de qportwereld NUMMER
21
LUSTRUMNUMMER
NOVEMBER
Stichting de Sportwereld 1 995-2000
2OOO
VijÍ jaar langs de lijn van het verleden
Maatschappelaike positie van sport Ook voor de sport is de eenentwintigste eeuw
Door Sjoerd van Tiel, voorzitter stichting de Sportwereld
aangebroken. De sportbeoefening zoals deze
zich in de negentiende eeuw ontwikkelde en organiseerde is in veel opzichten sterk van
karakter veranderd. De organisatiegraad van
Topsport en breedtesport
de sport heeft zich ontwikkeld, de actieve deelname is nog nooit zo groot geweest,
Een regenachtige zondagmiddag in oktober
overheid en bedrijfsleven zijn zeer actief
2000: op intemet zijn de bewegende beelden
doorgedrongen in zowel top- als bÍeedtesport
op te vragen van de Sloveen Davo Karnicar
en de nieuwsmedia zouden zonder hun sport-
die eerder vandaag de Mount Everest
berichtgeving een dragende pijler verliezen.
(8848 meter) is afgeskied.
De maatschappelijke positie die sport zich
De 38-jarige ski-instructeur arriveerde na een
heeft verworven, weerspiegelt zich in het
non-stop afdaling van
vijf uur zonder kleer-
onderwijs en in de wetenschap. Waar enkele
scheuren in zijn basiskamp op 5340 meter.
decennia geleden nog slechts spaarzaam
Het enige dat hij echt vermeldenswaardig
onderzoek werd venicht naar spoltgerelateerde
achtte was het feit dat hij over het
lijk van
thema's, verschijnen nu geregeld onderzoeks-
een eerder gestrande alpinist was gero€tsjt.
Íapporten over de relatie tussen sport en
Een paar dagen eerder sprak ministeÍ-pÍesident
gezondheid, politiek, sociale ontwikkelingen,
Wim Kok met niet eerder vertoond enthou-
ethiek en economie.
siasme de Nederlandse topsporters toe, die
Er zijn universitaire studierichtingen
overladen met medailles terugkeerden uit
bewegingswetenschappen en vrijetijdweten-
Sydney. 'Apetrots' was de premier en tussen
schappen en er is een breed aanbod van
de regels door beloofde hij meer geld voor de
opleidingen in lichamelijke opvoeding, sport-
sport in NedeÍland. Oud-ondememersvooÍnan
management en spofteconomie.
en huidig NOC*NSF-voorzitter Blankert
knikte goedkeurend.
Stlchtlng de Sportwereld als aanjager
Ondertussen worden de dertigduizend sportverenigingen die Nederland telt steeds sterker
Vergeleken met de ons omringende landen
aangespoord om te professionaliseren en zich
komt de sportgeschiedenis er evenwel nog
te ontwikkelen tot veelzijdige'sportaanbieders'.
bekaaid af. Waar in Duitsland, Engeland,
De verenigingen moeten naast spoÍbeoefening
maar ook België, een wetenschappelijke
ook aandacht hebben voor kinderopvang,
discipline heeft postgevat, moet de
huiswerkbegeleiding, integratie van alloch-
Nederlandse sportgeschiedwetenschap het
tonen, hoÍeca- en milieuwetgeving en voor
nog voor een groot deel hebben van hobbyisten,
ledenkortingen bij de benzinepomp en de
monomane verzamelaars, betrokken jour-
lokale middenstand.
nalisten en een paar bijklussende wetenschappers uit diverse disciplines.
de Sportwereld 3
Deze constatering was vijfjaar geleden voor
Nog lang niet genoeg
enkele historici Íeden stichting de Sportwereld op te richten. Door bestuur en
Toch kunnen deze ontwikkelingen niet
medewerkers van de stichting is hard gewerkt
verhullen dat er nog lang geen structurele
aan het ontginnen van een voedingsbodem
basis voor sportgeschiedenis is ontstaan.
voor een bloeiende discipline. Er is overlegd
Uit onderzoek in opdracht van stichting de
en samengeweÍkt met verschillende paÍners
Sportwereld blijkt dat de situatie van veel
in de historische wereld.
sportarchieven bij verenigingen en sport-
Er heeft zich geleidelijk een netwerk van
bonden
betrokken lieÍhebbers en wetenschappers
nauwelijks belangstelling tonen voor spoÍ.
ontwikkeld. Voorts is bij de sportkoepel
Sportorganisaties hebben nog weinig belang-
kitiek is, terwijl archiefdiensten nog
NOC*NSF de belangstelling voor het rijke
stelling voor hun eigen verleden en de
verleden van de Nederlandse sport gegroeid.
publicaties (b.v. jubileumboeken) in de sport
Zeer positief is tenslotte de opstelling van het
zijn vaak het werk van gedreven eenlingen.
ministerie van VWS geweest, dat reeds
In de wetenschappelijke wereld wordt nog
verschillende initiatieven op sporthistorisch
steeds met enig dédain gekeken naar sport als
gebied ondersteunde en dat zich inmiddels
onderwerp van onderzoek.
serieus beraadt over de plaats van sport-
Hoewel veel studenten hun doctoraalscripties
geschiedenis binnen het bredere sportbeleid
wijden aan sporthistorische onderwerpen is
van de rijksoverheid.
de worteling in de universitaire wereld
gering. Diepgravend en longitudinaal onder-
Groeiende interesse
zoekzal alleen mogelijk zijn als een specifieke studierichting sportgeschiedenis inbedding
Ook buiten de directe invloedssfeer van
vindt in een sporthistorisch instituut.
stichting de Sportwereld groeit de belang-
Een leerstoel sportgeschiedenis zou daartoe
stelling voor het verleden van de sport.
een eerste opmaat kunnen vormen. Verder
In de spoÍjournalistiek - in de geschreven
lijkt de tijd rijp vooÍ een serieus weten-
pers en op radio en televisie - wordt steeds
schappelijk sporttijdschrift met aandacht voor
vaker naar het verleden teruggegÍepen, er
het verleden van de sport in Nederland.
verschijnt een wekelijkse e-mailbrief over sportgeschiedenis, aan de Amsterdamse
Er is korlom nog voldoende werk te venichten.
universiteit kunnen colleges sportgeschiedenis
Stichting de Sportwereld zal hiertoe, waar
worden gevolgd en in verschillende recente
nodig en mogelijk het voortouw nemen.
vijf
jaar zal moeten blijken in
monografieën over de Nederlandse geschie-
De komende
denis wordt expliciet aandacht besteed aan
hoevene de hoopgevende ontwikkelingen van
sport. Op lokaal niveau wordt geregeld
de afgelopen jarcn kunnen worden omgezet in
onderzoek gedaan naar het verleden van de
de ontwikkeling van sportgeschiedenis tot
sport en steeds meer uitgevers zien een markt
een volwaardig onderwerp van onderzoek en
voor historische sportboeken.
publicatie, op basis van een solide stÍuctuuÍ, die woftelt in sporl, wetenschap en journalistiek en die gedragen wordt door sportorganisaties,
overheden en waar mogelijk het bedrijfsleven.
de Sporlwereld 4
De sportieve
nieuwsbrief hadden de initiatiefnemers de
geschiedenis van stichting de Sportwereld
publicatie van sporthistoÍische boeken en een nieuwsbrief voor ogen. Ter aankondiging van de oprichtingsbijeenkomst werd een oproep in de Volkskant,
Door Susan Smit
Trouw en het Parool geplaatst.
Zo'n 25 geihteresseerden, hoofdzakelijk historici, sociologen en bewegingsweten-
De prehlstorie
schappers, kwamen op de bijeenkomst af.
Op het programma stond een lezing van De bakermat van stichting de Sportwereld
sportsocioloog Maarten van Bottenburg, die
ligt tegen de verwachting in niet op het sport-
voorzitter van de studiegroep was. De voor-
veld of op de universiteit, maar in heÍ
dracht was getiteld 'Is de Homo Ludens het
joumalistencafé Scheltema op het
eindpunt?'en het hoofdthema luidde: 'Wat
Amsterdamse Spui. Hier bespraken twee
maakt een historische benadering van de
recent afgestudeerde geschiedenisstudenten
sport de moeite waard?'. Volgens het verslag
van de UvA onder het genot van enkele pintjes
van de bijeenkomst leverde de lezing vele
het boek 'The Past and the PÍesent Íevisited'
reacties en een geanimeerde discussie op.
van Lawrence Stone. In dit werk wordt sport
Aan ideeën had de studiegroep geen gebrek,
genoemd als mogelijk studie-onderwerp in de
of zoals Wilfred van Buuren het uitdrukt 'We
moderne sociale geschiedschrijving.
liepen over van de plannen'.
Het was 1992 en in Nederland werd nog
Er werd een lijst geproduceerd met interes-
nauwelijks iets aan spongeschiedenis gedaan.
sante te bestudeÍen thema's van maar liefst
De afgestudeerden Wilfred van Buuren en
vier kandes. De thema's varieerden van sport
Oscar Steens besloten dat het tijd werd dat
en nationaal-socialisme, sportfamilies tot
hier verandering in kwam.
clubliederen. Êen van de eerste activiteiten van de studie-
Studlegroep Sportgeschledenls
groep, die verder bestond uit Eric Lagendijk en Paul Mulder, werd ingegeven door de op
Deze beslissing resulteerde
injuni '94 in de
handen zijnde sloop van het Olympisch
eerste officiële bijeenkomst van de
Stadion. Toen de bestuursleden van de studie-
Studiegroep Sportgeschiedenis, die officieel
groep hoorden van het voomemen van de
onderdeel uitmaakte van de stichting
sloop van dit culturele erfgoed vonden ze dat
Historisch Platform. De studiegroep stelde
ze hier iets tegen moesten doen. Wilde plannen
zich ten doel om onderzoek naar de
om zich aan het hek rond het Stadion vast te
geschiedenis en achtergronden van de sport
ketenen, maar ook ideeën om een lezing en
in de breedste zin van het woord
een filmvoorstelling in het Stadion te organi-
te bevorderen.
Naast het organiseren van bijeenkomsten en
seren werden uiteindelijk niet uitgevoerd.
onderzoeksprojecten en de uitgave van een
De onduidelijkheid rond het tijdstip van de
de Sportwereld 5
sloop, maaÍ ook het kleinschalige en vrij-
Oprichtlng stichling de Sportwereld
willige karakter van de studiegroep waÍen hier debet aan. De leden van de studiegroep
Op 22 juni 1995, ruim een jaar na de oprich-
hadden elk hun eigen werk en onderzoek,
tingsbijeenkomst van studiegroep
verder ontbrak het hen aan Íinanciële
Sportgeschiedenis, werd de studiegroep
middelen. Ook over de te hanteren aanpak
omgezet in een zelfstandige stichting.
bestond nog geen eenduidigheid. Om deze
Uit een aantal altematieven, waaronder 'de
Íeden heeft het ook een aantal jaren geduurd
Tlrssenstand', werd gekozen voor de naam
voordat het plan voor de uitgave van een
'de Sportwereld'.
nieuwsbrief gerealiseerd zou worden.
Inmiddels hadden de bestuursleden diverse
activiteiten gerealiseerd, zoals lezingen door Cees de Bondt over de vroege geschiedenis
van 'real tennis' en door Marnix Koolhaas over de sociale geschiedenis van de schaatssport. Daamaast werd door de bestuursleden geweÍkt aan de uitgave van 'Goud. Nederlandse Olympische kampioenen en de 100-jarige geschiedenis van de Olympische
Spelen.'Deze bundel is in 1996 gepubliceerd. In
juni
1997 verscheen de eeÍste uitgave van
de Nieuwsbrief van stichting de Sportwereld,
met daarin onder meer informatie over de
activiteiten van de Stichting, sporthistorische artikelen en boekrecensies. De bestuurssamenstelling was inmiddels
gewijzigd. Enkele mannen van het eeÍste uur droegen het vaandel over. Initiatiefnemers Oscar Steens en
Mlfred van Buuren bleven
aan. Verder werd stichting de Sportwereld
aangevuld met een zestal bestuursleden, waaronder Pieter Breuker, Nico van Hom en Sjoerd van
ïel.
Dat sportgeschiedenis in de
lift
zat bleek
uit
de start van een serie colleges aan de Oprichters Wilfred van Buuren (links) en Oscar Sleens
Universiteit van Amsterdam oveÍ dit thema. Er kan worden gesproken van een vruchtbare wisselwerking tussen de UvA en de stichting, gezien de betrokkenheid van universitair docent Theo Stevens en de studenten Peter-Jan
de Sportwereld 6
Mol en Susan Smit bij de stichting.
In december van dat jaar organiseerde de
TeÍugblik en vooruitblik
stichting in samenwerking met de Stichting Historisch Platform het symposium
Desondanks kijkt Wilfred van Buuren met
'Sportgeschiedenis in Nederland' in het
overwegend positieve gevoelens terug op de
Sportmuseum te I.,elystad. Verder heeft de
afgelopenjaren van stichting de Sportwereld.
stichting diverse activiteiten ontplooid waar-
'Enerzijds is het beter gegaan dan ik van
onder film- en lezingavonden. Een andere
tevoren had gedacht, maar anderzijds ging
belangrijke verdienste van de stichting is het
het toch ook wel een stuk moeizamer dan
laten uitvoeren van een inventarisatie-onder-
verwacht.'
zoek naar de toestand van Nederlandse spor-
Geconcludeerd kan worden dat er heel wat is
tarchieven door sportonderzoeksbureau
gebeurd op sporthistorisch gebied in
Diopter. Door een brandbrief te schÍijven aan
Nederland sinds de twee 'founding fathers'
VWS wist de stichting hiervoor financiële
van de stichting begin jaren negentig in een
middelen te verkrij gen.
Amsterdams café over sportgeschiedenis
Andere initiatieven, zoals een
filosofeerden. In kaart is gebracht wie er
Sportbiografisch Lexicon en het plaatsen van
momenteel bezig zijn met sportgeschiedenis
een plaquette voor Jaap Eden op het
en wat eÍ verder gebeurt op dit terrein.
Amsterdamse Museumplein op de plaats van
Er zijn diverse boeken en ÍappoÍten
de vroegere ijsbaan, zijn door gebrek aan
gepubliceerd, de Nieuwsbrief veÍschijnt vrij
mankracht, tijd en geld noodgedwongen op
regelmatig en er zijn weer genoeg plannen op
de lange baan geschoven of vroegtijdig aan
stapel gezet om de toekomst vooÍ stichting de
hun eind gekomen.
Sportwereld zonnig in te zien. Voorwaarde is wel dat de stichting voldoende man- en daad-
kacht en niet in de laatste plaats financiële middelen bijeen weet te brengen om haar doelen en plannen te realiseren.
de Sporlwereld 7
1896 tot 2000 op eenvoudige wiize te aanschouwen, is de aanschaÍ van een onlangs bij uitgeveril Elmar gefabriceerde
Door Peter-Jan Mol
cd-rom. Naast de namen van de medaillewinnaars, medailleklassementen per jaar, land en sporter slaan hier ook diverse
Olympisch onderzoek Onlangs is het eindrappoÍl verschenen van een onderzoek naar het heersende beeld in Nederland len aanzien van de Olympische Spelen en in het biizonder met betrekking tol de Olympische gêdachte. Uituoerder was Ricus Timmers van de Kalholieke Universiteit Brabant, die het onderzoek verÍichtte binnen het NOC'NSFonderzoeksprogramma 'Waarden ên Normen in de Sport
deel ll'. Om het NedeÍlandse beeld ten aanzien van de Olympische gedachtengoed te meten ziin in mei 1999 en in oktober í999 twee grote repÍesentalieve elektronische vragenlijsten uilgezet. Het onder-
statistieken met prestatiecurven
op vermeld. Hiermee wordt de ontwikkeling van de sport in beeld gebrachl. De prijs van de cd-rom bedraagt Í 29,95. (meer iníormatie: uitgeveril Elmar 015-2153232 oÍ www. uiigeverilelmar. nl)
overgedragen aan het GemeentearchieÍ van AmsteÍdam. De aíiches geven een goed overzicht van de vele sportevenementen en maniÍes-
taties die sinds de komst van het sladion in 1928 tot in de
zoek heeÍt duideliik gemaakt
iaren'80 plaatsgevonden
dat de Olympische Spelen een breed draagvlak kennen onder de gehele Nederlandsê
deze overdrachl is de stichting
bevolking, zonder duidelijk onder-
scheid tussen iong en oud. Olympische waarden als vrede, solidaÍiteit en'gelijke kansen
voor iedereen'worden dooÍ de Nederlanders echter niel zozeeí aan sport gerelateeÍd maar worden als algemeen geldende idealen gezien. De vraag die onderzoeker Imnrers zich in de condusie stelt is ol het IOC de zoluist
genoemde waarden nog wel centraal dient te bliiven stellen oÍ dat meer sport gerelateerde waaíden als winnen (maar niel ten koste van alles), presteren en sportiviteit in het Olympic Charter opgenomen moelen worden. Geïnteresseerden kunnen het Íapport bestellen bii NOC'NSF (tel. 026-4834465).
