‘DE ENIGE REDEN WAAROM JE HIER BENT IS LOSLATEN!’ Waarom een lange vipassana retraite en waarom bij IMS? ‘De enige reden waarom je hier bent is loslaten’, was de openingszin van een dhammalezing die Joseph Goldstein gaf tijdens mijn zesweekse retraite bij IMS dit najaar. In dit verslag beschrijf ik mijn belangrijkste ervaringen met een lange retraite en wat mijn redenen zijn om dat in Amerika te doen. En ik wil ingaan op de waarde die een lange retraite kan hebben voor je spirituele ontwikkeling.
IMS: Insight Meditation Society Sinds 2008 ga ik jaarlijks naar IMS voor een lange retraite. De laatste keer, najaar 2014, verbleef ik zes weken in het retraite centrum in Barre USA, verscholen in de uitgestrekte wouden van Massachusets, New England. IMS is ruim 35 jaar geleden opgericht door Joseph Goldstein, Sharon Salzberg en Jack Kornfield. Zij behoorden tot de eerste generatie westerse yogi’s die eind jaren zestig naar Azië gingen en daar jarenlang in de leer waren bij verschillende Birmese en Thaise vipassana meditatiemeesters zoals o.a. Munindra-Ji, Venerable Upandita, Goenka, Dhipa Ma, Ajahn Chah, Buddhadasa. In de westerse vipassanawereld is IMS inmiddels een bekend begrip. Er komen yogi’s uit de hele wereld retraites volgen In een westers klimaat dat daar rijp voor was brachten ze de vipassana meditatie naar het westen, eerst in de USA, later ook in Europa. Ze gingen zelf retraites begeleiden en nodigden Aziatische vipassanameesters uit om in IMS retraites te geven. Op het grote beschermde natuurterrein van IMS liggen op zo’n tien minuten lopen van elkaar het Retreat Center, de Forest Refuge en het BCBS (Barre Center for Buddhist Studies). Alle drie de centra bieden uitgebreide mogelijkheden voor vipassanameditatie en dhammastudie. Het Retreat Center biedt het hele jaar door vipassana- en mettaretraites, variërend van een lang weekend tot drie maanden in het najaar. Er is ruimte voor honderd yogi’s. Er zijn vipassana retraites met uiteenlopende thema’s over de dhamma, maar ook vipassana retraites speciaal voor ‘people of colour’, homoseksuelen, milieuactivisten, mantelzorgers, vrouwen, mannen, jongeren en gezinnen. Zeer ervaren westerse en Aziatische leraren geven er les, merendeels leken leraren maar ook monniken en nonnen.
1
Forest Refuge, waar ik ook meerdere keren was, biedt ruimte aan veertig yogi’s om een personal retreat te doen. Sinds de oprichting, elf jaar geleden, is er een doorlopende retraite. Je kunt er minimaal één week tot een jaar of nog langer verblijven. Er is geen programma of een gong die je steeds herinnert aan wat je moet doen. Wel is er twee keer in de week een dhammalezing en krijg je twee keer in de week een begeleidingsgesprek met een leraar. Iedere maand zijn er twee vaste leraren aanwezig. Er is een kleine bibliotheek met dhammaboeken en honderden dhammalezingen die je naar eigen keuze kunt beluisteren. De vaste momenten dat je andere yogi’s tegenkomt zijn de ochtendmeditatie en reflectie om half negen, de dhammalezingen en de maaltijden. Een ‘personal retreat’ doen in de Forest Refuge is een prachtige gelegenheid om je meditatie te verdiepen. Het Barre Center for Buddhist Studies, waar ik in 2011 een aantal weken was, biedt mogelijkheden voor onderzoek, studie en meditatie. Er is een kleine wetenschappelijke staf en is er een grote bibliotheek. Je kunt er studieretraites variërend van één dag tot tien dagen volgen in abhidhamma, suttastudie, insight dialogue, meditatie & wetenschap, mindfulness, & en therapie, etc. Alle drie centra geven de gelegenheid om als vrijwilliger werkmeditatie te doen. Je combineert dan een aantal uren per dag praktisch werken in de keuken, het huis of de tuin, met formele meditatiebeoefening. Een mooie gelegenheid voor het oefenen van meditatie in actie. Afhankelijk van het aantal uren per dag dat je werkt betaal je minder of geen verblijfskosten.
