De Koerier. van. Brabants Heem. nr. 46 [2011] tweemaandelijks vlugschrift

De Koerier van

[2011]

nr. 46

Brabants Heem 1

tweemaandelijks vlugschrift

Brabants Heem van vrijwilligers, voor vrijwilligers Beste lezer,

2

“Brabants Heem wil de ondersteunende vereniging zijn voor 120 zelfstandige Brabantse heemkundekringen” staat op de achterzijde van dit vlugschrift. Hallo? 120? Waren er dat geen 119 en na de samenvoeging van de twee Helmondse kringen tot één sterke kring niet 118? Jawel, maar met het toetreden van de stichting Haps’ Heem (regio 9) en de heemkundekring Seppe uit Bosschenhoofd (regio 1) zitten we op 120. Al die Brabantse kringen wil Brabants Heem ondersteunen en stimuleren. Dat is onze missie. Met zeven of negen bestuursleden kun je dat niet allemaal zelf doen. Ook bestuursleden zijn vrijwilligers. Maar je kunt als bestuur wel de coördinator en de makelaar zijn tussen vraag en aanbod. Daarbij is de doelstelling van Brabants Heem op de eerste plaats gericht op de kringen en hun behoeften. Daarvan afgeleid geldt onze zorg op de tweede plaats erfgoed en heemkunde. Op de jaarlijkse ‘heidag’ in februari besprak het bestuur ook dit jaar hoe Brabants Heem zijn missie moet invullen en hoe we moeten functioneren. In veranderende tijden is dat een proces dat niet alleen jaarlijks maar voortdurend bijstelling behoeft. Van onze aanpak leggen we verantwoording af bij de Raad van Aangesloten kringen. De eerstvolgende bijeenkomst van de RvA is op donderdag 14 april. Jan Franken

Gaat het wel zo goed met de archeologie? 2011, moet het jaar van de waarheid worden voor de archeologie. Dit jaar zal de implementatie van het Verdrag van Valletta (verdrag van Malta) in de Nederlandse wetgeving geëvalueerd worden. Werken de herziene Monumentenwet en de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening in de praktijk wel in de geest die Nederland als ondertekenaar van het Verdrag bedoelde? De Wet archeologische monumentenzorg en de Monumentenwet leggen de meeste verantwoordelijkheden bij de gemeenten. Die zijn er erg verschillend mee omgegaan, Sterke gemeenten hebben hun ambtenaren voor de invoering van de wet goed voorbereid en laten opleiden. Daar zijn gemeentelijke beleids- en cultuurplannen opgesteld. Daar is het hoe en wat van bestemmingsplannen, vergunningen en ontheffingen voor elke burger doorzichtig. Maar heel vaak is de gemeente als bevoegd gezag laks geweest en heeft het bodemarchief en daarmee ons en alle volgende generaties met een onherstelbaar resultaat opgezadeld of gaat dat nog doen. Maar een gemeente kan niet gestraft worden. Nog veel te veel gaan zogenaamde economische belangen voor. Men beseft onvoldoende dat onherstelbaar onbetaalbaar is. Het bodemarchief kun je maar één keer lezen. Doe je geen onderzoek, dan zijn belangrijke gegevens voor alle toekomstige generaties verloren gegaan, voor de wetenschap, voor de identiteitsbeleving, voor toerisme, voor eeuwig. Men beseft ook onvoldoende dat economisch gewin in feite privéwinst is, voor de bouwer, de exploitant van kassen en megastallen, en dus helemaal niet zo economisch. Een grote gemeente kan zich een stadsarcheoloog veroorloven. Een kleinere gemeente kan de archeoloog naburige gemeente bij de inhuren. Ik ken het geval van zo’n archeoloog (en u zult snel begrijpen waarom ik geen namen noem) die gevraagd werd om de archeologische waarden bij een ontwikkelingsplan in nabijgelegen dorp te beoordelen. Waar gaat het over, vroeg de deskundige. “U zet uw handtekening onder onze beslissing dat er geen archeologische waarden zijn, en dat is alles. U hoeft niet te komen. Alleen dan wordt u betaald.” Dat de archeoloog zich hiervoor niet leende, blijkt al uit het feit dat ik het hier na kan vertellen. De wet schrijft een deskundig archeoloog voor maar regelt geen inspectie. Dan gebeurt het dat de grote projectontwikkelaars, bijvoorbeeld beursgenoteerde bedrijven, zelf een archeoloog in dienst nemen. Niet dat de man of vrouw veel zal moeten graven. Hij of zij moet uitsluitend verwachtingen te beoordelen volgens de wensen van de werkgever. Dan wordt het een keuze

3

tussen van de loonlijst geschrapt worden of een kans lopen op een mindere of een bijzondere ontdekking. De gemeente moet het archeologisch advies van het belanghebbende mammoetbedrijf volgen of een tweede expertise zelf betalen.

4

Natuurlijk zijn er gemeenten die de archeologie niet verwaarlozen of minimaliseren. Er zijn prima Beleidsstukken op dit gebied. Denk maar aan de positieve effecten voor archeologie en monumenten van de Cultuurnota van Breda. Denk maar aan het spectaculaire werk van Nico Arts in Woensel en Eindhoven, aan Gemert of aan Heusden die al in de vorige eeuw besloot om de kip met de gouden eieren niet te slachten. Er is meer te evalueren. Bijvoorbeeld de archeologie binnen de bebouwde kom. De ondergrond heet al eeuwen verstoord te zijn en dus geen bodemarchief meer te bevatten. Maar dat zou genuanceerd moeten worden, in diepte van verstoring en die gerelateerd aan de oude eerdophogingen, en in kleine nimmer verstoorde locaties. Bijvoorbeeld de afstandelijke toetsing in deze door de Raad van State van besluiten van een gemeenteraad, die ook niet op deskundigheid op dit terrein kan terugvallen. Er is meer te evalueren, maar dit is geen requisitoir. Laten we eerst maar eens van overal de feiten inventariseren waar het de laatste tien jaar fout is gegaan. Daar is iets mee te doen wanneer op grond van evaluatie de wetgeving bijgesteld gaat worden. Daarom is dit een oproep. Kent u gevallen waar het mis is gegaan, laat het weten. Het lijkt mij bij uitstek een taak voor een coördinerende instantie als Brabants Heem om feitenmateriaal te verzamelen, om voor de toekomst de ethisch juiste beslissingen te helpen bevoorwaarden. Als het structureel mis blijkt te zitten bij sommige gemeenten, dan kan de provincie nog als vangnet worden ingeschakeld. Jan Franken, op strikt persoonlijke titel

Probleemoplossende avond HAZA Voor heemkundigen die al meer dan twee haar met het programma HAZA werken, organiseert Brabants Heem een probleemoplossende avond op maandag 9 mei 2011 in het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (nabij het station). Het gaat met name om problemen die niet met ervaring te maken hebben, maar die voortkomen uit het feit dat HAZA omdat het ook zoveel kan, erg ingewikkeld is. Problemen die voortkomen uit te weinig ervaring met HAZA kunt u oplossen door contact te zoeken met heemkundekringen die al langer met HAZA werken. De avond begint om 19.30 uur precies en is voor 22 uur afgelopen. U kunt gratis deelnemen op voorwaarde dat u uw vragen tevoren instuurt aan [email protected]. U meldt u aan met uw naam en e-mailadres plus vermelding van uw heemkundekring op [email protected]. U krijgt dan bericht en als u tot de 20 eerste inschrijvers behoort, een routebeschrijving.

Uitnodiging Brabants Heemdagen 2011 met als thema:

“Uden, ook in het land van Ravenstein” Beste dames en heren, heemkundig onderlegd dan wel anderszins geïnteresseerd, hierbij nodigen wij u van harte uit deel te nemen aan de 63-ste uitvoering van de jaarlijkse Brabantse Heemdagen welke dit jaar georganiseerd worden in Uden op: donderdag 4 en vrijdag 5 augustus 2011 Onder het motto “Uden, ook in het land van Ravenstein” organiseert de heemkundekring Uden in nauw overleg met Brabants Heem de 63e Brabants Heemdagen. Uden, vroeger gelegen aan de rand van De Peel in het Land van Ravenstein en tot de Franse tijd als het ware een Duitse enclave in Nederland heeft door deze uitzonderlijke positie een rijke historie. Godsdienstvrijheid waardoor kloosters zich er vestigden, een bodemgesteldheid waardoor een bloeiende kersenteelt tot stand kwam, maar ook het grote Belgische vluchtelingenkamp in de Eerste Wereldoorlog en het ontstaan van het Vliegveld Volkel in de Tweede Wereldoorlog zijn hiervan voorbeelden.

