De kracht van kennis. Hoe universiteiten wetenschap toepassen

De kracht van kennis Hoe universiteiten wetenschap toepassen

Dit is een uitgave van de Vereniging van Universiteiten (VSNU) www.vsnu.nl | [email protected] | T: (070) 3021400 Met dank aan: de Nederlandse universiteiten voor aangeleverde voorbeelden en gebruik van beeldmateriaal. Tekst: Peter Baggen (VSNU-bureau) | Beeld: o.a. Bart van Overbeeke Fotografie ( foto’s TU Eindhoven), Jan Schartman Fotografie ( foto’s Universiteit Twente), Peter Schipper ( foto cosmic sensation, Radboud Universiteit), Josje Snoek ( foto anabaena en foto boot Arcadis, met dank aan Arcadis, beide foto’s Universiteit van Amsterdam). Ontwerp: Ratio Design BV, Haarlem.

Een zonnige toekomst De kracht van kennis

Dankzij de juiste dosis zonne-energie is menselijk leven op onze planeet mogelijk. Het is een aantrekkelijke gedachte onze technische hulpmiddelen op dezelfde bron aan te sluiten. Dan zouden we weer even vooruit kunnen. Ook zonder fossiele brandstoffen. Geen wonder dat er wereldwijd intensief gewerkt wordt aan effectieve en efficiënte methoden om zonnekracht in te zetten. Wat ooit begon als een bijwagen van de ruimtevaart is een breed en belangrijk domein van onderzoek en ontwikkeling geworden. Ook voor Europese onderzoekers, ook in Nederland. In Eindhoven werken onderzoekers al jaren aan de verbetering van de productie van siliciumzonnecellen. Utrechtse onderzoekers droegen bij aan de uitvinding van zonnecelfolies. In beide gevallen in nauwe samenwerking met industriële partners. Elders speurt men naar alternatieven voor silicium: andere materialen of andere omzettingsprocessen. Of richt men zich op specifieke toepassingen, zoals de energieproducerende tuinbouwkas waarvan ze in Wageningen veel verwachten. Het idee is eenvoudig: benut zonnestraling voor plantengroei en gebruik de rest voor stroomproductie. De uitwerking is evenals in de tijd van Edison een kwestie van stevig doorwerken. En flink investeren. Deze brochure gaat over veel meer dan zonnekracht. Innovatieve wetenschap en innovatieve toepassingen zijn niet het monopolie van ingenieurs en natuurkundigen. Wie dit boekje doorneemt, komt letterlijk alle Nederlandse universiteiten tegen en bijna alle wetenschapsgebieden. Dat is opzettelijk. Daarmee wil het de breedte laten zien van de universitaire wetenschapsbeoefening. Tegelijkertijd gaat het in deze brochure steeds om één ding: het nut van de wetenschap. Alle voorbeelden laten zien dat wetenschap geen in zichzelf gekeerde wereld is, maar één die nauw verbonden is met de wensen en behoeften van de gewone mensenwereld. Er is geen bedrijfsbranche die niet op kennis en innovatie loopt. En in het onderwijs, de sport of de gezondheidszorg is het niet anders. De juiste dosis zonne-energie maakt menselijk leven mogelijk. Dat is letterlijk zo. Het is een aantrekkelijke gedachte zonnekracht ook overdrachtelijk op te vatten, en die toe te passen op onderzoek en innovatie. Voor een zonnige toekomst.

Sijbolt Noorda, voorzitter Vereniging van Universiteiten (VSNU)

Inhoud

Voorwoord



1 3



Universiteit Twente



Erasmus Universiteit Rotterdam



Technische Universiteit Delft



Rijksuniversiteit Groningen



Universiteit Leiden



Technische Universiteit Eindhoven



Open Universiteit Nederland



Wageningen Universiteit



Radboud Universiteit Nijmegen



Universiteit van Tilburg

Spraakontwarring

22



Universiteit Maastricht

Plezier in je werk

24

Soep oplossen

26

In de olie

28 30



Universiteit van Amsterdam Universiteit Utrecht

Waarheen leidt de weg?

4

Verzachtende omstandigheden

6

Vrachtwagen met schort

8

Het nieuwe babylon

10

Drugskoerier

12

Hello Sunshine!

14

Een andere kant opgaan

16

Verkeer als water

18

Alles stroomt

20



Vrije Universiteit Amsterdam

Kompas kiespijn



Open Universiteit Nederland

Slimme feedback

32



Universiteit Maastricht

Bloedstollend onderzoek

34



Rijksuniversiteit Groningen

Kindervriend

36



Universiteit Twente

Keep on moving

38



Technische Universiteit Eindhoven

Paard met veren

40



Universiteit van Tilburg



Universiteit van Amsterdam



2

Een zonnige toekomst Inhoud

Braintrainer

42

Kiezen voor het kleinste leed

44

Universiteit Leiden Pil voor paling



Vrije Universiteit Amsterdam



Erasmus Universiteit Rotterdam



Radboud Universiteit Nijmegen



Technische Universiteit Delft



Universiteit Utrecht



Wageningen Universiteit



Vereniging van Universiteiten

46

Groot licht

48

Paardenmiddel

50

Dancing with the stars

52

Golven klieven

54

Bedwinger van giganten

56

Biologische klok loopt voor

58

Kennis klaarmaken voor gebruik

60

3

Universiteit:

www.utwente.nl

Valorisatie:

www.kennispark.nl

Partner:

www.smartsigns.nl

UT wijst de weg in gebouwen

Waarheen leidt de weg?

ren. Uiteindelijk is het gelukt om het systeem

gramma bevindt zich in twee gebouwen van

aan de praat te krijgen.

de Twentse universiteit zelf. Bij binnenkomst melden alle bezoekers zich aan de balie. Daar

Één van de betrokken onderzoekers, Maria

wordt hun naam en bestemming in de com-

Lijding, durfde het aan om de technologie op

puter gezet. Tevens ontvangen ze een soort

de markt te brengen. Eerst verkende zij de tech-

sleutelhanger die de boodschap uitzendt ‘ik

nologische haalbaarheid en het marktpotenti-

ben sleutelhanger x’. Als de bezoekers op weg

eel. Toen die goed bleken, richtte zij in 2008

van de Universiteit Twente bedacht slimme bordjes die bezoekers snel

gaan, passeren ze steeds intelligente bordjes

het Smart Signs Solutions op. Van de subsidie

door gebouwen loodsen.

die de sleutelhanger herkennen. De bordjes

die zij ontving van technologiestichting STW

combineren de code van de sleutelhangers

betaalt ze nu zes softwareontwikkelaars. Drie

Snel de weg vinden, wordt steeds belangrijker. Niet alleen voor auto­ mobilisten, maar ook voor bezoekers van gebouwen. Een onderzoekster

met de gegevens in de computer en geven ver-

daarvan wonen uit Paraguay. ‘In 2008 kon ik in

Veel mensen vinden grote gebouwen zoals

wimpel je zo’n vraag niet af, maar haar beant-

volgens aanwijzingen van het soort ‘bezoeker

Nederland geen geschikte kandidaten vinden.

luchthavens, ziekenhuizen of hotels vervelend.

woorden kost wel tijd. Onlangs is berekend dat

x, sla hier linksaf’. Zulke aanwijzingen worden

Mijn moeder komt uit Paraguay en ik heb daar

Ze voelen zich er verloren, weten niet waar ze

de medische staf in een gemiddeld ziekenhuis

steeds aangepast aan de voorbijgangers, maar

een neef wonen die informaticus is. Hij vond

heen moeten. De wegwijzers zouden moeten

elk jaar ongeveer vier mensjaren kwijt is aan dit

ook aan veranderingen in het gebouw. Als een

voor mij drie freelancers die perfect passen

helpen, maar hun aantal maakt de verwarring

soort dienstverlening.

bepaalde route geblokkeerd is, bijvoorbeeld

in het profiel.’ Maar sinds 2009 is de arbeids-

door werkzaamheden, geeft het systeem auto-

markt veel minder gespannen. De drie nieuwste

matisch andere aanwijzingen.

medewerkers van het bedrijf wonen en werken

vaak alleen maar groter. Baliemedewerkers zijn

4

Een paradepaardje van het onderzoekspro-

vaak moeilijk te vinden, hebben het te druk of

Hoe zorg je er nu voor dat bezoekers snel hun

weten van niets. Daar sta je dan.

eigen weg vinden in grote gebouwen? Het

dus gewoon in Nederland.

antwoord komt van de Universiteit Twente. Daar

Zo’n systeem maken, is nog niet eenvoudig.

Niet alleen bezoekers worstelen met de ondui-

startte in 2004 het onderzoeksprogramma Smart

De grootste uitdaging was dat het netwerk

De eerste klant heeft zich al gemeld. Een kin-

delijkheid die heerst in grote gebouwen. De

surroundings. Samen met bedrijven als Philips,

niet bestuurd mocht worden vanuit één

derziekenhuis heeft het systeem aangeschaft

mensen die er werken, hebben er ook last van.

Thales en Océ zoekt de UT mogelijkheden om de

centrale computer want dat zou botsen met

zodat de staf en patiëntjes zelf kunnen bepalen

Zij worden continue gestoord door publiek dat

(bebouwde) omgeving slimmer te maken. Daar-

de privacy van bezoekers. Dus werd gekozen

wat er op de deurbordjes staat. ‘Denk aan een

de weg kwijt is. ‘Ik ben op zoek naar afdeling

bij kun je denken aan een slim parkeerterrein dat

voor sensoren die zelf een klein computertje

boodschap of een medische indicatie.’

x. Kunt u me vertellen waar dat is?’ Natuurlijk

individuele auto’s naar vrije plekken loodst.

bevatten en onderling kunnen communice-

5

Verzachtende omstandigheden Iedereen is het erover eens: Nederland moet meer innoveren. Maar innovatie wordt nog vaak gezien als het ontwikkelen van harde, technische kennis. Daardoor doen bedrijven zichzelf tekort en laten ze kansen liggen. De Erasmus Universiteit wil dat veranderen.

www.eur.nl

Valorisatie:

www.eur.nl/informatie_voor/bedrijven/kto/

Partner:

www.erasmusinnovatiemonitor.nl

EUR zet sociale innovatie op de agenda ICT-systemen is één ding, maar het gaat erom

beteren en kunnen komen tot vernieuwende

wat je ermee doet.’ Kennis creatief gebruiken

producten en diensten.

en er nieuwe dingen mee doen – dat is de uit-

 

daging. Om die aan te gaan, moeten bedrijven

Sinds Volberda en de zijn team de eerste Inno-

zich anders organiseren. Volberda noemt dat

vatie Monitor presenteerde, is de aandacht voor

‘sociale innovatie’. Het betekent dat bedrijven

sociale innovatie in Nederland met sprongen

in eigen huis omstandigheden moeten creëren

vooruit gegaan. Het voorlopige hoogtepunt

Zeg ‘innovatie’ en veel mensen denken aan de

verbonden aan de Erasmus Universiteit en doet

waaronder de zachte kanten van innovatie meer

is de oprichting van een centrum voor sociale

nieuwste technische snufjes: aan een mobieltje

al jaren onderzoek naar innovatie. Hij ontdekte

aandacht krijgen.

innovatie in 2006. Bij dat centrum kunnen

met ingebouwde GPS-ontvanger, een televisie

dat harde technologie verantwoordelijk is voor

met led-scherm of een operatierobot. Nog niet

maar 25 procent van het succes van innovaties.

Volberda roept al jaren op tot sociale innovatie.

vatie. Er is onder meer een MKB-krachtcentrale

zo lang geleden gebruikte Philips dit harde

De resterende 75 procent komt op het conto

Tot voor kort was hij een roepende in de woes-

die mensen in het MKB verbindt met ervarings-

beeld van innovatie zelfs als slogan. ‘Philips

van zachtere zaken. ‘’Het succes van TomTom

tijn dus bedacht hij een list en ontwikkelde de

deskundigen en adviseurs. Er is een project

invents for you’ heette het toen. Maar de tijden

is niet de uitvinding van een routeplanner, maar

Innovatie Monitor. Op het eerste gezicht is dat

‘flexibel organiseren’ dat bedrijven helpt om

zijn veranderd en tegenwoordig besteedt

het geschikt maken daarvan voor oudere auto’s.

een normaal onderzoek naar de manier waarop

flexibele vormen van roostering in te voeren.

Philips ook veel aandacht aan de zachte kanten

De technologie van ING-direct is niet zo span-

bedrijven innoveren. Toch levert de monitor

Er is een cao-wasstraat die sociale partners

van innovatie zoals de vormgeving van zijn

nend, maar de manier waarop het op de markt

meer op dan interessante artikelen. Elk bedrijf

helpt om hun collectieve arbeidsovereenkomst

apparaten. Dat ging gepaard met een nieuwe

kwam wèl.’

dat deelneemt, en dat waren er 9000 in 2006,

effectiever en flexibeler te maken. En er is

leus. Sinds 2004 voert het bedrijf ‘Sense and 6

Universiteit:

bedrijven terecht met vragen over sociale inno-

ontvangt een op maat gesneden benchmark

een spel ontwikkeld – Teambrain – dat teams

Innovatie, aldus Volberda, is meer dan techno-

rapport. Daarin worden de bedrijven op een

helpt om na te denken over manieren om hun

logie. ‘Een studie in de dienstensector toonde

aantal kritieke succesfactoren vergeleken met

werkprocessen beter in te richten. In 2008 werd

Als het aan Henk Volberda ligt, volgen meer

aan dat de productiviteit daar achterblijft

concurrerende organisaties. Dat leert bedrijven

de webpagina’s van het centrum ruim 150.000

bedrijven het voorbeeld van Philips. Volberda is

ondanks flinke investeringen in ICT. Nieuwe

hoe zij hun bedrijfsprocessen kunnen ver-

keer bekeken.

simplicity’ in zijn vaandel.

7

Vrachtwagen met schort

www.tudelft.nl

Valorisatie:

www.tudelft.nl/samenwerken

Partner:

www.ephicas.eu

Delftenaren maken opleggers zuiniger gespecialiseerd in materiaalkunde. Hij hielp een

Na de start ging het snel. Het bedrijf trok een

‘plank’ vervaardigen die krom, licht en stevig

commercieel directeur aan, genereerde veel aan-

is. Daarna kon het testen beginnen – eerst in

dacht (tot aan Discovery Channel toe) en won

de windtunnel, naderhand op de weg. Daaruit

in één jaar tijd zes innovatieprijzen. Één van de

Twee Delftse ingenieurs bedachten een manier om het verbruik terug

bleek dat gebruik van de hightech sideskirt

juryrapporten liet geen onduidelijkheid bestaan

te dringen.

het brandstofverbruik met gemiddeld negen

over het waarom. ‘Dit idee heeft alles in zich

procent terugdringt. Op het hele Nederlandse

om op grote schaal toegepast te worden’ aldus

vrachtwagenpark zou dat een uitstoot van hon-

SenterNovem. Luttele dagen vóór het uitbreken

derd miljoen C02 per jaar schelen.

van de kredietcrisis kreeg Ephicas een innova-

Vrachtwagen slurpen brandstof. Elk jaar gebruiken ze ruim zeventien procent van alle diesel en benzine die in Nederland worden verbrandt.