Mijn ervaringen in het Retreat Center De aankomst Ik arriveer op zaterdag 25 oktober samen met nog 30 andere yogi’s. De aankomst voelt als een gespreid bedje. De groep die de driemaandelijkse retraite volgt ( 60 yogi’s) heeft al zes weken gemediteerd. En dat is voelbaar. De serene rust, de kracht van de intentie om dit te willen doen, er is een vredige warme atmosfeer. Maar ook het sfeervolle lichte gebouw, verschillende bekende gezichten en een hartelijk weerzien met de staf. Ik voel me thuis. De reis ging gemakkelijk. Een vlucht van Schiphol naar Boston is ongeveer zes uur en de thuis gereserveerde airport shuttlebus brengt je, zonder file, in twee uur naar het centrum. Na aankomst zijn er de bekende rituelen zoals inschrijven en horen welke yogi-job je is toebedeeld. Iedere retraitedeelnemer doet elk dag zo’n drie kwartier praktisch werk, variërend van schoonmaken, tafeldekken en afruimen, of werken in de keuken of in de tuin. Door de
2
jaren heen heb ik gemerkt hoe fijn het is om samen zorg te hebben voor de sfeer in huis, te zorgen dat alles schoon is en de koks te ondersteunen bij het bereiden van de heerlijke vegetarische maaltijden. Het is een belangrijk aspect van de community die we zijn, meditatie in actie. Mijn kamer vind ik in het splinternieuwe slaapgebouw. Voor iedereen is er nu een eenpersoonskamer. Zeker voor zo’n lange periode is dat erg fijn. Sober maar smaakvol ingericht, licht en met uitzicht op de grote tuin. De pret kan beginnen. Waarom een lange retraite? Regelmatig vragen mensen mij waarom ik al wéér een lange retraite ga doen en of ik dan nog wel iets leer. Ja dus. Het proces van bewustwording en ontwaken is niet een programma wat je afwerkt binnen een bepaalde tijd om een gesteld doel te bereiken. Ik beschouw het doen van lange retraites als een wezenlijk onderdeel van mijn vipassana beoefening. En voor het lesgeven is het voor mij de belangrijkste inspiratiebron. Vipassana kun je niet leren uit een boekje. Je moet het doen. Het is de weg van ervaringsleren, leren over het leven, leren over hoe het hart geraakt wordt, leren over wijsheid en werkelijk innerlijk vrij zijn. En waarom bij IMS? Ik ga steeds weer graag terug naar IMS. Er wordt les gegeven door zeer ervaren leraren. Ze hebben een jarenlange training bij aziatische meditatiemeesters achter de rug. Sommigen als sinds de jaren zestig. Alhoewel er maar één dhamma is, zijn er vele manieren om deze te belichamen. Zo legt iedere leraar, ook weer geïnspireerd door zijn of haar eigen achtergrond en ontwikkeling, de dhamma weer net iets anders uit. Dat geeft een brede kijk en een verfrissende blik. Wat ik ook belangrijk vind is dat westerse leraren meer zicht hebben op de conditioneringen van de westerse geest. Zo is het ‘doen door niet te doen’ voor veel westerse yogi’s, en ook voor mij, nog best een uitdagende klus. Ook bij mij duurde het even voordat ik werkelijk kon voelen wat het betekent ‘to settle back’, op je gemak achteruit gaan zitten en gewoon aanwezig te zijn. Verschillende benaderingen. In één van mijn interviews, (het persoonlijk gesprek met de leraar tijdens een retraite) spreek ik met Joseph Goldstein over de verschillende benaderingen in de vipassana en hoe ze elkaar soms lijken tegen te spreken. Hij onderkent vooral de rijkdom van de verschillende benaderingen. Maar zegt ook: ‘Beschouw niet één benadering als de enige goede. Hij werkt mogelijk voor dit moment, straks kan het weer anders zijn’. En in een retraite is het dan erg ondersteunend als je een leraar hebt die ziet wat je nodig hebt. Maar uiteindelijk moet je het toch zelf ontdekken en ervaren. De Boeddha zei niet voor niets ‘Come and see.’
