De stadsrandzone onderzocht

De stadsrandzone onderzocht Een analyse van de ruimtelijke ontwikkelingen en problemen in de stadsrandgebieden van de regio Venlo (1990-2025)

Rom Brans

Radboud Universiteit Nijmegen, juli 2010

Colofon De stadsrandzone onderzocht Een analyse van de ruimtelijke ontwikkelingen en problemen in de stadsrandgebieden van de regio Venlo (1990-2025) Radboud Universiteit Nijmegen Faculteit der Managementwetenschappen Vakgroep Planologie Bachelorscriptie

Auteur: R. Brans Studentnummer: s0711594

Begeleider: Drs. H.W.H.A. Donkers

2 juli 2010

2

Samenvatting In deze bachelorthesis staan ruimtelijke ontwikkelingen en ruimtelijke problemen in de stadsrandzone centraal. De stadsrandzone is het overgangsgebied tussen stad en platteland e n ligt als een grillige schil om de stad. Voornamelijk wordt met de resultaten van dit onderzoek getracht inzicht te verkrijgen in de stadsrandzones en een bijdrage te leveren aan de aanpak van regiospecifieke stadsrandproblematiek. Het onderzoek heeft de vorm van een meervoudige casestudy waarbij de stadsrandgebieden van een drietal regio’s zijn onderzocht te weten: krimpregio Parkstad Limburg, groeiregio Eindhoven en tot slot de stabiele regio Venlo, die in dit onderzoek centraal staat. De regio’s zijn geselecteerd op basis van een demografisch keuzecriterium. Bij het analyseren van de stadsrandgebieden van de regio Venlo is gekeken naar de ruimtelijke ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan in deze gebieden in de periode 1990-2009. Hiervoor is gebruik gemaakt van kaartanalyses en een inhoudsanalyse van beleidsdocumenten. Verder is de mate en aard van stadsrandproblemen in de stadsrandzones van Venlo onderzocht. Ook het gevoerde ruimtelijke beleid van de regio Venlo en de invloed ervan op de stadsrandproblemen is nader bekeken. Tot slot wordt in dit onderzoek aandacht besteed aan de te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen en stadsrandproblemen in de stadsrandgebieden van Venlo. De stadsrandgebieden van Venlo kenden de afgelopen twee decennia een grote ruimtelijke dynamiek. Vanaf de jaren ’90 hebben vele projecten plaatsgevonden vanuit de regionale ambitie om van Venlo een logistiek knooppunt en distributiecentrum te maken. Deze ontwikkelingen op het gebied van woningbouw, bedrijvigheid en infrastructuur hebben veelal plaatsgevonden in de stadsrandgebieden en hebben geleid tot verstedelijking, toegenomen heterogeniteit van functies en toegenomen functiescheiding binnen deze gebieden. Als gevolg van de vele ruimtelijke ontwikkelingen kenmerkt de huidige ruimtelijke situatie van de stadsrandgebieden in Venlo zich door het vóórkomen van verschillende stadsrandproblemen. Verrommeling van het landschap, de aanwezigheid van fysieke barrières en het verwateren van het onderscheid tussen stad en land is in de stadsrandzones van Venlo aan de orde. Naast autonome ontwikkelingen, waar de gemeente weinig vat op heeft, is de huidige situatie het gevolg van het gevoerde ruimtelijke beleid gedurende de afgelopen twintig jaar. Waar de algemene beleidsvisies voor de regio Venlo de het belang van de groene buitengebieden en van de stadsrand als verbindingszone erkennen, vinden de ambities om de groenstructuur uit te breiden en te verbeteren vooralsnog weinig vertaling naar concrete projecten in de praktijk. Hoewel er specifieke gebiedsvisies zijn opgesteld voor de stadsrandzones in Venlo zijn ze voor het sturen van de ruimtelijke situatie in de stadsrandgebieden te oppervlakkig. De aanpak van de huidige problemen in 3

de stadsrandzones lijkt daardoor toekomstmuziek al zijn er wel beleidsrestricties doorgevoerd om de huidige situatie te controleren. Voor de komende jaren worden er nog een groot aantal ruimtelijke ontwikkelingen verwacht in de stadsrandzones waaronder de aanleg van een nieuwe autosnelweg en de uitbreiding van zorgen onderwijsvoorzieningen. Opvallend is wel dat op het gebied van woningbouw enkele toekomstige uitbreidingslocaties zijn geschrapt met het oog op de demografische prognoses. Deze gebieden zijn gereserveerd voor natuurontwikkeling waarmee de gemeente in de toekomst hoopt de lokale groenstructuur en regionale EHS uit te breiden. De huidige stadsrandproblemen lijken in de nabije toekomst niet te worden aangepakt. Hiervoor zijn investeringen in de gebieden nodig, maar die hebben in de huidige economische crisis geen prioriteit. De stadsrandgebieden in Venlo hebben de potentie om in de toekomst een hoogwaardige structuur te ontwikkelen waar verscheidene functies in een groene omgeving gelegen zijn, maar hiervoor is wel zorgvuldige planning vereist. De bevindingen van het regiospecifieke onderzoek bevestigen het beeld dat in de algemene literatuur van de stadsrandzone wordt geschetst. Ook de stadsrandgebieden van Venlo hebben te maken gehad met een grote ruimtelijke dynamiek en verstedelijking die hebben geleid tot typische stadsrandproblemen. Alhoewel de aandacht voor deze problemen in het ontwikkelde beleid gering is en dit op de korte termijn niet zal worden aangepakt heeft de gemeente wel duidelijke keuzes gemaakt voor de toekomst van de stadsrandgebieden waarmee er een concrete ontwikkelingsrichting is ingezet.

4

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1

Inleiding

7

1.1 Projectkader

7

1.2 Doelstelling

8

1.3 Onderzoeksmodel

9

1.4 Vraagstelling

10

Hoofdstuk 2

12

Theorie

2.1 De stadsrandzone in Nederland

12

2.2 Gevoerd beleid en ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone

13

2.3 Stadsrandproblemen

15

2.4 interveniërende variabelen

16

2.5 Conceptueel model

17

Hoofdstuk 3

Methodologie

22

Hoofdstuk 4

Stadsrandgebieden in Venlo 1990-2009

24

4.1 Ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzones van Venlo tussen 1990-2009

24

4.1.1 Ruimtelijke situatie begin jaren ’90

24

4.1.2 Algemene ruimtelijke groei in Venlo

25

4.1.3 Ontwikkelingen in het middengebied Venlo-Tegelen

28

4.1.4 Ontwikkelingen in het grensgebied met Duitsland

32

4.2 De mate en aard van stadsrandproblematiek in Venlo anno 2009

35

4.3 Gevoerd beleid en de invloed ervan op de stadsrandproblematiek

39

4.3.1 Ruimtelijk beleid 1990-2005

39

4.3.2 Ruimtelijk beleid in de periode 2005-2010

41

4.3.3 Een visie voor het middengebied Venlo-Tegelen

44

4.3.4 Stadsrandzone aan de grens: onderdeel van het VeNeTe masterplan

46

4.4 Conclusie

Hoofdstuk 5

48

De Venlose stadsrandzone tot 2025

5.1 Te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzones van Venlo

50 50

5

5.2 Te verwachten stadsrandproblemen

52

Hoofdstuk 6

55

Conclusies en aanbevelingen

6.1 Conclusies

55

6.2 Beleidsaanbevelingen

57

6.3 Reflectie

57

Literatuurlijst

59

Bijlagen

6

Hoofdstuk 1

Inleiding

1.1 Projectkader Het ruimtelijke concept ‘de stadsrandzone’ is de laatste jaren steeds vaker het onderwerp van onderzoek. Een bewijs van deze actualiteit is de in 2009 verschenen beleidsstudie ‘Verstedelijking in de stadsrandzone’ (Hamers et al., 2009), een publicatie van het Planbureau voor de Leefomgeving. Ook internationaal vindt er onderzoek plaats naar de stadsrandzone. Zo verschenen er vanuit het Plurel project 2007-2010, een internationaal onderzoeksproject gesponsord door de Europese Unie, diverse onderzoeken naar ruimtelijke verhoudingen in het ruraal-urbane gebied (www.plurel.net). Deze en andere onderzoeken richten zich voornamelijk op theorievorming rond het begrip stadsrandzone en dienen als startpunt voor verder diepgaand onderzoek naar deze gebieden. Definities over de stadsrandzone verschillen, maar over het algemeen wordt de stadsrandzone gezien als het overgangsgebied tussen stad en platteland (Hamers et al.,2009: 12). Ook verstedelijking in het landelijk gebied nabij knooppunten en snelwegafritten is een onderdeel van de stadsrandzone (Hamers et al., 2009; Hamers & Van der Wagt, 2005). Een kenmerk van de stadsrandzone is de grote ruimtelijke dynamiek in het gebied (Van den Berg et al., 1994). Zo ligt de vorm van de stadsrandzone nooit vast, van tijd tot tijd wordt een deel van het overgangsgebied ingelijfd bij de stad en schuiven de aanwezige halfstedelijke functies een stukje op (Groot Nibbelink, 2001). Ook wordt deze dynamiek gekenmerkt door een grote verandering van het ruimtegebruik, in de periode 1996-2003 werden nergens zoveel hectaren bebouwd als in de stadsrandzone (Hamers et al., 2009). Er is sprake van verstedelijking in de stadsrandzone, gekenmerkt door een forse en diverse ruimtedruk (Hamers et al., 2009). Deze verstedelijking is het logische gevolg van autonome ontwikkelingen en de afwezigheid en aanwezigheid van verschillende vormen van ruimtelijk beleid. Voortvloeiend uit de Vierde Nota Ruimtelijke Ontwikkeling (1988) en de Vierde nota Extra (1991) hebben het compacte-stad-beleid, het ABC-locatiebeleid, de Vinex-locaties en het PDV/GDV- beleid allemaal bijgedragen aan de verstedelijking van het stadsrandgebied (Buunk & De Groot, 2008; Hamers et al., 2009; Lucas & Van Oort, 1993). In deze beleidsnota’s werd de stadsrandzone vooral gezien als potentiële bouwlocatie en uitbreidingsgebied van de stad (Van den Berg et al., 1994). Toch zijn er voor de meeste stadsrandzones nauwelijks plannen ontwikkeld, noch bestaat er een s pecifiek integraal ruimtelijk beleid voor dit type gebied (Horck, 1987; Van den Berg et al., 1994; Hamers et al., 2009). De vele ruimtelijke ontwikkelingen en forse verstedelijking in de stadsrandzone hebben gezorgd voor de nodige problemen. Zo is de open ruimte in de stadsrandzone sterk afgenomen 7

(Hamers et al., 2009). Ook vormt de verstedelijkte stadsrandzone een barrière voor het bereiken van groene gebieden buiten de stad. Verder verliezen de stadsrandzones hun karakter, er is sprake v an nivellering (het onderscheid tussen stad en land verwatert) en verrommeling (Hamers et al., 2009). Tot slot zijn er veel conflicten tussen ruimtegebruikers (Lucas & Van Oort, 1993; Hamers at al., 2009). Geconcludeerd kan worden dat de onderzoeken naar de problematiek in de stadsrandzones van de afgelopen jaren hebben gezorgd voor een groot aantal algemene inzichten over het onderwerp. Deze studies geven de inhoudelijke verandering in de stadsrandzones weer, maar bieden weinig specifieke informatie voor mensen in de praktijk om te komen tot oplossingen voor de problematiek. Om deze algemene inzichten te toetsen en verder te verfijnen zijn regiospecifieke studies vereist. Een dergelijke analyse van de specifieke situatie in de stadsrandzone van regio ‘X’ kan vervolgens als startpunt dienen voor beleidsaanbevelingen. Dit onderzoek is een dergelijke regiospecifieke studie. Het is hier van belang te vermelden dat dit onderzoek deel uitmaakt van een meervoudige casestudy naar stadsrandzones (zie Hoofdstuk 3). Naast de gebruikelijke ontwikkelingen en problematiek in de stadsrandzone zal in het onderzoek ook gekeken worden of demografische ontwikkelingen mogelijk van invloed zijn op de stadsrandzone. Er is daarom gekozen om een drietal casestudies uit te voeren: de krimpregio Parkstad Limburg, de groeiregio Eindhoven en tot slot de stabiele regio Venlo, het onderwerp van dit onderzoek. Bij de keuze voor de cases is gebruik gemaakt van een demografisch keuzecriterium, dit mede naar aanleiding van een gesprek met de heren Hamers en Nabielek van het Planbureau voor de Leefomgeving. Uit de bevolkingsprognoses van veel Nederlandse steden blijkt dat zij te maken zullen krijgen met geringe bevolkingsgroei of zelfs krimp. De algemene trend in de stadsrandzone is er echter een van expansie en verstedelijking, ook voor de toekomst. In het kader van demografische krimp kan verdunning van de stadsrandzone juist wenselijk zijn in bepaalde gebieden (Hamers et al., 2009: 23). In het onderzoek zal daarom gekeken worden of demografische ontwikkelingen van invloed zijn op de ontwikkelingen in de stadsrandzone.

1.2 Doelstelling Voornamelijk wordt met de resultaten van dit onderzoek getracht inzicht te verkrijgen in de stadsrandzones en een bijdrage te leveren aan de aanpak van regiospecifieke stadsrandproblematiek. De doelstelling van het onderzoek is tweeledig, een combinatie van zowel praktijk- als theoriegericht onderzoek. Enerzijds is er het theoriegerichte doel om theorieën omtrent stadsrandzones te toetsen en te verfijnen. Anderzijds is er sprake van een praktijkgericht doel, namelijk om beleidsaanbevelingen te kunnen doen. Het bovenstaande vertaalt zich tot de volgende doelstelling: 8

Het doel van dit onderzoek is om inzicht te verkrijgen in de stadsrandproblematiek van Venlo en mogelijk beleidsaanbevelingen te doen, door middel van:

-

een historische tijdsanalyse van de ruimtelijke ontwikkelingen en daaruit volgende problematiek in de stadsrandzone van Venlo tussen 1990 en 2009

-

een analyse van het gevoerde ruimtelijke beleid voor de stadsrandzone in deze periode

-

een analyse van de mogelijke toekomstige ontwikkelingen van Venlo tussen 2010 en 2025 bij ongewijzigd beleid en mogelijke problematiek

Voor het realiseren van deze doelstelling van het onderzoek zal als eerste een analyse worden gemaakt van de ruimtelijke ontwikkelingen en daaruit volgende problematiek in de stadsrandzone van Venlo tussen 1990-2009. De Vierde Nota en VINEX deden rond het jaar 1990 hun intrede en hadden een grote impact op de ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone, dit is dan ook de reden dat 1990 als startpunt voor de historische analyse wordt gehanteerd. Bij de analyse van de mogelijke toekomstige ontwikkelingen in de stadsrandzone van Venlo is gekozen voor een analyse tot 2025, een ‘streefjaar’ dat in veel overheidsbeleid voor de toekomst ook wordt gebruikt.

1.3 Onderzoeksmodel Om een brug te slaan tussen de doel- en vraagstelling is een onderzoeksmodel vastgesteld. In onderstaande figuur is de schematische weergave van dit onderzoeksmodel te zien.

Figuur 1

Onderzoeksmodel

9

Het onderzoeksmodel wordt als volgt verwoord: Door het bestuderen van literatuur en het voeren van interviews met “deskundigen” dient een kader van stadsrandproblematiek te worden opgesteld (A), waarmee vervolgens de stadsrandzone van Venlo kan worden geanalyseerd (B). Een verdere analyse van de resultaten (C) resulteert vervolgens in inzichten en beleidsaanbevelingen (D).

1.4 Vraagstelling Om het onderzoek te sturen zijn goede hoofd- en deelvragen van groot belang. Deze vraagstelling moet aan verschillende eisen voldoen, die samengevat terug kunnen worden gebracht tot twee strikte eisen. Ten eerste moeten de antwoorden op alle vragen samen voldoende zijn om de doelstelling te bereiken en ten tweede moeten de antwoorden van de deel vragen samen een voldoende antwoord geven op de hoofdvraag, en niet meer dan dat.

Hoofdvraag: In hoeverre hebben ruimtelijke ontwikkelingen en beleid in de stadsrandzone van Venlo geleid tot problemen en op welke wijze kan deze problematiek worden verklaard?