AÍíiches Olymplsch Stadion Het Olympisch Stadion heeÍt in september een collectie van ruim achthonderd afíiches
de Sportwereld
I
hebben. Grote stimulator achter Olympische Sirene geweest,
waarbinnen Maurits Nibbering, tevens lid van stichting de Sportwereld, één van de dragende krachten is.
Olymplc Dictionary Onlangs is een nieuwe 'on{ine' website opgezet over de geschiedenis van de
Olympische Spelen. Dê site bevat alle Olympische statistieken, maar daarnaast ook de historische, geograÍische, iournalistieke, poliiieke, econo-
mische en culturele achteÍ-
gronden van de Spelen.
Het initiatieÍ hiervoor koml van de Fransman Philippe Chollet, de sile is in FÍans en Engels raadpleegbaar. Handig is dal de site in ziln geheel te downloaden is, waardoor deze ofÍline te bekiiken is. Het adÍes van de site luidt: www.dicolympic.com
Een andere mogelijkheid om Olympische statistieken van
Veíilming De zwarte meteoor Afgelopen zomer is het boek De zwarle meteoor van Tom EgbeÍs verÍilmd door regisseur Guido Pieters. Het verhaal gaat over de Zuidaírikaanse voetballer Steve Mokone die eind jaren '50 enige tijd voor het Almelose Heracles uitkwam. Hii maakte de club kampioen, maar verdween korte tijd later spooÍloos. Speciaal voor de opnamen bleeÍ het oude sladion van Heracles nog even voor de sloop gespaard. Eind van dit
jaar zal de íilm in de bioscoop verschijnen. Ter gelegenheid van deze verÍilming heeft uitgeverij Thomas Rap onlangs een met illustralies verrijkte herdÍuk van het boek uitgegeven. Een elftal wielÍenners
Stichting de Sportwereld-lid Bap van Breenen heeÍt aÍgelo-
pen voorjaar een zelÍgemaakt boekwerk samengestêld over een 'elÍtal wielrenners' uit verschillende tiidên. Aan bod komen achtereenvolgens Piet lkelaar, Piet Moeskoops, Gerard van Beek, Henk FaanhoÍ, Hein van Breenen, Wim Sniiders, Tiemen Groen, Cor Schuuring, Hanie Steevens, Jules Bruessing en Johan van der Velde. Belangstellenden kunnen het boekwerk (290 pagina's, incl. íoto's) verkrijgen door overmaking van í 40,00 op gironummer 6952884 tnv B. vanBreenen, Lelystad.
Zwemhistorie Sinds enigê lijd is eÍ in Driebergen een Zwem lnÍormalie en Documêntatiecentrum (ZlD). Het doel van het centÍum is het verzamelen, toegankelijk maken en verspÍeiden van inÍormalie en documenlalie op het gebied van hel bewegen in water. Het cenlÍum stÍeeÍt ernaar documentatiê oveÍ 'zwemliteratuur', audiovisuele
ên histoíische materialên ovêr het bewegen in water in één
landelijk centÍum onder te brengen. De collectie van het ZID bovat reeds meer dan
sporten en spelen. Een soort van werelderfgoedlijst. Eén van
deze erkêndê sporten was het Nederlandse Beugelen. "Een hele eer", zo verwoorddo de voorzitsteí van de Stichting ïraditionele Sporten & Spelen MaÍian Zoet. Voor de goede orde: Beugelen
werd rseds rond 1300
in
Nederland gespeeld op een
staat een ijzeÍen beugel. DooÍ de beugel worden klossen (ter grootte van een kegelbal) met behulp van een houten schep
Nationaal Fietsmuseum .l07, Velorama, Waalkade 6511 XR Nijm€gen (E-mail inÍo @velorama.nl). (Thêo Stevens)
Goutum)
tel.:015-2144919.
OoÍkonde Beugelen
Xlth
Eind .iuni vonden in HannoveÍ de derdê Wereldspelen van tÍaditionele sporten en spelen plaats. Op hel ExpoterÍein werden verschillende demonstraties gegeven. Ook de Nederlandsê Stichling Traditionele Sporten & Spelen
History Conlerence
Nationale
Raad
Zwemdiploma's
(meer inÍormalie: NRZ, p/a
was actieÍ aanwezig op dit Íestival. VooraÍgaand aan de 'Spelen' vond ook nog een symposium plaals over tíaditionele sporten en spêlen, georganiseerd door ISPHES
(lnternational Sociêty tor the History of Physical Education
Museum in Osakal Uil de diverse papers wordt ieder jaar een bundel samengesteld. Het boek over de in 1999 in
Nijmegen gehouden bijeenkomst ziet er goedvenorgd uit ên is tê bestêllon via hel
met balken aÍgêzette lemen
Wite Finnê 17 9084 DB
het cenlrum is ondergebracht
bij de
Deze vorml nu de hooÍdmoot van het Shimano Bicycle
vloer, van ongeveer 5 bii 10 meter. Op 4/5 van de 'baan'
(sleager) gespeeld. Door middel van de eigen klos, mag men de tegenstandeÍ belelten om te scoren. Het spel wordt hedentendage nog gespeeld in Limburg, Oost-Brabanl, alsmede in Vlaams Limburg. Er is een Nederlandse Beugel Bond mel circa 1400 leden. Uit het beugelen is overigens het bil.iarton geëvolueerd. Voor meer inÍormatie: Stichting Traditionele Sporten & Spelen,
tweeduizend boektitels, vaktildschriÍten en proeÍschíiÍten. Ook zijn er zo'n 200 videobandên, waaronder ongeveer twintig historische. Een handig instituut dus vooí geïnleÍesserden in de geschiedenis van hel zwemmen. Hel beheer van
beschamende bladziide uit onze Íecênle wielerhistoriê deed G.J. Moed een boekje open: de verkoop van de Heerenveense Balavus-collectie.
a lÀrh$\
'
lnteÍnatlonal Cycle
22 tot 25 augustus werd in hel Japanse Osaka een Van
internationaal seminar over de
geschiedenis van de Íiets en het wielíennen gehouden. Een veeÍtiglal expêrts, waarvan de meeslen zich jaarlijks op deze conÍerenties presenteren,
bogen zich opnieuw over alle mogelijke Íacetten van het veÍvoermiddel en tak van sport. Opvallend was het dominerend Angelsaksisch elêment. Frankrijk, ltalië en België, om een paar wiel€rnaties le noemen,
and Sport) en TAFISA (Trim and Fitness lnlernational Spon lor all Associalion). Tiidens dit evenement werd een lijst wereldkundig gemaakt van de €erste tien, als zodanig
waren niet vertegenwoordigd.
erkende traditionele'wereld'
zelís het boeiendsl. Over een
Duidelijk werd dat het gastland
op íiets-historisch gebied ook het een en ander te bieden heeÍt. Voor mij persoonlijk
waren de Japanse bijdragen
de Sportwereld 9
Het begin van honkbal in Holland: van geleid spel tot sport Door MichielRehwinkel Zoektocht naar nieuw geleid spel
Baseball
Het Amerikaanse baseball werd in Nederland
Maar neem nu baseball. In het moederland de
geihtroduceerd
in
Verenigde Staten al vroeg uitgegroeid tot een
1905 door de
Amsterdamsche Bond voor Lichamelijke
wedstrijdsport bij uitstek, bol staand van
Opvoeding (ABLO), die in die jaren op zoek
statistieken en records. Het is tevens één van
was naaÍ een geschikte zomerspoÍt teÍ
de eerste beroepssporten en één met al vroeg
vervanging van het voetbal in de winter.
alle negatieve uitwassen (lees gokken en
"Zou voor ons Hollanders geen sport zoo
grootschalige coruptie) van dien.
populair kunnen worden als voetbal dat toen
De legendarische speler Babe Ruth was
reeds in de winteÍ was?" vroeg de
ABLO
daarnaast de eerste sportmiljonair uit de
zich af. De weerzin tegen cricket en tennis,
geschiedenis.
of wedstrijdsport in het algemeen, was daarbij
Het was de Amsterdammer J.C.G. Grasé
te gÍoot voor de docenten die binnen de
secretaris van de
ABLO (en het NGV Nederlands Gymnastiek
de Eerste Vijfiarige HBS
Verbond) de dienst uitmaakten. Zij orienteetden
ontdekte tijdens een reis door de VS en zich
-
ABLO en docent Engels aan
-
die het baseball
dit
zich immers op de Duitse gymnastiek, waar
toen naar eigen zeggen realiseerde dat
het collectieve de voorkeur keeg boven het
precies was wat de ABLO zocht; namelijk
individuele en de oefening belangrijker werd
een spel dat niet te duur was en dat ook niet
geacht dan de prestatie. Sport moest in de
zo'n kostbaar veld nodig had als cricket.
ogen van de gymnastiekleraren worden opgevat
Bij zijn terugkeer ging de bond akkoord en
als een vorm van geleid spel, waarbij niet te
werden er spelregels en speelmateriaal
Bij het aanschouwen van de slaghouten
veel nadruk moest woÍden gelegd op het
besteld.
houden van wedstrijden, maar juist op de
en de ballen werd direct duidelijk "dat we
oefening en de beweging, hetgeen het
hier met een mannensport te doen hadden",
pedagogisch aanvaardbaar maakte.
wat ook tot de TWeede Wereldoorlog een
Vootbeelden van spoÍten die zij introduceerden,
enkele uitzondering daargelaten het geval is
zijn het korfbal en een eigen handbalvariant.
gebleven.
Vooral het laatstgeno€mde handbal heeft alle kenmerken van 'sport als geleid spel' in zich,
Verhollandsing
daar het elke voÍm van vrije beleving wegliet en er nauwelijks ruimte was voor wedijver
de Sportwereld
of
Anders dan overal elders in de wereld werd de sport niet geihtroduceerd door
prestatie.
10
Amerikanen, zoals vaak met de verspreiding
hoofdstad gepropageeÍd door cursusleiders
van nieuwe sporten door vertegenwoordigers
(waaronder M.F. Graafland), waarschijnlijk
van het moederland het geval was. De sport
alleen in Amsterdam. Zelfstandige verenigingen
werd door een Nederlandse organisatie naar
of schoolclubs zoals bij het korfbal (waarbij
ons land gehaald en vervolgens onder-
de spelregels en de cursussen ook door
geschikt gemaakt aan de eigen wensen,
toedoen van Grasé door de
namelijk de behoefte aan een vorm van spoÍt
verzorgd) werden vooralsnog niet opgericht.
als geleid spel. Toen Grasé door de ABLO
Al die tijd, zeker tot in
de
ABLO waren
jaren twintig,
werd belast met de vertaling van de spel-
speelden en leerden de gymnastiek-
regels, werd allereerst de nadruk gelegd op
organisaties het spel volgens de 'Graseaanse'
de veÍaling van alle termen en uitdrukkingen
regels, waardoor het goed mogelijk is dat het
in het Nederlands. "Tennis en voetbal hadden
slagbal dat nu nog op de lagere scholen
ons geleerd hoe het niet moest", stelde GÍasé.
wordt gespeeld, hier nog van afstamt en niet
Belangrijker was dat de Amsterdamse leraar
van het kastie.
Engels fundamentele wijzigingen van de Íegels doorvoeÍde en daarvan niemand op de
Organisatie
hoogte zou stellen. HU liet meerdere lopers op één honk toe, stelde het onderhands werpen
Daarbuiten werd op 16 maart 1912 door
verplicht en liet het gebruik van handschoenen
Grasé de Nederlandsche Honkbal Bond
en beschermend materiaal voor de catcheÍ
opgericht en van deze tijd dateren ook de eerste
achteÍwege. Ook meer technische aspecten
verenigingen, aanvankelijk bevolkt door col-
als bijvoorbeeld het maken van een stootslag
lega's van Grasé en middelbare scholieren.
of een sliding liet hij weg. Baseball werd op
Op aandringen van Emile Bleesing, die in
die manier 'honkbal', dat niet meer was dan
maart 1915 bondsvoorzitteÍ werd, begon een
een variant van het baseball en sterk leek op
terugkeeÍ naar de Amerikaanse regels binnen
de oervorm van de sport, namelijk het
de bond. Het spel bleef wel honkbal heten.
Schotse rounders.
Bleesing moest het aanvankelijk doen met wat hij uit de VS op papier kreeg toegestuurd, wat net als bij de toevoer van
Het begin
materiaal emstig werd bemoeilijkt door de De eerste cuÍsussen met de vertaling van
Eerste Wereldoorlog. Uitbreiding van het
Grasé werden in Amsterdam gegeven in de
aantal verenigingen was onder meer om die
gebouwen van de Nieuwe Schoolvereniging,
reden ook niet mogelijk. De bond kende als
waama werd gespeeld op een braakliggend
enige twee leden de gymnastiekvereniging
stuk gÍond aan de Hobbemakade en later het
Hercules en de zelfstandige club Quick,
IJsclubterrein.
In
1907 nam het NGV het
waaÍvan Bleesing ook vooÍzitter was. Pas in
'Amerikaansch balspel' op in het cursuspakket,
l9l8
dat later werd overgenomen door de
ge'rhtemeerde Canadezen en Amerikanen. Het
ontstonden de eerste contacten met
Nederlandse Bond voor Lichamelijke
was maaÍ een kortstondig contact van enkele
Opvoeding (NBvLO). Het spel werd alleen
maanden, maar het was wel van grote invloed
gespeeld op scholen en hoewel ook buiten de
op de kennis van de spelregels.
de Sportwereld
11
Met de zelfstandige Honkbalbond, hoewel sterk afhankelijk van de ABLO, tÍad de sport ook buiten het onderwijs. Bleesing werd directeur van de Boldootfabrieken te Hafweg;
Wim Drilling bezat een grote meubileerinrichting en Daan Roodenburgh was architect
(hij ontwierp stadion De Meer). liatstgenoemden werden in
l92l
door
Bleesing naar hun voetbalverenigingen
Blauw Wit en Ajax gestuurd, waar beiden erin slaagden een honkbalafdeling op te richten.
Kort daarop meldde de Amsterdamse Maatschappij voor Jongeren (AMVJ) zich aan onder de naam Concordia en ging in
1922 een competitie van staÍt. Gymnastiekverenigingen en sportclubs beoefenden nu samen één spoÍt. Het waren uiteindelijk de
wordt het honkbal in Haarlem ongemeen
voetbalverenigingen die het honkbal nog
populair. De honkbalclubclub Kinheim is
voor de TWeede Wereldoorlog ongekend
onder andere uit zo'n straattoemooi ontstaan.
popuair zouden maken, maar hierbij was wel een belangrijke
rol weggelegd voor de scholen.
Het honkbal groeide maar geleidelijk tijdens de jaren
twintig. Haarlem kwam er in 1923
Een tweede gevolg is, dat alle erkende
Haarlemse voetbalverenigingen zich en masse op het honkbal storten, gevolgd door de kleinere clubs. De voetbalverenigingen
bij en verder een paar Amsterdamse veÍ-
zien als groot voordeel, dat hun spelers tijdens
enigingen, verdeeld over voetbal- en gym-
de zomer in beweging én verbonden aan de
nastiekverenigingen en een tweetal school-
club blijven. Lid zijn van een voetbalclub is
clubs. De weinige hoogtepunten in die jaren
vaak een voorwaarde voor het mogen honk-
bestonden uit ontmoetingen met Amerikaanse
ballen in de zomer. De publieke opkomst bij
scheepsbemanningen.
Contact met deze
het honkbal is in die jaren te veÍgelijken met
Amerikanen kwam natuurlijk wel ten goede
het voetbal (het gaat vaak om dezelfde spelers).
aan de kennis van het spel.
Haarlem streeft binnen twee jaar Amsterdam
voorbij als honkbalcentrum van Nederland.