8

Universiteit:

Wegvervoer is een zegen en een plaag. Een

‘Het was een aerodynamisch drama! Veertig

zegen omdat het veel verschillende goederen

tot vijftig procent van de totale luchtweerstand

op veel verschillende plaatsten doet belanden.

kwam van de onder- en achterkant van de

De eerste tests vonden plaats met een wagen van

En een plaag omdat het duur en vervuilend is.

oplegger.’ Om de weerstand te verminderen,

TNT. Dat bedrijf zag de potentie en informeerde

Bouwers van vrachtwagens zijn zich maar al te

onderzocht hij zogeheten sideskirts. Dat zijn

naar de mogelijkheid om alle vrachtwagens

Bij alle successen zitten de broers Van Raem-

goed bewust van deze paradox. Één van hen

een soort planken aan de zijkant van de opleg-

van de vinding te voorzien. En zo besloten de

donck niet stil. Ze werken nu aan een boot tail.

plaatste in 2005 een advertentie om ontwer-

ger. Bestaande sideskirts verhogen de efficiëntie

broers Van Raemdonck een eigen bedrijf op te

Dat is een taps toelopende constructie aan het

pers uit te dagen. De Delftse student lucht- en

nauwelijks, maar met een kromme binnenkant

richten, Ephicas. Daarbij kregen ze veel hulp van

uiteinde van opleggers die het brandstofver-

ruimtevaarttechniek Gandert van Raemdonck

bleek het veel beter te gaan. Van Raemdonck:

de Delftse kweekvijver voor bedrijven Yes!Delft.

bruik met nog eens tien procent kan vermin-

werd erdoor aan het denken gezet. Hij besloot

‘Bij wind van opzij laat de stroming los en

‘Die is cruciaal geweest. De mensen daar en de

deren. En Gandert denkt nog een stap verder.

om zijn afstudeeronderzoek te wijden aan de

ontstaan wervels. Om zijwind te laten plakken

openheid van andere technostarters hebben ons

Hij doet als promovendus onderzoek naar de

aerodynamica van vrachtwagens.

is een krom oppervlak nodig.’

enorm geholpen om het doolhof van de admi-

aërodynamica van stompe voorwerpen. ‘Als we

Om een prototype te vervaardigen riep Gandert

nistratie door te komen. Als je een goed business

daar meer van weten, kunnen we een systeem

Uit simulaties bleek dat vooral de opleggers

de hulp in van zijn broer Hjalmert. Die studeert

plan hebt en een goed team, staan financiers en

maken dat zich aanpast aan windsnelheid,

veel weerstand opleveren. Van Raemdonck:

ook lucht- en ruimtevaarttechnologie, maar is

banken in de rij om je te helpen.’

windrichting en rijsnelheid.’

tiekrediet van de Rabobank. Daardoor werd het mogelijk om de productie ter hand te nemen.

9

Universiteit:

www.rug.nl

Valorisatie:

www.rug.nl/tlg/index

Instituut ISW: www.instituutisw.nl Partners: www.oranjefonds.nl en www.intercultureelcontact.nl

Het nieuwe Babylon

RUG brengt Nederlanders bij elkaar pelijke Ontwikkeling Stimulans (Rijnmond)

het Groningse Instituut voor Intergratie en

hoorden van de training en zochten contact met

Sociale Weerbaarheid (ISW) benaderde met de

Nederlanders krijgen steeds meer te maken met andere culturen.

Van Oudenhoven. Al snel ontstond het plan om

vraag om de training geschikt te maken voor

Meer van hun collega’s, buren en vrienden komen uit andere landen.

de training geschikt te maken voor Nederlandse

alle burgers. Vanuit dat instituut heeft Jacomijn

frontlijnwerkers. En zo ontstond de Intercultu-

Hofstra dertig verschillende maatschappelijke

rele Effectiviteits Training, kortweg IET.

organisaties benaderd om lastige interculturele

Groningse onderzoekers helpen om culturele verschillen te overbruggen.

situaties aan te dragen. Dat moet uiteindelijk Nederland wordt steeds kleurrijker. Mensen

10

contact met Jan Pieter van Oudenhoven, hoog-

Idealiter bestaat de training uit twee delen: een

resulteren in zestig filmfragmenten die betrek-

uit de meest uiteenlopende culturen en landen

leraar crossculturele psychologie aan de Rijks-

digitaal deel en een workshop. Tijdens het digi-

king hebben op alle aspecten van het leven:

vinden er een thuis. Dat is een verrijking, maar

universiteit Groningen. In het verleden heeft

tale deel krijgen deelnemers veertien situaties te

de privé sfeer, het werk en het openbare leven.

het leidt ook tot wrijvingen en ongemakkelijke

Van Oudenhoven onderzoek gedaan naar het

zien waarin iets misgaat met de communicatie

Hofstra: ‘In de vorige versie speelden vooral

situaties. Professionals aan de frontlijn van de

functioneren van Westerse ‘expats’ in Latijns

tussen culturen. Daarop moeten deelnemers

autochtonen de hoofdrol. Omdat de nieuwe

verzorgingsstaat – wijkcoördinatoren, politie-

Amerika. ‘Ik ontdekte dat succesvol opereren

een keuze maken uit vier mogelijke reacties.

training bedoeld is voor alle Nederlanders heb-

agenten, sociaal werkers enzovoort – ervaren

in vreemde culturen afhankelijk is van het bezit

Vervolgens krijgen ze commentaar op hun

ben we nu evenveel filmpjes waarin nieuwko-

dat dagelijks aan den lijve. Zij belanden vaak in

van vijf vaardigheden zoals openheid, empa-

keuze en kunnen ze beginnen aan een tweede

mers de hoofdrol spelen.’

situaties waarbij ze niet weten hoe te reageren.

thie en initiatief.’ Eenmaal terug in Nederland

serie van veertien situaties. Ook deze ronde

Wat moeten ze doen als die mevrouw uit Kame-

ontwikkelde Van Oudenhoven een training op

wordt afgesloten met commentaar. Als de deel-

De komende jaren wordt de training verder

roen haar stem verheft? Of als die knul met

basis van zijn onderzoek. Daarin liet hij ‘expats’

nemers menen dat ze nog wat oefening nodig

ontwikkeld. Hofstra zal de reacties van deelne-

Marokkaanse ouders zijn rug naar hen keert?

oefenen met de vaardigheden die nodig zijn om

hebben, kunnen ze deelnemen aan de work-

mers op de filmpjes nauwgezet evalueren en,

zich in het buitenland staande te houden.

shop. Daarin krijgen ze de kans om hun intercul-

waar nodig, de vragen bijstellen. Als alles goed

turele vaardigheden uitgebreid te oefenen.

gaat, kunnen oude en nieuwe Nederlanders

Organisaties die de sociale samenhang in Nederland willen verstevigen, zijn al jaren op

Drie maatschappelijke organisaties, de stichting

zoek naar mogelijkheden om dit soort situaties

Osmose te Arnhem, het Steunpunt Minderhe-

De eerste ervaringen met Nederlandse IET

te verbeteren. Door een toeval kwamen zij in

den Overijssel, en het Centrum voor Maatschap-

waren zo goed dat het Oranje Fonds in 2007

hun interculturele vaardigheden binnenkort dus helemaal bijspijkeren.

11

Drugskoerier

www.leidenuniv.nl

Valorisatie:

www.luris.nl

Partner:

www.tobbb.com

Leidsche spin-off overwint bloed-brein barrière hadden al klinisch getest en patentvrij op ons

Op dit moment werkt to-BBB ook nauw samen

te wachten. Maar niemand voor ons had dat

met het Nederlands Kanker Instituut en het

Aandoeningen aan de hersenen komen veel voor. Behandelen is moeilijk want

ingezien dus konden we de nieuwe combinatie

Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Met

het brein is goed afgeschermd van zijn omgeving. Een Leidse onderzoeker

patenteren.’

elkaar ontwikkelen de organisaties een nieuw

ontwikkelt een manier om toch medicijnen in de hersenen te smokkelen.

medicijn tegen hersentumoren. Daarvoor Samen met partners uit de Leidse Universiteit

gebruiken ze vooral de Taiwanese technologie.

en het bedrijfsleven richtte Gaillard het bedrijf

De eigen technologie, gebaseerd op het gif van

De hersenen zijn het ingewikkeldste orgaan van

tot hersentumoren. Hun aantal neemt snel toe

to-BBB op om de vinding verder te ontwik-

de difteriebacterie, bleek lastiger te hanteren.

het menselijk lichaam. Omdat ze zo belangrijk

met bijna 100.000 patiënten per jaar. In bijna

kelen. Alles verliep voorspoedig en potentiële

Commercieel directeur Willem van Weperen

zijn, zijn ze extreem goed beveiligd. Tussen ons

alle gevallen is een behandeling met medicijnen

afnemers en investeerders toonden al snel

van to-BBB. ‘Die methode zit nog wel in de

brein en de buitenwereld zitten een dikke laag

onmogelijk. Die worden namelijk gestopt bij

interesse. En toen ontdekte Gaillard en zijn

pijplijn, maar het veiligheidsprofiel is lastiger

botten en vliezen. Die zorgen ervoor dat allerlei

de zogeheten bloed-brein barrière – een laag

team dat een Taiwanese onderzoeksorganisa-

om commercieel te ontwikkelen. Na herhaalde

zaken uit de buitenwereld – nagels, tanden,

van aaneengesloten endotheelcellen die maar

tie een nog elegantere techniek had bedacht.

toediening kan het difterie-eiwit namelijk aller-

giffen, bacteriën, virussen enzovoort – niet bij

enkele specifieke stoffen laat passeren. En daar

Zij had minuscule vetbolletjes – liposomen –

lei lichaamsreacties gaan geven. Bovendien is

onze hersenen kunnen komen. Dat is natuurlijk

horen de meeste medicijnen niet bij.

ontwikkeld waarin medicijnen verpakt kunnen

het moeilijker op grote schaal te produceren en

worden. De buitenkant van de vetbolletjes was

te testen op werkzaamheid en veiligheid.’

fantastisch, maar de stevige beschermingswal

12

Universiteit:

rond ons brein heeft ook een nadeel. Want

Pieter Gaillard, een Leidse onderzoeker, zoekt

gecoat met glutathion, een stof die door de

als er onverhoopt iets misgaat in de herse-

al langer naar manieren om medicijnen het

bloed-brein barrière kan dringen. ‘Zo dringen

De toepassing in de strijd tegen hersentumoren

nen – een beroerte, Alzheimer, kanker – is het

brein binnen te smokkelen. Hij ontdekte dat

de medicijnen uit de liposomen als een Paard

is volgens Van Weperen pas het begin. ‘Het

moeilijk ingrijpen.

een niet-giftige variant van het gif van de difte-

van Troje de hersenen binnen. Voordat farma-

mooie is dat de liposomen in principe gevuld

riebacterie door de barrière kan dringen. En hij

concerns er lucht van hadden gekregen hebben

kunnen worden met een scala aan geneesmid-

De laatste jaren gaat er steeds vaker iets mis.

realiseerde zich ook dat het betreffende eiwit

wij er een exclusieve licentie op kunnen nemen.

delen, variërend van cytostatica en virusrem-

De Hersenstichting heeft becijferd dat in 2005

kan dienen als vehikel om eiwitten door de

Nu sluiten wij met deze partijen overeenkom-

mers tot alzheimermedicijnen.’ Voor patiënten

bijna zes miljoen Nederlanders leden aan een

bloed-brein barrière te loodsen. ‘Tot onze ver-

sten om de technologie uit te testen op hun

over de hele wereld gloort dus hoop.

hersengerelateerde aandoening: van migraine

bazing lagen veel componenten die we nodig

geneesmiddelen.’

13

Universiteit: www.tue.nl

Hello sunshine!

Valorisatie:

www.tue.nl/ondernemen

Partner:

www.otb-solar.com

TU/e verbetert rendement zonnecellen herstellen. Beide effecten zijn cruciaal voor het

Zo hebben wij ons hoofd vrij voor de industri-

verhogen van het rendement van een dit type

alisatie van het proces.’

zonnecel. Hoe beter de coating, hoe hoger het

De zon is de energiebron van de toekomst: schoon, haast onuitputtelijk en

Met de DEPx heeft OTB Solar een bijzondere machine in huis. Je kunt er niet alleen heel

overal verkrijgbaar. Maar zonne-energie is nog duur – in elk geval duurder

De techniek waarop de DEPx berust, werd

dunne laagjes siliciumnitride mee aanbrengen,

dan energie die wordt opgewekt uit fossiele brandstoffen. De Technische

uitgevonden, onderzocht en ontwikkeld in de

maar je kunt dat ook heel snel doen. Op dit

Universiteit Eindhoven heeft in samenwerking met het bedrijf OTB-Solar

groep Plasma & Materials Processing, onder

moment is de machine zelfs de snelste wereld-

leiding van Richard van de Sanden en zijn

wijd. En dat slaat aan. Breddels: ‘De laatste

voorganger Daniel Schram, beide hoogleraren

vier jaar is onze omzet met sprongen vooruit

aan de Technische Universiteit Eindhoven. Een

gegaan. OTB heeft momenteel vijftig machines

patent werd aangevraagd en voor het vervaar-

in de markt staan en wil dat aantal de komende twee jaar verdubbelen.’

de productietechnologie verbeterd om het rendement van zonnecellen te verhogen en draagt zo bij aan de strijd tegen klimaatverandering. Zonnecellen krijgen een steeds hoger rende-

wafers per uur doorheen, alweer bijna twee keer

digen van zonnecelproductiemachines werd

ment en worden steeds goedkoper. Maar dat

zo veel als bij de vorige. En dat aantal willen we

een licentie verleend aan OTB Solar. Daarop

gaat niet zomaar: wereldwijd moeten producen-

alleen nog maar verder verhogen.’

volgde een intensieve samenwerking waarbij

OTB en de TU/e hebben voor de komende jaren

ten er hard voor werken. OTB Solar is één van

14

rendement.

beide partijen elkaar goed aanvulden. ‘De

een gezamenlijke roadmap ontwikkeld. En er

hen. Dit Eindhovense bedrijf telt ongeveer 250

In het hart van de machines die OTB Solar

mensen van OTB deden de engineering’, aldus

komen ongetwijfeld nieuwe ideeën bij. Zoals

werknemers en levert de machines waarmee

produceert, bevindt zich een bijzondere een-

Van de Sanden. ‘Die konden met de onder-

het idee om glas te gebruiken in plaats van sili-

anderen zonnecellen maken. Dat zijn grote

heid: de DEPx. Die brengt een heel dun laagje

zoeksresultaten aanpassingen aan de machine

cium. ‘Dat zou wel eens heel interessant kun-

apparaten van zo’n zeventig meter lengte. Aan

siliciumnitride aan op de zonnecellen. Dat is

doen om het commercieel te maken. In de

nen worden’, vertelt Breddels. ‘Silicium is een

de voorkant gaan de zogeheten wafers – plak-

belangrijk want het laagje maakt het oppervlak

industrie moet zo’n machine non-stop blijven

duur materiaal, glas is veel goedkoper. Het idee

ken amorf silicium – erin en aan de achterkant

van de zonnecel minder spiegelend. Daardoor

draaien, anders dan op de universiteit.’ ‘Wat

zit nu in de brainstormfase, maar het zaadje is

rollen de zonnecellen eruit. Dr. Paul Breddels,

kan de cel meer van het invallende licht gebrui-

wij van de TU/e meekregen, was fundamentele

al geplant. Ook daar kunnen we de hulp van de

directeur van OTB Solar, is trots op zijn machi-

ken. Bovendien vergroot het laagje het vermo-

kennis’, voegt Breddels toe. ‘Over plasmafy-

TU/e goed bij gebruiken.’

nes. ‘Bij de nieuwste generatie gaan er 2400

gen van de cel om defecten in het silicium te

sica, het karakteriseren van zonnecellen.

15

Universiteit: www.ou.nl

Een andere kant opgaan In Nederland hebben steeds minder mensen een baan voor het leven. Werknemers staan dus steeds vaker voor de vraag wat hun volgende

Valorisatie:

www.ou.nl/loopbaanuniversiteit

Partner:

www.loyalis.nl

OU helpt werknemers nadenken over hun loopbaan helderheid. Help ze om de mogelijkheden waar-

zo erg want dat kan ook thuis aan z’n eigen

over ze beschikken stap voor stap te overden-

computer gebeuren. Enkele dagen later ont-

ken en veel van hen komen er wel.

vangt Jef een rapport via de email. Daaruit blijkt

stap gaat worden. Samen met verzekeraar Loyalis ontwikkelde de Open Universiteit een instrument om hun daarbij te helpen.

dat een andere taakinvulling of bijscholing niet Zo ontstond het idee van de loopbaanrotonde.

voor de hand liggen. Op zoek gaan naar een

Op die rotonde kunnen werknemers in principe

andere functie is wèl aantrekkelijk.

drie afslagen nemen: of ze kunnen kiezen voor ‘Wat wil ik later worden?’ was vroeger een vraag

contact met Loyalis, de private verzekerings-

aanpassing van hun bestaande functie, of ze

Met dit rapport onder de arm gaat Jef weer

voor kinderen. Maar tegenwoordig breken

poot van APG. Dat bedrijf helpt werknemers na

kunnen investeren in hun eigen kwaliteiten,

op gesprek bij z’n loopbaanadviseur. Samen

steeds meer volwassenen zich er het hoofd

te denken over hun toekomst: na hun pensione-

of ze kunnen zoeken naar een baan buiten het

besluiten ze dat hij inderdaad op zoek gaat

over. Neem nu Jef, een vijftiger uit het zuiden

ring maar ook daarvoor.

bedrijf. Om te bepalen welke afslag geschikt is

naar een nieuwe werkgever. Op aandringen van

voor de persoon in kwestie is veel informatie

z’n adviseur kijkt Jef niet alleen naar functies

van het land. Hij is een facilitair manager en

16

werkt al twintig jaar voor dezelfde gemeente.