3
Kalyanamitra’s Tijdens de lange retraites in IMS zijn er altijd zes leraren en een leraar-in-opleiding. Iedere dag geeft één van hen s’ avonds een dhammalezing. En elke ochtend is er meditatie-instructie en gelegenheid tot vragen stellen. Iedere yogi heeft voor de duur van de retraite twee interview-leraren. Met ieder van hen heb je één gesprek per week. Voor mij waren dat weer Joseph Goldstein en Annie Nugent. Joseph is voor mij vooral een warme toegankelijk ‘Montessorileraar’. Hij stimuleert je om vooral zelf te onderzoeken en te ontdekken. Hij geeft praktische suggesties of feedback voor de meditatie als hij ziet dat dat behulpzaam is of als je er om vraagt. Hij vertelt over zijn eigen ervaringen als dat passend is. En dat is wat ik bij Annie ook prettig vind, hoewel ik met Annie toch weer andere onderwerpen bespreek dan met Joseph. De onvoorwaardelijke, heldere support van mijn twee kalyanamitra’s (‘spirituele vrienden’) is ongelooflijk kostbaar. Het lerarenteam. Joseph Goldstein die dit najaar voor de 40e keer de driemaandse retraite mee begeleidde, heeft de coördinatie voor deze gelegenheid toevertrouwd aan Greg Scharf. Greg begeleidt al jaren deze retraite mee en woont de helft van het jaar in het klooster van U Janaka in Birma. Annie Nugent is vaste docent in de lange retraites en heeft ook veel ervaring in de Tibetaanse traditie. Dan is er Rebecca Bradhaw die als 23-jarige op IMS begon te mediteren en hier alweer twintig jaar als leraar werkzaam is. Brian Lesage was zes jaar zenmonnik, maar heeft sinds een groot aantal jaren zijn hart verpand aan de vipassana. En dan is er Bante Bukkharita, de Oegandese monnik die zijn thuisbasis heeft in het klooster van Bante Gunneratana in Virginia en ook de dhamma uitdraagt in Kampala, de hoofdstad van Oeganda. En last but not least de leraar-in opleiding Bonnie Duran, met een ‘native american’ achtergrond. Bijzonder vond ik om te zien maar ook later te horen aan het einde van de retraite, hoe de leraren en staf van IMS heel bewust aan ‘diversity’ werken zodat mensen uit alle bevolkingsgroepen en met uiteenlopende etnische en culturele achtergronden zich thuis kunnen voelen in het centrum. Het viel me op dat nu één derde van de yogi’s ‘people of colour’ waren i.t.t. tot zes jaar geleden toen er maar twee zwarte yogi’s waren. Concreet betekent dit dat leraren en staf onder begeleiding van deskundige trainers werken aan innerlijke blokkades, onwetendheid en contact maken met mensen van verschillende achtergronden. Maar ook op institutioneel niveau worden zaken goed geregeld zoals beurzen voor mensen die weinig of geen geld hebben en aparte retraites voor specifieke doelgroepen zoals homoseksuelen, transgenders,” people of colour”, activisten, zorgdragers etc.
