DE ENERGIE TRANSITIE
1
DE ENERGIETRANSITIE
In de huidige Europese energie sector zijn drie parallelle trends waar te nemen. Ten eerste decentralisatie, waarbij steeds groter wordende hoeveelheden decentrale (duurzame) opwekking door nieuwe spelers op de energiemarkt worden geleverd met nieuwe manieren van samenwerken en met de betrokkenheid van eindgebruikers. Ten tweede de ‘Europeanisering’ van energie, met verschillende overnames van energie-giganten, energiecentrales op grote afstand van de grotere verbruikscentra en grensoverschrijdende energiestromen. Ten derde het toenemende belang van een betaalbaar, betrouwbaar en toekomstbestendig energie systeem. Door de introductie van duurzame energiebronnen is het energiesysteem toekomstbestendiger geworden, maar komt er meer druk te staan op het betaalbaar en betrouwbaar houden van het systeem. Deze drie trends vormen de basis van de energietransitie. Om deze te kunnen faciliteren is extra flexibiliteit in vraag- en aanbod van energie op systeemniveau in de energievoorziening nodig. Deze flexibiliteit kan helpen om het systeem betrouwbaarder en betaalbaarder te maken, maar kan ook helpen om de trends naar decentrale bronnen en een Europese markt te faciliteren. Flexibiliteit kan door middel van een kosten-effectieve combinatie van de volgende vier activiteiten worden geleverd: het bevorderen van regelbare energie productie faciliteiten, het versterken van het elektriciteitsnet, demand response én energieopslag.
Energieopslag kan daarom niet op zichzelf worden gezien. Het is een onderdeel van een pallet van verschillende manieren om de energievoorziening van de toekomst zodanig in te richten dat deze betrouwbaar en betaalbaar blijft. Daarnaast faciliteert energieopslag de transitie naar een duurzame energievoorziening. De toepassing van energieopslag is dus geen doel op zich, opslag moet worden gezien als een “enabling technology” om doelen zoals leveringszekerheid en reductie van broeikas gas emissies te realiseren. Het is daarbij belangrijk om energieopslag te beschouwen vanuit een systeembenadering, waarbij de focus ligt op het doel waarvoor het opslagsysteem wordt ingezet. Als het mogelijk is om één opslagsysteem voor meerdere doelstellingen te gebruiken, is eerder een financieel aantrekkelijke situatie te realiseren. Het is daarom nodig om de behoefte van (opslag) gebruikers nauwkeurig te analyseren, onder andere op de mogelijkheid van stapeling van opslag diensten in meerdere segmenten van het energiesysteem. Daarnaast moet een goede marktinrichting zorgen dat bij een dergelijke stapeling de kosten en baten op de juiste wijze over de betrokken actoren verdeeld worden.
2
HUIDIGE STATUS ENERGIE OPSLAG
Historisch gezien werden energieopslag technologieën (voornamelijk middels pompcentrales/ waterkrachtcentrales) voornamelijk ingezet als investering om op momenten van overschot energie op te slaan en weer te gebruiken bij periodes van hoge vraag naar energie. Tegenwoordig wordt energie opslag gezien als één van de oplossingen voor integratie van grote hoeveelheden onderbroken en/of moeilijk te voorspellen hernieuwbare energie uit zon en wind. Met een door BCG Analysis[3] uitgevoerde marktprognose voor energieopslag technologie van 5 miljard euro in Europa (en 4,3 miljard in NoordAmerika) in 2020, wordt de groeipotentie van energie opslag bevestigd door de interesse van grote investeerders zoals Khosla Ventures (Bill Gates, investeerde in een ‘liquid metal’ batterij start-up ‘Ambri’), Vantage Point Capital, Total en Facebook investeerder Peter Thiel. Daarnaast zijn de investeringen van auto-fabrikant Tesla in een mega-fabriek voor stationaire Li-ion batterij technologie en de focus van industrie leiders als Siemens, NEC en Samsung tekenend voor een sterk opkomende markt. Deelname van verschillende grote marktpartijen (tot op heden 38 partijen, waar onder ABB, General Electric, Siemens, RWE, EDF en Eon) aan de European Association for Storage of Energy (EASE), waar
Jillis Raadschelders (DNV GL) vice-president van is, geeft aan dat opslag een belangrijk thema in Europa is. De opslag industrie wordt dan ook vergeleken met die van zon-PV tien jaar geleden, een fase waarin veel werd geïnvesteerd in innovatie en veel spelers op zoek gingen naar manieren om kosten te verlagen.