5

Met expositiepunten en bezoeken, zoals bijvoorbeeld aan de traditiekamer op de Vliegbasis Volkel willen wij u hier meer vertrouwd mee maken. In verband met het bezoek aan de vliegbasis is het van belang dat u een identificatiebewijs bij u heeft. Tijdens de fietstocht kunt u genieten van de mooie natuur die nog steeds, ondanks de industrialisatie, in de directe nabijheid van Uden te vinden is. Denk hierbij aan de Bedafse bergen, de waterplassen van de Kleuter, maar ook aan de fietsroute “de Slingerpad”. Wij willen tijdens deze dagen met u ook een bezoek brengen aan onze oude “hoofdstad” Ravenstein. Met de bus daar naar toe gebracht, zullen onze collega’s van de heemkundekring Ravenstein , u het wondermooie stadje aan de Maas tonen.

6

U kunt een en ander ook vinden op onze website www.heemkundekringuden.nl. Voor het complete programma van deze dagen verwijzen wij u naar de bijlagen bij uw bestuur. De deelnamekosten bedragen € 85,- per deelnemer. De extra kosten voor de huur van fiets(en) dienen samen met het inschrijfgeld te zijn voldaan. De consumpties zijn voor eigen rekening, tenzij dit anders wordt vermeld. Wij hebben in het programma geen ruimte opgenomen voor optredens van individuele deelnemers.

Het inschrijfformulier kunt u krijgen bij het bestuur van uw heemkundekring, alsook een lijst van overnachtingsmogelijkheden. Het inschrijfformulier dient, volledig ingevuld, uiterlijk 31 mei 2011, in het bezit te zijn van het secretariaat. Het inschrijfbedrag dient vóór 15 juni te zijn overgemaakt. Zie het inschrijfformulier. We laten maximaal 120 deelnemers toe en de volgorde van binnenkomst is in deze bepalend. Wij verwachten dat u met volle teugen kunt genieten van deze dagen. De organiserende Heemkundekring Uden Walterus Pijnenborghhof 5401XT Uden Contactpersonen Has Hendriks tel 0413 269312 email [email protected] Adriaan Sanders tel 0413 262206

Van onze portefeuillehouder Monumenten (6). Kon ik de vorige editie ondanks de economische crisis toch goed nieuws laten horen over de restauratie van zes monumenten in Breda, in deze aflevering kan ik u nog beter nieuws melden. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor het behoud van onze monumenten. De onlangs (toevallig ook te Breda) opgerichte “Stichting tot behoud van het 19e en 20e eeuwse cultuurgoed Noord-Brabant “ is een mooi voorbeeld daarvan. Maar eerst een groot compliment aan de Heemkundekring De Heerlijckheit Dongen te Dongen. Toen een eeuwenoude Vlaamse schuur in de Eindsestraat gesloopt dreigde te worden heeft de kring zich ingezet voor het behoud ervan. Zo’n 15 vrijwilligers van deze kring hebben alles ingemeten, genummerd en daarna gedemonteerd. Thans liggen alle onderdelen opgeslagen. Er wordt ernaar gestreefd om de schuur op een voor iedereen toegankelijke plaats opnieuw op te bouwen. De gemeente denkt constructief mee over de nieuwe plaats van vestiging. Bravo. Naast de 56 miljoen euro die de Provincie de komende 5 jaar ter beschikking stelt voor het versterken van drie natuurgebieden in onze provincie, zijn op grond van de Restauratieregeling 2010-2011 na de watertoren in Bergen op Zoom nog drie Brabantse monumenten in de prijzen gevallen: het betreft het voormalige sanatorium de Klokkenberg in Breda (1,4 miljoen), de boerderij Kinderen van Deijk in Riethoven (4 ton) en Fort Lunette in Raamsdonksveer (ook 1,4 miljoen). Deze laatste toekenning is daarom bijzonder omdat

7

Wouwse Plantage

8

er ook plannen zijn om de gehele Zuiderwaterlinie in volle glorie te doen herleven en hier tientallen miljoenen euro’s voor nodig zijn. Op de onlangs gehouden Linieconferentie in Geertruidenberg werd hiervoor gepleit. De Gedeputeerde zegde haar steun toe.

Ook goed nieuws is het gegeven dat de Gemeente Den Bosch een koper heeft gevonden voor het Kruithuis, dat sinds 1917 in het bezit van de gemeente is. Koper is de Vereniging Hendrick de Keyser uit Amsterdam, die het gebouw gaat opknappen en vervolgens verhuren. Den Bosch staat trouwens de komende periode veel veranderingen te wachten. De komende jaren gaan onder meer het terrein van het Groot Zieken Gasthuis, het Museumkwartier, de Kop van het Zand en het traject van de Zuid-Willemsvaart op de schop. Tal van oude panden krijgen een andere bestemming. Reden voor de architecten in Den Bosch (Het Bosch Architectuur) om nauw hierbij betrokken te worden. Als voorbeeld noemen zij het hergebruik van de trappartij bij de Vliert waar de ondergrondse doorgang overbodig is geworden. Samen met het bewonersoverleg Hinthamerpark is eind februari gezocht naar een nieuwe bestemming voor deze plek. Nog even dit: in een eerdere aflevering maakte ik u melding van de veranderingen in de monumentenzorg op basis van de Beleidsbrief van toenmalig Minister Plasterk. Drie veranderingen staan daarin centraal: cultuurhistorische belangen meewegen in de ruimtelijke ordening, krachtiger en eenvoudiger regels en het herbestemmen van monumenten die hun functie verliezen. Wat de eerste verandering betreft maak ik er de kringen op attent dat op dit moment gewerkt wordt door de Ministeries van O.C. en W. en Infrastructuur en Milieu aan een nieuwe “Structuurvisie erfgoed en ruimte”. Deze zal voor de zomer van 2011 aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Voor nadere info: [email protected] of 033-4217456. Tot slot: mijn gelukwensen aan de Bond Heemschut, die dit jaar 100 jaar bestaat! Piet Meijers. e: [email protected]

Archeologische waarden- en verwachtingskaart Onder een nieuwe wetgeving van de archeologische monumentenzorg (Verdrag van Malta of Valletta) zijn gemeenten een sleutelrol gaan vervullen bij de zorg voor bekende en te verwachten archeologische waarden. De rijksen provinciale overheid leggen nu al de verplichting op om het archeologische belang mee te wegen bij de ontwikkeling van locaties. De opzet is dat in het planproces bij de ruimtelijke ordening de archeologie vroegtijdig wordt ingebracht. Zoveel mogelijk zal ernaar gestreefd moeten worden om archeologische waarden in situ te laten. Ook is gekozen voor de invoering van het ”verstoorder betaalt” principe. Van o.a. projectontwikkelaars heeft onze heemkundekring (Onsenoort: Heusden, Nieuwkuijk, Drunen enz.) afgelopen tijd regelmatig vragen gekregen over te verwachten archeologische waarden in het plangebied dat ze aan willen snijden. Het is niet verplicht, maar je kunt alleen voldoen aan de wetgeving wanneer de (elke) gemeente beschikt over een zogenaamde archeologische waardekaart en verwachtingskaart. De gemeente Heusden heeft het archeologisch bureau Vestigia uit Amersfoort opdracht gegeven om voor het werkgebied van Onsenoort deze kaarten te maken. Gestart wordt met een inventarisatiekaart, die gebaseerd is op een archeologiekaart waarop alle al langer bekende vindplaatsen en terreinen staan aangegeven en ook worden zones aangegeven met een bepaalde archeologische verwachting (lage, middelhoog en hoog). De bekende archeologische vindplaatsen betreffen locaties waarvan reeds vastgesteld is dat er archeologische resten in de ondergrond aanwezig zijn. Die zijn gevonden bij archeologisch vooronderzoek, als toevalsvondsten, of zichtbare restanten of resten die bekend zijn uit historische bronnen of van historische kaarten. Het bureau Vestigia haalt voor hun bureauonderzoek veel informatie uit ARCHIS (Archeologisch Informatie Systeem) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Wanneer er archeologische vondsten worden gedaan, moeten deze gemeld worden bij de Provinciale Archeologische Dienst. Die beschrijft en codeert de vondsten en zorgt ervoor dat deze informatie in ARCHIS wordt opgenomen. Het blijkt nu dat in het verleden veel vondsten niet in ARCHIS zijn opgenomen, maar wel lokaal bekend zijn. Meestal bij historische verenigingen, heemkundekringen en amateurarcheologen. Het bureauonderzoek moet dus worden aangevuld met deze lokale kennis. Onze vereniging is hiervoor benaderd en een werkgroep van onze vereniging heeft afgelopen weken al heel veel werk verricht om deze gegevens compleet te krijgen. Zo is in ons

9

10

tijdschrift ”Met Gansen Trou” veel gepubliceerd over archeologische vondsten, maar een deel daarvan staat niet in ARCHIS. Ook voor de archeologische verwachting heeft de gemeente/ het archeologisch bureau de hulp van de heemkundekring nodig. Die verwachting (‘n lage, middelhoge of hoge kans op archeologische gegevens in de bodem) is gebaseerd op de kennis van lokale cultuurhistorie. De studie van oude documenten en oude kaarten, de kennis van de bijzonderheden in het landschap, vroeger en nu, veldverkenning, de cursussen cultuurhistorie van Brabants Heem en de ervaring bij eerdere opgravingen, dat zijn de hulpmiddelen waar een goede heemkundekring in overvloed over beschikt. De hulp van de heemkundekring is onmisbaar voor de gemeente.

