Inhoud
De gasfabriek, bron van licht, warmte en vele goede dingen Ellen Kerkvliet
3
De boerderij van Van Schie, van oudsher Overthoorn
10
Nieuwe plannen voor de Oude Kerk
15
De R.K. Leesbibliotheek van mejuffrouw Dinie Jonckbloedt
21
Het bloeiende verenigingsleven in Bennebroek
25
Garage aan het Raadhuisplein
33
Het verdwenen Huis te Bijweg, deel 2
38
Cees Peper
Frans Harm
Anja Kroon
Martin Bunnik
Marloes van Buuren
Peter van der Werff
Van het bestuur
Excursies en Open Monumentendag In memoriam Ben van Tongeren en Gerard Brand Verslag voorjaarsbijeenkomst Aanwinsten collectie HVHB Ets van het Huis te Manpad Boeken over Gereformeerde Kerk Bennebroek en Brandweer Heemstede
44 46 47 49 50 51
Groenendaalboek Heeft u het boek Groenendaal – van buitenplaats tot wandelbos al? Zeer zeker de moeite waard, ook als cadeautje voor vrienden of familie! Als lid van de HVHB betaalt u voor dit prachtige boek van 240 pagina’s i.p.v. € 24,95 slechts € 19,95. Leden kunnen zich wenden tot Annemarie Thoolen, 023-5476436,
[email protected]. Uiteraard is het boek (zonder de ledenkorting) ook in de Heemsteedse boekhandels verkrijgbaar en bij Bruna in Bennebroek.
Voor uw agenda 21 augustus
Excursie Huis te Vogelenzang
14 september Open monumentendag, thema: Macht & pracht 22 oktober
Excursie Hodsonhuis, Haarlem
21 november Najaarsbijeenkomst HVHB, ’t Trefpunt, Bennebroek
heerlijkheden zomer 2013 |
de gasfabriek, bron van licht, warmte en vele goede dingen De aanleg van gasleidingen op de Glip.
dat zij ‘geen termen heeft kunnen vinden om terug te komen op het besluit.’
Gasbuizen van noord tot zuid Niets stond de bouw van een gasfabriek meer in de weg en in 1908 kreeg de firma Carl Francke uit Bremen opdracht om de hele steenkolengasinstallatie te leveren. De Heemsteedse aannemer W.A. van Amstel mocht de bouw uitvoeren. Al voor de fabriek er stond werd ir. G.F.H. Houben aangesteld als ‘directeur der te stichten gasfabriek en der toekomstige waterleiding’ (de watertoren is gebouwd in 1910). Zijn taak was toezicht te houden op de bouw en de aanleg van het
De watertoren in aanbouw, 1910. buizennet. De Schotense aannemer G.B. Meerman bouwde voor ruim vijfduizend gulden een directeurswoning naast de fabriek. Alles bij elkaar kostte de bouw van de fabriek, goed voor een jaarcapaciteit van 500.000 kubieke meter gas, inclusief buizennet, straatlantaarns, directeurswoning, grond en bedrijfskapitaal f. 226.331,17.
| heerlijkheden zomer 2013
Kilometers gasleiding verdwenen onder de grond. Van het noordelijk deel tegen de Haarlemse grens tot het uiterste zuiden van de gemeente. De toen nog Heemsteedse wijken Bosch en Vaart, Haarlemmerhoutpark en Zuiderhout, die tot dan toe al door Haarlem van gas werden voorzien, werden toegevoegd aan het Heemsteedse buizennet. Om de lange buisleiding naar de Glip rendabel te maken werd overeengekomen ook aan Bennebroek gas te leveren. Bloemendaal gaf toestemming om Vogelenzang van gas te voorzien. In december 1908 werden de ovens aangestoken en op 11 januari 1909 zetten de nieuwe gaslantaarns Heemstede in het volle licht. De volgende dag konden de huishoudens voor het eerst gas gebruiken. De nieuwe brandstof bleek in korte tijd immens populair, steeds meer particulieren verruilden hun walmende petroleumstellen voor een gasfornuis. Door het toenemend gasverbruik was al na enkele jaren de bouw van een tweede gashouder van 2500 kubieke meter nodig. Om de aanvoer van kolen te vergemakkelijken werd in 1916 de Wippervaart uitgediept, zodat de schepen vanaf het Spaarne tot naast de fabriek konden komen. In 1921 volgde de aanleg van de zwaaihaven.