Deelvraag 1: Hoe is de stadsrandzone van Venlo veranderd tussen 1990 en 2009 en waarom?

Deelvraag 2: In welke mate en op welke wijze is er anno 2009 sprake van stadsrandproblemen in Venlo?

Deelvraag 3: Welk beleid is er tussen 1990 en 2009 gevoerd met betrekking tot de stadsrand en wat is de invloed ervan geweest op de stadsrandproblematiek van Venlo?

Deelvraag 4: Wat zijn de te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone van Venl o tot 2025 bij ongewijzigd beleid?

Deelvraag 5: Wat zijn de te verwachten stadsrandproblemen van Venlo tot 2025 bij ongewijzigd beleid?

Voor het onderzoek naar de stadsrandzone van Venlo is gekozen voor één hoofdvraag en een vijftal deelvragen. De hoofdvraag omvat de aspecten van de doelstelling, de relatie tussen ruimtelijke ontwikkelingen en problematiek staat centraal. Verder wordt er ook aandacht besteed aan een verklaring voor de problematiek in de stadsrandzone. De eerste deelvraag betreft de historische analyse van de ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone van Venlo vanaf het jaar 1990. Tevens wordt gekeken naar de grondslag van deze ruimtelijke ontwikkelingen. In de tweede deelvraag wordt 10

de huidige mate van stadsrandproblematiek in Venlo onderzocht aan de hand van de ruimtelijke ontwikkelingen uit de eerste deelvraag. De derde deelvraag richt zich op het gevoerde beleid voor de stadsrandzone. Immers, veel ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone zijn het gevolg van beleid (Lucas & Van Oort, 1993; Buunk & De Groot, 2008). Deelvraag vier is een voorspelling van mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen die in de stadsrandzone van Venlo gaan plaatsvinden. In deze deelvraag wordt uitgegaan van het huidige beleid, wat er te verwachten is indien men het huidige ingeslagen pad aanhoudt. Deze laatste deelvraag tot slot is een verkenning van de mogelijke stadsrandproblemen die Venlo te wachten staan in de toekomst als gevolg van de beschreven ontwikkelingen in deelvraag vier. Op deze manier is niet alleen de problematiek van het verleden en het heden onderzocht, maar ook de toekomstige trend. Zo ontstaat een zo volledig mogelijk beeld van alle aspecten van de stadsrandzone van Venlo.

11

Hoofdstuk 2

Theorie

In dit tweede hoofdstuk worden belangrijke theorieën en inzichten besproken die samen een theoretisch kader vormen. Het hoofdstuk bestaat uit een vijftal paragrafen, de eerste vier behandelen relevante theorieën, begrippen, concepten en zienswijzen die vervolgens leiden tot het opstellen van een eigen conceptueel model in paragraaf vijf. Het conceptueel model, en de operationalisatie daarvan, dienen als analysekader en instrument voor het onderzoek.

2.1 De stadsrandzone in Nederland Voordat enig onderzoek naar de stadsrandzone gedaan kan worden is het van belang om het begrip te definiëren en af te bakenen. Een hiërarchische structuur volgend dient begonnen te worden met internationale denkbeelden en ideeën omtrent de stadsrandzone. Zo wordt in de Engelstalige literatuur bijvoorbeeld de term urban fringe gehanteerd. Het betreft het gebied aan de rand van de stad dat zich uitstrekt naar landelijk open gebied of naar het stedelijk gebied van een andere stad of agglomeratie (Aalbers et al, 2009). Deze internationale definities, theorieën en denkbeelden hebben invloed gehad op het denken over de Nederlandse stadsrandzone (Hamers et al.,2009). Echter, op deze internationale schaal zijn zeer grote verschillen op het gebied van ruimtelijke schaal, deconcentratie en bestuurlijke structuren (Hamers et al.,2009). Wegens deze grote verschillen zullen in dit onderzoek enkel theorieën en inzichten omtrent de Nederlandse stadsrandzone worden besproken. De inzichten en meningen die in de Nederlandse literatuur beschikbaar zijn over het concept ‘de stadsrandzone’ zijn uiteenlopend. Vanaf de jaren tachtig is de stadsrandzone steeds vaker onderwerp van onderzoeken. De Boer et al.(1986) komen in deze periode met een voorzichtige definiëring van het begrip waarin hij de stadsrand ziet als een uitdrukking van het spanningsveld tussen stad en land. In 1993 verschijnt een studie van Lucas en Van Oort met als onderwerp de stadsrandzone van de agglomeratie Utrecht. Volgens Lucas en Van Oort (1993) is de stadsrandzone onderdeel van het peri-urbaan gebied, de overgang tussen het stedelijk en landelijk gebied. In hun onderzoek delen zij de stadsrandzone op in de stadsrand, het stadsrandgebied en het overgangsgebied. Hoewel de stadsrand en het stadsrandgebied in grote mate verstedelijkt zijn heeft het overgangsgebied een overwegend landelijk karakter (Lucas & Van Oort, 1993). Uit onderzoek van de periode na de eeuwwisseling zijn zeer actuele omschrijvingen van het begrip stadsrandzone te vinden. Freijters en Langeweg (2004) hanteren in hun studie de term tussenland. Waar eerdere studies al melden dat de stadsrandzone geen duidelijke schil rond de stad is, daar wordt dit in de definitie van tussenland concreet vorm gegeven. Zo wordt tussenland omschreven als het gebied dat 12

ontstaat langs perifere verbindingen en in de buurt van knooppunten (Hamers & Van der Wagt, 2005). Toch wordt ook tussenland primair gezien als het gebied tussen stad en land met kenmerken van beiden, alhoewel het tot geen van beiden te herleiden is (Frijters et al., 2004). De meest recente definitie en afbakening van de stadsrandzone is te vinden in de studie van Hamers et al.(2009). Een combinatie van de eerder genoemde definities van Lucas en Van Oort (1993) en Frijters et al. (2004) wordt als uitgangspunt gebruikt. “De stadsrandzone is de overgangszone tussen stad en platteland en omringt als een grillige schil het bestaand stedelijke gebied, met inbegrip van het gebied in de directe nabijheid van snelwegafslagen” (Hamers et al., 2009: 12). Deze definitie omvat meerdere aspecten en eigenschappen van de stadsrandzone en zal ook in dit onderzoek als centraal uitgangspunt gebruikt worden. Een veelgenoemd kenmerk van de stadsrandzone is de grote dynamiek in dit gebied. Deze dynamiek blijkt uit het feit dat de absolute en relatieve ruimtelijke dynamiek in Nederland gedurende 1996-2003 het grootst was in de stadsrandzone (Hamers et al., 2009). De dynamische stadsrandzone wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van verschillende ruimtelijke functies en voortdurende veranderingen. De stadsrandzone ligt niet vast, door stedelijke uitbreidingen worden delen van de stadsrandzone ingelijfd bij de stad en schuiven halfstedelijke functies een stukje op (Groot Nibbelink, 2001). Deze dynamiek heeft het voordeel dat het stedelijk gebied gemakkelijk kan uitbreiden maar een nadeel is dat het open landschap met landbouw, natuur en recreatie voortdurend wordt bedreigd (Fiebelkorn & Murk, 1999).

2.2 Gevoerd beleid en ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone Na de definiëring van de stadsrandzone als het overgangsgebied tussen stad en land, gekenmerkt door een grote dynamiek, is het bespreken van inzichten omtrent de ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied een logische volgende stap. Uit deze ontwikkelingen volgt immers de stedelijke of landelijke aard van het gebied en de mate waarin deze ontwikkelingen plaatsvinden bepalen de dynamiek. Uit het onderzoek van Hamers et al. (2009) blijkt de stadsrandzone het gebied te zijn met de meeste ruimtelijke ontwikkelingen. Zij concluderen dat de afgelopen twintig jaar omvangrijke ruimtelijke ontwikkelingen hebben plaatsgevonden in de stadsrandzone (Hamers et al., 2009: 70). Ook in de toekomst zullen de meeste bouwactiviteiten plaatsvinden in de stadsrandzone: 57% van het totale aantal nieuw geplande woningen, 50% van de nieuwe geplande detailhandelsvestigingen, 75% van de nieuwgeplande bedrijventerreinen en maarliefst 90% van de nieuwe recreatiegebieden (Buunk & De Groot, 2008). De ruimtelijke ontwikkelingen hebben geleid tot ruimtelijke patronen als verstedelijking, heterogeniteit, functiescheiding en toenemende ontwikkelingen nabij infrastructuur. Onder verstedelijking wordt het verdwijnen van de open ruimtes in de stadsrandzone en de toename van 13

bebouwing in hoge dichtheden verstaan (Hamers et al., 2009). Ook de verschuiving van stedelijke functies naar de stadsrandzone valt hieronder. De toenemende heterogeniteit van de stedelijke uitbreidingen in de stadsrandzone wordt gekenmerkt door een grote diversiteit in omvang, dichtheid, vorm en samenstelling (Hamers et al.,2009: 15). Met functiescheiding i n de stadsrandzone wordt bedoeld dat de menging van verschillende functies in het gebied beperkt is, functies liggen als gescheiden ruimtelijke entiteiten naast elkaar en enige samenhang ontbreekt (Hamers et al., 2009). Omdat infrastructuur veelvuldig aanwezig is in het stadsrandgebied is dit gebied uitermate geschikt voor nieuwe stedelijke uitbreidingen zoals bedrijventerreinen en woningbouwlocaties in de nabijheid van infrastructuur (Hamers et al., 2009). Maatschappelijke en beleidsmatige veranderingen liggen ten grondslag aan de ruimtelijke ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan in de stadsrandzone (Hamers et al., 2009). Het verstedelijkingsbeleid dat de Nederlandse overheid de afgelopen decennia heeft gevoerd is hier een goed voorbeeld van. Het compacte-stad-beleid werd met de Vierde Nota Ruimtelijk Ontwikkeling in 1988 ingevoerd. Dit beleid houdt in dat nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland zoveel mogelijk in het stedelijk gebied moeten plaatsvinden (Buunk & De Groot, 2008). In de praktijk betekent dit dat nieuw te ontwikkelen stedelijke functies ten eerste als stadsvernieuwing of op onbebouwde locaties in het stedelijk gebied plaats moet vinden. Indien dit niet mogelijk is, moet er gebouwd worden aan de randen van de stad, met als gevolg dat deze stadsranden verstedelijken (Lucas & Van Oort, 1993). Ander ruimtelijk beleid in Nederland heeft ook bedoeld of onbedoeld gevolgen gehad voor de vormgeving van de stadsrandzone. Zo verscheen in 1991 de Vierde nota Extra met als kernboodschap: ‘zoveel mogelijk bouwen in en aan bestaand gebied’ (De Klerk & Van der Cammen, 2003).’ De grootschalige uitbreidingswijken die in deze nota werden toegewezen aan verschillende steden werden gebouwd volgens de stelregel nabijheid boven bereikbaarheid: eerst de bouwmogelijkheden binnen stedelijk gebied zo goed mogelijk benutten, daarna die aan de stadsranden (De Klerk & Van der Cammen, 2003). Door de vaak grote omvang van deze Vine x-wijken kregen zij een plaats in de stadsrandzone. In dezelfde periode verscheen het ABC-locatiebeleid, een typering van nieuwe bedrijfslocaties. Het doel van dit beleid was om bedrijven te situeren op plekken goed bereikbaar door openbaar vervoer en fiets, teneinde het aantal en lengte van autoverplaatsingen te verminderen (De Klerk & Van der Cammen, 2003). In de praktijk kozen de bedrijven echter vaak voor de c-locaties: zichtlocaties langs de snelwegen, kantoorparken bij snelwegopritten en –afritten en bovenal dus gesitueerd in de stadsrandzone (Hamers et al., 2009). Toch ontbreekt het aan lokaal beleid voor het specifieke stadsrandgebied. Bak (1984) constateert dat er weinig onderzoek heeft plaatsgevonden naar stadsrandzones. De stadsrandzone werd door de overheid vooral gezien als uitbreidingsgebied, maar een samenhangende visie voor het 14

combineren van de ontwikkeling van verschillende functies in het gebied ontbreekt (Hamers et al., 2009). Groot Nibbelink (2001) stelt dat deze planologische onzekerheid in de stadsrandzone nog verder toeneemt door het feit dat een bestemmingsplan voor toekomstige stedelijke activiteiten in het gebied ontbreekt. De vormgeving van de stadsrandzone wordt in grote mate bepaald door de aanwezigheid of afwezigheid van een planningsmechanisme (Lucas & Van Oort, 1993). Hamers et al. (2009) concluderen dat er sprake is van een bundelingsparadox: “hoewel de verstedelijkingsdruk in de stadsrandzones past binnen het bundelingsbeleid, staat het ruimtelijke resultaat op gespannen voet met de oorspronkelijke doelstelling, er is namelijk een versnipperde en amorfe stadsrandzone ontstaan” (Hamers et al., 2009: 15)

2.3 Stadsrandproblemen Naast het gevoerde ruimtelijke beleid leveren de hierboven beschreven ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone planningsproblemen op (Hamers et al., 2009). Globaal zijn er vijf problemen en uitdagingen voor beleid en planning in de stadsrandzone te benoemen:

1. Verdwijnen van open ruimte De open ruimte in de stadsrandzone verdwijnt, de ruimtes voor steden en dorpen om verder uit te breiden verdwijnen (Hamers et al., 2009).

2. Toenemende verrommeling van het landschap Het landschap in de stadsrandzone verrommelt, veel bebouwing wordt beschouwd als lelijk en niet passend (Hamers et al., 2009). Dit terwijl de stadsrandzone voor de leefbaarheid van het stedelijk gebied vraagt om een hoge inrichtingskwaliteit (Fiebelkorn & Murk, 1999). Deze verrommeling is een gevolg van de ruimtelijke dynamiek in de stadsrandzone, de bebouwing lijkt eerder spontaan gegroeid dan gepland (Frijters et al., 2004).

3. Toenemende nivellering Het onderscheid tussen stad en land verwatert, het gebied dreigt te nivelleren. De overgang tussen stad en land wordt steeds geleidelijker, waardoor een gebied ontstaat waar stedelijke en landelijke functies beide voorkomen (Hamers et al., 2009).

4. Toename van ruimtelijke conflicten Er ontstaan ruimtelijke conflicten op drie niveaus (Lucas & Van Oort, 1993). Ten eerste is er het conflict tussen stedelijke (bijvoorbeeld woningbouw) en landelijke functies (bijvoorbeeld landbouw). Ten tweede zijn er conflicten tussen ruimtegebruikers onderling. Dit zijn voornamelijk inpassings- en 15

afstemmingsproblemen die ontstaan door de uiteenlopende eisen die verschillende ruimtegebruikers (bijvoorbeeld een schrootbedrijf en een restaurant) aan hun omgeving stellen (Hamers et al., 2009). Tot slot zijn er conflicten tussen ruimtegebruikers en de overheid, omdat zich ontwikkelingen hebben voorgedaan in de stadsrandzone in strijd met het gehanteerde beleid. (Lucas & Van Oort, 1993).

5. Toename van fysieke barrières De bereikbaarheid van de groengebieden buiten de stad verslechtert. Vooral de aanwezige infrastructuur in stadsranden zorgen voor barrières die een obstakel zijn voor mens en dier (Van de Berg et al., 1993).