Bij Loyalis ontmoet Jef een loopbaanadviseur.

nodig. Die wordt verzameld met behulp van

als facilitair manager. Uit de rapportage blijkt

Nu de zoveelste reorganisatie voor de deur

Na het tweede gesprek krijgt hij een inlogcode

online vragenlijsten. Die zijn heel divers: ze

dat hij met zijn ervaring op veel meer plek-

staat, wil hij wel eens wat anders.

voor een nieuw computerprogramma: de Loop-

kunnen gaan over zaken als eerder verworven

ken terecht kan. Dat blijkt een gouden tip. Jef

baanrotonde. Dat is ontwikkeld door onderzoe-

competenties, taakbelasting, werk en privé

herinnert zich dat hij vroeger altijd in de zorg

Normaal gesproken zou Jefs beslissing veel

kers van de Open Universiteit. Zij hebben de

balans, loopbaanoriëntatie, leervermogen,

heeft willen werken en houdt z’n ogen dus goed

voeten in aarde hebben. Want hoe komt hij er

nieuwste inzichten op het gebied van compe-

motivatie enzovoort.

open. Enkele maanden later kan hij aan de slag

snel achter wat hij wil en kan? En hoe krijgt hij

tentiemanagement, arbeidsmarktvraagstukken

vlug zicht op de lokale en regionale arbeids-

en personeelsmanagement op een rijtje gezet.

Samen met z’n loopbaanadviseur heeft Jef

markt? Maar gelukkig heeft hij een geschikte

Daarbij ontdekten ze dat mensen die nadenken

bepaald welke vragenlijsten hij moet invullen.

baas die met hem meedenkt. Hij brengt Jef in

over hun werk het meest geholpen zijn met

Dat invullen kost wel wat tijd, maar dat is niet

als manager bij jeugdzorg.

17

Universiteit: www.wur.nl

Verkeer als water In Erp (Noord-Brabant) deelde de regionale weg het dorp letterlijk en figuurlijk in tweeën. Één partij wilde een rondweg om de verkeersdrukte in het dorp te

www.wetenschapswinkel.wur.nl

Partner:

www.erpalert.nl

Wageningen UR vermindert verkeersdrukte in dorp Daarna gingen de onderzoekers langs bij inge-

Erp. Die conclusie werd in de herfst van 2007

nieursbureaus die hadden meegewerkt aan de

voorgelegd aan wethouder Jan van Burgsteden.

plannen voor de rondweg. Uit die gesprekken

Hij nam het advies serieus en legde het voor

verminderen. Een andere partij was daar tegen omdat de rondweg het land­

bleek dat er zeker tien alternatieven waren voor

aan een klankbordgroep. Van Burgsteden:

schap zou aantasten. De Wetenschapswinkel van Wageningen Universiteit, on­

de rondweg. Gewapend met die kennis gingen

‘Daarin zaten ook vertegenwoordigers van

de onderzoekers aan het rekenen. Daarbij

alle politieke partijen. Maar er werd binnen

gebruikten zij een model dat ervan uitgaat dat

deze groep geen politiek bedreven. Iedereen

derdeel van Wageningen UR, werd erbij geroepen en kwam met een oplossing.

18

Valorisatie:

verkeer zich gedraagt als water: het zoekt het

heeft deelgenomen met de intentie om eruit

Door het plaatsje Erp loopt een weg die in de

Om de impasse te doorbreken, klopte de Ver-

punt van de minste weerstand. Anders dan

te komen en dit dossier eindelijk tot een goed

loop der jaren steeds drukker werd. Sluipver-

eniging Erp Alert aan bij de Wetenschapswin-

ingenieursbureaus eerder hadden gedaan,

einde te brengen.’

keer dat naar de snelweg wil en vrachtverkeer

kel van Wageningen Universiteit. Een team van

betrokken de onderzoekers de hele regio in

bestemd voor het Erpse industrieterrein waren

vier onderzoekers onder leiding van Derk Jan

hun berekeningen en niet alleen de knelpunten.

Na een gedegen voorbereiding besloten B&W

de oorzaak. Om de doorgaande weg te ontlas-

Stobbelaar ging aan de slag. Zij gingen eerst in

Stobbelaar: ‘De schaal van het modelnetwerk

in de herfst van 2008 om de geplande rondweg

ten, besloot de gemeente in 2004  een rondweg

gesprek met bewoners om een beeld te krijgen

is bepalend voor de uitkomst en die schaal is

af te blazen en de oplossing van de Stobbelaar

aan te leggen langs de noord- en oostkant van

van de grootste knelpunten. Ook vroegen ze

meestal niet gemeentegrensoverschrijdend.

c.s. over te nemen. Veel betrokkenen reageer-

Erp. Dit besluit zou de gemeenschap splijten.

bewoners naar hun ideaalplaatje. Dat leverde

Ook in Erp zijn inmiddels vele rapporten vanuit

den instemmend. Zo ook Mari Biemans, finan-

Burgers kwamen in verzet en richtten de Ver-

een lijst van vier wensen op. De oplossing

deze optiek geschreven.’

cieel directeur bij Van den Bosch Transporten

eniging Erp Alert op. Die meende dat een rond-

moest leiden tot vermindering van de overlast,

weg het landschap zou aantasten en tot meer in

verhoging van de veiligheid, verbetering van

Nadat de onderzoekers alle alternatieven

‘Wij zijn er blij mee. Het betekent in elk geval

plaats van minder verkeer zou leiden. Maar er

de bereikbaarheid en bescherming van de

hadden doorgerekend, kwam er één duidelijke

ontlasting van al het industrieverkeer door Erp.’

kwam ook een tegenbeweging. De groepering

landschapskwaliteit.

winnaar uit de bus. Dat was een combinatie

in Erp. In het Brabants Dagblad liet hij weten:

Hoezo Erp rustig? stond op en pleitte juist vóór

van een insteekweg naar het industrieterrein en

aanleg van de rondweg.

verkeersremmende maatregelen in de kom van

19

Alles stroomt De meeste chemische processen vinden nu nog plaats in gigantische reactorvaten die steeds gevuld en geleegd moeten worden. Veel chemici

Universiteit:

ww.ru.nl

Valorisatie:

www.ru.nl/valorisatie

Partner:

www.futurechemistry.nl

Radboud Universiteit Nijmegen brengt chemie van de toekomst dichterbij derzoek zetten zij hun eigen ‘microreactoren’ in

hoeveelheden te produceren. Chemische con-

elkaar. Dat zijn kleine glazen plaatjes waarin ze

cerns als Bayer of Hoechst wilden daar niet aan

minuscule kanaaltjes etsten. Door die kanaal-

– de stap was te groot. Voor de apparaten Van

tjes kunnen ze stoffen naar keuze pompen met

Nieuwland en Koch hebben ze wel interesse. Op

een apparaat dat ze ‘FlowStart’ noemden. ‘Een

de grote instrumentenbeurs Achema van 2009

dromen ervan om dit proces te vervangen door één continu proces.

klein glasplaatje vervangt een heel chemisch

trok hun stand meer dan 200 geïnteresseerden.

Twee Nijmeegse onderzoekers hebben die droom dichterbij gebracht.

testlaboratorium – dat is in het kort ons concept’

Koch verklaart dit uit het feit dat de FlowStart en

aldus Koch.

de FlowScreen het gat tussen het laboratorium en de productiehal dichten. ‘We zijn een nieuwe

Wie herinnert zich niet de proefjes op de mid-

soort narigheid te voorkomen, dromen chemici

Echt nieuw is de FlowScreen, een tweede

schakel tussen de scheikundige die in zijn witte

delbare school waarbij je snufjes van een en

al jaren van chemische processen die plaatsvin-

apparaat dat Nieuwland en Koch ontwikkelden.

jas in het lab staat en de chemische ingenieur

ander oplost in een Erlenmeyer? Die verwarm

den in pijpleidingen in plaats van reactorvaten.

Dit nieuwe apparaat maakt het mogelijk om flow

die de productie in een hele fabriek ontwerpt.’

je boven een Bunsenbrander en na een tijdje zie

Het eindproduct kun je het aan het eind van de

chemie op geautomatiseerde wijze te gebruiken.

je de kleur veranderen – de chemische reactie

leiding opvangen en afvoeren voor de verkoop.

Nieuwland: ‘Het testen van nieuwe moleculen

Om hun producten aan de man te brengen,

had plaatsgevonden. Veel chemische fabrieken

Deze nieuwe aanpak heet flow chemie en heeft

gebeurt nog vaak op een traditionele manier,

hebben Nieuwland en Koch intussen het bedrijf

werken nog steeds zo: zij laten hun chemische

als voordeel dat je chemische processen beter

stap voor stap. In onze apparaten is het een

‘FutureChemistry’ opgericht. Daarvoor heb-

processen plaatsvinden in afgesloten reactor-

onder controle kunt houden. Als er iets mis

volcontinu proces dat we met onze software

ben ze onder meer steun ontvangen van de

vaten. Nadat de benodigde ingrediënten zijn

dreigt te gaan, kun je namelijk ingrijpen: meer

kunnen finetunen en optimaliseren.’

Participatiemaatschappij Oost Nederland, het

toegevoegd, gaat het proces van start. En als

of minder van de ene stof toevoegen, het tempo

alles goed gaat, kun je de gewenste stoffen

verhogen of verlagen enzovoort. Bij processen in

De apparaten die Nieuwland en Koch ontwikkel-

SKE-project KERN (Kennis Exploitatie Radboud

naderhand uit het vat scheppen.

reactorvaten is dat veel moeilijker.

den, zijn zeer geschikt voor onderzoek, bijvoor-

Nijmegen). De contracten met de eerste afne-

beeld in de farmaceutische industrie. En daarin

mers zijn al getekend. Onder hen bevindt zich

20

Fraunhofer Instituut (de Duitse TNO) en het

Maar soms gaat het ook mis en dan kun je de

Twee Nijmeegse chemici, Pieter Nieuwland

schuilt ook hun kracht. Duitse ondernemingen

Schering Plough, het bedrijf dat de farmacietak

hele partij weggooien. Of erger nog: dan ontploft

en Kaspar Koch hebben deze droom een stap

hebben al eerder microreactoren op de markt

van AkzoNobel overnam.

het reactorvat en zit je met de brokken. Om dit

dichterbij gebracht. Tijdens hun promotieon-

gebracht, maar die waren bedoeld om grote(re)

21

Spraakontwarring

Universiteit:

www.uvt.nl



www.uvt.nl/ticc

Valorisatie:

www.uvt.nl/valorisatie

Partner:

www.ubi.com

UvT helpt beheersing Nederlands verbeteren Om alleen de echte basiswoorden of lemma’s

Uit de lijst die toen ontstond, kozen Van den

over te houden, gebruikten ze het computer-

Bosch en Daelemans 20.000 woorden voor

programma ‘Tadpole’ dat ze al eerder hadden

‘My Word Coach’. Zeldzame woorden werden

ontwikkeld. Van den Bosch: ‘Tadpole verwerkt

geselecteerd voor de moeilijkste niveaus, veel

op een snelle computer zo’n 10.000 woorden

voorkomende woorden kwamen terecht in de

is, pluk je niet zomaar van de plank. Samen met een Vlaamse collega schoot

per seconde. Het taggen kostte in totaal dus

gemakkelijke niveaus. Daelemans: ‘Dat was erg

Antal van den Bosch, hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg, te hulp.

zo’n 1000 uur. Die taak hebben we verdeeld

moeilijk en subjectief; het verschil tussen een

over een paar computers.’

niveau 1 en niveau 20 woord is erg duidelijk, dat

Gamefabrikant Ubisoft wilde zijn brain trainer ‘My word coach’ uitbrengen op de Nederlandse markt. Maar de database van zo’n 20.000 woorden die nodig

tussen een niveau 15 en 16 woord is onmogelijk Enkele jaren geleden bracht gamefabrikant

den Bosch, hoogleraar ‘Geheugen, taal en

Nadat Tadpole z’n werk had gedaan, lieten

in te schatten, we hebben dus vaak ook de sta-

Ubisoft het programma ‘My word coach’ op

betekenis’ aan de Universiteit van Tilburg. Hem

Van den Bosch en Daelemans hun computers

tistiek het laatste woord gegeven.’ Tot slot is de

de markt. Deze brain trainer helpt gebruikers

werd gevraagd om de database van de brain

verder tellen. Ze liepen de verzameling van

selectie nog gecontroleerd door twee neerlan-

hun Engelse woordenschat uit te breiden.

trainer te vullen met grofweg 20.000 Neder-

600 miljoen woorden nog eens door om te

dici om ongewenste woorden en merknamen

Nadat hun beginniveau is vastgesteld, krijgen

landse woorden, geordend naar zo’n twintig

kijken hoe vaak bepaalde woorden voorkomen.

buiten de database te houden.

de spelers in wisselende spelletjes onbekende

moeilijkheidsgraden.

De achterliggende gedachte was dat bekende

woorden voorgeschoteld. De verwachting is dat

22

of gemakkelijke woorden vaak voorkomen en

Dankzij de inspanningen van Van den Bosch

ze elke dag vier of vijf nieuwe woorden leren als

Samen met zijn Vlaamse collega Walter

onbekende of moeilijke woorden maar zelden.

en Daelemans kon Ubisoft ‘My word coach’ in

ze het spel dagelijks twintig minuten spelen.

Daelemans ging Van den Bosch aan het werk.

Van den Bosch: ‘Een topwoord als economie

korte tijd op de markt brengen. En met succes.

Door eerder onderzoek hadden zij toegang

komt ongeveer 374.000 keer voor (of gemid-

Vlak na zijn lancering in het voorjaar van 2008

‘My word coach’ werd snel een succes en

tot een verzameling teksten van 600 miljoen

deld eens per 1500 woorden), terwijl een woord

behoorde de brain trainer tot de tien beste ver-

Ubisoft besloot om het ook in het Nederlands

woorden. Uit die massa moesten ze eerst alle

als xylograaf (houtsnijder) maar één keer voor-

kochte computerspellen van Nederland.

uit te brengen. Een middagje zoeken op het

dubbelingen verwijderen. De woorden ‘groter’

komt in de hele verzameling. Naast xylograaf

internet bracht hen in contact met Antal van

en ‘grootst’ bijvoorbeeld komen van ‘groot’.

zijn er tienduizenden andere woorden die maar één of twee keer voorkomen.’

23

Universiteit: www.maastrichtuniversity.nl Valorisatie: www.maastrichtuniversity.nl/web/Main1/ Onderzoek/ValorisatieOndernemerschap.htm Partner:

www.beter.com

UM helpt ziekteverzuim verminderen

Plezier in je werk

teur van ABN AMRO Arbo Services (AAAS).

en getest in een kantooromgeving: bijna 4000

Zijn interesse was meteen gewekt: ‘Wij waren

medewerkers van een bank vulden de vragen-

al jaren op zoek naar een objectief instrument

lijst in. Dat gebeurde uitdrukkelijk op vrijwillige

om verzuim te voorkomen. Dit was dus een

basis. Gladys Tjin A Ton, namens AAAS betrok-

mooie kans.’ Berkouwer greep naar de telefoon

ken bij de proef, benadrukt dat ook de uitslag

en raakte in gesprek met Kant. Na anderhalf

privé blijft. ‘We begrijpen dat het resultaat

uur praten waren ze eruit: ze gingen samen

potentieel bedreigend kan zijn. De uitslag komt

De Universiteit Maastricht bedacht een manier om langdurig ziekteverzuim

een instrument ontwikkelen dat vaststelt hoe-

daarom absoluut niet terecht bij de baas.’ Werk-

terug te dringen.

veel risico medewerkers lopen om langdurig

nemers met een hoge score worden wel gebeld

ziek te worden.

door de arbodienst. Tjin A Ton: ‘We hebben

Door de vergrijzing zijn er in Nederland steeds minder handen om al het werk te doen. Toch zitten veel medewerkers langere tijd ziek thuis.

bewust gekozen voor een telefonische benade-

24

Ziek zijn is niet leuk – niet voor de zieken zelf,

verschillende bedrijven en organisaties werden

AAAS en Universiteit Maastricht besloten

ring zodat we de uitslag kunnen toelichten en

maar ook niet voor hun collega’s, klanten of

vier jaar lang gevolgd. Die studie, bekend als de

zich eerst te richten op de kantoorsector. Kant

mensen kunnen stimuleren om een afspraak te

werkgevers. Toch zijn veel werknemers lang-

Maastrichtse Cohort Studie, bood veel inzicht

vertaalde zijn onderzoeksresultaten in een lijst

maken met de bedrijfsarts.’

durig ziek. Aanpakken is lastig want langdurig

in de belangrijkste risicofactoren van langdurig

met 34 vragen. Zo wordt bijvoorbeeld gevraagd

ziekteverzuim heeft veel verschillende oorza-

ziekteverzuim. Die bleken flink te verschillen.