De boerderij van Van Schie, van oudsher Overthoorn
Cees Peper
In dit derde verhaal in de serie over boerderijen in Heemstede besteden we aandacht aan ‘de boerderij van Van Schie’. Dat is de naam waaronder veel mensen zich het witgepleisterde gebouw met z’n boogramen aan de Glipper Dreef zullen herinneren. Op de zelfde plaats stond in de eerste helft van de zeventiende eeuw al een hofstede met de naam Overthoorn.
D 1930, de boerderij aan de Glipperweg (nu Glipper Dreef) tegenover Bosbeek.
e geschiedenis van de hofstede Overthoorn, gelegen aan de oostkant van wat nu de Glipper Dreef heet, is verbonden met die van de hofstedes Meervliet en Bosbeek (vóór 1690 Rustmeer) aan de overkant van de weg. Christian Bertram heeft in het boek Groenendaal – van buitenplaats tot wandelbos uitgebreid beschreven hoe een en ander in elkaar zit. In 1640 wordt Overthoorn omschreven als ‘seeckere huysing en hofstede, genaamd Overthoorn’. Meer
| heerlijkheden zomer 2013
viel er toen blijkbaar niet over te zeggen en misschien was het toen ook niet meer dan een boerderij met een herenkamer. In 1724 is de omschrijving in een advertentie veel uitgebreider: ‘de hofstede Overthoorn (…) met een heerenhuys, koetshuys, stalling, orangiehuys, speelhuys, siende op de Meer, groot omtrent 2 morgen, beplant met vrugtbare boomen’. De oranjerie werd datzelfde jaar ontruimd en ‘een extra schoone partij curieuse oranje, lamoen, en limoette boo-
Nieuwe plannen voor de Oude Kerk
Frans Harm
In HeerlijkHeden 156 heeft u op pagina 46 al kort kunnen lezen over de plannen om de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein beter geschikt te maken voor culturele evenementen. De beoogde ingrepen zijn de nieuwste stap in de bouwkundige geschiedenis van dit historische gebouw, die al in de middeleeuwen begint. In dit artikel besteden we aandacht aan de eerste bouw en alle verbouwingen door de eeuwen heen, met de nadruk op de vroegste geschiedenis én de nieuwste plannen.
A De bouw geschiedenis van de Oude Kerk, die startte in 1623, is in woorden vastgelegd op de balken die het dak steunen.
l sinds 1347 staat er op deze plaats een kerkgebouw, oorspronkelijk ter nagedachtenis aan de Hollandse graaf Willem IV alias Willem de Stoute. Deze Hollandse graaf was nogal strijdlustig ingesteld. Zo nam hij drie keer deel aan de kruistochten van de Duitse Orde tegen de Litouwers en de Pruisen. Deze orde was gesticht in het Heilige Land tijdens de Derde Kruistocht (1189-1192) – zoals ook bijvoorbeeld de Johannieter en de Maltezer Orde –, maar na het debacle aldaar naar Duitsland terugge-
keerd. Zij had een nieuwe ‘missie’ gevonden in de bestrijding van de Litouwers en de Pruisen, die als heidens werden beschouwd. Willem voelde er wel voor om mee te doen. In 1345 bestreed hij ook de bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, aan wiens benoeming hij nota bene zelf had meegewerkt. Deze bisschop vond het echter beter de invloed van de Hollandse graaf wat terug te dringen en daar was Willem het niet mee eens. Hij belegerde op 8 juni 1345 de stad Utrecht, die zich na acht
heerlijkheden zomer 2013 |
De R.K. Leesbibliotheek van mejuffrouw Dinie Jonckbloedt
Anja Kroon
Een spannend boek of liever een romantisch verhaal? Wie rond 1935 in Heemstede een boek wilde lenen kon in vijf of zes commerciële leesbibliotheken terecht. Er waren eenvoudige winkelbibliotheken, maar ook wat duurdere bibliotheken die verbonden waren aan een boekwinkel. Voor elk wat wils, dus ook voor katholieken, die kerkelijk goedgekeurde boeken wilden lenen. Zij konden vanaf 1932 terecht bij de R.K. Leesbibliotheek St. Joannes van de gezusters Dinie en Rie Jonckbloedt aan de Binnenweg.