Haarlem
Bijna werd in het bisdom zelfs nog een katholieke honkbalbond opgericht, slechts
Eind jaren twintig neemt de belangstelling op
voorkomen door de Duitse bezetting. Maar
de scholen in Amsterdam en Haarlem sterk
ook in Amsterdam versnelt de groei en
toe, als gevolg van de georganiseerde
inmiddels wordt er dan ook in competitie-
scholentoernooien. Wanneer echter de oprichter'
verband gespeeld in 't Gooi. Tijdens de jaren
van SC Haarlem (1923), Kiiling, in de
dertig ontstaat er ook voorzichtige belangstelling
Spaamestad ook straathonkbaltoernooien gaat
in Den Haag en rond Eindhoven.
organiseren, voor iedereen toegankelijk,
de Sportwereld 12
lnternationale contacten Nieuw zijn ook de interlands tegen België
Groei ondanks oorlog en
Niemand ergert zich aan deze buitenlandse
kijkt vol ver-
Frankrijk. Het was de Nederlanders bekend
interventie. Het bondsbestuur
dat er in deze landen en ook in Engeland
langen uit naar het optreden van de
werd gehonkbald, maar anders dan in ons
Amerikanen het volgende seizoen, verheugd
land
-
-
waar geen buitenlander te bekennen is
woÍdt het spel daar voornamelijk gespeeld
door Amerikanen en Japanners. Afgesproken
over de voorspoed en de grote publieke belangstelling. De Amerikanen zijn echter het jaar daarop vertrokken en de competitie
wordt minstens eenmaal per jaar elkaar te
wordt enige weken vertraagd door het uit-
ontvangen en te bezoeken, wat ook regel-
breken van de oorlog. Het honkbal valt echter
matig gebeurd tot het uitbÍeken van de oorlog.
geenzins stil en ziet de eerste jaren uit-
Een extra brok propaganda wordt gevormd
breiding met de regio's rond Den Haag,
wanneer een groepje mormomen uit Salt
Rotterdam, Dordrecht, Eindhoven en ook
Lake City zich in 1938 meldt en regelmatig
Oost-Nederland.
vriendschappelijk uitkomt tegen Nederlandse
De steun van de
clubs of vertegenwoordigende bondsnegen-
Karel Lotsy aan het hoofd, is groot.
tallen. Onder de naam Seagulls doen de
Wel treden er problemen op met het materiaal.
mormonen vervolgens
in
1939 mee aan de
competitie, alwaar zij met gÍote overmacht de
NVB, met honkballieÍhebber
Bleesing kon niet alles redden toen hij zijn huis in Zandvoort moest ontruimen, dat
titel grijpen. De belangstelling voor de
tevens dienst deed als nationaal magazijn.
Amerikanen is enorm. Zo groot, dat zelfs de
De Duitse bezetter verbiedt de bond speel-
grote voetbalclubs problemen krijgen met de
materiaal te bestellen via bondgenoot Japan.
toesfoom van het publiek.
Rubberfabrikant Vredestein biedt tijdelijke uitkomst met de ontwikkeling van een
surogaatbal. Na de oorlog is er veel steun van de Amerikanen en Canadezen (vanaf
l9M
lag de competitie stil), die dan ook het
softbal in Nederland intÍoduceren. Softbal wordt de eerste jaren alleen door vrouwen gespeeld en dan ook alleen nog maar als recÍeatiesport.
de Sportwereld
13
HET HISTORISCH BESEF VAN.......
Bond heeft twee boekwerken uitgegeven.
Door Nico van Horn
voorbereiding over I I I jaar competitiecricket
1976! Ook de Nederlandse Dames Cricket Verder is op dit moment een boekwerk in (1891 tot 2001).
De Sportwereld toetst in ieder nummer
Waar ziin de archieven van de Bond?
het hÍstorlsch beseÍ van een sportbond. Tevens wordt aandacht besteed aan de huldige situatie van de bond.
Er zijn vier soorten archief: allereerst het
ln dit deel van de reeks: Cricket, part one.
heb je het boekenarchief en dat is in de jaren
geschreven archief, dat
halfjuli bij het
Algemeen Rijksarchief is afgeleverd. Dan
dertig van de vorige eeuw bij de Koninklijke Bibliotheek ondergebracht. De foto's, het derde archiefdeel, liggen in bruikleen
bij het
Datum: l8 september 2000
Nederlands Sportmuseum/Olympion in
Gespreksparlner: W. Neleman Functie: voorzitter en secretaris archief-
problemen om het museum goed van de
commissie KNCB
grond te krijgen. Het cijferarchief tenslotte
V9arureer is cricket in Nederland begonnen?
Dat is een voorzetting van het Kleefstra-archief.
Rond I 840 werd het hier en daar al op kost-
Hoeveel leden heeft de KNCB?
Lelystad. Dat baart enige zorgen gelet op de
ligt bij mij en bij twee andere cijferaars thuis.
scholen gespeeld. Noorthey bij Voorschoten
We zitten nu op ruim 5000 actieve leden en
is waarschijnlijk de eerste plek geweest.
nog eens 1500 gewone leden. Die actieve
Cricket is overgewaaid uit Engeland.
leden spelen
Wanneer is de KNCB opgerieht?
in de zondagcompetitie. Daamaast heb je nog
in vijftig clubs met 179 elftallen,
In 1883 in Utrecht, dat was een centrale
zaterdagmiddag cricket en de regionale
plaats tussen het westen en de rest van
jeugdcompetities. We proberen via de scholen
Nederland. Initiatiefnemer was de Haagsche
meeÍ aanwas te krijgen.
CC, terwijl Rood & Wit uit Haarlem ook met
Voert u een actief archieÍbeleid? Het is
plannen rondliep. De eeÍste voorzitter van de
ondoenlijk om onze clubs op dit gebied in de
Cricketbond was Frans Netscher en het
gaten te houden. Wel zijn de clubs verplicht
reglement werd aangenomen door clubs uit
het cijfermateriaal over hun seizoensprestaties
Goes, Middelburg, Zutphen, Amsterdam,
Rotterdam en Den Haag. In 1958 werd de
in te leveÍen. Mede op grond daarvan verschijnt ieder jaar de Kleefstra-almanak met
NCB Koninklijk.
een terugblik op het afgelopen seizoen, en
Doet uw bond aan geschiedschrijving?
ook met een bijlage met historische gege-
Eerst is Pim
Mulier met een boek gekomen,
en verder zijn er gedenkboeken verschenen
vens. Eind november is het weeÍ zover.
in
1933, 1958 en 1983. Die boeken uit 1933 en 1958 zijn door B. Kleefstra bezorgd en
hij
was de nestor van het archief, van 1934 tot
de Sportwereld 14
Olympische Spelen? Nederland is dan wel Europees kampioen
bij de amateurs, maar we
kunnen niet op tegen de echte professionals. Op de Olympische Spelen is cricket nooit
als wedstrUdsport opgevoerd. Er is een regel
geleid, er was te weinig aanwas, het speel-
dat een Olympische sport in meerdere taal-
veld in Deventer was niet altijd gcr"d. Ze
gebieden moet worden gespeeld, en dat haalt
moesten in de beginjaren van hot naar haar
cricket niet. Het wordt wel in veel landen
slepen met de spullen op woensdag- en zaler-
gespeeld, maar meestal in Engelssprekende
dagmiddagen, er werd overal gespeeld. Maar
(en ex-koloniale) landen. Nederland bereidt
je zag ook buiten Deventer clubs ontstaan,
zich nu voor om zich via een toernooi in
het sloeg blijkbaar aan: de Haagsche CC in
in 1879 en ook Rood-
Toronto in 2001 te plaatsen voor het World
1878, HFC in Haarlem
Cup toernooi van 2003 in Zuid-Afrika.
Wt van
Als Nederland zich weet te plaatsen, en dan
veel meer clubs. Je kan best zeggen dat
1881, Hercules in Utrecht
in 1882 en
weer behoort tot de twaalf sterkste landen ter
cricket tot 1880 populairder was dan voetbal
wereld, zal dat een grote impuls geven voor
en dat die positie definitief na 1885 is ver-
de verspreiding van het mooiste spel teÍ
loren gegaan. Eigenlijk is cricket to€n een
wereld, The King of Sports!
sport voor een bepaalde sociale klasse geworden. Een van de grote namen uit de
HET HISTORISCH BESEF VAN.......
begintijd was Frans Netscher. Pim Mulier heeft zich er ook mee bemoeid maar is niet de grote promotor geweest, zoals
hij dat wel
voor voetbal was. TÍouwens, Mulier heeft in
Door Nico van Horn
I
897 een boek over cricket geschreven
Cricket, een beede saai boek maar wel waar-
Crlcket, part two.
devol. In
l88l
had L. Dekker al Handleiding
tot het cricketspel geschreven, een vertaling
Datumr l8 september 2000 Gesprekspartner: Harry Oltheten Fu nctie: crickethistoricus
van een Engelstalig boek.
Hoe ging het verder? Als ik nou weer over de UD verder ga moetje wel bedenken dat
het vervoer in die beginjaren nog niet echt Wanne€r is cricket in Nederland begormen?
goed en snel was. Deventer heeft bijvoor-
Cricket is in het midden van de negentiende
beeld pas in 1887 een spoorbrug gekregen.
eeuw op kostscholen begonnen.
lrraren
Het was in het begin moeilijk om tegen-
Engels of Engelse leraren hebben de sport
standeÍs te vinden binnen redelijke afstand.
meegenomen vanuit Engeland. Eind jaren
Veelal werden de wedstrijden op uitdaging
vijftig
gespeeld en pas in de jaren negentig komt eÍ
van de l9e eeuw werd cricket ook
beoefend door studenten in Utrecht. In Amsterdam
in l87l zijn ook initiatieven voor
de oprichting van een cricketclub onder-
iets van een competitie tot stand. Voetbal versus cricket? Ja, cricket is net iets eerder dan voetbal geihtroduceerd, maar
nomen, maar Deventer ging in 1875 met de
voetbal is snel aan zijn opmars begonnen.
eer strijken. Deze vereniging, de (latere)
De spelregels waren eenvoudiger, je had veel
Koninklijke UD of Utile Dulci heeft kort na
minder geld nodig om een voetbalwedstÍijd
de oprichting wel eens een zieltogend trestaan
te houden.
de Sportwereld 15
De uitrusting voor een cricketmatch is nu
Etymologie van... Gricket
eenmaal duurder. De cricketclubs bleven
klein. Cricket is nu een familiesport geworden,
Door Gerbrand Bakker
met verschillende generaties achter elkaar in dezelfde sport.
Een cricket is een 'krekel'. Een cricket zegt
Hoe is cricket over het land verdeeld?
"chirp, chirp, chirp", en een krekel gaat van
In het begin dus vooral in de provincie, maar
"sjirp, sjirp, sjirp". Tot zover het zoólogische
het is al snel naar het westen overgeslagen.
aspect van cricket. Maar wat heeft de Engelse
De meeste clubs zitten nu in de Randstad.
naam van het insect van doen met de naam
Merkwaardig is wel dat Schiedam het
van de - zeer Engelse en Engels-koloniale -
centrum voor de cricketsport is, met
sport? Het Oud-Franse criquet betekende
Excelsior'20 en Hermes. Als die twee tegen
'staak'of 'kuk', en het woord is afgeleid van
elkaar spelen zinderen het stadion en de hele
de Middel-Nederlandse crucke (ook wel
buurt. Dat is een echte derby. Ik heb trouwens
cricke/crocke): 'stok met dwarsstuk'. Welnu,
geen idee waarom het nou net Schiedam is.
daar draait het om
Er zijn nu heel mooie velden, met grass
staande stokken (de stumps), met daarop
pitches, bij VRA en de Koninklijke UD en
twee liggende stokjes (de bails), die omver-
binnenkort ook bij Kampong in UtÍecht.
geworpen moeten worden. De naam van de
Het gaat de goeie kant op, maar de acco-
sport heeft aldus een Nederlands tintje. Kruk
mmodaties blijven bewerkelijk.
(als in deurkuk) is precies hetzelfde woord,
Wat hebt u gepubliceerd?
en het spel croquet (met een slaghout ballen
Nou, Georganiseerd luieren en andere
door poortjes heen spelen), heeft er ook mee
cricketverhalen. Dat is uitgekomen bij de
te maken. Tegenwoordig zijn dat poortjes uit
Nederlandse Sportbibliotheek als nummer 29.
één stuk, van metaal, maar ooit zullen de
Verder is twee jaar geleden Het gebeurt overal
poortjes hebben bestaan uit drie losse, houten
in den lande: de koninklijke U.D. en de
delen. Het Middel-Nederlandse woord heeft
ontwikkeling van de spod in Nederland uit-
als basis het werkwoord kreuken (dat vroeger
gekomen.
natuurlijk een andere vorm had,
bij cricket: een drietal
Haarlem s j un i orent ean cric ke t, Ansterutarn cica 1930
de Sportwereld 16
met wisselende klinkers) in de betekenis
'buigen'. [Aan de wicket, het geheel van stumps en bails, én de naam van de croquetpoortjes, brand ik mijn vingers niet: "etymologie
Stralende kampioenen en stuntelende klunzen Kinderboeken over sportgeschiedenis
twijfelachtig" staat er in de woordenboeken. Maar persoonlijk vind ik het erg verdacht dat
Door Annemie Ploeger
cricket en wicket rdmen, wellicht heeft
Terug naar mijn jeugd
iemand lang geleden lollig willen zijn.l Maar nu nog cricket en kekel. Beide woorden
zijn afgeleid van het Franse criquet, 'sprínk-
Wat genoot ik als klein meisje altijd van de
haan'. Dus een woord met dezelfde vorm,
wekelijkse gang naar de bibliotheek: ik zou
maar een andere betekenis. Dat komt doordat
weer vier nieuwe boeken mogen uitkiezen
deze criquet niet is afgeleid van een Middel-
om de komende zeven dagen goed door te
Nederlands zelfstandig naamwoord, maar van
komen. Drie leesboeken en een J-boek; waar
het Franse werkwoord criquer,'kraken'
de J voor staat heb
.
ik nooit begrepen maar
De woorden die in het Engels, Frans en
het gaat om informatieve boeken voor kinderen.
Nederlands gebruikt r{orden om het insect
Over allerhande onderwerpen is in eenvoudige
mee aan te duiden, zijn allemaal klankna-
bewoordingen de laatste stand van zaken
bootsend. Conclusie: cricket'balsport' en
weergegeven. Onlangs ging ik, weliswaar
cricket 'krekel' hebben niets met elkaar van
inmiddels rijp voor de afdeling van boeken
doen.
voor volwassenen, weer eens zoeken tussen
En tenslotte (nu we toch bezig zijn) croquet
de J-boeken. Als kinderen meer willen weten
en kroket. Tot voor kort schreven wij
koket
als croquet. Hiervoor geldt hetzelfde als cricket
over sportgeschiedenis, wat kunnen ze dan vinden in de bibliotheek?
en cricket: de ene is afgeleid van de Franse
'staak'of'kruk',
de andere (de eetbare) is
Olympisch thema
afgeleid van het werkwoord croquer 'knappen'. De koket heet klanknabootsend
In een Olympisch jaar is er natuurlijk extra
naar zijn knapperige korstje.
aandacht voor de Olympische Spelen. In de
serie 'Ooggetuigen'is ditjaar een zeer mooi geïllustreerde uitgave over de Spelen verschenen. Aan de geschiedenis van de Spelen
wordt ruim aandacht besteed.
de Sportwereld 17
Niet alleen komt de Griekse oorsprong van
is en wat als lolligheid moet worden opgevat
de Spelen aan bod, die aan de hand van
(dit lijkt me al helemaal een onmogelijke
beschilderingen op vazen en beeldhouw-
opgave voor kinderen). Het boek slaat vaak
werken wordt besproken, maar ook de
door naar meligheid. Als voorbeeld de
geschiedenis van oude en nieuwe sporten en
beschrijving van de sport hockey:
de verandering in sportkleding en uitrusting
mag je niet tegen de bal schoppen of ermee
(zie bijvoorbeeld het verschil tussen de
gooien. Koppen is sterk af te raden, want de
"Bij hockey
'opoe'-racefiets uit I 890 en het snelheids-
bal is keihard. Je mept de bal in het net met
kanon van Chris Boardman in 1992). Ook
een houten stick die aan het uiteinde krom is.
wordt een uitgebreid overzicht gegeven van
Als dat niet lukt, roepje heel hard: 'Stik
de Spelen van 1896 tot 2000. Daarnaast
toch!"'. Of neem de beschrijving van roeien:
komen grote Olympische kampioenen aan
"Roeien is de enige Olympische sport waarbij
bod zoals Jesse Owens en Carl Lewis. Er is
je een medaille kunt winnen door lekker te
zelfs een hoofdstuk gewijd aan de
gaan zitten en de verkeerde kant op te kijken".
