De Drijehornickels jaargang 3, nummer 4 - december 1994
H e e m k u n d e k r• i n 8 N u e n e n
NUENEN. Secretariat Nederwetten-Gerwen NUENEN
N.Br.
Inlegvel behorende bij nr.4, jrg.3, dec. 1994 van de Dr i j ehornickels . Aanvullende mededelingen van het bestuur. (zie agenda jaarvergadering) . In verband met het opgaan van de Monumenten vereniging in de Heemkundekring acht het bestuur het wenselijk een bestuurslid van de vroegere Monumenten vereniging op te nemen in het bestuur van de Heemkundekring. In goed overleg met -en met volledige instemming vanbetrokkenen, stelt Tjeu Hermans zijn functie als bestuurslid en secretaris ter beschikking en stelt het bestuur voor de heer Maurice Leltz , secretaris van de voormalige Monumenten vereniging, te benoemen tot secretaris van de Heemkundekring. Tjeu Hermans zal als mederedacteur en als contactpersoon van de Drij ehornickels de bestuur svergaderingen blijven bijwonen.
-58-
V
Inhoud
Berichten en inededelingen Mededelingen van de redactie
59
Bestuursmededelingen - uitnodiging voor de jaarvergadering - jaarverslag over het verenigingsjaar 1994 - nieuwe leden
60 61 62
Verslag van de activiteiten van de werkgroep Archeologie in 1994
63
Programma
64
Activiteiten verslagen Lezingverslag: Eenpraatje bij de Haard - door Tjeu Hermans
64
Verslag van de reis naar Tongeren - door Martin van Riet
65
Verslag van de excursie naar het museum het Oude&ot - door Rob Verhallen
66
Artikelen en boekbespreking Kerken en kapellen langs Nuenens wegen en paden, 3d. Nederwetten en de derde Heilige Lambertuskerk - door Nico Nagtegaal
67
Nuenen ofParijs. De lokalisatie en datering van twee schilderijen van Van Gogh herzien - door Jack van Hoek
76
Boekbespreking: Hooidonk 1146-1650 - door Rob Verhallen
80
Heemkundekring De Drijehornick I colofon
82
Op de omslag: Het domineeshuis en Nuneville, naar een aquarel van Nico Nagtegaal Zie ook het artikel 'Nuenen ofParijs.' door Jack van Hoek, pagina 76-80
•59-
V
Mededelingen van de redactie
V
Verslagen van activiteiten
ISSN-nummer
Tijdens de heenreis van de excursie naar Tongeren is via een formulier aan de deelnemers gevraagd, om zich als kandidaat op te geven voor het schrijven van een verslag van een heemkunde activiteit. Tot ons genoegen hebben zich hiervoor een zevental personen, al of niet onder voorbehoud, opgegeven. Zij zullen vooraf door een van de redactieleden worden benaderd.
De Drijehomickels is officieel geregistreerd (en dus erkend) als tijdschrift! Recentelijk kregen wij van de Koninklijke Bibliotheek (KB), afdeling abonnementen, het bericht dat De Drijehomickels van het ISSN-nummer 1381-3226 is voorzien. Dit nummer wordt door het ISSN Centrum nederland toegekend aan zogenaamde seriele publikaties als tijdschrijften en jaarboeken. ISSN staat voor Internationaal Standaard Serie Nummer en is de tegenhanger van het ISBN-nummer dat aan eenmalige uitgaven wordt toegekend.
De volgende leden hebben zich aangeboden: V Toon Verlijsdonk (incidenteel) V Piet Royakkers (als het me uitkomt) V Simon Lankhuijzen V Joop Glasbergen V A. Vlagsma V Mevr. G. Bollen - van de Berk V F. Kooistra Bij voorbaat danken we bovenstaande personen voor hun bereidwilligheid. Meer vrijwilligers kunnen zich opgeven bij Martin van Riet.
In een door de KB meegeleverde handleiding wordt het doel van het ISSN-nummer als volgt beschreven: "Het ISSN heeft geen andere betekenis dan de unieke identificatie van een titel van een seriele publikatie" (pag. 6). In navolging van het in genoemde handleidinggegevenadvies, zullen wij dit nummer op de omslag van iedere uitgave van De Drijehomickels afdrukken.
SLIJTERIJ WIJNHANDEL
CEVEN
Z^iUekens VERLICHTING S P E C I A L I S T Meer dan 500m2 De mooiste verlichtingsspeciaalzaak in de omtrek
BERG 25, NUENEN TELEFOON 040-831983
• Qespecialiseerd in deskundig advies over 250 wijnen • Groot assortment bier • Relatiegeschenken • Verhuur van staantafels, tafels, stoelen, glaswerk, bestek, enz. Kortom, alles voor een geslaagd feest! PARKSTRAAT 25 • 5671 GO NUENEN • TELEFOON 040-831665
-60-
V
Uitnodiging voor de jaarvergadering
V
Uitnodiging
Processie naar Handel
Hierbij nodigt het bestuur U uit voor de jaarvergadering, die wordt gehouden op donderdag 26 januari 1995 in de aula van de Scholengemeenschap aan de Sportlaan. De aanvang is om 20.00 uur.
Na een korte pauze zal ons verenigingslid de heer Piet Royakkers een videofilm vertonen over de Valkenswaardse processie naar Handel. Hij zal hierbij ook ingaan op de historische ontwikkeling, waarbij details als het vertrek, route, ontvangst en terugkeer niet vergeten worden. Een extra reden om de jaarvergadering te bezoeken.V
Agenda De agenda is: 1 Opening door de voorzitter 2 Behandeling jaarverslag van de secretaris. Dit verslag vindt u op de volgende pagina. 3 Financiele zaken - Behandeling financieel jaarverslag van de penningmeester. - Verslag van de kascontrolecommissie 1994 en benoeming van de kascontrolecommissie 1995. - Behandeling begroting 1995 en vaststellen contributie 1995. Het financieel jaarverslag 1994 en de begroting 1995 worden op de jaarvergadering uitgereikt. 4 Statuten en samengaan Heemkundekring en Monumentenvereniging. De statuten zijn op aanvraag verkrijgbaar bij de secretaris. 5 Bestuursverkiezing Aftredend zijn de heren van der Wai en Hermans. Beiden stellen zich herkiesbaar. Tegenkandidaten kunnen tot 24 uur voor aanvang van de jaarvergadering schriftelijk worden ingediend bij het bestuur. 6 Mededelingen van het bestuur Beleidsplannen, algemene activiteiten en voortgang bij de werkgroepen. 7 Rondvraag 8 Sluiting
Nuenen, Berg 2-4 tel. 040 - 83 37 08 Eersel, Oude Postelseweg 3 tel. 04970-13393 Makelaarskantoor
VAN SANTVOORT EN VAN SANTVOORT B.V. Makelaarskantoor in onroerende goederen
-61-
V Jaarverslag over het verenigingsjaar 1994 V In 1994 ontvielen ons Jan en Riet van Diemen. Wij verloren in hen twee minzame en actieve leden. We hebben hen in het vorige nummer van De Drijehornickels middels een in memoriam op gepaste wijze herdacht.
1. Notulen In het verslagjaar werd de jaarvergadering gehouden op 25 januari 1994. De notulen van deze vergadering zijn gepubliceerd in jaargang 3,nr.l, pag.3 van De Drijehornickels. 2. Het bestuur In de bestuurssamenstelling kwam geen wijziging. 3. Ledental Per 31-12-1993 bedroeg het ledental 135. In het jaar 1994 nam het ledental toe met 2 personen tot 137 leden. 4. Activiteiten Veel van onze activiteiten stonden in het teken van de herdenking van de bevrijding, zoals uit het volgende blijkt. 4.1. Lezingen Op 22 februari opende Peter Thoben de lezingencyclus met een zeer interessante lezing over Brabantse kunstschilders. Op 22 maart hield, in het kader van de bevrijdingsherdenking, drs. J. Schulte een lezing over de bevrijding van de regio Oost-Brabant. Op 26 april volgde de lezing van pater Knippenberg over adellijke stiftdames en vrome begijntjes. Op 26 mei volgde Dr.Nico Roymans. Hij verhaalde over urnevelden in onze regio. Jammer was deze lezing wat minder druk bezocht werd, hetgeen voor het bestuur aanleiding is om in mei geen lezing meer te plannen. Op donderdag 24 november verzorgde mevr. de Haard de laatste lezing van 1994. Met een zeer leerzaam verhaal over kleding van Vincent van Gogh tot de tweede wereldoorlog. Elders in dit blad vindt u hiervan een verslag.