2.4 Interveniërende variabelen Uit de theorieën komt een relatie tussen ruimtelijke ontwikkelingen en stadsrandproblematiek naar voren. Toch hoeven ruimtelijke ontwikkelingen niet per definitie te leiden tot problemen. De zogenaamde interveniërende variabelen spelen hierbij ook een rol en beïnvloeden in zekere mate de ruimtelijke ontwikkelingen. Hierbij valt te denken aan globale trends en fysieke elementen. In de literatuur worden deze interveniërende variabelen nauwelijks bij naam genoemd maar toch zijn er een vijftal aan te wijzen, te weten mondialisering, geografie, individuele behoeften, demografie en afwezigheid van beleid. Globalisering of mondialisering speelt een rol bij de ontstaansgeschiedenis van de problematiek in stadsrandzones. De verstedelijking van het landelijk gebied, en in het bijzonder van de stadsrandzone, kan verklaard worden door erkende effecten van globalisatie(Hite, 1998). Mondialisering is in zekere zin globale decentralisering als gevolg van lagere transportkosten en toegenomen mobiliteit (Frijters et al., 2004). De grootschalige bedrijven die zijn ontstaan door de globalisering leunen sterk op een goede mobiliteit en vestigen zich in de stadsrandzone vanwege de goede infrastructuur (Frijters et al., 2004). Tevens zullen lagere transportkosten en aanbod van bouwgrond in het landelijk gebied ervoor zorgen dat werknemers met een baan in het stedelijk gebied kunnen gaan wonen in de stadsrandzone of daarbuiten (Hite, 1998). Een tweede variabele zijn de geografische kenmerken van het gebied. Ligging en landschap hebben ook invloed op de vorm en omvang van de stadsrandzone. Denk bijvoorbeeld aan een rivier of kanaal dat kan dienen als absolute stadsrand en verdere uitbreidingen tegengaat. Deze geografische kenmerken kunnen dienst doen als harde stadsrand (Hamers et al ., 2009). Demografie is de derde interveniërende variabele die mogelijk van invloed is op de ruimtelijke ontwikkelingen. Over de relatie tussen demografie en stadsrandontwikkelingen is weinig tot niks bekend. In dit onderzoek neemt demografie een belangrijke plaats in, dit vanwege het 16

keuzecriterium voor de cases. Wellicht dat een van de conclusies zal zijn dat ontwikkeld beleid met betrekking tot demografische prognoses in de stadsrandzone nauwelijks wordt toegepast. De vierde interveniërende variabele die hier besproken zal worden zijn individuele behoeften. Doordat de stadsrandzone zicht onttrekt aan gangbare ideeën over ruimtelijke inrichting is er veel speelruimte om individuele belangen te behartigen. “Betrokkenen maken onderling afspraken over inrichting, eigendom, gebruik en regulering” (Hamers & Van der Wagt, 2005: 9). De individuele behoeften spelen altijd een belangrijke rol in de ruimtelijke planning en in de stadsrandzone in het bijzonder vanwege de gebrekkige beleidsvoering. De vijfde en laatste variabele is de afwezigheid van beleid. Deze variabele staat in nauw contact met de hiervoor genoemde individuele behoeften. De verschillende gebruiksfuncties in de stadsrandzone vallen onder afzonderlijke beleidsopgaven en het ontbreken van een lokale daadkrachtige aanpak heeft ruimte gelaten voor spontane bebouwing met de nodige problemen tot gevolg.

2.5 Conceptueel model Met behulp van de theorieën kan er nu een schematisch overzicht gemaakt worden van de veronderstelde samenhang tussen bepaalde factoren. Dit conceptuele model is een vereenvoudigde maar adequate weergave van de werkelijkheid. Het conceptueel model voor het onderzoek naar de stadsrandzone van Venlo is weergegeven in figuur 2.

Figuur 2

Conceptueel model

17

In het conceptuele model wordt verondersteld dat verschillende ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone leiden tot stadsrandproblematiek. De ruimtelijke ontwikkelingen zijn in dit geval de onafhankelijke variabelen en de stadsrandproblematiek de afhankelijke. De ruimtelijke ontwikkelingen op hun beurt zijn het gevolg van autonome ontwikkelingen en het gevoerde beleid. Ook zijn er een vijftal interveniërende variabelen: afwezigheid van beleid, geografie, demografie, mondialisering en individuele behoeften. De operationalisering, het meetbaar maken, van de verschillende onderdelen in het conceptueel model is hieronder weergegeven in de vorm van enkele boomdiagrammen.

Figuur 3 t/m 7 Operationalisering conceptueel model

rijk

provincie Externe factor ruimtelijke ontwikkelingen

Gevoerde beleid regio

gemeente

Een van de externe factoren die invloed heeft op ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone is het gevoerde beleid. Het gaat hier om ruimtelijk beleid op verschillende schaalniveaus: het rijks-, provinciaal, regionaal- en gemeentelijk niveau.

Externe factor ruimtelijke ontwikkelingen

Autonome ontwikkelingen

De andere externe factor in het conceptueel model zijn autonome ontwikkelingen die plaatsvinden in de stadsrandzone. Mede doordat het vaak ontbreekt aan ruimtelijk beleid voor de stadsrandzones doen onafhankelijke ruimtelijke ontwikkelingen zich in deze gebieden veelvuldig voor.

18

Verstedelijking

de groen/rood-ratio

wonen

werken Heterogeniteit Ruimtelijke ontwikkelingen

natuur

recreatie

Functiescheiding

fysieke barrieres tussen functies

Nabijheid Infrastructuur

aantal transportmodaliteiten

De onafhankelijke variabele ‘ruimtelijke ontwikkelingen ’ is onderverdeeld in een viertal ruimtelijke trends die zijn afgeleid uit Hamers et al. (2009). Vervolgens zijn hier ook indicatoren opgesteld waaraa deze ruimtelijke trends kunnen worden afgeleid in de praktijk. 

De verstedelijking van de stadsrandzone die is uit te drukken in een verandering van de groen/rood-ratio waarbij stedelijke functies ten koste gaan van landelijke.



Heterogeniteit wordt gekenmerkt door de diversiteit in omvang, dichtheid, vorm en samenstelling van de aanwezige ruimtelijke functies als wonen, werken, natuur en recreatie.



De mate van functiescheiding betreft de fysieke samenhang of scheiding van ruimtelijke functies in het gebied.



Bij ontwikkelingen nabij infrastructuur ten slotte speelt het aantal transportmodaliteiten een belangrijke rol.

19

Verdwijnen openbare ruimte

de groen/rood-ratio

storende elementen

Verrommeling

landschap

Stadsrandproblematiek

proces

Nivellering

mate van stedelijke en landelijke functiemenging

Ruimtelijke conflicten

onderlinge afstemming verschillende functies

Barrierewerking

aanwezigheid fysieke barrieres

De stadsrandproblematiek is in dit conceptuele model de afhankelijke variabele. Een vijftal ruimtelijke problemen zijn hier aan te wijzen: 

Het verdwijnen van openbare is waar te nemen aan de hand van een groen/rood-ratio waar stedelijke functies de landelijke functies vervangen.



Het probleem van verrommeling is aan te duiden aan de hand van storende elementen in het gebied, de kenmerken van het landschap en kenmerken die duiden op een proces van verrommeling.



Nivellering uit zich in de mate van functiemenging van stedelijke en landelijke functies.



Ruimtelijke conflicten doen zich vaak voor bij ruimtelijke situaties waar de onderlinge afstemming tussen verschillende functies gebrekkig is.



Bij het probleem van barrièrewerking binnen een gebied is de aanwezigheid van fysieke barrières een goede indicator.

20

fysieke barrieres Geografie non-fysieke barrieres

Demografie

Interveniërende factoren

bevolkingsontwikkeling 2009-2025

lokalisering bedrijven Mondialisering type bedrijven

private ruimtelijke invulling Individuele behoefte specifieke gebruikswensen

Zoals reeds vermeld wordt in de literatuur weinig melding gemaakt van de zogenaamde interveniërende variabelen uit het conceptuele model. Toch zijn er een aantal variabelen aan te wijzen die van invloed kunnen zijn op de relatie tussen ruimtelijke ontwikkelingen en stadsrandproblemen. 

De geografie van het gebied kan zorgen voor problemen als fysieke barrières in de vorm van een rivier of natuurgebied.



Demografische ontwikkelingen kunnen ruimtelijke ontwikkelingen stimuleren of al uitgevoerde ontwikkelingen plots overbodig maken (in het geval van demografische krimp).



Mondialisering betreft grootschalige footloose bedrijven die grote impact kunnen hebben op de ruimtelijke omgeving.



Bij individuele behoefte kan gedacht worden aan private ontwikkelingen die voor onvoorziene problemen kunnen zorgen.

21

Hoofdstuk 3

Methodologie

Om de doelstelling van dit onderzoek te bereiken is gekozen voor een casestudy. Via de casestudy is het mogelijk om zeer gedetailleerd één object vanuit verschillende invalshoeken te bestuderen (Verschuren & Doorewaard, 2007). De keuze voor een casestudy onderzoek betekent dat het onderzoek ook aan de kenmerken van dit type onderzoek gebonden is. Zo bevat een casestudy slechts een klein aantal onderzoekseenheden. Voor het onderzoek zal een meervoudige casestudy uitgevoerd worden, met de stadsrandzones van Eindhoven, Venlo en Parkstad Limburg als onderzoeksobjecten. De stadsrandzone van Venlo staat centraal in dit onderzoek en met behulp van de gegevens die worden verkregen zal later een vergelijking met de andere cases gemaakt worden. Om deze reden is er voor gekozen om een vergelijkende casestudie uit te voeren, het is van belang dat de casestudies zoveel mogelijk op dezelfde wijze worden uitgevoerd zodat er een goede vergelijking gemaakt kan worden. Deze opzet maakt de verschillen en overeenkomsten tussen de stadsrandzones aantoonbaar en verklaarbaar. Het belangrijkste argument voor de specifieke keuze voor de stadsrandzone van Venlo is de demografische stabiliteit van deze regio. Uit de regionale bevolkingsprognose 2009-2040 van het Planbureau voor de Leefomgeving (2010) blijkt dat de regio Venlo een ‘redelijk stabiel’ bevolkingsaantal toont tot het jaar 2025. Waar de gemeente Venlo in 2008 nog circa 91.000 inwoners telt, zal het bevolkingsaantal in de periode 2008-2025 veranderen met een percentage tussen de -2,5 en +2,5% (De Jong & Van Duin, 2010). Het is een interessante opgave de toekomstige ontwikkelingen in de stadsrandzone van Venlo te bekijken met deze demografische prognoses in gedachte. Omdat het onderzoek de vorm heeft van een casestudy is diepgang gewenst. Deze diepgang is in het onderzoek naar de stadsrandzone van Venlo bereikt door gebruik te maken van verschillende vormen van data: 

Een inhoudsanalyse op basis van beleidsdocumenten, raadsverslagen en andere publicaties. Deze documenten zijn een goede weergave van discussies en voorstellen die speelden met betrekking tot ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzone



Verscheidene kaarten om zodoende via kaartanalyses de ruimtelijke ontwikkelingen door de jaren heen te onderzoeken. Hierbij is gebruik gemaakt van kaarten zoals de ‘Nieuwe kaart van Nederland’ van het NIROV. Voor de analyse van ruimtelijke ontwikkelingen in de regio Venlo zijn ook de topografische kaarten van Nederland van de Topografische Dienst gebruikt. 22

Het betreft kaarten uit de jaren 1987/ 1988 en de meest recente kaarten van het jaar 2004/2009. Bij de kaartvergelijking zijn ook programma’s als Google Earth en Google Maps gebruikt om een goed beeld te krijgen van de actuele ruimtelijke situatie. 

Een interview met dhr. Piet Pepels, senior stedenbouwkundige op de afdeling ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Venlo. Dit interview heeft plaatsgevonden in de vorm van een expert interview, waarbij de geïnterviewde als individu van ondergeschikt belang is geweest, dhr Pepels vertegenwoordigde hier de standpunten van de gemeente Venlo.



Verscheidene observaties in het veld hebben tot slot inzicht verschaft in de huidige ruimtelijke situatie in de stadsrandgebieden van Venlo.

23

Hoofdstuk 4

Stadsrandgebieden in Venlo 1990 - 2009

Het casuïstieke deel van deze bachelorthesis behandelt de stadsrandgebieden in Venlo en mogelijke stadsrandproblematiek. Dit hoofdstuk is een historische analyse van de stadsrandgebieden in Venlo in de periode 1990-2009 en is onderverdeeld in een drietal onderdelen: ruimtelijke ontwikkeling, huidige stadsrandproblematiek en gevoerd beleid.

4.1 Ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzones van Venlo tussen 1990-2009 De eerste stap is een analyse van de ruimtelijke ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden in de stadsrandgebieden van Venlo in de periode 1990-2009. Ook wordt de grondslag, ofwel de oorzaken, voor deze ontwikkelingen onderzocht. Om de veranderingen die hebben plaatsgevonden te verklaren zal daarom eerst de (ruimtelijke) situatie in Venlo rond het jaar 1990 worden bekeken. Vervolgens worden de grote ruimtelijke projecten in de periode 1990-2009 in de regio Venlo in het algemeen besproken. Na een afbakening van de stadsrandgebieden in de regio Venlo zullen vervolgens de ontwikkelingen in deze specifieke gebieden belicht worden.

4.1.1 Ruimtelijke situatie begin jaren ‘90 Het begin van de jaren ’90 is een roerige periode voor de ruimtelijke ordening in Nederland en wordt gekenmerkt door de opkomst van de postmoderne planologie (De Klerk & Van der Cammen, 2003). De postmoderne planologie legde de nadruk op pluriformiteit, flexibiliteit en individuele waarden. Een gevolg hiervan waren bijvoorbeeld de nieuwe ‘footloose’ bedrijven die hun vestigingslocatie op basis van omgevingskwaliteit selecteerden. In de strijd om de beste kwaliteit te bieden aan bedrijven en inwoners werd de (internationale) concurrentiepositie van regio’s en steden een dominant thema in de ruimtelijke ordening (De Klerk & Van der Cammen, 2003: 295). De concurrentiestrijd zorgde overal in Nederland voor een grote toename van het aantal ruimtelijke projecten, waarvan een deel hun oorsprong vonden in de nationale Vierde Nota en Vierde Nota Extra (De Klerk & Van der Cammen, 2003: 309). Ook de gemeente Venlo zat in deze periode boordevol ambities, de stad wilde zich profileren als logistiek knooppunt en distributiecentrum (BRO Adviseurs, 1992: 15). Deze ambities kregen vorm in het in 1992 verschenen Regionaal Ontwikkelingsplan Noord – Limburg, een initiatief van de provincie Limburg om richting te geven aan economische ontwikkelingen in de regio. In dit plan werd gepleit voor snelle realisering van enkele omvangrijke ruimtelijke projecten in de regio Venlo ter versterking van de economische structuur. Deze projecten betroffen voor een groot deel ontwikkelingen in het buitengebied van de stad. Op het gebied van infrastructuur werd een snelle 24

aanleg van de A73 ( tussen Nijmegen en Maasbracht) en de A74 (een verbinding tussen de A73 en de Duitse autobundesbahn 61) noodzakelijk geacht. Met als doel een verbetering van de sociaaleconomische structuur konden toekomstige investeringen in regionale bouwprojecten volgens het ontwikkelingsplan niet uitblijven.

4.1.2 Algemene ruimtelijke ontwikkeling in Venlo Een vergelijking van de ruimtelijke situatie in de regio Venlo rond 1990 met de huidige situatie laat zien dat er veel veranderd is. Na twintig jaar kan geconcludeerd worden dat in Venlo, zoals voorzien, een groot aantal ruimtelijke ontwikkelingen hebben plaatsgevonden op het gebied van wonen, werken en infrastructuur. Met als streven een (euregionaal) logistiek knooppunt te worden is in Venlo voornamelijk veel geïnvesteerd in de infrastructuur. Het belangrijkste project op dit gebied is de aanleg van de A73 geweest. Het noordelijke deel van Nijmegen tot Venlo, ook wel de A73-Noord genoemd, werd al aangelegd in de periode 1986-1996 (www.rijkswaterstaat.nl). Het zuidelijk deel, de A73-Zuid, sluit aan op de A73-Noord bij knooppunt Zaanderheide te Venlo en kruist bij Venlo de Maas. De aanleg van deze snelweg is een lang en moeizaam proces geweest dat in 2008 uiteindelijk werd voltooid. Voor Venlo heeft deze snelweg grote gevolgen, een verbeterde bereikbaarheid van de stad en een verbeterde verkeersveiligheid. Ontwikkelingen op het gebied van werken zijn bijna allemaal te herleiden tot de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen. Om van Venlo een distributiecentrum te maken zijn er een flink aantal grootschalige locaties voor bedrijven gerealiseerd voor de handels- , industriële, logistieke sector en de agribussiness (www.venlo.nl). Voorbeelden van deze locaties zijn Venlo Trade Port, Trade Port West, Ubroek, ZON fresh park en de Trade Port Oost. Naast ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en werken heeft er ook veel woningbouw plaatsgevonden in de regio Venlo gedurende de afgelopen twintig jaar. De grootste nieuwbouwlocaties in Venlo zijn Stalberg en Hagenbroek geweest. Bij Tegelen is er nog een VINEXlocatie met woningbouw gerealiseerd langs de Maas. Een ander groot project op het gebied van woningbouw is de Vinex-opdracht Venlo Centrum Zuid. Dit project is een combinatie van nieuwbouw en stadsvernieuwing, waar in totaal ongeveer 1600 woningen zijn en worden gebouwd. In 1994 werd gestart met de bouwactiviteiten en verwacht wordt dat in 2013 alle onderdelen van het project gerealiseerd zullen zijn (www.venlocentrumzuid.nl).