Herleving Turfgeschiedenis van West-Brabant Bron: cursus BH en PLEKBORD, Informatieblad van de hkk Onsenoort, jg. 32, januari 2011 Sinds enige tijd zijn zeven heemkundekringen in West-Brabant actief om de turfgeschiedenis van deze regio onder de aandacht van een breder publiek te brengen. De projectgroep wil dat nastreven door de uitvoering van vier activiteiten: het organiseren van een rondtrekkende tentoonstelling, het ontwikkelen van fietsroutes, het vervaardigen van lesmateriaal en het samenstellen van een boek. Rond de tentoonstelling organiseert de projectgroep een minisymposium met als titel: Herleving Turfgeschiedenis West-Brabant. Het symposium vindt plaats op DONDERDAG 7 APRIL 2011 van 13.00 uur tot 16.15 uur in Theater Congrescentrum De Nieuwe Nobelaer, Anna van Berchemlaan 2, 4872 XE Etten-Leur, tel. 076-5034350. U wordt hierbij van harte uitgenodigd om hieraan deel te nemen. Programma: 13.00 u.- 13.15 u.: Ontvangst met koffie of thee; 13.15 u. -13.30 u.: Welkomstwoord en opening door de dagvoorzitter mw A. van den Berg, oud-burgemeester van Bergen op Zoom en lid van de Stichting Cultuurhistorie West-Brabant; 13.30 u.-14.00 u.: Turfwinning in West-Brabant: inleiding door dhr. C. Rops, voorzitter van de projectgroep van de heemkundekringen; 14.00 u.-14.30 u.: Zoutwinning in West-Brabant: Dr. Karel Leenders vermeldt ons de resultaten van zijn onderzoek naar zoutwinning uit turf in onze regio; 14.30 u.-15.15 u.: Pauze, waarin u de gelegenheid hebt om de tentoonstelling te bekijken en na te gaan of deze voor uw kring of organisatie bruikSchijvenaar baar is;

11

15.15 u.-15.45 u.: De gevolgen van turfwinning voor het landschap in WestBrabant door dr. Sjoerd Kluiving; 15.45 u.-16.00 u.: Vragen en eventuele discussie; 16.00 u.- 16.15 u.: Afsluiting door de dagvoorzitter mevr. Van den Berg. De sprekers worden afgewisseld door liederen over turfwinning door het trio “Puur Natuur”. Dankzij een bijdrage van de Provincie Noord-Brabant zijn er voor u aan de deelname aan dit minisymposium geen kosten verbonden. Wat de heemkundekringen betreft, hopen we dat u met een afvaardiging van uw kring aanwezig bent. In verband met de organisatie verzoeken wij u vriendelijk zich aan te melden door zo spoedig mogelijk te schrijven (uiterlijk voor 1april opsturen) of te e-mailen naar: Brabants Heem; Postbus 1203, 5200 BG ’s-Hertogenbosch, e-mail: [email protected] Cor Rops, voorzitter van de projectgroep, Piet Meijers, Brabants Heem.

12

Heksencongres op 9 oktober Het samenwerkingsverband Brabants Heem en Centrum voor de Studie van Land en Volk van de Kempen (B) organiseert op zaterdag 8 oktober een congres over “Hekserij in de Kempen”. Onder “Kempen” worden hier verstaan heel Noord-Brabant, de Antwerpse Kempen en in België de Limburgse Kempen. Heksenprocessen en heksenverbrandingen in de 16de en 17de eeuw zijn onze streken wel niet aan de orde van de dag, maar ze komen regelmatig voor in met name de dorpen. Als men niet van ketterij beschuldig kon worden, probeerde men het met hekserij van vrouwen maar ook van mannen. Veelal lag hier plaatselijke conflicten onder, die als hekserij voor de schepenbank gebracht werden. Daarbij profiteerde soms de plaatselijke schout. Wanneer men de invloed bezat om in hoger beroep te gaan, bleken de hogere (beroeps)rechters van hoofdsteden als Den Bosch en Antwerpen, of de Raad van Brabant voldoende humanisme en gezond verstand te hebben om een beschuldigde vrij te spreken. Het congres vindt waarschijnlijk in Deurne (N) plaats. Nadere informatie in het volgende nummer.

Archeologische studiedag Brabants Heem organiseert samen met de Archeologische Sectie van het Noordbrabants Genootschap de archeologische voorjaarsstudiedag op zondag 10 april 2011. Wij zijn te gast bij Natinaal Monument Kamp Vught (Lunettenlaan), een bijzondere locatie die aansluit bij het thema van de studiedag: “Onderzoek van de Tweede Wereldoorlog” Raakvlak van herinnering, historie én archeologie? De kosten bedragen € 22,00 per persoon, te betalen in de zaal. Bij deze prijs is een consumptie en de lunch inbegrepen. In verband met de lunch is het noodzakelijk dat u het aanmeldingsformulier (verkrijgbaar bij uw bestuur of via de website van Brabants Heem) uiterlijk 4 april 2011 retourneert. U kunt ook uw aanmelding e-mailen naar: [email protected]

Symposium “De waarde van ons cultuurlandschap, nu en straks” Op vrijdag 15 april organiseren heemkundekring De Kommanderij Gemert en Streekhuis De Peel met een bijdrage van Brabants Heem het symposium “De waarde van ons cultuurlandschap, nu en straks”,

13

De Gemertse heemkundekring doet dat in het kader van haar 70 jarig jubileum en voor het Streekhuis is het thema cultuurlandschap één van de pijlers bij de uitvoering van Plattelandsontwikkeling. Het symposium gaat in op allerlei aspecten van het landschappelijk erfgoed met als kernbegrippen: kwaliteit van het landschap, beleidsvorming en regelgeving, erfgoed in plattelandsontwikkeling en ruimtelijke ordening, kosten en baten. Ook de resultaten en werkwijze binnen Plattelandsontwikkeling Peelland komen aan de orde. heilige losbol, Gemert 14

Programma Vanaf 13.00 uur met o.a. MER-rapportages, Het hoe en waarom van erfgoedkaarten, de betekenis van cultuurhistorie voor recreatie en toerisme, cultuurhistorische aanpak en resultaten bij Plattelandsontwikkeling. Een uitgebreider programma met toelichting is beschikbaar op de website van hkk De Kommanderij Gemert (www.heemkundekringgemert.nl). Het symposium vindt plaats in het gemeentehuis van Gemert-Bakel. Deelname is gratis. Aanmelden is wel nodig. Dat kan per email bij l.schriks@streekhuisdepeel. nl of telefonisch op 0493-387450 of via de website www.heemkundekringgemert.nl

UIT DE MEDIA Dat is nou Heemkunde! De leden van de St. Catharina Schuts uit Vlijmen wisten van het bestaan af, maar hadden het originele reglement uit 1682 van dit eeuwenoude gilde nog nooit onder ogen gehad. Totdat begin december 2010 Giel Mommersteeg actie ondernam en de volgende ontdekking deed: Sinds jaar en dag bevinden zich in het archief van de Heemkundekring ‘Onsenoort’ een viertal tweezijdig met potlood beschreven velletjes kladpapier, waarop een reglement staat van de St. Catharina Schuts uit Vlijmen. De herkomst van de blaadjes is niet bekend, evenmin degene die ze onduidelijk en in een weerbarstig handschrift heeft overgeschreven van het origineel of van een kopie daarvan. In 1966 waagde Pater Tarcisius van Schijndel zich aan een transscriptie ervan. Maar weerbarstige teksten en het uitermate slechte handschrift leidden tot vergissingen. Men dacht o.a. dat het ging om een reglement van het St. Barbara Gilde. Jaren later werden door C. Horman de teksten opnieuw ontcijferd. Hij wist weer wat zaken recht te zetten, maar anderzijds bleven enkele woorden ‘onvertaald’. In 1982 heeft Anton van der Lee de beide versies nog eens naast elkaar gelegd en vergeleken met de kladblaadjes, en hij heeft de tekst nog op een veertigtal plaatsen kunnen aanvullen of corrigeren (MGT * jaar 1982 blz 187-189). Nu, 28 jaar later, komt Giel Mommersteeg ditzelfde reglement tegen in het archief van de R.K. Parochie van Vlijmen (ligt opgeslagen in het archief van Heusden en Altena te Heusden). Dit blijkt het originele reglement van St. Catharina te zijn uit 1682. Giel heeft de tekst naast die van Anton van der Lee gelegd en weer een aantal wijzigingen en toevoegingen aangebracht. Ook Tom van der Aalst, oud streekarchivaris van het Streekarchief te Heusden,