4.2. Excursies We trokken er in 1994 iets meer op uit! Op zaterdag 4 juni voerde de fietstocht (helaas een klein aantal deelnemers) naar het museum Bevrijdende Vleugels in Veghel. Op zondag 25 September volgde een uiterst interessante reis naar Tongeren. Op donderdag 27 oktober bezochten we, in plaats van een lezing, het museum Het Oude Slot te Veldhoven. Op woensdag 28 december werd de snertwandeling gelopen naar Hooidonk, de Oude Toren en de Lambertuskerk. Zie ook de desbetreffende verslagen in dit nummer. 4.3. Werkgroepen Oud Schrift. Deze werkgroep vordert gestadig met het indiceren van de DTB-registers van Nuenen en Gerwen. Inmiddels zijn de R.K.-registers afgesloten en is gestart met die van de Hervormde Gemeente. Archeologie. Te noemen valt hier het uitwerken van onderzoekswerk op Oudenstein; de assistentie van Han van der Wai bij de opgravingen in Someren; het verkennend graafwerk aan de Berg in Nuenen en de voorbereidingen voor het onderzoek aan de Heuvel in Gerwen. De Drijehornickels. Behalve de vertrouwde artikelenseries kon,ter gelegenheid van de bevrijdingsherdenking, een prachtige serie gepubliceerd worden over de bevrijding van Nuenen, zoals de pastoors Roelofs, Frenken en Aldenhuyzen die optekenden in hun parochie memorialen. De hiervan gemaakte bundel Het waren vreeselijk zware dagen voor onze parochie, bleek een groot succes. Er werden ca. 220 exemplaren verkocht. Alle lof voor de sa-
-62mensteller Jan Smits en de redacteur Rob Verhallen. Nuenens Dialect. Ons nieuw lid Phil Beks nam een sappig gesprek op van haar 85-jarige, geboren en getogen Nuenense, tante en buurvrouw Tonia Beks. Een goed her-begin dat een vervolg verdient. 5. Tot slot
Gelukkig werd in november het nijpend ruimteprobleem in het klooster enigszins opgelost doordat we eindelijk, na jaren 'strijd', de aangrenzende kamer konden betrekken en deze als bibliotheek en vergaderkamer konden inrichten. De herindeling van de bibliotheek is een grote klus voor het volgend jaar. Hoewel we over veel activiteiten erg tevreden mogen zijn, blijven er nog voldoende punten "van zorg" over. Te noemen is het feit dat onze inspanning met betrekking tot de toekomst van de molen de Roosdonck geen resultaat blijkt te hebben. Met een "eind goed, al goed" door het (weer) samengaan van de Monumentenvereniging met de Heemkundekring, kunnen we het verenigingsjaar 1994 toch succesvol afsluiten.V
V
Nieuwe leden
V
Wij verwelkomen hierbij de volgende nieuwe leden: V Heer en mevrouw Verheggen, Winnerstraat 16, 6051 NL Nederweert, tel.: 04951-34321 V Mevrouw M. Sanderson, Bernhardstraat 16,5671 HX Nuenen, tel.: 040 - 838067V
Nieuwe kollektie gordijnstoffen van hangt nu in alzijn schoonheid voorUklaarbij
-cuypers interieurverzorging PARKSTRAAT
7.
NUENEN. 040-831360
Tjeu Hermans, secretaris
Houthandel VAN HOORN voor Vakman en Doe 't Zelver Wettenseind 2a, 5674 AA Nuenen Telefoon 040-831271
-63-
V
Verslag van de activiteiten van de werkgroep Archeologie in 1994
Terrein aan de Berg Na de winter werd in maart begonnen met het verkennen van het terrein van Van Wijk aan de Berg. Er werd een proefsleuf gegraven en bekeken of er verder op het terrein sporen van vroegere, middeleeuwse, bewoning te zien waren. Deze werden niet gevonden.
V
den stage gelopen bij de grote opgraving van een toekomstig te bebouwen terrein in Someren; dit onder leiding van F. Kortlang. De daar rijkelijk gevonden bewoningssporen en vondsten stamden voornamelijk uit de Uzertijd en de vroege middeleeuwen.
Scherven van vuursteen en aardewerk Heuvelplein in Gerwen Bovendien werden hoogtemetingen gedaan met een waterpastoestel, om te oefenen voor meer serieuze opgravingen in de toekomst. Het is namelijk waarschijnlijk dat onze werkgroep met toestemming en onder leiding van de provinciaal archeoloog drs. Verwers, een onderzoek kan doen naar bewoningssporen (uit de achtste eeuw en later) van het te renoveren Heuvelplein in Gerwen.
In het voorjaar en het najaar werden gemaaide maisvelden afgezocht naar scherven van vuursteen of aardewerk om een aanduiding van vroegere bewoning op het spoor te komen. Langs de Dommel werden deze wel gevonden, maar werden tot nu toe niet verder onderzocht. We hebben daarbij veel last van amateur-schatzoekers, die met metaal detectoren klandestien munten zoeken.
De toren van de Lambertuskerk Daartoe is door ons reeds een aantal proefboringen gedaan over het hele plein om de ligging van de originele zandgrond te peilen. Bovendien werd het gehele plein gewaterpast, waarbij een pen in de rechterzijbeuk van de St.Clemens kerk het nulpunt was. Deze pen bevindt zich op 18,95 meter boven N.A.P.
Vindplaatsen bezocht We hebben ook met een aantal leden de in de literatuur vermelde vindplaatsen in Nuenen van de steentijd en de Romijnse tijd bezocht. Het zijn er niet veel, maar de (te) snelle bebouwing van vele terreinen maakt het ons ook erg moeilijk.
Tenslotte werd (als snoepje van de week) met een eenvoudig hoekmeet toestel de hoogte van de toren van de Lambertuskerk in Nederwetten bepaald. Deze bedraagt volgens onze meting 34,6 meter.
Nog enkele algemene punten We hebben grote behoefte aan een ruimte, waar oude landbouwwerktuigen e.d. kunnen worden opgeslagen. Wie heeft een idee, of nog beter, een plaats? De werkgroep houdt zich steeds aanbevolen voor aanwijzingen, die onze kennis van de geschiedenis, de vroegere bewoning en het leven in de gemeente Nuenen c.a. kunnen uitbreiden en verdiepen.
Cursus archeologisch veldwerk Ter lehringe ende vermaeck volgde praktisch de hele werkgroep een cursus archeologisch veldwerk, gegeven door Nico Arts, en om meer ervaring op te doen hebben enkele le-
Han van der Wai
-64-
Programma 28-12-1994: Snertwandeling
23-03-1995: Lezing
Vertrek om 13.30 uur vanaf cafe-zaal Soeterbeek (eerder zaal Coolen) in Nederwetten. De tocht gaat via Hooidonk en de Oude Toren naar de huidige St.Lambertus kerk, die binnen wordt bezichtigd. Tussen 15.30 en 16.00 uur zijn we terug op het vertrekpunt, waar dan snert kan worden gegeten.
Lezing door de heer A.Drijvers uit Oisterwijk met als titel "Mooi en lelijk van de Brabantse boerderij". Informatie over de lezing: Gedurende de laatste 25 jaar zijn er in Brabant ontzettend veel boerderijen verbouwd. Slechts een klein gedeelte is echter goed verbouwd. In de lezing wordt gepoogd duidelijk te maken hoe fraai de boerderijen kunnen zijn, maar tevens wat er zoal mis kan gaan. Het mooie en lelijke komen tegenoverelkaar te staan. Daarnaast wordt een globaal overzicht van de Nederlandse boerderijen gegeven met de indeling en de opbouw. De hoofdmoot omvat natuurlijk de mooie Brabantse boerderijen, waarbij de diverse leuke details niet vergeten worden. Na de lezing zal men met andere ogen naar boerderijen kijken.
26-01-1995: Jaarvergadering Zie voor uitnodiging en agenda de bestuursmededelingen in dit nummer.
22-02-1995: Lezing Lezing door dokter Kortstee over ontwikkelingen in de gezondheidszorg sinds de tijd van Van Gogh. Let wel, dit is op woensdag!
27-04-1995: Lezing Spreker en onderwerp volgen nog.