In Nederland is de markt voor energieopslag nu nog niet zo groot. Nederlandse partijen doen wel ervaring op met opslagsystemen in proefinstallaties of pilot projecten, zoals een wijkopslagsysteem in Ettenleur of een redox flow systeem bij de Fotonenboer. Verwacht wordt dat deze markt snel zal groeien zodra de omstandigheden gunstiger worden - iets wat zowel door ontwikkelingen in techniek, markt en regelgeving gestuurd kan worden. Voor Home Energy Storage systemen is dat bijvoorbeeld het geval zodra saldering niet meer mogelijk is, voor wijksystemen is dit het geval zodra er meer duurzame energiebronnen worden geïnstalleerd, voor de primaire reserve markt, die onder toezicht van TenneT dit jaar is opengesteld via een veiling systeem, is het de verwachting dat energie opslag binnen twee jaar een rol gaat spelen gezien de concrete interesse van zowel Nederlandse als buitenlandse partijen. Nederland heeft wel een sterke kennispositie op het gebied van energieopslag systemen en de toepassingen hiervan. Dit blijkt o.a. de initiatie van een nieuwe Nederlandse branchevereniging voor energieopslag, in ontwikkeling door FME, Nederlands grootste ondernemersorganisatie in de technologische industrie, uit het grote aantal projecten op dit gebied, en ook uit het grote aantal partijen dat direct of indirect betrokken is bij energie opslag (component leveranciers, (technische) universiteiten, batterij lab).
3
UITDAGINGEN
Er bestaat een aantal grote uitdagingen voor de BV Nederland om energieopslag op de juiste manier in de energievoorziening te realiseren en om zelf de juiste positie daarin te pakken. De belangrijkste uitdaging zal niet liggen in de technologie ontwikkeling (ook al moeten daar nog wel stappen worden gezet), maar in het op de juiste manier toepassen van deze technologie en het ontwikkelen van interessante business modellen. Bij de toepassing van opslag vallen de voordelen van dit opslagsysteem mogelijk niet alleen bij de investeerder, maar ook bij andere stakeholders. Er is alleen een financieel aantrekkelijke business case te realiseren als deze voordelen goed worden verdeeld over de betrokkenen. Het is nodig om samenwerkingscontracten uit te werken waarin er voor alle consortium partners financiële voordelen zijn om te participeren.
Een andere belangrijke uitdaging is om wet- en regelgeving aan te laten sluiten bij de snel gaande ontwikkelingen. De huidige marktinrichting van het energiesysteem staat onder druk van met name het toenemende aandeel duurzame energie, en de genoemde trends van decentralisatie en Europeanisering. Marktmechanismes die het op duurzame energie gebaseerde systeem betrouwbaar moeten houden door aanbod van flexibiliteit, zullen beloond moeten worden. Alleen als aan de randvoorwaarde van efficiënte allocatie van kosten en baten over het actorenveld voldaan is, kunnen de benodigde investeringen in energie opslag verwacht worden. Dergelijke wijzigingen kosten echter veel tijd, en het wordt een uitdaging om dit op tijd te realiseren. Dit wordt ook binnen EASE besproken. EASE heeft daarom ook de taak op zich genomen om dit regelmatig in Brussel onder de aandacht te brengen, want dit is geen nationaal probleem, maar iets dat in alle Europese landen speelt. Bovendien zal er juist in het nieuwe marktmodel meer aandacht moeten zijn voor de internationale harmonisering van nationale energiemarkten.