15

en Ad de Graaff, oud gemeentearchivaris van Vlijmen, hebben de laatste invullingen en correcties mee gedaan. Een geweldige vondst en weer een prachtig bewijs dat St. Catharina een lange geschiedenis kent. De regenten van St. Catharina zijn Giel Mommersteeg en anderen dan ook zeer erkentelijk voor het vele werk dat zijn aan deze scriptie hebben besteed. • Bron: PLEKBORD, Informatieblad van de hkk Onsenoort, jg. 32, januari 2011 Eeuwenoude vondst gedaan in Grave Archeologen hebben in Grave een militair verdedigingswerk uit de Tachtigjarige oorlog ontdekt. Dit maakte deel uit van de zogeheten circumvallatielinie, die in 1602 op last van Prins Maurits rondom Grave werd aangelegd. De contouren van deze versterkte heuvel aan de Busweg in het naburige Escharen zijn op luchtfoto’s goed zichtbaar. Het stukje oorlogswerk is aangetast door landbouw, bosaanplant en erosie, maar de archeologen vinden het opmerkelijk dat niemand het eerder heeft ontdekt.

16

In de toekomst wordt gezocht naar resten van het legerkamp, dat zeker in de buurt van het verdedigingswerk gelegen moet hebben. • Bron: www.omroepbrabant.nl, 1-03-2011, door Jan de Vries. IKEA Eindhoven verbouwt met aandacht voor archeologie De nieuwe parkeergarage komt gedeeltelijk op een plek waar archeologen resten van een oud kasteel hebben gevonden. “Na gesprekken met de gemeente en betrokken deskundigen, blijkt dat de bouwwerkzaamheden en eventuele verdere uitgravingen parallel kunnen verlopen. De werkzaamheden worden met aandacht voor de archeologische waarde uitgevoerd.” zegt de expansiemanager van IKEA Nederland. • Bron: www.erfgoedstem.nl, 8-02-2011     Architecten: Minder krampachtig omgaan met erfgoed Den Bosch moet minder krampachtig omgaan met zijn erfgoed, vindt het Bosch Architectuur Initiatief. Daarom richt het zich dit jaar op herbestemming en vernieuwing van oude gebouwen. (…) De komende jaren gaan onder meer het terrein van het Groot Zieken Gasthuis, het Museumkwartier, de Kop van het Zand en het traject van de Zuid-Willemsvaart op de schop. Tal van oude panden krijgen een andere bestemming, wellicht ook de ondergrondse doorgang naar stadion De Vliert.. • Bron: www.erfgoedstem.nl, 8-02-2011

Geen Beschermd Dorpsgezicht Princenhage De gemeente Breda kan van Princenhage geen Beschermd Dorpsgezicht maken. Volgens het college is dit door nieuwe regelgeving vanuit het Rijk, verwoord in de visie ‘Modernisering Monumentenzorg’, niet meer mogelijk. De D66 fractie stelde begin januari voor om Princenhage als beschermd dorpsgezicht aan te wijzen. De gemeente laat in een reactie weten dat dit al tweemaal eerder is geprobeerd en dat bij een overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in oktober 2010 werd gevraagd naar Iedereen weet het kan niet missen, de mogelijkheden omtrent Princen- wie veel drinkt, die moet veel pissen. hage. Het Rijk wees de gemeente op de nieuwe visie ‘Modernisering Monumentenzorg’.  De visie houdt in dat er geen nieuwe beschermde gezichten meer bij komen, maar dat bij nieuwe bestemmingsplannen de mogelijkheid bestaat de cultuurhistorische waarden van een gebied te verankeren. ‘Het bestemmingsplan Princenhage zal in 2012 worden herzien. De cultuurhistorische waarde zal nadrukkelijk worden meegenomen bij het opstellen van een nieuw plan’, laat het college weten. • Bron: www.bredavandaag.nl, 27-01-2011, Bart Haver Handboek omgang met cultureel erfgoed In sommige gevallen kan sloop een bevrijding zijn. De auteurs ”Handboek voor de omgang met cultureel erfgoed” pleiten niet voor krampachtige bewaarzucht als het om historische bouwwerken gaat. Niet alles hoeft wat hen betreft te worden bewaard, geïnventariseerd of op monumentenlijsten te verschijnen. Hoe de samenleving wél op een verantwoorde manier met cultureel erfgoed kan omgaan, is onderwerp van deze diepgaande studie, waaraan 25 deskundigen van verschillende universiteiten meewerkten. Kennis van zaken is onmisbaar, maar ook een praktische ”gereedschapskist” voor de inpassing van erfgoed bij de inrichting van de openbare ruimte, zodat verleden, heden en toekomst met elkaar verbonden blijven. Dit boek biedt beide. Bestuurders, politici en anderen die te maken hebben met onze culturele erfenis kunnen er hun winst mee doen.

17

18

• Geschiedenis en ontwerp. Handboek voor de omgang met cultureel erfgoed, Koos Bosma en Jan Kolen (red.); uitg. Vantilt, Nijmegen, 2010; ISBN 978 90 6004 050 4; 400 blz.; € 39,95.   Beleid en praktijk De handleiding Beleid en praktijk (2011) is een uitgave van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Het boek biedt een handzaam overzicht van alles wat je moet weten om in een historische vereniging bestuurlijk actief te zijn. Hoe maak je een beleidsplan? Hoe organiseer je de financiën? Hoe motiveer je de eigen vrijwilligers, die vaak actief zijn in verschillende werkgroepen? Wat kun je doen aan de eventuele vergrijzing van je vereniging en hoe jongeren erbij betrekken om de vereniging ook wat dat betreft een toekomst te geven? Op deze en andere vragen geeft de handleiding Beleid en praktijk het antwoord. Het boek is geïllustreerd met vele praktische voorbeelden. Van besturen van historische verenigingen of van andere vrijwilligersorganisaties wordt tegenwoordig heel veel verwacht. Niet alleen wordt van je verwacht dat je inzicht hebt in het besturen van je eigen vereniging en in het motiveren van de vele vrijwilligers, vaak actief in verschillende werkgroepen. Ook van buiten wordt aan je getrokken, bijvoorbeeld met de vraag om te participeren in monumentencommissies van de gemeente. Het besturen van een vereniging moet tegenwoordig voldoen aan de vereisten van good governance. Je moet niet alleen een tijdschrift in elkaar kunnen zetten, je moet ook een deugdelijk beleidsplan kunnen maken met een bijpassende begroting. Deze Handleiding voor historische verenigingen kost € 17,50 (giro 810806). Zorg over erfgoed Een nieuwe organisatie gaat zich sterk maken voor de bescherming van bedreigd cultureel erfgoed in Brabant. De onlangs in Breda opgerichte Stichting tot behoud van het 19e- en 20e-eeuwse cultuurgoed Noord-Brabant’ richt zich op bescherming van potentiële monumenten en stadsgezichten. Initiatiefnemer en secretaris is de Bredase jurist Arjan Tiesing van advocatenkantoor RSA. Opvallend is vooral de naam van de penningmeester: makelaar Richard Schul. Naar een voorzitter wordt trouwens nog uitgezien. Dat zowel het advocatenkantoor als de makelaardij is gevestigd in het 60 jaar oude Fatimacomplex, is geen toeval. Tiesing maakt zich momenteel sterk voor behoud van het complete katholieke bouwblok, inclusief de vroegere kleuterschool aan de Viveslaan, eigendom van Amarant. Die laatste wil gaan slopen voor nieuwbouw en beschikt daartoe al over een gemeentelijke vergunning. Deze doorkruist de nog lopende monumentenprocedure van de gemeentelijke afdeling Erfgoed. In december heeft de voorzieningenrechter de bouwvergunning daarom (tijdelijk) opgeschort. Maar

