HoofdstukIX
prestatiebelofte : schenkingentoezegDeeenzijdige oinq
I. INLEDNG
I i
is gewezenop de problematischefiguuÍ \an de lD het \oorafgaande'hoofdstuk .okele prestatiebeloftezonder dat op gÍond daanan reedshandelingenzijn rrrricht. Ben vÉagl,ekenwerd geplaatstbij de afdwingbaarheidvan die .Spraak. Na de behandelingvan de wederzijdseprestati€belofte('tweezijdige roezegging'),di€nt nu te worden ingegaanop de eenziidigebelofte een \oor cen andervoordeligehandelingte zullen veÍrichten. Daarbij is het zaakom die b€vooÍdelingwederomte plaatrenin het kader\an de wederkerigheidI de toezegging toete lichten stelling luidt dat slechtsdie eenzUdigbevoordelende tot of gevolg wijzr leidt enigerlei die op uoÍden beschou\4d .ls bindendmag prestaties, in de samenhang' i5 vantoekomstigeof bestaande'wedeÍkedge In dit hoofdstukzullen zowelde eenzijdigetoezeggingals de schenki[gsb€loftewordenbehand€ld.Het is niet gebruikelijk om dez€beiderechtsfrguÍen in veÍbandmet elkaar te zien.l TÍaditioneelbestaattusse[ hen ook dit waarde wordt beschouqdals eenoveÍeenkomst. verschilda! de schenkiDg toezêgging- die met namein de verhoudingoverheid-buÍgereen tol speelt - eeider een weinig sche4 omlijnd instituut sui geneÍisi8. Dit onderscheid is in onze leer echter\an veel minder belang:beide figurcn hebbengemeen dar zij aanleidingkunnengeventot gebondenheidzondetdat in ruil voor de gedanebelofte spÍakeis \an een 'normale' tegenpÍestatieDat impliceen dat achteÍde formelebelofte eennaderecausamoet kuÍnen wordenaangewezen of toezeggingtot substántiêleo/eÍeenkomstmaakt die schenkingsbelofte
l
Hel verband wordt engeslipt door A.R. Bloembergea Con aczn net de ow het bijzo .ler in de botw, ÍDeventeretc l 1976, p 17
eid, in
301
2. DE SCI0NKINGS0YEREENXOT{Sr 2.1 Inleidi g EerdeÍ werd al gewezenop het in essentiewederkerigekaraker lan de schenking.r Dat ook de schenking slechts als geldige overeenkomstzal kunnenwordenaanvaardindien sprakeis \an eendoor de begiftigdevetrich te of te veÍichten legenpÍestatie', is echter een gedachtedie in de Neder landseliteratuur weini8 aanhangvindt. Nu zij onmiddellijk toegegevendat aande zUdevan het gebruik van de term 'prestatie'voor de omstandigheden de begiftigde die de gebondenheidrecht\aardigen,licht misverstandkan wekken.Waarhet om 8aat, is dat - het zij herhaald- zich objectiefgezien een voldoende basis voor de vrijgevigheid bevindt aan de zijde !"n de begiftigde, die in dirccte samenhangstaat met de schenking: zonder die zou de schenkingachterwegezijn gebleven De wederkeriSomstandigheden, heid bestaatzo in een de gebondenheidrcchtvaadigendecausa,gelegenin Alvorensdit naderuit te werken, moet die 'abnormale'tegenprcstatie.r echterwat aandachtw)rden besteedaande schenkingin het algemeen. owreenkomst 2.2 Schenkingals bevoordelende 2,2.1 Algemeen kan men Een goedbeetdvan het wenselijkeen geldêndeschenkingsrecht tegenbelangen daarbij betrokken men de twee wanneer slechtsverkÍijgen dat realiseÍen men zich te kant dient overelkaarweette plaatsen.Aande ene gebruikelijk niet eenschenkingeeninlerent abnoÍmalehandelingis: het is zodatiedereschenkingmet het dat men eenander'\oor niets'bevoordeelt, Aan de anderekantmoet $orden bezien,4 moet worden nodigewanÍrouwên ge\olgen van een 'volkomen gerechtvaardigde, voorkomendat men aan de 5 geenszinsoverijlde en bewUsbare'beloftetot schenkingkan ontkomen Wanneerhet huidige Íecht tegendezr achtergrondwordt bekeken,valt op datdaarinslêchtseengebrekkigcompÍomistussenbeideuiteÍstenis tot stand indienmen gebracht.VooÍopstaatde zg. formeleschenkingsovêÍeenkomsl: en dient dit, om bezinningte bevorderen eenanderietswenstte schenken, 2. zie Íl,l.iiro,hoofdstutvll, $ 4.5. o' r^fr l 90J i n: 3. \ È 1. Í eed: H. J .Il a m a k c r.\u r e e n s :J uu o ra a ke eneÍovcrccnkornsr'
ló. dl. Iv, D. 8a eI v.,{ hcr pÊ(larB-b(gÍiprrl/d. hooiitJukvII. $ a 5 wcrt,Inthdkliun, \ol I n ól: C'fl\ anJ graLurl.uspromr(eF Zre bUv.ZwcBerL,KóR rh n n ímaal n J th Él À wrl qa)\ l rear'thcm In a snecrar ( . . . ) dR Í eÈ ade dd \:n rn e th i n E
oP het OntwerpZie nadeÍT.R llidma, Beloile 5. Het cioat is dlomstig uil dc Loelichting maálÍ schuld?,lv/oNR5944(1990),p. 31.
302
bij notariëleakte.6Duidelijkis echter overijlingte vooÍkomen,te geschieden gevallen gering wn onbezonnenbevoordeling een aantal slechts dat daarmee geldig als (reêle)schenplaats is eveneens wordt uitgesloten.ln de ee$te de feitelijke oveÍ8avevan met nane roercndezakenen kinSsover€enkoÍnst? geldsommen,ongeachtde vÍaag in hoeverredaarmeeong€recht\aardigde veÍrijkingoptrcedt. nog de z8 In de twe€deplaatsbestaatnaastdezefbrmeleovereenlomst Hieronderverstaatmen iederehandelingdie ertoe mateÍiëleschenking.s strektdat degenedie de handelingveÍicht, een anderten koste\an eigen vermogenverÍkt.e Daarbijkan lvordengedachtaande kwijlschelding\an eenschuld,het bouwenop eensandersgrond,het bewustbetalenvanandertegeneên te lage prijs. mans schuld, maar ook aan de koopovereenkomst niel bevoordeling Duidelijkmoetzijn dat in al dezege\allende onbezonnen dooÍ enigevormeiswoÍdt vootkomen;wel wordtsteedsde intentievanvrijis of de verrijkingran de begiftigde gevigheidcentraalgesteld:beslissend wederpartijdoor de schenkeris gewild,hoeweldezewist dat daartoegeen omtrentde wil lan verplichtingbestond.Na hetgeenin het voorgaande is gesteld,is echterevidenÍdatdie intentieop zichzelfSeen contractspartijen rol kan spelen. beslissende \an dit stelselzijn daarmeedat enerzijdsde schenking De consequenlies slechtszeerbeperktbehoeftte voldoenaande eis der notaÍiëleakteen dat kan daaÍmeede latio n die eis is komente vervalleoledereovereelkomst huidige vraag of het is de Anderzijds aangegaan.ro onbeÉdenworden stelsel.waarinde enkelebelofteeen schenkingte zullendoen,zonderdat deze gepaardgaat met daadweÍkelijkhandelenniet afdwingbaaris, de schenkingniet te zeeÍbeperkt.Mên moet voor de geldigheid rechtsgeldige prestee, maarer der schenkingwachtentot de ÍlobelegeveÍdaadwerkelijk
1.
Aí. TArl?19 BW Zie voordit argumenten de darteg€ningebnchbbezwarcnvoo.al .Í.rcnllr8, Devent!í 1989,p 27l v Gr. van der Burghlen J.P.Penders, in !Í. ?A: 1724IlW Voorde hicr ge oe'nde Dezegitl !àn há tc,1hàndis geregeld no 2ó2 Men ncemlààndat dan $eningen,,'1rrcr-fktn, ,rel nÍwÍkende coNructiê, én de obligàloiíeovereenkost én de ovcrleve in een samenlnlvan rechtsmomentên
woÍdt rlgemee!gemaaktsindshet beÍoe'ndeaÍikcl vàn H J. Hama_ Dit onderscheid oo6pr. l9M, in: l4G,dl. lY 0.402 v, vooÍal p 418-419.De rdr ker, Schenking, mele schenkiÍg (daárondcrbegropende 8ifl vln hànd bl h.nd) h een speciesvan de enÍscaabechte' Zic ook K.L.H. van MeÍs, CivielrcLhzliike nàrrrièle bevooÍdeling. 1985,l)eveÍler 1985 p 9 l liike Ll\eoen vanhet sthenllrgrre8ry, diss.AmsterdaDr 9. Al.lus dê orischiiving vande 'gilt' (dc toekotNtieetermvoor matcÍièleschenkindnr á rt.7. 1. 12lid 2 NB w 10. Tcrcchtslell J.C. van OveÍ, Giflenvàn handlol band,N.L 1935 p 325 v dan ook darletonderscheidtussenfonneleschenkingenátde.evoÍnvrijeverrijkendehandelingengeenzin hecften datde Glechlshistorisclte vcrklaren)schcidsliin'eentvpischru lspeclenvan de schenking,wPÀR ài-"nr i.. zi" ool .lez., Enigecivietrechlelijke ook 4722 (1962), rt. 2l7 v. Naar NBW znl de vormeisàls besttansloorNaátde
303
is weinig veNchil tussende persoondie bij een liefdadigheidsactietoezegt 300.- te zullen donercn en hij die deze toezeggingdoet met het oog op verkijging n een doorgÍunspeperdureauto." Met andeÍewooÍden: er is geen reden de schenking anders te behandelendan een andereeeizldig bevoordelendeovereenkoÍnsten wel om de eenvoudigereden dat op voorhand nooit duidelijk is of schenkingof een andereovereenkomstis beoogd-r'? 2.2.2 Scheking en causa Dit Íoept de vraag op hoe het geschetstedilemma dan wel op bevredigende wijze kan worden aange!"t. Voorop zij wedelom gcsteld dat in de eerste plaatshet handelentan partijen moet wordenbeooÍdeelden wel in objectieve iamenhangmet aan de zijde \aande begiftigdeals voldoendebasis voor de bestaat' vrijgevigheidte b€schouwenomstandighedenlndien die saÍnenhang is de gebondenheidgegeven. oii betekentdat de causabij de schenkingniet afwijkt lan die bij de raditioneel wederkerigeovereenkomst.ls het bij de laatstezo dat 'no'male' prestaties onderlingvanelkaaÍafhankelijkzijn, bij deeenzijdigbe\ooÍdelende overeenkomstbestaatdie alhankelijklrcideveneens,maar dan van de on_ deÍliggenderechtsveÍhouding.Zuiverder gezegd:bij de wederkerigeov€rle 'Jr'ordeír eenkomstdi€nende wederzijdsepÍestatieswn elkaor ^fhznkeliik verhoulin? oíÍrcchtvaardi$eíde gebondenheid de naderê gemaakt,nu een opvattingen ande.e genomen lan twee 6reekt.l3 Daarmee wordt afstand inzakede causabij schenking lao In de eerstêplaatsmoet gezegddat traditioneeltweehoofdcateSoÍieën causawordenondersch€iden.Naastde eerdeÍbehandeldewederkerigheidbij is dat de 'liberalitas',dus de intentievan de wederkerigeovereenkomst, InmiddelsÍnagb€kend\ÁordenverondeÍvrijgevigheidbij de schenking.rí Jongbloed)' is HR 6 deccmhêr1968,N./ 1969,310 m nt KW (Jongbloedi I1. lnierêssanl of d' nrrjÉ q€arin benàlendsordr gerchtvoat de vBàg nf ichenkingnf kooPheslÀat ri?l rs. bij veÍkoopFgen eeÍ l!!t, maarrcëlekoonprus De'tralwcrrrnt mallrÊÉ .latdezenrctals eenwerk€l$e schenlinc,Bn v.rkoonvour.cn zo l0geGgcnpÍeslatic hiêrtndc koorpruikan sur.lenberchouwdhest{atlbÍmet€schcnkinswij herkennen uit ièr Éngel'e íechra!ïom(ige cis dat de considêníon rcal moetznn Zie GuÉ\r @!.), ChittJon Contnctt, \ol I, no. 3-019 l z . Dir liilL andersin het gevalvande ichcntinghij natariËlcakc nu Llaaíuil Jc atÉ de (zÉ t,{frdl aardvan de handelingvolCr,maardil r{ gczichr.h€díog al dàn niel 13. Hoewclde veÍhoudingnog cen rol speeltbij de vnag otde overeenkomst noímaalis. vst. srpru, hoofdstukVIII, $ 2.3 1 4 , zré hiiv voorde animu(donandials ooÍzaak.lrÍt_R r'ar Il. 6e dÍ 1982 p ló8 en A fri kaIn V cl HRt if ebr uan 1 9 8 l .N J Io E l ,4 1 7 mn t C J H B(charmaníH an ' an biiv. ouL Hugo,le Groot /nl€,Jir8?m. 1. 53: Redclrke.rmv.or tleÊ tweedelmg ter schcncKoÍ zêo wann'eÍde rocaggingnfie beloíÊSeschrcd zièckescrd verslÁen ( ) dienl tot eenigêanderehandelinge
304
steld dat het probleemvan een detgelijk criterium ligt in de vraag hoe die gezindheidte bepalen.lsOf A aanB 100,- heeft bedoeldte schenken,of dat loor een aan A te dit bedragis bedoeldom te dienenals tegenpresvltie de hand \an de partijveÍhouzal slechts aan leverenset i\óren dominostenen, ding en daarbij te producerenbewijsstukkenkunnenvJoÍdenuitgemaakt.Ook hieÍ komt het dus aalr op de v$ae lraarun A de 100,- heeft gegevenen dus op het causaalverband tussen de betaling en de deze rechtvMrdigende omstandigheden.'o In de tweedeplaats is wel verdedigddat in ge\ralvan schenkingin het geheelgeencausabestaat.Zo stelt Nieuwenhuisdat lanzelf spreektdat de causageenrol kan spelenbij de oveÍeenkomstom niet, nu daar uit de aard der owreenkomstgeen 'structuur van onderlingeafhankelijkheid'beÊt.at.'7 juist wèt en vormt dêzezelft de onzes inziensbestaatdie alhankelijkheid Íeden\oor de gebondenheid. een die de schenking Alrcrensnu naderin te gaanop de omstandigheden worden bijgebracht nader bewijs verschaffen, zal voldoendecausakunnen voor de stellingdat menin de loopder tijd heeftgetrachtom steedsook bij de schenkingenigewedelkerigheidte bewerkstelligen 2.3 Schenkingen wede*eriSheid 2.3,1 Schenkihgals overeenkohat Dat de schenkingniet een zodanigeenzijdigbwooÍdelendehandelingis als men het doorgaansdoet loorkomen, kan aan de hand \,àn twee aspecten worden loegelicht. Eemt komt de schenkingals oveÍeenkomstaan de orde, vewolgens de vaak weinig altruïstische achtergrond \an de eenzijdige bevoordeling. Dat de formele schenkingeen o'rereenkomstis en dat dus wilsoveleenstem$ing moet bestaanten aanzienvan de vrijgevigheid, is bekend Niet maarook debegiftigdediental danniet stilzwijgendmet slechtsde schenker, in te stemmen,zodat hij niet wordt opgescheept de vermogensverschuiving 15. vst. Zimmetmanr,Iaw oJ Oblisatio8, p.503: dc cis van enimusdonandiis eeÍ 'cntirêlysubjective c.iierion. 16. Dit wordt in Duitslaídgoedbegrcpenln $ 516 BGB mrdl de wihdeÉenslenming Zuvendung'lhel koml eÍ op aanoi gèëistterz.kevande 'unentgeltliche bij schenking aan .ie zijde wn de begiftigde handclênof rálaten beslastdtt al dar niet een coílra prcstttie vormt vooÍ de bevoordeling De bevoordelingsàedotlinszelf h minder ll.