4
De waarde van een langere retraite voor spirituele ontwikkeling. Meebewegen met het ritme van de natuur. Ooit werd aan Ven. Buddhadassa, een bekende Thaise meditatiemeester uit de vorige eeuw die veel westerse studenten had, gevraagd wat hij dacht dat westerse yogi’s nodig hadden om te kunnen mediteren. Zijn antwoord was: veel metta, en in contact zijn met de natuur. Dat is precies wat ik steeds weer opnieuw ervaar als ik hier ben, hoe helend en ondersteunend het is voor het meditatieproces om met het ritme van de natuur mee te bewegen. Toen ik vorig jaar in het voorjaar in de Forest Refuge was zag ik het van winter weer lente worden. Nu in het najaar zie ik nog net de laatste vlammende kleuren van de Indian Summer, beleef ik met de herfststormen en blauwe luchten de grilligheid van het weer, en verstil ik met de adembenemende stille schoonheid van het sneeuwlandschap. Deze afwisseling in de natuur brengen je op een alledaagse en natuurlijke manier in contact met de veranderlijkheid van het leven. Je gaat herkennen hoe gemoedstoestanden meedeinen met het weer. Er valt niets te plannen. Maar naarmate mindfulness zich verdiept krijgt gelijkmoedigheid de overhand. Het maakt niet meer uit of het stormt, sneeuwt of dat de zon schijnt. Verwachtingen, ook van het weer, doven uit en dat geeft een vredig gevoel. Een leven van eenvoud. De Boeddha, had als geen ander gezien dat het impulsief volgen en najagen van zintuigelijke genoegens niet werkelijk tot het geluk leidt waar we naar op zoek zijn. Dat is wel vaak wat we denken en wat we voorgeschoteld krijgen, bijvoorbeeld door alomtegenwoordige reclame. ‘Craving’, het blind achter zintuigelijke verlangens aan jagen, wordt in de boeddhistische psychologie als een van de belangrijke oorzaken gezien waardoor we juist ongelukkig worden en verdwalen in de kringloop van samsara. Een lange retraite is een uitstekende gelegenheid om te kunnen ervaren hoe tevreden je kunt gaan voelen met een simpel en eenvoudig kloosterleven. De dag-structuur is iedere dag hetzelfde. Om vijf uur gaat de gong. Om half zes is de eerste zitmeditatie, om half zeven ontbijt, daarna de werkmeditatie, om kwart over acht de geleide meditatie met instructies, dan afwisselend de loop- en zitmeditaties, om half een de warme maaltijd en om vijf uur voor wie wil soep en een cracker. Ik vind het altijd weer een verademing om een aantal weken vrij te zijn van het dagelijkse leven met al zijn verplichtingen en verwachtingen. Je wordt teruggegooid op jezelf. Door de stilte en het ritme van het oefenen ga je zien dat je ongenoegens, frustraties, ongeduld, angsten, onzekerheden, spiegelingen zijn in je eigen geest. Je gaat zien hoe ze opkomen en
5
weer verdwijnen door oorzaken en condities. Het leven wordt nog wel zo eenvoudig als je niemand meer de schuld hoeft te geven. De dhamma bestuderen. Een langere retraite geeft je de gelegenheid om op een grondige manier de dhamma te bestuderen. Studie in de context van een retraite betekent meditatie beoefening die ondersteund wordt door de dhammalezingen en gesprekken met een leraar. Deze geven uitleg van de dhamma en handreikingen over hoe je de geest kunt trainen om tot inzicht en compassie te komen. Met geest wordt in de boeddhistische psychologie ook het hart bedoeld. Eigenlijk kun je beter spreken van hart-geest. De begeleiding door de leraren is een wezenlijk onderdeel van de retraite. Ze moedigen je aan als je door een moeilijke fase heengaat, ze temperen je als je teveel je best aan het doen bent, ze geven feedback over je beoefening en helpen je inzichten te herkennen. Ze stimuleren je om metta en zelfcompassie te beoefenen zodat zelfveroordeling minder kans krijgt. Alhoewel ieder op zijn eigen manier in stilte het pad gaat, geeft het samen-onderweg-zijn een besef van saamhorigheid en verbinding, en een heel diep gevoel van medemenselijkheid. Ik ervaar dit als heel kostbaar. Dhammalezingen. In een zesweekse retraite heb je het voorrecht om iedere dag een dhammalezing te kunnen beluisteren. Ik ben altijd weer onder de indruk hoe het lerarenteam de kunst verstaat om de lezingen af te stemmen op het proces van de yogi’s. Vele malen dacht ik: dit is precies wat ik nodig heb. De ene keer een citaat uit een sutta, dan weer een voorbeeld uit het leven gegrepen of