Civis Mundi De Joodse staat: uitsluiting of insluiting? Max Wieselmann en Rick Meulensteen*
?De Palestijnen dienen Israël te erkennen als Joodse staat?. Het is steeds vaker te horen uit de mond van de Israëlische regering en Israëlische politici als het gaat om het vaststellen van de voorwaarden voor een vredesregeling met de Palestijnen. Het antwoord van de Palestijnen is steevast: ?Wij hebben niets te zeggen over hoe jullie, Israëli's, jullie eigen staat willen definiëren, maar verwacht niet van ons dat wij Israël als Joodse staat erkennen?. Veel Joodse Israëli's leggen dit antwoord uit als teken van de Palestijnse onwil om de Joodse aanwezigheid in de regio te erkennen; veel Palestijnen zien deze Israëlische eis als een manier om de Palestijnen in Israël gelijkberechtiging en een volwaardig burgerschap te onthouden en een Palestijns Recht op Terugkeer te ontkennen. Wederzijds onbegrip en bewuste strategie houden deze controverse in stand en staan, evenals de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden, een oplossing van het conflict in de weg. Meer inzicht in en erkenning van de achtergronden van elkaars standpunten en een 'inclusieve' invulling van het begrip 'de Joodse staat' zouden kunnen helpen om partijen dichter bij elkaar te brengen.
Één ding is zeker: het begrip 'Joodse staat', als verwijzing naar de staat Israël, zorgt in de regel voor heftige emoties, die vaak leiden tot een fundamenteel debat over zelfbeschikking, religie en (het ontzeggen van) rechten. Een debat dat weliswaar gevoerd moet worden, maar dat niet zelden leidt tot onverzoenlijke standpunten en totaal onbegrip, en dat daarmee constructieve vredesonderhandelingen in de weg staat.
Voor veel Joodse Israëli's - en Joden buiten Israël - staat de 'Joodse staat' in de eerste plaats voor de zelfbeschikking van Joden. ?Het Joodse volk, een volk dat eeuwenlang als minderheid gebukt ging onder de tirannie van de meerderheid, heeft recht op een eigen staat waarin het zijn eigen lot kan bepalen? was het mantra van de Zionistische beweging die eind 19de, begin 20ste eeuw onder (Europese) Joden aan populariteit won. Een recht dat voor veel Joden een levensnoodzaak werd na de verschrikkingen van de Sjoa als het ultieme bewijs van het
pagina 1 van 5 - www.civismundi.nl
uitsluiten van Joden en van het mislukken van de Joodse emancipatie in het vooroorlogse Europa.
Deze opvatting en historie spelen nog altijd een rol in het Israëlische publieke debat en Israëlische leiders en politici hebben ook niet nagelaten deze opvatting te versterken en te benutten. Een eigen staat voor het Joodse volk, een Joodse staat, is vanuit die opvatting onontbeerlijk in een wereld waarin antisemitisme nog altijd een realiteit is. Antisemitisme dat volgens veel Joodse Israëli's ook diepgeworteld is aan Palestijnse en Arabische zijde. Een erkenning van Israël als Joodse staat wordt daarmee een lakmoesproef voor de Palestijnse acceptatie van hun aanwezigheid als Joodse Israëli's: erkent men ons recht op zelfbeschikking? Hebben wij recht op een eigen plek?
Het ontstaan van de staat Israël ging verder ook hand in hand met de wens om (opnieuw) vorm te geven aan de Joodse identiteit. Het Zionisme was niet puur en alleen een reactie op antisemitisme, maar ook op de toenemende assimilatie en het 'verdwijnen' van de Joodse identiteit door gemengde huwelijken en secularisatie. Vraag aan veel Joden die vanuit Nederland op aliyah (emigratie) naar Israël zijn gegaan waarom zij zijn gegaan en vaak zullen zij als antwoord geven dat zij daar 'een Joods leven kunnen leiden' of invulling kunnen geven aan een Joodse identiteit in een 'veilige', Joodse omgeving.