Een praatje bij de Haard
V
Zo zou men de lezing kunnen betitelen, die Miep de Haard op donderdag 28 november voor de Heemkundekring heeft gehouden. Eigenlijk is het een understatement, want het was een volwaardige, zeer leerzame en interessante lezing: een professional waardig, en dat voor een eerste optreden in het openbaar. De aanhef dekt wel volledig het gezellige karakter, dat mede tot uiting kwam door de familierelaties van menig aanwezige met de in de lezing voorkomende personen. Miep liet, "gesteund" door haar man Theo, een indrukwekkend aantal dia's de revue passeren. Kleding en sieraden, in de ruimste zin, van de tijd van Van Gogh tot in de tweede wereldoorlog kwamen aan bod. De ruim 30 toehoorders, die ondanks concurrerende activiteiten in Nuenen, "deelnamen" aan deze lezing, hebben genoten van weer eens een goede lezing uit eigen kring. Wie volgt?V Tjeu Hermans
-65verslag
Verslag van de V reis naar Tongeren
Op zondag 25 sept '94 om 9.00 vertrokken we weer voor ons jaarlijks uitstapje met een splinternieuwe bus van de busonderneming Martens met Frans aan het stuur. Ook deze keer, een traditie voortzettend, naar onze zuiderburen. Het reisdoel was de oudste stad van Belgie: Tongeren of te wel Atuatuca Tungrorum, zoals het in de Romeinse tijd heette. Na een kopje koffie bij aankomst, was er gelegenheid de antiekmarkt, ofwel rommel- of vlooienmarkt te bezoeken. Veel antiek gezien, weinig rommel en geen vlooien. Er werd met veel belangstelling rondgekeken en weinig gekocht. Dit werd weer overgelaten aan onze oosterburen. Om 12.45 uur zat de hele club aan de voeten van het Ambiorix standbeeld op de markt zich in het zonnetje te koesteren. De lunch werd in het restaurant 'de Molensteen' verorberd. Een vriendelijk obertje in spe ontfermde zich persoonlijk over de verdeling van de suikerzakjes. We Helen het ons goed smaken. Daarna, om 14.00 uur, met de hele bups een rondrit met het toeristisch treintje langs de bezienswaardigheden van Tongeren, en die waren er volop zoals: het stadspark "de Motten", de Moerenpoort, de enig overgebleven stadspoort van de 6, de stadswallen uit de 2e eeuw en de middeleeuwen, het Begijnhof met de gotische Catharina kapel (12e eeuw), de Onze Lieve Vrouwe Basiliek enz. Terwijl een deel van de groep o.l.v. een gids een stadswandeling ging maken, brachten wij eveneens o.l.v. een gids een bezoek aan het splinternieuwe, supermoderne Gallo Romeins museum, terecht de trots van Tongeren. Hoewel de gids zijn best deed, wist hij niet de gehele groep tot het einde te boeien. Interessant maar taai. Via het tijdperk van
vuurstenen pijlpunten en gereedschappen, brons en ijzer komen we via het jaar nul bij de Gallische oorlog en de Romeinse tijd terecht. Van de Gallo-Romeinse periode is mij de geheimzinnige zogenaamde dodecaeder bijgebleven (zie foto). Van dit holle bronzen voorwerp, bestaande uit 12 vlakken met verschillende gaten, is het gebruik of toepassing voor de archeologen, dus ook voor ons, nog steeds een onopgelost raadsel. Het pintje in het museum smaakte na deze (te) lange rondleiding extra lekker Aansluitend werd een diner in een gezellige sfeer geserveerd. Het 'gebraad' bestond uit varkenshaas. We lieten het ons weer goed smaken. Precies 22.00 uur stopte de bus weer op het parkeerterrein bij Jac Hermans. Weer een geslaagd uitstapje.V Martin van Riet
-66-
Verslag van de excursie naar museum Het Oude Slot Stelt u het zich eens voor: op de resten van een middeleeuws slot wordt in de achttiende eeuw een grote Brabantse hoeve gebouwd. Nadat ook dit pand haar oorspronkelijke, agrarische functie verliest, krijgt het ruim twee eeuwen later een nieuwe betekenis: er wordt een museum in gehuisvest. Thans ligt het museum midden in een nieuwbouwwijk. Uiterlijk doet eigenlijk alleen de ringgracht nog denken aan de middeleeuwse bewoning. Het water, de grond en de stenen hebben in de loop der tijden zoveel verschillende functies, bewoners en gedaantes gehad dat het je volstrekt logisch voorkomt dat de voorwerpen in dit museum een tijdsbalk van de regio vormen. We hebben het over het museum "Het Oude Slot" te Zeelst (Veldhoven).
Over-leven
Geloof en gebruik
Op donderdagavond 25 oktober had de heemkundekring Nuenen een uitstapje naar dit museum. Met zo'n 35 deelnemers kunnen we spreken van een goede opkomst. In de ontvangstkamer (de woonkamer van de oude hoeve), waar we maar net inpasten, werden we ingeleid in de geschiedenis van grond en gebouw.
Na deze rondleiding door "de materiele volkscultuur" van onze streek gingen we weer terug naar het hoofdgebouw waar een permanente expositie staat over het geloof en de gebruiken van onze voorouders. Zo staan er allerlei voorwerpen uitgestald die illustreren hoe men vroeger dacht en deed m.b.t. geboorte, trouwen en overlijden. Ook het geloof, in de kerk en thuis, is uitgebreid vertegenwoordigd. Onze gids, de heer Gerard Rooijakkers, gaf duidelijk aan dat er een groot verschil bestond tussen de wijze waarop de kerk vond dat de religie beleefd moest worden, en het daadwerkelijke volksgeloof; zeg maar het onderscheid tussen het voorgeschreven en het geleefde geloof.
Daarna begaven we ons naar een bijgebouw, waar een tijdelijke tentoonstelling over voeding in Brabant aanwezig is. Aan de hand van een grote collectie gebruiksvoorwerpen (van voor de jaartelling tot heden) wordt getoond hoe in deze regio voeding werd verbouwd, geconsumeerd en verhandeld. De dubbele betekenis van de titel van deze tentoonstelling "over-leven" moge duidelijk zijn. Enerzijds gaat het over het dagelijks leven van de gewone mensen. Daarin staat - anderzijds de drang en kunst om te overleven centraal. Opvallend vond ik dat de herkomst van veel spreekwoorden tijdens de rondleiding werden verklaard. Zo waren de doofpot en het hete hangijzer - beide gebruikt voor de bereiding van voedsel - aanwezig. Ook konden we horen dat in voorbije tijden de echtheid van een munt werd geverifieerd door deze op een stenen grond te laten vallen. Er kon dan met klinkende munt worden betaald.
Over Gerard Rooijakkers overigens niets dan lof: hij heeft niet alleen veel kennis van het Brabantse volksleven; hij weet deze kennis ook heel goed en op een leuke manier op de bezoekers over te brengen. Ik moet zeggen dat de collectie en het museumgebouw zich ook wel lenen voor een gemoedelijke rondleiding. AJs Nuenenaar ben ik eigenlijk een beetje jaloers op het Zeelster museum Het Oude Slot. Hoewel de heemkundekring er al enige tijd bij de gemeente op aandringt, hebben wij nog steeds geen ruimte waarin we ons verleden overzichtelijk kunnen tentoonstellen. Het enige dat we hebben is de heemkamer in het klooster, en ik heb het gevoel dat deze ook steeds kleiner wordtIV Rob Verhallen
-67-
Kerken en kapellen langs Nuenens wegen en paden. Deel 3D. Nederwetten en de derde H.Lambertus kerk. De plattegrond van H. Lambertuskerk
de huidige
Om deze plattegrond te kunnen weergeven is het grondvlak van de kerk zowel buiten als binnen opgemeten en de gemeten waarden zijn in een tokening vastgelegd in de verhouding 1:100, d.w.z. 1 mm in de constructietekening is 100 mm in werkelijkheid, ofwel 1 cm is 1 meter. Zo zijn de maten van de toren uitwendig breed 5,10 m en de uitwendige lengte 4,90m, waarmee rekening moet worden gehouden, dat 20 cm van de torenmuur in de muur van de kerk overgaat. Inwendig zijn de maten onder de toren 3,15 m bij 3,15 m, zodat de muurdikte van de toren op grondniveau 95 cm is. Aan een zijde (westzijde) is in het midden de muurdikte maar 45 cm, daar op die plaats een halfronde nis met een straal van 50 cm is uitgespaard om de smalle gietijzeren wenteltrap naar het zangkoor te kunnen plaatsen. Door middel van driehoeksmeting is ook de hoogte van de toren bepaald en tevens die van het schip en koor. De torenhoogte vanaf de bol op de spits tot aan de voet bedraagt 34,60 m en de nokhoogte van schip en priesterkoor 14,30 m. De muurdikte van het schip, transept en priesterkpor is 55 cm. Het schip, dat bestaat uit drie traveeen, d.w.z. drie gelijke delen, met spitsboogkruisgewelf, heeft een inwendige lengte van torenmuur tot de inwendige lijn van het transept van 13,40 m. Het transept of dwarsbeuk tussen schip en priesterkoor heeft een breedte van 6,20 m inwendig en de lengte van het een travee priesterkoor tot en met de driezijdige afsluiting is 7,40 m. De totale lengte van de kerk inwendig is 27 m. Uitwendig is de lengte van de kerk met toren, steunberen meegere-
V
kend, 33,20 m. Het schip heeft een inwendige breedte van 9,10 m, het transept een lengte van 13,20 m en het priesterkoor is inwendig 6 m breed. Het priesterkoor, dat door een verhoging met een marmeren tree van 30 cm zich afscheidt van de kerkruimte, steekt 1 m het transept in, zodat het priesterkoor uiteindelijk een lengte heeft van 8,40 m, waardoor de communiebank ook een onderdeel van het priesterkoor kan uitmaken.