Paralympics. Ondanks de grote hoeveelheid
Voor iemand die nog niet weet wat Íoeien is,
informatie is het boek zeer overzichtelijk
geeft dit een wel erg gechargeerd beeld van
terwijl iemand die de roeisport wel
door de vele illustraties en de korte en
de sport,
bondige teksten. Een zeer leerzaam boek,
kent nauwelijks moet lachen om dit soort
voor kinderen vanaf een jaar of tien, maar
balorigheid. In dit boek komen zeer uiteen-
zeker ook voor volwassenen.
lopende onderwerpen die met de Spelen te
Grappen en grollen
of kinderen er veel van opsteken. De filosofie
maken hebben aan bod, maar het is de vraag achter het boek is leuk: door middel van Ook in de serie 'Waanzinnig om te weten'is
humor op het eeÍste gezicht saaie feiten
ditjaar een boek verschenen over de
omtumen in aantrekkelijke verhaaltjes. Maar
Olympische Spelen. Michael Coleman
om humor te kunnen begrijpen is vaak een
schreef het boek 'Die onverslaanbare
dosis achtergrondkennis nodig die kinderen
Olympische Spelen', waarin de tekst
rijkelijk
nog niet hebben. Voor volwassenen is de
wordt ondersteund door cartoons en stripjes.
gebruikte voÍrn van humor te flauw. De doel-
De auteur probeert de aandacht van de kinderen
groep is dus waarschijnlijk twaalfiarige
vast te houden door de geschiedenis van de
kinderen die eerst het hierboven besproken
Spelen te beschrijven aan de hand van de
boek over de Olympische Spelen uit de serie
steÍkste en stoerste veÍhalen over 'stralende
'Ooggetuigen' hebben gelezen.
Olympische kampioenen en stuntelende Olympische klunzen' en'razende
Serleuzer boek
Olympische Íuzies en raadselachtige
l0l
Olympische rampen'. Het boek staat dan ook
In 1998 verscheen het boek 'Sport-
bol van anekdotes en grappen en grollen.
boeiende vÍagen en verbazingwekkende
Hierdoor is het soms moeilijk te achterhalen
antwoorden'van Davy Verbeeck. In dit boek
wat de feitelijke geschiedenis van de Spelen
wordt aan de hand van antwoorden op vÍagen
de Sportwereld 18
met betrekking tot sport een beeld geschetst
De meeste overige antwoorden worden zeer
van het toen en nu van de sport. Besproken
keurig en netjes besproken, zeer goed voor
onderwerpen zijn de geschiedenis van de
een scholier die zijn eerste werkstukje moet
sport en de Olympische Spelen, individuele
afleveren. Het is echter geen boek om van
sporten, balsporten, vechtsporten, modeme
voor tot achter aan een stuk door uit te lezen;
spoÍen, volks- en denksporten, winteÍsporten,
daarvoor is het te encyclopedisch van opzet.
waterspoÍten en sport en maatschappij.
In tegenstelling tot de vorige twee besproken
Het woord 'verbazingwekkend' in de titel van
boeken zijn de illustraties in dit boek niet
het bo€k doet vrezen dat het weer om een
bijzonder. De drie boeken vormen dus een
serie grappige anekdotes gaat, maar dat is
welkome aanvulling op elkaar.
zeker niet het geval. T,eer serieus worden
vragen als "Waar komt het wooÍd 'sport'
De
titels
vandaan?", "Wat hadden sport en godsdienst
in de Oudheid met elkaar te maken?" en
. Olympische Spelen (serie Ooggetuigen).
"Atletiek is de moeder van alle sporten.
Chris Oxlade
Wat bedoelt men hiermee?" beantwoord.
Standaard, 2000. ISBN 90-02-20953-3,
Zelfs zo serieus dat het verbazingwekkende
. Die onverslaanbare Olympische Spelen
ver te zoeken is. Zelf kende ik het verhaal
(serie Waanzinnig om te weten). Tekst:
over schaatser Guido Caroli die in 1956 het
Michael Coleman. Illustraties: Aidan Potts.
Olympische vuur naar het stadion bracht nog
Uitgeverij Kluitman, 2000.
& David Ballheimer. Uitgeverij
niet. Hij kwam al lachend binnenrijden, maar
ISBN 90-206-05 I l-9.
struikelde over een geluidskabel die men ver-
. Sport
geten was weg te halen. Wankelend slaagde
wekkende antwoorden.
Caroli er toch nog in de fakkel brandende te
Teksr Davy Verbeeck. Illustraties: Berthe
houden. Het publiek kon lachen om het voor-
Huysentruyt. Uitgeverij Deltas, 1998.
val, maar Caroli zelf was ontroostbaar.
ISBN 90-243-5907-4.
- l0l
boeiende vragen en verbazing-
de Sportwereld
19
Vervol
g
project sportarch ieven Door Peter-Jan Mol
Eerder dit jaar heeft stichting de Sportwereld
instÍumenten aangereikt om het dreigende
onderzoek uit laten voeren naar de stand van
verlies van sportief cultureel erfgoed tegen te
zaken rondom sportarchieven in Nederland.
gaan. De doelstellingen van het project zijn:
Naar aanleiding van dit onderzoek heeft de stichting onlangs een voorstel voor een
. het versterken van de bewustwording bij
vervolgproject opgesteld, om aanbevelingen
sport- en archieforganisaties
uit het onderzoek te concretiseren.
. het veÍsterken van de onderlinge contacten
Uit het dooÍ stichting de Sportwereld
tussen sport- en archiefdiensten
geihitieerde Inventarisatie-onderzoek sport-
. het bieden van concrete richtlijnen en
archieven in Nederland (Amsterdam,
juli
adviezen
2000) blijkt dat de situatie van sportarchieven
in ons land zorgen baart. Weliswaar is nog
Voor de financiering van het projectvooÍstel
een groot aantal archieven beschikbaar, maar
zijn inmiddels subsidieverzoeken ingediend
de staat waarin ze verkeren is niet best.
Bovendien laat de toegankelijkheid te wensen
bij het ministerie van VWS voor de ontwikkelkosten en bij NOC*NSF voor de
over. De archieven zijn meestal versnipperd
implementatie in de georganiseerde sport.
over de diverse organisaties en nauwelijks te
Indien deze verzoeken gehonoreerd worden
raadplegen voor het grote publiek. Verder
zal nog ditjaar begonnen worden met de uit-
wordt eÍ, door sportorganisaties en archief-
voering van het project. Een en ander zal
diensten, nauwelijks beleid gevoerd om
ondeÍ projectbegeleiding van stichting de
archiefmateriaal uit de sport te bewaren.
Sportwereld worden uitgevoerd door een
Sportorganisaties hebben weinig kennis van
projectcoórdinator van de stichting. Er zal
archiveren en archiefdiensten hebben weinig
nauw samengewerkt worden met de archief-
belangstelling voor of weet van sportarchief-
koepelorganisatie DIVA en de Koninklijke
materiaal. Geconcludeerd kan worden dat het
Vereniging van Archivarissen Nederland
sportief cultuÍeel erfgoed van Nederland
(KVAN).
gevaar loopt.
Op grond van enkele aanbevelingen uit bovengenoemd onderzoek heeft stichting de Sportwereld inmiddels een projectvooÍstel opgesteld om iets te doen aan de zorgwekkende situatie waarin spoÍarchieven verkeren. Binnen een gefaseerde aanpak worden de twee primaire doelgroepen in het sport-
archieÍbeleid aangesproken en worden hun
de Sporlwereld 20
Archivering: een praktijkvoorbeeld De archieven van de HV & CV Quick Door Nico van Horn Als je op de grens van Den Haag en Kijkduin
daarvoor leent. Bij ons zaten regelmatig
de Sportlaan afrijdt, kan je trij de Savomin
gemeentebestuurders op de tribune en dat
of
kwam bij ADO minder voor." Quick kreeg
linksaf de sportvelden op. Dat laaste lijkt in dit verband wat raadzamer en zo kom je bij de
aanwas vanuit de handelsstand, HBS telde
sportteneinen van Quick, Nieuw Hanenburg. Het befeft hier meerdere sportterreinen want
publiek.
Lohmanlaan kiezen: rechtsaf de duinen in,
ambtenaren en
HVV had een geheel eigen
De drie Jannen zijn tÍots op hun club: er is
bij Quick wordt gevoetbald en gecricket, dat
zelfs een heuse ledenstop, want er willen veel
laatste sinds 1927. Quick is mnder overdrijving
jongens komen voetballen. "We hoeven geen
de gÍootste amateuÍvoetbalclub van Den Haag,
reclame te maken, ze komen toch wel." Er
gelegen bij de Bosjes van Pex, in een nette
wonen veel kinderen in de buurt en Quick heeft een goede naam, getuige de 1200 leden
buurt. De geschiedenis van Quick is geboekstaafd in een aantal gedenkboeken, en wordt
en de
vijftig teams, waaronder heel veel
voortdurend uitgebreid via het clubblad
jeugd. Er zijn goede contacten met andere
Chantecler, dat uitkomt sinds 1922. Het laatste
clubs in de buurt, zoals met HBS, waarmee
gedenkboek verscheen in 1996 bij het eeuw-
wordt gebridged. Quick is weliswaar een
feest en werd geschreven door Bob van Gigh.
amateurclub maaÍ er waren indertijd plannen
Het voorlaatste van Wim Bosman dateert van
om Holland Sport over te nemen. Dat is niet
197 I .
In beide boeken is ruime aandacht voor
het roemrijke verleden van Quick dat in 1908
doorgegaan.
Hoe interessant de clubgeschiedenis ook is,
kampioen werd van Nederland (bij het voet-
we komen voor het archief. In een ruimte
bal) en vooral in de beginjaren talrijke spelers
achter de keuken, die toch niet helemaal
leverde aan het Nederlandse elftal: Leo
geschikt
Bosschart, Caius Welcker, Lou Otten, Edu
archief, ligt ruim honderd
Snethlage. De laatste intemational was Jan
jaarQuickgeschiedenis. Elke dinsdag is het
ten Hoopen die
in
1959 en 1960 deel uit-
lijkt voor
het opbergen van het
werken geblazen voor de drie Jannen. Als
maakte van het Nederlandse elftal. Maar ook
vrijwilliger houden ze zich al enige jaren
op cricketgebied leverde Quick spelers aan
bezig met het archief. "Ja, er zijn wel wat
het nationale elftal. Quick haalde de landstitel
contacten met het Gemeentearchief, maar
bij cricket in 1965 en 1970. Quick heeft
helaas is dat allemaal éénrichtingsverkeer.
altijd een bepaald publiek aangetrokken.
Meestal wil het Gemeentearchief iets van
"Nee", zeggen Jan Coenen, Jan
ons. Waar
Nieuwenhuijsen en Jan Heijligers, "we zijn
hulp van deskundige mensen. Kunnen jullie
nooit een echte volksclub geweest. Dat is
ons niet helpen?"
wij op wachten zijn richtlijnen en
ADO. We liggen niet in een buurt die zich
de Sportwereld 21
ZÊ leggen de te inventariseren spullen uit
in
De drie archivarissen bundelen alles eerst per
de sociëteit van Quick. In een andere ruimte
soort bij elkaar en bergen het op in mappen.
is een tiental andere mensen bezig met de
Pas als alles van de veertig meter
administratie, de correspondentie en andere
geiïventariseeÍd kunnen ze gaan nadenken
zaken. Dinsdag is duidelijk de papierdag van
over een echt archiefschema.
archiefis
de club.
Het bestuur vindt het allemaal wel best wat
Hoe komen ze aan hun spullen? Regelmatig
die drie archivarissen doen. "Natuurlijk
krijgen ze spullen van oud-leden, het bestuur
hebben ze wel wat anders aan hun hoofd.
stoot spullen af die bewaard moeten worden,
Maar wij zouden het mooi vinden als we een
soms verzamelen ze zelÍ gegetens uit bladen,
goede archiefruimte zouden krijgen.
boeken en andere bronnen. Ze verzamelen
De klimatisering is niet optimaal, en de
niet botweg alles: "Je kan niet beginnen aan
ruimte is wat aan de kleine kant. Af en toe
alle bekers en medailles, daar wordt tegen-
kunnen we rekenen op een bijdrage in de
woordig mee gesmeten. Dat is onbegonnen
voÍÍn van mappen en opbergmateriaal, maar
werk.." Jan Heijligers, tevens architect van
het werk moet toch door ons worden gedaan.
het fraaie clubonderkomen (en van heel veel
En zolang we het kunnen blijven doen, doen
andere sportaccommodaties in Den Haag)
we het ook."
bemoeit zich voornamelijk met de foto's.
7-o
Jan Nieuwenhuijsen bekommert zich om de
handen. Maar duidelijk is ook dat ze op
documentatie (de bladen, boeken en de rest)
deskundige begeleiding wachten. Een mooie
terwijl Jan Coenen de geschreven stukken
taak voor stichting de Sportwereld!
voor zijn rekening neemt. Tijdens het gesprek komen mooie dingen op tafel. Zo was er een gezelschap binnen Quick 'De Vleermuizen'voor mensen met Indische connecties: Quick heeft een zwaar Indisch verleden. Veel leden vertrokken als ze de jeugdstatus ontgroeid waren naar Indië, anderzijds had Quick regelmatig leden van Indische aÍkomst zoals Fred Claasz, die als één der eerste getinte voetballers
in
Nederland een vooÍaanstaande rol speelde (aanvoerder in dejaren twintig) en Victor
Makatita (gefusilleerd tijdens de oorlog). Het archief heeft een prachtige collectie
foto's uit het begin van de twintigste eeuw. Jan Heijligers: "Meestal staan eÍ geen namen
bij, die moetje dan protreren op te zoeken. Soms door gesprekken met oudere leden, soms via vergelijking met andere foto's."
de Spoftwereld 22
le zien is het Quick-archief in goede
VROUWENVOETBAL? ... AANVALLEN! door Koos Steendijk-Kuypers Hernieuwde poglngen
Omstreeks 1890 werd de ionge voetbalspori in Nederland bedreigd door een tweetal 'onlaardingen': het proÍesslonallsme en het vrouwenvoetbal. Dit artikel gaat terug naar de beginjaren va het vrouwenvoetbal in
de bekende sportjournalist Leo Lauer.
Nederland.
In Revue der Sporten zette hij in een artikel
De Eerste Wereldoorlog gaf een nieuwe impuls aan het damesvoetbal en weer gingen tegenstandeÍs in de aanval. Een van hen was
'Het Nageslacht' misprijzend de toon:
Ongracieus spel
'De sportfurie die achter een bal jakkert en deelneemt aan feministisch, Amerikaans
Het voorhouden van morele en fatsoensnormen
sporthyperbolisme...'.
scheen vrouwen niet van voetballen te weer-
Het gedicht 'De Gele-Monster Vrouwen'
houden, zodat het tijd werd de wapens van de
completeerde zijn klaagzang.
heren medici in stelling te brengen. Het
Eindjaren twintig kon men spreken van een
Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde
modemer en kachtiger vrouwenimago dat
veÍwees in een samenvatting naar ernstige
sportief gezien minder weerstanden onder-
waarschuwingen, gepubliceerd in The British
vond. Ook in Duitsland voetbalden in 1927
Medical Joumal: 'Het spel is ongracieus en
vrouwen voor hun eigen spoÍtgenot:
zeker gevaarlijk voor de tengere bouw van
'Das Rad einer andersgearteten Entwicklung
het vrouwelijk lichaam; wie dus het genoegen
im Frauensport rollt; man darf gespannt sein
niet opgeeft uit ijdelheid, wordt misschien
wie dieser Versuch ausschliigt (Pfister, Frau
door praktische overweging van het football
und Sport, 1980).
genezen'. Zo dreigden de doktoren met gevolgen als borsttumoren, draaiing van de baarmoeder en invaliditeit. Toch vormde zich
bij het Rotterdamse Sparta een dameselftal, maar toen men in 1896 een openbare
wedstrijd tegen een Engels damesteam aankondigde, werd deze door de Nederlandsche Voetbalbond veÍboden. Het vrouwenvoetbal bleef steken op het niveau van de 'ver-
makelijkheden', vaak georganiseerd ten bate van liefdadi gheidsevenementen.
de Sportwereld 23
Vrouwenvoetbalclub Chelsey
HET HISTORISCH BESEF VAN...
Zo was het ook in Nederland gesteld toen in
De Konlnklijke Nederlandse
1933 in Den Haag een vÍouwenvoetbalclub
Voetbal Bond
Chelsey actief was. Een van de eente speelstes was Jebby (Brouwer)-Ten Kate. De details
Door Nico van Horn
over het begin van de club zijn na zoveel jaren vervaagd, maaÍ uit het enthousiasme
De Sportwereld toetst ln leder nummer
waaÍmee mijn gesprek met haaÍ veÍliep,
het historisch beseÍ van een sportbond. Tevens wordt aandacht besteed
sprak de herinnering aan een intens sportgenot:
'Mijn zus - die als keepster eerder bij de club was - moest de punten voorkomen en ik liep
in de voorhoede om ze te máken', daarbij had
aan de huldige sltuatle van de bond. ln dit deel van de reeksl De KNVB
ze duidelijk een goal voor ogen die zát.
speelde en voor de wedstrijd streek ze haar
Gesprekspartner: Remco van Dam Functie: documentalist bij de KNVB
kleding altijd puntje precies. Men noemde
Datum: 6 september 2000
Zc was de enige die nog met een sportmutsje
haar wel het'dametje'van het veld. Ze trainden
op zomeravonden na kantoortijd en speelden
Wanneer ls voetballen in Nederland
regelmatig ook buiten Den Haag wedstrijden
begonnen?
voor eigen plezier en teÍ propaganda. EÍ was
Voetbal is overgewaaid uit Engeland, waar al
nog geen competitie, en de tijd was nog niet
in
rijp voor de doorbraak. Als ik het vermoeden uitspreek dat het in die tijd uit Duitsland
opgericht. Pim Mulier kwam in Engeland in
afkomstige handbal, als vrouwensport gepro-
l4-jarige leeftijd in Haarlem zijn eigen club,
pageerd, mogelijk het v[ouwenvoetbal heeft
H.F.C.. Je kunt hem dus als pionier van het
geblokkerd, dan sluit ze dat niet uit. De
Nederlandse voetbal zien.
huidige ontwikkeling van het vlouwenvoetbal*
Wanneer is de KNVB opgericht? In 1889,
doet haar goed. 'Prachtig die jongens én
en we behoren daamee tot een
meisjes die bij het E.K. de spelers begeleiden
bond binnen de internationale voetbalwereld.
naaÍ het veld'.