juist de openheid waarmee een leraar spreekt over zijn eigen leven en meditatie-ervaring of een gedicht. Soms roept een lezing vertwijfeling of verzet op. Als het volgende interview nog een paar dagen op zich laat wachten is het de kunst om er mee te zitten en te lopen, om deze gevoelens echt te voelen en er gewoon bij aanwezig te zijn. Door er niet van weg te lopen of die ongemakkelijke gevoelens niet te onderdrukken toont zich na dagen het inzicht. Levenslessen. In mijn geval ging ik eenmaal volledig onderuit door de manier waarop een onderwerp benaderd werd. Hoe kon mijn leraar zo iets op deze manier zeggen? Ik was woest. Maar ik moest erkennen dat ik inhoudelijk niets aan te merken had, het was een helder en duidelijk verhaal. Doordat ik al die tegenstrijdige gevoelens een aantal dagen met aandacht gade sloeg, zag ik hoe het verzet en de boosheid een dekmantel waren voor een heel oud pijnlijk gevoel van me niet gezien voelen. Toen ik dat herkende loste de boosheid en teleurstelling op en kon ik compassie voelen naar mezelf. Toen ik er met Annie over sprak wat ik na haar lezing zoal beleefd had zei ze heel bemoedigend: ‘Dit is de manier waarop je leert, hoe je jouw wijsheid ontdekt, dit is de weg van het hart’. En we konden er samen hartelijk om lachen hoe
6
reactiepatronen je om de tuin kunnen leiden en hoe ze tegelijk belangrijk onderzoeksmateriaal zijn. Gaandeweg wordt ook helder dat inzichten zich op verschillende niveaus kunnen ontvouwen. Als lagen van een ui die afgepeld wordt. Sommigen gaan over het fysieke niveau, anderen zijn psychologisch of existentieel van aard en tenslotte zijn er de spirituele inzichten waarin we in contact komen met de universele karakteristieken van het bestaan zoals de veranderlijkheid, de onbevredigdheid en de oncontroleerbaarheid van het leven. En, het ene inzicht is niet beter dan het andere. De menselijke geest als paraplu De Boeddha heeft altijd aanbevolen dat we zijn handreikingen niet klakkeloos opvolgen maar dat we zelf onderzoeken. Onderzoeken hoe we kunnen mediteren, hoe we goed kunnen leven en hoe we tot inzicht en bevrijding kunnen komen. Al deze handreikingen die we kunnen toetsen aan ons eigen leven en die we terug vinden in het achtvoudige pad. Deze worden tijdens de verschillende lezingen uitvoerig belicht. Hoe kunnen we de teksten begrijpen, hoe moeten de meditatieadviezen uit de satipatthana sutta verstaan en het vervolgens in praktijk brengen? Bante Buddharakkhita, de Oegandese leraar heeft steeds weer treffende beeldspraken zoals: ‘De menselijke geest is als een paraplu, hij functioneert het beste als je hem opent’. Condities scheppen zodat die paraplu zich kan openen vraagt zorgvuldigheid en volharding is mijn ervaring. Wat ik merk is dat op een langere retraite het besef van begin en einde na een dag of vijf weg valt. Er ligt gewoon een zee van tijd voor je die je kunt benutten om te oefenen. Het innerlijk landschap waar je doorheen reist kan afwisselend, verrassend, mooi, maar soms ook saai en moeizaam zijn. De hindernissen komen als ongevraagde gasten. Bijvoorbeeld als de verveling toeslaat. Vroeg of laat gebeurt dat. Je krijgt het gevoel dat het saai is en dat er weinig gebeurt. Hoewel verveling gewoon bij het leven hoort, is het vooral dan aan te bevelen om werkelijk opmerkzaam te blijven. Ook de oases te herkennen waarin de geest sereen en rustig is en het leven gelukzalig voelt. Dan wens ik me toe dat de retraite eeuwig mag duren. Wat ik dan weer kan opmerken als een verlangen. Onverwachte leermeesters. De eerste weken van de retraite kwamen er leermeesters waar ik niet op gerekend had. Zij hielpen me te begrijpen wat de Boeddha bedoelde met de vier Edele Waarheden. In de weken voor mijn vertrek uit Nederland twijfelde ik of het wel het geschikte moment was om een lange retraite te doen. Ik was moe en dacht vaak dat ik er beter aan zou doen mijn werkkamer op te ruimen en gewoon lekker thuis te zijn. Een dag of vijf na mijn aankomst, toen de jetlag was uitgewerkt en ik was geacclimatiseerd, kon ik voelen dat het een goed besluit was geweest om door te zetten. De meditatie ging lekker. Ik zat op mijn vertrouwde plekje vooraan in de meditatiezaal. Ik had veel energie en ik voelde hoe ik tot rust kwam en dat de stilte en de natuur me goed deden.