‘Bent u momenteel in behandeling van een

Die aanpak had succes. In vergelijking met een

ken. Daardoor is het moeilijk terug te beïnvloe-

Kant: ‘De setting in de industrie, de zorg of het

arts?’ of ‘Heeft er in het afgelopen half jaar een

controlegroep daalde het langdurig verzuim

den: de laatste jaren schommelt het ziektever-

onderwijs is totaal anders dan in een kantoor-

traumatische gebeurtenis plaatsgevonden in uw

onder de benaderde risicogroepen met 35

zuim steeds tussen de vier en vijf procent.

omgeving. De lading van de conflicten kan

directe omgeving?’. De antwoorden moesten

procent. Berkouwer: ‘Wij hebben fors geïnves-

anders zijn, het verzuimgedrag is anders, net

worden vertaald in een eenduidig risicoprofiel.

teerd in de Balansmeter, maar het is meer dan

Juist omdat langdurig ziekteverzuim zo ongrijp-

als de klantcontacten. Kortom: het samenspel

Dat was niet gemakkelijk want de verschillende

de moeite waard geweest. We zijn nu bezig

baar is, doet IJmert Kant van de Universiteit

van de factoren varieert en daarmee het risico.’

factoren moesten tegen elkaar afgewogen wor-

om de Balansmeter door te ontwikkelen en in

den. Kant: ‘Onze rekenmodule is dus ingewik-

te zetten bij geïnteresseerde werkgevers. Een

Maastricht er al jaren onderzoek naar. Met steun van onderzoeksfinancier NWO startte hij

Toen het onderzoek al een tijdje liep, wijdde

keld en niet te vergelijken met de berekening

mooi voorbeeld van een geslaagde ontmoeting

in 1998 een onderzoek naar vermoeidheid bij

het ANP er een bericht aan. Dat trok de aan-

van een test zoals je aantreft in de Viva.’

tussen markt en wetenschap.’

werknemers. Ruim 12.000 werknemers van 45

dacht van Ate Berkouwer, commercieel direc-

De vragenlijst werd de Balansmeter gedoopt

25

Soep oplossen

Universiteit:

www.uva.nl

Valorisatie:

www.uva.nl/bureaukennistransfer

Partner:

www.arcadis.nl

UvA bestrijdt blauwalgen aquaria was al bekend dat vissen en water-

dat al gedaald met een factor tien. Na twee

planten geen last hebben van de stof zolang

weken waren er nog maar 3 miljoen blauwalgen

de dosis maar laag blijft. Matthijs en Visser

per liter over. Projectleider Renée Talens van

telden die één en één op en realiseerden zich

Arcadis: ‘Wij hopen dat de blauwalgen zo’n

zich meer waagt. Samen met ingenieursbureau Arcadis bedacht de UvA

dat ze met waterstofperoxide een specifiek

tik hebben gehad dat ze de rest van de zomer

een manier om het probleem aan te pakken.

bestrijdingsmiddel tegen blauwalgen in handen

wegblijven.’ Voor de zwemmers was de proef

hadden dat ander leven spaart.

sowieso geslaagd. Omdat er minder dan 200

Tijdens hete zomers veroorzaken blauwalgen veel overlast in zwemplassen. Dan veranderen zij het water in een groene soep waarin geen zwemmer

miljoen blauwalgen in elke liter water zaten,

26

Blauwalgen behoren tot de oudste organismen

funest voor waterplanten en vissen want die

Om het idee te kunnen toepassen, zocht de

werd het zwemverbod al na enkele dagen

op aarde. Eigenlijk zijn het geen algen maar

krijgen dan te weinig zuurstof. Het is ook ver-

UvA contact met ingenieursbureau Arcadis. Dat

opgeheven.

bacteriën die al zo’n 3,5 miljard jaar geleden

velend voor dieren op het land en in de lucht.

bouwde een speciale boot met slangen die tot

bestonden. Zij waren de eersten die met zon-

Blauwalgen bevatten namelijk gifstoffen die de

op de bodem van een plas reiken. Via die slan-

Na de succesvolle proef heeft Arcadis met de

licht suikers en zuurstof wisten te vormen uit

lever beschadigen, zenuwen verlammen of de

gen wordt het sterk verdunde waterstofperoxide

UvA octrooi aangevraagd op de peroxidetech-

water en CO2 – een kunststukje waarmee ze de

huid aantasten. Daarom kondigen provincies

homogeen in het water gebracht. Na overleg

nologie. Talens: ‘Dit was een eerste experiment

ontwikkeling van al het overige leven mogelijk

zwemverboden af als er te veel blauwalgen in

met de gemeente Veendam en het Waterschap

en we zijn blij dat het gelukt is. We gaan dit

maakten.

het water zitten.

Hunze en Aa’s werd de technologie in de zomer

verder uitwerken zodat we de blauwalgen nog

van 2009 getest in de Koetshuisplas. Deze

effectiever kunnen aanpakken.’ Wat Matthijs

Zo dankbaar als we blauwalgen mogen zijn

Hans Matthijs en Petra Visser van de Univer-

recreatieplas werd al een tijd lang geteisterd

betreft, mag de volgende test in het Gooimeer

voor hun vroegere werk, zo grondig willen we

siteit van Amsterdam doen al jaren onderzoek

door grote hoeveelheden blauwalgen.

gebeuren naast zijn woonplaats Almere. ‘Dat

ze nu weleens vervloeken. Blauwalgen hebben

naar blauwalgen. Daarbij ontdekten ze dat

gasblaasjes in hun cellen en op hete zomer-

blauwalgen zeer gevoelig zijn voor waterstof-

De test verliep zeer voorspoedig. Voor de

groot gebied. Ik rij er bijna elke dag overheen

dagen gaan ze drijven waardoor het waterop-

peroxide – hetzelfde goedje dat je bij de drogist

ingreep zaten er 600 miljoen blauwalgen in

en dan zie ik grote plekken liggen. Daar zou ik

pervlak verandert in een groene brij. Dat is

koopt als mondspoeling. Uit onderzoek in

elke liter zwemwater, maar na drie dagen was

best mee aan de gang willen.’

is toch een droom, want het gaat om een heel

27

Universiteit:

www.uu.nl

Valorisatie:

www.uu.nl/onderzoekenmaatschappij

Partner:

www.shell.com

Onderzoek: www.uu.nl/nl/faculteiten/geesteswetenschappen/ Onderzoek/onderzoekinstituten/ogc

Universiteit Utrecht schrijft geschiedenis

In de olie Heel de twintigste eeuw dreef de wereldeconomie op olie. En op Koninklijke Shell, één van de grootste olieconcerns ter wereld. De Universiteit Utrecht werd gevraagd de geschiedenis

eigen werknemers en gepensioneerden. De boe-

over de hele wereld. Joost Jonker, onderzoeker

ken die beschikbaar waren voor de boekhandel

aan de UU: ‘We zijn uitgegaan van een concep-

gingen als warme broodjes over de toonbank.

tuele benadering. Het verhaal heeft een logica gekregen door het te plaatsen in een bredere

Gevraagd naar het geheim achter het succes

economische en sociale context.’

van Shell verklaart Keetie Sluyterman, hoogleraar bedrijfsgeschiedenis: ‘Ik denk toch dat de

van het bedrijf op te schrijven.

Verder moest natuurlijk de wetenschappelijke

sterkte vanaf het begin de dubbele nationaliteit

kwaliteit van het werk gegarandeerd zijn. Dat

is geweest. Dat heeft het bedrijf toch steeds

Vooruitzien is Shell met de paplepel ingegeven.

om na te gaan hoe zijn bedrijf zich in de twin-

gebeurde door vrije toegang te eisen tot werkelijk

gevoelig gemaakt voor internationale veranderin-

Als één van de grootste multinationals ter wereld

tigste eeuw had ontwikkeld. Van der Veer wierp

alle archieven. Shell gaf die graag. Daarnaast

gen.’ Dat voordeel kon trouwens ook een nadeel

wil het zijn voorbereid op alle eventualiteiten.

zich meteen op als meelezer van het manuscript.

werden vier meelezers gevraagd, twee uit het

zijn, zo ontdekte Pieter Folmer. Hij coördineerde

bedrijf en twee uit de wetenschap. Jan Luiten van

het project aan de kant van Shell en leerde dat

Daarom heeft het bedrijf het denken in toe-

28

satie van Shell; en de spreiding van activiteiten

komstscenario’s verheven tot een ware kunst.

Natuurlijk waren de Utrechtse onderzoekers

Zanden, hoogleraar economische geschiedenis:

er in de jaren na de oorlog stevige spanningen

Want je weet maar nooit of al die geïnvesteerde

vereerd met de vraag. Maar ze zagen zich ook

‘Zij kwamen eigenlijk nooit met opmerkingen als

bestonden tussen de Nederlandse en de Engelse

miljarden in de toekomst zullen blijven renderen.

voor een enorm karwei gesteld. Sinds 1907 is

‘dit is te lang’, maar vroegen veelal om bepaalde

tak. ‘Dat is een zaak geweest die tot het hoogste

Koninklijke Shell een onderneming met hoofd-

zaken juist meer in detail uit te leggen.’

regeringsniveau is besproken. Waarna de beslis-

Achteromkijken is iets dat Shell slechter onder

kantoren in twee steden (Den Haag en Londen),

de knie heeft. Het bedrijf weet donders goed wat

activiteiten over de hele wereld en een omzet

Bij elkaar werkten de Utrechtse historici ruim vijf

ven.’ Vlak voor de honderdste verjaardag kwam

het wil zijn, maar minder goed wat het geworden

die het bnp van veel landen overtreft. Om enige

jaar aan het project. Het resultaat was navenant:

aan die status-quo trouwens wel een einde. Naar

is. Toen het honderdjarig bestaan dichtbij kwam,

orde te scheppen, besloten te schrijvers te wer-

zeventienhonderd pagina’s verdeeld over vier

aanleiding van de ophef over de oliereserves

besloot President-directeur Jeroen van der Veer

ken met vijf hoofdthema’s: de rol van de (inter)

banden met tweeduizend illustraties en drie

werd Shell in 2005 een bedrijf met één topman

dan ook dat het tijd was voor een zelfonderzoek.

nationale politiek; de rol van de technologie; de

dvd’s. De oplage bedroeg 75.000, werd uitgege-

en één hoofdkantoor. Sluyterman: ‘Dat leverde

Hij verzocht een groep van Utrechtse historici

invloed van de concurrentie; de interne organi-

ven in twee talen en was vooral bestemd voor

een mooi slothoofdstuk op voor ons boek.’

sing viel om de status-quo toch maar te handha-

29

www.vu.nl

Valorisatie:

www.tto.vu.nl

Partner:

www.kieskompas.nl

Politicoloog van de VU helpt kiezers

Kompas kiespijn

Kieskompas werkt anders dan de Stemwijzer.

ven waar zij in het politieke spectrum staan.’

Om te beginnen, is de uitkomst anders. Kies-

Bovendien houdt de website rekening met de

kompas geeft burgers geen bindend stemad-

mate waarin burgers kandidaten vertrouwen.

vies, maar vertelt ze waar ze zich bevinden

‘Wij vragen naar de mate waarin zij politici bij

in het politieke landschap. Voelen ze zich in

wijze van spreken hun portemonnee toever-

sociaal-economische kwesties meer aangetrok-

trouwen en we vragen naar de competentie van

zij hun stem zullen geven. Wordt het gewoon weer dezelfde als de vorige

ken tot de linker of tot de rechterzijde? En den-

de lijsttrekkers. Zijn zij in staat om de proble-

keer? Of is het tijd om iets anders te stemmen? De website Kieskompas, een

ken ze over culturele kwesties eerder conserva-

men op te lossen?’

Veel mensen hebben last van kiespijn – niet in hun mond maar in het stemhokje. Ze vinden het moeilijk om te bepalen aan welke partij of kandidaat

tief of progressief? Om dat inzicht te bereiken,

creatie van de Amsterdamse politicoloog André Krouwel, biedt uitkomst.

30

Universiteit:

legt Kieskompas burgers stellingen voor. Maar

In de aanloop naar de Tweede Kamer verkiezin-

anders dan de Stemwijzer zijn het bij Kieskom-

gen van 2006 bezochten 3,4 miljoen mensen

Kiezers staan voor steeds meer en moeilijker

de Stichting Burgerschapskunde in 1989 de

pas niet de politici die bepalen welke stellingen

Kieskompas. Sindsdien is de website storm-

keuzes. Het aantal verkiezingen waaraan zij

Stemwijzer. Via een test kregen burgers een

burgers krijgen voorgeschoteld. Krouwel: ‘Ik

achtig gegroeid. Nederlandse kiezers konden

kunnen deelnemen, groeit net als het aantal

stemadvies voorgeschoteld – eerst op papier,

vind niet dat we Bos, Balkenende en Rutte

er terecht voor de verkiezingen van Provinciale

partijen waarop ze kunnen stemmen. De

naderhand op internet. Die hulp bleek meer

op hun blauwe ogen moeten geloven. Een

Staten (2007), de waterschappen (2008) en de

onderwerpen waarover zij moeten nadenken,

dan welkom: sinds de oprichting bezochten

verkiezingsprogramma is een propagandamid-

Europese Unie (2009). Ook buitenlandse kie-

worden steeds ingewikkelder – denk maar aan

miljoenen mensen de Stemwijzer. Toch waren

del.’ Daarom ontwikkelt Kieskompas zijn eigen

zers konden advies vragen, bijvoorbeeld voor

kwesties als de AOW, de hypotheekrenteaftrek

er ook critici. André Krouwel, politicoloog aan

stellingen en worden partijen in het politieke

de Belgische parlementsverkiezingen (2007),

of het klimaat. En dan worden kiezers ook nog

de Vrije Universiteit Amsterdam, was één van

landschap geplaatst op een wetenschappelijk

de Amerikaanse presidentsverkiezingen (2008)

eens overspoeld door informatie. Kranten, tv

hen. Hij wees erop dat kiezers die de Stemwij-

verantwoorde methode.

en de Israëlische en Portugese parlements-

en internet brengen elk uur nieuwe inzichten,

zer invulden, vaak uitkwamen bij de verkeerde

feiten, opinies of gebeurtenissen. Bepaal dan

partij doordat de methode van Stemwijzer

maar eens wat je vindt. Om burgers te helpen kiezen, introduceerde

verkiezingen (2009). Om burgers nog beter te Kieskompas vraagt burgers ook welke onder-

kunnen bedienen, is Kieskompas sinds 2007

onbetrouwbaar is. Daarom ontwikkelde hij in

werpen zij echt belangrijk vinden. ‘Er zijn kie-

een aparte onderneming. Krouwel: ‘Ik beweer

2006, samen met het dagblad Trouw, de web-

zers voor wie drie of vier zaken echt belangrijk

niet dat het Kieskompas perfect is, maar het is

site Kieskompas.

zijn. Dan moet je alleen op die punten aange-

vele malen beter dan de Stemwijzer.’

31

31

Slimme feedback Goed leren is vooral een kwestie van oefenen. En om goed te oefenen is goede feedback nodig. De Open Universiteit ontwikkelde een computersysteem dat daarin voorziet.

www.ou.nl

Valorisatie:

http://www.fi.uu.nl/dwo

Partner:

http://www.epn.nl

OU helpt leerlingen bij opgaven en opdrachten gebruiken studenten de rekenregels wel op de

onderwerpen uit de wiskunde en de logica.

goede manier?