Dtie begínselenrM o tructenrccht, p. 13. Zie ook Scholten De ooryaak wn '1e vefiiní.;ís uit oercenkonsr. D. 107 ahmedeA C !1|n Schaick Alïectioris causa. iÍ: In het nu, vot ttodet ul (Schoordijt bundel), p. 225 Íu 'juist in he1ontbeken vàn de regenprestrtiehot àbsracte karakleÍ van de schenkingschuilt' Zie twÍfelend AR Bbe;bersen in zijn nooi onderHR 22 februari1974,N./ 1975,381 (Roosendaal/Kinderbeschenniíg).
305
met een ongewenste schenking.Men spleekt wel van de 'animus donandidc Ook de eis van de recipiendi'|de'receptievegezindheid'is essentieel.r3 nota èle akte moet worden Sezienals geschreventen behoevevan zowel schenkeralsbegiftigde.l'q dienende Bij de mateÍiéleschenkingdjenteendeÍgelijketweezijdigheid, te te leggen, eveneens om h€t aantal ongewensteschenkingenaan banden De begiftigdemoetzichook hier bewustzijn vande vrijgevigheid bestaan.lo vande ander.De verkoopwn eenkostbaarincunabeltegeneenbespottelijk lage prijs zal slechtsdan als matedëleschenkingkumen rrorden aanvaard instemmen. indienzowelkoperals verkopermet de vrijgevigheid De behoefteaanhet bewerktelligen vantweezijdiSheidder schenkingkan toch danalseenpogingderedelijke(in essentie niet and€rsuoÍdenbegrepen af te grenzenran de niet redelijke(wel bevoordeling wederkerige) eenzijdigc Het mag na al hetgeenreedsomtÍentde 'wil' te eenzijdige)bevoordeling. beÍde is gebmchtevenwelniet verbazendat dit criterium daaÍloeslechtszeer gebrekkigin staatis en dat andercfactoÍenmoetenkunnen\ÀoÍdenaangeweMaar heÏ ziir daÍ\ aleze zen die de abnormalebevoordelingÍechtvaardigen.zt inderdaadis dat de omstandigheden die leidentot het ooÍdeel Sebondenheid gewensten niet andersom, benadedng In wezenbestaatnaarhuidigrcchtrcedseenmeerobjectieve bij de bepalingvan lÀ?tschenkingis. Dat de schenlingeen overeentomst prestatieniet in ju dischverband 'om niet' is, beteken!dat de toegezegde mag staanmet een door de schenkervan de zijde van de begiftiSdereeds genotenof nog te verwachtenoontmprestatie.,Het stellenvan dezeeis Het zal immers is echterweiniSconsequent. |]ddr, die van de vrijgeviSheid juist het oordeeldat een contraprestatie ontbreektzijn dat leidt tot het lan de vermoaanwezigachten\an de vrijgevigheid.Uit de aanwezigheid l E. Dit lcidt VanMers, Sí*?nlirytbqtlit. p. Il7, eí roe ondeÍlcelvande oorzaakvat ^ls heschouwcnZie oor deze kcc|zijdcvanvriisevisheid'€ de sch€nkingsovcíccnkomst voor dc 'àÍÍnus donandjet rccipicndi'bijv. ,4ríe/',(léín, no. 19?$ 201 en VaDder Burghi cn Pen.jea,o.(., p.56 v Over dc al dan niet explicictcacceltatieder schentinsvsl. tnlia, S 3.2. 19. Zie in dczcllilczin Il.A. Driels a, Libcrrilitcit,càusalitciletr Íinaljieitbij schcnkig, wPrVR4896.1898(196ó),n. ll4 docl andclsbiiv van Mens,Síhen*inssbegrip. 1 hehoetl,bluktook daaruildataÍ. 7A:1720BW 59. DàI ook de bcgiÍiigdcbcscherntnrg vanÍechawege nicLigvcÍklaàí indiei leze nicrik uitltukkeliike ecDlbrÍnelcschenking hewoftlinseh i! o.ntlenoner. Zie voor die (onrsrden) turit' PL Dijk. Enise ciriet' prcadvicsBCN 1962, p. I v. Dal de eis rcchtrlike ospetun ,an de schenkinS. olcrbodigisr,{rs?/-frUn, no. 205. 20. Zie Vlr der Burglt en Pendcrs,,..., p. ó3, tn€tolerzichtvan áDdcrcmeÍÍtge . 21. Dic dus h de tÉdilionclclecr worde behandeldin hct kadcr van de al dan nt1 en receptiêvegezindhcid.Zie Van der vr bevoodelirgsbe.locling aanwezigheid Burghlen Pendêís, l.d.p. oude om niel-ondcíbezwríende tit€l,eenz,.ldig_wcdeÍkengi 22 Zie voorrl H. Schuuevàer, en nieuwcopvaÍingen.ÀMDt 1960,p. 294 v. cn IIR ó deceubef1968,N./ l9ó9, 310 ook ,1sr.r-KLilt, no. 201i. rn.nt. KW (Jorgblocdongbloed). ^ldDs
306
gensverschuiving objectiefmoelen om niet zal de bevooÍdelingsbedoeling om niet woden afgeleid.'?r Het stellenvanèn de eis \an eenovercenkomst èn ran vrijgevigheidis dusdubbelop.' MaaÍ er moetnog eenstapverderwordengedaan.De vraagis nl. of d€ afrez.igheialene( contrapÍestatienu werkelijk het ondeÍscheidendkenmeÍk wn de schenkingte vande schentingis. De tendensom de wedeÍkerigheid benadrukken, die tot nu t()evoornamelijkuitdrukkingvondin het eisen\an valt ook nog op anderewijze te illustreren.In die wilsoveÍeenstemming, gevallenwaarinwilsoveÍeens@mming rrordt aangenomen, zo magde hypojuist gelegenin de samenhang lussen wel wederkeÍigheid, lheseluiden,zal prestatie Dit kan aande zijdevandebegiftigde,bes|aan. en omstandigheden vanuitdegedachte niet eenzo altruistidatschenking eerstwordentoegelicht schehandelingis als men het wel doet voorkomen,veÍvolgeÍsvanuiteen meerprincipiëleredeneÍing. 2.3.2 Schenkinq enaltrui:sme heteigenbelang \aakeengroterol speelt, Datbij hetdoenvaneenschenking is reedsdoor veelauteursopgemerkt.Niet de'innerlijke zuivereemotie',l5 speleneen rol; he( dikwijls zakelijkeoverwegingen maar andersoortige, Wie sigaren schenld aanzijn chef kan zllli zuiveÍ egoïstisch zijn.:6 motief en wie eenzwembadschenk(in de om de kansenop promotiete bevorderen schenktmet eenzekereverte verkrijgen,'zT hoopeenhinderwetvergunning voor eengeslaagde reddingof om rlachting.Wie sohenktuit dankbaarheid
23. Verwàntegcdàchbn vírdr n)en bij Ván Mens, khenkinglbegriP, ít. 48. Hii redencaí
24. 25.
26.
27.
om niet de be echterandeKoD:Van Mens ÍnecÍt dat uí de vermogersverschuivirg moetwoÍdeÍ áÍleleid: dc cis van om tiet wodl geabsorbceÍd vooÍlcliÍgsbedoeling geenvrijgevighcid inhoudten vohtaan Dàl schenking doorde bevoordelingsbedoeling'. kan Mden Det de eis om niet'meenrook Dijt, prcadvies,o..., Í'. 8 v. Extliciet vóóÍ he1stellenvar beideeisenbiiv. ,4rrs.-Krua. no. 208. Dir loÍnt n€ciesde redenMarom hel Duirse$ 516 BGB de eis lan vrijge!igheidnier stelt.Zie JohnP Dlwson, Giíilland Pronirer, Nev Havenetc. 19E0,p. 138.Dat in achlenwU nicl consequenr. art. 7.3.1 lid I NBW áanbeideeisenwordtvaslgehouden, Zie \&n der Burghten Pender.o..., p. 3. Vgl. Dawson,Gitu and PÍo rises.a.., p. hunàn natuÍebeingwhal it h, it is nuch rnoÍeconnnotlbr allruisn 86: 'Regrethbly. p. 47?: 'Genuinelyal_ 10be sonewhárimpuru'en Zlíi.f.etnann.Low oÍ ObliSaridrs, truisticbehàviouÍis nol reallyall ilal common. auleursdie aliruismeals motiei verÍe Zie bij\. Asser-Klein,na- 198. Nederlàndse en Ínaliteit, gaàndin tvijfel trckken,zijn net narc Drieh,n., LibcraliÈil,causaliteit legengcstel' bijr. p.2ó. De diametraal o.... p. 111y en VanMens,S.henkihgsbestip, de mening vindt men bij À.t.t.C. Begl:,eyn,MiddadiSheid en nosestNef,leiSenbelanS in het priwatrcchÍ, diss. Nljmegcn 1947, passin. 'Thereain'l Dir voorbeeldbt Drielsma,Ía.p. Men vgl. ook hel AoreÍikarnscgczegde no suchthingas a frcc lunch'.
107
fiscale redenen,is evenmír een pure altruïst Wat Zimmemann opmerld omtrenlde klassiekeRomeinse Juriskn.nl. datrr 'They t€nde<]to he unimpe.sed by the àcáde of unselljshliben ilas and generositvdd lmked $e pr@opt!oi wilh spticism nlher Èàn with sympálhelicfÉlings uPoni.'rosewho disregarded for lheir some consideralion they did nor secure commercialprudenceto suchan extentthÀ1
collegas. moetnog steedsgeldenvooÍ hun twintiSste-eeuwse De discussieomtrentde vÍaag of eenhandelingwaarbÍ gemengdemotieven \oor de schenl(ereenrol spelen,nog wel eeÍ schenkingis of als 'weder_ keÍige oveÍeenkomst'moet worden aangem€rk, is onzes inziens dan ook handelingeenschenking tameliikzinloos.Dat slechtsde zuiveraltruistische Dit bllkt dusniet slechtsdaaruitdat ook is, kan niet wordenvolgehouden.un de schenkingonder last is toeS€staan,maar vooral uit het Segevendat de schenkingdoorgaanssl€chtskan wolden begrepen(en dus redelijk geacht) ook bij de vande schenker'Dit btijkt bUvoorbeeld vanuitenigeigenbelang de wedeÍzijdse overeenkomstwaarbij een evidente{anverhouding tussen prestaties bestaat. EenfÍaai voorbeeld,waaruittevensblijkt hoebÍoosde scheidslijntussen en liberaliteitis, biedteengelalwaarineenaulotÍaditionelewederkeÍigheid bestuurdeÍna een aanrijding aande gelaedeeÍdehad oegezegddat lanneer de schadezou de bestuurder dezede zaakniet bij de politie zou aangeven, daaÍtoeniet bereidzou zijn.3oToênde veuebetalenindiende ver2€keraaÍ debestuurdeÍ weigerde, sprakdegelaedeerde inderdaad keÍaarde vergoeding geen motiefkon andêÍ toezegging meendedatvoorde aan.De kantonÍecht€r \vas komen bestaandan vrijgevigheidnu de schuld\án de bestuurdeÍniet ,vrstte staan.Eengeldigêschenking wasdit echterniet,nu dez€niet\oldeed de rechtbankwasechlerwel degelijk Volgens aande eis va.ÍlnotaÍiêleakrc. \an de . waarbijde legenpÍesÍatie sprake\án een 'tweezijdigcoveÍeenkomsl politie. Dat is vande zaakbij de gilaedeerde bestondin hel niet aangeven geenvrijgevigheidvan de laedens,wantmen pleegteenvoorstelals dit te de publiciteitwelke àoen'om de last, het lijdverlies,de onaangenaaÍIheid, ge\"al ducht'te voorkopolitie in een dergelijk menvanhet optreden€n de men, overde schenis nognietsgezegd Maarer is meer,Met het bovenstaande raken we eeÍst het betoog De kern van is. puur altÍuistisch king die wèl iedere wodt niet is wel mogelijk wanneerde vraagwordt gesteldof deze van eigen verlandoorde bevlediging bevoordeliDg n eenandeÍingegeven
za. Low tí
OhLiSotioN, ít. 442. p. 113-l14 zin DÍielsriá, In dcz.elfde 29. "..., 30. Rb. Crutrinren24 \tnk,nher loó5, v./ lsóó. 255 (Boom"mlMankman)On Jczcuir_ . pr aaltweniun z ea ,;,l a .h rg e v c \rrBtl d o n rl e /i n tsvànMe . D P tàezP ql i n!l 20-
308
gens?rrDezevraagmoetprincipieelbevestigend wordenbeanlwoord om de eenvoudige redendat iedereschenkingen iedereafwijkingwn de normale wederkerigheid moet zljn ingegeven door een bepaalddoel: indien ik een dat een bedÍagschenkaan een derde,doe ik dat in de verondeNtelling van bestaat tussen mijn schenking en aan de zUde de begiftigde samenhang te geven Die behoeven mij nietsleohtsaanleiding bestaande omslandigheden. tot de verwachtingeen ideëelof stoffelijkvoordeelte verkrijgenwn de om andereredemaarkunnenmij ook bewegen tot eenschenking begiftigde, nen. He! zijn echterdie aan de zijde van de begiftigdeliggendeomstandit blijkt indien doenschenken: dighedendie mij bij de zuiverevrijgevigheid men zich realiseertdat men niet zomaaÍ'in het wilde weg' schenkt,Íraar juist aand?zespecilieke pe$oon,3'? en de omstandigEr moe!dussaÍnenlang bestaan tu$sendebevoordeling Dit blijkt metname\Àaar dit verband hedendiedeschenker daartoebewegen. tot uitdrukkingwordt gebracht,maaÍ in de explicietgesteldeovereenkomst bestaan.In gevalvan ook indiendat niet het gevalis, moetdie samenhang ('ik 250,voor de huur \an deze kamer')blijkt de binding betaal U expliciete al uit de overeenkomst zelverr;indienechterslechtsis overeen_ samenhang gekomen'ik beaaalU 250,-', moet de samenhang buiten die verklaring wordengezocht. en dwaling.Ofeen Westuitenhier op eenparalleltussenlotstandkoming kÁnwordenaangenomen, hangtimme$ in geval onaantastbare overeenkomst '""n een door partijen explicietgelegdverbandtussende te vetichrcn prestatieen de redendaarvoor,geheeldaarvanaf of dit verbandook daadIndiendat niet het gevalis, is een beÍoepop dwaling werkeltk bestaat.ra mogelijk.lndienhet verbandechterrlel explicietgelegdis, is de vtàagofde schenkerverplichtkan woÍdentot nakomingdaarvanatlankelijkof de rechte vinden.Daarmeehangt €envoldoende samenhang ter in staatis oveli8sns in beidegevallengeheelaf vande (objectiefvastte stellen d€ gebondenheid 31. Zic ook Pitlo Wolfiènspergat,IIet NedetLandsBwqetlik lwtboek 3A; De bënoenlle 1979,p. 292 ên voorálde verwiizingennlar neesl orateenkanÍte,8e dr., oDdeáDteurs bii Drielstna, ^rnhem ,.. , p. 113v. of oorzaakvnn 12. Dir woÍdi goedin het licht gestelddoor C.J.LM. Pciii, Beweegreden ouking en scheDking,in: Re LtkuntliSeopskLLenaongebo.lenaan Pnt. MÍ E.M. Meiers, Z*olle t1935),p.237: álleencen dwaasvennaalden schenktiÍ het wilde
33. Kisch,,..., p. 235. stelt: De bindinsheeltdanhaároorzaxkin zichzelf,is causásui verbineÍisbe ipsius. vgl. p. 234: 'AlleenwanneerDen hel bcgripder cottmctueele geabstraheerd. behoelimen, Í'e.ki 1o1debindinglan denenkeling,uilhaar samenhang vánhel ondeNerp,eenderdeneletient:dien cn de bepaàldheid Íaàst de oesremmins samenhang àls redenva! de binding(...)'. VànMeÍs. S.n?ntun8sbe8r?, vgl. de regeliogvàn ar1.7A:1725sub I BW (volSeDs p. ?7, ook vantoepassing op de nateriëleschetkirg)en HR l8 janDari1946.À"r 194ó, warin spnke is van 'de in vrijsevisheidgelesenrechis 99 (Herruns/VeÍweijen), síond' die de vedjkins van dc begiliigdetnoerrechtvaurduen.