Klokken Voor het oude versleten en niet meer te repareren uurwerk in de oude toren, kwam een nieuw, maar dit werd in de toren van de huidige Lambertuskerk gesteld. Dit uurwerk is gemaakt door M. v.d. Kerkhof in Aarle Rixtel. Op 22 juli 1920 werd dit uurwerk afgeleverd om in de toren te worden geplaatst en nog diezelfde middag zijn de 2 klokken uit de oude toren gehaald en op het kerkplein neergezet. Op zondag 25 juli zijn na de congregatie de beide klokken op het kerkplein gewijd. Op beide is intussen het jaartal 1920 in koper er op gesoldeerd en op de grote boven dit jaartal nog: Vocor Joseph met daaronder een koperen kruisje. Peter en meter van de oudste, de Lambertusklok werden toen Hendrik Sloots en huisvrouw Maria van Ven en van de tiendklok Michiel Raymakers en huisvrouw Maria van Agt. Op 26 juli 1920 zijn de klokken over de balustrade op het zangkoor gehesen en een dag later op de klokkenzolder. Tijdens de bouw waren reeds twee klokkenstoelen in de toren verwerkt, zodat de klokken direct konden worden ingehangen. Op 28 juli om 12 uur 's middags werd er proef geluid en op 31 juli, nadat het uurwerk in orde was bevonden en
-68de klokkeslag was aangebracht, werden de gelovigen voor het eerst vanuit de nieuwe toren naar de mis geroepen. Op de oudste klok, die een middellijn heeft van 66 cm, staat: "Lambertus est nomen meum, anno domini MCCCCCXVI, Wilhelmus et Jospar Moer fratres mefecerunt" en hetjaar 1920. (Lambertus is mijn naam, in het jaar des heren 1516 hebben gebroeders Wilhelmus en Jasper Moer mij gegoten). Op de tweede klok, die in 1920 werd ingehangen, met een middellijn van 77 cm, luidde het opschrift: "Tiendklok van Nederwetten, gegoten door T. Simons en J. Chaudoir 1744" met als bijschrift:"Kocor Joseph" (gewijd aan Joseph), een kruisje en het jaartal 1920. Deze klok is in 1744 door de toenmalige tiendheffers van Nederwetten bekostigd om hiermee het 500-jarig bestaan van de parochie te herdenken. In december 1942 werd deze uit de toren gehaald en is niet meer teruggevonden. Pas in 1981, tijdens de restauratie van de kerk, werd de open plaats in de klokkestoel opgevuld door een andere Joseph klok. Deze klok is afkomstig uit de toren van de H. Laurentiuskerk te Rotterdam en was in Duizel opgeslagen, toen zij door het kerkbestuur werd aangekocht. De tekst op deze klok luidt: Joseph est nomen meum cum Maria Laudo et Glorifica deum 1910 Hitler abstulit 1942, Deus didit 1946 Van Bergen Heiligerlee me fecit, Jongerius Amersfoort me tradidit 1946 (Joseph is mijn naam tezamen met Maria zing, roem en verheerlijk ik in het jaar 1910, Hitler haalde mij weg in 1942. Gemaakt in hetjaar des Heren 1946, Van Bergen Heiligerlee goot mij, Jongerius Amersfoort liet mij na in 1946).
De oudste klok £>at deze nog in de toren hangt is te danken aan een dringend verzoek, dat aan het deurtje van de uurwerkkast was geplakt en waarop staat: Bestemdvoor: Nederwetten 1 klok De inspecteur Kunstbescherming Je Maintiendrai Monumentenzorg - Denkmalpflege - Service des monuments historiques - care of ancient monuments. De Nederlandsche Regeering heeft een zeer beperkt aantal klokken als historische gedenkstukken van de grootstebetekenis van vorderingvrijgesteld en richt tot de bevelhebber der militaire macht van andere mogendheden het dringend verzoek deze Mgemerkte klokken eveneens te sparen. 'sGravenhage2Q-IV-i940De Minister van Defensie.
Deze trap leidt naar het zangkoor en is van bijzondere vorm. ledere trede is in een mal gegoten. Deze treden zijn wentelend om een spil opgestapeld en de verbinding tussen de treden onderling wordt gewaarborgd door een gietijzeren stang, waarop de leuning rust. Deze trap is in 1895 in de nis geplaatst. Rechts van de trap is in 1896 aan de muur een hardstenen wijwatervat bevestigd, dat uit de oude kerk afkomstig is. Dit vat is in het begin van de 17 e eeuw, zo rond 1625, aan de kerk geschonken door de familie de Cort uit Hilvarenbeek, wier familiewapen op dit wijwatervat voorkomt. Johanna van Beerse, priorin van Priorij Hooidonk (1617-1625) was aan deze familie verwant. Het wapen bestaat uit: a. I een springend hert II doorsneden: een beurtelings gekanteelde dwarsbalk, b. vergezeld van drie bijen met gespreide vleugels 2 en 1 geplaatst twee beurtelings gekanteelde dwarsbalken.
Het priesterkoor Trap en wijwatervat onder de toren In de doorloop onder de toren is in de nis een smalle 50 cm brede gietijzeren wenteltrap.
In het priesterkoor staat het hoogaltaar, hoofdaltaar of sacramentsaltaar, het H.Familie-altaar, de communiebank en de preekstoel. Tevens hangen hier aan hun consoles
-69twee godslampen en op de scheiding van het priesterkoor met het transept hangt het triomfkruis. Deze laatste drie attributen zijn daar op 6 September 1916 opgehangen. De godslampen, die dag en nacht branden, worden gevoed met godslampkaarsen die een brandduur hebben van een week.
Het sacramentsaltaar of het hoogaltaar Het sacramentsaltaar, waarop zich het tabernakel bevindt met de geconsacreerde hosties, isvervaardigd doorbeeldhouwer J.P.van de Mark uit Eindhoven. Dit hoogaltaar is in September 1896 geplaatst. Boven het rechthoekig kastje, het tabernakel, is het Lam Gods te zien met daarboven een crucifix. In het messing deurtje van het tabernakel zijn de woorden gegraveerd:" Vobiscum sum Eaae Ego Matth. XXVIII:20". dat wil zeggen: "En zie, Ik kom met u al de dagen, tot aan de voleinding der wereld, Matth. 18:20." Links en rechts van het tabernakel even boven de altaartombe staat: "Altare Priviligiatum Quotidianum Perpetuum" hetgeen vertaald luidt: "Gepriviligeerd altaar voor eeuwig dagelijks gebruik", waar een voile aflaat aan verbonden is. Een voile aflaat is een volkomen kwijtschelding van alle tijdelijke straffen. Op 1 juli 1901 plaatste Van de Mark twee reliefs, die naast het tabernakel zijn te zien; links de voorstelling van Abraham, die zijn zoon Isaak wil offeren (Genesis 22:10-13) en rechts het offer van Abel, dat God welgevallig was (Genesis 4:4). Aan weerszijden van het altaar is op 25 September 1901 nog een relief aangebracht door van de Mark en wel links een beeltenis van Joannes Baptist (Johannes de Doper) met het Lam Gods op de rechter arm en rechts een van Maleachi (bode van Jahwe) een klein profeet, die actief was tussen 470 en 445 v.Chr. (Maleachi 1-4).