Vele honderden studenten hebben er intussen mee gewerkt en kwamen veel sneller tot goede

Op basis van dit onderzoek heeft Jeuring met

leerresultaten. Dat succes heeft de interesse

zijn onderszoeksgroep een systeem ontwik-

gewekt van een grote Nederlandse uitgever van

Tot 2015 gaat maar liefst driekwart van alle

plekken waar dat gebeurt. Dat ligt niet meteen

keld dat studenten automatisch feedback geeft

wiskundeboeken voor middelbare scholen. Het

leraren in het voortgezet onderwijs met

voor de hand want de OU lijkt maar weinig op

op hun acties. Het kan bijvoorbeeld nagaan of

OU-systeem wordt gekoppeld aan de oefenop-

pensioen. Als we niet oppassen, loopt dat uit

een traditionele universiteit. Studenten leren

studenten formules opschrijven die wel kunnen

gaven die de uitgever via het Internet aanbiedt

op een ramp want goede leraren vormen de

er vooral via zelfstudie en docenten zijn er

bestaan. Twee keer achter elkaar een maal-

bij zijn boeken. Zo kunnen dan duizenden

brandstof waarop het onderwijs draait. Alleen

schaars. Maar juist hierdoor heeft de OU veel

teken in een formule heeft geen betekenis en

leerlingen profiteren van de ‘slimme feedback’

zij kennen hun leerlingen van gezicht en van

ervaring met methoden om studenten goed

daar kan het systeem de student op attenderen.

die ze in de toekomst misschien niet meer van

naam. Alleen zij weten hoe je leerlingen moet

te laten leren zonder dat docenten steeds over

Ook kan het systeem nagaan of studenten

hun leerkrachten kunnen ontvangen.

motiveren om te leren. En alleen zij weten hoe

hun schouder meekijken.

bij het omwerken van de ene formule naar de

je leerlingen precies dat zetje moet geven dat

32

Universiteit:

andere fouten maken. Zo is het niet toegestaan

Jeuring is ook gevraagd om te participeren in

nodig is om een lastig probleem op te lossen.

Ook bij de opleiding Informatica leren OU-

om het ene deel van een vergelijking met twee

het Europese Math-Bridge project. Dat richt

Haal de leraren uit de klas en je haalt de ziel uit

studenten vooral via zelfstudie. Zeker in de

te vermenigvuldigen, maar het andere deel niet.

zich op de problematiek rondom de aansluiting

het onderwijs.

wiskunde en de logica moeten ze veel oefenen

Maar het kan ook zijn dat studenten op zich

van wiskundekennis en –vaardigheden tussen

met opgaven. Johan Jeuring, hoogleraar aan

geen fouten maken, maar een route volgen die

het voortgezet en hoger onderwijs. In het

Overal in Nederland wordt dan ook hard

de faculteit Informatica, doet onderzoek naar

niet tot een oplossing leidt. Ook dat herkent het

project ontwikkelen onderzoekers online oplos-

gewerkt om te voorkomen dat er binnenkort

de manier waarop studenten zulke opgaven

systeem en het attendeert studenten erop.

singen waarmee studenten individueel hun wis-

grote problemen ontstaan in het voortgezet

oplossen. Pakken ze de opgaven wel op de

onderwijs. De Open Universiteit is één van de

juiste manier aan? En zeker zo belangrijk:

kundekennis kunnen verbeteren. Ook daarbij is Jeuring heeft het systeem ontwikkeld voor

goede feedback van onschatbare waarde.

33

Universiteit: www.maastrichtuniversity.nl Valorisatie: www.maastrichtuniversity.nl/web/Main1/ Onderzoek/ValorisatieOndernemerschap.htm Partner: www.synapsebv.nl en www.stago.com

Bloedstollend onderzoek In de hele wereld veroorzaken hersenbloedingen, hartinfarcten en longembolieën veel doden. Die zijn vaak het gevolg van trombose,

Omdat trombose zo gevaarlijk is, willen medici

meten, konden zij het vormen en verdwijnen

graag weten welke patiënten veel risico lopen.

van thrombine in twintig monsters tegelijk en in

Dan kunnen ze meer risicogroepen doorver-

real time zichtbaar maken.

wijzen naar de trombosedienst en dat kan honderden doden per jaar schelen. Dat risico

Toen Hemker in 1999 met pensioen ging,

de ongewenste stolling van bloed in het lichaam. Onderzoekers van

kun je aflezen aan de hoeveelheid trombine

richtte hij samen met de Universiteit Maastricht

de Universiteit Maastricht bedachten een manier om te meten wie

die gevormd wordt in stollend bloed. Dat doe

het bedrijf Synapse op. Het doel was om zijn

je door uit stollend bloed elke paar seconden

uitvinding toegankelijk te maken voor medici en

een monster te trekken en daar de hoeveelheid

onderzoekers over de hele wereld. Dat leidde in

thrombine in te meten.

2004 tot de oprichting van een dochterbedrijf,

een verhoogde kans heeft op een trombose.

34

UM meet bloedstolling

Oneerbiedig gezegd is het menselijk lichaam

vat kapot gaat, komt het meteen in actie. Dat

een grote zak met bloed. Achter elke vierkante

was goed in een tijd dat onze voorouders nog

Helaas is de traditionele methode om trombine

software en chemicaliën verkoopt. Tegelijkertijd

meter huid gaan tweeëneenhalve tot drie liter

over de savanne renden en werden belaagd

te bepalen erg arbeidsintensief en niet bijster

bleef Synapse werken aan de verbetering van

bloed schuil. De gevaren zijn dan ook groot.

door roofdieren. Maar nu we technologie

betrouwbaar. Daarom ging de Maastrichtse

de methode. Zo vond de Nijmeegse onderzoe-

Een aanval of een ongeluk kunnen ertoe leiden

hebben ontwikkeld en massaal ouder worden,

onderzoeker Coen Hemker al in de jaren tachtig

ker Sander van Berkel in 2008 een aantal nog

dat we binnen een mum van tijd doodbloeden.

plukken we de wrange vruchten van de daden-

op zoek naar een manier om de methode te

geschiktere verklikkermoleculen.

Daarom heeft ons lichaam allerlei mechanis-

drang van trombine. Oudere mensen krijgen

automatiseren en voor klinisch gebruik geschikt

men ontwikkeld die ervoor zorgen dat ons

vaak last van aderverkalking in de slagaders.

te maken. Via een aantal stappen kwamen hij

Het succes van Synapse is niet onopgemerkt

bloed stolt als we gewond raken. Één daarvan is

Trombine behandelt zulke plekken alsof het

en zijn groep in de jaren negentig terecht bij

gebleven. In 2009 is het bedrijf overgenomen

het enzym trombine dat een bepaald bloedeiwit

gewone beschadigingen zijn: het bloed stolt

een molecuul dat door trombine wordt gesplitst

door Diagnostica Stago. Dit Franse bedrijf is

(fibrinogeen) omzet in bloedstolsels (fibrine).

er en er ontstaat een trombose. Hartinfarcten,

en daarbij een fluorescerend fragment afsplitst.

marktleiders in de verkoop van instrumenten

hersenbloedingen en longembolieën volgen.

Dat molecuul was een verklikker voor de

en chemicaliën op het gebied van bloeddiag-

Helaas werkt ons bloedstollingmechanisme

Ongeveer een kwart van de mensen die jaarlijks

activiteit van trombine. Door de veranderingen

nostiek. Na de overname is Synapse verder

niet heel subtiel. Zo gauw er ergens een bloed-

overlijden, komt zo aan zijn einde.

in de fluorescentie van het bloedmonster te

gegaan als een R&D-groep binnen Stago.

Thrombinoscope, dat de benodigde apparatuur,

35

Universiteit: www.rug.nl en www.umcg.nl Valorisatie:

www.rug.nl/tlg/index

Partners: www.imds.biz en www.pedistirrup.com

Kindervriend

tijd kwamen zij tot een prototype. Daarvoor

steun te maken op basis van koolstof.’ Maan-

bleek veel belangstelling te bestaan. ‘Bij de

denlang hadden de technische en commerci-

ontwikkeling merkte ik dat er van collega’s uit

ële medewerkers van IMDS intensief contact

Broens, kinderchirurg aan het Universitair Medisch Centrum Groningen,

andere ziekenhuizen veel vraag was naar de

met Broens en zijn team. En met succes: ‘Na

bedacht een manier om de benen van kinderen tijdens operaties te fixeren.

kinderbeensteun.’ Broens besloot om patent

uitgebreid testen, moet ik toegeven dat de

aan te vragen op zijn uitvinding. Vervolgens

nieuwe kinderbeensteun door de input van de

Operaties zijn vaak heel belastend – zeker voor kinderen. En dan helpt het niet als chirurgen het operatiegebied niet goed kunnen bereiken. Paul

36

UMC Groningen ontwerpt beensteun voor kinderen

ging hij op zoek naar een bedrijf dat de kinder-

onderneming veel beter is geworden dan ons

Sharifa is 7 maanden en moet geopereerd

Het voorbeeld van Sharifa is verzonnen, maar

beensteun op de markt kon brengen. ‘Dat was

eerste prototype.’  

worden aan haar plasbuis. Dat is heel vervelend

kinderchirurg Paul Broens van het Universitair

best nog wel spannend omdat we niet wisten

voor haar en haar ouders. Maar ook de artsen

Medisch Centrum Groningen heeft vergelijk-

of bedrijven er geld in wilden steken. En was de

Binnen een paar weken werd de kinderbeens-

hebben het niet gemakkelijk. Als Sharifa een-

bare situaties vaak genoeg meegemaakt. En

markt groot genoeg om het verder te ontwik-

teun binnen het UMCG bijna dagelijks gebruikt.

maal onder narcose is, moeten die haar benen

hij stoorde zich er steeds meer aan. Daarom

kelen? We zijn als kinderchirurgen maar een

En ook in de rest van de wereld groeit de

met tape vastplakken aan de operatietafel. Dat

ging hij op zoek naar alternatieven. Hij zocht

beperkte groep.’

belangstelling snel. Broens: ‘In zo’n veertig

is niet ideaal want Sharifa ligt zo niet stabiel.

wereldwijd of er iets was om kinderbenen te

Bovendien moeten assistenten haar benen een

fixeren tijdens operaties. ‘Niet dus. Er is wel

Via de Business Generator Groningen kwam

kinderbeensteun op dit moment al ingezet. En

paar keer losmaken en optillen zodat de chirurg

een beensteun die bij operaties voor volwas-

Broens uit bij IMDS BV, een Gronings bedrijf

het aantal plaatsen waar men gebruik maakt

er beter bij kan. Al die tijd is het zicht op het

senen wordt gebruikt. Maar voor kinderen en

dat medische apparaten ontwikkelt. De samen-

van onze beensteuntjes neemt met de week

operatiegebied niet optimaal. Een gespannen

baby’s – dat was er gewoonweg niet.’

werking verliep vlekkeloos. Broens en zijn

toe. De reacties van binnen- en buitenlandse

team lieten het prototype zien en IMDS deed

collega’s zijn zeer enthousiast.’

sfeer is het gevolg. Aan het eind van de operatie

ziekenhuizen over de gehele wereld wordt de

is iedereen dan ook doodop. En Sharifa heeft

Samen met collega’s van het Universitair

suggesties om de steun praktischer en mooier

een blauwe plek op haar been omdat één van

Medisch Centrum besloot Broens zelf een

te maken. ‘Ons prototype was vooral vervaar-

de assistenten per ongeluk te hard kneep.

kinderbeensteun te ontwikkelen. Binnen korte

digd van roestvrij staal, IMDS stelde voor de

37

Keep on moving Je kunt zowat alles in een computer stoppen. Maar het is moeilijk om menselijke bewegingen te digitaliseren. Twee studenten van de Universiteit Twente kregen het toch voor elkaar en veroveren nu de wereldmarkt.

Universiteit:

www.utwente.nl

Valorisatie:

www.kennispark.nl

Partner:

www.xsens.nl

Twentse natuurkundigen vangen beweging producten. ‘Heel basaal zijn hun sensoren een

waarmee je menselijke bewegingen heel precies

waterpas en een kompas in elkaar. Daarmee

in de computer kunt stoppen. Voorheen kostte

kun je de oriëntatie bepalen. Om de verande-

dat veel tijd: bewegingen moesten eerst gefilmd

ring tijdens een beweging te meten, zit er ook

worden en daarna gedigitaliseerd. Xsens maakt

een gyroscoop in.’ Maar voor een echte motion

de tussenstap van de film overbodig en stopt

tracker is meer nodig. Daarvoor moet je de

mensen in één keer in de computer. De eige-

positieverandering in drie dimensies vastleg-

naar van gamingbedrijf Gearbox zag meteen de

gen. Veltink dacht dat het niet zou lukken. ‘Het

potentie. Peeters: ‘Hij is een visionair die erg

‘Eigenlijk wilden we een sportmerk worden.’

kunde gestudeerd aan de Universiteit Twente

bleek toch te kunnen, dat hebben ze wel laten

bezig is met nieuwe zaken. Hij sprong er met-

Dat zegt Casper Peeters die samen met Per

en hielden van sport. Zo ontstond het idee van

zien.’

een bovenop toen hij het zag, bijna letterlijk.’

Slycke aan het hoofd staat van Xsens. Het

een sensor waaraan hardlopers kunnen aflezen

Twentse bedrijf is één van de snelst groeiende

hoe hard ze lopen. Dankzij een subsidie van de

De samenwerking met de universiteit verliep

en films hem gevolgd. Om de markt beter te

technologiefirma’s van Nederland en produ-

Universiteit Twente kwam die snelheidsmeter er

succesvol. Slycke: ‘Dankzij de verdere ken-

bedienen, heeft Xsens zelfs een kantoor moe-

ceert sensoren waarmee je bewegingen kunt

ook. Het patent prijkt nog steeds aan de muur

nisontwikkeling op de UT op het gebied van

ten openen in Los Angeles.

vastleggen. De apparaatjes zijn niet groter dan

van de directiekamer. Maar de bedenkers zagen

algoritmen en signaalontwikkeling hebben we

een luciferdoosje, zitten vol elektronica en vin-

al snel in dat een sportmerk te hoog gegrepen

ons product verder kunnen ontwikkelen. In

Intussen heeft het bedrijf zich op alweer een

den overal aftrek. Onder de afnemers bevinden

was. Slycke: ‘Je hebt erg veel geld nodig. En je

de zomer van 2004 hebben we een exclusieve

nieuwe markt begeven. Van de MVN is nu

zich grote namen zoals Gearbox (ontwikkelaar

wordt een marketingbedrijf terwijl wij technisch

licentie genomen op de know how van de uni-

ook een ‘biomechanische’ variant verschenen,

van het computerspel Halflife) en Industrial

natuurkundigen zijn.’

versiteit.’ Daarna ging het snel. Tussen 2006 en

bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek naar

2009 werd Xsens vier maal op rij uitgeroepen

het bewegingsapparaat. In vergelijking met de

Dus gooiden Peeters en Slycke het roer om:

tot één van de vijftig snelst groeiende bedrijven

gewone MVN kan de biomechanische variant

Xsens zou een technologieleverancier worden.

in Nederland.

de nog meer en rijkere data verzamelen. In de

Light & Magic van George Lucas (regisseur van Star Wars). 38

Sindsdien zijn veel producenten van games

Toch mikten Peeters en Slycke niet op de film

Daarom haalde het bedrijf de banden aan met

en gaming industrie toen ze in 2000 Xsens

de universiteit. Peter Veltink, onderzoeker aan

Het succes van Xsens is mede te danken aan

startten. Beiden hadden technische natuur-

de UT, spreekt met bewondering over hun

de MVN, een pak dat zeventien sensoren bevat

laatste weken van 2009 zijn de eerste exemplaren verstuurd naar hun nieuwe eigenaren.

39

Universiteit: www.tue.nl

Paard met veren

Valorisatie:

www.tue.nl/ondernemen

Partner:

www.gpgstirrups.com

TU/e helpt ruiters een bedrijf dat is opgezet door de faculteit

alleen maar hun gewicht in te stellen en kunnen

Werktuigbouwkunde om regionale bedrijven

meteen wegrijden.

verder te helpen. Volgens directeur dr.ir. Jan van

Paardrijden is een mooie, maar gevaarlijke sport. In Nederland zijn ongeveer een half miljoen paardensporters actief. Daarvan lopen elk jaar bijna 75.000 een blessure op. Samen met de Technische Universiteit Eindhoven deed een fabrikant van stijgbeugels een uitvinding die het leven van ruiters een stuk prettiger maakt.