109
en te toetsen)reden\tJaarcmmen zich verbondenheeften wordt de rechterin te toetsen15 vaniedereschenking sraargesteldom de redelijkheid bepleitdat mende schenkingzo'r'eelals mogelijk in Is in hel voorafgaande de sfeervan de wedetkedgheidtrekt, ell dat het ook hier uiteindelijk aankomt op een vraag wn samenhangin de pÍestaties,de vraag blijft uiteraard wanneernu in concÍeto\oldoendesamenhangbestaatom gebondenheidaan js te nemen. Na de bovenstaandeomtrekkendebe\tegingeÍI, het thans de handelingte hoogstetijd om dezevmag ook voor de e€nzijdigbevoordelende thematiseren. BU SCHnKING 3. SAIrm{raNG tr{ PRESTATIFJ 3.1 InIeAinE handelingen tussende bevoordelende wanneerbestaatvoldoendesamenhang (kortweg aan te omstandigheden bestaande aan de zijde van de begiftigde Dat aan te nemen? duidenals 'prestatie')om eenrcchtsgeldigeover€eÍIkomst dit de cruciale vraag is, werd in het algemeen\oor iêdere oveÍeenkomst in hoofdstukVII en ríeer specifiêkvoor de schenking-inhêt beargumenteerd hieraan direct voorafgaande.De eerdeÍ blootgelegdeelementendie bii de afdwingbaarheidder abnormalehandelingeenrol spelen,komennu voor cle schenkingaande orde. Naasthet feit dat gêhandeldis, zijn dat met namede verhoudingtussenpaftijên en de aanwezigheidvan een eventueelexpliciet geuiiewil. 3.2 Het wtichzn wn dePrestotie \an enigesamenhang vooropgeseldmoet wordendaÍ de waarschijnlijkleid zal atlangen\'"n dein hoge mate en de wederparlij. russendi beuoordeling handelingal dan niet reedsheeftplaatsgehad " vraagof de bevoordelende de van plaats het verricht'en in de eerste theorie dat de is overeenkoÍNtig Dit pre$tatiemoet wordenbeoordeeldJuist bij de schenkingis dit feiielijk van eminentbelarg, nu de overeenkomstop zichzelfabnormaalisi iresteÍen -het is niet gebruikelijk een ander te bevoordelenen dus moet iedere 's'oJÍ? alnartoemet veel scepsiswoÍdenbekeken;iJ eenmaalgehandeld,dan venalt 15. Zoah oak J.C. van Oven,CrfEn van hàndot hlnd o. p 347 bePleir:'De rcchlÊÍ vandÉnschentcrnfzÍn crrg€tamcn moerdc machrhcbben.de rechwaadigcbÉlangen om het bclooldenier n. É komcnof hel vc^tÍ€ktecrug LÈverknlEenvírlcrukar e on nakuminldÈr bclangenvan Llcnhe8iffrgdÈ wegenlcBcnde evÈnteíechÍv.áÍdigde oveRcnkomíof behoud!àn hel vcrstr€tte lvam not reedFler sPrakeií houldstukVIU $ 4 2 voor de urdcvan 3ó. Dir sÈvÀl
31 0
civilist JohnP Dawsonhet dit argument.Of, zoalsde grote AmeÍikaanse 1ggt,11 lhe shrting poinl is lhat most Promiss of gitts aD w!Íed words,and i1 is only their PdlaÍnan
llet handelenis uiteraardzo belangrijkomdatdaaruitbliikt datde bcvoordeEnigesamenhang liDgvan de anderkerurelijkis gewenstdoor de scheDker. beboeflin dat geval niet langer te worden met andeÍeomstandigheden De gezochtomdatdie reedsdoor het [esteren zelf wordt beweÍkstelligd. als het wordtvoortgebouwd waaropdoor de schenker omstandigheden Saan indien Die komeneerstweertevootschijn wareschuilachterde schenkinS. hij stelt dat dezetoch andeÍszijn dan hij zich had gedacht,maar bU een reedstotstandgekomen. deÍgelijkberoepop dwalingis de overeenkomst Dat niet de belofte,maarde prestatiebii schenkingvooropsta^t,blijkt Dat tbrmeleschenking wanneermen het positieverechtterzakebestudeert. vornt\"n de notarièleakteèf als èf in deomslachtige slechtskangeschieden gitl van hand lot hand,betekentimmerseen belangrijkeinperkingvrn de geldtdat indiende schenBovendien der prestatiebelotle.rN verbindendheid gebÍeke nolariéle akíe,de daaropvolgende vaneen kingsbelofte nietigis bij overgave vanhet geldof de zaakalsnogSeldigis als nieuweschenkingsovereenkomst,le Juist bij de schenkingblijkt a) dal het denkenin termenvan een eerst waaraanuitvoeÍiÍg moet wordengegeven, overeenkonNt, totstandgekomen vertroebelt.EÍ is Seen'samenvàl'van de warc Íeden der gebondenheid en nakoming,wantde norm /or prestatieis hier obligatoireovereenkomst bestaatslechlsin die van handelenen daarmee nooit geborenrde samenval ontstane samenhang.4r Eén voorbehoudmoet echteÍ worden Semaakt.Voorwaardevoor de door het pÍesteÍenzelf, is uitenardwel dat de totstandgekomen samenhang, Indien hij het voordeelnief wenste begiftigdede schenkingaccepteert.
37. cills ànd Promiscs,o..., p. 2. Overigensstelt I'ij dir specinckldor het
^!glo_ rechl,nraaÍher gcldto.i. cver2eervoorde sernenerechlsstelsclsAnierilGanse niel conccpt-NBwregeling voorgestelde, mxáÍ laltr lerworÍ'en, Dit was in dc cerder 38 ànden. WelisMar was de scherki,rgdrár vorn!í!, maarlel bcwtls!Àr her schen_ lon slech$wordcnvcÍschaidooreenvat de schentera1Ïomstig kingsranbod ecscl'rift nodigehad vericht (drt.7.3.1),teÍzrjde scheker hel ler uívoeÍinglan de schenking (a tr.7. 3. 2J . 8N , ./ 1 9 7 8 2. 2 7m.n r.GJ Sc n l l R l 3 Ïebruafi1981,l r' ' l 1981, 39 Zi e H R 20januar197 i 417 m.nt. CJHB (ChaínandHaÍvrn ÀÍrika I er II). Zie oveÍhet eerslearcsr i.rtr' vai lrard lo1 h!nd. WPÀR5448 dczc maLerievooral H. Schuft!àer, Schenkingcn (1 9 78)p. 549! . metÉrdaad, ,..., p. 26 Zie in de llassieke,veF Aldus ook Kisch,De ovcrcenkomst woÍpei, zir b{v.,4rirl í.í?. no. 204.
311
aam/aarden,kan hij dit uitdrukkelijk kenbaar maken aan de schenkeÍ.4t Daar dezeaanaarding doorgaansstitzwijgendgeschiedt,ontstaatechtel het probleem wanneerdezemag \rroÍdenaangenomen-we stuiten hier op het spiegelbeeldlan de ongebruikelijkheidder animusdonandi: is het oDtddrschinlijk dat dezebestaat,he| is waonchíinlíik dat de animus rccipiendi, leidend tot bevoordeling,aanwezigis. Deze wordt dan ook snel verondersteld.al Dit betekentdat de eenmaalgedaneschenkingnomaliteÍ bindendis en dat de schenkeÍdie berouw heeftvan zijn milddadigheid,zich niet kan beroepen die bij de De omstandigheden door de begiftigde.43 op de niet-aanvaarding dit echter Íol sp€len, kunnen geldigheid van abnoÍmale handelingeneen andersmaken. Hier komt - in een al eelder gebruikte Íbrmulering - de oorzaak voor de schenkingwedercm tevooÍschljn\an achter de verrichte zich pÍestatie.Het gaatdan doorgaans om gevallenwaarinde be\oordeelde geweest, l,Bs wel indien hl dit omdat niet bewustwasvande vÍijgevigheid, hij uitdruktelijk zou hebbengeprotesteeÍd. ln eendeÍgelijk gewl zál eenbelangrijkerol toekomenaande velhouding tussen partijen. Deze kan meebr€ngendat de aaN?aÍding der schenking onwaarschijnlijk is. zo zal in Sevalwn een schenking\an hand tot hand gedaanop de girorekeningvan een derde (die zich van die schenkingniet bewust is), teÍwijl d€ schenkerop Srond van zijn relatie met de begiftigde wist dat iedereslortingop die rekening\oor de laatstehoogslongunstige fiscalegevolgenzou hebben,niet kunnenwoÍdengeachtte zijn aangenomen \€n kanjuis!ook geldigzijn, hoewelgeenbewustheid Maarde schenking de vrijgevigheidbestaatbij de begiftigde,mils maaruit de omstandigheden kan wordenafgeleid.*Dit de redelijlteid der schenkin9in dae verhoudirS plaatsvinschenkingen realiseert dat veel wordtal duideltk indienmenzich de Íedenen;aan veÍrijlde om belastingtechnische denbinnenvennootschappen is niet andeÍsdan vanvÍijgevigheidtoekennen, de bewustheid vennootschap in doelstellingen, gele! op de statutaire gedane schenking, de beoordelen of diê verhoudingeenÍedelijkeis.aj Nu aldusnog eensde nadrukis gelegdop het belangvanfeitelijkhandeaande orde - schenkingsbelofte len, dientlhansde - meerproblemalische te komen.Men is geneigdvoor het geldendrecht aante nemendat dezenooit in eennotariéleakteplaats kan leiden,ienzij neerl€gging tot gebondenheid Vgt. ook Pctii, o.c., p.244.llii geefihet vooÍhèeldvan een geschenkdal aan een lussende schenki.scÍ de 'minÈrij' dczcile sanrcnhans reíicluevordt sedaan:wensl dan moèthij de schcnkiígniet aannemcn nie(E .anvààÍden, kÀn nid wordcn p 75 en 94: 'in rcdelrjkheid Zie ook vaÍ Mens, SchenkinssbesriP, vcíwàcht dat dc begiftilde bezwaarheeil esen de verrijkins va! dc schenking c p 2lT asp€ci3n vsl. van Oven,Enisecivi€lrechtelijkc " N 2ot p. AsserKteiin' !02 ett In selÍke zin Var Mens, S.len*tn8lbegtip, ^t1í!èts l35 v ,..., vooral probleem bijv Driehma, vooÍ dit Zie P
3t2
had.EerderwerdechteÍal duidelijkgemaaktdat alduseenniet veÍantwoord indiende woÍdtgemaakttussenform€leen materiëleschenking: onderscheid wel kan binden in Sevalvall eenzijdiSebevoodelinS, kooDovere€nkomst dat ook kunnendoen.Het gaater slechtsom de moetde schenÏingsbelofte De vraagwelkeomstandighe te beoordelen.a6 redelijkheidvande schenking bij notarièle van de o,r'eleenkomst (daaÍonder de vastlegging begrepen den komt nu voor het akteof in anderschrifteliiksluk) dirarbijeenrol spelen, voetlicht. 3.3 De rcrhoudingtussenpafiijen zal toezeggingkan wordenafgedwongen' of de eenzijdigbevoordelende of'Sestelde lher'r,e wederumtnoetenqorden de eerder ',vereenkomstig tussende rc verrichten samenhang beDaald aande handvande wederkerige redenvooí de g€val voldoende prestaties. \an nakoming De vÍaagis of in dus of de schenkeraanzijn wederveÍrijkingvande begiftigdezal bestaan, partij kan vooÍhouden:'Cij, begiftiSde.zult ten onrechtewordenverrijkt indiende schenkingdoorgangvinda. Dit betekentdat eenonderzoekmoet op grond waarvanin geval\an wordeningesteldnaar de omslandigheden Het moel dan mogêlijkzijn verschillende schenkingwordt voortgebouwd. Bedachtzii daarbijdat de vraàgnaar te onderscheiden.4t schenkingsgevallen overeenkomst steedsaande orde geldigheid bevoordelende der eenzijdig de te presÈren.De pretense weigert begiftigde de komtuaar de schenkerjegens der speeltbij de beoordelingvan de atdwingbaarheid partij-verhouding rol. daneenessentiéle schenking De gegrondeverrijkingvanéénpersoonten koste\an eenander7ál nldooÍ tàmilie of andere begiftigdeen schenker zijn naarmate waaÍschijnlijker Íelatie nauweraan elkaaÍ verbondenzijn.asHet is z) de relatie waarin verarmdeen verrijkte tot elkaar staandie de Seldighejdder schenking kan worden bepaalt.Waar de cruciàlevraagis of voldoendesamenhang te de begifiigde de zijde van en de aan gevondentussende bevoordeling indien iemand een is duidelijkda! die niet bestaa! vindenomstandighed€n, m ccn 46. Vgl. VanOven,Ciltenvan handtut hand,o. , p 3'17: Een kleiÍc schenking sl;cho rcdei kanonrcdelÍkerzun daneeDgrooEo,n eengocdereden Dlt ldllediSe vanhaÍd Schenkingen vormvrijheidhetneestgewenslis, neenrhijv. ook Schuttevier, to! hand.o... D. 550. Zie voor de NBw regelingtnlid, $ 3 4 oorsl'Í 1971, : Esra)J,P 241r \urclv 47. Vgl. Atiyah,Considention: Restàtemenr, ^ thc lind ofcncumst!ícesin whichleople do ntionauv w; í...) ;eedtr askmoreaboui ofcases' Zie ook promises, andwe needlo dktinguishvariousclasses makegraluitous Drwsoí. Gitu and Pronises.d.... p.4: *e moeterop ?oet naarde \pec,iic reasons for enforccmenl'. 48. Trefendook in dezezin VanMe.s, ,t ftertirglre8lrP,p a8 en 94 95: dc ongerítld_ is dan ccflle. àantemelijkh dezellilczin Dijk. pÍeadv'es hcid van de bevooÍdeling schenkeÍen hegiftigdejs o.... p. 3'4: schenking?ondereen bcpaalderelàtictLrssen gebeuret wellraastniel dcnkbaaa.Het is ecÍ relarioneel
adveÍentie plaatst dat iedereenbij hem 100,- mag komen afhalen ln veel anderegevallenbestaatdie relatie echter wel. Dit maakt duidelijk dat ook bijzonderebetekenistoekoÍrt aande co creetheldran de schenking NaarmapeÍsonen, is Serichtop éénof meerbepaalde speciÍiekeÍ te de bevooÍdeling is de geldigheiddaar n waaíschijnlijker.aq ln familjeverhoudingenzal de materiële verÍijking var de begiftigd€ doorgaanseengrondslagkunnenvindenin de non-materiëleverrijking lan de doetaaneenkind is niet ongebruikeschenker. Dat eenoudereenschenking maarin eigendom het door haarbewoonde, lijksoen dat eenschoonmoeder een ongehuis oPknapt, is evenmin toebehoÍende aan haar schoondochteÍ 5' v€rrijking, doch €en geldigeschenking Hetzelfdegeldt rechtvaardigde gehuwde) mandietijdenshethuwelijkonbezolvoorde (nietin gem€enschap digdaÍbeidveÍrichtaanhet huisvanzijn vrouw; indienhij na echtscheiding maakthij weinig terugvordert, verbeteringen de waardevande aangebÍachte kans.5z ln al dezegewllenkande eisendepeÍsoonals schenkerwordenaangeduidrvoor familieledenpleegtmen tul eenmaalactiviteitente veffichten zondeÍ onmiddellijke contÍaprestati€omdatmen aanneemtdat de begiftigde ooit iets andercterug zal doendan wel rcedsdeedi en zelfs indien dat niet het gevalis (bijv. omdatde begifli8dedaaÍoe niet bij machteis), brengtde niet op zijn plaalsis. relatiemeedat eenvergoeding van toezegging zoalsde telefonische Maar ook bij 'pure' lieÍdadigheid, van een voor de slachtoffers grcte een tv-show tijdens een bi€rbrouwer is of objectief Bepalend ontstaan hongersnood in AfÍika, kangebondenheid die metomstandigheden kanwordenaangewezen samenhang eenwederkerige hebbengebracht,zodatbij naderebeschoude bierbrouwertot de schenking verrijking optreedtvan de begiftigde.DezEzal wel wing geenonterechte heeft\€n bestaanindien de bierbrouwerin het geheelnietste verwachten vanzijn afzrt of zijn Íeputatie.In dezÊschenkinguat betreflde bevordering de geschetste casuszal dit al snelhet Sevalzijn: in gelal \an eenvoor een gedanetoez€gging, is vertegenwooÍdiger door eenbevoegd miljoenenpubliek dezê als zodanig afdwingbaar.De Íelatie ondernemer-hulporganisatie is gedaan,brengtdit gegevende omstandigheden waaronderd€ toezegging met zlch. En ook in een comfterciélecontextkan he! zo zijn dat in ltlil voor de gedanêschenkingstoezegging wel degelijkieB wordt verwachtof Íeedsiets gunstigwillen stemmenin afwachling is genolen.Men zal de zakenpartner R M sclroo enhe,!,De toezegging het un de loêz€gging 49. Zie overde concrcedreid 'n licht van rccer1e iuíhprudentie, in: On nilLe w le consuntnt \Clauslng'b$ndel) Zwolle 1990,t. 109. 50. Bij!. in de vorm !án een rentelozcleni ! Zie HR 26 lèbruari 1986 NJ 1986,776 m.nt wMK (Hofste.lc1cZ.): leen verurmingva oudersjegcnszdon , .r 1 9 7 9 ,l t9 (S c h o o n mó e d er). 5 1 . HR 30juni 197 8 N 1986, 1V./198ó,622 D.nt. G (Bàaítman/Huijbers) 52. HR ll april
