De keuze voor de organisatievorm van het Advies en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling
Op 1 januari 2015 moeten Gemeenten een Advies en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling (AMHK) hebben ingericht. Dit is het gevolg van de Jeugdwet en Wmo die vanaf die datum gelden. Vanaf die datum dragen gemeenten ook verantwoordelijkheid voor de meest kwetsbare groepen in onze samenleving; volwassenen en kinderen die te maken krijgen met agressie, geweld of verwaarlozing in huiselijke kring. De taken van het toekomstige AMHK worden op dit moment nog uitgevoerd door respectievelijk de Steunpunten Huiselijk Geweld en Advies- en Meldpunten Kindermishandeling. Er zijn voor de wetgever twee belangrijke redenen om een AMHK te organiseren: • Eén meldpunt voor alle vormen van huiselijk geweld en kindermishandeling. • Meer samenhang in de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld. In opdracht van de VNG is het ondersteuningsprogramma AMHK in de zomer van 2013 gestart om gemeenten te ondersteunen bij de ontwikkeling van AMHK’s. Een van de producten van het ondersteuningsprogramma AMHK is deze notitie over ‘De organisatie van het Advies- en meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling’. Naast de vraagstukken van schaalgrootte en regio-indeling is de organisatievraag van het AMHK voor gemeenten misschien wel de meest complexe. “Waar willen we het AMHK onderbrengen, bij welke organisatie haken we aan?”. We geven in deze notitie een handvat om een keus te maken voor een organisatievorm. Welke organisatievorm het meest geschikt is, hangt af van het belang dat gemeenten hechten aan de uitvoering van bepaalde functies en de inbedding daarvan in een keten. We geven in deze notitie de mogelijkheid om daar een rangorde in aan te brengen, aan de hand van de verschillende organisatievormen die momenteel in de verschillende regio’s in discussie zijn. Als we kijken naar het totale tijdpad, dan is het zaak om niet te lang meer te wachten met de keus voor de organisatie. Zolang de keus nog niet is gemaakt, zijn alle opties nog open. Dat geeft ruimte voor veel discussie en daardoor minder actie. Zodra een organisatievorm is gekozen, geeft die keuze richting aan het proces. Het brengt in zekere zin rust in het veld en bij de medewerkers. Ze weten waar ze aan toe zijn. Er kan ergens naartoe worden gewerkt.
Al dan niet één organisatie In de discussie over de organisatievorm duikt telkens het argument op dat de uitvoering van de functies van een AMHK ook over meerdere organisaties kunnen worden verdeeld. Naar de letter klopt dat. En de Staatssecretaris (van VWS) heeft daarover in de Tweede Kamer het volgende gezegd: “(…) De drie wettelijke taken moeten echter wel vervuld worden - en er moet geopereerd worden - als ware men één organisatie. Maar de wet laat de gemeenten de ruimte om het eigen organisatiemodel te kiezen dat daarvoor nodig is.” Het is dus niet onmogelijk om verschillende taken van een AMHK neer te leggen bij verschillende organisaties. Maar de staatssecretaris stelde, conform de basisdoelstelling van de wet, daarbij wel de voorwaarde dat gemeenten het AMHK zo organiseren dat kinderen en volwassenen die met het AMHK te maken krijgen, dat AMHK ervaren als één organisatie. In de praktijk gaat de staatssecretaris daarmee uit van een uniforme aansturing en van gelijke werkprocessen en procedures en een voortdurende onderlinge afstemming (“…als ware men één organisatie…”). Dit organiseren met meerdere organisaties lijkt een lastige opgave.
2
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
Kiezen voor fasering Het krappe tijdpad voor de vorming van AMHK’s brengt met zich mee dat in een aantal regio’s wordt overwogen het AMHK-ontwikkelingsproces te faseren. Het in elkaar vlechten van de huidige uitvoeringsorganisaties AMK en SHG is in die optie niet voorzien per 1-1-2015, maar later. In die regio’s wordt wel op 1 januari 2015 een gezamenlijk frontoffice ingericht. Daarmee wordt voldaan aan de letter van de wet. Maar door de vervlechting van de backoffices verder te faseren, creëren de gemeenten in die regio’s enige ontwikkelingsruimte. Het AMHK kan dan namelijk in betrekkelijke rust in de loop van 2015 of 2016 in de definitieve vorm worden opgebouwd. Gemeenten hopen dat tegen die tijd hun lokale zorgstructuur goeddeels is uitontwikkeld. Een bijkomend voordeel is dat de frictiekosten beperkt zouden kunnen blijven, omdat de AMHK-taken voorlopig grotendeels bij bestaande organisaties worden belegd. Ook als gekozen wordt voor fasering, is het van belang om op korte termijn duidelijkheid te scheppen over de uiteindelijke organisatievorm die wordt voorgestaan. Zoals we hierboven al eerder hebben genoemd, geeft een keuze voor een bepaalde organisatie richting aan het proces en het brengt rust in het uitvoerend veld. Kortom we adviseren om – ook als voor fasering wordt gekozen – de keuze voor de uiteindelijke organisatie zo snel mogelijk te maken, maar de effectuering van die keuze (op de vorming van de frontoffice na) indien wenselijk nog even uit te stellen.