25

Figuur 8

Kaart van Venlo, 2010 (Bron: maps.google.nl)

Figuur 9

Ruimtelijke ontwikkelingen in Venlo uitgelicht (Bron: Topografische Dienst Kadaster, 1987, 1988, 2004)

Het tracé van de A73 in 1988

Het tracé van de A73 in 2004 26

Venlo Trade Port in 1987

Hagerbroek in 1987

Venlo Trade Port in 2004

Hagerbroek in 2004

27

4.1.3 Ontwikkelingen in de stadsrandzone Venlo-Tegelen Het afbakenen van stadsrandzones als onderwerp van het onderzoek brengt enkele moeilijkheden met zich mee. De stadsrandzone is namelijk geen op zichzelf staand gebied met duidelijke afbakeningen, de stadsrandzones van Venlo zijn dan ook niet simpelweg van een kaart af te lezen. Al in de beginfase van dit onderzoek zijn omvangrijke ruimtelijke ontwikkelingen van de afgelopen decennia binnen de gemeente Venlo bekeken. Op basis hiervan werden een aantal gebieden met een hoge ruimtelijke dynamiek die gesitueerd zijn aan de rand van het stedelijk gebied geselecteerd. Deze gebieden voldoen aan de kenmerken en definitie van een stadsrandzone en zijn zodoende af te bakenen. De eerste van deze twee gebieden is het gebied tussen Tegelen en Venlo, ook wel het middengebied Venlo -Tegelen genoemd. Hoewel het voldoet aan de kenmerken van een stadsrandzone spreekt de gemeente liever van een centraal gebied binnen de stedelijke agglomeratie (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Dit gebied vormde de grens tussen het dorp Tegelen en de stad Venlo maar heeft de afgelopen jaren andere functies gekregen. Het middengebied Venlo-Tegelen ligt ingeklemd tussen de Maas, het natuurgebied de Jammerdaalsche heide en de kernen van Tegelen en Venlo. Door het gebied loopt de A73 en de spoorlijn Roermond-Nijmegen en zorg- en onderwijsinstellingen zijn in het gebied gevestigd. Deze stadsrandzone in de regio Venlo is in de afgelopen twee decennia het toneel geweest van grote bouwprojecten van de gemeente Venlo. Figuur 10 geeft een overzicht van de belangrijkste ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied en is samengesteld op basis van meervoudige kaartanalyses. De tabel bevat naast de datum en omschrijving van de ruimtelijke ontwikkeling ook een classificatie op basis van ‘typering’. Deze typering is afgeleid uit het theoretisch kader en onderscheidt 4 classificaties: verstedelijking (verdwijnen van open ruimte), heterogeniteit (toenemen van verscheidenheid aan functies), functiescheiding (verandering in samenhang tussen functies) en ontwikkeling nabij infrastructuur.

Figuur 10

Ruimtelijke ontwikkelingen in middengebied Venlo-Tegelen

Periode

Ruimtelijke ontwikkeling

Typering

1992-2008

Aanleg A73 en Zuiderbrug over de Maas

Verstedelijking

Vanaf circa

Ontwikkeling PDV-locatie

Ontwikkeling nabij infrastructuur

2002

Woonwijk Hagerbroek bij station

Verstedelijking

2006

Sportpark Vrijenbroek Venlo-Tegelen

Heterogeniteit , Functiescheiding

Circa 2006

Openbare werken gemeente Venlo

Heterogeniteit , Functiescheiding

28

Het grootste en langstlopende ruimtelijke project in het middengebied Venlo-Tegelen van de afgelopen decennia is de aanleg van de A73 geweest in de periode 1992-2008. Het zuidelijke deel van de rijksweg 73-Zuid verbindt knooppunt Zaanderheide, ten noorden van Venlo, met de A2 bij Maasbracht. Een deel van deze A73-Zuid loopt vlak langs de rand van de stedelijke gebieden van Venlo, Blerick en Tegelen en kruist de Maas bij de Zuiderbrug, gelegen in het middengebied VenloTegelen. Ook zijn in het middengebied een op- en afrit voor de snelweg gerealiseerd nabij de Zuiderbrug en doorkruist de A73 het gebied met een tracélengte van ongeveer twee kilometer. De snelweg met 2 rijbanen in beide richtingen wordt afgeschermd door geluidswallen en zorgt voor een fysieke barrière in het gebied die slechts op een drietal plekken overbrugd kan worden. De aanleg van de A73 en de Zuiderbrug heeft nog verdere gevolgen gehad voor de ruimtelijke inrichting in het gebied. Zo is bij de op- en afrit van de snelweg ,vlak voor de Zuiderbrug, een PDV-locatie ontwikkeld waar enkele bedrijven zich hebben gevestigd zoals de Intratuin en een transportbedrijf. De ontwikkeling van deze snelweg en de bedrijvigheid bij de afslag zijn ten koste gegaan van gebied dat voorheen open ruimte was. Op basis van deze kenmerken is de ontwikkeling van de A73 getypeerd als verstedelijking, het verdwijnen van open ruimte ten koste van stedelijke functies, in dit geval infrastructuur. De ontwikkeling van de bedrijven als gevolg van de komst van de snelweg valt logischerwijs onder de categorie ontwikkeling nabij infrastructuur, waarbij de bedrijven de toegenomen bereikbaarheid als belangrijkste vestigingscriterium hebben. Al met al heeft de combinatie van grondverzettingen, de aanleg van viaducten, bedrijfspercelen en van de Zuiderbrug het A73 project een project van grote omvang gemaakt, met vergaande ruimtelijke gevolgen voor het middengebied. Een andere belangrijke ruimtelijke ontwikkeling is de aanleg van de nieuwbouwwijk Hagerbroek geweest vanaf 2002. Deze woonwijk maakt onderdeel uit van de VINEX-locatie Venlo Centrum Zuid (www.venlocentrumzuid.nl). De nieuwbouwwijk is ontwikkeld langs de spoorlijn, op gebied dat aan de rand ligt van het middengebied, en de overgang van landelijk naar stedelijk gebied was hier voorheen geleidelijk. Met de bouw van Hagerbroek is niet alleen de stadsrand van Venlo verder naar het zuiden verschoven, er is nu ook een sterke scheiding gekomen met het landelijk gebied waar het landschap overgaat van woonwijk op landbouwgrond. Aan de zuidkant van de woonwijk eindigt de stedelijke uitbreiding nu abrupt in landelijk gebied, de Hagerhofweg bakent hier de nieuwe stadsrand af. Deze veranderingen langs de stadsrand zijn veelal ten koste gegaan van de oude ruimtelijke situatie en de aanwezige landelijke functies. De bebouwing die aanwezig was in het gebied heeft een plek gekregen in de nieuwe wijk en de vroegere open ruimte is bebouwd. De woningbouw is ten koste gegaan van landelijke functies als tuinbouw, landbouw en groene ruimte. Op basis hiervan kan geconcludeerd worden dat de nieuwbouwwijk valt onder de typering verstedelijking, er is sprake van landelijk gebied dat is verdwenen voor een stedelijke woongebied. 29

De wijk Hagerbroek is een onderdeel geworden van het stedelijk gebied van Venlo en heeft het stadsrandgebied Venlo-Tegelen in omvang doen krimpen. Te midden van tuinbouwkassen is het sportpark Vrijenbroek in 2006 aan de Wittendijkweg verrezen. Deze meest recente ontwikkeling in het gebied bestaat uit een aantal hockeyvelden en een atletiekbaan en heeft een centrale ligging. Door het verplaatsen van deze recreatieve functies naar de stadsrandzone tussen Tegelen en Venlo is de ontwikkeling te typeren als een toename van heterogeniteit en scheiding van functies. De sportvelden liggen ingesloten tussen tuinkassen, het kerkhof en het terrein van Openbare Werken Venlo en vormen samen een grote diversiteit aan ruimtelijke functies op een klein oppervlak. Hekken, muurtjes en aarden wallen zorgen voor strikte fysieke scheidingen tussen de verschillende terreinen hetgeen negatieve gevolgen heeft voor de samenhang binnen het gebied. Illustratief voor deze heterogeniteit van het gebied is de ontwikkeling van een het terrein voor Openbare Werken van de gemeente Venlo. Dit ligt ten zuiden van het kerkhof aan de A73 en draagt bij aan de verscheidenheid van ruimtelijke functies in het gebied. Anno 2010 bergt het Middengebied Venlo-Tegelen een groot aantal verschillende functies als zorg (het Viecuri ziekenhuid), onderwijs (de Fontys Hogeschool), wonen, bedrijvigheid, recreatie en natuur die allen strijden om de resterende open ruimte.

Figuur 11

Satellietfoto van de stadsrandzone Venlo-Tegelen anno 2009 (Bron: Google Earth)

30

Figuur 12

Topografische kaarten van de ruimtelijke situatie in de stadsrandzone Venlo-Tegelen in 1988 en 2004 (bron: Topografisch Dienst Kader).

31

4.1.4 Ontwikkelingen in het grensgebied met Duitsland Het tweede stadsrandgebied is een gebied gelegen aan de oostkant van Venlo bij de Duitse grens. De stadsrandzone hier is het overgangsgebied tussen de stedelijke rand van Venlo (ten westen van de Postweg) en het natuurgebied de Groote Heide. Ook het douane- en overslagterrein de Keulse Barrière wordt tot de stadsrandzone gerekend. Dit gebied ten oosten van Venlo wordt ook in de structuurvisie Venlo 2005-2015 daadwerkelijk met de term ‘stadsrandzone’ benoemd. In de zone langs de grens met Duitsland is “een typische stadsrand ontstaan, van agrarische betekenis, waar de stad langzaam oprukt, waar mengfuncties ontstaan en waar burgerlijke functies oprukken en de agrarische functies onder druk zetten” (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Het gebied ten zuidoosten van de stad Venlo heeft in mindere mate met ruimtelijke ontwikkelingen te maken gehad dan het middengebied. Het landschap, veelal gekenmerkt door tuinbouw, landbouw en natuur is gedurende de afgelopen 20 jaar grotendeels intact gebleven. Toch hebben ook hier een aantal ontwikkelingen plaatsgevonden die gevolgen hebben gehad voor de ruimtelijke situatie in het gebied. Deze ontwikkelingen zijn schematisch weergegeven in onderstaande figuur 13. Figuur 13

Ruimtelijke ontwikkelingen in het grensgebied met Duitsland

Jaar

Ruimtelijke ontwikkeling

Typering

2002-2012

Woonwijk Nieuw Stalberg aan Postweg

Verstedelijking, Heterogeniteit

Eind jaren ’80-

Opwaarderen Klagenfurtlaan

Verstedelijking,

begin jaren ‘90 Vanaf jaren ‘90

Functiescheiding Leegstand en verval Keulse barrière

Functiescheiding

Sinds 2002 wordt er gebouwd aan de villawijk Nieuw Stalberg, gelegen aan de Postweg. De bouw van deze uitbreiding van grofweg 30ha is anno 2010 deels voltooid en zal ongeveer 200 woningen tellen (Buunk & De Groot, 2008). De bouw van de woonwijk vindt plaats op een terrein dat grenst aan het natuurgebied de Groote Heide en wordt aangeboden onder het motto van ‘wonen in het groen’ (www.stalbergcollectie.nl). De aanwezige landbouw en natuur hebben in dit gebied plaatsgemaakt voor nieuwbouw, waardoor de typering verstedelijking op zijn plaats is. Wat voorheen een overgangsgebied was tussen de rand van de bebouwing en het natuurgebied maakt nu onderdeel uit van het stedelijk gebied van de stad Venlo. Naast de typering van verstedelijking kan ook een toegenomen heterogeniteit beargumenteerd worden. De beperkte woonfunctie die het gebied had is door de bouw van deze woningen sterk toegenomen en daar dient in de toekomst rekening mee gehouden te worden. 32

Op het gebied van infrastructuur is de transformatie van de Klagenfurtlaan de meest ingrijpende ontwikkeling in het stadsrandgebied geweest. Deze provinciale weg is het gevolg van een uitbreiding van een bestaande landweg naar een drukgebruikte autoweg voor internationaal vrachtverkeer. Vrachtverkeer uit Duitsland wordt via de Klagenfurtlaan om de stad heen geleid naar de A67 in het noorden en is zo een cruciaal onderdeel van de infrastructuur van Venlo. De aanleg van de Klagenfurtlaan heeft zoals reeds vermeld deels plaatsgevonden op het traject van een bestaande dorpsweg maar is ook deels ten koste gegaan van open ruimte en kan daarom getypeerd worden als verstedelijking. Tevens krijgt de provinciale weg de typering functiescheiding vanwege de fragmentatie van het gebied die de weg met zich meebrengt. Een laatste ruimtelijke ontwikkeling die hier genoemd moet worden is het verval van het douane- en overslagterrein de Keulse Barrière. Met het openstellen van de grens tussen Nederland en Duitsland zijn alle facilitaire functies die hiermee te maken hadden langzamerhand verdwenen. De bouwwerken waar deze functies waren ondergebracht staan nu leeg en raken in verval. Verder zijn met de aanleg van de grote bedrijventerreinen ten westen van Venlo veel bedrijven verplaatst vanuit dit grensgebied naar de nieuwe Trade Ports. De Keulse Barrière is de vestigingslocatie geworden van laagwaardige functies en het toneel van ongewenste ontwikkelingen (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Een voorbeeld hiervan is het autosloopbedrijf, een activiteit die niet past binnen de gewenste logistieke functie van het gebied. Het verval van de Keulse Barrière is te typeren als een toename van scheiding van functies omdat de samenhang in het gebied is afgenomen. Het terrein is een aparte ruimtelijke entiteit geworden in de stadsrandzone, een verzameling van laagwaardige functies die niet in het omringende landschap passen.

Figuur 14

Satellietfoto van het grensgebied met Duitsland in 2009 (Bron: Google Earth)

33

Figuur 15

Topografische kaarten van de ruimtelijke situatie in de stadsrandzone aan de grens met Duitsland in 1988 en 2004 (Bron: Topografisch Dienst Kader). N.B: de nieuwbouwwijk Nieuw Stalberg staat nog niet op deze kaart uit 2004.

34

4.2 De mate en aard van stadsrandproblematiek in Venlo anno 2009 De ruimtelijke ontwikkelingen van de afgelopen 20 jaar hebben hun invloed gehad op de huidige ruimtelijke situatie in de stadsrandgebieden. Met behulp van de theorieën en inzichten rond stadsrandproblemen uit hoofdstuk 2 wordt in deze paragraaf een beeld geschetst van de mate en de aard van stadsrandproblematiek in Venlo. Alhoewel de ruimtelijke planningsproblemen in stadsrandzones divers en vaak complex zijn is het mogelijk de stadsrandgebieden te toetsen aan de hand van een aantal aspecten. Zo zijn zowel het middengebied Venlo Tegelen als het Duitse grensgebied beoordeeld aan de hand van een samengestelde ‘checklist’ voor stadsrandproblemen. Hieronder volgt de schematische weergave (figuur 16) voor de waardering van stadsrandproblemen, de gehanteerde lijsten zijn in de bijlage te vinden.

