Glad, roze, vochtig

Droog, gebarsten of gescheurde mondhoeken

Speeksel

Weefsels glad en speeksel vloeit vrij en waterig

Weefsels droog en taai

Tong

Roze en vochtig

Beslag of zweertjes

Binnenkant wang, mondbodem, gehemelte

Roze en vochtig

Droog, wit/rood gevlekt, bloederig

Tandvlees

Roze en stevig

Rood, gezwollen, bloedend

Kaakwal

Roze

Rood, zweertjes

Conditie eigen tanden

Geen gebroken tanden of afwijking

Afgebroken tanden of afwijking

Conditie prothese

Gave elementen, compleet

Niet compleet

Frequent voorkomende mondaandoeningen  Cariës

 Biofilm op tanden en mondslijmvliezen  tandplaque  Bacteriën vormen zuur uit voedingssuikers  Zuur tast glazuur van de tanden aan  Tandplaque kan verharden  tandsteen

Frequent voorkomende mondaandoeningen Gingivitis = ontstoken tandvlees  Roodheid, zwelling, bloeding, pijn

 Kan overgaan in paradontitis  Chronische ontsteking van paradontium  Gebitselementen komen los te zitten of vallen uit

Frequent voorkomende mondaandoeningen Candidosis  Candida Albicans : infectie van de slijmvliezen  Ontstoken mondhoeken  Rode slijmvliezen of witte afschraapbare plekken  Oorzaak: dragen van gebitsprothese, verminderde speekselsecretie, immunosuppresieve geneesmiddelen

Risicofactoren voor het ontstaan van mondaandoeningen  ↓ zelfredzaamheid  ↓ kracht in armen en handen  Dragen van gebitsprothese: resorptie kaakbot edentaat past ↓ goed  irritatie  Diabetes mellitus: ↑ ernstige paradontitis  Medicatiegebruik: xerostomie, smaakverandering, tandvleeszwelling  Cognitieve problemen: ↑ cariës

Gevolgen van slechte mondgezondheid  Ondervoeding: ↓ calorie-intake  gewichtsverlies  Pneumonie  Pijn (cariës, paradontitis, gebitsprothese, aangezichtspijnen)  Slecht ruikende adem (foetor ex ore of halitosis) < bacteriën < plaque

 Hartproblemen (endocarditis- < bacteriën < plaque)  Smaakstoornissen

 Burning mouth syndrome

Invloed op levenskwaliteit!!!

Wat is mondzorg bij de geriatrische patiënt?  Dagelijkse basiszorg (bij voorkeur 2x per dag – 2 tot 4 min)

 Reinigen van gebitselementen en/of tandprothese en de mondslijmvliezen  Tong reinigen  Mondspoeling (als tandpoetsen niet meer mogelijk is)  Na de maaltijd steeds een glas water drinken

Mondzorg in AZ Maria Middelares  Resultaten enquête voorjaar 2014  Procedure  nog niet voorhanden op geriatrische afdelingen  Tandenpoetsen  Mondspoeling  Tong reinigen

 behandeling gestart in overleg met behandelende arts en verplegend personeel

Mondzorg in AZ Maria Middelares MATERIALEN  Niet steriele handschoenen

 Tandenborstel en tandpasta  op dienst voorhanden  Tongschraper  Mondswabs  !!! Lemon Swabs vermijden  mondslijmvlies droger  glazuur aantasten

Mondzorg in AZ Maria Middelares MATERIALEN  Mondspoeling:  Hextril  Chloorhexidine 0,12% (vb. Corsodyl)  Isobetadine  Glandosane, Biotene Oral Balance, Hypozalix < kunstspeeksel  Gengigel < gingivitis  Lippen < vaseline

Enkele nuttige tips…  Preventief goede mondzorg = ↓ candida  Gebitsprothese reinigen met (vloeibare, niet geparfumeerde) zeep of met (natuur)azijn  tandpasta schuurt te veel  Steradent (tablet): te agressief, kan kunststof beschadigen

 Gebitsprothese droog bewaren = ↓ candida  Bij slikproblemen: geen tandpasta, water of mondspoeling gebruiken  compressen/swabs  Tandpasta: hoeveelheid zoals een ‘erwtje’ Te veel tandpasta = minder goede reiniging  Halitosis (slecht ruikende adem): yoghurt/kruidenthee (venkel/anijs) en nadien mond spoelen < oorzaak ?

Besluit Tandplak op gebit of prothese minimaliseren Goede calorie-intake en hydratatie waarborgen Orale infecties voorkomen Lippen en orale slijmvliezen vochtig houden

Preventie van discomfort en pijn in de mond Normale functies van de mond waarborgen

Levenskwaliteit verhogen of waarborgen