het verloop tot nu toe heeft Tiesing geleerd hoe ‘zorgwekkend’ kwetsbaar erfgoed is bij een verschil van inzicht tussen twee gemeentelijke afdelingen. “De stichting wil daarom op meer dan regionale schaal actief zijn.” De organisatie ziet voor zich taken als waakhond en vraagbaak (over procedures) weggelegd. • Bron: BN De Stem,27-01-2011, Leo Nierse Vier bezwaren tegen sloop Petruskerk Drie heemkundekringen (historische verenigingen) en het Comité Vernieuwing Kerken Berlicum Middelrode zullen elk apart bij de gemeente Berlicum bezwaar maken tegen de aanvraag voor een sloopvergunning voor de Petruskerk in Berlicum. Dit hebben besturen van deze verenigingen dinsdagmorgen besloten. Bij de historische verenigingen gaat het om de Stichting Erfgoed Sint-Michielsgestel, de Historische Vereniging Berlicum-Middelrode en de Berlicumse heemkundevereniging De Plaets. • Bron: www.brabantsdagblad, 18-01-2011   Heemkundekring verhuist voor de zomer Heemkunde Kring Fijnaart en Heijningen verwacht voor de zomer te zijn verhuisd naar haar nieuwe onderkomen in Heijningen. De heemkundigen wachten nu op de vergunning voor het verplaatsen van de houten lokalen. Die staan aan de Boomgaardstraat in Fijnaart. Secretaris Wilma de Jong hoopt dat de vergunning voor het verplaatsen van de noodlokalen in februari rond is. “Daarna kunnen we beginnen met de voorbereidende werkzaamheden.” De lokalen worden dan in het voorjaar geplaatst bij de voormalige watersnoodwoning aan de Veluwestraat in Heijningen. De kring is dit pand momenteel aan het opknappen. • Bron: BN De Stem 10-02- 2011 Alsnog eer voor Jan uten Houte Heemkundekring Jan uten Houte heeft alsnog het ereteken van Brabants Heem ontvangen. Toen de kring in 2007 het 60-jarige bestaan vierde, zou het speciaal daarvoor vervaardigde ereteken worden uitgereikt. Maar het was toen niet beschikbaar. Nu is dat dus goedgemaakt. Jan uten Houte behoort tot de vier oudste heemkundekringen van Brabant. Het ereteken is een vierkant ingelijste constructie van fijngeweven stof en het is uitgevoerd in diverse roodtinten, met daarop de logo’s van Jan uten Houte en Brabants Heem. Het hangt in het museum aan het Paulushofje. • Bron: BN De Stem 04-02-2011

19

Heemkunde Nuenen teleurgesteld over Koetshuis Heemkundekring De Drijehornick is ‘zeer teleurgesteld’ over de gang van zaken rondom het koetshuis. Dat schrijft voorzitter Roland van Pareren in een brief aan B&W en raadsleden van de gemeente Nuenen.  De vereniging aast al jaren op het koetshuis en hoopte dit jaar spijkers met koppen te kunnen slaan. Het pittoreske pandje vlakbij het gemeentehuis kwam dit jaar vrij door de verhuizing van het Van Gogh Documentatiecentrum naar Vincentre. De stichting Van Gogh Village Nuenen wil het koetshuis echter blijven gebruiken voor educatieve doeleinden.  De Drijehornick had gehoopt dat er in een overleg tussen de gemeente, de stichting Van Gogh Village Nuenen en de heemkundekring eerder in december meer duidelijk zou worden. De huidige heemkamer, in de kelder van Het Klooster, is niet toegankelijk voor mindervaliden, te klein en niet veilig genoeg. • Bron: ED 23 december 2010

20

Breda plaatst opnieuw panden op gemeentelijke monumentenlijst Deze week is besloten om opnieuw een aantal objecten in Breda op de gemeentelijke monumentenlijst te zetten. Het gaat met name om panden in de binnenstad, Princenhage, Ginneken en Zandberg. Cultuurwethouder Wilbert Willems: “We koesteren ons erfgoed als een van de twee speerpunten van ons cultuurbeleid. We zijn bezig met een flinke inhaalslag om waardevolle objecten in Breda op de gemeentelijke monumentenlijst te zetten. Vorig jaar zijn we daarmee begonnen en we willen dit nog dit jaar afronden.” Enkele jaren geleden heeft in Breda een inventarisatie plaatsgevonden van objecten die mogelijk in aanmerking komen voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst. Een deel daarvan is inmiddels als gemeentelijk monument aangewezen en als zodanig geregistreerd. Sinds 2009 zijn alle objecten opnieuw onderzocht en is de formele aanwijsprocedure in gang gezet. In deze procedure is de commissie Ruimtelijke Kwaliteit om advies gevraagd en hebben eigenaren hun mening kunnen geven. Op basis van het advies en de mening van de eigenaren heeft het college opnieuw een besluit genomen over plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst. De panden/objecten waarvoor nu een positief besluit is genomen zijn onder andere: - Veemarktstraat 52-52a: een ander winkel/woonhuis aan de zuidzijde van de Veemarktstraat naar een ontwerp in Art-Nouveau-stijl van Joh. A. van Dongen, gebouwd in 1901.  - Liesboslaan 8, 8a en 8b: Hotel en café-restaurant Bellevue werd rond 1885 gebouwd aan de noordkant van de Liesboslaan. Het streng symmetrische

hotel met geheel gepleisterde gevels werd gebouwd in een neoclassicistische bouwstijl. In 1969 kwam een eind aan de horecafunctie. Het pand is tegenwoordig in gebruik als kantoor. - Ulvenhoutselaan 27: Villa Rozenhoeve, rond 1860; eclectische bouwstijl.. - Baronielaan 207: vier woonhuizen (1928). Nieuwe Zakelijkeid met elementen van de late Amsterdamse school. • Bron: Nieuwsbank.nl, 04-03-2011 Geen studiemiddag Toponymie Het is al jaren de gewoonte dat Brabants Heem samen met Erfgoed Brabant en andere partners een studiemiddag (plaats)naamkunde in Brabant organiseert. Doordat in deze bezuinigingstijd het Meertens-instituut zich onverwacht uit de organisatie heeft teruggetrokken, kunnen de presentaties in april 2011 geen doorgang vinden. Of en hoe we in 2012 doorgaan zal Brabants Heem met prof. Jos Swanenberg van Erfgoed Brabant gaan bekijken. Oeteldonk wil op de werelderfgoedlijst Oeteldonk wil in het jubileumjaar 2014 op de immateriële werelderfoedlijst. De organisator van het carnaval in Den Bosch bestaat volgend jaar 132 jaar, dat is elf keer elf, plus elf. Nederland heeft zich nog niet aangesloten bij de immateriële werelderfgoedlijst. Oeteldonk wil in het jubileumjaar 2014 als een van de eersten in Nederland worden toegevoegd aan de lijst met immaterieel werelderfgoed. De Oeteldonksche Club, organisator van het carnaval in Den Bosch, heeft dat vrijdag bevestigd naar aanleiding van een bericht in het Brabants Dagblad. Het carnaval in Den Bosch (Oeteldonk) is een uniek en traditioneel spel dat voor het eerst werd opgevoerd in 1882. In 2014 bestaat het Oeteldonkse carnaval zoals dat nu nog steeds wordt gevierd elf keer elf plus elf (132) jaar, legde minister-president Frans Reijner van de Oeteldonksche club vrijdag uit. Op de materiële Werelderfgoedlijst staan o.a. de molens in Kinderdijk en de Amsterdamse grachtengordel. Nederland heeft de Unesco-conventie voor immaterieel werelderfgoed nog niet geratificeerd. De verwachting is dat staatssecretaris Halbe Zijlstra van Cultuur dat eind dit jaar of begin volgend jaar doet. • Bron: Omroep Brabant, 04-03-2011, door Koen Wijn

21

Brug weer terug op oude plek De Venkantbrug in het natuurgebied de Moerputten bij Den Bosch is donderdag teruggeplaatst. De afgelopen maanden is de brug in meerdere stukken weggehaald en gerestaureerd of vervangen. Een hijskraan plaatste de zware ijzeren brugdelen terug. De brug stamt uit 1880 en was onderdeel van de zogenoemde Halve Zolenlijn, de spoorlijn tussen Den Bosch en Lage Zwaluwe waar vroeger producten van de schoenindustrie overheen werden vervoerd per trein. Sinds 1972 is geen trein meer over de brug gereden. Onder andere de gemeente Heusden, Staatsbosbeheer en de provincie legden geld bijeen voor de opknapbeurt. Staatsbosbeheer ziet de Venkantbrug als een stukje industrieel erfgoed. De brug gaat voortaan gebruikt worden als wandelbrug in het natuurgebied.   • Bron: www.omroepbrabant.nl, 27-01-2011, Karin Kamp