H
et oprichten van leeszalen en bibliotheken paste in een ontwikkeling die vanaf 1900 gaande was. Rond die tijd was het boekenvak een professionele bedrijfssector geworden en er verschenen steeds grotere aantallen boeken op de markt. Dat al die boeken ook gelezen werden, lag aan de hoge alfabetiseringsgraad in Nederland en de toenemende verlenging van de leerplicht. Vanaf de jaren dertig groeide het voortgezet onderwijs, waardoor meer mensen het lezen gingen zien als middel ter ontwikkeling en ter ontspanning. Ook de groei van de vrije tijd droeg bij aan de populariteit van het lezen. Toch
was het boek nog geen consumptieartikel en konden minder welgestelde en arme mensen zich nog nauwelijks eigen boeken veroorloven. Dit alles zorgde ervoor dat er naast de boekwinkels een netwerk van allerlei soorten bibliotheken groeide waar men voor een klein bedrag toch een mooi boek kon lenen.
De eerste Heemsteedse bibliotheken In Heemstede waren er rond 1900 drie bibliotheken: De Volksbibliotheek van de Nederlandse Christelijke Geheel-Onthouders Vereeniging, de bibliotheek van
Het Vereeni gingsgebouw van R.K. Volksbond aan de Herenweg in 1930.
heerlijkheden zomer 2013 |
Garage aan het Raadhuisplein
Marloes van Buuren
Vanaf 1929 is er aan het Raadhuisplein onafgebroken een garagebedrijf gevestigd geweest. Vroeger kon je er je auto stallen, een taxi bestellen en vanaf 1934 rukte de eerste en enige Heemsteedse ziekenwagen zelfs uit vanaf Raadhuisplein 7. Een korte schets in woord in beeld van garage Groenendaal en garage Het Raadhuis tot garage Turenhout nu.
H. Moore opende zijn bedrijf aan het Raadhuis plein 7 in 1929. Al begin 1931 nam J.A. van de Hout de zaak over.
I
n augustus 1929 staat Raadhuisplein 7 te huur als grote garage, met stallingsplaats voor veertien auto’s, ‘ook geschikt voor andere doeleinden’. Op 1 oktober 1929 opent H. Moore er zijn Garage Groenendaal. Van buitenaf lijkt het pand volgens de journalisten van de Eerste Heemsteedse Courant en
Haarlems Dagblad maar klein, maar het perceel is 57 meter diep. De vloer is van beton, de op dat moment moderne ijzerconstructie is bekleed met asbest en het licht komt door de glazen dakramen overvloedig naar binnen. Voor de garage zal een benzinepomp geplaatst worden. Moore biedt in advertenties de mogelijkheid tot het stallen van auto’s aan (10 gulden per maand voor een vaste plaats), hij verhuurt luxe wagens van de merken Hudson, Minerva en Buick (7 persoons, 20 cent per kilometer), biedt taxiservice ‘speciaal voor toerisme, trouwgelegenheden, schouwburg en visiterijden’ en hij heeft een agentschap voor Whippetvrachtwagens. Al in februari 1931 is er een andere eigenaar, J.A. van de Hout. De eigenaar van garage en huis is door de jaren heen niet altijd ook degene die de garage drijft. Begin 1933 komen we een andere naam tegen, namelijk Joh. Lammers. Deze gaat in oktober 1933 failliet en daarna is Van de Hout weer de garagist. Om het nog ingewikkelder te maken: vanaf 1932 zit op de Valkenburgerlaan 73, hoek Lentelaan, een ándere Garage Groenen daal, met stallingsplaats voor zestig auto’s. Dit is het bedrijf van H. M. Baaij, die een rijwielhandel heeft maar het stallen van auto’s met wat klein onderhoud erbij doet. Het is onwaarschijnlijk dat er twee garages waren met dezelfde naam, dus blijkbaar is daar iets over overeengekomen. De garage aan het Raadhuisplein heet in ieder geval vanaf 1936 garage Het Raadhuis.
heerlijkheden zomer 2013 |