314
Èn toekomstigvooÍdeel53Ëen schenkingom puur altruÏstischeÍedenenzal Ëencommercièlerechtspe$oonook moeilijk kunnen doen nu dit in strijd doelst€lling.s4 tomt met de statutaire vrijwel altijd in een Nu zal in de pÍaktijk de eenzijdi8eschenkingsbelofte toezegging mondeliíge bepaaldelorm iijn geoaan Dat uit een stilzitien of cen schenkingwoidt afgeleid,zonderdat sprakeis \an eenenigemeer explicietebelofte,ls weliswaarniet onmogelijkmaar ook niet zeerwaarschijnlijk Dit \ormt alle redenom naderop de vorm n de beloftein te gaan' 3,4 De betekeniswn de exPlicietebelofe (akte) dat ook de eenzijdigbevoordeprincipieelverdedi8d Is in het bovenstaande lende toezeggingkan binden, nl indien daaÍvoor wnuit een oogpuN \an wederkerigheidbelangrijke aanwijzingenbestaan'zodat in wezêngeeneennog-toezijdigebÀorcteling ópireeor.de vÍaagblÍft wel welkebetekenis. rs schenKlngsDelole $?arin cle \orm komt aan de schlifteliikeof notarièle Segolen. Dat partijeno(pliciet accooÍdgingenmet de \Errijking \an d€ een ten dateensamenoozichtiran'deander.rormt nu eendeÍgelijkeomstandigheid als hel warede versteÍkt belofte is De expliciete haneinderdaadaamvezig paÍtijverhouding) de reed'saan de hand ran- andereomsÍandigheden{als preclseeÍoe Delorzo wordtgememoreercl' Bovendien. samenhang bepaalde reie verhoudingdie in casuvoorligt:zo kannietalleenduidelUkwoÍdenoat sctrentingis feóogA,maarook wÈ daarbijde partijenzijn en onderwelke ss voorwaardenis geschonken Dat de expliciete schenkingsbeloftedez€bew{srechtelijke rol ook naaÍ (en huidig recht kan verwllen, blijkt wanÍte€fmen de niet-notarieelverleden bezietdie wordt gevolgddoor de feitedus n;etige)schenkingsovereenkomst liike ove;cifre.In dai gevalis de vraaghne de eenTijdigverÍichtepreshtie ,,io.t woráenbeoord..id:vindt zij reedsin de tussenverrijkteen verarmde bestaandevêÍhoudingvoldoendewederkeÍigegrondslagoi is eentegenpresta_ tie verschuldigdleneindeonterechteverrijking te voorkomen? De beantwiording ran dezevÍaag hangtin hogemate af \an de inierpreDe aanwezigheiddaartatie van de eerdere;ietige schenkingsovercenkomst bevan geeft een belangrijke aanwijzing dat inderdaadeen schenking is
53. Zic over Íelaliegeschenkenwessels' Notuu iike wtbtute tlsen'P 336-
1953,BNB 1953 264 (Veí?orgirgsraÀd): Zie ook dc oud; ui$pBak HR 30 seplember -r*'r"'inll-o, een T,reluk tlralÊr drudsr''i\ ol selErnÍ' \che;lins a" 'i-.c.lJe inderrbdde
315
oogd.56Slechts ondeÍ bijzondere omstandighedenzal de bevoordelende paÍij ten tijde n de feitelijke overgaveinmers niet langeÍ accoordgaan Dezefunctie komt onzesinziens toe aan de akte, ongemet de schenking.5? acht de vraagof de schenkeÍzich ten tÍde van de overhandigingbewustwas De bewijsrechtelijke van de nietigheid van de eerdere ov€rcenkomst.58 Íunctie n de ake staat- ook naar huidig rccht iÍttfiefi in beginsellos \an de rormeis als bestaansvoorwaarde. Maar ook buitenhet geral n de nietigenotarièleakte, gevolgddoor een schenkinglan handtot hand, zal betekenistoekomenaande explicietebelofte.5eIn deze- hier eigenlijkaande orde zijnde- casusgeldtriát eeldeÍ bij de eeÍzijdig bevoordelendeovereenkoÍnstwerd gemeldi de formele overeenkoÍxit is niet op zichzelf bindend, ÍÍIaar is een hoogst belangrijke omstandigheidomdat hieruit van expliciete bewilliging in de bevoordeling wordtgepreciseerd. Ofhet schdftelijkstuk deverhouding blijkt enbovendien daadweÍkelijktot gebondenheid(en dus tot een 'substantièleovercenkomst') zal leiden, z l brjloorbeeld daarran afhanSenof de oveteenkomslna uitgebreid overlegof meeÍ impulsief is totstan4gekomen."' Deze meeÍ flexibele benadering,waadn dus enerzljds eerder gebondetu heid zal bestaanomdat de notariëleakte geenÍol meer vervult als bestaans_ voorwaarde,andeÍzlidsjnist mhder snel omda!slechtsde Íedelijk te achten schenkingsbeloÍieafdwingbaaÍis, is ook die \an de voorgesteldeNBW-rcgeenbegiftigdewordtdaaraldus ling. De afwegingtussenbelanglan schenker gemaak!,dat de schenkingeenvofmvrte overcenkomstis, ..[4arbijechteÍaan het belang ràn de schenkerverregaandtegemoetwordt gekomendoor de door misbruik bewijsregel dat indiende schenkerstehdat de oveÍeenkomst de bewijslastvan het Egendeelop van omstandighedenis totstandgekomen, eennotariêle de begiftigderust.Dit is slechtsandersindienltn de schenking
5ó. ln dc Chaa Ànl-aatsten(HR 20 ianuàri1978,NJ 1978.227 m.nt. GJSen HR 13 tt' op dal de nietisheid.lerschenking bruari 1981,NJ 1981.417 m.nt.CJIIB) h aànvàaíd vrijwilligebcaling êen geldigeschenking zichzelfniet uiNluitdat de daampgevolgde aki! van vàn hÀndtot ttandis cn dat voordiê laÀrs€de inhoudvan de oorsPronk€lijke p.61 en Hidma,Bebfte Ínaaklschuldl, 57. In dczczin ook \án Merls,Shenkihgthegtip. o. c . ,p. 29. aiiest in het 58. Tot dat gev.l bepeíkrde HogeF.radin hel lweedein nool 5ó genoem.lê álgemeèn'dewarde van.le akte.Zie h de hier vcrdedisdczirrook Hidma, r'., P 29. 59. Naar huidis recht dus niet bij de formclc schenking,maaf allee' bij .tê mateÍiële van de nie_ ó0. Ook in dezezin VànMenq Schenkirylbe|tip. 1. 67 t.a.v.de bewijskracht gevolgddoof feilelík handelen.Zic nadeÍrípt!, hooiilstuk tige sch€nkingiloezêggirg, waarirr vlII n.a.v.tlR l? seple,rber1993,NJ 1994,173 m.í1. PAS(Ccrril"se/IlAs)), op h€l belang vzn betokkenheid van pàíije! bij de torcondkomingvan de oveÍ€en' tomsi werdgewezen,
3r6
akte is opgemaaktof de verdeling van de bewijslast in casu in sÍijd zou komenmet de redelijkheid en billijkheid "' Dus indi€n A toezegtaanB 100,_te schenken,zal in ge\al ran niet-nakoming B kunnenageÍenjegensA, maar die laatstekan vervolgensstellen dat (zoalsafhankelijkheid, lichtzinnigheid' hij door bijzondereomstandigheden waarnê de begiftigde het is bewogen, schenking tot de oneÍlarenheid) NBw-benadering moet deze twee Íedenen legendeelmoet bwijzen.6'?Om \loÍden geprczen. Ten eerste heeft de notadële akte terecht een belangrijke plaats a.ls bewijsmiddel,ongeachtde vIaagof spÍakeis vanÍrÀteriëleof formeleschenking, hoewelniet in te zien valt v'aaÍomniet sowiesol?der schÍiftelijk stuk afkoÍnstiglan de schenkertot eenomkeÍing \an de bewijslastkan leiden De Íegelingbiedt via de uitweg van de 'redelijkheiden billijkheid' oveÍigens voldoenderuimte om dit te beweÍlGtelligen,{aarbij wederomrekeningkan zoalsde wijz! omstandigheden, uorden gehoudenmet de eerdergereleveerde van totstandkoming\?n het stuk, Bovendienmoet gêzrgddat door het kiezenvoor de weg\an misbruik \an fraai het verbandwoÍdt gelegdme! de 'onÍechlmatige omstandigheden tobtandkoming'uit het vorige hoofdstuk:in ge\al van misbruik van oÍNtandigheden kan immers per definitie niet kunnen worden gezlgd dat enige gebondenheidopleverendecausaaanu'ezigis ól ten slotte 3.5 De schenkingstoaeggínq: De ruime aandachtdie hier is besteedaan d€ eenzijdigeschenkingsbelofle staat niet geheel in veÍhouding tot het belang dat in de plakijk aan dit contract-typewordt gehecht.De gebondenheidaan de nog niet uitgêvoerde eenzildigbe\ooldelendeovereenkomstzal niet snel wordenaangenomenEr is echtereen andere,alleszinsmet de schenkingte velgelijken 'rechtsfiguur' die de afgelopendecenniaeenhogevlucht he€ftgenometren die onzenadere aandachtthansten volle verdient.
tilll7 3 NBw (no 17 213,KàmeÍstukk€n ót- zie xr.l.3.1cn7.3.2!^a.Je invoerings*et p Over de NBw-reselingzie menook Vrí Me,ns SchenÈn$besrip. tr, 1981-1982). vat in CJ is opgeno'nen vaí de àrtikelen 160 v. en vooralHidma. tz.p. De Ètst ZÈt)en(rc.J.J,Conttendiun bizonderc oweenkonttzn, 7e dr'. Deven{er 1993, P 359 zal zÍn 62. TerechlstellHidma.ac.. o. 31 dat dn niet eenvoudig 63. Zle supm,S 6.2.2. v1l- ook \àn schàick,4. , p 227_228,die echErmer trà'litio
Íeel d; nadruk legt op de it gevalvàn misbruik vàn omslandigbedenortbrekendever_ eise gelÍkwaaÍdigheid van pàflijen. die door een bercep op het wilsgebrck woÍdt
3t'|
4- DE EENZUDIGEToEzEcctr{c
4.1 Inleíding worden verHet verschijnseldat aan gedane'toezeggingen'rechtsgevolgen jn Indien een pdBte bonden, staatin toenemendemate de belangstelling.* persoon of de overheid loezegf in de toekomstop een bepaaldewijze te zullen handelen,is de vÍaag in hoeverrein gevallan lateÍ contÍai gelÍag de 'toezegger'in rechtekan woÍden verplicht zijn toezeggingalsnoggestandte doen. Het belangvan dezevraag is evident: eneuijds is duidelijk dat niet iederelossemededeling,gericht aaneenalgemeenpubliek (bijv. in eenreclamefolder) tot gebondenheidkan leiden, anderzijds wordt \aak volkomen geÍechtvaardigdop de toezegging'veÍtÍouwd' en is redelijk dat gebondenheid o staal. De onduidelijklrcid omtrent dit fenomeenis groot. Zo is niet alleen onduidelijk vlo neer de toezeggingprccies tot rechtsge\olgenaanleiding geeft, bovendien mag iÍ[niddels als een theoretischequestion brfrlante \4ordenbeschouwdwaamp de EfioÍder,heid dan moet worden gebaseerd. Die laatstevraag hangt weer nauw samenmet de kwestie o/ de toezegging iiberhaupt wel een apartercchtsfiguur is of opgaatin onÍechtmatigedaad, oveÍeenkomstof zelfs in een combinatielàn diê twee.6 onzes inziensbiedt de to€zeggingeenvruchtbaartetein vooÍ de illustmtie !€n onzetheorie inzakede contractuelegebondeoheidomdathier bij uitsiek bindt, maarslechtsdie waaÍvoorobjectief blijkt dat niet iederetoezegging gezieneenrecht\aardigingsgrond besual zodateensubstantiëleovereenkomst tot standkomt. Daartoemoet nu eerst- aande hand vanenigecasuistieken pri\ate \roÍden ingegaanop het onderscheidtussenoverheidstoezegging toezegging. 4.2 Pafticulíetutoaegging en overheidstaezegqing 4.2.1 Algeneen tussende zg. 'particuliere'toezêgHer is gebruikelijkom te onderscheiden ging, gedaanin de veÍhoudingtussenburgersof bedÍijvenonderling,en de jegenseen particugedaandoor een overheidslichaam overheidsroezegging, lier.óó 64. Zie thànsvoomlJ.M.M. Men\t,De toe.eglint!in hetpriwatrccht,diss.Tilbutg 1994, wordtkort gescheLst in AsreFEa kanp II, Ao. 83 lDeventer19941.De prublematiek p.280. 65. ZoÀls\r$rdt bepleitdoot MeN, De toezegging, is of aande oezegger 66. ygl.Meriu, De tteugeias, p.4: bepalendvoof het ondeÍscheid woídt bijv ook gem&akt ecn publiekíechtelijk€ iaak is opgedngen.Het onderscheid 4.., p. 99 v. door Sohoonenb€fg, Clausiíg'bundcl,
318
wat rechtensis indieneenbedrijf de Zo heeftzich de vraagvoorgedaan van noodlijmededeling doetaande schuldeiseÍs eendoorhemovergenomen dendlevensmiddelenbedrijf dat de betalingdooÍ de nieuwedochter'op norIs dit €en toezegging die de moedermaatmale wrjze zou geschieden'.ó7 sohappijverplichtvoor de betalingin te staan?Het door de Hoge Raadin de holdinghadbelang standgelatenoordeelvanhet Hof luiddebevestigend: bjj het helvatlenvande levenntiesen duskon eenaanbodwordengelezenin dat vervolgens werdgeachtte zijn aande brief vande moedermaatschappij, vaarddooÍ het hervattender leveranties. Dat met anderewoordenrechtens verbandbestondtussenhet instaanen het her\rtten van de leveÍanties. mochtwoÍdenaangenomen.n" betekende dat eenovereenkomst in privateveÍhoudingen behoelïmen niet alleen Maar bij de toezegging te denken.Ook de bij de gÍoenteboer aandeÍgeljkepatronaatsveÍklaringen gedanemededeling'één kilo GÍannysmiths voor 5,-', kan als toezegging tekst'Busnet zoalsde in eenwoninggids opgenomen woÍdenbeschouwd, sum.Elisabethgaarde, hoekhuis mct garage. 215.000.."umaardc cruciale vraagis ofdaarbijenigbelangis betrokken,wanneertochslechtsde vraagis gebondenheid zonderdie vÍaag ontstaat. of in dit soortgelallencontraotuele moetgezegdzijn dat in alle gevallen reedsnu principieelte beantwoorden, vaneenparticulieÍe sprakeis gewees! waarintot nu toe in dejurisprudentie tot eenvraagvanal dan niet tottoezegging, dezekon wordenteruggebracht [n het ee$te gestandkomingof nadereinloud van een overeenkomst.ni noemdevoorbeeldzou de mededelingin beginselwel als aanbodmoeten gebondenheid ontstaat;in hel woÍdenaaNaard,waarnadoor aanvaarding tweedein beginselniel. opgeleverd de toezegging, Meer dogmatische wrijving heefldaarentegen van uitoefening van g€daandoor de overheidterzakewn eenb€paalde wljze taak.Het gaathi€r om bekendegevallen,zoalsdat haar publiekrechtelijke waarin vanwegede gemeentede toezeggingwordt gedaar dat iemand als parkeergelegenheid dat door de gemeente ambtenaar zal woÍdenaangesteld, dat men de afhandelingvan bij een winkelcentrumzal wordenSecreëerd, luchthav€n ReinaBeatrixteÍ handmag kleiner€vliegtuigenop de Arubaanse ó?. Zie HR 13 septeDbeÍ1985,NJ 198?,98 D.nt. CJHB (AlbadÀJelgentráD. 68. hHR19lèbruari 1988,NJ 1988.487D.nt. C (AlbadaJelgersnalD wer'ljegenseen (en dus gccnáanbod)had onivancen,a$' dic gcenpàtronaa$verklaring leverancier dàadnu de mocdcíde door op grondvan onrechtmatige sÍ,,akelijkhcid aaÍgeno'nen luaí gewekteverwchtingdát de dochterweernnancieelgczondau worden,lalerien oÍÍechte nier had weggenomcn.Zic over de àreslen ook yát Frp, Contocí ak ftcht! betrekkin!, p. f|J6 \. ó9 Vrlj naarHR l0 rpril 1981,N./ 1981,532 Dr.nl.CJIIB (Hofland/Hennis). 70. Dit is ook de conclus;enn MeN, De be?Í88in8,p. 234 235, die na ccn uitgebred tot de conclusiekoól dal vaÍ dogmali\cleprobletEn br.lde rcchtsprantonderzoek pàrriculieretoezegging niet oï náuwelijkssprakeis, nu dezevolledigwordengeáh sorbeerddoor de 'contractueleoÏ prccoftmcruelesering. Zic ook De Kluiver, Otulehandelen en príwatrccht, no. 132.