Nederland is één van de oprichters geweest
*
Zie het themanummer van 'ïidschÍiÍt vooÍ Gsndersludies", 1999, nr. 4.
de Sportwereld 24
1863 de Football Association werd
aanraking met voetbal en begon
van de FIFA
in
1879 op
wij oude
in l9M. ln 1929, bij het 4O-jarig
bestaan, zijn we
Koninklijk geworden.
Doet uw Bond aan geschiedschr{iving?
willigers) en Sparta gote en goed bijgehouden
Ja, we publiceren een jaarboek betaald
archieven hebben. Intern is er nog geen
vo€tbal, voorts jaarverslagen, verschillende
archiefueleid voor de hele bond, maar daar
tijdschriften en bij een aantal jubilea zijn
wordt aan gewerkt. Ons documentatiecentrum
gedenkboeken uitgekomen. Zoals in 1939
wordt in elk geval bijgehouden en is zeker de
(A. van Emmenes), 1964 (W. Oudewortel) en
moeite van een bezoek waard, ook voor clubs
in
1989 nog Koning Voetbal van N.J.B.
die iets over hun geschiedenis willen weten.
Giltay Veth. Met de geschiedschrijving van
IIoe bent u bij de KNVB terechtgekomen?
de clubs houden we ons niet actief bezig. We
NatuuÍlijk ben ik zelf voetballer en verder
hebben wel een uitgebreid documentatie-
heb ik mijn studie documentatie in
centrum met tal van materiaal, dat hier -op
Amsterdam gedaan. Via Sport 7 ben ik een
bij de KNVB geweest en daar beviel ik
afspraak- is in te zien. In de districten lopen
keer
wel clubondersteuners rond, die de clubs ook
blijkbaar. Er is nog een heleboel te doen hier.
op dit gebied kunnen helpen.
Wat dat betreft was ik bijvoorbeeld wel
Waar z[in de archieven van de Bond?
jaloers op het postregistratiesysteem van
Voor een heel groot gedeelte, tot ongeveer
Euro 2000. Maar dat was een nieuwe
1995, op het Algemeen Rijksarchief in
organisatie, die schaÍte de modemste appara-
Den Haag. De inventaris is te raadplegen via
tuuÍ aan
www.archief.nVknvb Dat is te danken aan
op een bepaalde wijze laten werken. Bij een
waar men
je kunt mensen vanaf het begin
bij het amateurvoetbal,
bestaande organisatie is de omslag naar een
1996 overging van 20 afdelingen
andere denk- en werkwijze veel moeilijker.
een reorganisatie
in
en
naar 9 districten. De archieven van de af-
Nog wat aan de hand?
delingen werden ondergebÍacht bij het
Er komen steeds problemen op je af, als
Rijksarchief. Tegelijkertijd verhuisden we in
KNVB. Neem b.v. de geldsommen bij de
Zeist naar een nieuw hoofdkantoor, waar wel
transfers in het betaald voetbal, het Bosman-
plaats was vooÍ een documentatiecentrum,
anest, betaal-TY uitzendrechten. Waar we
maar niet voor het hele archief. Dat is dus
ons geen problemen over hoeven te maken is
ligt
de aandacht voor voetbal, al zou je soms willen
ook naar Den Haag gegaan. Niet alles
daar al, er hangt altijd een prijskaarle aan.
dat men zich om de hoofdlijnen bekommert.
Sommige onderwerpen hebben wij nog hier
Olympische Spelen?
zoals de invoering betaald voetbal 1954.
Nederland is helaas uitgeschakeld voor
En uiteraard gaan personele en financiële
Sydney tijdens de EK voor onder
gegevens niet naaÍ Den Haag.
Slowakije.Tot aan de jaren vijftig nam het
Hoeveel leden heeft de KNVB?
Nederlands elftal regelmatig deel aan de
We zitten nu op ruim 4000 clubs met veel meer elftallen natuurlijk. Er zijn ongeveer
2l in
Olympische Spelen, waarbij zelfs enkele
I
miljoen leden en daardoor zijn we de grootste
bronzen medailles behaald werden. Sinds de
invoering van het betaald voetbal in dejaren
bond in Nederland.
vijftig is dat niet meer gelukt. Zowel het
Voert u een actief archieÍbeleid?
Nederlands amateurelftal (van de jaren
Het is ondoenlijk om al onze clubs op dit
tot eind jaren zestig) als Jong Oranje (vanaf
gebied in de gaten te houden. We weten wel
beginjaren zeventig) hebben zich nog nooit
dat clubs als Feyenoord (met goede vrij-
weten te kwaliÍiceren.
vijftig
de Sporlwereld 25
Etymologie van de sport: Voetbal
Als de bal over de achterlijn is geweest, een corner op. Comer betekent
Door Gerbrand Bakker
en
het de schuld is van de eigen partij, levert dat
'hoek'. Vandaar
de Nederlandse vertaling'hoelschop'. Voetbal, de naam zegt het al, is een spel dat
Voetbal is een Engels spellede en daarom heet
met de voeten en een bal wordt gespeeld.
een goal goal. Hoewel er voor veel voetbal-
Als een speler de bal met zijn handen aan-
termen Nederlandse woorden bestaan,
raakt, is er sprake van hands, door ons meestal
gebruiken we toch graag de Engelse woorden.
uitgesproken als "hens". Hands is het Engelse
"Goaaaaalll! !" schreeuwt de cornmentator
woord voor handen'. In de uitdrukking "Alle
soms. Misschien omdat dat lekkerder bekt dan
hens aan dek" schrijven we het zelfs als hens.
"Doeeeeelpuuunt! ! !"
Ook in deze uitdrukking komt hens van het
Het woord heeft te maken met het Oud-
Engelse all hands 'alle handen'.
Noorse
gil 'ravijn'en het Grieke cheilos 'lip'.
De trainer en reservespelers zitten tijdens een
Goal moet gezien worden als 'de uiterste rand'.
wedstrijd in de dug-out. Dug is de verleden-
Het doel staat aan de uiteinden van het
tijdsvorm van het Engelse werkwoord to dig
voetbalveld.
'graven' en out is 'uit'. Dug-out betekent
De man die moet proberen doelpunten te
letterlijk 'uitgegraven'. Een échte dug-out
voorkomen is de keeper. Dat woord is afgeleid
bevindt zich dan ook rninstens een halve
van het werkwoord to keep, dat onder andere
meter onder het voetbalveld.
'tegenhouden' en'bewaken' betekent. Het
volledige woord is goalkeeper, maar voor het
VijÍ vragen aan.... Koos Steendljk-Kuypers
gemak laten we het eerste deel altijd weg. Een keeper is een '(doel)bewaker'. In het Nederlands wordt
hij of zij ook wel doel-
Woonplaats : D riebe rgen
Opleidirtg: Geneeskunde aan de Vrije
verdediger genoemd. Eon strafschop wordt
Universiteit
meestrl aangeduid met penalty, uitgesproken
Beroep: nrcdisch historica
(
I 953- I 958)
als'Ípienantie". Het woord betekent 'boete'. De Engelsen leenden het uit het FÍans.
Uiteindelijk komt het van het Latijnse poena,
1. Wat was uw eerste contact met de sportgeschledenis?
en het Griekse poinè, die beide 'schadeloos-
Na het schrijven van mijn proefschrift, handelend
stelling, strat boete' betekenen. Dus: s[afschop.
over de volksgezondheidszorg in de lóe en
l7e eeuw kwam ik in 1995 bij 'opruimwerkzaamheden' thuis diverse oude ansichtkaarten tegen van sportende vrouwen. Dat fascineerde
mij opeens, en toen ik de collectie ging uitbreiden ontstonden de vragen op sporthistorisch gebied.
de Sportwereld 26
2. Wat ls uw elgen bljdrage aan sport-
hlstorlsch onderzoek?
4. Wat vlnd u belangrljke te bestuderen thema's op sporthistorlsch gebled?
lk ging bij sportbonden en andere instanties
Mijn belangstelling gaat nu vooral uit naar de
op zoek naar archiefdocumentatie om de
vrouwensport in de jaren dertig, een periode
entree van vrouwen in de sport (1880-1928)
waarin de invloed van het Duitse nationaal-
na te gaan. Ik verwerkte de gegevens in een boek dat in
199
verscheen (Vmlwen-beweging.
socialisme niet onopgemerkt bleef. Een publicatie over de deelname van vrouwen aan de
Medísche en culturele aspecten van vrouwen
Olympische Spelen ben ik nu aan het afronden.
ilt de sport, gezien in het kader van de sport-
Verder oriënteer ik me op de medische indicaties
historie ( I 880- I 928)). De vele reacties hierop
voor het toepassen van gymnastiek in kinder-
en de verzoeken nadien zorgden ervoor dat
ik
kolonies en herstellingsoorden. Wat er dan
nauwelijks met mijn oorspronkelijk geplande
volgt weet ik nog niet; de spoÍhistorie van
vervolgstudie op medisch historisch gebied
Nederland is 'une mer à boire' voor mij en
verder kon.
voor vele onderzoekers.
3. Wat zlln naar uw menlng de beste
5. Hoe ziet u de tbekomst van de
boeken op sporlhlstorlsch gebled?
sporlgeschledenis?
Die keuze is niet moeilijk, hoewel ik voor
In Nederland trekt de mist op. De sport-
bovengenoemde studie veel heb gelezen.
geschiedenis begint mede dankzij stichting de
Vanwege mijn persoonlijke, gerichte belang-
Sportwereld en dankzij historisch georiënteerde
stelling staat In de Pas. SpoÍt en lichamelijke
spoÍtjournalistiek vaker en beter in beeld te
opvoeding in Nederland tijdens de TWeede
komen. Men ziet het belang in van goed
Wereldoorlog van André Swijtink bovenaan.
beheerde archieven, maaÍ men zal zich ook
Met betrekking tot vÍouwenstudies en sport
moeten haasten om
denk ik aan de sporthistorische werken van
beeldvorming van het sportverleden te venijken.
met'oral history'de
Gertrud Pfister en van Jennifer HaÍgÍeaves; voor de gender-benadering heb ik onlangs Sporting Woman van Mary Boutilier opnieuw doorgenomen. Toch vind
ik dat Homo Ludens
van Johan Huizinga eruit springt.
de Sportwereld 27
VijÍ vragen aan.... Jan Rllpstra
4. Wat vlndt u b€langÍlike le bestuderen
thema's op sporthlstorisch gebied? De ontwikkeling van het verenigingsleven en
woonplaats: Meppel
opleiding: Atlrcneun B
de ontwikkeling van sportaccommodaties.
en Acadentie van
Lic hante I ij ke opv o e di ng be
ro e p
:
Vo I
ksv e r te ge nw o o rdig
e
r
5. Hoe zlet u de toekomst voor sport-
geschledenls? 1. Wat was uw eerste contact met
Die zie ik zonnig! Als de Stichting de
sportgeschiedenis
Sportwereld er in slaagt om verder te
Dat waren de boeken over de Olympische
professionaliseren en meer te publiceren, het
Spelen en de voetbalboeken en tijdens mijn
liefst in de vorm van een eigen tijdschift,
studie natuurlijk bij het vak geschiedenis van
dan komt de sportgeschiedenis in een stroom-
de lichamelijke opvoeding.
versnelling.
2. Wat ls uw eigen bUdrage aan hel
sporlhlstorisch onderzoek Ik ben momenteel bezig met een promotieonderzoek naar de rol van het Nederlands parlement in relatie tot de ontwikkeling van het sportbeleid.
EENVOUD
IiI VEELVOUD
EEN KOPIE
vooR 3i sPlE
3. Wat ziin de beste sporthlstorische
.8il
boeken die u gelezen hebt? In ieder geval heb ik veel waardering voor de
lbflwl w
sdtr
fopi{ran.
lI€ prí.rn ah
€rd.
Ur.
De beste kopÍe van Amsterdam voordoliger por stuk, psr dozlln, per dulz€nd en per gehele oplage,
dissertaties van Stokvis (Strijd over sport. Organisatorische en ideologische onnvikke-
lingen),Dona (Sport en socialisnrc. De geschiedenis van de Nederlandse Arbeidersspottbottd
1926- 1941 ),Swijtink (Ír
de
@'ËËffËËi' Wotoíngrchana 04a. iotT XFI Amala.dlm Amstaldllk 47. to74 Hw Amrtcrd.m Prrnaorusw.O 212 on 2'18. lO78 AV AmsloÍd.m van B.eígsl.oal 87, 107l AT Amsloídlm
pas. Sport en lichantelijke opvoeding in Nederland tijdetrs de Tweede Wereldoorlog) en Pouw. En verder de uitgaven over sport in
Amsterdam van SmtÍ(De bal bleef rolleu.
Ajat
binren voetballend An*terdam tijdens de Tweede Wereldoorlog) en Mol (Geschiedenis van de sport
in An*terdam 1918-1940.
Groeiende genteentelij ke betrokkenheid).
de Spofiwereld 28
VOORDEET
IlI
VEELVOUD.
oorlog ook al een belangdjke Íactor, maar Olympika, the lnternational journal of
toen had het nalionalisme een andeÍê rol:
Olympic studies, volume Vlil 1999: uitgegeven door the lntemational Centre
meer optimislischer, minder conÍronterend.
oÍ
ln 1 920 deden trouwens voor het eersl
Olympic Studies, Someruille House,
Amerikaanse vrouwen mee. Hel team ging
University of Western Ontario, London,
naar Europa op militaire schepen, een teken
Canada N6A 3K7, Te bestellen via de
van aandacht van de Amerikaanse regering.
directeur Kevin B. Wamsley,
Amedka haalde minder medailles dan waar-
@ j ul i an.
op was gehoopl: de Amerikaanse pers weet
kbwa m sl e
uwo, ca.
De doelstellingen van het Centre zijn de
dit aan de doden (onder wie ook potenliële
bevordering en ontwikkeling van de studie
medaillewinnaars) van de Eercte Wereldoorlog,
van sociale en cullurele lhema's die sarnen-
de slechte Belgische organisatie, en de
hangen met de rnodeíns Olympische beweging.