22

Anna van Brabant Tijdens de jaarvergadering van Onsenoort (Heusden, Nieuwkuijk, Drunen e.a.) werd mevrouw An Pullen onderscheiden met het zilveren draaginsigne van Brabants Heem. Ook buiten de heemkundekring wordt An die ruim 25 actief lid is “Anna van Brabant” genoemd. Zij verzorgt de heemkamer en is er voor allerlei hand- en spandiensten. Harrie Boot, secretaris van Brabants Heem, spelde haar het ereteken op en overhandigde de fraaie oorkonde. Ook een boeket was haar deel. Het geheugen van Middelrode Eveneens tijdens de algemene ledenvergadering ontving Harry Wijgergangs bij de Historische Vereniging Berlicum Middelrode (HVBM) het Zilveren Draaginsigne van de Stichting Brabants Heem het, met bijbehorende oorkonde. Harry nam na ruim16 jaren afscheid als bestuurslid van de HVBM, waarvan 15 jaren als penningmeester. Ad Jacobs, bestuurslid van Brabants Heem, reikte de onderscheiding uit. Hij sprak zijn waardering uit voor de vele heemkundige verdiensten van Harry, die in dat verband werd getypeerd als “het geheugen van Middelrode”. Brabantse musea scoren volgens publiek De eerste resultaten van het publieksonderzoek onder Brabantse musea zijn bekend. Vrijetijdshuis Brabant voerde dit onderzoek uit, in opdracht van en in samenwerking met Erfgoed Brabant. In de periode januari tot en met ok-

tober 2010 hebben 48 musea ruim 3.500 enquêtes laten invullen door hun publiek. Vrijetijdshuis Brabant is op dit moment druk bezig met de analyse en rapportage van de resultaten, maar hierbij alvast een tipje van de sluier. Rapportages op maat Het doel van het publieksonderzoek is meer inzicht verkrijgen in het profiel, de motivatie, het mediagebruik, de dagactiviteiten en de waardering van de museumbezoeker in Brabant. Ieder deelnemend museum ontvangt in februari een maatwerkrapport, met de belangrijkste resultaten, conclusies en aanbevelingen voor het betreffende museum. Daarnaast ontvangen de musea ieder een totaalrapport met de provinciale resultaten voor de museumsector. Brabantse Erfgoedontmoeting 2011 en publicatie In mei 2011 vindt de Brabantse Erfgoedontmoeting plaats, een jaarlijkse bijeenkomst voor het erfgoedveld, georganiseerd door Erfgoed Brabant. Tijdens deze bijeenkomst worden de belangrijkste resultaten van het publieksonderzoek gepresenteerd.  Ook schrijven Vrijetijdshuis Brabant en Erfgoed Brabant in 2011 een publicatie, waarin de resultaten met behulp van interviews, best practices en achtergronden op een ‘publieksvriendelijke’ manier toegankelijk worden gemaakt voor de Brabantse museumsector. • Bron:www.erfgoedbrabant.nl, 14-01-2011 23

Buurtbank Brabant on tour 2011 en 2012 zijn de Jaren van het immateriële erfgoed, de verhalen en gebruiken. De Buurtbank Brabant gaat (ondersteund door Erfgoed Brabant) langs 18 rijksmonumenten die van de provincie extra subsidie voor hun restauratiewerkzaamheden hebben gekregen. Op deze manier worden de verhalen vastgelegd (en bewaard) voor generaties die komen gaan. Een deel van de verhalen in combinatie met interviews met eigenaren en toekomstige gebruikers worden ook omgewerkt tot radioreportages voor BrabantLeeft! van Omroep Brabant. Een twee uur durend programma waarin de Brabantse cultuurhistorie en natuur een podium heeft. De volgende locaties zullen in 2011 bezocht worden: 1. Best, BATA: 11 juni 2011 2. Best, schoorsteen: 11 juni 2011 3. Boxtel, Stoomwasserij: 16 april 2011 4. Bergen op Zoom, De Zeeland: 28 mei 2011 5. Bergen op Zoom, Schoorsteen Nedalco: 28 mei 2011 6. Dongen, Leerlooierij: 5 februari 2011 7. Liempde, Station: 22 januari 2011 8. Mill, Grotste Liegert (schoorsteen): 19 maart 2011 9. Oosterhout, Looierij Huyben: 2 april 2011 10. Oss, Bergoss: 25 juni 2011

11. Rijen, leerfabriek: 26 februari 2011 12. Roosendaal, Locloods: 7 mei 2011 13. Roosendaal, Seinhuis: 7 mei 2011 14. Roosendaal, Station: 7 mei 2011 15. Roosendaal, Watertoren: 18 juni 2011 16. Veghel, Graansilo CHV: 26 maart 2011 17. Vlijmen, Venkantbrug: 12 februari 2011 18. Waspik, De Hoop: 14 mei 2011 • Bron: www.erfgoedbrabant.nl

24

Station Liempde als doorzonwoning Ruim een jaar heeft hij eraan gewerkt. Maar op enkele details na is de restauratie nu eindelijk klaar. Station Liempde blinkt weer en mag een van de meest opvallende rijksmonumenten op Liempds grondgebied genoemd worden. Volgende week trakteert bewoner Piet Rombouts op koffie en klumpkesbrood als bezoekers historische verhalen over het station kunnen vertellen.  Rombouts bewoont zonder twijfel een van de meest markante plekken in Liempde. Hier, aan de Gemondesestraat, is spoorweggeschiedenis geschreven. Tot 1936 was het in 1903 gebouwde station in gebruik als halte langs het roemruchte Duits Lijntje, de spoorbaan die Boxtel verbond met Wesel in Duitsland en ooit koningen, keizers en admiraals transporteerde. ,,De verbouwing is eigenlijk helemaal klaar”, vertelt Rombouts. Toen hij bijna twaalf maanden geleden aan de restauratie begon, stond ieder detail van het oude stationnetje op papier. Nu is de klus afgerond. ,,Nou ja, bijna dan”, grinnikt de Liempdenaar. ,,Door de vroeg ingevallen vorstperiode moet een deel van de buitenmuur nog gevoegd worden. O ja, en ik moet nog gordijnen ophangen.” Rombouts kreeg subsidie van de provincie NoordBrabant, die meerdere bewoners van industriële monumenten een bijdrage in het vooruitzicht stelde als ze over zouden gaan tot restauratie. Nu dat karwei zo goed als klaar is, krijgt de stationsbewoner de medewerkers van de Buurtbank op bezoek. Op zaterdag 22 januari komen ze namens Erfgoed Brabant verhalen optekenen van mensen die kunnen vertellen over station Liempde van vroeger. • Bron: www.brabantscentrum.nl, 13-01-2011 Historische keermuur gerestaureerd Waterschap Aa en Maas heeft de historische keermuur in Demen (Oss), bij de pastorie aan de Maasdijk, gerestaureerd. De werkzaamheden zijn dit voorjaar gestart en onlangs afgerond.  De keermuur is er voor om grond te keren zodat op kleine afstand een groot hoogte verschil kan worden opgevangen. De muur voldoet nu weer aan alle eisen van deze tijd. Restauratie van de keermuur was nodig omdat er scheuren in de muur zaten en de muur naar voren helde. Hierdoor dreigde een onveilige situatie voor omwonenden en

grote schade aan de keermuur. Het waterschap is eigenaar is van deze muur en vind dat cultuurhistorische elementen op een goede manier moeten worden bijgehouden. Bij de werkzaamheden is voor een deel gebruik gemaakt van de oude stenen. Vermoedelijk is de keermuur in de huidige vorm net na de oorlog aangelegd. De totale kosten van de restauratie bedragen 270.000 euro. Vanwege de cultuurhistorische waarden draagt de Provincie Noord-Brabant hiervan 100.000 euro bij in het kader van de Subsidieregeling Cultureel Erfgoed. • Bron: Klik Nieuws 14 maart 2011 Grootste archiefkaart Brabant gedigitaliseerd In het regionaal archief in Tilburg is de grootste archiefkaart van Brabant uit het depot gehaald. De kaart van drie bij vier meter gaat op transport naar Heiloo om daar gedigitaliseerd te worden. De kaart is in 1760 gemaakt. Het vroegere Tilburg en omliggende dorpen die er in die tijd waren, staan er op aangegeven. Na de digitalisering wordt de kaart gerestaureerd en gaat hij definitief het depot in. Vanaf dan kan iedereen de kaart op de website van het regionaal archief Tilburg tot in de kleinste details bekijken. De kaart is het op een na grootste archiefstuk van Nederland. • Bron: www.omroepbrabant.nl, 24-01-2011, Peter Juda Te slopen café kent rijke geschiedenis Om de verpaupering een halt toe te roepen, werkt het Veghelse gemeentebestuur mee aan een plan voor de bouw van woningen op de plek van een leegstaand café aan de Spoorlaan. Het café blijkt wel erg oud. De bewuste horecazaak aan het eind van de Spoorlaan heeft vele namen gevoerd: Don Pedro, De Kolenkit, Marja’s Place, Flakes. En nog verder terug naar de namen van exploitanten: Danklof, Duijts, Krom en Van der Leeden. De geschiedenis voert terug tot begin vorige eeuw of misschien zelfs tot de 19de. Het gebouw stond in die tijd bekend als het ‘stationskoffiehuis’. Het was de eerste horecazaak die treinreizigers tegen kwamen als ze in Veghel uitstapten. Er kon ook geslapen worden. Op een oude foto uit die tijd is een Chaplinachtige figuur te zien, die rokend voor de veranda aan de zijgevel zit. Vrouwen in werkschorten zijn van binnen opgetrommeld om eveneens te poseren voor de foto. • Bron: www.brabantsdagblad.nl, 17-01-2011