319
in erfuachtuitgegevenzal *orden. nemenof dat grond aaneenhoteleiSenaar zonderuit ln dezecasuswerd de gebondenheidrespectievelijkaangenomen r, drukkelijke vermelding van een grondslag,?rafgeweze aaNaard nu een en aanweziggeachtop Brond\?n overeenonrechtmatigedaad$às begaan?3 komst.Ta daadOm de vraagte kunnenbeantwooÍdenof dezeoverheidstoezegging rrat aan werkelijk problematischis, is het noodzakelijkin te Saanop devraag in depÍaktijksteeds toezegging haarspecifiekeigenis. Índiende particuliere blijkt te kunnen word€nondeÍgebÍachtbij de overeenkomst,zou dit dan bij niet ook het Sevalkurmenzijn? de overheidstoezegging 4.2.2 De bijzondercpositie wn de ovefiei.l, behartíqer1)analSemeenbelang Tussenhet handelenvan de overheiden dat van de particuliere bulger wordt is traditioneeldit verschilgemaaktdat alle activiteitvan overheidsolganen waar particulieren gericht op de behartigi[gvan het algemeenbelang,7s doorgaans hun eigen belang nastr€ven. Dat de (oveÍheids)toezegging stelsel,woldt naaÍ 'dogmatisch'moeilijk in te passenlijkt in het bestaande onzemening nu veroorzaaktdoor de - door dit alSemeenbelangbeiÍryIoede prestaties wederzijdse ran de daarbijbestaande - ongebruikelijkheid is hetnamelijkmogelijkom de wederkeriOok bij de overheidstoezlgging ge samenhangbepalendte achten, De veÍplichting van de overheidom een 'Ecn door de oveÍ7t. HR 25 jaruari 1985,NJ 1985,559m.nt. PAS(Falelski/Sirráíd)r
72.
73.
't4.
75.
beÍefendedicf,smnsÉl_ heid.aldan nicl€enzídig,arn eenburgergêdanetoczcgging dieíst h (...) len minsieiÍ diê zin bindend,dal de ítrêrheid,zo zij lins in de openbàre Zie daar' overgaá|,iD heginselveÍplichlh tot schadevergoeding'. nict tot aansrÊlling Dc privaatrechÈlijke oveÍ vootlllR.M. schoonenbeí9, rcvolscnvan dooÍ de ovcrheid gedanetoczegsingên, WPN]R 5765(1985),p 805v oord€elHof dat niet HR 2 juni 1989,r'U 1989,716 m.nl. MS (Plein1g44/Nijmcgcn)r Blokk€Íc.s. eenconcreetoê?êggcblekenis dat vande zÍd€ vande gemeente Jegens op Plenr van ect zckerarnhl parkcerplaaben ging is gedaanm.b.t. het handhaven vcrtrcuwenheeÍlScwekr 1944of$derszins in datopzichtecnzodaniS 8eíechtvaardigd vflstond, is juist besluitenniet dàt haafhet nemenvan€venvefrnelde 'neef Vgi. echtérMe Lt,De IJR 2? november1992,N.I 1993,287 n.nt. PvS(Fclix/Aruba). toeug4int, p. 127. Zie ook HR 13 februaÍi 1981, NJ 1981. 456 mnt. PAS (Hcesch/Reijs): nict nÀkonênvan de erkclc schriÍtelijketoez€88ins'voínt in de HR23 vaÍ cenzorsvuldisheidsPlichtren in casuschcDdins bijzondêre omslandighedên juni 1989,N./ 1990,441(Kcnnis/Budel) waaÍinsPÍàkeis van HR l0 seÍ,tenrbcr 1993,ivdw 1993,ló8 (DenDulk/Cuíaeao). verbintenis uit rus@nde èen vofderingiot nakomingvan eenop cenoveÍheidslichaam overeenkomst'. Dezelfdegrondslàgin HR 22 februrri 1974,/v./ 1975,381 m-nt ARB (Roosendaal[Cnderbeschef mins). oPde sÉns vanpubliekvgl. bijv. J. vandcr lloèven.De Ítasischeliinr veíkènninsen en Drivaatreclrt,in nonàerd j\at rcch^leeen, Zwolle Íl970l, P- 2l? ên Ackemans wijn, Contmcenmet de ovèíhêid,,.... p. 48: BuiDn de behaÍigingvan het algcZie nog W.G meenbctàngheeltde overheidgeènta*, Já zeUigccnbessansÍechC van dc oeerhei.l,diss.Le;.Jcn1991,Deventer1991,p 9. Hrjjsen,.4ahspnkelijkheid
320
gedanetoezeggingna te komenvindt zijn compleÍnentir de omstandiSheden aan de zijde van de burqerdie de owrheid in staatstellen eenzekerbeleid te yoeler. lndien eenbouwvergunningwordt verschaft,bestaateen samenhang tussende voorwaardenwaaraande burger moet voldoenen het verlenenl4n de vergunÍIingdoor de overheid lndien de overheideenovercenkomstwenst te sluiten met een aantalbedÍijven teÍzak€ n de linancieÍing \an de bouw wn lvoningen,76geeft deze oveÍeenkomsteveneensuitvoeÍing aan het omdatde overheidniet eenwedelkerigheid beleid.ln beidegelallenontstaat gewenste doeleindenen de van de zonderde burger kan ter veÍwezênlijking gewenste velgunntngen de \an burger niet zonderde overheidter verkrijging of het sluiten van d€ specifiekeovereenkomst slechtsdatgenewenst doorgaans Net zoalsdc particuliereconÍractsparti.i dat de overheid aangenomen worden is, zo moet voordelig wat \()or hem wil zeggenwat past is, da! belang slechtsdatgenewenstwat in het alg€meen T echter dat dit beleid is beleid Essentieel in het door de oveÍheidgevoerde ook door de buÍgermoet\rnÍdenaantaard.Dat kan in de vorm vanhet volvan eenvergundoenaan de gesteldeloorwaarden(bijv bij het aanvragen van het beleid verwez€nlijken ning), maaÍ ook in de vorm \an het helpen Die dooi partij re wordenbij eendoor de overheidte sluitenovereenkoÍnst aanvaardingcreeertde viÍeiste concÍeteband tussenoverheiden buÍger'?8 Concreit betekentdit dat - net zoals bij de afdwingbaarheidvan de maatgevendis of een voldoendesamenhang 'gewone' schenkingstoezegging aande te veÍrichtenpÍestatieen omstandigheden tissende doorde schenker de cÍuciale zUdevan de begiftigdebestaat- bij de oveÍheidstoez€gging al dao loegezegde de overheid van de door Prestatie viaagis ofde uitvoering past beleid aanvaarde nietin het doorhaargwoeÍde- endooÍ de buÍger niet toezegging doenvande In termenvanverrijking:treedtdoorhetgestand verrijking\an de wede4arlij in? Duidelijk is dat hel begrip eenonteÍechte 'verrijking' daarbij wederom imnraterieelmoet \rorden opgevatlkomt h€t
HR 4 januÀÍi1963 '{J 1964 202_204 7ó. bals in de bekendeLardsm€eí'arreslen vagcÉ'm is. zkn wij nrelals hezwdr In hcl alge'reenran 77. Dar dit een beLRkkeliik uit de brkopvafling\an hel hewu.k orgaanwel cordcn alEelerdwal rÍ n(l gevneroc bcteid na.r. Vrt.-. D.A. L$ací. Aelcid,uvcrccnlnbr.n.dNs GÍ.nrn8en 1982. oevemeitSAu.D. l0 alsrned(ArkeÍnanvwijn o' . r' 4a 78. ln naÍrrcuheev;'houdinsenh(cÍr menIn h(r dlgem((í wernigmoei!Émel het durLlen va;.en ongchruikeljkt tegenpF.tàtieàls \old'endc aanleidingSevenJvnor hul en daL,llenrin Jc \erhnudinroveÍh
321
niet in strijd met het algemeenbelangdat de burgerdit voordeelverkrijgt?a voldoende causa.s Slechtsdanbestaat Een voorbeeldkan een en ander verhelderen.In het bekendeBijstandsl,aren toezeggingenaan de oÍde, gedaan rlwegede overcenkomst-arrestrr gemeenteRoosendaalaande Verenigingvoor Kinderbeschermingterzake\an een suppletie!'an de ÍijkssubsidievJor bepaaldevoogdiien.De vmag was of de gemeentedie toezeggingengestandmoest blijven doen. De Hoge Raad achtte een overcenkomstaanwezi8omdat de toezeggiígendoor de Vereniging waren aangenomenen 'haar grcnd vonden' in de door de Vercniging voogdijen.Daamandeedniet af: aanvaardeen nog te aanvaarden 'dar elerder
die tEsgingm
len
veQlichtingen lan de VeretiSing tegenwcí ( ) de
Maar de contractuelegebondenheidhad achterwegekunnenblÍven: 'indien de vercnisinsdooí genocmdetMsrtngen mnd€r Íedelïkc smnd au zijn be{$dceld
bestond ln dit speciflekegevalweíd - hoewelgeen'normale' tegenprestatie van de Verenigingjegensde gemeente- toch eenovêteenkomstllangenomen nu anderc een onterechteverrijking was ingetrcden.De rechtraardigingsgrond voor de gebondenleidlag al in het op zich nemenvan de \oogdij en het aaNaardenvan de toezeggingeh. Dezr uitspraakbevestigtzo op treffendewijz€ wat hier als theorie naaÍ tegenprestatie kan tot contractuel€ vorenwerdgebÍacht:eenongebruikelijke gebondenheidleiden, mits maar een samenhangbestaatmet de prestatie n de wederpartij (in casude gemeente).Die samenhangw€rd in casu\astgesield door te kijken naar de band tuss€npanijen en naar de tegenprestatie z!lf. Alvorens hieÍ naderecriteria uit te werken, moet nog eensexpliciet worden nageg.uu:\lat de grondslagis van de gebondenheidaan de toezegging.