Abram ontmoet Melchizedek (Genesis 14:1-24). Abram* woonde bij Mamre, de broer van Eskol en Aner, bondgenoten van Abram, toen er een strijd woedde tussen de koningen van de steden Sodom, Gomorra, Adama, Zeboim en Bela, en de koningen van de steden Sinear, Ellassar, Elam en van het volk. De eerste vijf koningen werden verslagen en hun overwinnaars namen al de have van Sodom en Gomorra en ook al hun voedsel, toen dezezich terugtrokken. Onder de gevangenen bevond zich ook Lot met zijn bezittingen, de zoon van Abrams broer, die in Spdomwoonde. Abram had zich afzijdig gehouden, maar toen hij hoorde dat zijn neef Lot was meegenomen, bracht hij de geoefenden van zijn stam in de strijdj driehonderd en achttien man in totaal** en zette de achtervolging in. In de nacht verdeelde Abram zijn leger in trqepen en versloeg de volgende morgen zijn tegenstanders. De achtervolging werd ingezet en Abram bracht alle have terug, ookzijn neef Lot en diens bezittingen, evenals de vrouwen en het volk. Ook had hij vele tegenstanders gevangen genomen en een rijke buit meegevoerd. Toen Abram van de strijd terugkeerde ging Bera, de koning van Sodom, met hogepriester Melchizedek:, koning van Salem, hem tegembet. Melchizedek bracht brood en wijn mee. Hij zegende Aner, Eskol, Mamre en Abram en prees Abrarh voor zij n zege op hun vijanden. Abram gaf Melchizedek de tienden van alles, wat hij had veroverd. De koning van Sodom zei toen tot Abram: Geef mij de mensen en behoud de have. Doch Abram weigerde dit en ;zeide: Zelfs geen draad of schoenveter zal ik yan u aannemen, zodat gij niet kunt zeggen: Ik heb Abram rijk gemaakt. Niets van dat alles, geef alleen dat aan de knechten wat ze hebben verteerd en geef Aner, Eskol en Mamre hun aandeel. * Toen Abram negen en negentig jaar oud was verscheen de Here aan Abram. In genesis 17:5 zegt de heer; "... en gij zult niet meer Abram genoemd worden, rnaar uw naam zal zijn Abraham, omdat ik u tpt een vader van een menigte volken gesteld heb." Abram beteken "vader is verheven" en Abraham wordt uitgelegd als "vader van vele volken". ** Driehonderd en achttien man lijkt als legermacht niet veel, maar dit waren alleen de geoefende vrije mannen, waarover gesproken wordt, en dat ieder hun legertje van slaven had, daar wordt niet over gespoken. Dus men komt al gauw op een aantal van over de negen duizend man.
Aan de voorkant van de altaartombe is een relief, gemaakt door Van de Mark, dat een uitbeelding geeft van Abrams ontmoeting met Melchizedek, de koning van Salem, die
-70
wijn en brood had meegebracht, met daarnaast Bera, de koning van Sodom. Hier spreekt hogepriester Melchizedek de zegen uit over Aner, Eskol, Mamre en Abram en hij prees Abram voor zijn overwinning op hun vijanden. (Genesis 14:17-20.) Over de altaartombe ligt een altaardoek of dwaal.
Het H. Familie-altaar Dit altaar van de Heilige Familie, dat tegen de linker schuine verbindingsmuur tussen priesterkoor en transept staat, is door Van de Mark vervaardigd en in September 1896 geplaatst. Pas in november 1899 plaatste van de Mark de groep van de H.Familie met ornamentswerk. Het relief stelt voor God de Vader omringd door engelen op een wolk boven de duif, die de H.Geest voorstelt, en die neerziet op de H.Familie: Jezus, Maria en Jozef. Daaromheen staat geschreven: "Et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine et homo factus est" en onder "et erat subditus illis", hetgeen betekent: "En is vices geworden door de H.Geest uit de maagd Maria en is mens geworden" en onder "en hij was hen onderdanig". Dit laatste deel is uit Lucas 2:51. In het tabernakel van dit altaar staat de reliekhouder met de monstrans, waarin zich het partikel van het H.Kruis bevindt. Op het overkleed, dat op dit altaar ligt, is geborduurd "Wij aanbidden Uw kruis O Heer".
te Roermond in 1953, alwaar de reliekhouder ook zal zijn gemaakt. Rondom de reliekhouder staat in sierletters in een vierkant frame "ecce lignum crucis inquo salus mundi pependit" wat vertaalt luidt "zie het kruishout, waaraan het heil van de wereld heeft gehangen". Op de vier vleugels van de reliekhouder zijn afbeeldingen, die voorstellen: links, het offer van Abram aan priester Melchizedec (Genesis 14:18-20) jboven, het offer van Abel (Genesis 4:4); rechts, het offer van Isaa'k door Abraham (Genesis 22:10-13) en onder, Mozes en de koperen slang (Numeric 21:4-9). De reliekhouder is draagbaar en kan uit het voetstuk worden gehaald.
De communiebank Deze communiebank is op 16 april 1914 besteld. Het relief, voorstellende het Laatste Avondmaal, en de twee reliefs met de figuren waren spoedig klaar. Maar het wachten was op de marmeren afdekplaat, die uit Belgie moest komen. Ondertussen was de eerste wereldoorlog uitgebroken en er werd in Belgie zwaar gevochten. Het duurde tot September 1916 eer deze plaat gepolijst en wel kon worden afgeleverd, maar toen deze er was kon nog op dezelfde dag de communiebank in elkaar worden gezet. Op deze lang gewachte en toch gekomen roze marmeren plaat ligt nu een houten afdek om de marmeren plaat te beschermen. In dit relief komt duidelijk de figuur van Judas Iscarioth tot uitdrukking. Hij zit daar met afgewend gelaat en de geldbuidel met de dertig zilverlingen in de hand.
De reliekhouder met de monstrans De monstrans toont achter glas het partikel van het H.Kruis. Dit partikel, een deel van de houten splinter, die het wonder van Hooidonk deed ontstaan, welk gebeuren in het middenraam achter het altaar wordt uitgebeeld, is gespleten en als een zwart kruis in de monstrans te zien. Onder dit kruis in de monstrans staat "ex lingo s.crucis D.N.J.Chr.", dat wil zeggen "van het hout van het h.kruis van onze Heer Jezus Christus". Deze monstrans is vervaardigd door Camel
Het Laatste Avondmaal Het Laatste Avondmaal is een yerbeelding van de tekst van Mattheus 26:26-29 :"En terwijl zij aten nam Jezus een brood, sprak de zegen uit, brak het en gaf het aan zijn discipelen en zeide: Neemt, eet, dit is mijn lichaam. En hij nam debeker, sprak de dankzegging uit en gaf hen die en zeide: Drinkt alien hieruit, want dit is het bloed van mijn verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden".
-71Petrus
De parabel van de rijke jongeling
Petrus was de meest vooraanstaande van de twaalf apostelen. Zijn eigenlijke naam was Simon. Nadat hij zich bij Jezus had aangesloten, werd hij omgedoopt in Kefar, een Aramees woord dat steenrots betekent. In het Grieks, de taal van het nieuwe testament,heeft Petrus dezelfde betekenis en duidt betrouwbaarheid aan. Petrus wordt beschouwd als de eerste paus van de Rooms Katholieke kerk rond 65 na Christus. Tijdens de vervolgingen onder keizer Nero van 64 tot 67 zou hij zijn gedood. Volgens de legende is Petrus omgekeerd gekruisigd. Zijn feestdag is 29 juni.
En zie, iemandkwam tot Hem en zeide; Meester, wat vopr goed moet ik doen om het eeuwige leven te Verwerven? Hij zeide tot hem: Wat vraagt ge Mij naar het goede? Een is.de Goede. Maar indien gij het leven wilt binnengaan, onderhoud de geboden (serva mandata). Hij zeide tot Hem: Welke? Jezus zeide: Deze: Gij zult niet doodslaan, gij zult niet echtbreken, gij zult niet stelen, gij zult geen valse getuigenis geven, eer uw vader en uw moeder, en, gij zult uwnaaste liefhebben als uzelf. Dejongeling zei tot Hem: Dat alles heb ik in acht genomen; waarin schiet ik nog tekort? Jezus zeide tot hem: Indien gij volmaakt wilt zijn, ga heen, verkoop uw bezit engeef het aan de armen, en gij zult een schat in de hemelen hebben en k6m hier, volgMij. Toen de jongeling deze woorden hoorde, ging hij bedroefd heen, want hij bezat vele goederen. (Mattheus 19:16-22)
Links naast het boven beschreven relief is een relief met een hoge priester-figuur, die een kelk in zijn rechterhand houdt. Dit is waarschijnlijk de hoge priester Melchizedek, die brood en wijn meebracht (Genesis 14:1824). Rechts in het relief staat Petrus met geheven zwaard. Bij de arrestatie van Jezus, trok Petrus zijn zwaard en sloeg naar de hoge priester, die de slag pareerde. Het zwaard gleed langs de staf en sloeg het rechter oor af van Malchus, de knecht van de hoge priester (Joannes 18:10).
stellende Jezus in gesprek met de Samaritaanse vrouw aan de put (Evangelic van Johannes 4:1-26). Aan de linker zijde van de preekstoel is een relief van de Goede Herder met zijn schapen (Joannes 10:1-11, de Goede Herder) en aan de rechter zijde een relief met een wegvliegende duivel (Matth. 4: 1-11, de verzoeking in de woestijn).