Figuur 16

Scoretabel van stadsrandproblematiek op basis van uitgevoerde ‘checklists’ Scoretabel stadsrandproblemen (1 = in zeer beperkte mate / 5 = in zeer grote mate) Middengebied Venlo-Tegelen

Grensgebied met Duitsland

Het verdwijnen van open ruimte

4

2

Verrommeling

4

4

Nivellering

4

3

Ruimtelijke conflicten

1

5

Fysieke barrières

5

5

Zoals uit de scoretabel valt op te maken zijn beide gebieden onderzocht op het al dan niet voorkomen van een vijftal stadsrandproblemen. De eerste score is toegekend op basis van het verdwijnen van open ruimte in de gebieden gedurende de afgelopen twintig jaar. In het middengebied Venlo-Tegelen komt dit verdwijnen van open ruimte in grote mate voor. Dit is voornamelijk een gevolg van de vele ruimtelijke projecten die hier de afgelopen twee decennia zijn gerealiseerd. Het overgrote merendeel van deze ontwikkelingen, de aanleg van de A73, nieuwbouwwijk Hagerbroek en sportpark Vrijenbroek, zijn allemaal ten koste gegaan van open ruimte met landelijke functies. Het middengebied slibt steeds verder dicht met steeds minder ruimte voor toekomstige ontwikkelingen. In de stadsrandzone aan de grens met Duitsland is er in mindere mate sprake van het verdwijnen van open ruimte. De aanleg van de wijk Nieuw Stalberg, de grootste ruimtelijke ontwikkeling die hier heeft plaatsgevonden, betekende de verdwijning van een groot heidegebied met ecologische functies. Elders in het stadsrandgebied zijn grote ruimtelijke 35

ontwikkelingen echter uitgebleven en is open ruimte nog aanwezig. Ook de transformatie van de Klagenfurtlaan is slechts in beperkte mate ten koste gegaan van open ruimte waardoor deze vorm van stadsrandproblematiek redelijk laag scoort in de scoretabel. Een tweede stadsrandprobleem is zogeheten verrommeling van het landschap. De verscheidenheid aan functies en strikte scheiding tussen deze functies geeft het middengebied een verrommeld uiterlijk. Het aantal storende elementen in het gebied valt relatief mee, de meeste functies zijn in de groene omgeving weggewerkt. Slechts een enkel volkstuin of in verval geraakt tuinkas zijn zichtbaar storend. Toch kent het gebied als geheel een hoge mate van verrommeling door weinig ordening in het landschap en veel verschillende ‘gezichten’. Ook het grensgebied kent een grote mate van verrommeling. Omdat deze verrommeling hier vooral een gevolg is van het transformatieproces van agrarische naar stedelijke functies, uit deze verrommeling zich voornamelijk in de aanwezigheid van storende elementen. In het gebied met een overwegend landelijk en groen karakter worden bijvoorbeeld de oprukkende woningbouw en het vervallen terrein van de Keulse Barrière als storend ervaren. De open ruimte in dit gebied is veelal een restruimte waar het houden van dieren en vervuiling veel voorkomt. Ten derde is de nivellering van het gebied bekeken. De ‘mate van nivellering’ vaststellen in een gebied is lastig. Nivellering is niet meer dan het gemengd voorkomen van een groot aantal landelijke en stedelijke functies in een gebied. In het middengebied Venlo-Tegelen is een toename van de verscheidenheid aan functies waar te nemen. Waar landbouw en tuinbouw rond 1990 nog de overhand hadden in het gebied zijn deze anno 2009 langzamerhand verminderd voor meer stedelijke functies. Nu zijn in het stadsrandgebied functies als wonen, bedrijvigheid en zorgvoorzieningen maar ook landbouw, tuinbouw en recreatie te vinden. Er kan hier dus gesproken worden over een grote mate van nivellering. Ook de stadsrandzone aan de grens met Duitsland kent een mix van ruimtelijke functies. Rijdend door het gebied wisselen natuurgebied, bedrijventerrein, landbouwgronden, tuinkassen en woonhuizen elkaar af. Ondanks deze verschillende functies heeft het gebied een overwegend landelijk karakter vanwege de prominente aanwezigheid van landbouw en tuinbouw. Afgezien van het vervallen terrein van de Keulse Barrière vormt de nieuwbouwwijk Nieuw Stalberg met een stedelijke uitstraling hierop de uitzondering. De villa’s van Nieuw Stalberg worden echter wel aangeduid als ‘wonen in de natuur’, hetgeen het karakter van het omliggende gebied aangeeft. Al met al is de nivellering van de stadsrandzone hier gemiddeld te noemen. Kenmerkend voor stadsrandzones is vaak het feit dat zich veel ruimtelijke conflicten voordoen in deze gebieden. Dit is ook het geval in de stadsrandzone aan de grens met Duitsland. Tussen ruimtegebruikers en de gemeente spelen hier een aantal confli cten, zoals rond het woonwagenkamp bij de Koel waar de bewoners aan landjepik doen (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Verder zijn er conflicten met bewoners die in het buitengebied willen 36

bouwen, waar restrictief beleid wordt gevoerd. Tot slot zijn er conflicten tussen ruimtegebruikers onderling, voornamelijk tussen bewoners en agrariërs die beiden claims leggen op de ruimte (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). In tegenstelling tot het grensgebied spelen in het middengebied Venlo-Tegelen deze ruimtelijke conflicten niet, een mogelijke oorzaak hiervoor is de hogere ruimtedruk waardoor voor bijna het hele gebied de bestemming al vast staat. De slechte bereikbaarheid van groengebieden buiten de stad, als gevolg van de aanwezigheid van fysieke barrières in stadsrandzones, komt in beide gebieden in zeer grote mate voor. In het middengebied zorgen de A73 en de spoorweg voor een verminderde bereikbaarheid van Tegelen en het natuurgebied de Jammerdaalsche Heide. De barrières hier hebben ook gevolgen voor de gewenste groencorridor tussen de Maas en de Jammerdaalsche Heide. Aan de grens met Duitsland zorgt de Klagenfurtlaan voor een omvangrijke barrière in het stadsrandgebied. Deze provinciale weg loopt vlak langs de grens van het natuurgebied de Groote Heide en vormt een moeilijk te overwinnen barrière voor voetgangers, fietsers en fauna in het gebied. Slechts op een viertal locaties is het mogelijk de drukgebruikte weg over te steken en zo de Groote Heide te bereiken.

37

Figuur 17

De stadsrandgebieden van Venlo in beeld gebracht

De abrupte overgang van stedelijk op landelijk gebied in de stadsrandzone Venlo-Tegelen

De A73 zorgt voor een fysieke barrière in de stadsrandzone Venlo-Tegelen

Verommeling in de stadsrandzone Venlo-Tegelen

Verommeling in het grensgebied met Duitsland

Het autosloopbedrijf nabij de Keulse Barrière

De wijk Nieuw Stalberg: ‘wonen in de natuur’

38

4.3 Gevoerd beleid en de invloed ervan op de stadsrandproblematiek Naast de autonome ontwikkelingen komen ruimtelijke ontwikkelingen voort uit gevoerd beleid. Of, zoals Hamers et al. (2009) dit al specifiek voor de stadsrandzones aangaven: “de ontwikkelingen in de stadsrandzone op het gebied van werken, wonen en recreëren zijn mede beïnvloed door verschillende vormen van beleid”(:14). De relatie tussen beleid en ruimtelijke ontwikkelingen wordt in deze paragraaf nader onderzocht. Eerst zal gekeken worden welk algemeen beleid de gemeente Venlo heeft gevoerd in de periode 1990-2010 en welke (on)bedoelde effecten dit heeft gehad op de stadsrandproblematiek. Daarna komt specifiek gevoerd beleid voor de stadsrandgebieden aan bod en de effecten hiervan op de stadsrandproblemen.

4.3.1 Ruimtelijk beleid 1990-2005 In het algemene ruimtelijke beleid binnen de regio Venlo van begin jaren ’90 nee mt ruimtelijke en economische groei een belangrijke plaats in (BRO Adviseurs, 1992 ; Gemeente Venlo, 1993). Zoals in hoofdstuk 4.1 reeds vermeld werd had men in visies voor de regio een toekomstbeeld voor ogen van Venlo als belangrijk logistiek knooppunt en distributiecentrum. De aandacht in ruimtelijke beleidsstukken van begin jaren ’90 ligt dan ook vooral op investeringen in infrastructuur, bedrijventerreinen en woningen. Toch wordt in deze visies ook al melding gemaakt van ruimtelijke problemen, die nu wellicht getypeerd zouden worden als stadsrandproblematiek. Zo verschijnt in 1993 een structuurvisie van de gemeente Venlo voor de periode tot 2005. Een van de aandachtspunten van de visie is de barrièrewerking die de nieuwe en toekomstige infrastructuur heeft. De gemeente ziet hier kansen om via deze nieuwe infrastructuur een duidelijke afbakening te maken tussen meer landelijk en stedelijk gebied om zo het karakter te behouden. In concrete zin geldt dit ook voor het middengebied Venlo Tegelen. Het gebied wordt gezien als een scheiding tussen Venlo en Tegelen waarin de A73 een belangrijke rol speelt om deze twee stedelijke gebieden fysiek van elkaar te scheiden en zodoende het karakter van beide kernen te behouden (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). De fysieke barrières die infrastructuur oplevert zijn in deze periode dus bij de beleidsmakers bekend, al wordt het niet als probleem, maar als kans gezien. Verder wordt in de structuurvisie een relatie gelegd tussen nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en de daaropvolgende verstoring van ecologische verbindingen tussen het landelijke en stedelijk gebied. Want, zo wordt in de structuurvisie vermeld: “Door de uitgroei met stadswijken, de aanleg van wegen en de ontwikkeling van industrie- en bedrijventerreinen zijn bos- , natuur- en agrarische gebieden verloren gegaan.” (Gemeente Venlo, 1993: 5). Bij de algemene beleidsintenties om aan de doelstellingen van de structuurvisie te voldoen wordt nogmaals gerefereerd aan het opheffen van ruimtelijke barrières met als doel verbindingen met het groene buitengebied te verbeteren. Dit dient bereikt te worden door het weren van doorgaand verkeer op scheidende 39

wegen, het tot stand brengen van herkenbare verbindingen tussen gescheiden stadsdelen en het aanleggen van recreatieve verbindingszones rondom het stedelijk gebied (Gemeente Venlo, 1993: 6). In de regio Venlo is van oudsher veel aandacht geweest voor deze omliggende groengebieden door de sterke natuurlobby in de gemeente. De natuurgebieden rond de rand van de stad werden van grote waarde geacht . Daardoor kon de discussie over de stadsrand plaatsvinden en het belang van de EHS in deze gebieden (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Ondanks deze aandacht voor stadsrandproblemen vindt aanpak van deze kwesties geen vertaling naar de centrale doelstelling die in de structuurvisie geopperd wordt. Het ruimtelijke beleid voor Venlo tot 2005 blijft er namelijk op gericht om: “een kwaliteitsbewust evenwicht te vinden tussen het behouden en waar mogelijk herstellen van de stedelijke identiteit en het bieden van ruimte aan nieuwe ontwikkelingen.” (Gemeente Venlo, 1993: 6). Naast deze algemene lijn van het te voeren ruimtelijk beleid gaat de structuurvisie ook nog gedetailleerder in op beleid voor de verschillende sectoren. Alhoewel hierin niet letterlijk de gevolgen voor het stadsrandgebied worden vermeld, zijn wel de intenties voor ontwikkelingen in deze gebieden eruit af te leiden. Ten eerste ligt de nadruk op vraaggericht kwalitatief bouwen voor de woningsector. Wegens de prognose van een minimale bevolkingsgroei in de gemeente worden geen grootschalige uitleglocaties gepland (Gemeente Venlo, 1993: 7). Men zal zich gaan richten op stedelijke herontwikkeling en revitalisering en kwaliteitsverbetering van oudere woonwijken. In contrast met deze accenten is het laatstgenoemde aandachtspunt voor de woningbouw in de structuurvisie. Voor het opvangen van eventuele extra nieuwbouwbehoeften op de langere termijn wordt de ontwikkeling van een gebied in de ‘stadsrandzone zuid-oost’ voorgesteld als ‘vangnetlocatie’ (Gemeente Venlo, 1993: 8). Een tweede punt is de toekomstige ontwikkeling van de infrastructuur in de regio Venlo. Ontwikkeling van de infrastructuur in de regio is gericht op maatregelen en projecten op internationale, regionale en lokale schaal. Vooral het lokaal georiënteerde beleid zal gevolgen hebben voor de stadsrandzones. Zo wordt in de structuurv isie de wens uitgesproken om het hoofdwegennet en de bedrijventerreinen zo veel mogelijk buiten het stedelijk gebied te leggen om de leefbaarheid van de binnenstad te verbeteren. Tot slot staat op het gebied van milieu en natuurbescherming integratie van ‘groene’ onderwerpen in het ruimtelijk beleid voorop (Gemeente Venlo, 1993: 21). Voor de buitengebieden van Venlo, waar grote groengebieden aanwezig zijn, moet deze integratie resulteren in een nieuw vast te stellen bestemmingsplan waarin milieu-aspecten integraal zijn opgenomen. Er is behoefte aan nieuw te vormen ecologische verbindingszones en bufferzones rond de stad. Deze ecologische en recreatieve functie van de stadsrandgebieden in Venlo komt terug in de nota ‘Venlo grenzeloze stad: visie grotestedenbeleid 2010’ uit 1999. Hierin wordt melding gemaakt van de aanwezigheid van natuur- en recreatiegebieden aan de stadsranden van Venlo. De ontsluiting 40

van deze gebieden laat nog te wensen over, wegen en industrieterreinen zorgen voor barrières. Uit de nota kan geconcludeerd worden dat de groene buitengebieden kansen bieden met betrekking tot de ligging van het stedelijk gebied. Om dit potentieel te realiseren zijn er echter wel investeringen en ontwikkelingen nodig. ‘Voorts zal de groene omgeving van de stad beter worden ontsloten, via recreatieve groene routes en verbindingen tussen de natuurcorridors in en om de stad. (Gemeente Venlo, 1999: 24)’

4.3.2 Ruimtelijk beleid in de periode 2005-2010 De structuurvisie ‘Wegen naar kwaliteit’ die door de gemeente werd vastgesteld in 1993 wordt in het jaar 2005 opgevolgd door de nieuwe structuurvisie ‘Eenheid in verscheidenheid’ voor de periode 2005-2015. De structuurvisie, die in 2008 naar aanleiding van de nieuwe WRO nog wordt gewijzigd en in 2009 door de gemeente wordt vastgesteld, heeft als doel ‘te dienen als kader voor de duurzame ruimtelijke ontwikkeling, op basis van een evenwichtige benadering van de economische, ecologische en sociaal culturele waarden van de gemeente Venlo’ (Gemeente Venlo, 2009: 9). De structuurvisie stelt dat door de ontwikkelingen van de ruimtelijke structuur van de verschillende kernen binnen de gemeente Venlo er een keuze gemaakt moet worden. ‘Venlo staat, tegen de achtergrond van deze structuur en omslagen in de maatschappelijk-ruimtelijke dynamiek voor een fundamentele keuze, namelijk om de ruimte tussen de afzonderlijke kernen te verstedelijken zodat de kernen opgaan in één stedelijk gebied, danwel om de verstedelijking te doen plaatsvinden binnen de kernen zodat een stedelijk netwerk van afzonderlijke kernen gehandhaafd blijft’ (Gemeente Venlo, 2009: 14). In de structuurvisie maakt de gemeente de keuze voor het structuurconcept ‘Krachtige kernen in een robuust casco’. In dit structuurconcept wordt uitgegaan van een stedelijk netwerk met afzonderlijke werk- en woonkernen, gescheiden door groene zones met een belangrijke recreatieve en ecologische waarde (Gemeente Venlo, 2009: 15). Voor de stadsrandgebieden Venlo Tegelen en het grensgebied met Duitsland kan dit structuurconcept een belangrijke rol van betekenis gaan spelen. Deze gebieden worden allebei verondersteld onderdeel uit te maken van het groene casco. Zo wordt dit in de visie onderbouwd met: ‘de gebruiks- en belevingsnatuur in de nabijheid van de woon- en leefomgeving (ook de stadsrand) kent een hoge waardering en is daarmee dus ook een krachtig onderdeel van het robuuste casco’ (Gemeente Venlo, 2009: 47). In de gebieden die onderdeel uitmaken van dit casco staan ecologische en recreatieve waarden voorop. Voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen die gepland zijn in dit robuust casco gelden dan ook een aantal uitgangspunten. Ruimtelijke ontwikkelingen met betrekking tot recreatie en toerisme kunnen aan de rand van de kernen worden gesitueerd. Het gaat hier vooral om sport- en recreatievoorzieningen die goed in het landschap kunnen worden aangepast en aansluiten bij de karakteristiek van het landschap. Voor ruimtelijke 41

ontwikkelingen op het gebied van wonen en werken gelden meer restricties. Deze mogen alleen plaatsvinden indien ‘er sprake is van extensief gebruik en ondersteuning/verbetering van de karakteristieken van het landschap’ (Gemeente Venlo, 2009: 49). Tevens geldt voor alle toekomstige ontwikkelingen dat zij alleen mogen plaatsvinden in het casco indien binnen de grenzen van het huidige stedelijke gebied geen alternatieven beschikbaar zijn.