'19 voor de loenasselijkheid zie mcn ook vln dê verÍijkingsgedachi! op ove.heidshandelen C.E. Langemeueakosnoíica over onge€chtvaudisd€ veítijking, ir.t Op de |rcnzên van konenr recht @eekí\tis-bundél),Deventeretc. 09691, p. ló2, die de vraag of de overh.id at nan n'Êt ve$iikr is door zich de belangenvan de bu.ser niet aan le trckken, kanttekêning h dat de rechilr niet zeldenop de sloelvan 80. Een adminktratiefrechielijke
het beÍuur p'aatszalmoeEnnemcnom ui11Êkunnenmakenwatin hetbêleidpaí Dil maafook dat van is hier rêen bezwaar.Enerzijdsii niet slechbhet overheidsbelang, AndeÍzudslist een werkelijkemarde paÍiculier betrokkenbij de juistÉbeslissinS. ginaleloctsingook in de rech$pr.àkvànde HogeRaadondervuuÍ.Zie voofalA Q C Tàk,nootbij HR 23 juni 1989,ÀB 1989,551 (GcNNieuweseinIl), in: ,48 rKla$td; Standaanluitspnkenbestuvnn.h' opniew, Seannoteed,Zwolle 199t, p 210 v 8 1 . HR 22 iêbÍuaÍi 1974.NJ 1975,381 ||l.nt. ARB (Roosendaal/KinderbescheÍning)
322
4.3 De toezeggingals overcenkottlst 4.3.1 De grondslagder Sebondenheid Zoal$rcedsgemeldis naarhuidiSrecht€enheikelevmagwelkedegrondslag moetzijn. Daarreedsduidelijkwerddat !"n de rcchtens bindendetoezegging het ook bij de toezegginggaatom het zoekenvall eenvoldoendesamenhang te beantwooris dezevraagvooronsbetrekkelukeeÍwoudig in de prestaties, denr die samenhangrvordt i[uners gezocht om de aanwezigheidvan een overeenkomstaannemelijkte kunnen maken. Dat de toezeggingsoms moet gebondenheid. vloeit dusvoortuil de conftactuele wordennagekomen, VerkeeÍd is dan ook de vÍaag of de loezeg9ingzelÍ al dan Íiet als een overeenkomstkan wordenbeschouwdide kwestieis slechtsof de (eventueel als eenper definitie uit te leggen)peÍ definitienog niet bindendetoez€gging s'z kan wordenbeschouwd Het feit dat eentoewèl bindendeoveÍeenkorÍIst z€ggingmet eenbepaaldeinhoudjegenseendeÍdeis gedaan,speeltdaarbij uiteÍaald een hoogstbelangrUkerol, maar heeft nooit doorslaggevende liggendecausa DaaÍtoemoet de achterde formeletoezegging betekenis.ss bij het ooÍdeelwordenbetrokken.Zo bezienis hetook weinigveÍhelderend s4 om \an 'de toezegging'als een aPaneÍechtsfiguurle spreken Of dezetot aaÍ eidinggeeft,is immersgeheelafhankelijkvande aanwerechtsge\olgen zigheidenerovereenkomst.ss als Het traditioneleargumentdat tegende duiding \an de toezegging juist geen tegenovereenkomstwordt ingebracht,is dat bij de toezeggingnu dogmagetrachtde contracts-constructie prestatie bestaat. Menheeftevenwel tisch te rcdden door een aanvaarding\an de toezeggingdoor de burger te
áls indiendc bezeggingop zichT.elf redencrên: 82 In le.menvaÍ formeelen substanlieêl
een reedsbindèndwordlbeschouM,is dalÍog slechlsee! lbrmelereden waamchler mocl schuilgaa!. subslanriële 81. Dn b l uk Ê oeduit HR I ru l i 1 q 8 2 , l o 8 j , 1 5 ,n n r' M! (Fnk ) qa!Íi rrde t' c^ts_ i,ilelrns vnntluprtsonen 4u blii\en een ^U cins vin i. onoernernei.larde snrnnrrij iwiarwerendeftcror washij de \raag olh,l hij thtging van dc bermkkenbchnreí in redelijiheidlol stuilinghadkuníet komcn(hetheirofeenart 26lid 4 WORza.k) De bezrgAirghad dus geenabsolutewàaÍde 84. I dezezin ook de PG Boek6 (Inv), p. 1434(MvA): de bezeggingis een'ongekleuÍiern die mrdt 8ebíuiktin gevallenvmrin onrekeÍis welkespecineke de, àlgemene zich voordoel,die eí echEr niet onde. één noetier moetbrengen ln Íechrs-nsuur en ptiwatrc.rr. no. l32 Dat de toezeggns rlezelfdezin De Kluiver Ond?rh1ndekn en Vnnken, wel uit eigenhooiilèbindl. menenStein,tool oÍder Palelsli/Sitta.d, Mededelinls inÍonatie- et onder?lekspli.hten.p l I I Voor dc ove$eidsloeegging o.c.. p. 808 e! dcz , clausing'buídel,o. . p. 106' in dezêlfdtzin schoonenberg, (dát uitgadlan wilsovereenstem85. Da1de oereggingmet hei klassickecontmctsbegrip rog niet d,t me! de toe2eg ming)moeilijkte duidenvall, is Már, maardal betek€nt gint sbch$ ikra,npachtig' ah overeenkonÍ kÁn duiden, zozls '\hn EÍp' Contn.t ak rcchtfietrekkíng, 1. 305 meett.
323
eisen, rraarm€eeen 'eenzijdige' overeenkomstzou ontstaansóMen k?n dan nog twisten o,r'erde vÍaag of de aaNaarding impliciet of expliciel moet zijn,87maar zekeÍ is dat de aangenomenloezeggingzo op grond \an oveÍeenkomstkan biÍrden. Net zoals dat bij de schenkinghet ge\al was, is deze constructie n aaNaaÍding van de toezeggingechter slechts ingegevendoor de wens een concrcteband met de toezeggerte scheppen.Dat de toezeggingeen velgunning te zullen veÍschaífenin het luchtledigeblijft zolang niet blijkt dat de burgerdie vergunningwenst,is evident.Uit dit voorbeeldblijkt tevensdat de constÍuctie van de aanvaarding\aak te gekunsteldis: het initiatiei tot het veÍkrïgen van de vergunningzal doo€aansuitgaan\an de bulger zelf zodat overbodig is de contractueleband nog eens expliciet bevestigdte willen zien.88Voor het vaststellenvan de wedeÍkerigesameÍilungtussende toege_ aan de zijde \an de begunstigdedie deze zegdepÍestatieen omstandigheden rccht\aardigen, is soms een expliciete aanraardingnodig, maar doorgaans volgt die sanenhangal uit andeÍeomstandigheden. De parallel tussen toezeggingen 'gewone' overeenkomstligt overigens nogal voor de hand. Eigen aanbeide figuÍen is dat een bepaaldhandelenit het woruitzicht wordt gesteld, zodat daaÍ\,?nnakomingkan aoÍden gevoÍderd.8'In de literatuur wordt dit ook in zovene erkend dat men meeft dat bij de toezlgging zoveelmogelijk aansluiting rnoet worden gezochtbt het Dat de toezeggingsoms z€lf een overeenkomstz3l overeenkomstenrecht.eo tbij echteroverhet hoofdgezien. da oplevercn,.Nordt daadwrvl/orpen? 4.3.2 De onrechtmatiSe is gezegddat in die gevallenwaaÍin eencausaopleveMet het bovenstaande rende wederkerige samenhangbestaat, de toezeggingiot overeenkomst wordt. Het is een cirkelredeneringom dan de onrechtmatigedaad nog als bestaat' bindendetoezegging mlanggeenrechtens grondslagte beschouwenr gedrag toezegger van de het onrechtmatige waarin is irÍuners onduideluk
n.nt.ARB(RoosendrÀl[(ind€fbescherm NJ 1915,381 1974, 86. ln HR22februari van de toeasgingenuiidrukkeukÀls faclor door de Hoge Rrad w€fd de &cc€ptátie in ztn noot, ahmêde- krithch - Menu' ,s genoemd.zie vooral Blocmbergen p.268, toezegging, gelolscn van doof de overheidSedane E7. Vsl. SchoomnberS,De privaarÊchtÊlijke r.c., p. 809. toe?€ggingcn, ac., p. 809. 88. Ziè ook Schoooenbeíg. 89. Over het belov€nd karakter van d€ lo€?€ggingook Schoonênberg,ClausinS-bundel'
90. AssetHatkanp u, no. l84i J.c.E. Àckermans-WÍr.Contmctznnzt de ow eid, diss. Nijmegen1989, Deventer1989, p. 105'10ói alsmedew Snijders,Aíikel nadeÍ bezi€n,i Bestuunechten 3.1.1.15 Nieuw B.w en de schakelbepalingen Nieuw BW . Zwolle 1988, D. 6 1. Zie voor een ult'rrctking Men|l, De toezÊ8qin| p 294 \.
324
p€rsoonis gelegen;dit ontstaatimmeÍseent met de de begunstigde -regens àin lende loezÊSlingetMaar dan is het ook overbodig schendingwn de dl te spreken. handelen om nog \an onzorgvuldig Dit neemtniet wegdat in de meestegeullen \rtarin door de Hog€Raad is aangenomen'de onrechtmatige gebondenheidaaneenoveÍheidstoezegging redendaarvoorliSt hjerin dat het De grondslag werd aangewezen.el als daad geenvoldoendegrond de toezeS8ing daaÍ gewllen betrcf waarin Sedane aante nemen,maarhet niet gestanddoen opleveÍdeom eencÍereenkomst was. wel onzorgvuldig vande toezegging toezeggingdoor eendaartoeonbevoegd waar de name het Dit is met Seval gevoeÍde past beleid ln dit ge\alstuitmenop in het orgaanis gedaanof niet dat het dan moeilijk is om de veÍeisteconcrete'dooÍ het alg€_ het gegeven te en begunstigde toezeg8er meenbelanggekleurde,relatietussenbevoegde te moeilijk in de literatuur tot nu toe in het Zo bijvooÍbeeld constÍlreren. de B&W van Het college Semeente duiden arrest Heesch/Reijs.B '"an eenvooÍsteltot grondÍuilaande gemeenteHeeschhad aanRei.jstoegezegd raadvoor te leggen.Ïben B&W dit op grondvan gewijziSdbeleidvervolvande door haar gensalsnogweigeÍdente doen,vorderdeReijsvergoeding en Hof rechtbank dan wanprestatie Anders \,an geledenschadeop Srond nvcreenkomsl nu aanwezig. achtrede HogeRaadg(en onrccnlooÍsleltol hcl utn eenorgun lan ccnrechtspersDn 'eencnkelcschfiilcl,lke toereggiry voor|c legBen ian hct orgàánlan de rcch$PerÍ$ndrt bcwegd làn ecndercenkonrsl Nanaann ( ) v$r dic rechtspe6oon nognieren vándic oveenkomsttc beslissên. is ('er hel nánsran (doè0 orrst6n" tó%g8ins vàn bcdoelde tot nakoming uil dcrcenkonst verbinteni!
lochverPlichtwastot schadevergoeding is echterdat de Semeente Essentieel Reijs handelenomdatB&W haddennagelaten op gÍond \,tn onzorgvuldiS bij gebreke wildenterugkomen; tijdig medete delendat zij vandetoezegging niet aan de het voorstel was het onrechtmatig Semeenle vandie mededelinS, raad voor te leggendat deze TeÍechtspreektde HogeRaadhier vàneen'€nkeletoez€gging': nu aande had kunnenleiden,wasimmeÍsuitgesloten tot eenovereenkomst orgaan beslissingsongemaakt dat het toezeggende wederpaÍij wasduidelijk a., p. 105: Clausing'bundel. 91. In dezellïezin, oD hel voetspoorvan SchooÍenberg, gedàan kotÍ op *ordt dal de toezegging hct nonenr 'Vanaf Menn-t).c.-n. 273-2'14: tot nakom'ngvàn individucelhepaalblrerechlsplichl dc overheidimne6 eenconcrete, J. rae/et!rnÈte ru{(n Dir neeÍrrnier$ts ddrdeprl{Ir\'/?Pt
325
bevoegdwas. Enige voldoende concrcte relatie tussen Reijs en het wel bevoegdeoryaankon zo niet wordenSeconstrueeld,qMaar aan onrechtnatig handelenstondde afwezigheidvan die r€latieuiteÉard niet in de weg. somstot delictueleaansprakesomstot contmctuele, Dat eentoezegging relatie,blijk ook in lijkheid leidt, afhanl€lijkvan de van de concreetheid particuliereverhoudingen. le5werd In het al aangehaalde AlbadaJelgersma een oveÍeenkomstaangenomennu de leveranci€rin casueen aan hem perhad ont\angen.In AlbadaJelSeÍsma soonlijkgerichtepatronaatsverklaring lle6 daarentegenhad de levenncieÍ in kwestie geen veÍkladng gekregen, maar had wel geleverdnadathet moedeÍbedrijfop groteschaalruchtbaarheid had gegevenaande overnameen aande daardoorte beweÍkstelligenverbetering van de fiÍranciëlepositievan de dochter.Het dan later nalatentijdig te doenindienvoor de moederduidelijkis gewordendat de mededelingen blijft leveren,is zondeÍmeer dochteÍgeenverhaalbiedt,zodatde leverancier Het algemeen belangspeehdaarbijSeenrolonÍechtmatig. daad' zich op het 'grensgebied contÍact/onrechlmatiSe Dat de toezegging soms een Íol dat de toezegging bevindt,tTis dan ook slechtsin zoverre.iuist speeltbij het oordeeldat een oveÍeenkoms!b€staat,somsbjj het oordeeldat maardat het steedséén n dezebronnenis die onzorgvuldigis gehandeld, gebondenheid doet intreden. de Daarbijwordt op de oveÍheidstoezegging. Thanswodt verderingegaan en aanvaaÍde beleidpast,nadefuitgehet criteriumof dezein het gevoerde ler bepalingvande elementen wcrktaandehandvandeeerderonderscheiden DooÍgaans wordtde vraagnaarde gebondenheid abnormale wederkerigheid. zo gesteldof de overheidbij de burgerhet vertÍouwen aan de toezegging heeft gewektda! de oezegginggestandzou wordengedaan.ln de hier voorgestane benaderingbehoeftop dat vertrouwenechcr niet te woden teruggerallen.