Organisatievormen, vóór- en tegenargumenten en de weging daarvan Voor de organisatorische vormgeving van een AMHK bestaan geen objectieve, algemeen geldende, landelijke maatstaven. Welke organisatievorm het beste past bij een bepaalde regio, zal afhangen van hoe in die regio de voor- en tegenargumenten voor onderbrenging bij een bepaalde organisatie worden gewogen. Als we kijken naar de organisatievormen die in de verschillende regio’s van Nederland nu in discussie zijn, dan is dat lijstje eigenlijk maar vrij kort. Welgeteld zijn er zes organisatievormen in discussie: 1. De GGD 2. Een nieuwe Gemeenschappelijke Regeling (niet zijnde de GGD) 3. (De moederorganisatie van) het huidige SHG 4. De Gecertificeerde Instelling (GI) 5. Het Veiligheidshuis1 6. Een nieuwe zelfstandige organisatie, doorgaans een stichting In deze notitie willen we gemeenten een instrument geven om het keuzeproces voor de organisatorische inbedding van het AMHK te structureren. In de bijlage hebben we een tabel opgenomen. In die tabel staan horizontaal de zes organisatievormen en verticaal noemen we een aantal argumenten die bij de AMHK-vorming van belang zijn. Die argumenten zijn niet ‘organisatie-neutraal’. Ze zijn in meerdere of mindere mate van toepassing op de genoemde organisatievormen. In welke mate ze van toepassing zijn, hangt af van de beoordeling door de gemeenten in een regio. De argumenten hebben betrekking op allerlei aspecten van het AMHK: inhoudelijke aspecten, positioneringsaspecten, financiële aspecten en zuiver organisatorische aspecten. De voor- en tegenargumenten zijn uiteraard ontleend aan de wet en de memorie van toelichting, maar we hebben ook een aantal argumenten opgenomen die in rol hebben gespeeld in regio’s waar de organisatiekeuze al is afgerond. De genoemde argumenten kunnen desgewenst door de gemeenten worden aangepast en aangevuld.
1 Het Veiligheidshuis is doorgaans geen rechtspersoon. Als het AMHK wordt aangehaakt bij een Veiligheidshuis, dan zal het Veiligheidshuis ook een rechtspersoon moeten worden.
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
3
De regio’s kunnen per organisatievorm een score toekennen (1 – 5) voor de mate waarin het betreffende argument van toepassing is op die organisatievorm. Om aan te geven hoe belangrijk een argument wordt gevonden, kan aan ieder argument een wegingsfactor worden meegegeven (0 – 3): 0 = onbelangrijk 1 = een beetje belangrijk 2 = tamelijk belangrijk 3 = zeer belangrijk
Toelichting op de argumenten De toegankelijkheid van het AMHK voor cliënten en professionals De Wet stelt eisen aan de toegankelijkheid en de herkenbaarheid van een AMHK. Met de wegingsfactor geeft u aan in welke mate het gemak om zich te wenden tot het AMHK (voor melders, cliënten en professionals) voor u van belang is. Met de score geeft u aan of de betreffende organisatie naar uw oordeel juist een lage drempel kent (hoge score) of een hoge drempel (lage score). Functies passend bij organisatie-profiel Bij de keuze van een passende organisatievorm voor het AMHK kan het van belang zijn dat het profiel dat de moederorganisatie uitstraalt zoveel mogelijk overeenkomt met het profiel dat u nastreeft bij een AMHK. Want een slechte “match” vergroot in principe het afbreukrisico voor beide organisaties. Als u bijvoorbeeld vindt dat het AMHK vóór alles een publieksfunctie heeft, dan zou het verstandig kunnen zijn om een moederorganisatie te zoeken die bij de meeste mensen wordt geassocieerd met een publieksfunctie. Met de wegingsfactor geeft u aan in welke mate u het belangrijk vindt dat het AMHK en de moederorganisatie hetzelfde strategische profiel hebben. Met de score geeft u aan of u van mening bent dat het AMHK goed bij het profiel van de moederorganisatie past (hoge score), of juist minder goed (lage score). Aansluiting sociaal domein Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de AMHK-organisatie nauw aansluit bij de lokale zorgstructuur, ook wel het lokale sociale domein genoemd. Met de score geeft u aan hoe u bij de betreffende organisatie de randvoorwaarden inschat voor een goede aansluiting bij het lokale sociale domein. Het gaat dan met name om de vraag of bij de betreffende organisatie al kennis aanwezig is van en ervaring is opgedaan met (het samenwerken met) het lokale sociale domein, het lokale zorgaanbod en lokale collega professionals. Aansluiting ketenaanpak huiselijk geweld Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat het AMHK goede aansluiting heeft bij de ketenpartners die bij de aanpak van huiselijk geweld belangrijk zijn. Het gaat dan met name om de kennis over de aanpak in die keten, de kennis van het lokale zorgaanbod en de contacten met politie, justitie, reclassering, verslavingszorg en forensische psychiatrie. Met de score geeft u aan of een organisatie naar uw indruk goed of minder goed in de ketenaanpak huiselijk geweld is ingevoerd. Aansluiting gedwongen kader jeugd Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat het AMHK aansluit bij de Raad voor de Kinderbescherming en mogelijk daarna de Gecertificeerde Instelling. Met de score geeft u aan of een organisatie goed of minder goed deze aansluiting weet te realiseren.