Figuur 18

Krachtige kernen in een robuust casco (Bron: Gemeente Venlo, 2009)

42

De gebieden die in dit onderzoek zijn aangewezen als stadsrandzones in de regio Venlo, het middengebied Venlo Tegelen en het grensgebied met Duitsland krijgen in de structuurvisie extra aandacht in de paragraaf ‘bijzondere gebieden’ (Gemeente Venlo, 2009: 51). Het middengebied wordt genoemd vanwege de belangrijke ecologische, recreatieve en cultuurhistori sche waarde van het gebied. De hoge verstedelijkingsdruk waar het gebied mee te maken heeft (mede door de toekomstige aanleg van de A74) wordt erkend. De aanwezigheid van de hogeschool en het ziekenhuis en toekomstige investeringen en ontwikkelingen om deze functies te versterken zijn verder volgens de visie van meerwaarde voor de gehele regio. De toekomstige inrichting van het gebied is dan ook een lastige opgave waarin enerzijds handhaving van het gebied als onderdeel van het groene casco van belang is en anderzijds ook gebruik gemaakt moet worden van de kansen die onderwijs, gezondheidszorg en sport en recreatie bieden als sterke functies ( Gemeente Venlo, 2009: 51). Ook in het gebied aan de oostzijde van Venlo (waar het grensgebied met Duitsland onderdeel van uitmaakt) ligt een uitdaging voor ruimtelijke planning in de toekomst. De aanleg van de A74 en maatschappelijke ontwikkelingen die hierop zullen volgen zullen de nodige functieveranderingen teweeg brengen in het gebied (Gemeente Venlo, 2009: 51). De realisatie van de ecologische verbindingen in het gebied, in het kader van het robuuste casco, mag echter niet in gevaar komen door toekomstige ontwikkeling van woon-, werk, leisure, recreatieve en toeristische functies. Ook hier ligt een lastige opgave om de verschillende ruimtelijke ontwikkelingen zoveel mogelijk te synchroniseren. Plannen met betrekking tot het stadsrandgebied langs de Duitse grens lijken zich dan ook toe te leggen op bundeling van functies en investeren in groen. Zo ligt, door de positie van het gebied, de ontwikkeling van groencorridors voor de hand om de ontsluiting van de natuurgebieden Groote Heide en Jammerdaalsche Heide te verbeteren. Speciale aandacht in dit onderzoek gaat uit naar de invloed van demografische prognoses op ruimtelijk beleid en daaruitvolgende ontwikkelingen in de stadsrandzone. In de oude structuurvisie van de gemeente wordt in de periode tot 2005 nog een lichte groei van de bevolking in Venlo verwacht (Gemeente Venlo, 1993). In de tussenliggende jaren is echter het besef ontstaan dat de bevolking van Venlo in de toekomst niet meer zal groeien en de samenstelling als gevolg van vergrijzing en ontgroening zal veranderen. In de Visie Venlo 2030 voorspelt de gemeente Venlo dat bij ongewijzigd beleid een situatie van demografische stilstand zal ontstaan, waarna krimp dreigt als gevolg van ontgroening en vergrijzing. De gemeente wil de sterke economische positie gebruiken om deze bedreiging het hoofd te bieden (Gemeente Venlo, 2009: 16). Er wordt gerefereerd aan het structuurconcept ‘krachtige kernen in een robuust casco’ uit de structuurvisie 2005-2015, waarin de nadruk ligt op een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving in het stedelijk gebied omringd door grote groengebieden. Het is de ambitie van de gemeente om van het buitengebied een groene omgeving te maken waar voldoende plek is voor recreatie, natuur en toerisme. Volgens de negatieve 43

bevolkingsprognoses is er door de afgenomen ruimtelijke druk in de toekomst meer ruimte voor natuurontwikkeling en groene ruimte (Gemeente Venlo, 2009). Deze ruimte in ontstaat doordat de behoefte aan woningbouw binnen het stedelijk gebied kan worden gerealiseerd. Verschillende locaties aan de rand van de kernen worden als woningbouwlocatie geschrapt of heroverwogen. De oorspronkelijke plannen voor de aanleg van de VINEX locatie Hagerbroek bijvoorbeeld betroffen een gebied tot aan de grens van Tegelen. Met het oog op kwaliteit boven kwantitei t is er voor gekozen het deel in de stadsrandzone te schrappen. Eenzelfde situatie heeft zich voorgedaan in de stadsrandzone langs de Duitse grens. Daar was de stadsrand lange tijd een potentiële uitbreidingslocatie voor woningbouw in de stad. In de jaren negentig zijn nog plannen voor dit gebied gemaakt omdat de gemeente voorzag dat de stad nog een heleboel opgaven had (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). De plannen voor woningbouw in de stadsrandzone zijn uiteindelijk in de structuurvisie 2005-2015 geschrapt omdat deze opgave ook via herstructurering in de stad gerealiseerd kon worden en het gebied zo gereserveerd kon worden voor natuurontwikkeling (Gemeente Venlo, 2009: 35).

4.3.3 Een visie voor het middengebied Venlo-Tegelen Voor het middengebied Venlo-Tegelen bestaat er sinds 2003 een specifieke gebiedsvisie waarin richtlijnen worden gegeven voor ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied. De aanleiding voor het opstellen van deze visie is terug te leiden tot de gemeentelijke herindelingen in 2001. Bij deze herindelingen werden de gemeentes Tegelen en Venlo samengevoegd tot één gemeente. Voor de samenvoeging werd het middengebied door beide gemeenten beschouwd als een stadsrandzone waar ongewenste ontwikkelingen werden geprojecteerd, zoals de snelwegen. Sinds het gebied onderdeel uitmaakt van één gemeente komt de potentie als centraal gebied binnen de stedelijke agglomeratie steeds meer naar voren (P. Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Met de toekomstige aanleg van snelwegen in het zicht voorzag de gemeente dat dit het ideale gebied zou kunnen zijn waar grootschalige bovenregionale ontwikkelingen gefaciliteerd zouden kunnen worden (P. Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). In 2003 wordt een integrale gebiedsvisie als raadsvoorstel gepresenteerd om toekomstige ontwikkeling van het gebied te sturen. In de visie wordt gerefereerd aan het ruimtelijk concept voor de stad Venlo uit de structuurvisie: ‘compacte kernen in een groen casco’. In de nieuwe structuurvisie wordt het middengebied verondersteld als een groen/blauw gebied om de verschillende kernen ruimtelijk te scheiden. Naast het groene karakter van dit gebied worden vooral de westelijke en noordelijke rand van het middengebied gezien als terreinen met perspectieven voor toekomstige ontwikkelingen. Het concept ‘stedelijke functies in een groene setting’ moet volgens de

44

gemeente het uitgangspunt zijn bij ontwikkelingen in het middengebied, afgebakend met een aantal algemene (concept) randvoorwaarden: 

Stedelijke functies zullen in een groen casco worden ingepast



De inrichting van het middengebied moet de robuustheid van dit casco versterken



Eventuele woningbouw in het gebied moet aanvullend zijn aan bestaande bebouwing (landelijk wonen)



De inrichting van het middengebied moet het ruimtelijke kader vormen voor verdere ontwikkeling van regionaal georiënteerde gezondheidszorg, onderwijs en verwante activiteiten.

In het vervolg van de gebiedsvisie komen ook enkele concrete punten aan bod die als basis voor toekomstige ontwikkelingen zullen dienen. Het betreft een korte analyse van de aanwezige ruimtelijke en functionele elementen in het gebied. Om de toekomstvisie in de praktijk te realiseren zal er beleid moeten worden ontwikkeld en geïnvesteerd moeten worden in deze elementen. Ten eerste is er de uitbouw en consolidatie van de Hogeschool Venlo waarbij er aandacht is voor studentenhuisvesting, sportvoorzieningen en mogelijke samenwerking met het ziekenhuis. Ook het realiseren van gezondheidszorg en samenhangende voorzieningen rond het medisch centrum Viecuri De Hogeschool en het Medisch Centrum speelt in de gemeentelijke ontwikkelingsvisie van het gebied een centrale rol. Deze instanties en hun omgeving worden in de structuurvisie gezien als: “zwaartepunt in de regionale functie van Venlo op het gebied van gezondheidszorg en onderwijs” (Gemeente Venlo, 2004). Als tweede uitgangspunt moeten ontwikkelingen in het gebied samengaan met de Natuurvisie, waardoor een hoogwaardig gebied zal ontstaan. Hierbij is het behouden en versterken van het huidige groene karakter van belang. Een onderdeel van deze ambitie is het Maascorridor projectprogramma, een bundeling van plannen op het gebied van natuur- en landschapsontwikkeling die ook betrekking hebben op het middengebied. Dit programma is gericht op ontwikkeling van de beekdalen en natuurlijke zones langs de Molen- en Wilderbeek. Tevens kan groenontwikkeling langs deze beken dienen als een groencorridor die het natuurgebied de Jammerdaalsche heide verbindt met de rivier de Maas. Een derde punt is het behoud van historische elementen. Het middengebied Venlo Tegelen kent een groot aantal historische elementen die men graag wil behouden, het historische wegenpatroon, archeologische vindplaatsen, de begraafplaats en de oude lintbebouwing leveren allen een bijdrage aan de beleving van het gebied.

45

Ten vierde wordt het creëren van een herkenbare stadsentree genoemd. Met de komst van de A73 is het middengebied voor veel reizigers de eerste kennismaking met de stad Venlo. De gemeente wil hier het beeld uitdragen van een groene stad aan de Maas en dit betekent dat toekomstige bebouwing zorgvuldig moet worden gepland. Het bevorderen van de recreatie in het gebied is een vijfde punt. Het gebied is met de recreatieve functies een belangrijke schakel binnen grotere recreatieve functies voor zowel Venlo als Tegelen. Er wordt welwillend tegenover inpassing van sportfaciliteiten in het gebied gestaan mits deze de ecologische ontwikkeling van het gebied niet in de weg staan. Ten zesde behandelt de visie voorwaarden voor toekomstige woningbouw in het gebied. De bestaande bebouwing in het middengebied beperkt zicht to randbebouwing, een woonwagenkamp en lintbebouwing. Toekomstige nieuwbouw in het gebied worden niet wenselijk geacht, zo past de voorgestelde uitleglocatie Nieuwe Erven (onderdeel van Venlo Centrum Zuid) niet binnen de uitwerking van de concept-structuurvisie. Een beperkte vorm van landelijke wonen kan eventueel in overweging worden genomen maar alleen om zodoende een financiële bijdrage te leveren aan de natuurontwikkeling in het gebied. Bedrijvigheid is het zevende element dat aandacht behoeft. In het middengebied vinden bedrijfsmatige activiteiten plaats op het voormalig veilingte rrein en het terrein Hagerhofweg. Zowel de bebouwing als de functie van deze gebieden past niet binnen de visie voor het gebied. Alhoewel de toekomstvisie weinig ruimte overlaat voor bedrijven in het gebied is er wel ruimte voor enige kleinschalige bedrijvigheid. Deze uitbreiding kan eventueel ook als vervanging dienen voor vertrekkende bedrijven van het veilingterrein, waar zorgvoorzienende en educatieve functies de voorkeur krijgen. Het achtste en laatste punt betreft de infrastructuur in het gebied. Het middengebied is een gebied waar enkele belangrijke infrastructurele verbindingen voor de stad Venlo aanwezig zijn. De visie stelt dat op dit moment de ontsluiting van het gebied aan de eisen voldoet. Met de mogelijke komst van de A74 en de aansluiting op de A73 zou deze situatie kunnen veranderen, aangezien de automobiliteit in het gebied dan flink zal toenemen. Concreet wordt het raadsvoorstel op dit punt echter niet en er wordt vastgehouden aan het streven dat doorsnijding van het gebied met wegen voor autoverkeer beperkt moet blijven.

4.3.4 Stadsrandzone aan de grens: onderdeel van het VeNeTe masterplan Ook voor de stadsrandzone aan de Duitse grens zijn er specifieke plannen te vinden die als uitgangspunt dienen bij ruimtelijke ontwikkeling in het gebied. Het in 1999 gestarte VeNeTeprogramma is een samenwerkingsverband tussen de toenmalige gemeentes Venlo en Tegelen (nu gemeente Venlo) en de Duitse gemeente Nettetal. Vanuit gezamenlijke knelpunten en uitdagingen op het gebied van natuur, werken en wonen besloten deze gemeentes samen te gaan werken in een grensoverschrijdend project voor een bedrijvenlocatie in het gebied tussen Venlo en Kaldenkirchen 46

(www.venete.nl). In 2006 verscheen een concept voor het masterplan van dit project dat ook aanzienlijke gevolgen zal hebben voor de toekomstige ontwikkeling van de stadsrandzone aan de Duitse grens. Het masterplan heeft als doel een integrale grensoverschrijdende gebiedsontwikkeling te bewerkstelligen. Het is van belang dat bij de uitvoering van het VeNeTe-programma het grensgebied tussen de steden Venlo en Kaldenkirchen van ‘hinterhof’ verandert in een aantrekkelijke ‘vorgarten’ (Nettetal/ Venlo, 2006). Naast de economische ontwikkeling van het gebied acht het masterplan het ook noodzakelijk de leefbaarheid voor bewoners en bezoekers van het gebied te verhogen. Dit dient bereikt te worden door de realisering van meerdere ecologische verbindingszones om de Ecologische Hoofdstructuur uit te bouwen. De aanleg van deze EHS zal grotendeels plaatsvinden in het deel van de stadsrandzone waar nu veelal agrarische functies te vinden zijn. Voor de toekomst zal de gemeente Venlo dan ook een restrictief beleid voor dit deel van de stadsrandzone gaan voeren, waar geen plaats is voor economische transformatie. Verder zijn de tuinkassen in zogenaamde bouwblokken gevat, om ongebreidelde groei van bebouwing tegen te gaan en daarmee de open ruimte te behouden (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010).

Figuur 19

Kaartweergave van het VeNeTe-programma, met het A74- tracé weergegeven via de grijze stippellijn (Bron: Nettetal/ Venlo, 2006).

47

Ook is er in het VeNeTe-pogramma aandacht voor de revitalisering en verdunning van de Keulse Barrière. Voor de ongewenste laagwaardige functies die in dit gebied gevestigd zijn dienen oplossingen gevonden te worden omdat zij op dit moment bijdragen aan het negatieve imago van het grensgebied (Nettetal/ Venlo, 2006). Toch lijken investeringen in het gebied op de korte termijn niet gerealiseerd te gaan worden, het zwaartepunt voor bedrijventerreinontwikkeling ligt voor de gemeente Venlo momenteel aan de westzijde van de stad waar de Trade Ports floreren (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010).

4.4 Conclusie Op basis van de uitgevoerde analyse kunnen een aantal conclusies worden getrokken:

1. Vooral ontwikkelingen van stedelijke aard als woningbouw(Hagerbroek en Nieuw Stalberg) en uitbreiding van de infrastructuur (A73, Klagenfurtlaan) hebben gezorgd voor een grote ruimtelijke dynamiek in de stadsrandgebieden van Venlo gedurende de afgelopen twintig jaar. 2. In de huidige ruimtelijke situatie is er sprake van meerdere stadsrandproblemen in de stadsrandgebieden van Venlo: met name verrommeling en de aanwezigheid van fysieke barrières. 3. De demografische prognoses hebben een opvallende rol gespeeld in de ruimtelijke ontwikkeling binnen de regio. Als gevolg van de prognoses zijn meerdere stedelijke uitbreidingen in de stadsrandzone geschrapt. Deze gebieden werden vervolgens gereserveerd voor toekomstige natuurontwikkeling. 4. Natuurontwikkelingen hebben echter nauwelijks plaatsgevonden in de stadsrandgebieden. Dit is opvallend aangezien ontwikkeling van de groenstructuren altijd een van de speerpunten in het algemene ruimtelijke beleid van de regio Venlo is geweest. In visies die teruggaan tot 1993 wordt het belang van de groene buitengebieden en van de stadsrand als verbindingszone erkend. Concrete projecten op het gebied van natuurontwikkeling zijn echter vooralsnog uitgebleven. 5. De specifieke gebiedsvisies die in de loop der jaren zijn opgesteld voor de stadsrandgebied ontberen de nodige ‘handjes en voetjes’. Hoewel de gestelde toekomstvisies in deze documenten ontwikkelingen een hulpmiddel kunnen zijn bij het sturen van de ruimtelijke situatie in de stadsrandgebieden zijn ze niet gedetailleerd genoeg en ontbreekt het aan aanknopingspunten voor specifieke ontwikkelingen in de gebieden. Ondanks dat problematische situaties in de stadsrandgebieden en de mogelijke meerwaarde van deze gebieden als natuur- of recreatiepunt in deze visies ook wordt erkend ontbreekt het in de 48

beleidsstukken aan concrete en daadkrachtige maatregelen om deze sterktes verder te ontwikkelen en de problematiek aan te pakken. Wel zijn in beide gebieden enkele maatregelen genomen om de huidige situatie enigszins te controleren via restrictief beleid.