ov€rigensnraaklhet in onzc theotie niel uit ol woÍdt gestrokcnvar cen 'enkele toezcggingof var ccn bezeggingsec; h beidegevalle$is de vrag of ccn overeen' ioezcgging ceDprcbleemis va hetbepalenvancen komslbcstaat.Dat de onbevoegde toezeggcrcn wcdcípaÍtij.wofdl voldoendeconcrci! lcrhoudÍrg tussen(bevoegde) naderuilgcwcrktlrlia. 9 J, H R 13 s epllm bc1r 9 8 5 N , J 1 9 8 ? .9 8n .n (. C J H B. 9 ó . IIR 19 fehruari1988,N.I 1988,487 nt.nt. G. Vooreen verwanlrccentgeval,waarin behoorlijt werdtocgezegddat de crediteurcn xlgcmecndooÍ de moedemaatscluppij zoudenwoÍdcnbeha0deld,zie menHR l8 nov€tnbeí1994,NJ 1995,170 m.nt. Ma íNBM/Securicor). Zoah Mcnu, d..., p. 280 neent. Hu'jgcn,,..., p. 42 rcht bêpàlendvooÍ dc vralg 01 v.n .lc bezeg' oveÉentomslof oníecht atigedáadde grondslagis dc uaneaar.ling dan de erkele ging. Dit geefi echlcr onvoldoende àan dal ardere omstlndigheden vxn de veÍeisteconcielebandmoetenkunncnleiden. arnvuíding ot vaslsrelling
326
5. SAMENHANG IN PRES.TATIESBTJ DE O}ERIIEIDSIOEZTCGING
5.1 EÍpticiete wilsuiting en concÍetiseringalerrelatie overheid'buryer In he! vooÍafgaandeis het algem€enbelang\oorop gesteldbij de bepaliÍIg n welke oveÍheidstoezeggingals bindende overeenkomstmag wolden samenhang die in \oldoendewederkeÍige beschouvd.Slechlsdie loezegging dwz de begiftigde, vall de de zijde aan staatmet de omstandigheden oveÍeenpast, Ievert een toezeggingdie in het 3?voetdeen aaryaardebeleid komstop.'r Ha is thans zaak dezêbeide criteria van 'geloerd beleid' en 'aaÍrvaard beleid' nog \aat nadeÍuit te \}Erken Hoewelwat b€treftde StundslagwÍr de principieelgeenverschilbestaattussende aande toezegging gebondenheid íededeling, afkomstig van de overheiden lan e€n mede-burger,heeft de status \"n eeÍstgenoemdewel invloed op de wijze waarop de samenhang wordt vastgesteid. De overheidsstatusdooÉrekt iedere rechtsverhouding waarbij de overheidis betrokken" 5.1.1 De toezeggin|als trelovereogenbeleidsmatigewilsre*larinS Bssentieelvoor de toezeggingis dat dezedient te passenin het door de overheid in het algemeenbelanggeloerdebeleid De in het kadervan dat beleid aande uitvoeeisen,zodatdezemeewerken aande privatJpersoongestelde ling van dat beleid, levercneen wederkerigesamenhangop Zo zal iemand wenstte veÍktljgenmoeÍenvoldoenaan de in diJeen bouwvergunning besluitengestelcle uÍge!"dÀrdigde en in dooÍ de gemeente besremmingsplan bestondweliswaar bijstandsovereenkomst eisen. In hef eerder aangehaalde ran de Verenigingvoor Kinderbescherming' seen sewonetelenprestatie -maar omdal nietzonderredelijkegrondbevoordeeld óch terd de Vereniging op zich voogdij d€ zij tegerpverde door de oveÍheidtoegezegdeÊuppletie het om bedrag nam.-ln dit ge l dieÍde het verkrijgen }"n het toegezegde door de gemóenteterzake\an die loogdij gewensiebeleid uit te voeren Dan subsidie is gebonáenheidredelijk, ook al omdatde VereniSingde toegezêgde
Dat in geval vàn een toezeggingde tsgenPrestatieqn dë burgeÍ niet in vederkerig vertanistaat met tret ooor à; oveÍheid iÍ hel vooruitzichl geslÊlde,zoals Menu d c ' n. 9 10 en 102meeíl, kan dus niet Pordenaanvaàrd dcel wPNfi OlerheidspÍivurrechr'chetsvdneenalgemecn 99. Vsl. A.R Eloemhersen. kÍrj gen' i nkl euri ns ( ls q2) ,p. 955i H e l p rrv a rK h t z a l d i tw i i h e e nbri rnndere n 0 _74 vernou' de ondeÍlrÍ8e omtrcnt dkcusie i( ln Je wanneerde overherdÍe.hc\ub'
32'l
(en daarmee de medewerking aan d€ uitvoering n het beleid van de gemeente)uitdrukkelijk had aanvaard-rm Opgemerktmoet nu wolden dat de vereistewederkerigesamenlang in beginsel mag worden aangenomenindien de overheid een beleidsmatige is nl. dat slechtsbeslissingen doet.Eigenaanhet overheidsbeleid toezegging prccedureswaarin het \astgelegd€ genomen binnen wettelljk worden kunnen de belangen \an de bij e€nte sluiten algemeenbelangwordt afgewogentegen overeenkomstof te gevenb€schikkingbetrokkenen.Dit heeft zijn weeÍslag dez€wodt bij uitstek gekenmerktdoor het feit op de overheidstoezegging: zoryl'llldige afwegingvan de betrokkenbelaneerct na een zij normaliter dat Dit betekentdat eenprivatePersoondie met de gen is totstandgekomen.lol toez€ggingvan e€n overheidsoÍgaanwordt Seconfronteerd,in beginselniet behoeftte betwijf€len dat de toezeggiÍlgook overcenstemtmet de weÍN \an Vande seriositeitvande wil blijkt daninnnersexpliciet.lol dat orgaan.lm ontDit heeftals consequentiedat waareenzoÍgvuldigebelangenafweging er mag de buÍger somsook njetbestaatln begins€l breekt,de gebondenheid van uitgaan dat het bevoegdeoverheidsorgaanin staat is de atweging op zorgvuldigewjze te Ínaken. Somszal de afwegingechterin het geheelniet Ook denkbaaris dat de overof niet door het be\oegdeorgaangeschieden. die haartot eenandere heefidoorgevoerd heidinmiddelseenbeleidswijziging wordteeÍst situatieste behandelen, afwegingvoeÍt.Alvorensdezebijzondere ingegaan op deeisdathetbeleidook doordewederpaÍijmoelzijn aanvaard
onàerhannelen en Dtiwatfttht. no l33 v zicl ii de toezcggingeen die in bcginselbindt.maaÍwaarvan 'inrnrieveíklaÍingomtrenteenbepaaldhàndelen', íedenen' De grondsltsvoor dii kÀr wrdên aÍsarekenom goede,zwaatwesende, daad. gebondcnheid ligt voor hemin de onruchtrnàti8e vanolcrheiden buÍgeÍaancigcnvoorrflaandhan_ 10t. Vql. M. Schel€na,Gebondenlreid preadvicsvAR 1975, i Gls.hrlfun van de t+rcni[iryl dclcn (Rechrsvcrwcrking), voot Ádnihtratlëf RechtLXXIV (1975),p. 37, dic zrgt dàt de overheidPaseêni,oe_ zêgginfdoet indienzij hccli bêzien qelkc Puntenvoof cn welkepuntentcgcr' de 1993,NJ 1994, 113 toezrggingpleirrn. Vgl. voorlstz,rr'an. v HR 17 sePtenrbcr m.nt. PAS(CeíÍibc/Ha9, als redeHR 13 decelr)bef1989,,4R 1990,184 (Aanslag van het vedrouwcnàÍhankeliikwas vàn ïm' ,dvocàat)waaÍ dc gcrechlvaadisdheid dc indrukhebbenkunnenwekkendai ee'r die bij de hchslingplichtige shndigheden gevolgde vastegedragsliin beÍustopcenbettrsèstandPunthe|alinS door.le fnspecteur (cuN. JMs). 102.Somnrigcauteursziende locaggingdanook teíechtrls 'wilsverklaÍnB. Zie voof de in die zin ch.PA. Gepp.Àtr,Fiscak rcchttrinlins, diss Leiden 'liscale;toezegging 1965,Anrstefdamtl965l, Í,. 38. die in hèt reriohr zÍtl op bitrdinshcr veÍschilzier Bedàchtnroetsel wordendai in onzelieorie dc aan' tussèninliclting cÍ to€zêggitg. vornt voor her wilslerkllriÍg slechLc eenomsbndiSheid wezisheidvan;en (explicicte)
t00.De Klrlitcí
Contrc.tennet de ovefteil, in het hizonler in de hou\|' 103. Vgl. A.R. Bloemberyan, p. 17, dic Íneentdateenadlaardingheelsncl ragmrden àan eic.l 1976, lDeventer wordenhelmchlbij het duidenvan genomen.Vgl. echteÍIi. 18: voorzichtigheid 'noel ah !oe488'ngen van de ovc.heid vaí de kant npdcdelingeí àllerlei
328
5.1.2 Aanwa ing van het @erheidsbeleíd;de toezeggingi4 concreto geldt dat Als tweedeeis voor de afdwingbaaÍheid n de or'erheidstoezegging woÍden zijn Zou iÍnmers slechts de wederpartij dient te aanlaard. dezedoor gevoerde beleid volstaanmet de eis dat de toezêggingin het dooÍ de oveÍheid in het algemeên moet passen,dan zou van iederedoor e€n overheidsoÍgaan gedaneuitspraak nakomingkunnen \rorden gerordeÍd. De overheidprodurichtlUnen,ciÍculaires,beleidsrcgels, ceertjaarlijla een grote hoeveelheid toelichtingenop wetsontwerpenetc. en individueleambtenareÍldoenvele uit_ latingen,die cchterallemaalte algemeenzijn om als biÍldendte kunnen woÍdenbeschouud.De algemeneverhoudingoverheid-burgerzal zich moeten concretiser€ntot een specifieketoezeggingjegenseen of meer bepaalde is watjegenswie moetwordenafgedwongen. burgers,zodatbepaalbaar toezeggingen kan De geringebindendekrachtvaÍ dergelUkealgemene men daaruit verklaren dat de overheidniet in staat is de in casu spelende juist af te wegenzolangnog slechtsspÍakeis \an abstracte categobelangen is in van de betrokken belangen rieënindividuen.EenmÍgvuldigeafweging voordae immersalleenmoge)ijkindiendaarbijhetspecifieke, het algemeen belangwordt betrckken.Niet gezegdkan dan wordendat burgergeldende, wilsuitingvooÍligt.rM serieuze eenvoldoende geïllustreerd aan de hand \zn een gevalwaarin ene Van Dit kan worden hoewelhaareerderde tot zomerhuisje, Hootr eenkippehokhadomgebouwd vergunningdaaÍoe door de Semeentewas geweiSerdwegensstrUd met het dat de veÍEnigejaren na de bouw eislede gemeente besteÍmingsplan.ros zich toen oP een gemaakt. Van Hoof beliep bouw oÍuedaanzou worden omgebouude tot zomerhuisje alle klandestien krantebericht dat d€ gemeente DatvolgensdeHogeRaadeenderyelijkbericht kippehokken zoulegaliseren. afkomstigstuk) (dat overigenswasgebaseerd op een \,ande gemeenteraad zou kunnen gerechtlaaÍdigd vertrouwen, geenaanleidingkan gwen tot een vande gedane uit de te gÍotealgemeenheid worlen gezienals voortvloeiend Daarmeekondenin casude wedezijdsebelangenniet afg€womededeling. gen zijn. Uiteraardis niet uitgeslotendat dit in anderegevallenvan een wel het ge\alis. m€dedeling algemene Met het cÍiteriumof tussenoveÍheiden privatepersooneen voldoende die is geÍichtop het door hen beidenbehaÍigen concreterelatieis ontstaao van het algem€enbelang, heeft dat algemeenbelang een centrale plaats zou leidentot een is dat indienuitvoeringvan de toezegging consequentie gerichtheid oPeer speciliekesituatieof t04. DoorgaanswoÍdthel feil vande onvoldoende
voorhetachterwe.cedsah voldoetderedenbeschouwd de niel-peBooÍsgebondetheid 10 ! en 10ó v., Dc roeze$irg, Zie bijv. Menu, váÍ een overeenkomst. blijven Í' se in zijn nooi onderHR 27 i"Íuari 1978,N/ 1978.6U (\àn alsmedeM. Scheltema
105 . HR 27 ianuari1978,NJ 1978,617 D.nt. MS (VanHoofi7Màrkelo)-
329
handelenin strijd met dat algemeenbelang, geen overeenkomstaaÍrwezig gedaneof niet meerin het beleidpassen is.rft In ger,alvan eenonb€voegd de toezeggingis dit per definitie het geval; nakomingis dan ook onmoge_ lijk ,o? Dat de overheideen grote vrijheid heeft om in het algemeelbelangaf te wijken \an een eerdergevoerdbeleid, kan wordengeillustreerdaande hand In casuwasde vraagof de gemeenvan het arrestPlein 1944/Nijmegen.l03 paÍkeergelegenheid te creërennabij een winkelcentrurn. was om te verplicht en een op grcnd het besteÍnmingsplan or',eÍeenkomstig In plaats van dit daa an genomenbesluit van 30 oktober 1985- te doeÍI,werd echterbesloten om de omgevingwn het winkelcentrumvoor alle Íijverkeer af te sluiten De Hoge Rmd overwoog: die eenbcsluitals daten 30 okt. bet@eldal hel eet Senreerte 'dat w. der hel onderdeel 1985heeft senonen,niet lrljÍel kortetijd latcr ctn daanat atwijkend,wor belanShebbetden ongunstiscrbeíuit le nemenlouter omdathaat itzichten zijn gwÍrgd, \Mt dat het nenen qÍ zult een afvijlend bcsluit enkel8@rloofd is iídièn
[email protected] eet obj@ti€verehlvaardiSitgs grond. alihansSede grondbessar,het eet eis stelrdic de belcidsvrrjheidvanSenoenteíle er benerktcn die dunook niet alsjuis! kan $.$.denaanwrd .
is dit niet anderc.Dit Íoept dan wel de Voor de onbevoegdgedanetoezegSing \an de privatepersoon vraagop hoehet is gesteldmet de rcchtsbescherming die 'vertroulvt' op de to€zegging,rnaardie vervolgenswordt geconfronteeld met eentot nakomingonwilligeoveÍheid.Dat dezeburgerpraktischgezien biedtalsthans- zij helnjetop grond\an eentoBtanddezelfde bescheÍming gekomenovereenkoÍnstmaaÍ vanwegeeen onrechtmatighaMelen - zal in het navolgende blijken. 5. 2 Onberoegdetoezeqgingen beleidst|liiziSinq 5,2.1 Inleiding doetzich met name vande veÍbindendheid der toez€gging De problematiek gevoelenwaar de overheidachterafterugkomtop een gedanebelofte in vervan de 10ó. Dit uilgangspunt blijkl ool( in de Íechbpraak.Zic olcr .lè heleidsvÍUheid ovefheidna tc noemenarrest,alsDedeHR 27 juni 1986.NJ 1987,?26 m.nl MS (TolkènrÁrievcn). Zie Meí$, De toeugqing.p. ll9 en l3l: E€n veruordelinglol wil' in, Àcht de burgerliikcrcchlÊrdoorgaans nakomjns,tesende 'democratische onwenseliiken in írÍd met het àlge een belans. volscnsMenu, p. ó7, beperklhet in de adminislralievercchilpÍaàkde beleidsvrijhei.tin lret verlfouwensbeginsel algcmcenevenmrn. werking'van de nako107. Nicl sêspfokenbehoelidus t! mÍden vàn een 'verlammendc mÍUsvoÍdering bÍ ovëreenkomst,aals D. Drooglêeveí Fotuiií, Dient rle wtSever rcgetent! geten n.b.t. overcer!