En hoe geeft een 'Joodse staat' dan vorm aan die Joodse identiteit? Door de taal (het Hebreeuws), de kalender, de vrije dag (de sjabbat), de feestdagen, het volkslied, het creëren van een saamhorigheidsgevoel, waarin bijna uitsluitend plaats is voor een Joodse en Zionistische (ontstaans)geschiedenis - en ga zo maar door. Voor veel Joodse Israëli's een terechte invulling van het recht op zelfbeschikking en bovenal een praktische en gewenste invulling van Israël als Joodse staat. Eén zeer belangrijke vraag doemt echter wel op als op deze manier Israël invulling geeft aan het behoud van de Joodse, al dan niet religieuze, identiteit: welke plek wordt de Palestijnen in dit verhaal gegund?
Discriminatie Palestijns - Arabische Israëliërs
Circa twintig procent van de Israëlische bevolking is Palestijns-Arabisch in een land dat door veel Joodse Israëli's omschreven wordt als 'een Joodse staat'. Het kan bijna niet anders of
pagina 2 van 5 - www.civismundi.nl
dat veronderstelt een rangorde en suggereert een mindere positie voor de niet-Joodse (en zijn) Palestijnse inwoners - ondanks het feit dat het grondgebied van het historische Palestina het thuisland was en is van vele generaties van Palestijnen. Hoe kan een staat een staat zijn voor al haar inwoners als het nationale 'verhaal', de invulling van machtsposities en het beleid van de staat - van het Joodse Recht op Terugkeer tot Zionisme als officieuze staatsideologie - vrijwel uitsluitend gericht zijn op de Joodse bevolking?
?Deze staat is ons opgedrongen? zeggen sommige Palestijns-Arabische Israëli's, ?en ondertussen lijkt een deel van de Joodse bevolking te suggereren en te geloven dat wij niet de oorspronkelijke bevolking zijn, dat dit land ook niet ons land is?. In 2009 wist Avigdor Lieberman zijn extreemrechtse partij Yisrael Beiteinu in de regering te krijgen na een verkiezingscampagne waarin hij openlijk pleitte voor het - ongevraagd - voegen van 'Arabische' delen van Israël bij een toekomstige Palestijnse staat in ruil voor de annexatie door Israël van Israëlische nederzettingen in bezet Palestijns gebied. ?Wij Joden hier, zij daar?.
Feit is dat de Palestijns-Arabische bevolking van Israël in een achtergestelde positie verkeert, op eigenlijk alle terreinen van het maatschappelijk en economisch leven en dat er sprake is van discriminatie, zowel in regelgeving als in de praktijk. Achterstelling en discriminatie komen op een zodanige schaal voor en zijn voor een zodanig belangrijk deel van de bevolking van Israël een realiteit dat die niet in overeenstemming kunnen zijn met het beeld dat Israëlische regeringen graag van Israël scheppen als 'de enige democratie in het Midden-Oosten' - Israël als modern en vooruitstrevend land in een zee van Arabische achterlijkheid en dictaturen.
Deze achterstelling en discriminatie van een substantieel deel van de bevolking knagen ook aan de continuïteit, stabiliteit en het morele gezag van de staat Israël en ondergraven de rol die Israël wil spelen voor en namens de Joden, in Israël en daarbuiten als een zekere en veilige thuishaven. Tenslotte staat deze discriminatie ook haaks op wat vele Joden zien als de invulling van de Joodse normen en waarden in het DNA van de Israëlische staat: een staat met gelijke rechten en kansen voor al zijn inwoners, ongeacht afkomst en geloof.
En hoe zit het dan met het begrip 'Joodse staat' in Israëlisch-Palestijnse vredesonderhandelingen? De Palestijnse Autoriteit en de PLO (Palestine Liberation
pagina 3 van 5 - www.civismundi.nl
Organization) hebben zich - zowel uit gevoelde verbondenheid alsook uit tactische overwegingen - opgeworpen als de belangenbehartigers van de Palestijns-Arabische minderheid in Israël. ?Moeten wij Israël erkennen als Joodse staat? Maar hoe wordt dat dan door jullie geïnterpreteerd? Dat deze minderheid nog minder dan voorheen wordt beschouwd en behandeld als een deel van jullie samenleving??