49

Hoofdstuk 5

Stadsrandgebieden in Venlo tot 2025

Na de beschrijving van de historische ontwikkeling van en stadsrandproblematiek in de stadsrandgebieden, evenals het gevoerde beleid dat hieraan ten grondslag heeft gelegen, zal in dit hoofdstuk de toekomstige ruimtelijke situatie bekeken worden. De eerste paragraaf behandelt de ruimtelijke ontwikkelingen die verwacht kunnen worden uitgaande van het huidige beleid. Vervolgens zal de te verwachten stadsrandproblematiek als gevolg van deze ontwikkelingen onderzocht worden in de tweede paragraaf.

5.1 Te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen in de stadsrandzones van Venlo Op basis van de ruimtelijke ontwikkelingen en het ruimtelijk beleid dat op dit moment gevoerd wordt kan een inschatting worden gemaakt van de ruimtelijke mutaties die de stadsrandzones in Venlo in de komende jaren zullen ondergaan. Ook in de nabije toekomst lijken de stadsrandgebieden in Venlo het toneel te zijn van ontwikkelingen op het gebied van natuur, recreatie , wonen en werken die hun grondslag vinden in de structuur- en gebiedsvisies. De Nirov Quickscan 7 die in 2008 verscheen bevat een overzicht van ruimtelijke ontwikkelingen in stadsrandzones van Nederlandse steden. De quickscan is gebaseerd op een uitgevoerde analyse van plannen voor bouwprojecten en andere ruimtelijke ontwikkelingen met behulp van de Nieuwe Kaart van Nederland .Het gaat hier om ontwikkelingen binnen de stadsrand, een zone van 500 meter rondom het bestaande stedelijk gebied (Buunk & De Groot, 2008). Uit de scan is af te leiden dat voor Venlo een toekomstige opgave van 704 woningen klaarligt, waarvan percentueel het merendeel gerealiseerd zal worden in de nieuwbouwwijk Nieuw Stalberg (210 woningen). Tevens zal er circa 381ha bedrijventerrein worden aangelegd in de stadsrand, een relatief grote opgave vergeleken met andere gemeentes in Nederland. Opvallend is dat de Nieuwe Kaart geen ontwikkelingen op het gebied van recreatie voorziet (Buunk & De Groot, 2008). Voor concrete ontwikkelingen in het stadsrandgebied Venlo-Tegelen bevat de gebiedsvisie uit 2004 een opsomming. Een eerste toekomstige ontwikkeling in het middengebied Venlo-Tegelen is de aanleg van de A74. Deze snelweg heeft als doel de doorstroming van verkeer van en naar Duitsland te verbeteren (Rijkswaterstaat, 2009). De weg zal een directe verbinding vormen tussen de Duitse autobundesbahn 61 en de A73. De aansluiting van de A74 op de A73 zal plaatsvinden in het middengebied. In het tracébesluit valt te lezen dat de aanleg van de A74 veel kleine aanpassingen van het omliggend gebied vergt zoals de aanleg van viaducten, ecoducten, geluidsreducerende maatregelen en maatregelen van waterhuishoudkundige aard (Rijkswaterstaat, 2009). Rijkswaterstaat heeft gepland dat de werkzaamheden in 2010 zullen starten waarna het project voor aanvang van de Floriade in 2012 voltooid zal moeten zijn (www.rijkswaterstaat.nl). 50

Andere ontwikkelingen staan op het punt van plaatsvinden bij het Viecuri ziekenhuis. Dit ziekenhuis, gevestigd aan de noordelijke rand van het middengebied, heeft plannen voor toekomstige nieuwbouw waarvoor de bouwplannen in 2003 bij de gemeente werden voorgelegd. In een masterplan van het ziekenhuis worden verder additionele uitbreidingen en nieuwe, aan het ziekenhuis gerelateerde functies op het ziekenhuisterrein voorgesteld. Als derde toekomstige ontwikkeling zal het gebied gelegen tussen de noordelijke bebouwing van Tegelen en de A73 verder geïntensiveerd worden. De huidige PDV-locatie bij de afrit van de A73 wordt uitgebreid. Verder liggen er bij de gemeente ook plannen voor een kantoortoren in het gebied. Deze ontwikkeling gaat uit van een particulier initiatief maar wordt door de gemeente gefaciliteerd. Ondanks de recessie zijn er genoeg investeerders om deze toren te realiseren ( P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Niet alleen is deze toren een antwoord op de vraag naar kantoorruimte, ook zal de toren dienen als ‘landmark’ bij het betreden van de stad. “Het middengebied wordt gezien als poort van de stad Venlo en deze toren zal de poort wat meer smoel geven” (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Op het gebied van woningbouw zal worden gehandeld in overeenstemming met de structuurvisie. Toekomstige nieuwbouw zal gerealiseerd worden in de bestaande lintbebouwing en zodoende geconcentreerd blijven in de huidige woongebieden (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Tot slot zal veel natuurontwikkeling in het middengebied plaatsvinden langs de bestaande beken in het kader van het Maascorridor projectprogramma. Het middengebied neemt een belangrijke positie in de Ecologische Hoofdstructuur in, waar verbindingen tussen de Maas en de Jammerdaalsche Heide langs de beken tot stand kunnen komen. Verder staat de aanleg van een ‘groencorridor’ langs de Gelissensingel op de planning, die een verbindingszone zal vormen langs de Wilderbeek. Ook op de oever van de Maas en aan de rand van de Jammerdaalsche Heide zal natuurgebied worden ontwikkeld waardoor er een omvangrijk groensysteem in het gebied zal ontstaan. Net als voor het middengebied ligt ook voor de stadsrandzone aan de Duitse grens in de toekomst de nadruk op ontwikkelingen in het kader van natuur en recreatie. Het bereiken van de gestelde natuurdoelstellingen hangt nauw samen met de aanleg van de A74. De snelweg zal een directe verbinding opleveren tussen de A73 en het bedrijventerrein in Kaldenkirchen. Hierdoor kan, als gevolg van het herlokaliseren van bedrijvigheid, de Keulse Barrière worden verdund zodat er ruimte komt voor ontwikkeling van recreatie en natuur in het gebied. De gemeentelijke doelstelling van een groene stadsrandzone als gebied waar de natuur de stad raakt kan in dit scenario wellicht gerealiseerd worden. Toch zal de aanleg van de A74 ook nadelige gevolgen hebben voor de stadsrand. Met de komst van de A74 werd gehoopt dat de mobiliteitsdruk voor het stadsrandgebied 51

zou afnemen, maar er wordt nog een grote mobiliteitsgroei rond Venlo voorzien waardoor er behoefte zal zijn aan een randweg.

Figuur 20

Kaart met mogelijke toekomstige ontwikkelingen in het middengebied VenloTegelen (Gemeente Venlo, 2004)

5.2 Te verwachten stadsrandproblemen Kijkend naar de toekomst is het mogelijk om een inschatting te maken van de stadsrandproblematiek die zich zal gaan voordoen. Gezien het grote aantal ruimtelijke projecten dat gepland staat voor het middengebied Venlo-Tegelen zal de huidige situatie de nodige veranderingen ondergaan. De komst van de A74 zal aanzienlijke gevolgen met zich meebrengen voor het gebied, met name rond het knooppunt met de A73. Ondanks de aanleg van viaducten en ecoducten kan verwacht worden dat de snelweg als barrière zal werken bij het doorkuisen van het gebied. Verder creëert de verbeterde bereikbaarheid van het gebied kansen voor verder ontwikkeling en verstedelijking. Dit is nu al te zien bij de realisatie van de kantoortoren langs de A73, die ten koste zal gaan van open ruimte. De sterke mate van verrommeling die het gebied op dit moment kent zal waarschijnlijk in de toekomst niet verminderen. De huidige verrommeling van het gebied is bij de gemeente een erkend fenomeen maar wordt niet als probleem ervaren. “De verrommeling voorkomt waardestijging van de grond 52

waardoor toekomstige ontwikkelingen in het gebied mogelijk blijven” (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). Het tegengaan van verrommeling in het middengebied is op dit moment dus geen agendapunt voor de gemeente Venlo. Wel wordt er gestreefd naar een gebied met een belangrijk doel, namelijk het faciliteren van grootschalige bovenregionale functies in een groene omgeving. Waar het groen als kans kan worden gezien om de verschillende functies in het gebied te verbinden is ook een scenario denkbaar waarbij de groene zones de scheidingen tussen de zeer uiteenlopende functies zullen vergroten. Heggen of beken kunnen een fysieke barrière vormen waardoor de samenhang in het gebied nog verder kan gaan afnemen. Veranderingen van de huidige situatie en problematiek in de stadsrandzone langs de Duitse grens lijken volledig af te hangen van het VeNeTe-programma. Het verval van de Keulse Barrière wordt hier door de gemeente beschouwd als de meest aanwezige vorm van stadsrandproblematiek. Toch is de potentie en urgentie voor herontwikkeling van het gebied te laag, de gemeentelijke investeringen vinden plaats in de westelijke Trade Ports (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). De komst van de A74 zou voor het VeNeTe-samenwerkingsverband een stimulans kunnen zijn om de ideeën uit het masterplan door te voeren. De verdunning van de Keulse Barrière die ook onderdeel uitmaakt van het plan zal de stadsrandproblemen voor de gemeente Venlo sterk doen afnemen. Het besluit van de gemeente om de tuinkassen in het stadsrandgebied in bouwblokken vast te leggen is een indicatie dat maatregelen voor het tegengaan van verrommeling worden genomen. De problematiek in het grensgebied zal pas echt verminderen bij uitvoering van het VeNeTe-programma en de daaruit voortvloeiende natuurontwikkelingen. Hier moet echter wel de kanttekening geplaatst worden dat het concept van de stadsrandzone als verbindingszone met het groene buitengebied bemoeilijkt wordt door de aanwezigheid van de Klagenfurtlaan. “Voor de nabije toekomst wordt nog een grote mobiliteitsontwikkeling rond Venlo voorzien waardoor er behoefte zal zijn aan een randweg voor Venlo” (P.Pepels, persoonlijke communicatie, 10 juni, 2010). De Klagenfurtlaan zal dus hoogstwaarschijnlijk in het systeem blijven zitten en daarmee ook de barrièrewerking die deze weg heeft.

5.3 Conclusie Uit opgestelde visies en plannen is af te leiden dat de stadsrandgebieden in de nabije toekomst flink zullen veranderen. Voor het middengebied Venlo-Tegelen wordt een toenemende mate van verstedelijking verwacht in een stevige groene structuur. De gemeente ziet het middengebied al s ideale vestigingslocatie van bovenregionale functies door de goede ontsluiting van het gebied. De uitbreiding van bestaande en de komst van nieuwe ontwikkelingen die in dit plaatje passen zal in de komende jaren gestimuleerd worden. Het gebied heeft de potentie om in de toekomst een

53

hoogwaardige structuur te ontwikkelen waar verscheidene functies in een groene omgeving gesitueerd zijn, maar hiervoor is wel zorgvuldige planning vereist. In tegenstelling tot het middengebied zal het grensgebied in de toekomst een afname van bebouwing kennen. Het huidige restrictieve beleid dat gevoerd wordt zal ook in de nabije toekomst van kracht blijven. Voor aanpak van de huidige problematiek zijn echter flinke investeringen nodig. De herstructurering van afslanking van de Keulse Barrière en de aanleg van een EHS in de stadsrandzone hebben met de huidige crisis geen prioriteit. De aanleg van de A74 zou voor dit gebied een stimulans kunnen zijn maar waarschijnlijk is dat het beeld hier, ondanks de aanwezigheid van de nieuwe snelweg, de komende jaren niet snel zal veranderen.

54

Hoofdstuk 6

Conclusies en aanbevelingen

Het doel van dit onderzoek was om inzicht te verkrijgen in de stadsrandproblematiek in Venlo door middel van een historische analyse van ruimtelijke ontwikkelingen, een analyse van het gevoerde ruimtelijke beleid en een analyse van mogelijke toekomstige ontwikkelingen en daaruitvolgende stadsrandproblematiek. In dit concluderende hoofdstuk zal een terugkoppeling plaatsvinden naar de hoofdvraag van dit onderzoek die in de inleiding als volgt werd geformuleerd:

In hoeverre hebben ruimtelijke ontwikkelingen en beleid in de stadsrandzone van Venlo geleid tot problemen en op welke wijze kan deze problematiek worden verklaard?

Naast een antwoord op deze hoofdvraag zal dit hoofdstuk ook een paragraaf bevatten met beleidsaanbevelingen die als startpunt kunnen dienen voor beleidsmakers die in de praktijk met deze problematiek te maken zullen krijgen.

6.1 Conclusies Net als het merendeel van de Nederlandse steden heeft ook de gemeente Venlo te maken met de typische stadsrandzone, zoals die door Hamers et al. (2009) in de beleidsstudie voor het Planbureau voor de Leefomgeving wordt omschreven. In twee gebieden ten zuiden van het stedelijk gebied van de stad Venlo komen de kenmerken van stadsrandgebieden sterk naar voren. De afgelopen twee decennia is er in het middengebied Venlo-Tegelen en het grensgebied met Duitsland sprake geweest van grote ruimtelijke dynamiek. Het veelal stedelijke karakter van deze nieuwe ontwikkelingen leidde tot problemen en ongewenste situaties in de stadsrandgebieden die in Venlo van oudsher landelijk en groen van aard zijn. Vooral problemen als verrommeling, nivellering en de aanwezigheid van fysieke barrières spelen vandaag de dag in deze gebieden. Het gevoerde ruimtelijke beleid van de afgelopen 20 jaar heeft de verstedelijking en daaruitvolgende stadsrandproblematiek gefaciliteerd, voortkomend uit de ambitie om van de stad in korte tijd een belangrijk logistiek en infrastructureel knooppunt binnen Nederland en de Euregio te maken. In de centrale doelstellingen van structuurvisies heeft economische en ruimtelijke groei altijd de boventoon gevoerd. Door de afwezigheid van concreet beleid voor de stadsrandgebieden en ruimtelijke situaties is de huidige problematiek ontstaan. Voorbeelden van dit niet- doortastend beleid met stadsrandproblematiek tot gevolg zijn er in beide stadsrandgebieden te vinden. Voor het middengebied Venlo-Tegelen vond er een paradigmaverandering plaats na de gemeentelijke herindeling in 2001. Al het beleid en daaruit voortvloeiende ontwikkelingen van voor deze herindeling waren gericht op het scheiden van de kernen van Tegelen en Venlo in deze 55

stadsrandzone. Na de herindeling was er niet meer sprake van een stadsrandzone maar van een centraal gebied in de stedelijke agglomeratie waar ruimte lag voor ontwikkeling van bovenregionale functies. Het grensgebied met Duitsland werd (en wordt nog steeds) gezien als de verbindingszone met de groene buitengebieden en dient zodoende ontwikkeld te worden. Toch hebben hier ontwikkelingen plaats mogen vinden met een stedelijk karakter die barrières opwerpen voor het bereiken van de buitengebieden. De rol van demografische prognoses zijn in het geval van Venlo redelijk omvangrijk geweest. Op basis van de verwachte demografische stabiliteit in de toekomst is de nadruk komen te liggen op kwalitatief bouwen door middel van herstructurering in het bestaande stedelijk gebied. Een aantal voorziene nieuwbouwlocaties in de stadsrandzones zijn als gevolg hiervan uit de plannen geschrapt. Dit heeft positieve bijkomende effecten gehad voor natuurontwikkeling, daar deze gebieden nu gereserveerd konden worden voor de aanleg van ecologische verbindingszones. In de nabije toekomst zal worden voortgebouwd op bestaand ruimtelijk beleid. Alhoewel hierin grootschalige transformaties van de stadsrandgebieden worden voorgesteld zullen de veranderingen op de korte termijn gering zijn. Ontwikkeling van grootschalige functies in het middengebied vormt hier een uitzondering op. Deze vaak particuliere initiatieven kunnen vrij gemakkelijk en goedkoop door de gemeente gefaciliteerd worden. De gewenste investeringen in de groene verbindingszones in beide gebieden zullen, met het oog op de economische crisis, wat langer op zich laten wachten. Voor de stadsrandproblematiek in het grensgebied kan het gehele proces wel een enorme stimulans krijgen met de komst van de A74 en de uitvoering van het VeNeTe programma. Voor de toekomst in deze gebieden blijft het echter koffiedik kijken en is het doen van concrete uitspraken lastig. Ondanks de groeiende aandacht voor stadsrandzones en de aanwezige problematiek kan wel voorzichtig voorspeld worden dat voor de stadsrandproblematiek in Venlo geen korte termijn oplossing bestaat. De urgentie om de problematiek aan te pakken is, net zoals vaker in het verleden, niet groot genoeg. Al met al zijn in dit regiospecifieke onderzoek de bestaande algemene inzichten met betrekking tot de stadsrandzone bevestigd. Een grote ruimtelijke dynamiek met verstedelijking van de stadsrandzone tot gevolg heeft ook in de stadsrandgebieden van Venlo plaatsgevonden. De algemene opvatting waarin de stadsrandzone wordt gezien als expansiegebied voor de stad heeft ook in Venlo de boventoon gevoerd. Ondanks dat de algemene literatuur ook voor de toekomst verdere nivellering van stedelijke en landelijke functies in het stadsrandgebied voorziet maakt de regio Venlo op dit punt duidelijke keuzes. De stadsrandzone aan de grens van Duitsland moet deel gaan uitmaken van de EHS-structuur terwijl de stadsrandzone Venlo-Tegelen een hoogwaardig gebied met bovenregionale functies moet worden. De huidige ruimtelijke problemen worden dan op de korte termijn misschien niet aangepakt maar, door deze bewuste keuzes en duidelijke 56

perspectieven voor de toekomst van de gebieden onderscheidt Venlo zich van andere regio’s in Nederland.