De preekstoel Tegen de rechter schuine verbindingsmuur tussen priesterkoor en transept is, volgens de datum aan de linker zijkant, de preekstoel daar geplaatst op 12 maart 1897 door J.P. van de Mark, de maker van de preekstoel. De stoel is te bereiken via een trap in de rechter sacristie. De deur van de preekstoel is vernieuwd en verhoogd op 17 September 1912. Op de deur is in houtsnijwerk IHS aangebracht. (Aan de letters IHS worden meerdere betekenissen toegekend. De meest aannemelijke is: de eerste drie letters van het griekse woord Jezus: IHEOY2.) Tegelijkertijd is het met houtsnijwerk versierde klankbord boven de preekstoel gesteld. Aan de voorkant is een door van de Mark vervaardigd relief, dat de voorstelling geeft van Jezus met enkele discipelen en de rijke jongeling (Mattheus 19:16-22). Onder de preekstoel staat: Matth.XIX: 17 serva mandata (onderhoud de geboden) in zwarte letters en daaronder een relief voor-
De gebrandschilderde rainen In de muren van de driezijdige koorsluiting zijn drie gebrandschilderde glas in lood ramen aangebracht op 24 maart 1896 door atelier Stales en Janssens te Antwerpen. Deze drie ramen zijn een ontwerp van ene Mingay, een engelsman in dienst van het atelier. De kleurkeuze en opstelling doet gotisch aan. Ze zijn geschonken door de Dames Smits van Oyen van Soeterbeek en J.Raymakers van Helmond. De drie ramen kostten toen tesamen/.1800. In het linkerraam zijn uitgebeeld de prediking door en de moord op bisschop Lambertus (Maastricht 670 - Luik 705). Onder in het raam staat: D.D. Theresia Joanna Antonia Maria Smits van Oyen te Zoeterbeek, met daarboven het familiewapen van Smits van Oyen van Eckart. Daarboven, het onderste deel van het raam, verkondigt bisschop Lambertus het geloof aan de ongelovigen. Het bovenste deel toont de moord op bisschop
-72Lambertus in 705 tijdens de eucharistie viering in de bisschoppelijke kerk te Luik. Hij werd daar met lans en zwaard afgemaakt door manschappen van graaf Dodo, die met hem overhoop lag. Het rechter raam is geschonken door (D.D.) Jacobus Raymakers te Helmond MDCCCXCVI (1896). Het onderste deel van het raam geeft weer het in 709 overbrengen van het lichaam van Lambertus naar de nieuwe kerk, die bisschop Hubertus heeft laten bouwen op de plaats waar de moord op Lambertus in Luik plaatsvond. Bisschop Hubertus begeleidt de kist van Maastricht naar Luik. Om geen misverstand te laten ontstaan staat er op de kist: Lambertus. In het bovenste deel bidt de heilige Oda bij de sarcofaag van Lambertus in bijzijn van de bisschop van Luik, die een ekster op zijn rechter schouder heeft. De ekster is het attribuut, dat bij de heilige Oda hoort. Op de kopse kant van deze sarcofaag staat in relief:^ Lambertus in Pace, d.w.z. Rex Christus Lambertus rust in vrede. Het middenraam is geschonken door Emilia Norberta Maria Smits van Oyen te Zoeterbeek, zoals onderaan staat vermeld met daarboven het familiewapen van Smits van Oyen van Eckart. Boven in dit raam is Jezus met het Heilig Kruis te zien met daaronder in een kapelachtige omgeving het moment, waarop bisschop Bonefacius van Lausanne het partikel van het Heilig Kruis uit het water haalt en bloedrode druppels in de kom druppen in het bijzijn van vele getuigen (zo. 4 sept. 1244). Het onderste deel van het raam wordt in beslag genomen door een reliekhouder met daarin de monstrans, waarin het partikel is verborgen en daaronder het weergeven van de kapelachtige hokjes, waarin het zijden doekje is verborgen, waarmee de rode druppels zijn opgevangen op woensdag 7 September 1244. Deze reliekhouder met de monstrans bevindt zich in de r.k. kerk te Waubach (gemeente Landgraaf in Zuid Limburg). Zowel links als rechts hoog in het priesterkoor is er een drielichtraam, waarvan het
De legende van de heilige Oda Over de heilige Oda zijn slechts een paar legenden bekend. Van haar leven is daarom niets met zekerheid te zeggen. Toch liet ze zeer nadrukkelijk haar sporen na en wel in Nederland. De Schotse prinses Oda zou rond 700 zijn geboren. Vlak voordat de koningsdochter in het huwelijk zou treden werd ze blind. In Schotland had men gehpord van de wonderen, die bij het graf van de heilige Lambertus m Luik gebeurden. De koning zond zijn dpchter naar Luik en ze genas. Een legende vvil zelfs, dat Lambertus zelf haar het licht in de ogen heeft teruggegeven. Terug in Schotland kpn Oda niet meer aarden. Haar vader wilde dat ze trouwde, maar de prinses wilde zich voortaan liever aan God wijden. Ze verliet het hof, stak de Noprdzee over en trok door Limburg en Brabant. Volgens de overlevering vluchtte ze van Venray naar Rhode, dat later naar haar werd genoemd: StOedenrode. Midden in de bossen : zou zij als kluizenares hebben geleefd tot aan haar dood in 722. Haar gebeente wordt in Amay (15 • km zuidwest van Luik) bewaard in een dertiendeeeuwse reliekschrijn. Een voor haar typerend attribuut op afbeeldingen is een ekster. De vpgel zou haar hebben gewaarschuwd tegen indringers in het bps, Waar haar kluis stond. De heilige Oda is patrpiies tegen oogziekten. Ze werd vereerd in St.Oedenrode en in de kerk in Venray staat een vroeg zestiende-eeuws beeld van haar. Haar feestdag is 28 november.
middelste langer is dan de beide anderen. Deze ramen geven uitbeeldingen van de emblemata van het Allerheiligste Sacrament en zijn vervaardigd door F.Nicolas en zonen, die de ramen plaatste tussen 29 januari en 9 februari 1918. De uitvoering doet romaans aan en is getint in grisaille (dezelfde tint). In de linker ramen zijn de symbolen van de hostie weergegeven. In het midden een engel met de hostie met daaronder de korenaren waaruit de hostie wordt vervaardigd. Links hiervan twee vissen en een mand met vijf broden en rechts de regen van manna in de woestijn. In de ramen rechts staat in het midden een engel met de kelk met wijn, met daaronder de ranken met druiven. Links daarvan de voorstelling van de zwaan, die haar jongen voedt met het bloed uit haar borst en rechts het bloed van het offerlam. wordt vervolgd, Nico Nagtegaal
-73-
I-H t-H h-H
Afbeeldingen pag. 73 en 74
Afbeeldingen pag. 75
Tekeningpag. 73 boven De plattegrond van de huidige H. Lambertuskerk
Foto pag. 75 linksboven Het raam met de Heilige Lambertus en de Heilige Oda
Foto pag. 74 linksboven Kerkinterieur met priesterkoor
Foto pag. 75 rechtsboven Relief aan de voorzijde van de altaartombe
Foto pag. 74 rechtsboven De Preekstoel
Foto pag. 75 linksonder De communiebank
Foto pag. 74 linksonder Het H. Familiealtaar
Foto pag. 75 rechtsonder Relief aan de voorkant van de preekstoel
Foto pag. 74 rechtsonder Reliekhouder met de monstrans
-75-
-76-
VNuenen of Parijs. De lokalisatie en dateringV van twee schilderijen van Van Gogh herzien. Deel 1. De familie Begemann: him contacten met Nederlands Indie en him relatie met de Van Goghs. In de oeuvrecatalogus van Vincent van Gogh staan zijn twee schilderijen van exotische dieren in de Parijse periode gedateerd. ' Omdat ik dat curieus vond - als ik Kalong en Papegaai lees denk ik aan Nederlands Indie en 'onze' band met dat land en niet aan Parijs - ben ik aan een onderzoek begonnen waarvan ik het resultaat, bij deze, aan de geinteresseerde lezer wil voorleggen. Ik meen, alleen met argumenten, te kunnen aantonen, dat ze in de Nuenense periode van de schilder kunnen zijn ontstaan. In dit eerste deel ' ga ik met name in op de contacten tussen Vincent van Gogh en de op Indie georienteerde familie Begemann. Uit mijn bijdragen moge blijken dat Vincent in zijn Nuenense jaren kan zijn gei'nspireerd tot het uitbeelden van deze uitheemse dieren.
