De plaats van verslaving en trauma binnen een ontwikkelingsmodel van de psyche Tsafi van Uitert-Levy, 06-10-2014
De behandelpraktijk: - Verslaving sec
- Verslaving + comorbide problemen - Vastgelopen ontwikkeling Dit laatste punt krijgt de minste aandacht in publicaties over verslaving.
Het ontwikkelingsmodel van de psyche Bron: dr. Yoav Ygaël (Geen literatuurverwijzing: Hebreeuws)
Kerngedachte (axioma): Levende systemen hebben “interesse” in hun eigen voortbestaan en zetten alle beschikbare middelen in, binnen belangrijke randvoorwaarden, om zichzelf in een veranderlijke omgeving te behouden, onderhouden, reguleren, representeren, reproduceren. De ontwikkeling van soorten en van individuen is er het gevolg van.
De ontwikkelingslagen 1) 2) 3) 4) 5) 6)
Primitief/somatische ontwikkellaag Zenuwen en hersenen Sensaties (begin van de psyche) Emoties Gevoelens Cognities/taal (scheidingslijn mens/dier)
7) Formele notatiesystemen (schrift, wiskunde, enz.) 8) Zelfcognities/zelfreflectie 9) Denken over de volgende evolutionaire fase.
Een hogere laag betekent een nieuwe wijze van interne organisatie, leren, handelen, communiceren, bewaren in het geheugen, representeren en aansturen van het gedrag In de hersenen zijn verschillende centra verbonden met de verschillende ontwikkellagen (denk aan de hersensstam, amygdala, hippcampus, orbito-frontal cortex).
Hoe gaat het in zijn werk: De hogere ontwikkellagen “lezen” de lagere lagen (=nemen signalen waar) en verwerken die informatie met behulp van de psychische functies die tot hun beschikking staan. Normaliter domineren de hogere lagen en bepalen ze qua aansturing het uiteindelijk gedrag.
De ontwikkeling heeft een richting: steeds meer autonomie van de psyche t.a.v het lichaam terwijl de psyche ermee verbonden blijft.
Relevantie ontwikkelingsmodel voor ons werk
(I) Welke ontwikkellaag stuurt de verslaving aan? (II) Waar bevinden zich de comorbide problemen? (III) Interactie en beïnvloeding van elkaar
(IV) Behandelingsroute
Kenmerkend voor verslaving sec: Lichamelijke en psychische afhankelijkheid van een middel of gewoonte, om zich beter te voelen. Afhankelijkheid op het lichamelijke vlak: (I) Toenemende tolerantie, (II) Ontwenningsverschijnselen.
Afhankelijkheid op het psychische vlak: (I) Onvoldoende controle op de drang tot gebruik (trek en terugval), (II) In gedachten en gedrag veel bezig zijn met het middel of gewoonte (dwang), (III) Doorgebruiken tegen beter weten in.
De communicatie over de verslaving verloopt altijd via de psyche. Een verslaafd persoon communiceert niet met zijn dopamine of serotonine, maar met zijn sensaties, emoties, gevoelens, gedachten. De signalen van een verstoorde lichaam/hersensbalans dringen eerst als sensaties door tot het bewustzijn.
Het verslavingsgedrag sec wordt psychisch aangestuurd door de sensatieslaag.. Taal en (na)denken maken geen deel uit van die laag. Onverwerkte/geblokkeerde informatiedoorstroming op hogere ontwikellagen (zoals ondragelijke emoties, conflicten in de binnen- en de buitenwereld, negatief zelfbeeld) kan een regressie teweegbrengen naar het verslavingsgedrag. Een vorm psyche-falen.
Is verslaving een chronische hersensziekte? Zijn chronische depressie, gegeneraliseerde angststoornis, dwangstoornis, aandachtstekortstoornis, persoonlijkheidsstoornis, schizofrenie, chronisch PTSS, ernstige dissociatieve stoornis een chronische hersensziektes? Zo ja, wat voegt die bewering toe en waar schiet ze tekort? Psychofarmaca lost deze “ziektes” niet op zonder psycho-sociale behandelingen.
De hersenen en de psyche zijn geen begrippen die elkaar afspiegelen, maar staan, qua aansturing van de mens, in hiërarchische verhouding tot elkaar. Een tekortschietend beloningssysteem maakt van de mens niet per se een verslaafde mens. De hersenen en de psyche staan in een voortdurende interactie met elkaar en beïnvloeden elkaar op de ontwikkelingsroute van biologie naar psychologie van de volwassen mens, in dienst van het voortbestaan van het individu en de soort.