330
band met de wi.jzigingvan haaÍ beleid of l,aar spÍakeis van eentoezegging door eendaartoeniet bevoegd oÍgaan.roDuidelijk is dat in beidege\allen waaromeendoorde oveÍheidgedaneendoorde wederpartij de argumentatie aangenomenloezeggingbindt niet langeÍ opgaat. van een zorgvuldige afwegingdoor het bevoegde oÍgaan,noch van een in h€t beleidpassende loezeggi[gis sprake.Een voldoendeconcreler€latie,ingekleurddooÍ het zo nie!.r0 door beidepartijenaanvaade beleid,ontstaat De beidehier onderscheiden door de overheidaan!e vo€r€nrecht\?atdigingsgÍonden vooÍ niet-gebondenheid lopen overigensnaadloosin elkaar van he! handelendeorgaanzal immeÍs alleen over. De onbevoegdheid prestatie is indiende toegezegde niet in wereenstemming \4oÍdeningeroepen beleid.Dit betekentdat eenconcreterelatieevenminkan met het gevoerde wordenbereiktdooÍ eenberoepte doenop de schijnvan vertegenwoordigingsbevoegdheid. Denkbaaris de redeneÍingdat in dat geval wel een voldoende concreterelatiebestaat,indiende schijnis terugte voeÍenop het wel bevoegde orgaan,rrrmaar probleembluft dan toch dat nakomingvan belang.rL'? de loez€gging zoustrijdenmet het algemeen daadalt grcndtlag 5.2.2 De onrechmause Dat het algemeenbelangin de weg staataande nakohli g van eenonbevoegd gedaneof niet (meer)in hetbeleidpassende belekentniet dat de toezrgging, kan verktijgen.LrrDe hier verdedigde wederpartijgeen schadevergoeding 109. DanÍnaaslkln nog wordetrgedachiaan de tocaggingin strijd net de wei. Zie dnar d$ Mèn!, De íoe?e99in8, F. l4l !. Onresinzicnsbesbattussendea cn dc loczeg_ ging dooree! niet bevoegd orgaangeenprincinieelveachil: in bcidcgevallenon66at geen voldoendeconcreterelal'e o't een oveÍeenkonslàan te nemen:nakonxng vo rd e r c n is onÍ nog€li j V k .rl . H R 2 5 j a n u a ri1 9 8 5 ,N J 1 985,559nr.nt.P s (P rtel s voof de burger kíSílaÍd). De maiewárr dc tcgenwcÍllijkheidlan de loezegging kenbÀaris, speeltD.i. een rol bij.le rnatewaarinon,tcbtmntigis gcha deld. Zie daadoeIIR 2l juri 1991,NJ 1991,709 (CaÍjbbean/ArubÀ). gedaneloezegging niet nld lEi bevoegdc orgaanjbij de beleidswijzi_ ll0. Bij de onbevoegd ging nict omdalde onLstane relatiedan ziel oÍ' hel lcrlccrde. thansverlalen,beleid. Ít het doo.gaÀns 1I I . Dit verkláandánook Ma.om do scvàllenvanschÍn va! bcvocgdheid woídengeplaaisi.Aldus le.tegenwoordigingscchl, lrr in het ÍechtshandeliÍgenrecht h zijn nool ondeÍ IIR 27 tovember1992,NJ 1993,247 biiv. P. van Schilfgaarde (Felix/Àruba).Terechttritisch dÀaroverH.J. de KluivcÍ, Veíegenvooldignucn 'appaÍentauthoriry: ecn nieuweii!se?,tvP.ryt6l 16 (1993)p- 925 v vcrschilmcldc schjn vanvertegenreordisingsbevoeSdheid 112. HieÍ ligt duseenessenliecl in verhoudinseÍtussenhurgers,waarhet álgeDccnbelangniel in de wegslad un he1 concreierelatienct de pseudopritciparl. wii zicÍ bij de crcërcnvan eeí voldoende Ditvoering dcr ove,heidsloezegging een p&Àllellrer de zg. onmiddellijkonntogel,jke dMling bii !eÍbi.te.isschep oveÍeenlonst',waaroverJ.H.A. Lokír, De wederzijdse ÀM?' 1971,p.242 r Dendeovereenko'nster, dat van het procesechlaliik systeenvan Échtsbescherming, I13. Hier wo t gcábstráheeÍd veg noet wordenCevor meebÍegt dal nakoningvaàkvia de adninislraliefrechlelijke ook bij de burserlijrerechterkán wordenlerkregen derd.terwijl schÀdelergoeditg
331
vergaandebeleidsvÍljheidvindt haarpendantin de eis dat zij op eenzory!'uldige wijze moet [oÍden uitgeoefenden dat dus ondeÍ omstandighedenwel degelijk eendelictueleaansprakelijkleidkan ontstaan,nl. daarwaat de oveÍheid zich onvoldoendede belangen n betrokkenenaantrckt. De grondslag \an deu aansprakelijkheidmoet onzes iMiens worden gezochtin eenonÍechtmatigedaad,gelegenin het niet betalen(of aanbieden) wn schadeveqoeding.Zoals bekend is dezeconstructie, afkomstig van J. Drion,rrabekritiseerdop de grond dat zij gekunsteldzou zrjnrls Ïèn onin ge\al door burye$ schadewordt rechte:het betalenvan schadevergoeding geledenals gevolgvan eenbepaaldbeleid, behooÍtevenzeeÍtot de overheidstaak als het voerenlán dat beleid zèlf. De onÍechmatigedaadligt nl. niet in het niet betalen \?lrr op grond van alie onrcchtmatiSedaad verschuldigde schadeve€oeding,maaÍ in het niet betalen van schadevergoeding,die in het licht n de sorviesoop grcnd wn een zorgvuldigoverheidsbeleid, algemenebeginselen n behoorlijk bestuuÍ,verschuldigdis De term geeftdit goedweer."" 'bestuurscompensatie' ook dienenom art 6i168BW\aneen OnzesiMienskandezeconstructie grondslagte vooÍzien.Bepaaldis dat in gevalvaneen 'op grondvan zwaaÍniettoete kernenverbod,nogaltijd een belangen' maatschappelijke wegende veÍplicht. De tot schadevergoeding bestaan die onÍechtmatigedaad kan met zit hemookhier in hetniettegelijkertijd debeleidswijonzbrgvuldigheid ziging aanbieden\an een adequatevergoeding.lndien die schadevergoeding íechilpraakwordl hier niel veíder in de admi.istralieve Op dc overheidsbezcgging Zie daarce bÍv. Mentr.De toe?E||ing,p 5 !. ingegaan. ovcr de onÍechtmrtisedaad, I1 4 . Een nicuwekoers jn 's lloogen RradsjurisPrudêntie l,rruneLle 1968, p 54 v , vodal D/io,, Devenlcr vn J. in: ootstt. 1947, |eÍcht@n ni0t hcleid of in D. 85: 'Het veÍrichtenvan de handelingis onbetrmelijk,indien 'l)en niet_vefgoeden lan handeling en vcrSoedeni het complcx schade tc itaark de evenluele dor schadeis dan de inhoudvan dc zorsvuldisheidsnoan g, HetÍait occoryli, Í, 133 en E A Wilbers.DicntàÍtikel |l5. Zie biiv. NieskensisplrordÍt bii 6.3.l.5b NBW veÍvingenle wordendooÍ een mogelijkhcidvan sohadcverSoeding moetdáárom !êrechNlardi{dc,laÀd?,wPrvR5ó19_5Á81 11984)p 2J: tle Semecnlc hlLft helaald Dit.'8uhealcn,rmdat zij gccnschaJe\er8^edtn! ichaocwrgoe,ting mentvordl doorDrioÍ explicietse'oend en verworyeni' zijn nootbij HR 19december 1952.NJ 1953,ó42 (\6orsteSroom vll),,4,'42 (1952'1953) n. 99. C.J-II Bruneveneens í R l 8 i l n u a ril s 9 l . trJ 1 992,ó38(Letrerj ' s| !aL) nerI iik rr n z iinnu o r.n d e H r. t'tnleiÉn, uon,lcr,lcnalm DÍion ovcn8cnit€ noemen. ae cón'rrucue-Drion verplichiÊnde, daad (mah tot scladcvcrgoeding l16 De coÍ'srructievàn de rechtmatigè, wa( In llí. 5.1.2 lid 2 OM) Ln .lt van Bíeg\Ern.De áÍe'ten vàn dt hijv. neergclegd Husc Raadvan lo maàrt1943en l8 lcbruarila4a rn herlÈcrrrukvin LlsrnrechlmulF dal weliswaàÍonfechi' qe drad, oonpr. 1952,;n: WV, dl. I, P. 339 v, inhoudende ecn r€chtvaardings_ van schadclergoeding maàídal het aanbieden ;!iig is gehandel.l die dc unr.chr arilhrrJ wc8ncemr.wodtn \crqntPen Beidc lercn rmnà |( ÊehrnJclJJurr de overhcdnu zii Tichd( ;i'krnn;"ol.'en dar wel ,leÈelttknnEchtmanË \rordi n'et niet heeit&ngetÍokkenDie onÍechnnaiigheid helargen!àn de benadecldè het ni€t a.ÍbicdcÍ lí ideel van) w{E;noner door\eÍ Àattt'iedenvrn schàdevergoediDs: handeling. de orirechtmatige
332
op 8Íond \an aÍt. niet wordt aangeboden,l(an eenandereschadevergoeding 6: 162ve$chuldigdzijn.r17 Deze aÍgmentatie gaat slechts op in gelul \ran een handelen in het algemeenbelang.Slechtsde overheidof andercinstantiedie de publieketaak behartigt, is irnrnersgeiechtigdom het algemeenbelang teÍl koste lan het individuele te laten gaan, zodat alleen in de verhouding overheid-burger behoeftebestaataan de hier geschetstehybride figuur. Waarslechtsparticulierc belangenspelen,gaatde redeneÍingniet langeÍ op en kan slechts'echt' tot aansprakelijkteid leiden.'riDe wijziging n de offechtÍnatighanadelen ierm 'algemeen belang'in het ooNpronkelijkontweÍplan art. 6:168BW in 'zwaaÍwegendemaatschappelijkebelangen'kan dan ook niet worden aanraard.rl'o 5.2.3 Nadercc te a DuidelÍk is dar niet iedereafwijking van een niet in het beleidpassende onbevoegdgedanetoezeggingaanleidinggeeft tot een verplichting de daarmee veroorzaakteschadete vergoeden,Indien een wethoudereconomische zal bouwen, \oor 300.000,-aansportvelden zakentoezegtdat de gemeente gemeenteÍaad zonde! schadevergoeis dat zo absurddat de terzakebevoegde ding te betalen\an de toezeggingrnagafwijken. Een onrechtmatighandelen dient zich hier niet aannu de uitspraak\an de wethouderin het maatschappeniet heeftte geldenals gedmgingvan lijk verkeeronderdezeomstandigheden het wel beroegde orgaan.lf Wanneerafwijking van een onbevoegdeoezegging zord€r schadeveris, is door de Hoge Raadtreffend goedingte betalendan wel onaarNaardbaar
beslaan door niet t17 De weigever,PG Boek6, p. 670 (Hand.ID laatveelonduidelijkhèid aan te lever welke constíuctièÀan art. 6:168 Èn grondíàg ligt. Schoordijk,Itcr in; van de consttuciie'BregsiÉin algemeen Eeàeek,p- 378 \. ziet er eenaanvaarding zUdal voor rethtmatise daad.Toêgegêven wilbes, a.., bepleiteenschadeversoedins (brechr)eenverbodmoselljkblijli, nl. !0t het achilNes€ lateÍ in de constÍuctie-Drion schadêve,aoe.lins E betrt.n. Dezemogelijkheidkan nen pÍinde í^ detiís zondêr 'n zij het dal zij prattischgezienop helzelfdeneerkomtals wàaÍoe cipieelaan%arden, aÍ. ó:168BW voeÍ. I 18 . Aldus tDrèchtWG. Huijgen,De situeringvanàn. 6.3.1.5bin h.t burgcÍlÍl rccht,in: ou4 en nieuy Í= B\t't-!.llntJaarboek19881,l€ideÍ 1988en dez.,Aanspratelijkheid vaí de overheid,ad., p. 142.Vgl. helgeen,rrym, g 4.3.2 !.a.v. AlbadaJelgenma t l9. vsl- PG Boek6, p. ó71-overigensweÍd in HR 3 april l9E?, N.I 1987,703 m nl G (Van c.sicl/Vàn den Heuvel)ÀÍ. 6:168 àtuiciperend in eën paíiculiere ioegepÀst veÍhouding-Daarcverook krnisch Huijgen,t.a.p- zi'e o\ët de Sro.dslagvan de naderLubach,o.c., p- 234 v shadevergoediígsplicht criieriumis aftolnstiguit HR 6 april 19?9,1VJ1980,34 m nt. CJÊB Dit bêslissend aKleuteBchool Bàbbel).
333
Of de onjuistevoorstel_ in het ticht zijn gesteldin het arrestFelix/Aruba-''z' ling ten aanzienvan de bevoegdheidvoor rekeningblijft van de overheid, is waarbij aflankeliik \an tal \"n omstandigheden, 'niet all@n rc denkenm ho1gevaldarde o,rjuisteverondeÍstellingis Sewekld@. ccn gedrastng van hct wel bevoegdeworheidsorgan, mar oot aanfàclorenals: de positie die de handclende lunctionarisbimcn dc organisatiean dc {ryerheidinneemten dicro scdràginget.de omstaÍdi!heid dat dio oígàniMlieen/of de verdelingm dc bwgdhedèn der de v€.sohillendeor8ínen van de derheid, als gevolSut onduidelrjkheid,on@erzichlelijkheidol ottegmkelijkheid m de desbcíet]ènderegelingen.loor buiteslaandorsondoorzichliSzijn, alsDedeeveíuele mlatigheid aan de zijde En de Nerheid om dc derdetidiS op de onbwcgdheid uÍ dc functionàris opmerkzaamro dal€n .
e€nrcl spelenbij de vraag datdezeonNtandigheden Uitdrukkelijkzij gezegd aan te biedenafwijking \an de gedanetoezegof zonder schadevergoeding kan in di! soortgevallengeen ging mogelijkis. Zoalsal eerderuiteengezet, zou doorkruisen gevorderd, dit het overheidsbeleid omdat nakomingworden orgaanis opgeis danook ofde schijndoorhet welbevo€gde Niet essentieel wekt (zodatvan schijn l'an vertegenwooÍdigingspÍakeis op de voet van aÍ. 3:61lid 2 BW),'" zoalsde HogeRaadook terechtstelt.r?3 Wanneerbijvoorbeeldde zojuist genoemdewethoudereen parliculier naaÍeenancler (onbevoegd) toezegtdat hij zijn veÍfwinkelmagverplaatsen pand, en de gemeenteweigert vervolgensefrectueringvan dezetoezegging, dan bestaataansprakelijkteidop gÍond van onrechtmatigedaad indien niet van de toezeggingschadevergoeding tegelijkertijdmet het niet-nakomen \tn Enig loedoen de wel bevoegdewethoudel\an wordt aangeboden.Lz4 ruimlelUkeoÍdeningbehoeftzo niel le wordengefingeerd Herhaald zij dat de onbevoegdegedanetoezeggingvanuit het standpunt vande overheidimpliwederpartijeenbeleidswijziSing van de begunstigde \,an gedane toezeggingkall in het algemeen een bevoegd ceert. Maar ook wordt betaaldof mils maar schadevergoeding belangwordenafgeweken, ceno bevocsde E e nàndeÍgeval van l 2 l . H R2?nov enr b e r1 9 9 2 ,N .I1 9 9 3 ,2 8 7 m| l t.PvS HR 13 tèbruaril98l. ,VJ 1981,456 nt. toezcgsinsbêrrefthet rrpm behandelde cJHB (Heesch/Rcijs). 122. Dic indÍuk wodt gcwcktdoor Meru, De toezelLihg,p l15 v. Zijn opmefking,p in het kadervan de moeten$oÍden toegepasl 139,dat dezeliilcioerekeningslàctoren vande loezÉgging onrechhaligis als in het kadervande vra g oi vnag oi schênding nako'Dingkan wo cn áfred\'onsen,kan niel ah iuist v()rdenaanvaaÍd en ïit^atrccht, p 92l wijsl er teÍeclt op da1l'tlix/Arubr 123. De Kl\tiuq, OnneÀandelen er mct víagenvan verlcgen_ daadsfechl moel mrdeÍ gèplaai.sl in hèt onrechtmatigc woordisinsbeÍekkel{k weinisvàn doenheeff Uvdchaàg): Welis' 124. Zie Hof Den Bosch9 novembcr1992.NJ 1993.311(Roosendaali eenoderwerp, dàt niêt recltrtreeksto(de eage!porie' waarbetmlïendezcuitlàtirrgen feuillevan dc wetloudervatrccoÍomischezaken,maaÍ1otdie van dc wethoudervan ruimiÉlijkcoídèningbehooí.je,doch het hof is (...) van oordeel,dlt het onderwep gevalzo'nnauwesauenlargvcrioonde. datde wedeÍpàÍijdie caarmeiin herconcrete te ziin gedaan Dochl beschouveÍals namensde gemeenle uitlatingen
334
Hoewelde vraag of daadwerkelijkeen schadeveÍgoeding aangeboden.rn wn het gevalzal kunnenworden vereistis, slechtsin de omstandigheden gezegd worden datde wijzigingvanbeleidmoet bepaald,kanin hetalgemeen zijn omgevenmet procedurelewaarborgenen ook op oveÍigewijze de nie! onevênredig magschaden.''?6 betrokkenbelangen
6. TEN sLoT,TE tot tweeërlei ln het voorafgaandeis veÍdedigddat de overheidstoezegging en dus geven. overcenkomst kan Zt is slechts rechtsgevolgaar eiding samenindienis voldaanaande eis lan eenin de wederk€rige afdwingbaar Daartoebleek de bevoegdgedane hang liggenderechl\aaÍdigingsgrond. zodat toezegging eenvoldoendeconcÍeterelatiete moetenbewerlctelljgen, Was bLrrger kon worden van het beleid dooÍ de lan aa aarding Sesproken. een teÍuggevalleD op dan kon slechtsworden die Íelatieniet te construeren, passen in te daad.Aldusbleekook detoezrgging vorderinguit onrechtmatige gebondenheid. in onzetheorieinzakecontractuele
wàrrin de vorderingtol nakontinguilgesloten uit-sprÀken 125.Vgl. ile reeksván rechterlijke
mogelijk:zie (dcclsÀl eerdersenoemd)HR 25 w;s, doch die iot schadeversoedins (t'atehti sitta ), IIR 2 iuÍi 1989 NJ 1989' m.n1. PAs 1985. x./ 1985, 559 iànuaÍi HR 23 juni 1990,NJ 1990,441 (Kennis/Budel) ?16 nr.nl.MS (Plein1944/Nijmegen), en HR 19 fcbruàÍi 1993.AR 1993,305 ti.nt. FHvdll (Aruba/Tria9.In het laatste in arreslspreeklde HoseRradber trctrendvan de in beginsclàan(ret heleidsoígaan casu)ioekoneÍdevrijheid om eer Setoze! beleidte wijzigen:die vrijheid brengt ;m?a niel nee dalschadeveroornakidoorhe1n,e(nako lt wordenvergoed(cun. JMs) niet mu behoeven liike toezegging waárit het is HR 27 juni 1986.N.I 1987,?26 m.n1.MS (TolkenLlricveÍ), t26. Maàtgevend arief dooreenreedsecnaantaljarcn wasgeschonden zorgvulÍligheidsbeginscl -EeldeÍd op korÍelermijn tc lerlágen zonzorderoverleg'Dlotseling vooÍ toltwerkzaamheden m! de berokten vastetolket áanle trckken der zich op enigerleiwlire de belàngen en aí Zie bív. ook HR l8 januaÍi 1991,fiJ 1992,ó38 n.n!. CJHB (LeíïeÍs/Siaa0 3:4 lid 2 AWB.
335