Contacten tussen de families Begemann en Van Gogh Op vrijdag 4 augustus 1882 arriveerde dominee Theodoras van Gogh ' met vrouw Anna Cornelia Carbentus ' en zoon Cornelis Vincent ' in de Nederlands Hervormde pastorie aan de Berg te Nuenen. Dat werd door een ambtenaar, in het gemeentehuis aan diezelfde Berg, in het Bevolkingsregister opgetekend. Dochter Wilhelmina Jacoba van Gogh '' verbleef nog in Haarlem vanwaar zij zich eerst op 20 november bij hen voegde.
Van Goghs voorganger, ds. Petrus Gerhardus Dreesman, was ds. Begemann ' destijds opgevolgd. Begemann had naast de pastorie een eigen woning laten bouwen. Samen met zijn vrouw en vier dochters betrok de dominee deze woning (bekend onder de naam Nuneville) in 1874, een jaar voordat hij met emeritaat ging. In 1876 overleed de dominee en in 1877 zijn vrouw. Bij hun aankomst in Nuenen ging de familie Van Gogh wonen in de pastorie naast Nune-
De kinderen Begemann Naam (alien geboren te Nuenen) I. Simon Hendrik Anton 2-' Catharina Maria Christine 3. Johan Christiaan Frederik 4. Lutgera Wilhelmina 5. Johan Christiaan 6. Wilhelmina Johanna 7. Jakobus Lodewijk: 'Louis' 8. Amalia Polixena Rosina: 'Sien' 9. Margaretha Carolina: 'Margot' 10. Johanna Antonia II. Johan Christiaan
Geboren op 26-02-1830 21-08-1831 09-11-1832 20-01-1834 23-07-1835 30-10-4836 26-01-1838 *2-01-1840 17-03-1841 12-08-1842 23-01-1844
Gestprven op, te 24-12-1889 Kemantran,legal Java 03-10-1897 Den Haag 28-11-1832 Nuenen 26-03-1906 Den Haag 20-05-1836 Nuenen 28-10-1922 Nuenen 15-06-1906 Nuenen 01-10-1919 Oudenrijh 11-02-1907 Den Haag 03-09-1919 Apeldoorn 09-04-1851 Nuenen
gehuwd (j/n) jV n j n j n j n n j j
Lutgera Wilhelmina was de hoofdbewoonster van 'Nuneville'. Catharina, de oudste, woonde vanaf1880 in Florence. Moeder Begemann: Amalia Polixina Rozina Schroter (Warmond 13-4-1806 - 4-1-1877 Nuenen) *De geboortedatum van 'Sien' wijkt een dag af van die in de Genealogie Begemann en is de juiste.
-77ville, waar toen nog de vier ongetrouwde zusters Begemann woonden. Op 5 december 1883 8^ voegde de schilder Vincent Willem van Gogh ^zich vanuit Drenthe bij zijn ouders en zuster. Het lijdt geen twijfel dat er contact bestond tussen de families Van Gogh en Begemann. Allereerst waren ze buren. Daarnaast waren het beiden domineesfamilies. Bovendien was de Nederlands Hervormde gemeente in Nuenen klein en men zal elkaar gesteund hebben waar men kon.
De kinderen Begemann Het vervolg van dit artikel gaat over de kinderen van dominee Begemann en hun contacten met Nederlands Indie.
Simon Hendrik Anton Begemann Allereerst Simon Hendrik Anton Begemann. Hij was officier van gezondheid bij het KNIL. Later werd hij arts te Tegal, aan de kust van Java. Hij trouwde te Bagelen/Java op 19-031860 met Johanna Esperance Prins (Banjumas/Java 07-01-1843 -15-03-1904 Weltevreden/Java) dochter van Johannes Gerardus Prins en Frederica Christina Reep.
man te Amsterdam en mejuffrouw Johanna Catharina Schemmer, zonder beroep wonende te Rotterdam. Zij kregen zeven kinderen. Vincent kon het goed met hem vinden. Louis had in 1865 de weverij aangebouwd aan zijn woonhuis aan de Berg en werkte aanvankelijk samen met de heer Firion. Louis was in 1871 alleeneigenaar en Firion was op Eeneind voor zichzelf begonnen. Van financiele zaken had Louis echter weinig kaas gegeten. Twee zussen waren zijn vennoten in de firma Begemann en Co. Een oude advertentie toont dat aan: "Degenen die nog lets te vorderen hebben van de dames W.J en M.C. Begemann, firma Begemann Co te Nuenen welke firma op 1 oktober j.l. aan J.L. Begemann is overgegaan, gelieven het bedrag daarvan aan hen op te geven voor 15 januari 1893'-.
Zij kregen acht kinderen, die alien op een na in Ned. Indie zijn geboren. Hun vijfde kind, Catharina Louise Adriana Utrechtina, werd aan boord van het stoomschip 'Utrecht' onderweg van of naar Nederland geboren op 09-02-1869.
In 1893 namen twee dochters van Louis Begemann deel aan de zaak. In 1900 werd een overeenkomst gesloten door A.P.R. Begemann en C.M.C. Begemann: eerstgenoemde werd eigenares van de fabriek. In 1906, na het overlijden van Louis, werd de fabriek gesloten en als commissiehandel voortgezet. In 1926 trad A.P.R. Begemann (Sien) uit de commissiehandel. Zij deed deze over aan de Cooperatieve Productie en Verbuiksvereniging "De Ploeg" te Bergeijk.10)
Catharina Maria Christine Begemann
Margaretha Carolina 'Margot' Begemann
Zij kwam op 02-01-1878 terug in Nuenen van een verblijf in Nederlands Oost-Indie waar zij als lerares verbonden was geweest aan een instituut in Batavia. Zij ging 15-05-1880 uit Nuenen naar Florence in Italic.
Van Vincents innige vriendschap met Margot weten we dat die fataal afliep. Hij had haar beter leren kennen gedurende de herstelperiode van zijn moeder, die op 17 januari 1884 in Helmond, op het station, bij het uitstappen van de trein haar rechter heup had gekwetst.
Jakobus Lodewijk: 'Louis' Begemann Louis Begemann was linnenfabrikant te Nuenen. Hij trouwde op 21-09-1866 in Nuenen met Maria Susanna Lelijvelt uit Rotterdam (Rotterdam 24-03-1831 - 22-09-1890 Nuenen) dochter van Matthijs Johannes, koop-
De sociaal bewogen Margot hielp Vincent en vooral zijn zus Wil met haar te verplegen. Margot en Vincent maakten lange wandelingen samen, raakten zeer aan elkaar gehecht, en er zou sprake zijn geweest van trouwplan-
78nen. Daarmee echter waren haar oudere zusters weinig ingenomen. Zij bestookten haar met allerlei argumenten en geeist werd dat het voorgenomen huwelijk twee jaar zou worden uitgesteld. Vincent maakte er Nu of nooit! van. De vertwijfelde Margot (zij 'had eindelijk toch liefgehad!') werd na een poging tot zelfdoding, in augustus 1884, voor herstel naar Utrecht gebracht, waar zij bij een bevriende dokter en zijn vrouw werd opgevangen. Half november 1884, na herstel, keerde zij naar Nuenen terug na waarschijnlijk eerst nog voor zaken in Den Haag te zijn geweest. Over het drama schreef Vincent pas in de tweede helft van September 1884 aan zijn broer Theo (brief nr.458-375).1 28 Maart 1899 verhuisde Margot naar Den Haag / Scheveningen. De kinderen van ds. Begemann hadden daar een buitenverblijf aan de Frankenslag op nr.55 niet ver van zee. Zij toefden daar in de wintermaanden en keerden in Nuenen terug wanneer de lente zich aandiende. 12)
Johanna inann
Antonia
Margot bezat vijf werken van Vincent 1 Een Scheveningse vrouw, naaiend (aquarel JH 83/F869). 2 Een blekerij op Scheveningen aan de Kerklaan (aquarel JH 158/F946).13) 3 Op de keerzijde van de Scheveningse Blekerij staat een Scheveningse vrouw afgebeeld (aquarel JH 95/F94). 4 De oude toren van de St. Clemenskerk van Nuenen, met een ploeger (olieverfschilderij JH 459/F34). 5 Boerdery (olieverfschilderij JH 810/F92). hi brief 464-397 maakt Vincent melding van toezegging van 1 tokening aan Margot in Utrecht
De broertjes Kramers Zij waren beiden schoolleerling toen zij vanuit Gouda bij hun tantes in Nuenen kwamen wonen. Op 27-12-1881 was dat Willem Lodewijk Kramers (geboren op 29-01-1876 te Sing Kawang/Borneo). Hij vertrok weer naar Gouda, zijn wettige woonplaats, op 20-91882. Vanaf 27-11-1882 verbleef Cornelis Kramers (geboren op 31-07-1877 te Mr. Cornelis/Java) ruim een jaar in Nuenen. Hij vertrok weer naar Gouda op 30-1-1884.