Even netel is het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk. In de periode rond de oprichting van de staat Israël in 1948 vluchtten dan wel werden circa 750.000 Palestijnen verdreven uit wat Israël zou worden. Het werd hen na de Onafhankelijkheidsoorlog niet toegestaan terug te keren. Hun aantal - nakomelingen meegerekend - is inmiddels gegroeid tot enkele miljoenen, verspreid over Israëls buurlanden, of woonachtig in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever. Velen van deze Palestijnen spreken de hoop uit ooit nog terug te keren naar hun land of het land van hun ouders of grootouders, waarbij het natuurlijk de vraag is of zij die stap ook daadwerkelijk zullen zetten als daartoe de mogelijkheid zou ontstaan.
Palestijnse onderhandelaars zijn bang de rechten van deze vluchtelingen te verkwanselen als zij Israël zouden erkennen als Joodse staat. Want Israël zal de vraag opwerpen hoe nog aan zo'n Joodse staat invulling kan worden gegeven als miljoenen Palestijnse vluchtelingen zouden terugkeren en daarmee Joodse Israëli's tot een minderheid in Israël zouden maken.
Dit heeft bij vele Palestijnen tot de opvatting geleid dat het erkennen van Israël als een Joodse staat een argument van Israëlische zijde is om het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk definitief naar de prullenmand te verwijzen: ?de vluchtelingen mogen niet terug, want dat bedreigt de identiteit van Israël als Joodse staat, nota bene door jullie als zodanig erkend?. En los van de politieke zelfmoord die het Palestijnse leiderschap zou plegen als ze het Palestijnse 'Recht op Terugkeer' zouden opgeven, ondergraaft men ook de eigen onderhandelingspositie. Het niet willen erkennen door veel Palestijnen van Israël als Joodse staat is met dit alles niet een uiting van (latent) antisemitisme, zoals veel Israëli's de afwijzing interpreteren, maar komt voort uit de historie, de emotie en een, voor Palestijnse leiders ook, tactische afweging richting hun eigen achterban.
pagina 4 van 5 - www.civismundi.nl
De vraag of Israël als Joodse staat erkend dient te worden is daarmee verworden tot een complex vraagstuk waarvan de oplossing niet alleen direct ingrijpt op het nationale verhaal van zowel Israëli's als Palestijnen, maar ook praktische consequenties heeft voor vredesonderhandelingen en een alomvattend vredesakkoord tussen Israël en de Palestijnen. Hoe kan daarmee worden omgegaan?
Voorbeeldfunctie staat Israël
In onze optiek mag Israël zich een Joodse staat noemen als die staat haar burgers de ruimte en bescherming biedt om invulling te geven aan de Joodse tradities en aan een Joodse identiteit. Een Joodse staat die tegelijkertijd al haar inwoners voorziet van gelijke en gelijkwaardige burgerrechten en een invulling daarvan garandeert zodanig dat ook nietJoden op een volwaardige manier kunnen meepraten en meebeslissen. Een staat waarin ruimte en respect bestaan voor het beleven van tradities en waarden van minderheden. Zo'n beleid, in regels vastgelegd, maar ook uitgevoerd, zal bijdragen aan de stabiliteit, de welvaart, de veiligheid en het gezag van Israël en het in staat stellen ook internationaal respect af te dwingen. Op deze wijze kan de staat Israël daadwerkelijk voor Joden over de hele wereld een voorbeeldfunctie vervullen en zich met recht en trots een Joodse staat noemen.
Het hanteren van de 'Joodse staat' als voorwaarde, drukmiddel of uitvlucht in IsraëlischPalestijnse vredesonderhandelingen wijzen wij af. De 'Joodse staat' is iets dat je verdient, niet iets dat je oplegt.
Max Wieselmann en Rick Meulensteen, respectievelijk directeur en medewerker van Een Ander Joods Geluid
pagina 5 van 5 - www.civismundi.nl