7
Toen kwam de kriebelhoest! Eerst een beetje, maar het werd met de dag erger. Ik ging er van uit dat het maar een paar dagen zou duren. Toen dat niet zo was kwamen de bezorgde gedachten: het zal toch geen weken gaan duren, dat is toch zonde van mijn retraite. Zo ver gereisd en dan dit. En het ging weken duren. Inmiddels stond ik s’ morgens met koorts op en de hoest was zo hinderlijk dat ik niet meer in de meditatiezaal kon mediteren. Gelukkig was er ruimte genoeg in mijn kamer. En ik veranderde mijn schema. Ik ging lopen tijdens de zitmeditatie en zitten tijdens de loopmeditatie. De hoest hield aan. Ik moest mijn vertrouwde plekje in de zaal opgeven. Ik besloot helemaal achter in de zaal op het hoekje te gaan zitten zodat ik meteen weg kon als het weer begon te kriebelen. Ik voelde me eenzaam en zielig. Wat zonde nou toch! Maar ik begon ook te zien hoe allerlei gedachten en oordelen mij vertelde dat het niet goed was zoals het was. De fysieke ongemakken waren gewoon realiteit. Dukkha! Daar had ik met alle medicijnen die ik al uitgeprobeerd had geen invloed op. De heupklachten die er nog bijkwamen maakten het er niet gemakkelijker op. Er waren dagen dat alles zeer deed, zitten liggen, staan, lopen. Maar vanuit het perspectief van de meditatie is het voordeel van pijn en fysiek ongemak dat het je helemaal in dit moment trekt. Je kunt er niet om heen.
En dan doet de meditatie wonderen…. Het innerlijk besluit wijs en compassievol met mezelf om te gaan, de veranderlijkheid te zien in de pijn, de opluchting en weldaad kunnen ervaren als er even geen ongemak is, de dankbaarheid voelen omdat je tools hebt om er wijs en creatief mee om te gaan. Maar ook te merken dat het verzet, de boosheid en teleurstelling over dat het anders liep dan ik onbewust verwacht had, begonnen te verdwijnen. Allemaal vruchten van de meditatie. Ik betrapte me er op dat ik in de ochtend wakker werd met het gevoel dat ik zin had in de dag en vreugde voelde dat ik hiermee kon oefenen. Dat het niet meer deerde wat ik tegenkwam. Ik voelde me lichter en vrijer van binnen. ‘What did you learn from this situation? Toen Joseph Goldstein in één van onze interviews tegen me zei dat ik veel aan het leren was over juiste inzet, moest ik erkennen dat ik me ook een beetje trots voelde. Wat ik óók leerde -de vraag die Joseph me steeds weer stelde: ‘what did you learn from this situation?- is hoe dit proces van inzicht kon rijpen in de tijd, door dag na dag, week na week opmerkzaamheid te beoefenen. Verlangens en afkeer in allerlei varianten leren herkennen, net als de twijfel of dit alles wel zin heeft, het op willen geven en toch steeds weer terugkeren naar de basics; mindful zijn.