25

26

Watertoren wordt gerestaureerd De watertoren bij het J.F. Kennedyviaduct in Bergen op Zoom wordt grondig gerestaureerd. De toren, een Rijksmonument, gaat nog dit jaar in de steigers. Daarmee gaat een jarenlange wens van de gemeente en de eigenaar van de toren, ontwerper Marius Dielemans, in vervulling. De restauratiesubsidie van het Rijk waarvoor zo lang is gevochten, is er nu. Staatssecretaris Halbe Zijlstra (Cultuur) stelt ruim vier ton beschikbaar. Daarmee is 70 procent van de restauratiekosten (6,6 ton) gedekt. De financiering van het restant zou ook rond zijn. Vooral de buitenkant van de vervallen toren wordt aangepakt, te beginnen bij het dak, dat zijn oorspronkelijke zinken bedekking terug krijgt. Verder worden stalen muurankers en zware stalen balken hersteld. Die roesten en tasten daardoor de muur aan. Restauratieaannemer Cauwenborgh uit Bergen op Zoom voert het hele karwei uit. Ook de binnenkant wordt verbeterd, zodat de watertoren Marius Dielemans beter als woning kan dienen. De gemeente heeft al een monumenten-bouwvergunning voor het werk aan de buitenkant afgegeven. Die voor de verbouwing aan de binnenkant is in behandeling. De watermolen is het enige Rijksmonument in Noord-Brabant dat dit jaar een subsidie voor herbestemming (tot woning in dit geval) heeft gekregen. In totaal kent Zijlstra 40 miljoen euro toe aan dertig monumenteneigenaren. De elegante watertoren werd in 1899 gebouwd naar een ontwerp van architect D. de Leeuw. Dat gebeurde nadat het ministerie van Oorlog had gedreigd het garnizoen uit Bergen op Zoom weg te halen vanwege de slechte drinkwaterkwaliteit. De toren is relatief lang (tot 1984) in gebruik gebleven. Daarna duurde het nog zowat twintig jaar voor er een particuliere eigenaar voor werd gevonden. • Bron: BN De Stem, 15-01-2011, Arthur ’t Hart ‘Vernietiging kunst is blamage voor Breda’ Als Breda niets doet om vernietiging tegen te gaan van de kunst in en aan de voormalige huishoudschool op Heuvel 100, loopt de gemeente flinke reputatieschade op. Die vrees spreekt een groep Bredanaars uit in een brief aan onder meer college, raad, gemeentelijke afdeling cultuur en wooncorporatie Laurentius (eigenaar van het gebouw). De woordvoerder is Erna van Olphen. Zij uitte vorige week al haar zorgen over de toekomst van de wandplastieken in Heuvel 100. Die dreigen, vanwege de sloop van het pand, voor eeuwig te verdwijnen. Steekt de gemeente daar geen stokje voor, dan is dat een blamage, aldus de briefschrijvers. Breda roemt zichzelf als stad van de beeldcultuur die zich bovendien hardmaakt voor het cultureel erfgoed. Het slopen van werken van plaatselijke kunstenaars die karakteristiek zijn voor kunst uit de jaren vijftig, druist in tegen die eigen uitgangspunten, zo vinden de schrijvers. Ook is vernietiging van kunst en erfgoed, waar trou-

wens nog auteursrecht op rust, nogal vreemd voor een stad en een provincie die in 2018 graag Europese culturele hoofdstad willen zijn. • Bron: BN DeStem, 11-01-2011, Edine Wijnands Archeologie boeit Schijfse leerlingen De leerlingen van groep 8 van de St. Martinusschool uit Schijf hingen gisteren tijdens de les over archeologie aan de lippen van provinciaal archeoloog Godfried Scheijvens. Met bewondering worden vuurstenen en andere archeologische vondsten door de leerlingen bekeken. Godfried Scheijvens had een verzameling meegebracht van vondsten uit de Drunense Duinen.De les archeologie was een wens van de vorig jaar overleden amateur-archeoloog Bas Nobel. Scheijvens vertelde de leerlingen over de oude-, midden- en jonge steentijd en over de ontwikkeling van het landschap in West-Brabant. Het werd voor de leerlingen pas echt interessant toen de dozen met archeologische vondsten op tafel kwamen en zij de oudheden zélf mochten vasthouden. “Er zijn leerlingen die regelmatig met amateur-archeologen op pad gaan of zelf in de omgeving zoeken naar oude vuurstenen en pijpenkopjes” aldus leraar Kees Nagtzaam van de Sint Martinusschool. Een van die leerlingen is de 11-jarige Maud Gevers uit Schijf die in een plastic trommel veel stenen heeft verzameld en die met trots aan de provinciale archeoloog laat zien. “Deze heb ik allemaal gevonden in de grond van onze buurman die tuinder is. Het is leuk om te zoeken, maar helemaal als je wat vind” aldus Maud. In haar doosje zitten vuurstenen, maar ook een bijzondere steen. “Ik kan niet zeggen wat dit is, maar het lijkt op een schrapsteen” laat Godfried Scheijvens enthousiast horen. Hij laat een foto van de steen maken om deze

27

verder te onderzoeken. Maud zegt: ik ben erg benieuwd. Ik ga wel door met zoeken. Met mijn verjaardag vraag ik een metaaldetector, waarmee ik niet alleen metaal maar ook hardsteen kan zoeken. • Bron: BN De stem, 22-01-2011, Paul Schepers “Nee, nee, dè’s ons Riek nie” Op de fotomiddag van de Gemertse heemkundekring kijken leden en bezoekers urenlang foto’s. De heemkundekring De Kommanderij Gemert beschikt over 20.000 negatieven uit de nalatenschap van een Gemertse fotograaf. Maar niemand weet wie er allemaal op staat. Daar was de middag met honderden bezoekers juist voor bedoeld. Samen kijken, wie herkent wie. De mensen namen de tijd en gingen rustig urenlang aan tafel zitten om alle ringbanden door te spitten, ze keken naar de beamerpresentatie waarbij elke naam zorgvuldig genoteerd werd. “Ik heb net julliejen opa nog op de foto gezien. Als jong menneke” roept er een. In een andere hoek hoor je in onvervalst Gimmerts: “Dè’s jullie Riek”. Nee, nee dè’s ons Riek nie”. Zo ging het de hele middag terwijl in de andere zaal ook nog films gedraaid werden. • Bron: ED, 24-01-2011, Tineke Mols. 28

De Leij meandert weer De Leij, die in Oisterwijk Voorste Stroom heet, stroomt bij Moerenburg door een gebied van 20 hectare dat omgeturnd wordt door nieuwe natuur. Het ziet er nu nog uit als een kale zandvlakte maar de Leij kronkelt weer flink bij Moerenburg. Dat is het ‘landgoed’ waar eens de pastorie stond van Tilburg en Enschot. Men is bezig met beekherstel en straks komt er ruig grasland en struweel, poeltjes, meanders, hakhoutbosjes en struinpaden met doorzicht. Daar waar de Korvelse Waterloop in de Leij uitkomt is het nu kaal niemandsland. Maar als de zomer aanbreekt moet het daar lekker wandelen zijn. De mens heeft daar ooit de natuur verwoest, en gaat nu proberen alles weer zo ‘natuurlijk’ mogelijk in te richten. • Bron: BD 23-02-2011, Ben Ackermans In de kelder ligt het geheugen geordend Honderden meters documentatiemateriaal liggen opgeslagen in de kelder van het Geldropse gemeentehuis. Digitalisering is de grote klus van de komende jaren. Wie snuffelt in het Historisch Documentatie Centrum krijgt het gevoel onbeschaamd te mogen dwalen in het geheugen van de gemeente