Europese vooringenomenheid en natuurlijk
Daarvoor geven ze jaarliiks het tweetalige
aan het klimaat. Antwerpen betekende het
(Engels en Frans) liidschriÍt Olympika uit,
einde van onbevangen internationale sport-
oÍganiseren ze elke twee iaar een symposium,
beoeÍening. Amerika streed niet meeÍ voor
houden ze lezingen en bieden ze op de
het 'meltingpot'-ided, maar voor Amêrika
Universiteit van Western Onlario een
zelÍ. Supersteríen deden hun inlrede, in
sludieprogramma aan. ln het voorliggende
blakende Amerikaanse welsland, gesteund
nummer van Olympika tÍeÍÍen we een artikel
door een goede economie en eon superieure
aan van Mark Dyreson over de Olympische
Amerikaanse cultuur. De Olympische Spelen
Spelen van 1920 en de Amerikaanse cultuur.
waren niet meer voor onbevangen ieugd,
ln
191
I
hadden de Amerikanen intemationale
maar voor volwassenen. ln een volgend artikel
sportwedslrijden georganiseerd in Parijs
gaat de Nieuw-Zeelander Douglas Booth in
voor mililairen, in de vaste overtuiging dat
op cadeautles en corruplie binnen het lOC.
spoÍt het middel was om de suprematie van
ln dit heldere adikel maakt Booth vanuit een
de Anglo-Amerikaanse cultuur te vêrbreiden.
sociologische analyse een onderscheid tussen
Hoewel de invloed van politiek op de Spelen
cadeaulies oÍ aardigheidjes en coríuplie. Hij
algemeen wordt geacht ie zijn begonnen in
wijst het geven van cadeaus niet al, dat komt
1
936, vergeten we gemakshalve dat de
Spelen van AntweÍpen in I 920 verboden
in elke cultuur voor. Hii wiisl die cadeaus wel aÍ als het gaat om hel kopên van bepaalde
waren voor de verliezers van de Eerste
concrele gunsten. Er moet een handvest
Wereldoodog, zoals Duitsland, de landen van
voor giÍlen komen, zo stelt hii. Hii noeml bii
het voormalige Oostenrijk-Hongarije en het
het IOC man en paard, en veruiit
Turkse Rijk, evenals voor de Sovjets. Als
Samaranch dat onder oí ondanks zijn leiding
gevolg van de oorlog belandde het
het internationale verlrouwen in het IOC
lnternationale Olympische Comité kouwens
danig is aÍgenomen in de jaren negentig.
perÍnanent in Lausanne, Zwitserland. ln het
Schandalen waren en zijn er te over: en het
kader van haar ovenivinningsroes toog
lijkt erop alsoÍ die schandalen zullen blijven
Amerika naar Antwerpen om te demonslreren
voorlsudderen, zolang de race om de Spelen
hoe goed de Amerikanen wel niet waren,
te mogen huisvesten blijít voorlduren. Grote
een openlijk beleden nationalisme was een
boosdoener is volgens hem Philip Coles die
zeer belangriike impuls. Dat was voor de
de Spelen naar Sydney haalde.
de Sportwereld 29
Maar Coles deed toch niet veel anders dan velen voor hem, misschien in een wat gÍotere omvang? lnteressant is eên
Canadezen, maardie moesten dan vooral
bijna achteloos neergeschreven regel dat
eerste Canadese aÍgevaardigde was niet
7oo/o vàn
de inkomsten van het IOC uit
Amerika aÍkomstig is. En dat negen van
Men wilde daarna binnen het IOC wel kennis hebben van Europese zaken. De eens Canadees van oorsprong, het was
Dit werpt een bijzonder licht op Salt Lake
een Engelsman. Voor het merendeel waren het mensen die hun positie niet te danken hadden aan sportieve pÍestaties, maar op grond van prestige waren uit
City in 2002 en eigenlijk met
verkoren. Dit sloot overigens niet uit dal ze
terugwerkende kracht ook op Atlanta 1996. De toewijzing van die twee Spelen blijven
daardoor automatisch onkundig waren. Het tijdschrift Olympika heeft vervolgens
wat onderbelicht. Booth vindt dat het IOC
aandacht voor boeken, tijdschriften en
tot nu toe te weinig heeft gedaan aan de weerlegging van beschuldigingen en aan de totstandkoming van een zuivere ioewijzing van de Spelen. (Maar dit lijkt niet alleen van toepassing op de Spelen, neem de toewijzing van de WK voetbal,
andere berichten waarbij helaas genoteerd
aan Duitsland!)
punten die er niet om liegen en helder en
de elÍ grote sponsors Amerikaanse bedrijven zijn.
wordt dat een publicalie van (onze) Ton Bijkerk en D.C. Young over de eerste
maÍathon in '1896 de grond in wordt geboord. Olympika is een gedegen, maar ook prettig lezend tijdschrift, met standduidelijk zijn. Het legt de nadruk op
Thierry Terret schrijft vervolgens over de
sociologische, culturele en machls-
hierboven gênoemde wedstrijden van
politieke aspecten van de Olympische
í919, voor de geallieerde militairen. Het
Spelen. Er wordt daar in Canada goed
IOC bemoeide zich amper met deze
werk verricht. (Nico van Horn)
Spelen. Uiteraard druiste de opzet van deze Spelen totaal in bgen de ideeën van
The international joumal of lhe history
De Coubertin; immers, alleen geallÍeerde
sport, september 1999, volume 16,
mililairen mochten meedoen. Het tekent de crisis van het IOC waarin het door de
nummer 3, ISSN 0952 3367 . Uitgever: Frank Cass, Essex, USA.
oorlog was gedompeld en waaraan het
Sport, in het bijzonder honkbal en boksen,
ook nog geen wêerstand kon bieden in
vaardigden binnen het IOC en jawel, ook
speelde een belangrijke rol in de acculturatie van ltaliaanse Amerikanen in eerste helft van de 20e eeuw. Een duale rol bovendien: aan de ene kant intÍoduceerde de sport hen als het ware in de maatschappij als geheel, aan de andere kant konden zij er juist hun eigen culturel
daar een verhaal over handjeklap, mensen
eígoed mee behouden. Dit wordt duidelijk
1920, toen een aantal landen uitgesloten werd. De druk van Amedka om deze spelen
in 1919 te houden was eenvoudigweg te groot. Het laatste grotê artikel in dit tijdschriÍt gaat over de Canadese aÍge-
of
die werden overgeslagen, Íavorieten en
in het artikel van Anthony A. Yoseloff,
boosdoeners. Canada nam voor hel eerst
getiteld From ethnic hero to national icon: the americanization of Joe DiMaggio.
deel aan de Spelen in Londen in 1908.
de Sportwereld 30
Die aÍÍiniteit van ltaliaanse Amerikanen
mainstreamhero. ZelÍs terwijl de
mêt sport is te danken aan de populariteit
Italiaanse gemeenschap in de VS op dat moment (vanwege de positie die ltalie aan het begin van de oorlog innam) natuurlijk de gebeten hond was.
van individuele sporthelden als Tony Lazzeri en de grootste van allemaal; honkballer Joe DiMaggio. Dát er in die periode zulke helden bestonden, die bovendien de sportwereld overstegen,
was het directe gevolg van de almaar gecompliceerder wordende Amerikaanse maatschappij, aldus historicus Benjamin Rader. Het individu was slechts een radartje in een complex geheel. Op zich-
zelf betekende dat radartje niets. Mensen die buiten dat systeem om succes hadden,
spraken enorm tot de verbeelding van zich machteloos voelende individuen. BIzonder aan jolting (wat zoiets betekent als: door elkaar schuddend) Joe DiMaggio
Amerika had in 1941 een held nodig en DiMaggio was de juiste man op de juiste plek. Plotseling werd zijn succes wél loegewezen aan hard werken en wilskracht, aan intrinshieke waarden kortom. Er werd niet langer over zijn aÍkomst gesproken, maar puur over zijn verrichtingen in het veld. Het verhaal van DiMaggio was symbolisch voor dat van de VS: DiMaggio kon de top bereiken ondanks de pijn van allerlei ellendige blessures; De VS konden, dankzij enorme inspanningen en opoÍÍeringen, de
is dat hij ook de subcultuuÍ van zijn
beslissende rol spelen in het beëindigen
Italiaans -Amerikaanse achtergrond over-
van de oorlog.
steeg en zelfs een nationaal icoon werd,
Voor DiMaggio en de New York Yankees
zo schrijft YoseloÍf. Hij heeft gekeken
wachtte de strijd tegen de Red Sox: voor
naar de beeldvorming rondom DiMaggio in populaire weekbladen als ïme en LiÍe. Daarin valt op dat in het begin van de jaren '30, toen zijn carriere begon, erg de
de VS die tegen de communisten, hun nieuwe vijand. Na zijn actieve carriere
bleeÍ DiMaggio zijn status behouden, vooral omdat hij zelÍ zijn 'bevochten'
nadruk werd gelegd op zijn ltaliaanse
reputatie angstvallig bewaarde en er voor
komaÍ. Zijn succes werd toegeschreven
zorgde dat hij zich alleen verbond aan
aan het talent dat hij bezat en aan een grote dosis geluk, niet zozeer aan hard
bonaíide partijen. OÍ we zijn echtgenotê Marilyn Monroe daar ook onder moeten
werken en doorzettingsvermogen. Twee gebeurtenissen maakten een eind
scharen... Een ander artikel in The lnternational Journal oÍ ihe History oÍ Sport (IJHS) heet Enfants de la balle.
aan die bevooroordeelde berichtgeving: ten eerste DiMaggio's'Streak': van 15 mei tot 17 juni was elke eerste slag raak.
Spotls terminology and the French language in the Age of Louis XíVen is
Maar nog belangrijker was -indirect- de
geschreven door James H. Overfield,
Tweede Wereldoorlog: want het Íeit dat
Geen aspect van het moderne leven is zo beihvloed door sporl als ons taalgebruik: elke sport heeft zijn eigen termino-
iemand in tijden van tegenspoed schijn-
baar onverstoorbaar zulk goed spel kon blijven leveren, waardoor mensen even uit het leven van alledag konden ontsnappen, maakte hem uiteindelijk tot
logie en vocabulaire. En die termen silpelen
door in het dagelijks taalgebruik. Vooral in metaforen en in Íiguurlijk taalgebruik.
de Sportwereld 31
ln de literatuur over de invloed van sport op taal overheerst het beeld dat dat vooral de laatste 200 jaar gebeurde, toen sport
aÍmetingen van het veld. De bal was gemaakt van strips van hout en bedekl met witte wol. Een kleine greep uit het
proÍessioneler, commerciëler en populairder
arsenaal tennistermen:
werd, Maar die invloed dateert al van ver
.
daarvoor, zo blijkt uil het artikel van Overfield.
La balle cherche un bon joueur'een goede speler anticipeert waar de bal
ln de 16e en 17e eeuw waren de racket-
komt en staat altijd op de goeie plek'
sporten enorm populair onder de
werd in Íiguurlijke zin gebruikt: vertrouwen
Westeuropese aristocralie. Vooral de
is voonivaarde voor succes. lemand die weet hoe hij zijn voordeel kan doen in
Fransen waren volgens een Engelse reiziger destijds 'obsessieÍ met tennis
bepaalde situatie);
bezig'.Zo had Lodewijk lX een magnifieke overdekte tennisbaan bij zijn paleis laten
. A vous
aanleggen. Maar ook de stedel[ke burgerij
.
was Íanatiek. Een aardig deel van de bevolking verdiende zelÍs ziin brood mel
la ballei jij bent aan de beurt
om te spreken oÍ te handelen; ll ne Íaut pas couir après son esteuf 'niet achter de bal aanrennen', werd gebruikt in deze betekenis: geld en
tennis. Rond 1650 waÍên er maar lieÍst
eigendom moet je bij je houden en niet riskeren in een onderneming (letterlijk en figuurlijk) waaruit je het misschien niet
tweehonderd Jeux (tennisbanen, compleet
terug krijgt.
bijvoorbeeld het vervaardigen van rackets en ander materiaal benodigd voor het
met kijkgaleri,ien, winkels en kleedkamers)
Natuurlijk is het wel vrij beperkend dat de
in en rond Parijs.
boeken werden geschreven door mensen
Op basis van twee woordenboeken (Le Academy Francaise Dictionnaire en de Furetière) uit die periode is onderzoek gedaan naar de mate waarin sport-
uit de aristocratie, dus de'streetslang' komt er niet in voor, evenmin als vulgariteiten, die tenslotte evenzeer onderdeel zijn van een taal. De Íiguurlijke betekenissen die sporttermen kregen, zo
terminologie was doorgedrongen in de Franse taal. Die invloed blijkt niet onaanzienlijk: voor allerlei alledaagse situaties
werden metaÍoren gebruikt die rechtstreeks aÍkomstig waren van (bal)sporten
blijkt uit het artikel, kwamen vooral voor op terreinen van het leven die een competetieÍ element in zich droegen: zoals het zaken doen en vooral recht-
als cÍicket, billiard en vooral tennis. Vooral van het jeu de paume (het huidige tennis) Ís veel figuurlijk taalgebruik aÍkomstig. Dit komt voornamelijk omdat de regels voor dat spel overal zo'n beetje
spraak. Volgens mij vergeten ze nog één
hetzelÍde waren. Zo had het tennis al in
paume, zowel wat betreft de puntentelling
beëindigen. The lnternational Journal oÍ the History oÍ Sport maakt zijn reputatie als één van de toonaangevende sporthistorische tijdschriften meer dan waar. De artikelen ziin zeet gevarieerd en kennen
(15,30,40, game, set, match) en de
een goede kwaliteit! (Bibejan Lansink)
699 een handboek met daarin de regels vastgelegd. Het moderne tennis lijkt nog steeds sterk op het 17e eeuwse jeu de 1
de Sportwereld 32
belangrijk gebied: dat van de lieÍde! Zo wordt in de Verenigde Staten de uit het baseball aÍkomstige spreuk'Three strikes, you're out'gebruikt om een relatie te
Dit onderscheid tussen door speciÍiek sportbeleid beïnvloedbare en niet-beïnM.v. Bottenburg. Het topsporlklimaat in
vloedbare íactoren vormt het meest
Nederland (Diopter-Janssens & Van Bottenburg bv.'s-Hertogenbosch 2000)
bestaat al een traditie van onderzoek
ISBN 9080549010, 135 pag., pnjs
Í
39,75
interessante deel van het boek. Er naar de correlatie tussen successen van landen bij de Olympische Spelen uit-
Bottenburg en andere werknemers van
gedrukt in het aantal en de soort van medailles en landenkenmerken zoals inwoneraantal, bevolkingsdichtheid, bruto
het onderzoeksbureau Diopter de kwaliteit
nationaal produkt (BNP), religie en politiek
van het topsportklimaat in Nederland onderzocht. Onder het topsporlklimaat veÍstaat Van Bottenburg de sport- en top-
systeem. Van Bottenburg heeft, als eerste
ln opdracht van NOC-NSF en het ministerie
van VWS hebben Maarten van
stap, dit soort correlatieonderzoek nog eens herhaald. Het blijkt dat het succes
sportspecifieke Íactoren die van invloed
van een land verreweg het meest
zijn op het behalen van topsportsucces
aÍhangt van het BNP en in mindere mate
door landen en die in beginsel via sectoraal
van inwonertal, urbanisatiegraad en grondoppervlak. Maar dit is nog pas het begin van zijn analyse. Het gaat hem om
sportbeleid zijn te beïnvloeden. Het sportbeleid kan bijvoorbeeld niet het gemiddelde inkomen van de bevolking
de voor sportbeleid beihvloedbare Íacloren.
beïnvloeden, maar wel het gemiddelde
Dat die er moeten zijn blijkt uit een
inkomsn van de topsporters. Het eerste behoort niet en het tweede wel tot het
interessant overzicht van het aantal medailles dat een land wint in het jaar
topsportklimaat.
dat het de Olympische Spelen organiseêrt en de Spelen ervooÍ en erna. Het organiserende land wint sinds 1948 aanzienlijk meer medailles dan het de Spelen ervoor en erna weet te behalen. Dit geldt zowel voor de Zomer- als de Winterspelen. Het is dus duidelijk dal een land, binnen beperkingen gesteld door
BNR inwoneraantal €n grondoppervlak, door gerichte ondersteuning en inveslering de kansen op topsportsuccessen kan vergroten. De vraag is dan vervolgens wat de door het beleid te beihvloeden Íactoren zouden kunnen zijn. Op dit punt is de theorie die aan het onderzoek ten grondslag ligt
zwak.
de Spodwereld 33
Van Bottenburg noemt een aantal íactoren
enquêteresultaten gedetailleerd te
die ermee te maken zouden kunnen
presênteÍen.
hebben, in de meeste gevallen zonder
zijn: de sport- en topsportcultuur, top-
Mijn probleem met de resultaten van het onderzoek is dat er te weinig rekening wordt gehouden met de speciÍieke aard van de populatie waaronder het onder-
sportvoorzieningen en topsportÍaciliteiten,
zoek verricht is. Het zijn de mensen die
naar bronnen te verwijzen waardoor de
Íelevantie ervan aangetoond wordt. Hel
talentherkennings- en begeleidin gs-
in de Nederlandse verhoudingen naar de
systemen, individuele leefsituatie
top zijn gekomen en hun visie op kneF
topsporteÍs en individuele begeleiding topsporters. Op zich zijn dit natuurlijk heel voor de hand liggende Íactoren, maar omdat ze niet op basis
punten vertegenwoordigl een @mmenlaaÍ
van systematische observatie van
pleidooi voor geheel andere verhoudingen
op die verhoudingen. Omdat zij binnen die verhoudingen relatieÍ succesvol zijn gebleken, valt van hen geen radicaal
succesvolle en minder succesvolle landen
te verwachten. Wat dus niet onderzocht
zijn aÍgeleid kan er niets over hun onderlinge verband ên gêwicht gezegd worden.
is oÍ bij andere, door een speciÍiek sport-
Dit heeft mijns inziens nadelige gevolgen
meer, oÍ veel betere atleten naar boven
voor het hele onderzoek dat door Van Bottenburg cs. vêrricht is.
hadden kunnen komen. Bij gebrek aan
Dat onderzoek bestond uit een enquête onder iopsporters (N=900),
van de beïnvloedbare Íactoren die van
trainers/coaches (21 2) en topsportcoórdinatoren (57). Eenderde van de
beleid te scheppen verhoudingen, veel
een empirisch-theoretische onderbouwing belang zijn voor hêt topsportklimaat hebben de onderzoekers zich geheel
overgeleverd aan de opinies van hun
sporters reageerde, 45Vovan de trainers en 54y" van de coórdinatoren. De drie gebieden van knelpunten die het meest
van de sportsystemen van de DDR en de
respondenten.