8
Ik kon er niet meer om heen dat dukkha (ongemak, lijden) een feit was; de eerste Edele Waarheid. Ik zag door die toch lastige kriebelhoest hoe ik pijn en ongemak verergerde door mezelf te veroordelen of er tegen te vechten; de tweede Edele Waarheid. Ik ervoer de vrijheid van het loslaten en de momenten dat de geest helder, kalm en rustig was; de derde Edele Waarheid. Ik leerde over juist inzicht, juist denken, het vriendelijk volharden in de beoefening, de innerlijke bereidheid tot respectvol met mezelf omgaan, allemaal elementen van het achtvoudige pad, die nodig zijn om door dit proces heen te gaan; de vierde Edele Waarheid. Naast loslaten ook de parami’s ontwikkelen. In een lange retraite is er ruimschoots gelegenheid om je ervaringen te toetsen aan de dhamma. Alhoewel er een aantal stadia te herkennen zijn in het proces van ontwaken is iedere retraite toch weer anders. De satipatthana sutta geeft handreikingen over hoe te mediteren. In de dhammalezingen en de interviews leer je om deze handreikingen concreet te vertalen naar je eigen beoefening. Doordat je mindfulness scherper wordt en zich verdiept ga je niet alleen de hindernissen herkennen, maar ga je ook zien hoe ze op grond van oorzaken condities opkomen, hoe je eraan kunt lijden als je je ermee identificeert. Gaandeweg ga je zien en voelen dat deze ervaringen niet-zelf zijn en dat geeft enorme verlichting. Het moge duidelijk zijn dat dit proces van wakker worden uit de conditioneringen van de hart-geest veel geduld vraagt, maar ook vertrouwen, mildheid, wijsheid, compassie, vrijgevigheid, oprechtheid, vastberadenheid en gelijkmoedigheid. Maar bovenal loslaten. Het hele pad van de Boeddha is een oefening in loslaten. Genoemde kwaliteiten staan ook wel bekend als de parami’s. De diepte die we kunnen ervaren in onze beoefening wordt in relatie gebracht met de mate waarin we de parami’s hebben ontwikkeld. Een lange retraite geeft hier veel gelegenheid voor. En meer dan dat. Kunnen leven met de parami’s als leidraad is een weldaad voor het ( dagelijkse) leven. Zowel voor jezelf als je omgeving.
Het einde van de retraite in zicht…. En dan sluipen er toch verwachtingen in! Als het einde van de retraite in zicht komt wil het nog wel eens gebeuren dat je in de valkuil terecht komt van verwachtingen over je meditatieproces; alsof je iets bereikt zou moeten hebben. Ik vond het erg verhelderend dat in de laatste dagen van de retraite in de dhammalezingen gesproken werd over die neiging om onze retraite-ervaringen en inzichten te gaan beoordelen. Bijvoorbeeld ‘ik heb niet genoeg inzichten’, of ‘of ze zijn niet diep genoeg’,
9
of jezelf op de schouders kloppen omdat je toch wel mooie inzichten hebt gehad, of je identificeren met de gedachte ‘als het nu niet gebeurt dan gebeurt het nooit meer’. Het is een belangrijk aspect van de beoefening dat je iedere keer weer opnieuw beseft dat ontwaken een proces is wat zich kan ontvouwen doordat je de condities schept door mindfulness en de andere parami’s. Inzicht laat zich niet afdwingen en het proces is niet te forceren. Ook kan gehechtheid aan mooie gemoedstoestanden of gehechtheid aan het retraiteleven er in sluipen. Je ziet er tegen op om naar huis te gaan en weer in het gewone leven te stappen. Voor sommigen werkt het omgekeerd en kan het die laatste dagen niet snel genoeg gaan. En dat geeft dan weer ruimschoots de gelegenheid om te zien hoe het proces van ‘selfing’ in werking komt. Het voordeel is dat je door al die weken oefenen het nu veel sneller ziet en er gelijkmoediger mee om kunt gaan. Zelf was ik er deze keer klaar voor om weer naar huis te gaan. De overstap naar het dagelijkse leven begint al in de retraite. Zo gaf Anny Nugent de volgende tips voor de laatste dagen: - Gewoon aanwezig zijn, ga gewoon achterover zitten en zie wat zich ontvouwt in dit moment…dit moment…dit moment….Je hoeft niets te doen. Wat ik zelf merkte is dat die kwaliteit van simpelweg aanwezig zijn zonder te doen….zonder iets te moeten…zich heel natuurlijk laat kennen en ervaren na al die weken. Dat is weldadig. - De Boeddha zegt: ‘Richt je niet op het verleden, maak je geen zorgen om de toekomst. Het verleden is voorbij en de toekomst is er nog niet.’ Aan het einde van de retraite is dat een erg behulpzaam advies. Als je merkt dat je gevangen bent in gedachten over het verleden of je gedachten richting thuis gaan. Dan kun je uit die gevangenis stappen door het op te merken. - Doelen en verwachtingen die er toch blijken te zijn…verlies je er niet in en laat ze los. - De oordelende geest wil ook nog wel eens actief worden in die laatste dagen met zelfveroordeling en oordelen naar anderen. Het is belangrijk je daarvan bewust te zijn en ze geen kans te geven. Spijt dat het voorbij is. Gevoelens, gedachten, gemoedtoestanden, fysieke reacties, ze ontstaan allemaal op grond van bepaalde oorzaken en condities. Het is dan begrijpelijk dat deze in de laatste dagen een andere kleur hebben dan aan het begin van de retraite. Gemoedstoestanden kunnen heel tegenstrijdig zijn, zoals het verlangen om weer naar huis te gaan en het spijtig vinden dat je afscheid moet nemen van deze meditatie-oase. Uit ervaring weet ik dat de mindfulness in het dagelijks leven anders zal zijn. Ik ken de subtiele gehechtheid aan de kalme en gelijkmoedige geest en de spijt dat dit weer anders zal worden als ik in het dagelijkse leven stap. Maar ook is hier gelijkmoedigheid, de beste leermeester.