40

Helvoirt verliep de samenwerking vlekkeloos.

Dankzij de goede samenwerking kon het

‘Ik zou graag willen dat het altijd zo ging. De

project in minder dan zes maanden worden

mensen van GPG wisten vanaf het allereerste

afgerond – een record. ‘Ik had niet verwacht

begin duidelijk wat ze wilden en waren ook to

dat we zo snel van goed idee naar product

the point. Ze stonden open voor ons advies en

zouden kunnen gaan’, aldus Cornet. Ook de

gingen met bijna al onze opmerkingen meteen

kosten waren bescheiden zodat de prijs van de

aan de slag.’ IME kon dan ook snel voor GPG

geveerde stijgbeugel laag kon blijven – 125 euro

aan het werk met het maken van berekeningen

per paar. En zo’n scherpe prijs is geen overbodi-

en het uitvoeren van de nodige tests.

ge luxe want de paardensport is van nature vrij

Van een afstandje lijkt het zo sierlijk: ruiters die

knieën moeten ze continu schokken opvangen.

samen met hun paard over vlaktes snellen en

Dat is vermoeiend en kan op de lange duur

hindernissen nemen. Maar zo gauw je dichterbij

leiden tot blessures. Daarom ontwikkelde het

Ook Richard Cornet van GPG Horse Suspen-

Maar het belangrijkste verkoopargument blijft

komt, valt op met hoeveel geweld dat gepaard

Weertse bedrijf GPG Horse Suspensions in het

sions is tevreden. ‘We hebben tests gedaan

toch wel het grote gemak. Cornet: ‘Olympisch

gaat. Een viervoeter weegt al gauw zeshonderd

verleden al een stijgbeugel die een deel van de

met verschillende modellen. Uiteindelijk bleek

kampioene Ankie van Grunsven testte een van

kilo en daarvan bestaat zo’n veertig procent uit

schokken opving door middel van een metalen

ons eenvoudigste ontwerp het meest geschikt.

onze eerdere modellen en was heel enthousi-

spieren. Als die zich in beweging zetten, komen

veer. Dat werkte goed, maar het kon beter,

Andere modellen voldeden niet of waren te

ast. De Belgische springruiter Ludo Philippaerts

er ongelofelijke krachten vrij. Kleine fouten heb-

duurzamer en lichter.

duur om de markt mee op te gaan.’ Uiteinde-

en de Nederlander Gert-Jan Bruggink waren

lijk kwam er een apparaatje uit ter grootte van

meteen erg te spreken over het type dat nu op

Dus stapte het bedrijf naar de Technische

een luciferdoosjes dat werkt met luchtvering.

de markt is gekomen. Philippaerts verklaarde

Ook als ruiters niet van hun paard vallen, heb-

Universiteit Eindhoven. Via het TU/e Innovation

Ruiters kunnen dat vastklikken aan de boven-

dat hij altijd last had van ongemak tijdens het

ben ze heel wat te verduren. Met hun rug en

Lab kwam GPG terecht bij IME Technologies,

kant van hun normale stijgbeugels. Ze hoeven

springen. Dat is nu voorbij.’

ben dan al snel grote gevolgen.

conservatief en niet genegen tot nieuwigheden.

41

Braintrainer

ww.uvt.nl/tranzo en



www. uvt.nl/neurofeedback

Valorisatie:

www.uvt.nl/valorisatie

Partners:

www.ggze.nl en



www.reiniervanarkelgroep.nl

UvT brengt probleem­ jongeren tot rust Om de gedragsproblemen van jongeren als

ADHD en daarnaast andere stoornissen. Eerst

Jimmy te kunnen aanpakken, moet je dus eerst

heeft ze dit onderzocht in een pilotstudie bij

hun ADHD aanpakken. Nu is bekend dat ADHD

twee Brabantse GGZ-instellingen. Die training

te maken heeft met een tekort aan snellere

bestond uit veertig sessies verdeeld over zo’n

golven in je hersenen en een overvloed aan

vier maanden waarbij de jongeren telkens een

moeilijk te bereiken. De UvT ontwikkelt een methode om deze

trage of heel snelle golven. Sinds een aantal

half uur een computerspel spelen en zo hun

probleemjongeren tot rust te brengen.

jaren wordt geprobeerd om ADHD te behande-

hersenen trainen.

In Nederland dreigen steeds meer jongeren met ernstige gedrags­ problemen te ontsporen. Hulpverleners weten zulke kinderen maar

len met een methode die neurofeedback heet. Daarbij worden de golven in je hersenen geme-

Het onderzoek is intussen afgerond en de

Jimmy is veertien en niet gemakkelijk voor zijn

toe. Naast gedragsproblemen hebben zij vaak

ten en gekoppeld aan een eenvoudig compu-

eerste klinische resultaten zijn veelbelovend.

omgeving. Hij is snel geïrriteerd en kan zich

last van ADHD. Of zoals één van de jongens

terspel (bijvoorbeeld een auto die je op de weg

Jongeren die de neurofeedbacktraining volgen,

niet goed beheersen. Jimmy heeft niet veel

het zegt: ‘Ik voel altijd onrust in mijn hoofd. Er

moet houden). ADHD-patiënten die genoeg

geven aan dat ze rustiger worden en beter

vrienden en op school gaat het niet goed. De

suizen continue dingen door mijn hoofd.’

snelle golven aanmaken, worden beloond

kunnen functioneren. In hun eigen woorden:

doordat ze op de weg blijven. Patiënten die te

‘Ik heb veel baat bij de sessies en vind ze ook

laatste tijd is hij veel gaan spijbelen. Op straat

42

Universiteit:

heeft hij jongens ontmoet die op hem lijken.

Chijs van Nieuwenhuizen is psycholoog/

veel langzame of heel snelle golven produce-

prettig. Ik slaap er beter door, ben rustiger en

Laatst hebben ze samen een bejaarde beroofd

psychotherapeut in Eindhoven en doet

ren, belanden in een virtuele sloot en moeten

minder chaotisch en ik ben in staat om dingen

van haar handtas.

onderzoek naar jongeren als Jimmy. Zij merkte

opnieuw beginnen. De idee is dat patiënten zo

te plannen.’ Ook hun ouders en begeleiders

dat die groep moeilijk te behandelen is. Dat

onbewust leren om voldoende ‘goede’ hersen-

merken de verandering: ‘Hij is de hele week

In Nederland zijn er steeds meer kinderen als

komt doordat de traditionele methodes vooral

golven aan te maken.

thuis rustig geweest. Dat is nog nooit gebeurd.’

Jimmy. Een deel van hen belandt bij de kind-

gericht zijn op praten en oefenen. Maar met

en jeugdpsychiater. In 2001 kwam daar 2,5

praten kom je als hulpverlener slecht ‘binnen’

Van Nieuwenhuizen, die ook hoogleraar is aan

een beetje geluk heeft Van Nieuwenhuizen dan

procent van alle jongeren tot en met achttien

bij jongeren die last hebben van ADHD. Daar-

de Universiteit van Tilburg besloot deze metho-

een methode ontwikkeld waarmee jongens als

jaar terecht. En niet alleen hun aantal wordt

voor zijn ze te druk en kunnen ze zich te slecht

de te testen op jongeren als Jimmy: jongeren

Jimmy geholpen kunnen worden.

groter. Ook de aard van hun problemen neemt

concentreren.

met crimineel en/of normafwijkend gedrag,

Het vervolgonderzoek loopt nog tot 2012. Met 43

Kiezen voor het kleinste leed

www.uva.nl

Valorisatie:

www.uva.nl/bureaukennistransfer

Partner:

www.adapticon.nl

Spin off UvA voorspelt files kan doortrekken naar de toekomst. Die tech-

weten we bijvoorbeeld wat wegwerkzaam-

niek heet ‘datamining’ en leek veelbelovend.

heden betekenen voor files. Als er ergens

Daarom kregen Bakker en De Jong begin deze

werkzaamheden zijn gepland, stoppen we die

eeuw twee keer een prestigieuze beurs van

gegevens meteen in het systeem zodat auto-

om files te voorspellen. Zodat automobilisten op tijd een alternatieve route

technologiestichting STW om de techniek

mobilisten van te voren kunnen zien wat dat

kunnen kiezen.

verder uit te werken.

betekent voor hun reistijd.’

Files kosten elke dag veel tijd en geld en leveren frustratie op. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam bedachten een manier

In 2008 was de techniek zover dat Bakker en

Op dit moment werkt Adapticon aan toepas-

Veel Nederlanders overkomt het regelmatig.

wegdeel te ver zakt, geeft het Verkeerscentrum

De Jong met steun van de Universiteit van

singen waarbij autorijders vlak van te voren,

Je hebt een afspraak buiten de deur, stapt

Nederland een filemelding af. Maar voor veel

Amsterdam een bedrijf konden oprichten:

of wel één of twee dagen van te voren kunnen

welgemoed in je auto en rijdt zo in een file.

automobilisten komt dat alarm te laat: zij

Adapticon BV. Samen verlegden zij de koers

zien hoeveel fileleed een bepaalde route

Grote ergernis is het gevolg – voor jezelf, maar

zitten al in de file of kunnen haar niet meer

van het bedrijf en gingen ze aan de slag met

oplevert. Daarvoor moeten ze samenwerken

ook voor je afspraak. En natuurlijk kost al dat

ontwijken.

een systeem dat kan voorspellen waar files

met de belangrijkste partijen in de navigatie-

wachten geld. Volgens het Kennisinstituut

44

Universiteit:

ontstaan. Dat gebeurt op basis van historische

industrie: bouwers van navigatieapparatuur,

voor Mobiliteitsbeleid bedroeg de maatschap-

Zou het niet veel mooier zijn als automobilis-

data. Bakker: ‘Iedereen kan voorspellen dat

ontwerpers van digitale kaarten en beheerders

pelijke schade door files in 2006 ongeveer drie

ten van te voren weten waar files opdoemen

tijdens de spits op de A2 de kans op files ter

van online routeplanners. Bakker: ‘Om samen

miljard euro.

zodat ze er rekening mee kunnen houden? Dat

hoogte van Culemborg groot is. Wij vertel-

te werken met de grote jongens in het veld is

dachten Bram Bakker, een informaticaonder-

len erbij hoe groot die kans precies is op zo’n

wel spannend.’ Toch kijkt Adapticon met ver-

Juist omdat files zo schadelijk zijn, probeert

zoeker van de Universiteit van Amsterdam, en

file en hoeveel vertraging dat oplevert.’ Om

trouwen naar de toekomst. Een opdracht voor

Rijkswaterstaat er wat tegen te doen. In veel

zijn collega Edwin de Jong. Zij waren al een

hun voorspellingen nog betrouwbaarder te

Navteq, een groot Amerikaanse bedrijf, werd

snelwegen zitten detectielussen die meten hoe

tijdje bezig om een systeem te ontwikkelen

maken, gebruiken Bakker en De Jong ook

succesvol afgerond. Daarmee is een wereld

snel voertuigen rijden. Als blijkt dat de gemid-

voor energieleveranciers dat patronen herkent

actuele gegevens over onder meer het weer en

waarin autorijders kunnen kiezen voor de

delde snelheid van auto’s op een bepaald

in grote hoeveelheden data en die patronen

wegwerkzaamheden. Bakker: ‘Uit het verleden

kleinste file weer een stap dichterbij gekomen.

45

Universiteit: www.leidenuni.nl

Pil voor paling Jonge palingen worden op grote schaal opgevist, opgekweekt en opgegeten. Mede daardoor staat de vis op uitsterven. Twee Leidse

Valorisatie:

www.luris.nl

Partner:

www.newcatch.eu

Universiteit Leiden laat paling voortplanten Toch bedacht Van den Thillart een methode

Voordat er echte ‘kweekaal’ in de schappen

om de natuur te slim af te zijn. Dat deed

ligt, is er nog veel werk aan de winkel. Van den

hij met collega Herman van Spaink die veel

Thillart: ‘We moeten nog leren waarmee we

onderzoek doet naar stamcellen van zebravis-

de larfjes kunnen voeden. Tot nu toe is dat

sen. Samen zochten ze naar manieren om

onbekend, maar onlangs kregen we een gouden

palingen kunstmatig geslachtrijp te maken.

tip van een Japanse bioloog. Hij vertelde dat

biologen bedachten een manier om palingen in gevangenschap aan te zetten tot voortplanten.

larvaceën in de Atlantische Oceaan waarschijnVan Spaink: ‘De truc is de vis enkele maanden

lijk het voedsel maken voor palinglarven.’ Om

lang continu te voorzien van een geslachts-

die voedselbron te leren namaken, werkt New

hormoon.’ Dat leidde tot het idee van een

Catch samen met het zeeaquarium van Blij-

Palingen zijn niet alleen lekker, maar ook een

Sargasso Zee cruciaal is voor hun voortplan-

kunsthypofyse: neem stamcellen van een

dorp. Dat heeft namelijk veel ervaring met het

goedkope bron van eiwit. Ze zetten hun voedsel

ting. Van den Thillart maakte grote buizen

zebravis, voeg daar wat palinggenen aan toe

opkweken van zulke organismen.

veel efficiënter om in vlees dan bijvoorbeeld

van plexiglas waar continu water doorheen

en implanteer het geheel in een paling.

varkens of koeien. Daarom halen vissers over

stroomt. ‘In die zwembuizen hebben we palin-

de hele wereld veel jonge paling naar boven.

gen laten zwemmen. Na drie maanden waren

De resultaten met de kunsthypofyse waren

lende aangediend om een experimentele

Die glasaal wordt vetgemest in kwekerijen en

de testes bij mannetjes tien keer zo groot.

boven verwachting. Het lukte niet alleen om

kwekerij van glasaal te starten. Dat moet, hoe

daarna opgegeten. Dat lijkt de ideale vorm van

Bij vrouwtjes ligt dat iets ingewikkelder, de

de palingen geslachtsrijp te maken, maar

kan het ook anders, gebeuren in Volendam. De

bio-industrie, ware het niet dat paling zich in

ontwikkeling van de eitjes stopt na een paar

ook om rijpe eitjes te produceren. Dat was

Provincie Noord Holland en het ministerie van

gevangenschap niet voortplant. Het massaal

weken zwemmen.

een primeur en beide biologen namen dan

Landbouw hebben een subsidie van 2,3 miljoen

opvissen van glasaal maakt dan ook dat de vis

We denken dat de vrouwtjes ook nog een

ook snel patent op hun uitvinding. Intussen

euro gegeven voor de bv Glasaal Volendam. Als

op het punt van uitsterven staat.

temperatuur prikkel nodig hebben die ze

hebben ze twee bedrijven opgericht: New

alles volgens plan loopt, wordt die gevestigd in

krijgen wanneer ze de Sargasso Zee inzwem-

Catch dat zich richt op de kweek van paling

de kelder van café ’t Hemeltje. Met een beetje

De Leidse bioloog Guido van den Thillart doet

men.’ Daarom krijgen palingen in kwekerijen

en andere vissoorten en ZF-screens dat de

geluk, kunnen de bezoekers van het bovenge-

al jaren onderzoek naar palingen. Hij ontdekte

ook geen jonkies: geen nageslacht zonder

technologie achter de kunsthypofyse verder

legen museum over een paar jaar de nieuwe

onder meer dat de trek van paling naar de

lange reis.

ontwikkelt.

palinglarfjes uit hun ei zien kruipen.

46

Tegelijkertijd heeft zich ook een belangstel-

47

Universiteit: www.vu.nl

Groot licht

www.tto.vu.nl

Partner:

www.slaapregister.nl

VU-onderzoeker helpt demente ouderen slapen met veel hoge ramen, daklichten en serres.

ouderen met de ziekte van Alzheimer voorge-

Gaat dat niet, plaats dan meer lampen tegen

schreven krijgen.’ Hij waarschuwt tegen te hoog

het plafond. Bewoners zouden dan een beter

gespannen verwachtingen. ‘Begrijp me goed:

slaap-waak ritme moeten gaan krijgen en beter

voldoende licht voorkomt dementie niet. Maar

Eus van Someren van het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen,

gaan functioneren overdag. Hij besloot de proef

het traint de biologische klok en kan slaap-

het LUMC en de Vrije Universiteit, werkt aan een oplossing.

op de som te nemen en startte een onderzoek

problemen verlichten. Dus elke dag, het liefs

in twaalf verzorgingshuizen. ‘In de helft van die

op hetzelfde tijdstip, een uurtje wandelen, kan

huizen monteerden we lampen met een inten-

geen kwaad.’