4
RISICO’S
Naast deze uitdagingen zijn er ook risico’s voor de BV Nederland. Veiligheid van opslagsystemen is bijvoorbeeld een belangrijk risico, omdat er met steeds grotere systemen wordt gewerkt en omdat er veel verschillende aanbieders zijn. Het gaat hierbij niet alleen om de veiligheid van het opslagsysteem zelf, maar ook de impact ervan op de rest van de energievoorziening in Nederland. Bij de implementatie van opslagsystemen in Nederland verdient veiligheid daarom veel aandacht.
Een volgend risico is de afhankelijkheid van beleid in het buitenland, waar voor een lucratieve uitrol van energie opslag systemen de nodige randvoorwaarden op gebied van regelgeving en stimulering moeten worden geïmplementeerd. Tot slot bestaat het risico voor Nederland dat andere landen vooral hun eigen bedrijven en economieën stimuleren en dat het daarmee niet gemakkelijk is voor Nederlandse partijen om betrokken te worden bij projecten in het buitenland.
5
KANSEN
De inzet van energieopslag systemen biedt de BV Nederland ook veel kansen. Een goede inzet van opslagsystemen kan in Nederland helpen om duurzame energiebronnen te integreren zonder veel extra kosten. Bovendien kan dit helpen om in onze energievoorziening onafhankelijker te worden van bepaalde landen die bijvoorbeeld gas of kolen leveren.
Daarnaast liggen er grote kansen voor Nederlandse partijen, bijvoorbeeld in de ontwikkeling van inverters en battery management systemen (BMS). Nederland heeft een sterke kennispositie zowel door middel van materialen onderzoek aan de (technische) universiteiten, als op het gebied van veiligheid en standaardisatie. Door Nederlandse kennis op gebied van systeem integratie zou Nederland een belangrijke rol kunnen spelen bij de integratie van opslagsystemen in het elektriciteitsnet. Daarvoor moet in kaart gebracht worden voor welke Nederlandse partijen het aantrekkelijk is om deze positie te pakken en welke stappen daarvoor genomen moeten worden.
Nederlandse partijen kunnen ook een belangrijke rol gaan spelen op nieuwe onderwerpen zoals vliegwielen (S4Energy), zeezout batterijen (Dr Ten) of thermische seizoens opslag (Ecovat). Daarnaast is veel aandacht voor recycling of second life toepassingen van batterijsystemen. Door de sterke positie van Nederland op het gebied van smart grids en de sterke interesse in lokale opslag, is de inpassing in smart grids een belangrijk onderwerp. Hiermee hebben Nederlandse partijen kennis die ook buiten onze grenzen van belang zijn.
Tenslotte zijn er goede kansen voor de ontwikkeling van home energy management systemen (HEMS). Hierin kan ook een opslagsysteem opgenomen zijn. Er zijn verschillende Nederlandse partijen actief op dit gebied, zoals Mastervolt, de power router van Nedap.
Over DNV GL DNV GL heeft als doel leven, bezit en milieu te beschermen en helpt daarmee organisaties de veiligheid en duurzaamheid van hun onderneming te bevorderen. DNV GL biedt certificering, classificering en technische zekerheid, samen met software en onafhankelijke deskundige adviesdiensten aan de energie, maritieme, olie & gas industrie. Het levert ook algemene certificeringsdiensten aan klanten in een breed scala van andere industrieën. DNV GL, waarvan de oorsprong teruggaat tot 1864, is wereldwijd actief in meer dan 100 landen met 16.000 experts die zich inzetten om klanten te helpen de wereld veiliger, slimmer en duurzamer te maken. In de energie-industrie DNV GL heeft de expertise van KEMA, Garrad Hassan, DNV en GL Renewables Certification gebundeld in DNV GL – Energy. In de energie industrie levert DNV GL wereldwijd erkende test-, inspectie- en adviesdiensten aan de energie waardeketen. Dit omvat onshore en offshore windenergie, zonne-energie, conventionele opwekking, transmissie en distributie, opslag van energie, slimme netten, advies voor energie markten, regelgeving en duurzaam energie gebruik. De 2.500 energie-experts van DNV GL ondersteunen klanten over de hele wereld in het leveren van een veilige, betrouwbare, efficiënte en duurzame energievoorziening. Ontdek onze inzichten en diensten op www.dnvgl.com/energy