4
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
Inhoudelijke kennis/ervaring HG en KM Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de beoogde moederorganisatie beschikt over voldoende inhoudelijke kennis van huiselijk geweld en/of kindermishandeling. Met de score geeft u aan hoeveel kennis en ervaring er in de organisatie naar uw oordeel op één of beide inhoudelijke gebieden beschikbaar is. Forensisch – medische expertise Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de beoogde moederorganisatie beschikt over voldoende forensisch – medische expertise. Deze kennis is vooral van belang voor de medische beroepsgroep (o.a. de rol van de vertrouwensarts) en de verbinding naar politie-justitie in de keten van huiselijk geweld en kindermishandeling. Met de score geeft u aan in hoeverre de organisatie naar uw mening ervaring heeft met dit soort zaken. Onafhankelijk van zorgaanbod In de Wet is bepaald dat de onderzoeksfunctie van het AMHK onafhankelijk van de hulp en zorg verlenende organisaties moet worden uitgevoerd. Een onafhankelijke positie ten opzichte van de zorgaanbieders, ook in organisatorische zin, is dus belangrijk. Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de onderzoeksfunctie van het AMHK onafhankelijk kan worden uitgevoerd van het aanbod van zorgaanbieders. Met de score geeft u aan in welke mate naar uw mening in de betreffende organisatie de onderzoeksfunctie onafhankelijk van de zorgaanbieders kan worden uitgevoerd. Onafhankelijk van gemeenten In de Wet is bepaald dat het AMHK, zonder toestemming van de gemeente, zich mag wenden tot de Raad voor de Kinderbescherming met het oogmerk om de rechter te vragen een Jeugdbeschermingsmaatregel op te leggen. Het AMHK hoeft de gemeente alleen maar te informeren over het feit dat ze een zaak aan de Raad voor de Kinderbescherming heeft voorgelegd. Een Jeugdbeschermingsmaatregel is voor gemeenten een (vaak langdurige) kostenpost. De wetgever heeft het AMHK de bevoegdheid gegeven om zich zonder toestemming van de gemeente tot de Raad voor de Kinderbescherming te wenden, omdat hij er zeker van wil zijn dat de overwegingen zich beperken tot de belangen van het kind, zonder dat de financiële overwegingen van de gemeente daarbij een rol spelen. Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat het AMHK deze beslissingen onafhankelijk van de gemeente kan nemen. Met de score geeft u in welke mate u de betreffende organisatie in staat acht om deze beslissingen onafhankelijk van de gemeente te nemen. Sturingsmogelijkheden gemeenten Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de gemeenten mogelijkheden hebben om het AMHK aan te sturen. Het kan daarbij gaan om de sturing ten opzichte van taakuitoefening, werkwijze, samenwerking met andere ketenpartners, rapportage en verantwoording etc. Met de score geeft u aan hoe u de sturingsmogelijkheden van de gemeenten inschat bij de verschillende organisaties. Beperking frictiekosten Met de wegingsfactor geeft u aan hoe belangrijk u het vindt dat de frictiekosten zo veel mogelijk beperkt worden. Met de score geeft u aan of naar uw oordeel door de keuze van de betreffende organisatie de frictieVereniging van Nederlandse Gemeenten
5
kosten worden beperkt (hoge score) of dat de frictiekosten hoog worden (lage score).
Tot slot Bij het bepalen van de wegingsfactoren gaat het steeds om de vraag hoe belangrijk u een bepaald argument voor of tegen een bepaalde organisatievorm beoordeeld. Die vraag is beter te beantwoorden naarmate u in uw regio beschikt over een heldere en gedragen visie op het functioneren van het AMHK. Daarom hebben we in het stappenplan ook aangegeven dat het van belang is om eerst te investeren in een gezamenlijke visie en pas daarna de uitwerking ter hand te nemen. Om de tabel in de bijlage in te kunnen vullen, moeten eerst de wegingsfactoren en de scores worden bepaald. Dat worden gedaan door vertegenwoordigers van gemeenten, maar het kan ook worden gedaan in een gezamenlijk proces met alle partijen die bij het functioneren van het AMHK van belang zijn. Het invullen van de bijlage blijft in zekere zin subjectief, omdat het gaat om een in beginsel subjectieve beoordeling van de eigenschappen die de verschillende organisaties kenmerken. Het beeld kan meer genuanceerd en meer geobjectiveerd worden gemaakt als de discussie over de weging en de scores wordt gevoerd met meerdere partijen. Op die manier kan het gezamenlijk scoren en wegen een rol vervullen in het bouwen aan draagvlak voor het AMHK in de regio. De leden van het programmateam van het Ondersteuningsprogramma AMHK zijn graag bereid te adviseren over en mee te helpen bij de organisatie van een dergelijk op draagvlak gericht proces.
6
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