Veel demente ouderen in verzorgingshuizen hebben moeite met slapen. Dan gaan ze ’s nachts dwalen terwijl ze overdag zitten te suffen. Neurobioloog

Je zult maar in een verzorgingshuis wonen.

een bewolkte dag is het licht buiten nog zo’n

siteit van 1000 lux, bij de rest lampen met een

Dikke kans dat je dan de hele dag ‘op zaal’ zit

honderd keer helderder dan binnen.

intensiteit van 300 lux. Ook kreeg de helft van

Van Someren roept iedereen op mee te doen

de mensen ’s avonds extra melatonine toege-

aan een groot landelijk onderzoek om meer

want voor een wandelingetje heeft het verzor-

48

Valorisatie:

gend personeel nauwelijks tijd. Alleen maar

Doordat nogal wat opgenomen dementerende

diend. Dat is een hormoon dat de biologische

te begrijpen van oorzaken van slecht slapen

binnen zitten, is niet optimaal voor je hart en

bejaarden de hele dag binnen zitten, mist hun

klok op gang houdt.’

en oplossingen hiervoor. Dat kan simpel

vaten, voor je botten en voor je stofwisseling.

biologische klok dus een regelmatige prikkel.

Maar neurobioloog Eus van Someren ontdekte

Van Someren: ‘Bij ouderen met gebrek aan

De extra verlichting bleek goed te werken.

beantwoorden over onder meer slaap, stress

dat alleen maar binnen zitten ook slecht is

licht, zoals in verzorgingshuizen, kan het dag-

Bewoners kregen een beter slaap-waak

en gezondheid. Iedereen, niet alleen slechte

voor je slaap. Dat zit zo. Het dag-nachtritme

en nachtritme verstoord raken. Vaak dutten ze

ritme, waren minder onrustig en hun stem-

slapers maar ook goede slapers, want deze

van mensen wordt gestuurd door een biologi-

overdag in en gaan ze ’s nachts spoken.’

ming verbeterde. Ook waren hun geestelijke

zouden wel eens het geheim in huis kunnen

vermogens iets beter. ‘Ze gingen nog altijd

hebben om de slechte slaper mee te kunnen

sche klok in hun hersenen. Van Someren: ‘Die

door af en toe thuis via internet wat vragen te

klok moet worden geprikkeld om haar werk te

Toen Van Someren eenmaal doorhad dat licht

langzaam achteruit, maar bleven relatief ietsje

helpen. Aanmelden kan vrijblijvend op

doen en daarvoor is licht essentieel.’ Helaas

zo belangrijk is voor een gezonde nachtrust

beter. Dat effect is vergelijkbaar met het effect

www.slaapregister.nl

is het binnenshuis niet erg licht. Zelfs tijdens

lag de oplossing voor de hand. Bouw anders,

van cholinesterase-remmers die veel demente

49

Universiteit:

www.erasmusmc.nl

Valorisatie: www.erasmusmc.nl/tto/ktr/ afdeling_kennistransfer Partner:

Paardenmiddel

ERASMUS MC Rotterdam ontwerpt ergonomische muis continu aangespannen en kan de poort tussen

Zo ontstond het idee om het beter te doen. Het

de eerste rib en ons sleutelbeen vernauwen.

werd een ontwerp dat zo groot is dat het de

Snijders: ‘Bloedvaten en zenuwen die door deze

vorm van de hand volgt. Gebruikers kunnen hun

poort lopen kunnen zelfs worden afgekneld.

hand dus ontspannen op de muis laten rusten

Daardoor krijgen armen en handen te weinig

en hoeven hun spieren alleen te spannen als ze

voeding, worden afvalstoffen niet voldoende

de knoppen willen bedienen. Het ontwerp werd

van hun nek, armen en handen. Het Erasmus MC ontwierp ‘Het Paard’

afgevoerd en verzuren spieren.’ Die beknelde

‘Het Paard’ gedoopt en overgedragen aan een

- nu algemeen bekend als HandShoeMouse - een muis die zulke

zenuwen veroorzaken vaak een gevoel van

spin-off van de universiteit, Hippus NV. Om in

tinteling – de muisarm is geboren.

de internationale markt een goede aansprekende

Computers hebben veel werk lichter gemaakt. Maar zij hebben ook voor nieuwe problemen gezorgd. Beeldschermwerkers hebben vaak last

klachten helpt voorkomen.

naam te hebben is gekozen voor HandShoeMGewapend met dit inzicht boog Snijders zich,

ouse, the only mouse that fits like a glove.

Iedereen die vaker met computers werkt, kent

voor veel schade: volgens een schatting van

samen met Paul Helder, over de werking van

het wel: een branderig gevoel in je handen

TNO uit 2005 kost RSI de Nederlandse samen-

computermuizen. Zij onderzochten de spier-

Van ontwerp tot product bleek nog een lange

en polsen, krachteloze armen, een snijdende

leving elk jaar ruim zes miljard euro. Het is dan

spanning in armen en handen en ontdekten

weg. Helder: ‘Het was aanvankelijk een helse

pijn in je nek. De muisarm of RSI is in korte

ook niet gek dat allerlei partijen al jarenlang

dat gewone muizen vaak te klein zijn. Helder:

klus om van ons mooie vloeiende ontwerp via

tijd uitgegroeid tot een ware volksziekte. De

bekijken hoe je kunt voorkomen dat mensen

‘Tijdens het bedienen van een gewone muis

rapid prototyping een mooi product te maken.’

afgelopen jaren kreeg vijftien procent van de

een muisarm krijgen. Zelfs een kleine verbete-

verkrampt de hand omdat de vingers continue

Ook bleek het moeilijk om de financiering rond

beroepsbevolking ermee te maken. Bij twee tot

ring heeft immers een groot effect.

worden opgetild om ongewenst schakelen

te krijgen: de Rabobank en enkele aandeelhou-

tegen te gaan.’ Anders dan ze verwachten,

ders boden uitkomst. Maar het leed is geleden

vier procent van de werknemers leidde dat tot

50

www.handshoemouse.com

ziekteverzuim. En bij sommigen ging het van

Chris Snijders, verbonden aan het Erasmus

bleek dat ook te gebeuren bij zogenaamde

en de HandShoeMouse is alweer een tijdje op

kwaad tot erger. Één op de driehonderd werkne-

MC, doet al sinds de jaren tachtig onderzoek

ergonomische muizen. Of het nu ging om mui-

de markt. Uit de testimonials op de website

mers kwam door toedoen van een muisarm in

naar klachten aan armen, nek en schouders.

zen met een afwijkende vorm, een track ball of

blijkt dat gebruikers tevreden zijn. Één van hen,

de WAO terecht.

Hij ontdekte dat die samenhangen met het

een pen met tablet – in alle gevallen moesten

een architect, zegt in elk geval: ‘Ik zit niet meer

feit dat mensen tegenwoordig veel moeten

gebruikers teveel knijpen en grijpen.

huilend van de pijn achter mijn bureau.’ Dat

Alles bij elkaar zorgt RSI dus voor veel leed. En

knijpen en grijpen. Daardoor worden de spieren

moet de ontwerpers toch goed doen.

51

Universiteit: ww.ru.nl

Dancing with the stars Vertaal de resultaten van wetenschappelijk onderzoek voor een breed publiek – zo luidt de opdracht van de Academische Jaarprijs. Studenten

www.ru.nl/valorisatie/

Partner:

www.academischejaarprijs.nl

Radboud Universiteit Nijmegen maakt kosmische straling hip publiek? Onder leiding van Sijbrand de Jong

ontstond het idee om aan de binnenkant van de

bedacht een groep Nijmeegse studenten en

tent de kosmische en atmosferische gebeurte-

onderzoekers een oplossing. Laat de stra-

nissen te projecteren zodat bezoekers zien waar

ling bepalen welke muziek wordt gedraaid

de straling vandaan komt.

van de Radboud Universiteit Nijmegen maakten het zichzelf moeilijk en

tijdens een dance event! De Jong: ‘We kozen

kozen voor een onbekende natuurkundige verschijnsel. Daarmee wonnen

voor dance muziek om dat we vooral jongeren

Enthousiast geworden, nam Office Broomer

wilden aanspreken.’ Met dat idee benaderde

contact op met Black Hole Recordings. Dit

het team de Stichting Academische Jaarprijs.

platenlabel opgericht door DJ Tiësto en Arny

ze de hoofdprijs.

52

Valorisatie:

De jury was enthousiast en liet het Nijmeegse

Bink wilde wel helpen met de muziek. Uiteinde-

Elk jaar daagt de Stichting Academische

Fysici kennen dit verschijnsel al langer: het

team z’n idee verder uitwerken en presenteren

lijk komen er drie niveaus van muziek: cosmic

Jaarprijs wetenschappers en studenten uit

werd ontdekt aan het begin van de twintigste

op een website en op TV.

conductor (bij de ingang), cosmic ambient

om doorbraken in recent wetenschappelijk

eeuw. Sinds een paar jaar is het Pierre Auger

onderzoek toegankelijk te maken voor een

Observatorium in het westen van Argentinië

Voor de animaties vond het team Erik van

Alle muziek wordt in meerdere of mindere

breed publiek. In 2009 koos een team van de

actief. Dat is enorm: het apparaat beslaat een

Schaaik bereid. De Jong: ‘Ik wilde weten of hij

mate bepaald door de inslagen van kosmische

Radboud Universiteit Nijmegen voor het thema

oppervlak van 3000 vierkante kilometer en

goed was. “Mwoah, hij kan dat wel” was het

deeltjes.

‘kosmische straling’. Kosmische straling bestaat

wordt bestierd door zeventien landen waaron-

antwoord. En zo werd het filmpje gemaakt door

uit deeltjes van bijvoorbeeld de zon of super-

der Nederland. In 2007 toonden metingen aan

iemand die, zo bleek later, bijna de Neder-

Toen het plaatje eenmaal rond was, wilde de

nova’s. Zij bereiken onze atmosfeer en botsen

dat de hoogst energetische straling niet uit alle

landse inzending voor de Oscars leverde.’ Mede

gemeente graag meewerken om het event in

daar op moleculen als stikstof en zuurstof.

richtingen op de aarde afkomt. Ze komt vooral

daardoor kwam het team een ronde verder.

2010 een ereplaats te geven bij de feesten van

Daarbij komen nieuwe deeltjes vrij die weer

uit die delen van de ruimte waarin zich zwarte

Daarna gingen de ontwikkelingen snel. Voor de

de Nijmeegse Vierdaagse. Het hele pakket bleek

botsen met moleculen in de atmosfeer. En dat

gaten bevinden.

uitvoering van het event werd contact opgeno-

voldoende voor de hoofdprijs, ter grootte van

men met een organisator van dance feesten,

100.000 euro. De Radboud Universiteit zegde

levert wéér andere deeltjes op. Zo zorgt kosmi-

(in de tent) en cosmic remix (via koptelefoons).

sche straling ervoor dat een constante stroom

Hoe maak je zo’n ongrijpbaar verschijnsel als

Office Broomer. Die bleek een koepelvormige

een even groot bedrag toe zodat bezoekers in

van deeltjes neerregent op de aardbodem.

kosmische straling nu bekend bij het grote

tent van 15 meter hoog te hebben. Daarmee

2010 letterlijk kunnen dansen op stardust.

53

Golven klieven Bij hoge golven en harde wind toch hard varen – niet alleen Marines en Kustwachten willen dat, maar ook de offshore industrie. Tot voor kort was het een droom, want in zwaar weer springen snelle schepen uit de golven om daarna met een harde klap terug te vallen in het water. Totdat Lex Keuning van de TU Delft de bijlboeg bedacht.

Universiteit:

www.tudelft.nl

Valorisatie:

www.tudelft.nl/samenwerken

Partner:

www.damen.nl

TUDelft laat schip hard varen in zwaar weer te maken en de opbouw, waarin de bemanning

‘flare’ (uitwaaiering) en extreem slank. Eigenlijk

huist, verder naar achteren te plaatsen. Dat

is de Bijlboeg een extreme uitvoering van het

levert veel voordelen op: de weerstand neemt

Enlarged Ship Concept, waarin een aantal van

af en de zeegang verbetert. Bovendien wordt de

deze karakteristieken – zij het minder gepro-

inzetbaarheid beter doordat de kans op slam-

nonceerd – al waren toegepast.’ De Bijlboeg

ming aanzienlijk afneemt. Keuning: ‘Bemannin-

klieft letterlijk door de golven heen. Bovendien

gen vermijden de extremen. Je hoeft maar één

steekt de boeg zo diep in het water dat deze

keer een enorme klap van zo’n golf te krijgen en

zelfs bij hoge golven zelden uit het water komt.

je denkt: dit dus nooit meer.’

In combinatie met de scherpe vorm treedt slamming daardoor nooit op bij Bijlboegen.

Toen de Nederlandse marine lucht kreeg van

Alles bij elkaar worden de hoogste verticale

De zee kan zo glad zijn als een spiegel. Dan

zeegang van snelle schepen van politie en dou-

zijn vinding klopte ze bij Damen Shipyards

versnellingen door de Bijlboeg met een factor

halen boten gemakkelijk hoge snelheden en

ane te verbeteren. Daarbij moest hij natuurlijk

aan, met de vraag om samen met Lex Keuning

vier verlaagd ten opzichte van conventionele

scheren ze over het water. Maar bij zwaar weer

ook metingen verrichten. ‘Tijdens één van de

een ontwerp te maken voor patrouilleboten

rompvormen van snelle schepen.

verandert de zee in een woest landschap met

metingen is een ongeluk gebeurd. Het schip

voor de Nederlandse Antillen, op basis van het

scherpe punten en diepe dalen. Onder die

viel met een grote klap van een golf af. Mijn

Enlarged Ship Concept. Dit leverde uiteindelijk

Intussen is de Bijlboeg een groot succes.

omstandigheden laten ervaren zeelui het wel

knieën werden verbrijzeld. Achteraf gezien is

de ‘Jaguar’, de ‘Panter’ en de ‘Poema’ op.

Damen Shipyards heeft een exclusieve licen-

uit hun hoofd om snel te willen varen. Een

dat het moment waarop ik onbewust besloten

schip kan dan zo hard van een golf afvallen

heb: ik moet meer tijd en moeite steken in

Het succes van deze schepen smaakte naar

Bijlboegschepen verkocht. Dertien Bijlboegen

(slamming), dat schade aan de constructie èn

onderzoek om de inzetbaarheid en veiligheid

meer en samen met Damen, de Koninklijke

zijn daarnaast in aanbouw. De meeste van

aan de bemanning ontstaat.

van snelle schepen op zee te verbeteren.’

Marine, het Marin en de Amerikaanse Kust-

deze schepen zijn werkzaam in de offshore

wacht boog Keuning zich over een nieuw idee:

industie. Intussen zijn ook Bijlboegen verkocht

54

tieovereenkomst op het octrooi en heeft al 26

Lex Keuning, hoofddocent aan de TU Delft,

In de jaren negentig ontwikkelde Keuning een

de Bijlboeg. Jaap Gelling van Damen: “Bij dit

als patrouilleboten en recent zijn er zelfs drie

weet uit eigen ervaring wat slamming betekent.

deel van de oplossing: het Enlarged Ship Con-

revolutionaire ontwerp is de boeg zeer hoog

verkocht als ‘bijboten’ voor Mega-jachten! Let

In de jaren tachtig deed hij onderzoek om de

cept. De crux is om het schip langer en slanker

en diep, staat rechtop en is deze ontdaan van

wel: bijboten van 50 tot 67 meter lang!

55

Universiteit:

www.uu.nl

Valorisatie:

www.uu.nl/onderzoekenmaatschappij

Partner:

www.enceladus.nl

Utrechtse onderzoeker vecht tegen reuma

Bedwinger van giganten Ziektes als reuma zijn lastig te bestrijden. De Universiteit Utrecht bedacht een oplossing. Onderzoeker Bart Metselaar probeert het medicijn verder te ontwikkelen.