Geldrop-Mierlo. Zo’n beetje alles wat ooit is vastgelegd op beeld en schrift lijkt in de klein bemeten kelder zonder daglicht van het gemeentehuis, opgeslagen. Het begint rond 1750 met rechtbankverslagen, waarbij een Hendrik Draeck en zijn vrouw moeten voorkomen vanwege een doodgeboren kind. Getuigenverslagen van de vroedvrouw en familieleden zijn bijgesloten, in prachtig oud-Nederlands. Stambomen, geboorteteksten, notariële archieven: alles ligt netjes geordend in mappen en dozen. Het fotoarchief is ontzagwekkend. Van luchtfoto’s uit begin jaren ’40 van Mierlo, toen het centrum niet veel meer was dan de Dorpstraat, de molen en enkele boerderijen, tot portretten van alle raadsleden en wethouders toe, vanaf zo’n beetje de uitvinding van de fotografie. Regelmatig komen scholieren voor een werkstuk, maar vooral ouderen die wat willen weten over hun familiegeschiedenis. Na de herindeling van 2004 kreeg ook Mierlo een plek in het Geldropse archief. Samenwerking met de Mierlose- en Geldropse heemkundekringen is al ter sprake gekomen. Men heeft veel vrijwilligers nodig voor het inscannen. Behalve twee beheerders telt het archief nog vijf vrijwilligers. Straks kunnen bezoekers via een beeldscherm bijvoorbeeld de Geldropse Courant van 2 november 1945 lezen. Er staat één foto in: van de trouwerij van baron Jan Max van Tuyll van Serooskerken. • Bron: ED, 13-01-2011, Simon Rood Sloop geen kerken: doop ze om! Kerkgebouwen zijn van het volk. De samenleving heeft niet voor niets gemeenschapsgeld in kerkgebouwen geïnvesteerd. Massale sloop moet niet kunnen. Bisdommen durven het aan om nieuwe vormen van gebruik van lege kerken toe te staan. Langs de A59 staat een kerk als een machtig fort in de polder: de protestantse Lambertuskerk van Raamsdonk. Dit keer is de grond niet zoveel waard. Andere kerken liggen op A-locaties en dan is de grond veel waard, en wil het bisdom graag slopen. De kerk in de polder zonder omwonenden heeft toch het dak dicht, het licht brandend en de kachel gestookt. Na de restauratie hebben geïnspireerde mensen samen met de overheid de deuren open gezet. Het gebouw wordt gebruikt voor recepties, voor muziekuitvoeringen, om te feesten of samen te eten. Het is ook mogelijk er incidenteel een kerkdienst in te houden. Met dit burgerinitiatief is behouden herstel van religieus erfgoed mogelijk gebleven. • Bron: Brabants Dagblad, 02-02-2011, Ranko Hamelinck Canon Moerdijk De Stichting Cultuur Moerdijk wil inwoners van de gemeente met een Moerdijkse canon meer te weten laten komen over de geschiedenis van hun directe omgeving.In de canon worden historische gebeurtenissen uit de omgeving beschreven. “Te denken valt aan de watersnoodramp in 1953, de 80-jarige oorlog, de Sint-Elisabethsvloed en de teloorgang van de landbouw”, zegt

29

Rob van Unen van de stichting. Zevenbergen e.o. haakt hiermee aan op de canon van Nederland. Onze versie geeft een regionale verdieping. De Moerdijkse canon zal eveneens uit 50 vensters bestaan. Ieder venster belicht een onderdeel van de geschiedenis, zowel met tekst als met beeldmateriaal. “Basisscholen kunnen er gebruik van maken in de geschiedenislessen. Het kan ook een leuk relatiegeschenk zijn”. Alle heemkundekringen in de gemeente worden vanwege hun geschiedkundige kennis betrokken bij het initiatief. Maar de stichting wil ook alle inwoners de kans geven om mee te praten over de canon. “Als we een opzet hebben van de eerste vijftig vensters komen we daarmee naar buiten. De mensen kunnen dan aangeven of ze een historische gebeurtenis missen”. De stichting hoopt de canon in de zomer van 2012 klaar te hebben. Het bijkomend voordeel is de samenwerking van alle heemkundekringen. • Bron: BN De Stem, 09-02-2011, Dennis Nuiten

30

Kamp Vught geregistreerd museum De Stichting Nederlands Museumregister heeft het Nationaal Monument Kamp Vught onlangs de status van geregistreerd museum toegekend. Hiermee voldoet het museum aan alle eisen van een volwaardig museum. Ruim 400 musea zijn opgenomen in het Nederlands Museumregister, waarbij elke vijf jaar getoetst wordt of het museum nog aan de eisen voldoet. • Bron: december 2010, www.nmkampvught.nl Heemkundekring happig In Wouw gaat het gerucht dat korenmolen De Arend wordt verkocht. Daar is inderdaad sprake van geweest. Maar nu zijn de eigenaren van plan om het beheer van de molen over te dragen aan heemkundekring “De Vierschaer”. Het aanbod van de familie Potters komt de heemkundekring best gelegen, omdat ze op zoek moet naar een ander onderkomen. De Vierschaer kan het pakhuis bij de molen ook goed gebruiken als expositieruimte. Een werkgroep waarin ook de familie potters vertegenwoordigd is, werkt het idee uit. Duidelijk is wel dat er aanpassingen nodig zijn om de molen geschikt te maken als heemhuis. Zo moeten er toiletten en een keukentje komen, evenals airconditioning voor de boeken en foto’s. De werkgroep heeft enkele energiemaatschappijen benaderd met de vraag of zij brood zien in het idee om met de molen stroom op te wekken. “Met een ouderwetse molen als de onze moet dat kunnen. Ik ben op het idee gekomen, toen ik iemand moest uitleggen hoe de molen vroeger op elektriciteit werkte als er te weinig wind stond. Die elektrische installatie is nog volledig intact. Groenere stroom dan van zo’n historische windmolen kun je je niet voorstellen”, aldus Potters. De Arend is bijna 200 jaar oud en heeft in die tijd maar twee eigenaren gehad. De vader van Potters is tot 2000 doorgegaan. • Bron: BN De Stem, 7-12-2010, René Hermans

In herinnering Cor Gillhaus 1933-2010 Kort na zijn verjaardag overleed op 27 januari in Den Bosch ons oudbestuurslid Cor Gillhaus. Hij werd geboren in Helmond en was daarom met genoegen coördinator van de regio Peelland geweest. Hij was er voorstander van dat je geen coördinator was in de regio waar je woonde, maar natuurlijk moest je wel een band met de streek en met de heemkunde hebben. Na een loopbaan van 20 jaar bij de krijgsmacht en van 20 jaar bij de Heidemaatschappij, bouwde Cor het vrijwilligerswerk waaraan hij zich altijd al had bezondigd, uit tot een full time job. Hij had een uitgebreid netwerk, waarin hij zich bewoog als een vis in het water. Hij had ook uitgesproken ideeën over zaken die hij van waarde vond. En als de ontwikkelingen eens een andere kant uitgingen dan hem voor ogen stond, dan was hij nauwelijks gefrustreerd, want uit zijn knipsels waren al weer nieuwe ideeën gerijpt. Op 26 april 2001 werd Cor Gillhaus kandidaat-bestuurslid van Brabants Heem en op 22 november 2001 koos de Raad van Aangeslotenen hem als bestuurslid. Hij ontpopte zich als een kleine Napoleon met een talent om anderen aan het werk te zetten. Dat was zelden een probleem omdat hij “out of the box” kon denken en zijn ideeën altijd de moeite waard waren. Zo was hij de promotor voor de aansluiting van Brabants Heem bij het landelijk netwerk van Vrijwilligersorganisaties. Door de onvermoeide inbreng van Cor zijn naar mijn mening de veranderingen in gang gezet, die de stichting Brabants Heem uit ingeroeste gewoontes gehaald hebben en die de aanzet hebben gegeven tot de ombouw naar een modern bestuur met bestuurskracht, non-governementele ethiek en diepgang. Het was dan ook een enorm verlies dat hij op 14 april 2005 om gezondheidsredenen afscheid moest nemen van de Aangeslotenen en van het bestuur. Ondanks zijn hartproblemen bleef hij ook daarna het bestuur van Brabants Heem stimuleren met briefjes vol suggesties. Nog eenmaal stond zijn naam tijdens een indrukwekkende uitvaart in de Sint Jan centraal. Dat benadrukte het gemis door het verlies van zijn persoon dat de heemkunde in Brabant heeft geleden. Erg bedankt. Cor. Jan Franken

31

32

Foto achterpagina: Het bestuur van Brabants Heem op de heidag Foto voorpagina: Thom van der Aalst, oud archivaris van Heusden, nieuw bestuurslid van Brabants Heem

Brabants Heem wil de ondersteunende organisatie zijn voor 120 zelfstandige, Brabantse heemkundekringen. De stichting organiseert cursussen en studiedagen, zet netwerken op en geeft adviezen. Dat alles om de deskundigheid van de kringleden te bevorderen op alle terreinen waar dat nodig is. Verder stimuleert Brabants Heem nieuwe initiatieven en onderlinge samenwerking. Brabants Heem: van vrijwilligers voor vrijwilligers. Parallelle artikelen in de website: www.brabantsheem.nl Uitgave: Brabants Heem Redactie: Jan Franken, Philo IJpelaar Ontwerp en Drukwerk: Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, in welke vorm ook. Hetzij elektronisch dan wel mechanisch door fotokopieën, scans of opnamen. Tenzij voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever heeft er naar gestreefd om alle copyrights in deze uitgave te regelen. Wie meent alsnog rechten te kunnen doen gelden wordt verzocht contact op te nemen.