10
Of zoals één van de leraren nuchter zei: ‘Het maakt niet uit waar je beoefent, het belangrijkst is dat je aanwezig bent. De beoefening is daar waar je bent, en niet ergens anders.’ Beoefening in een ruimer perspectief Mindful zijn houdt dus niet op te als je in de shuttlebus naar het vliegveld stapt. Door de retraite voel ik me toegerust met prachtige ‘tools’ voor het leven van alle dag: vrijgevigheid, een respectvolle houding naar jezelf, anderen en de wereld, tezamen met opmerkzame aandacht. Anders gezegd, het dagelijkse leven is een prachtige test om de verworvenheden van een lange retraite te belichamen, b.v. door te onthaasten, geduld te hebben, vriendelijkheid te blijven ontwikkelen, mild te zijn in lastige situaties, je leven te versoberen, door opmerkzaamheid de leidraad van je leven te laten zijn.
Het besluit naar een lange retraite te gaan en waar dan? Meedoen aan een lange retraite (vier weken of langer) vraagt enige voorbereiding. Het vraagt planning en organisatie in je dagelijks leven om je langere tijd vrij te kunnen plannen van werk- en andere verplichtingen. Om zeker te zijn van een plek is opgeven ruim een half jaar van te voren aan te raden. Ook tickets zijn dan nog goedkoper. Dan de keuze waar? Er zijn meerdere meditatiecentra waar je een langere retraite kunt doen. Gaiahouse in Engeland en Beatenberg in Zwitserland hebben in het najaar een maandretraite. Piandeiciliegi in Italië (ten zuiden van Milaan en zeer betaalbaar) biedt de mogelijkheid om in juli/augustus een aantal retraites achter elkaar te doen. In Nederland organiseert Sangha Metta al jaren de winterretraite en komende zomer is er in augustus gelegenheid een maand te mediteren (www.sanghametta.nl, www.simsara.nl) Ook in België is er gelegenheid om drie tot vier weken in de zomer te mediteren. En natuurlijk de verschillende kloosters in Thailand en Birma die langere retraites aanbieden. Uitgebreide informatie over kloosters en centra, ook in Azië, vind je op de Duits/Engelse site www.retreat-infos.de
11
De financiën spelen natuurlijk ook een rol. IMS maar ook andere centra in het westen vragen een bijdrage voor verblijf. IMS hanteert drie schalen, naar inkomsten. IMS werkt ook met beurzen en geeft gelegenheid voor werkmeditatie. Leraren ontvangen een honorarium op basis van dana. Financiën hoeven in principe geen probleem te zijn om langere tijd te mediteren. De meditatiecentra in Azië functioneren volledig op dana, zowel voor verblijf als voor de leraren. De reden waarom ik al jaren terug ga naar IMS zijn: deskundige leraren, je kunt er in één dag naar toe reizen en je hebt geen last van aanpassingsproblemen wat betreft voeding en klimaat, en de accommodatie met eenpersoonskamers is uitstekend. Warm aanbevolen! Voor meer info: www.insightmeditationsociety Voor wie geïnteresseerd is om dhammalezingen te beluisteren van IMS-leraren kan terecht op www.dharmaseed.org
Marij Geurts Nijmegen, maart 2015.
12