lk kom vooral op dit punt omdat studie
eÍfect hebben op hêt sportsucces van
V.S. suggereert dat een van de meest
een land en bovendien door sportspeciÍiek
cruciale Íactoren van de sportsuccessen
beleid verbeterd kunnen worden zijn: de
van deze landen de vroegtijdige rekrutering
individuele leeÍsituatie van topsporters, de trainingsmogelïkheden en -Íaciliteiten
en beloning van talenten is. Wat de DDR
en de deelname aan internationale wedstrijden. Van minder belang maar
(p. 82), echter meteen met de opmerking dat hier problematische kanten aan
toch veel genoemd waren ook de aandacht
zaten. Het speelt echter ook een centrale
betreft wordt dit in het boek gesignaleerd
van de media en de maatschappelijke
rol in de Amerikaanse sport. Scouts en
waardering voor topsport. Dit zijn zaken
scoutingorganisaties voor de colleges en
waar minder gemakkelijk door sport-
universiteiten obsêrveren en registreren
beleid iets aan te doen is, De tweede
alle scholieren die op de high-schools
helft van het boek wordt besteed om de
van enig sportieÍ talent blijk geven.
de Sporiwereld 34
Deze scholieren, aÍhankelijk van hun
de negentiende eeuw. De srciaal culturele
geschatte lalenl, kunnen aanspraak maken op studiebeurzen die, gezien de
achtergrond van het ontstaan van schaalorcrenigingen. (Bilthoven 1 999)
hoge kosten voor het hoger onderwijs in
ISBN 9066630442,6s5 p.,
de V.S., aanzienlijke bedragen vertegen-
Het schaken werd rond 1200 in
woordigen. De toptalenten van de colleges
en universiteiten worden vervolgens weer geobserveerd, geadminislreerd en gere-
Nederland geïntroduceerd en verkreeg al gauw grote populariteit. Beladen met symboliek nam het een belangrijke plaats
commandeerd door de scouts van de
in in de hoofse levensstï|. Rond 1500
grote beroepssportclubs en andere topsportorganisaties, die hen in sommige
met een gokelement, zoals kaarten. Pas
gevallen enorme inkomens bieden. De
rond 1700 ging het spel weer een plek in
Í
75,00
moesl het echler plaats maken voor spelen
reglementering en organisatie van deze
het sociale leven innemen. KoÍÍiehuizen
rekrutering van talenten behoren tot de
en vervolgens sociëteiten boden bij wijze
voornaamste taken van de overkoepelende
van klantenbinding gelegenheid tot
sportorganisaties. Buiten het wedskijdseizoen zijn de coaches voornamelijk met rekruteÍingskwesties bezig. Het is dit systeem van rekrutering en beloning
schaken. Hier liggen de wortels van de
waardoor het enorme Amerikaanse potentieel als uitgedrukt in het BNP gericht wordt op de topsport, met al het
ongenadiglijk mal, de handelseditie van het proeíschrift van Scholten.
succes van dien.
verenigingen en hun ledenaantallen in de
Aan deze kwestie van talentontdekking en -ontwikkeling wordt in de studie wel enige aandacht besteed. Maar het belang ervan wordt onvoldoende onder-
negentiende eeuw blijkt dat deze niet
kend, doordat het beleid in duurzaam
rond de vijÍ, om dan rond 1850 in enkele
succesvolle landen te weinig is onderzocht. Er is alleen met de antwoorden rekening gehouden van respondenten
jaren te stijgen tot bijna vijftig. ln deze tijd
die binnen de bestaande rekruterings-
georganiseerd en werden overwegend
vormen succesvol geweest zijn en ze
bezocht door heren uit de hogere burger-
dus niet als knelpunten zullen onder-
stand. Op de wekelijkse schaakavonden
kennen. Er kan dus nog wel wat v€r-
leek de gezelligheid de sport te over-
schaakverenigingên die in de negentiende eeuw ontstaan. Over deze verenigingen gaal Het loopt
Uit zijn gedegen onderzoek naar schaak-
gelijkmatig gegroeid zijn, maar met opmerkelijke pieken en dalen. Tussen 1800 en 1840 lag het aantal verenigingen
zagen ook de eerste schaakbladen het licht.
Deze vroege verenigingen waren losjes
beterd worden aan deze studie, maar het
heersen; men begon de avond met een
is goed dat er een begin met dit soort
vergadering om vervolgens enkele
onderzoek gemaakt is. (Ruud Stokvis)
onderlinge partijen te spelen waarbij veel gerookt, gelachen en gedronken werd.
H.J.G.M. Scholten, "Het loopt ongenadiglijk mat"
- Het Schaakleven
in Nederland in
Uitslagen werden niet bijgehouden, competities niet gehouden,
de Sportwereld 35
Na een sterke neergang in de jaren zestig stegen de aantallen weer vanaÍ
1872om rond 1895 opnieuw een hoogtepunt van zo'n zevenlig verenigingen te
bereiken. Deze latere verenigingen verschilden duidelijk van die van twinlig jaar eerder. Ze waren toegankelijk voor bredere lagen van de bevolking, strakker georga-
tschapp[ en vooral de opkomst van de verzuiling nam de behoeÍte aan deze besloten verenigingen al en konden zij plaatsmaken voor meer moderne sportverenigingen. De toenemende populadteit
van het schaakspel zelÍ verklaad Scholten eveneens als deel van hel civilisalieproces. ln het schaakspel name-
niseerd en bovenal nam het schaken er een veel belangrijker plaats in. Men hield compelities, er waren wedstrijden lussen clubs en de schaaktheorie werd serieus
vadermoord.
bestudeerd. Het enige verschil met de
Wat er ook waar is van deze
huidige schaakclubs was de organisatie
verklaringen, ze kunnen niet overluigen omdat ze niet voldoende worden onder-
langs de lijnen van de verzuiling. Overigens zijn er nauwelijks nog schaakverenigingen die hun oorsprong lot in de negentiende e6uw kunnen terugvoeren. Hoe zijn de opkomst van het verenigingsleven rond 1840 en daaropvolgende dalen en pieken te verklaren? Volgens
lijk sublimeerl de speler allerlei driften die
hij moet onderdrukken, zoals homoseksualiteit, mannelijke agressivileil en
bouwd. Een ontwikkeling als het verminderen van standsbeseÍ gaat mijns inziens te geleidelijk om als verklaring te dienen voor Íluctuaties in ledentallen. Een stuk zinvoller lijkt het me deze íluctuaties te bezien in samenhang met
Schollen moeten we de negentiendeeeuwse vereniging zien als een spel in de zin van Huizinga's Homo Ludens een niet-verplichte, buiten hel gewone
verenigingen voor sport en andere
leven slaande, min oÍ meei belangeloze
signaleerd wordt dat het niveau van
acliviteit. Dat dit speljuist in de negentiende eeuw zo'n grote opgang maakte,
bijvoorbeeld schaakproblemen in de loop
-
vrijetijdsbezigheden
-
een aspect dat
helaas nauwelijks aan bod komt. Merkwaardig is tenslotte dat wel ge-
van de eeuw geleidelijk hoger werd,
maatschappelijke positie van de zeer
maar in het hele boek nog niet één schaakstelling is opgenomen. Dit alles laat onverlet dal Scholten bewonderenswaardig werk heeÍt geleverd waar het gaat om de geschiedenis van hel
slandsbewusle negentiende-eeuwer onzeker. Een vereniging bood gelegen-
verenigingsleven. De ontwikkelingen zijn nauwkeurig in kaaÍl gebracht.
heid vrije lijd buitenshuis door te brengen,
Ook organisatorische aspecten komen
verklaart hij aan de hand van Elias'theorie van het civilisatieproces. De industrialialie,
de modernisering en de polilieke strubbelingen in de jaren veertig maakten de
waarbij de exclusiviteit van hel gezelschap
ruimschools aaan de orde. Het boek
werd vezekerd door ballotage en conlributie. Het vervullen van íunclies binnen de vereniging verschaÍte aanzien. Mel hel albrokkelen van de slandenma-
besluit met alle'\À/etten" van negenliende-eeuwse verenigingen die bewaard zijn gebleven. (Hemme Battjes)
de Sportwereld 36
Aad Heere en Baft Kappenburg,
mijn held uit die jaren, Wim Slijkhuis,
1870-2000. 130 jaar atletíek in Nederland. Uitgegeven ler gelegenheid
onder meer winnaar van hel brons op de 1500 en 5000 meter in Londen, er in het boek enigszins bekaaid vanaÍ komt. Duidelijk wordt dat Nederland na Londen, met uitzondering van een handvol atletên, internationaal de aansluiting niet meer heeft kunnen vinden. Was de oorzaak
van het eeuwfeest van de Koninklijke Nederlandse Atletiek Unie
(1 90 1 -2001 ). Stichtíng 130 iaarAtletiek in Nederland. Nieuwegein . ISBN 90-90 12867 2002, 230 blz., 49,95
f
Op het gebied van de atletiekhistorie zijn we in Nederland niet erg verwend en
alleen maar hel snel stijgend intemationaal
daarom is bovengenoemde uitgave een
landen van het vroegere Oostblok, zoals de schrijvers in hooídstuk g vaststellen?
welkome bijdrage aan de nationale sportgeschiedenis. ln een chronologisch/ thematisch overzicht, waarbil de nadruk
niveau en, bovenal, de opkomst van de
Of moeten we het ook zoeken in gebrekkige Íaciliteilen en tekortschietende
ligt op de periode na de
begeleiding? Denk maar aan Slijkhuis,
Tweede Wereldoorlog, worden de
die zich bij een veldloop de luxe van
belangrijkste ontwikkelingen op de voet
echte spikes niet kon veroorloven (blz. 90).
gevolgd. De talilike Íoto's geven het boek een wat lossere toon, terwijl anderz$ds ook de lieÍhebbers van de statistieken aan hun trekken komen. Terwijl de vroegste vermelding van een wedstrijd in ons
land uit 1825 dateert, duurde het tol de jaren tachtig van de 19de eeuw voordat het hardlopen ingang vond, als sport van de 'meergegoeden'wel te veÍstaan.
Aan het optreden van de onvermijdelijke
Maar goed: het boek ligt er en daar kunnen
we blij om zijn. Toekomstige generalies atletiekhistorici zullen nog genoeg te doen hebben, maar niemand zal om deze overzichtelijke studie heen kunnen. Het boek is te bestellen door overmaking van Í 49,95 op bankrekening 51.30.84.568, ten name van de Stichting 130 jaar atletiek in Nederland, te Nieuwegein. (Theo Stevens)
Pim Mulier wordt aandacht geschonken, maar ook aan de bewogen periode van de Duitse bezetting. Uitvoerig wordt stil gestaan bij het'foute' optreden van
atleten en bestuurders, waartoe blijkbaar niet alleen Tinus Osendarp behoorde. Het is één van de verdiensten van beide auteurs dat zij hun licht hebben laten schijnen over deze meestal weggemoÍfelde episode. De studie van André Swijtink blijft in dat opzicht richtinggevend. Wat betreÍt de 'goudgerande'Spelen van 1
948, met terechte aandachl vooÍ het
1
Win Slijkhuis, ilfustratie uit: jaar Atletiek in Nederland
30
Íenomeen Fanny, vond ik het iammer dat
de Sportwereld 37
Tijs Tummers en Bad Sorgedrager, Het Olympisch Stadion (Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Amsterdam 2000)
Í
,sBN90 76314 446, 49,95 Als restauratie-architect van het Olympisch stadion was het een groot genoegen dit zorgvuldig samengêstelde boek voor deze recensie te lezen:
en gedetailleerd met origineel beeldmateriaal verzorgd; de eerste jaren en
vooral "De Olympische Spelen" komen er wat karig vanaí. Want dat was toch eigenlijk de bestaanslegitimatie van het Olympisch Stadion. Er waren zeker al
genoeg boeken over de Spelen zelÍ. Het boek geeft een goed en objectief
Niet alleen geeft het boek prachtig de
beeld van de ontwikkeling en de aÍ-
architectuur weer vanaf 1928 met zijn
wegingen; de zieleroerselen van architect
metamorÍoses, verval en nu hernieuwde
Jan Wils. Hel eerst deel uitmaken van "de Amsterdamse School" en de
glorie, maar gaat het Olympisch Stadion
door de vele beelden van de sportmomenten in de tijd voor iedere lezer weer leven.
spanning van Jan Wils met "de baksteen",
van het leven van het Olympisch Stadion,
zoals hem als represêntant van het "Nieuwe bouwen" vaak later werd verweten. Het komt vaker voor dat een meester zijn eigen wsrk aanvult en dit
maar ook van het tijdsbeeld en blijvende
geen verbetering blijkt te zijn.
belang van de sportontmoeting; de
Ook hier biedt de Íotokeuze van
sporters én het volk.
Sorgedrager uitkomst. Een ander prachtig hooÍdstuk belreft "de
Het boek is een ware "Spieghel historiael"
De Íoto's van Bart Sorgedrager: een beeld zegt meer dan duizend woorden;
programmabladen". Daarin is het vooral
zijzijnde drager van het boek. Verval en Levendig en meedogenloos zijn de
de symboliek van het stadion en zijn steeds Íraaie stilistische vormgeving van de marathontoren in de begintijd die
beelden. Soms is vooÍal uit die beelden
opvalt.
bijna te begrijpen dat zo velen het
Kortom: het boek vêrsterkt en illustreert de bijzondere band tussen het Olympisch Stadion, de Nederlandse sportlieÍhebber en de Amsterdammer in het bijzonder. (4.J. van Stigt)
redding: schoonheid achter het harnas.
Stadion wilde slopen en zo weinigen de schoonheid zagen. Voor de 'sportmomenten en Íanaten'zijn
alle hoogtepunten vanaÍ 1930 uitgebreid
de Sportwereld 38
Door Susan Smit
'Het enige echte tennis'Cees de Bondt (nr. I ) 'ln
peíecte balans.
'Kopen, krijgen, ruilen.
verzameling
van Co Slorm.'Sjoerd van ïel (nr. 2)
'De 'Neuzenclub'. Hel joodse aspect binnen Ajax aan de vooravond van de jodenveruolging'- Susan Smil (nr. 3) 'Tachtig procent van top-
spofterc doet aan ituelen.'Annemie Ploeger (nÍ. 3) 'lnlussen, overzee... De jaarlijkse vergadering van de Bitse Associalion oÍ Spotts Hisforbns'- Nico van Horn (nr. 3) 'Walgelijk en menscho nt eeren d.' H et boksve fu od
van 1922'Peter-Jan Mol (nr.3)
'Slapend rijk. Stadion Feijenoord en de vermakeliik-
van een spoft.'lndra Angad-Gaur (nr.'l 2h 3)
-
heidsbelastíngen.' Jurryt van de Vooren (nr. 5)
dse
voetbal pioni e rs.
1879-19í4.','Records & Taboes. Korle geschiedenis van de Gay
Games.'- Peter-Jan Mol
-
al I nte rn ali onal' Annemie Ploeger (nr. 3)
Jean Nelissen.'Sjoerd van Tiel (nr. 3) 'Paradijs op aarde. S portg eschi edenÍ s i n Au stralí ë.'