Om dit kunststukje te leveren, kun je natuurlijk

Bij de start van Enceladus kreeg Metselaar

niet willekeurig welke vetdruppeltjes gebrui-

hulp van alle kanten. Samen met de Holding

ken. Metselaar: ‘De liposomen moeten niet

van de Universiteit Utrecht werkte hij aan het

groter zijn dan 100 à 150 nanometer, hun bui-

patent-portfolio van de nieuwe onderneming.

tenwand moet veel cholesterol en lipiden met

De Stichting Biopartner van het ministerie

een hoog smeltpunt bevatten en ze moeten

van Economische Zaken gaf hem een subsidie

een polymeercoating hebben. Die eigenschap-

zodat hij financieel even vooruit kon. Samen

pen zorgen ervoor dat de vetbolletjes lang in

met de apotheek van het Slotervaart Zieken-

het bloed kunnen blijven.’

huis ontwikkelde en bereidde hij de medicijnen zodat ze in mensen konden worden toe-

56

Metselaar kon bewijzen dat zijn uitvinding

gepast. En het Radboud Universitair Medisch

In Nederland lijdt één tot twee procent van de

cijnen slikken, gaan de klachten niet weg.

goed werkt, althans in ratten. Toch zag de

Centrum bleek bereid om de eerste klinische

bevolking aan reuma. Hun leven is niet gemak-

Om te ontsnappen aan dit dilemma bedacht

grote industrie er geen brood in. ‘Grote farma-

studie in reumapatiënten uit te voeren.

kelijk want de aandoening verloopt onvoor-

Bart Metselaar van de Universiteit Utrecht een

ceutische bedrijven achtten de markt voor de

spelbaar. Soms is de ziekte rustig, maar de

list. Hij verpakte corticosteroïden in kleine vet-

toepassing van corticosteroïden te klein en het

De voorlopige resultaten van het nieuwe

ziekte kan ook onverwacht opvlammen. Dan

druppeltjes of liposomen. Daardoor worden de

risico te groot.’ Metselaar dacht daar anders

medicijn, dat Nanocort wordt genoemd, zijn

zijn de gevolgen - pijn, angst en frustratie - in

ontstekingsremmers vanzelf afgeleverd bij de

over.

veelbelovend – niet alleen al als behande-

alle hevigheid voelbaar.

ontstekingshaarden die ontstaan door reuma.

Toen de patenten konden worden overgedra-

ling tegen reuma, maar ook tegen multiple

Metselaar: ‘Het is bekend dat bloedvaten

gen aan de universiteit was de keus dan ook

sclerose. En er zijn zelfs aanwijzingen dat

Reuma is een auto-immuun ziekte waarbij

in de buurt van ontstekingen gaatjes in hun

simpel: samen met de Universiteit Utrecht

Nanocort kan worden ingezet tegen kanker.

macrofagen een rol spelen. De precieze

wand vertonen. Onze liposomen kunnen daar

Holding BV en enkele collega’s startte Metse-

Metselaar: ‘Waarschijnlijk komen liposomen

oorzaak is onbekend, maar het is mogelijk

doorheen. In de aangetaste gewrichten komen

laar zijn eigen bedrijf om het medicijn verder

in tumoren terecht door openingen in nieuwe,

om de symptomen te bestrijden, bijvoorbeeld

ze vervolgens zeer schadelijke macrofagen

te ontwikkelen. Hij noemde het Enceladus

nog niet goed aangelegde bloedvaten. Daar

met corticosteroïden. Die hebben wel serieuze

tegen die de liposomen beschouwen als een

naar de mythologische Gigant die opgesloten

aangekomen, blijken de in liposomen inge-

bijwerkingen: staar, botontkalking en hoge

lekker maal. Maar die vreetcellen komen van

zou zitten onder de Etna en daar verantwoor-

sloten stoffen die ontsteking remmen ook de

bloeddruk. Lang en veelvuldig gebruik is dus

een koude kermis thuis want als de corticoste-

delijk zou zijn voor de onregelmatige uitbar-

tumorgroei sterk te kunnen remmen. Een heel

onmogelijk. Maar bij te kort en te weinig medi-

roïden vrijkomen, leggen ze het loodje.’

stingen van de vulkaan.

verrassend resultaat.’

57

Universiteit: www.wur.nl

Biologische klok loopt voor

www.wur.nl/NL/over/samenwerking

Partner:

www.natuurkalender.nl

Natuurkalender brengt klimaatverandering in beeld De Natuurkalender is een website die gege-

steeds vroeger, de zomer wordt steeds warmer

vens bijhoudt van ecologische veranderingen

en de herfst duur steeds langer. Van Vliet: ‘Het

in Nederland. De website wordt gevuld door

opsplitsen van het jaar in vier seizoenen van

7000 vrijwilligers die dag in, dag uit observeren

elk drie maanden moeten we misschien gaan

zeespiegels, groeiende woestijnen – het blijft voorlopig abstract. Samen

wanneer belangrijke gebeurtenissen optreden

loslaten.’ Veel tastbaarder kun je het klimaat-

met de VARA brengt Wageningen Universiteit, onderdeel van Wageningen

in de natuur. Ze bekijken bijvoorbeeld waar en

probleem bijna niet maken.

Het klimaat verandert, zoveel is wel duidelijk. Maar veel mensen kunnen zich daar weinig bij voorstellen. Smeltende poolkappen, stijgende

UR, de gevolgen van de klimaatverandering dichterbij.

58

Valorisatie:

wanneer de eerste boerenzwaluw arriveert of de paardenkastanje voor het eerst zijn bladeren

Bij de Natuurkalender werken veel partijen

ontplooit. Dat gebeurt voor tientallen soorten

samen. Allereerst Wageningen Universiteit die

dieren en planten. Al die waarnemingen vinden

met Van Vliet de coördinator levert voor het

Een ijsbeer gemaakt van autobanden die een

De oplossing diende zich aan in de persoon van

plaats volgens een strikt protocol, wat al een

hele project. Dan natuurlijk VARA’s Vroege

olievat gooit naar passerende auto’s. Met dat

Arnold van Vliet, docent aan Wageningen Uni-

hele klus is.

Vogels dat wekelijks de resultaten bekendmaakt

beeld probeerde een actiegroep vorig jaar in

versiteit. Van Vliet werkte aan een project om

Den Bosch aandacht te vragen voor het klimaat-

de vele natuurverenigingen die Nederland telt

Maar het blijft niet bij waarnemingen. De

er verenigingen mee als de Vlinderstichting, de

probleem. Het laat zien hoe moeilijk het is om

met elkaar te verbinden. Hij droomde van een

Natuurkalender combineert alle ecologische

zoogdiervereniging en de Vogelbescherming:

burgers te interesseren in een thema waarvan

netwerk waarin duizenden vrijwilligers al hun

gegevens met informatie over het klimaat

zij bieden steun en ‘ronselen’ vrijwilligers. Maar

ze zich geen voorstelling kunnen maken. Ook

observaties van Nederlandse planten en dieren

(temperatuur, neerslag en dergelijke). Zo

het belangrijkste zijn de 7000 vrijwilligers die

het VARA-programma Vroege Vogels worstelde

uitwisselen en opslaan. Zijn initiatief trok de

ontstaat een database waaraan je kunt aflezen

jaar in, jaar uit op pad gaan om te bekijken

met dit probleem. Begin deze eeuw wilde het

aandacht van Vroege Vogels. Dat zag in Van

hoe het gesteld is met de ‘klok’ van de natuur.

hoe het gesteld is met de natuur. Zonder hun

klimaatverandering onder de aandacht brengen

Vliets project een manier om klimaatverande-

De uitkomsten zijn verontrustend. Uit de

inspanningen zouden we nu niet weten dat de

van het grote publiek. Maar hoe moest je dat

ring dicht bij huis te brengen. Uit hun samen-

analyse van 180.000 waarnemingen blijkt dat

‘klok’ van de natuur steeds vaker voor loopt.

doen zonder drammerig te worden?

werking werd de Natuurkalender geboren.

de seizoenen van slag zijn: het voorjaar begint

en zo veel geïnteresseerde bereikt. Verder doen

59

Kennis klaarmaken voor gebruik

Voorzieningen voor valorisatie

De Nederlandse universiteiten hebben twee hoofdtaken: zij verzorgen wetenschappelijk

regelen, geschikt personeel werven en opleiden – zo moeten universiteiten ook veel regelen om

onderwijs en verrichten wetenschappelijk onderzoek. Daarmee leveren zij een grote bijdrage

nieuwe vindingen en potentiële gebruikers bij elkaar te brengen. Van een afstandje bekeken, vallen

aan het functioneren van de kennismaatschappij. De ruim 30.000 artsen, juristen, ingenieurs,

hun inspanningen in twee groepen uiteen. Aan de ene kant roepen universiteiten voorzieningen

leraren en dergelijke die jaarlijks afstuderen, verhogen het kennisniveau van de Nederlandse

in het leven om partijen die op zoek zijn naar innovaties te voorzien van geschikte vindingen

beroepsbevolking. En de ruim 25.000 wetenschappelijke artikelen die academici jaarlijks

(gebruikers aan vindingen helpen). Aan de andere kant treffen ze voorzieningen om veelbelovende

publiceren, worden wereldwijd verslonden door medisch specialisten, R&D-medewerkers van

vindingen waarin andere partijen nog geen interesse hebben toch een kans te geven (vindingen

bedrijven, beleidsmedewerkers en andere onderzoekers.

aan gebruikers helpen).

Naast onderwijs en onderzoek hebben universiteiten een derde kerntaak: zij doen met de

De ‘spin in het web’ bij deze activiteiten en expertise zijn aparte bureaus gericht door de

regelmaat van de klok nieuwe vindingen. Zij ontwerpen bijvoorbeeld nieuwe apparaten, formuleren

universiteiten. Vaak worden ze ‘technology transfer office (TTO) genoemd, soms hebben ze een

nieuwe protocollen, maken nieuwe ontwerpen of stellen nieuwe regels op. Universiteiten dragen

andere naam zoals ‘valorisation centre’. Zij helpen met vindingen naar gebruikers te brengen

zulke vindingen actief over aan de samenleving. Dat leidt tot allerlei innovaties: tot nieuwe

en omgekeerd, ze hebben veel expertise, bijvoorbeeld over eigendomsrechten, maar ook over

producten bijvoorbeeld, tot verbeterde behandelmethodes of tot beter ingerichte ruimtes en

subsidies en of bedrijfsvoering. Voor buitenstaanders zijn zulke bureaus niet altijd goed zichtbaar:

gebouwen. Deze taak wordt ook wel valorisatie genoemd.

zij zijn degenen achter de schermen die ervoor zorgen dat de contacten met gebruikers van kennis goed verlopen.

Vindingen doen en die actief overdragen aan de samenleving gaat niet vanzelf. Universiteiten hebben daarvoor allerlei voorzieningen in het leven geroepen. Net zoals ze veel moeten doen om 60

hun onderwijs te verzorgen – curricula inrichten, onderwijsgebouwen neerzetten, lesmaterialen

61

Gebruikers aan vindingen helpen Topinstituten

comité en wilt wel eens weten of de geplande

Start-ups

Grotere bedrijven en overheden staan voor

rondweg niet te veel luchtvervuiling oplevert.

Met de regelmaat van de klok bedenken mede-

Huisvesting en science parks

de uitdaging om de behoeftes van klanten en

Voor zulke vragen hebben acht universiteit een

werkers van universiteiten en studenten toepas-

Startende ondernemers rond universiteiten

burgers steeds beter en sneller te vervullen.

‘wetenschapswinkel’ in het leven geroepen.

singen zonder dat concrete partijen daarom

hebben veel behoefte aan contact met ‘lotge-

Dat kan alleen door te innoveren. Universitei-

Daar kunnen, veelal minder draagkrachtige,

gevraagd hebben. Vaak zullen universiteiten

noten’. Praten met andere starters voorkomt

ten willen graag helpen. Daarom werken zij

partijen terecht met hun vragen. Sommige

eerst bekijken of externe partijen interesse heb-

fouten, levert inspiratie op en leidt tot onver-

structureel samen met bedrijven en overheden

universiteiten hebben hun MKB-loket gecombi-

ben in de betreffende vinding. Als dat het geval

wachte kruisbestuiving. Daarom hebben veel

in zogeheten ‘topinstituten’. In die topinstituten

neerd met een wetenschapswinkel, bij andere

is, maken ze afspraken over de voorwaarden

universiteiten bedrijfsverzamelgebouwen op

verrichten universiteiten, bedrijven en over-

bestaan beide organisaties naast elkaar.

van het gebruik. Maar wat doe je als er geen

hun campus waar startende ondernemers

interesse is van derden? In zo’n geval kiezen

tegen gunstige voorwaarden onderdak kunnen

aan de oplossing van concrete problemen. Er

Netwerkbijeenkomsten

universiteiten er steeds vaker voor om rond

vinden. Bedrijven die uit hun jasje groeien,

zijn negen technologische topinstituten, onder

Hoe zorg je er voor dat partijen in de regio en

het betreffende product nieuwe bedrijven op te

vestigen zich niet zelden op of rond de campus.

meer op het gebied van plastics, ICT, voeding

daarbuiten op de hoogte zijn van alle moge-

zetten. Vaak zijn het de uitvinders zelf die het

Op die manier zijn rond veel universiteiten in

en levenswetenschappen. Daarnaast zijn er drie

lijkheden die universiteiten? Want je aanbod

bedrijf opzetten. In negen van de tien gevallen

de loop der jaren science parks ontstaan: dat

maatschappelijke instituten, onder meer op het

kan nog zo goed zijn, als potentiële gebrui-

geeft de universiteit hen steun: financieel, maar

zijn bedrijfsterreinen waar veel kennisintensieve

gebied van pensioenen en grote stedenbeleid.

kers het niet kennen, wordt het geen succes.

vooral ook met advies over bedrijfsvoering,

bedrijven bij elkaar zitten.

Daarom organiseren steeds meer universiteiten

intellectueel eigendom en dergelijke.

heden samen onderzoek en werken ze samen

MKB-loketten

regelmatig science cafés of wetenschapscafés.

Voor middelgrote en kleinere bedrijven zijn

Tijdens zulke netwerkbijeenkomsten kunnen

Holding

Ondernemen is niet aangeboren, je moet het

‘topinstituten’ vaak een maatje te groot. Zij

geïnteresseerden kennis nemen van werk dat

Universiteiten helpen vaak tientallen bedrijven

leren! Daarom maken universiteiten steeds

hebben meestal geen behoefte aan structurele,

wordt verricht aan de universiteiten en kunnen

tegelijk op de lange weg naar succes. In ruil

meer werk van onderwijs in ondernemerschap.

langjarige samenwerking met universiteiten.

zij de betrokken wetenschappers zelf spreken.

voor de steun die universiteiten bieden, bezit-

Acht universiteiten werken samen in zogeheten

ten ze meestal aandelen in het bedrijf. Alle

centres of entrepreneurhip. Daar leren studen-

Maar ze zitten wel regelmatig met vragen waar-

62

Vindingen aan gebruikers helpen

Onderwijs in ondernemerschap

bij ze de hulp van universiteiten goed kunnen

Afstudeeronderzoek en stageopdrachten

universiteiten hebben die aandelenpakketten

ten wat ondernemen inhoudt en kunnen zijn de

gebruiken. Voor zulke vragen richten steeds

Studenten vormen een schier onuitputtelijke

ondergebracht in een aparte rechtspersoon:

vaardigheden opdoen die nodig zijn met succes

meer universiteiten ‘MKB-loketten’ in. Daar

pool van goede ideeën, daadkracht en enthou-

vaak is dat een BV die functioneert als ‘holding’.

een bedrijf op te zetten π

kunnen ondernemers uit de regio terecht met

siasme die graag hun tanden zetten in echte

Met zo’n constructie voorkomen universiteiten

hun vragen en worden zij verder geholpen.

problemen. Daarom richten steeds meer uni-

dat publieke taken en risicodragende activitei-

versiteiten websites in waar bedrijven en maat-

ten op de markt vermengd worden.

Wetenschapswinkels

schappelijke organisaties onderwerpen kunnen

Stel je bent lid van een bewonersvereniging en

opgeven voor afstudeeronderzoek en stageop-

je zoekt juridisch advies in een conflict met de

drachten. Op hun beurt kunnen studenten die

verhuurder. Of je zit in het bestuur van een wijk-

websites gebruiken om zich ‘aan te bieden’.

63