Psychische stoornissen, waar de verslaving + comorbiditeit onder vallen, zijn het gevolg van stoornissen op die ontwikkelingsroute naar volwassenheid. Een goede diagnostiek is meer dan een classificatie en beschrijving van wat zich er nu afspeelt, maar speurt ook naar wat er mis is gegaan en waar in de ontwikkeling, alsook naar wat in het krachtenspel tussen de ontwikkellagen en de buitenwereld nu de stoornis in stand houdt. Behandelinterventies vloeien hieruit voort.
Naast het verslavingsgedrag sec kan een verslaafd persoon op diverse levensdomeinen (studie, werk, relaties, enz.) door hogere psychisch ontwikkellagen worden aangestuurd. Dit geldt net zo goed voor de aan trauma gerelateerd symptomen (PTSS, DIS).
Mijn definitie van verslaving: Lichamelijk en psychisch afhankelijkheid van een middel (of gewoonte) om beter te voelen, die de gezonde ontwikkeling in de weg staat en die, tegen beter weten in, niet onder de volwassen aansturing van de psyche komt. Verslaving wordt door “dierlijke” lagen (=die we met de dieren delen) aangestuurd. De hogere psychische lagen laten het afweten en bereiken om diverse redenen geen dominantie ten aanzien van het verslavingsgedrag sec, dat door de sensaties van trek, onbehagen, onrust enz wordt aangestuurd.
Ook al ontstaat de verslaving op een leeftijd, waarin de hogere ontwikkellagen op verschillende domeinen qua aansturing domineren, in de verslaving sec zien we terugval, of regressie, naar het functioneren dat bij de lagere ontwikkellagen hoort.
Behandelmetafoor: Brand - Brand gesignaleerd: help!!! - Brand blussen; brandmeester. - Sporenonderzoek: oorzaak, zwakke plekken. - Verbouwplan presenteren. - Verbouwing; zwakke plekken aanpakken, rookmelders aanbrengen.
Brandmetafoor: verslaving + comorbiditeit. -Verslaving gesignaleerd: help!!! Motivatiefase.
-Verslaving aanpakken; onder controle krijgen. Detox, psychofarmaca, AA, Leefstijltraining.
- Sporenonderzoek; verdere diagnostiek, ook systemisch; comorbiditeit. - Plan herstel indicieren. Uitleg. - Persoon op een dubbelspoor verder behandelen met verschillende herstelmethoden, o.a. psychotherapie.
Brandmetafoor: verslaving + trauma Hoe meer scheuren en zwakke plekken in het systeem (=splitsingen en dissociatie binnenen tussen ontwikkellagen), hoe eerder ervoor behandelaandacht nodig is, om nieuwe ontvlammingen te voorkomen.
Uitleg geven aan de cliënten met behulp van dit ontwikkelingsmodel voedt en motiveert de hogere ontwikkellagen, stimuleert bewustwording, inzicht, verstandige keus.
Vignet I
De stem van de baby in de wieg
Vignet II
Het engeltje en het duiveltje
Oefening: door welke ontwikkellaag wordt de nood verkeerd “gelezen”? 1) “Als kunstenaar ben ik sensitief, maar ik ben ook een man die niet te koop loopt met zijn emoties, daarom drink ik.” 2) “Barst maar met zijn allen, ik neem nog eentje.” 3) “Met XTC durf ik op iemand af te stappen.” 4) “Ik liep langs mijn oude cafè en vóór ik het wist, zat ik aan de bar en dronk ik een wijntje.” 5) “Het werk vliegt me aan, alleen blowen ontspant me ‘s avonds thuis.” 6) “Ik drink om je afwezigheid, vervolgens drink ik in afwachting van je komst, dan omdat je er bent en dan weer om je vertrek.” 7) “Ik verdien het niet dat het goed met me gaat.
2 Take-home-messages: (I)
In de behandeling van verslaafde personen willen we de dominantie van de hogere ontwikkellagen herstellen.
(II) Hoe meer scheuren en kloven onderweg naar volwassenheid, hoe eerder de aandacht op andere stoornissen naast de verslaving sec moet komen.
Literatuur Van Uitert-Levy, T. (2014). Waar speelt de verslaving zich af? Een ontwikkelingsmodel. Verslaving. 10. 1. 71-74.
Ik dank u voor uw aandacht.