'Mi nd er stan d sb esef voetbal pionieÊ. Reactie op het artikel
-
van Jolanda Hendiksen.' Maarten van Bottenburg (nÍ. 6)
'Een miskent monument. De kassahuisjes van Horst.'Wim Moorman en Ge Peelers (nr. 4)
'Een lndísche jongen?
lnterview met Carl Teiler.' Nico van Horn (nÍ. 15)
-
1946 bij NAC verzeild raakte.'Sioerd van Tiel (nr. 7)
Theo Stevens (nr. 16)
'Badminton is een spel voor geliefden.'-PelerJan Mol (nr 7)
Cor du Buy. Nededandse tafe!tennisser van de eeuw.'Bas den Breejen (nr. 1 7)
A.u.b. niet alle giroslroken. ín
Nedetand.'- Sioerd van
ïel
(juti
lsee)'-
'De spon heeft het laten afweten. Spoft museum -di recteur
(nr. 8)
John van Zuijlen neemt afscheíd en blikt terug.'-
'Bahamontes won de Tour aal. Sted enprom oti e vi a de wíelerspott.'- . Tjeerd Roosjen (nr. 9)
Sjoerd van Tiel (nr. 1 8)
Amstetdammer bii Feijenoord. Phida Wolf (1 9A6-1 998).' Jurryt van de Vooren (nÍ. 9)
'Wassen is goed, baden is beter, zwemmen't best. De geschiedenis van Amslerd amse zwem baden.' Marieke de Haan (nr. 19)
Finland.'- Jacques van
Peter-Jan Mol (nr. 4)
oorlogs-
'lmpressíe van het 6e ISHPESCongres in Budapest
puttel ijk - Spoftg eschiedeni s aan de Uníverciteit Leuven.'Annemie Ploeger (nr. 4)
'Het orakel Han Hollander.'-
in
lijd weínig waard'PeieÊJan Mol (nr. 14)
'Voorzet naar de vrijheid. Hoe een Hongaarse voetballer ín
'De onderwerpen zijn onuit-
Nico van Horn (nr. 4)
-
'Een vergeten Oranje- mídvoor. Wout Buitenweg ( 1 893-1 976).' - Wilíred van Burren en Oscar Steêns (nr. 16)
' Ve rkwanseld ve rlede n. Een volle prijzenkast, geen goed geschi edeni sboe k.' Oscar Steens (nr. 7)
'Brced & stoer. Mathieu Cordang breeW alle rccords'. Theo Stevens (nr. 10)
-
'Het bewogen leven van Han Hollander (1 886-1 943?)' Theo Stevens (nr. 1 2/1 3)
'loc-lidmaalschap
(nr. 6)
e enm
'Schílderen met een klein penseel. Interuiew met
'Schemen versus tennis.
lnvloeden op de populariteit
'Sport in de tropen.'Nico van Horn (nr. 12/13)
Jolanda Hendriksen (nr. 5)
De situalie van spoftarchieven
'50 jaar spottjoumalistiek ín Vo etb
Susan Smit (nr. 11)
' N ed e rl an
Jan Wienese, olympische kampioen, roeien skiíf, Mexico SÍad t968'- Ruud Stokvis (nr. 1)
De Olympische
'Wie wint het WK?. Nederland in elk geval niet.'Bas van den Beld (nr. 5)
'Zwemmen in Roosendaal.' Michiel Rehwinkel (nÍ. 18)
-
'Kino Nurmí. Spofthistoie ín
-
-
'Het Nededands Cenlrum voor Aulohi storische Docu me ntati e.' - Fons Alkemade (nr. 19) 'Am e ikaan s socíol og e n congres.'- Ruud Stokvis (nr. 19)
Rossum (nr. 10) 'Even ontspanne n. Pi ngpon g en Wlitíek tussen China en de llS.'- Bas den BÍeejen (nr. 11)
'SWft verdient een vaste plaats in de Troonrede.'Jan Rilpska (nr. 19)
'De bal bleef rollen. Feijenoord en Ajax; het dagelijks leven in de Tweede Wereldoorlog.'
-
de Sportwereld 39
Breuker, Pieter (eindred.),
door Willred van Buuren
Kaatsen: lange tnditie, levende spott (Leeuwarden 1997) Theo Stevens nr. 3, 7-8. BÍeukeí, Pieteí, Met de Fdese
Boeken Acda, Thomas e.a., Eeuwig Ajax (Amsterdam 2000) Peler-Jan Mol, nÍ. 20, 13. Antonissen, Anton en Jan Boessenkool, Betekenissen van besluren. Variaties in bestuuttijk handelen in a m ateu r- spo tto rg an is ati es (Utrecht 1998) Sioerd van Tiel, nr. 9, 6.
Bailey, Steve en Gertrud Píister (íed.l, Body culture and health, spon and science lrom a histoical perspective (í 998) PeterJan Mol nr 1413,5. Baltzell, E. Digby, Sporting gentlemen. Men's Tennis írcm lhe Age oí Honor to the Cult oÍ Íhe Supersrar (New YoÍk 1 995) Wilíred van Euuren, nr. 1, 5. E|€ek, Waller van en Ada
DoÍgelo,fre íascinating wo,ld oí drcughts. 50 years oí Woríd D nughts F ede ration (F MJDI (FMJD 1997) Sjoerd van ïel nr. 14,5. Bergsma, J., Ontberingen. De sporl en zijn helden ih de barre winter van'63 (Amsterdam 1996) Sjoêrd van ïel, nr. 1, 5-6. Biilsma, Hedman e.a. (samensl. ), Sch aatssei zoen '96-97(Assen 1997) SjoeÍd van ïel nr. 4, 7.
BoeÍs, Nando e.a., Kick SmiI. De Haademse voetballegende (Haaíem 1999) Peter-Jan Mol, nr. 15,7. Botlenburg, Maarten van, Van Pro tot Proí. 50 jaar lokaal spoft- en íecreatie beleid (DoÍdrecht 1999) Theo Stevens, nr. 18, 11.
de Spoftwereld 40
Het ijzercn uunverk. Hot levensverhaal van Wim van Est oryetekend door J. Linse (Amsterdam 1995) Sjoerd van Tiel, nr. 5, 7-8.
s/ag (Leeuwarden 1 997) Theo Stevens nr. 3,7-8.
Heuvel, M. van den en H. van der Poel (red.), SporÍ,n
Breuker, Pieter, Oan de Hang (Dronrilp 1998) SjoeÍd van Tiel
Nederland. Een beleidsgedchte t o eko m stve rken nrng (Tilburg 1999) Nico van Horn, nr 20, 11
N.7,6.
ên 13.
Broere, Maíc en Roy van der Drift, Afrika voetball! (Amsterdam/Den Haag 1997) PeteÍ-Jan Mol nr.5,7. Brouwer, Erik (samenst. en inl.), Een keeper is altijd alleen.
Vehalen over de elfde man (Amsterdam 1998) Wilíred van Buuren
nr 1413,5-6.
Burg, B. van der en M. Dohle (red.), Glad en wijd ligt het iis. De mooiste schaatsgedichten uit de Nederlandse en Fiese líte ratuur (AmsleÍdam 1 999) Nico van HoÍn, nr.19, 14-15. Challenges ahead for improving Sports Sfatistbs. Papers írom the second meeting of the lnternational Sports SÍaÍistics Commrtl€e (Rome 1996) Sjoerd van Tiel,
nr 5,
7.
Cohn, David, Tha lootball business. A fair game in the 90's? (EdinbuÍgh 1997) Rogier Swagerman, nr.g, 5. Gageldonk, Paul van,
Geen woorden maar daden. Het drama van Bevennijk en hoe het verder ging met de
hooligans
van
Feyenoord
(Amsterdam 1999) Wilfred van Buuren nr. 11, S. Glanville, Brian, The story ot the Wodd Cup (Londen 1997, herz. ed.) WilÍíed van Buuíen, nr. 5, 7. Hagelin, Ove, Kinetic Jottings. Rare and Curious Books in the Library of the Old Royal Central lnstitute oí Gymnastics. An illustrated and Annotated CaÍalogue (Stockholm 1 996) Annemie Ploeger, nr. 3,9.
Hitlner, Arlhur D., Honus Wagner The LiÍe oí Baseball's
"Flying Dulchman" (McFaÍland Co. 1996) Annêmie Ploeger, nr. 2, 3, HooÍ, Marcelle van, De Lieverdjes. Opkomst en ondergang van F.C. Amsterdam (Amsterdam 1gg9) Peter-Jan Mol,
nr 15, 7.
Jongste, J. de, J. Roding en B. Thijs (red.), Vermaak van de elite in de vroegmodeme tijd (Hilversum 1999) Nico van
Horn, nr. í9,14. Kaaij, Meindert van der, Een vuile oorlog (UtÍecht í 998) Sjoeíd van ïel, nÍ. 7, 6.
Knuiit, MaÍieke, Sunny Jansen
en Cees de Bondt, De adel in beweging. Aspecten van een sporlief laven op een adellijk huls (Amerongen 199g) WilíÍed van Buurên, nr. 16, 8.
Kopiez, Reinhard en Guido Brink, F u Bbal l- F ange s ánge. Eíne Fanomenologie
(W0rzburg 1998) Wim Moorman, nr.'12113, 5. KrUger, Arnd & James Riordan,
The Story oí Worker Spoti (Champaign 1996) Annemie Ploeger nr. 3, 9. Maso, Benjo, Het zweet der goden. Legende van de wielersporÍ (AmsteÍdam Í 992, 3e druk) WilÍÍed van Buuren nr. 6, 6-7. Massengale, J.D. en R.A. Swanson (Íed.),
fhe
Hislory ol Exercise and Spott Science (Champaign í997) Annemie Ploeger, nr. 2, 3.
Meer, Hans van der en
Ros, Martin en Wout Koster,
Jan Mulder, Hollandse velden
Heersers van de Tour. De naoodogse TounMnnaars (Amsterdam 1997) Sjoerd van Tiel, nr 3, 8-9.
(De Verbeelding, AmsleÍdam 1998) Sjoerd van Tiel, nr. 7, 7. Mulder, Evert-Jan, met íoto's van Willem Haagman en een
voorwooÍd van Barry Hay Zakken schuiven door. Boksen in Den Haag (Den Haag 1999) WilÍred van Buuren, nr. 20, 17. Murray, Bill, The World's Game. A History oí Soccer (Urbana/Chicago 1998) Wilíred van Buuren, nr 11, 5.
Oltheten, Hatry, Het gebeuft overal in den lande. De koninklijke U.D- en de ontwik4eling van de sport in Nederland (Amslêrdam 1998)
PelerJan Mol
nr.
6,6.
Píister, Gelrud, Toni Niewerlh en Gerd Steins (red.), Spiele der Welt im Spannungsleld von Tradilion und Modeme (ISPHES-Sludies l) (Sankt Augustin 1 995) PeleÍ-Jan Mol, nÍ. 1l , 5-6. Polley, Marlin, Moving lhe goalposts, a hístoty of spod and
society since í945 (Londen/New York 1 998) Rogier Swagerman, nÍ. 9, 6. Pope, W., Patríotic Games. Sportíng Traditíons in the
Ameican lmagination
(1876-1926) (OxÍord 1997) Annemie Ploeger, nr. 2, 3. Rice, Jonalhan, Stan oí Play. The cuians origins of ourhwritê sporÍs (Londen 1 998) Sjoerd van Tiel, nr. 14, 4-5. Riordan, Jim en Arnd Kr0ger
(ed.),
The lntemational Polilics
of Spoft ín lhe 20 th century
Sansici-WeerdenbuÍg, H. en T. van Maaren (red.), De lokroep van Olympia. Uit de geschiedenis
van de Spelen (Ulrecht 1996) Sjoerd van Tiel, nr. 1, 6.
Slogleren, Fred van, Karaktermens Peter Posl. Een wieleileven (Amsterdam/Antwerpen 1 998) WilíÍed van Buuren, nr 10, 5-6.
Smit, Susan en Maarten van Bottenburg (red.), t sies op spodontwikkeling (HaaÍlem 1998) Wilíred van Buuren, nr. 9, 4-5. Steendijk-Kuypers, J., Vrouwen-beweging. M edische en culturele aspecten van vrouwen in de sport, gezien in
het kader van de sponhistoie (1 880-t 928) (Rotterdam 1 999) Wilíred van Buuren, nÍ. 16, 7-8. Stolk, C.J. en L. Stolk, B.V.C. 95 jaar oud, 1903-1998 (Bloemendaal 1998) Nico van Horn, nr. 10, 5.
Trantel Neil, Spoft, economy and srciety in Britaín 1 750-1 914 (Cambridge 1998) Theo Stevens, nr.6, 6.
Trivial Pursuit WK voetbal eclilie (1997) Hemme Batljes, nÍ. 5, 8. Verkamman, Matty, Henri van
der Sleen en Chris van Niinatten, Relilania én van Otanje 1 94 0 -964(Amslerdam 1 998) Peter-Jan Mol, ní. 10, 6. Vooren, Jurryl van de, Dal js
(Londen 1999) Annemie Ploeger, nr. 19, 13-14.
nou typisch Oranje (Leiden
Bohrbacher-Lisl, Giinter, met
Welch, Paula D., Histoty of Ameican physícal Education and Sporl (Charles C. Thomas 1996, 2e dr.) Annemie Ploeger,
een bijdrage van Marcel ReiÍ, Co Prins. Genie, Filou, G labetrotte r (Kassel 1 998) Wim Moorman, ní. 14,4.
Wielaert, Jeroen,Bravo, les Hollandais! 30 sterke wieleruerhalen (Uhecht 1997) Sjoerd van Tiê|,
nr 3,8-9.
Wigglesworth, Neil, The Evolulion oí English Spon (1996) Annemie Ploeger, nr. 3, 9.
Witkamp, A. en L. van de Buil (eindred.), De lop 500. De beste N ede I ands e spoft e rs van de 20e eeuw (Maarssen 1999) Peler-Jan Mol nr. 17,8-9. Young, David C., The Modem Olympics. A struggle for Rev ival (Ballimor e lLonden ï 997) Theo Slevens nr. 17,8.
TijdschriÍten Hard Gras nr. 22 (maarl 2000) lhemanÍ. Ajax, de ioden, NedeÍland, Peter-Jan Mol, nr.20, í3 en 15. H i st o lsch fijds chrift G ro n iek irg. 32, nr. 1/U (april 1999)
themanr. Sportgeschiedenís, Bibeian Lansink, nÍ.í4, 5-6. ISPHES-Bulletin ní. 18
(december 1999) Bibeian Lansink, nr. 20, 18-19. Joumal ot Olympic History irg. 7, nr. 1 (winter 1999) Wilíred van Buuren, nr. 1 2113, 6. Nikephotos. Zeitschriít ftr Sport und Kultur im Altertum irg. 10 (1997) Bibejan Lansink, nr. '17, 9-10. Sport History Review irg. 30, nr. 1 (mei 1999) Wilíred van Buuren, nr. 15, B-9.
Spoftimonium
nrs.2en3(1999) Bibejan Lansink, nr. 18, 12.
1998) Susan Smit, nÍ. 5, 7.
nÍ.2,3.
de Sportwereld
41
REDACTIONEEL De SportweÍeld, nieuwsbrief van stichting de SpoÍtwereld, geeft informatie over activiteiten van de Stichting. Daamaast bevat de
nieuwsbrief aíikelen, inteniews, boekbesprekingen en ander nieuws over de geschiedenis en achtergÍonden van de sport. Stichting de Sportwereld stelt zich
ten doel: het bevorderen en uilveren van ondeÍzek naar de geschiedenis en achtergronden van de spon. Zij tÍacht dit doel te bereiken door het organiseren van bijeenkomsten (lezingen, studiedagen en werkgroepen), door het venaardigen van publicaties (nieuwsbrieven en boeken) en door
het leggen van contacien tussen beoefenaren van en geihteresseerden
Advertentie Parijs í900 De meeste atleten die in Parijs aan de start kwamen hadden er geen benulvan dat zij deelnamen aan Olympische Spelen. Wie waren de eerste Nederlanders die ooit aan de Spelen.deelnamen? Hoe kwam hun deelname tot stand? Wat waren hun prestaties? Olympisch historicus Ton Bijkerk dook in de archieven en schreef er dit boek over. Het resultaat is voorbeeldig speur-werk over het begin van de georganiseerde, internationale sport met talrijke curieuze details.
in de geschiedenis en achtergronden van de sport.
Auteur: Bijkerk, A. Th. Titel: NederÍa ndse de,elnemers aan de
HET BESTUUR VAN STICHTING DE
Olympische Spe/en van PariJs 1900
SPORTWËBELD beslaat uil:
Uitgever: De Vrieseborch, Haarlem Jaar van uitgáve: 2000 Beeldmatedaal: rijkelijk; zwarUwit Prijs: f 28,50 (95 pagina's)
Pieter Breuk€r,
Nico van Horn, Peler Los, Peter-Jan Mol (secretaris/
penningm€ester), Theo Stevens, Ruud Stokvis, Sjoerd van Tiel (voorzitÍer). P
t
oj ect coónl i nat o re nl!
Wilfred van Buuren, Rogier Swagennan.
ISBN: 90€076478-1
@ Dr VnresEBoRcH Postbus 5229
-
2000 CE Hnarlcm
-
023 5325620
COLOFON
De Sportwereld is een uitgave van Stichting de Sportwereld. Redactie: Wilfred van Buuren, Annemieke hs, Peter-Jan Mol (eindred.) en Sjoerd van Tiel. Redactieadres: Stichting de Sportwereld, Postbus I I ?81 100 I GT Amsterdam. Telefoon: 020-6928903. Abonnementen: de SpoÍtwereld verschijnt vier tot acht keer per jar. De Nieuwsbrief is alleen beschikbaar voor abonnees en medewerkers van Stichting de Sportwereld. Contributie per jaar: abonnees en medewerkers f 30,- studenten f 25,-instellingen f 40,-. U kunt abomee of medewerker worden dmr uw contributie over te maken via bank of giro: ABN-AMRO rekening62.Ol.45.323 tn.v. Stichting de Sportwereld, Amsterdam. Overname uit deze uitgave is toegestaan mêt toestemming van de redactie.
SURF NAAR DE WEBSTTE VAN STICHTING DE SPORTWERELD:
HTTP://MEMBERS.XOOM.COM/SPORTWERELD