6.2 Beleidsaanbevelingen Een onderdeel van het centrale doel van dit onderzoek is om mogelijke beleidsaanbevelingen te doen. Na inzicht te hebben verkregen in stadsrandzones, stadsrandproblematiek en de specifieke situatie in Venlo kunnen enkele aspecten worden benoemd die in de toekomst als startpunt voor vervolgonderzoek of het opstellen van ruimtelijk beleid kunnen dienen. Een conclusie die uit dit onderzoek getrokken kan worden is het belang van duidelijke overeenstemmende visies. De stadsrandproblemen zijn voornamelijk het gevolg van ‘gaten’ in het ruimtelijke beleid. Waar concrete plannen voor een gebied ontbreken ontstaat de kans om zonder restricties willekeurige ontwikkelingen te plannen. Deze op te stellen gebiedsvisies hoeven zeker niet restrictief van aard te zijn. Als echter, zoals in het geval van het middengebied Venlo-Tegelen, wordt gekozen voor verdere verstedelijking van een stadsrandgebied moet ook deze verstedelijking als onderdeel van een grotere visie plaatsvinden. Voor het aanpakken van stadsrandproblematiek op korte termijn kan een restrictief beleid doeltreffend zijn om te voorkomen dat de problematiek verergert. Hierbij kan gedacht worden aan het verbieden van nieuwe ontwikkelingen (in strijd met de gebiedsvisie of ontwikkelingen in het geheel), het clusteren van functies en het behouden van de open ruimte. Tevens kan gedacht worden aan het uitplaatsen van ongewenste functies in het gebied. De noodzaak van een ‘restgebied’ waar functies, ongewenst in het stedelijke gebied, zich kunnen vestigen moet echter niet onderschat worden. Er zal altijd behoefte blijven aan zulke gebieden voor laagwaardige functies waar gevolgen als ruimtelijke problematiek niet te vermijden zijn. Net als in de plannen van de gemeente Venlo kunnen groene structuren zeer bruikbaar zijn om de stadsrandproblemen vervolgens te verminderen. Een sterke groenstructuur in het gebied kan ongewenste functies aan het zicht onttrekken en gescheiden functies verbinden. De stadsrandzone is, kort gelegen bij het stedelijk gebied een perfecte plaats om recreatie en natuur binnen handbereik van inwoners te lokaliseren. Veel groen in de verrommelde en vaak lelijke stadsrand kan gebied zelfs esthetische kwaliteiten meegeven.

6.3 Reflectie Terugkijkende op een onderzoek zijn er altijd verbeterpunten en leermomenten aan te wijzen. In deze reflectie zal de kwaliteit van dit onderzoek worden beschouwd om vervolgens enkele aanbevelingen voor vervolgonderzoek te kunnen doen.

57

Een eerste tekortkoming van dit onderzoek is de ‘recentheid’ van het ruimtelijke fenomeen de stadsrandzone waardoor literatuur over dit onderwerp relatief beperkt is. In dit onderzoek is er daarom voor gekozen om de recente en uitgebreide beleidsstudie van Hamers et al. (2009) als een ‘handboek’ voor de stadsrandzone te beschouwen. Verder is internationale literatuur betreffende de stadsrandzone in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten omdat deze voor de Nederlandse situatie van ondergeschikt belang wordt geacht. Een vervolgonderzoek waar deze literatuur in de toekomst wel zal worden bestudeerd zal kunnen steunen op een breder en gedetailleerder theoretisch kader. De kwalitatieve aard van dit onderzoek kan als een tweede tekortkoming worden gezien. Waar onderzoeken van bijvoorbeeld het Planbureau voor de Leefomgeving kunnen putten uit grote hoeveelheden kwantitatieve gegevens, is dit onderzoek enkel gebaseerd op kwalitatieve bronnen. Alhoewel het interview en de observaties in het veld zijn uitgevoerd door individuen met de nodi ge vakkennis op het gebied van ruimtelijke ordening en voorkennis met betrekking tot de stadsrandzone zal er toch sprake zijn van enige vorm van ‘bias’, waar de objectiviteit van dit onderzoek onder te lijden heeft. Het conceptuele model dat werd samengesteld tijdens de theorievorming voorafgaande aan de daadwerkelijke analyse heeft achteraf gezien ook tekortkomingen gehad. Zo ben ik er in dit onderzoek niet in geslaagd een goed beargumenteerde analyse te maken van de zogenaamde interveniërende variabelen van het model. Deze variabelen zijn, met uitzondering van de demografie, niet te herleiden uit bronnen. De relatie tussen ruimtelijke ontwikkelingen en ruimtelijke problemen die in het conceptuele model al werden verondersteld is sterk aanwezig, maar de i nterveniërende variabelen spelen hierbij geen noemenswaardige rol. Tot slot is ook het demografische aspect binnen dit onderzoek op de achtergrond geraakt. Dit heeft mede te maken met het (nog) ontbreken van een zevende hoofdstuk waarin de stadsrandzones van de verschillende regio’s (Parkstad Limburg, Eindhoven en Venlo) met elkaar worden vergeleken. Omdat deze onderzoeken worden uitgevoerd door drie verschillende studenten met ieder een verschillende tijdsplanning is het schrijven van dit hoofdstuk tot op heden niet mogelijk geweest.

58

Literatuurlijst Aalbers, C.B.E.M, Van Dijk, T., Van Der Jagt, P.D., Westerink, J. (2009) Analysis of regional spatial Planning and decision making strategies and their impact on land use in the urban fringe. Case study of The Hague Region, The Netherlands. [Electronic version] Retrieved February 19, 2010, from www.plurel.net. Bak, R.L. (1984) Stadsrand en urbanisatiegraad. Amsterdam: Vrije Universiteit.

BRO Adviseurs (1992) Regionaal Ontwikkelingsplan Noord-Limburg: ROP II, 1992-1994. Uitgeverij: Stuurgroep Regionaal Ontwikkelings Plan Noord-Limburg

Buunk, W., De Groot R. (2008) Nirov Quickscan 7. Bouwen aan de randen van de stad. [Electronic version] Retrieved February 19, 2010, from www.nirov.nl.

De Boer, J.H., Peters, R., Van den Berg, M.C. (1986) Landschapsplanning in de stadsrand. Een leidraad voor onderzoek en planvorming. Wageningen: Rijkinstituut voor onderzoek in de bos- en landschapsbouw ‘De Dorschkamp’.

De Jong, A., Van Duijn, C. (2010) Regionale prognose 2009-2040: vergrijzing en omslag van groei naar krimp. [Electronic version] Retrieved February 27, 2010, from www.pbl.nl.

De Klerk, L., Van der Cammen, H. (2003) Ruimtelijke ordening. Van Grachtengordel tot Vinexwijk. Utrecht: Uitgeverij het Spectrum.

Fiebelkorn, S., Murk, P. (1999) Duurzame inrichting van stadsrandzone. Spanning tussen dynamiek enduurzaamheid? Delft: Delftsche Uitgeversmaatschappij.

Frijters, E., Hamers,D., Johann, R., Kürschner, J., Lörzing H., Nabielek, K., Rutte, R., Van Veelen, P., Van der Wagt, M. (2004) Tussenland. Den Haag: Ruimtelijk Planbureau. [Electronic version]Retrieved February 9, 2010, from www.pbl.nl.

Gemeente Venlo (2004) Raadsvoorstel Visie middengebied Venlo-Tegelen.[Electronic version] Retrieved, May, 18, 2010, from dhr. Piet Pepels. 59

Gemeente Venlo (2009) Ruimtelijke Structuurvisie 2005-2015, gewijzigd n.a.v. nieuwe WRO 2008. Eenheid in verscheidenheid. [Electronic version] Retrieved, April 8, 2010, from www.venlo.nl

Gemeente Venlo (2009) Strategische Visie Venlo 2030. [Electronic version] Retrieved, April 8, 2010 from www.venlo.nl Gemeente Venlo (1999) Venlo grenzeloze stad: Visie grotenstedenbeleid 2010. Uitgeverij: Gemeente Venlo. Gemeente Venlo (1993) Wegen naar kwaliteit. Struktuurvisie van de gemeente Venlo voor de jaren tot 2005 met een doorkijk naar 2015. Uitgeverij: Gemeente Venlo

Groot Nibbelink, J. (2001) Stedelijke herverkaveling in de stadsrandzone: Een verkenning naar de toepassing van herverkaveling bij stadsuitbreidingen in Duitsland, Japan en Frankrijk. In: Rooijlijn (2001), afl 9., pag. 435-441.

Hamers, D., Nabielek, M., Piek, M., Sorel, N. (2009) Verstedelijking in de stadsrandzone. Een verkenning van de ruimtelijke opgave. Den Haag/ Bilthoven: Planbureau voor de leefomgeving.

Hamers, D., Van der Wagt, M. (2005) Onbestemd tussenland: Italiaanse toestanden in Nederland. In: Geografie, 16, afl. 1, p. 6-10. Utrecht: KNAG.

Hite, J. (1998) Land use conflicts on the urban fringe: causes and potential resolution. Clemson: The Strom Thurmond Institute. [Electronic version] Retrieved February 10, 2010, from www.strom.clemson.edu.

Horck, c. (1987) Afstemming streekplan-landinrichtingsplan: Deelrapport Stadsrandzones. Utrecht: Landinrichtingsdienst.

Lucas, P., Van Oort, G. (1993) Dynamiek in een stadsrandzone: werken en wonen in de stadsrandzone van de agglomeratie Utrecht. Utrecht: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap.

Nettetal/ Venlo (2006) Aktualisierung des Masterplans VeNeTe. Ein neues entwicklungskonzept für das grenzgebiet zwischen Nettetal und Venlo. 60

Rijkswaterstaat (2009) Ontwerp tracébesluit Rijksweg 74 2009 en ontwerp ontheffing floraen faunawet.

Van den Berg, L.M., Andersson, E.A., van Oort, G.M.R.A., van Saane, P., Wezenaar, J.A., Willemsen, M., et al. (1994) Stadsrandzones als strijdtoneel. Den Haag: Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek.

Veeneklaas, F., Donders, J.L.M., Salverda, I.E. (2006) Verrommeling in Nederland. Wageningen: WUR.

Verschuren, P., Doorewaard, H. (2007) Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag: Uitgeverij LEMMA

Links www.plurel.net www.rijkswaterstaat.nl www.stalbergcollectie.nl www.venlo.nl www.venlocentrumzuid.nl www.venete.nl

61

Bijlage 1 Checklist Stadsrandproblemen 1.Het verdwijnen van open ruimte Is er open ruimte verdwenen ten koste van bebouwing? Is er gecompenseerd voor dit verlies met andere open ruimte ofwel is er bebouwing verdwenen? Score: 1 = in zeer beperkte mate / 5 = in zeer grote mate 2.Verrommeling Verrommeling is te ‘meten’ door de aanwezigheid of afwezigheid van een drietal indicatoren: storende elementen, landschap en proces. Onderstaande tabel samengesteld op basis van Veeneklaas et al. (2006).

Storende elementen Object wordt als storend / niet passend ervaren: 1. Het object is lelijk, opvallend, hinderlijk. Zowel visueel als met geluid of stank. 2. Het past niet in de mate van openheid van landschap (bv: bos in een weidegebied). 3. Het object is niet streekeigen (bv: bouwstijl, materiaalgebruik) 4. Het object past niet binnen de dominante functie van het gebied (bv: villa in agrarisch gebied) 5. Vreemde, niet harmonieuze combinatie met overige elementen Landschap Landschap wordt als verrommeld ervaren door toekennen waardering op viertal gebieden. Indien het gemiddelde cijfer van deze 5 criteria uitkomt op een 3.5 of hoger is er sprake van een verrommeld landschap. 1.Samenhang; is er sprake van een herkenbare ordening in het landschap? Antwoorden op een schaal 1 tot 5 (waarbij 1 = geen samenhang en 5 = veel samenhang) 2.Afwisseling; in hoeverre is er sprake van afwisseling in het gebied? Antwoorden op een schaal 1 tot 5 (waarbij 1 = monotoon landschap en 5 = druk landschap) 3.Proportionaliteit; komen de verhoudingen in het landschap harmonieus over? Antwoorden op een schaal 1 tot 5 (waarbij 1 = niet harmonieus en 5 = harmonieus) 4.Oriëntatie; is het gemakkelijk zich in het gebied te oriënteren? Antwoorden op een schaal 1 tot 5 (waarbij 1 = geen overzicht en 5 = goed overzicht van gebied) 5.Totaalindruk; in hoeverre maakt het landschap een verrommelde indruk? Antwoorden schaal 1 tot 5 (waarbij 1=totaal niet verrommeld en 5=totaal verrommeld) Proces Indien bij vorige punt landschap het gebied als verrommeld wordt ervaren kan gekeken worden door welk proces dit tot stand is gekomen:

62

1. Incrementeel proces (beetje bij beetje) en resultaat is niet gepland of ontworpen, een sluipend proces 2. Strijd tussen verschillende individuele belangen levert een verrommeld resultaat 3. Overgang van ene functie naar andere (transitielandschappen) 4. Eigendomssituatie of functie zijn onduidelijk

3.Nivellering Welke functies waren aanwezig in de stadsrandzone in 1990 en in welke mate? Welke functies zijn aanwezig in 2010 en in welke mate? Welke veranderingen/ trends zijn te zien en is er sprake van nivellering (50/50 verhouding stedelijk landelijk)? Score: 1 = in zeer beperkte mate / 5 = in zeer grote mate 4. Ruimtelijke conflicten Heeft toegenomen of afgenomen nivellering geleid tot conflicten? Is er sprake geweest van bundeling van functies? Zijn er externalities, afwentelen van negatieve effecten op omgeving? Score: 1 = in zeer beperkte mate / 5 = in zeer grote mate 5. Fysieke barrières Welke fysieke barrières zijn aan te wijzen in het gebied? Hoe en in welke mate zorgen deze elementen voor een barrière? In hoeverre zorgen deze barrières voor problemen voor mens en dier? Score: 1 = in zeer beperkte mate / 5 = in zeer grote mate

63