Kramers-Bege-
Johanna trouwde op 30-11-1867 te Batavia met Simon Dirk Kramers (Leiden 27-021836 - 28-03-1908 Apeldoorn), zoon van Jacob en Catharina Schouten. Zij kregen, voor zover ik kon nagaan, zeven kinderen. Hun eerste kind, Amalia Polijxena Karina Kramers werd in 1863 te Mr. Cornelis op Java geboren, een volgend kind te Soerabaya. In 1873 werd in Nuenen een kind van hen geboren en dan vervolgens weer drie in Ned. Indie. Hun laatste kind werd in 1879 te Gouda geboren. Op 5 mei 1881 staan zij in het Bevolkings Register van Gouda ingeschreven op het adres Blekersingel. Simon Dirk Kramers was Majoor Infanterie KNIL. Vanuit Gouda vertrok hij naar Ned. Indie om er 19 januari 1884 als gepensioneerd Luitenant Kolonel uit terug te keren. Op 29 april 1884 verhuisde het hele gezin naar Apeldoorn.
De kinderen van Louis en Maria Susanna Begemann Louis Begemann en Maria Susanna kregen zes kinderen. Hun tweede kind, Aart Marie Antonij Begemann, geboren op 27-11-1868 te Nuenen, woonde in Ned. Oost Indie. Hun derde kind, Johanna Catharina Begemann (Nuenen 31-03-1870 - 12-08-1945 Eindhoven) trouwde in 1894 met Albertus Buijsman, mosterdfabrikant. Haar schoonvader, Lucas Buijsman Albertszoon, deed op 27 maart 1885 aangifte van het overlijden van ds. Theodorus van Gogh. De dominee was de dag daarvoor, om 8 uur 's-avonds, overleden. Hun vierde kind was Amalia Polijxena Rosina Begemann, oftewel Sien. Zij was de kleine Sientje Begemann die haar tante Margot thuis betrapte met Vincent van Gogh op de
-79sofa. Sien was geboren op 04-11-1871 te Nuenen. Zij was fabrikante en handelde voor haar vader op eigen naam en op eigen verantwoordelijkheid, en na zijn dood in 1906 zelfstandig tot 1926. Zij bleef tot aan haar overlijden te Bergeijk op 18-01-1949 ongehuwd. Bij (waarschijnlijk herroepen) testament van 17-08-1914, opgemaakt door notaris Mertens te Geldrop (nr.248) vermaakte zij in punt 4: "Aan den Weleerwaarden Heer Bartholomew de Ligt, Predikant thans te Nuenen, eene som van [.], benevens mijn schilderij, geschilderd door Vincent van Gogh. Bij zijn vooroverlijden zal dit legaat warden uitgekeerd aan genoemden Bond van Christen Socialisten, behalve gemeld schilderij, dat in dit geval zal komen aan het Rijksmuseum te Amsterdam" Ik weet niet over welk schilderij het hier gaat. Van Vincents Blekerij op Scheveningen aan de Kerklaan (JH/158) is bekend dat na Margot C.M.C. Begemann te Amstelveen de eigenaresse was, en daarna A. Buijsmann. Catharina Maria Christina Begemann (Nuenen 18-08-1878, zesde kind van Louis) trouwde op 20 augustus 1913 in Den Haag met Willem Frederik Haas. Zij overleed op 25 februari 1973 te Noordwijk aan Zee. Bekend is dat op verzoek van de weduwe van Gogh, die uit de Nuenense pastorie moest verhuizen, begin 1886 nog achtergebleven bezittingen van Vincent bij Louis Begemann op de zolder van zijn fabriek werden opgeslagen. Deze bleven daar een aantal jaren totdat Louis de weduwe eens schreef met de vraag Wat ermee doen? Zij antwoordde dat, als hij de ruimte nodig had, hij alles maar moest vernietigen. En zo deed hij.
2 Het tweede en tevens laatste deel verschijnt in de volgende uitgave van De Drijehomickels. 3 Ds. Dorus van Gogh (Benschop 08-02-1822 - 26-031885 Nuenen). 4 Anna Carbentus (Den Haag 10-09-1819 - 29-041907 Leiden). 5 Cor van Gogh (Groot Zundert 17-05-1867 -12-041900 Pretoria). 6 Wil van Gogh (Groot Zundert 16-03-1862 - 17-051941 Ermelo). 7 Ds. Willem Lodewijk Begemann (Norg 19-06-1804 -16-11-1876 Nuenen). Men leest als zijn geboortemaand ook juli (o.a. bij Tralbaut - zie noot 15). Ik houd hier de datum aan van de Genealogie Begemann om reden dat deze als doopdatum 24 juni 1804 noemt. 8 In het Bev. Reg. van Nuenen staat Vincent, 'komende van Den Haag', op 11-10-1884 te Nuenen ingeschreven. Over dat verschil in maanden raadplege men Ton de Brouwer Van Gogh en Nuenen, (Venlo 1983). Vincent zal de vrijgekomen kamer van zijn broertje wel hebben betrokken want Cor was 10 juli 1883 naar Helmond verhuisd om de H.B.S. te volgen. Hij woonde daar op kamers bij Bernard Vros, kantoorbediende en Elske Koopal, aan de Molenstraat. Op 1 april 1886 verhuisde Cor naar Breda waar zijn moeder, na de dood van haar man, eind maart 1886 was gaan wonen. Met zijn diploma H.B.S. op zak werkte Cor in juli 1884 als volontair bij machinefabriek Begemann in Helmond, familie van de Begemann's uit Nuenen. 9 Vincent van Gogh (Groot Zundert 30-03-1853 29-07-1890 Auvers sur Oise). 10 Vriendelijke mededeling van N. Nagtegaal, Archivaris van de Nederlandse Hervormde kerk van Nuenen te Nuenen. 11 De brieven van Vincent van Gogh, Han van Crimpen en Monique Berends-Albert, Den Haag 1990. 12 Vincent had voor zijn komst in Nuenen Sien Hoornik, een Roomse vrouw met kinderen met wie hij enige tijd had samengewoond, in Den Haag achtergelaten. Hij woonde in de Schenkweg (Schenkstraat). 13 Kerklaan: Van Gogh en Den Haag M.v.d. Mast, (Zwolle 1990). 14 De familie G.W. van Dijk-Buysman uit Nuenen bezat twee olieverfschilderijen van Vincent: 1 Schaapherder met kudde (JH517/F42) 2 Stilleven met gemberpot en uien (JH924/F104a) 15 J.J. Roelants in Van Goghiana nr.9,1974, M.E. Tralbaut.
Jack van Hoek Noten 1 Jan Hulsker Van Gogh en zijn weg, (Amsterdam 1977 en 1989). Ik houd in mijn betoog zijn nummering van Vincents oeuvre aan. De oudste nummering is de F-nummering van de la Faille. Er is ook nog een SB-nummering van schetsboekbladen door Johannes van der Wolk.
De auteur is beeldend kunstenaar te Eindhoven. Hij publiceerde reeds enkele malen over leven en werk van Vincent van Gogh, onder meer in het 'Gruun Buukske'.
-80bespreking
B E
O K
V
Boekbespreking V Hooidonk 1146 -1650 Geschiedenis en archeologie van een adellijk vrouwenklooster
auteurs: N. Arts en H. v.d. Heuvel Zeer recentelijk is er een klein boekje verschenen ' over een - voor Nuenense begrippen grootse geschiedenis: het Klooster Hooidonk. Dit klooster lag aan de Dommel, nabij de huidige gelijknamige watermolen in Nederwetten. Hooidonk werd in 1146 gesticht door de graaf van Rode, die in de 12de eeuw heerste over het Peelland. Het graafschap Rode is in 1231 opgeheven; het klooster is daarentegen nog lange tijd als Augustinessenklooster blijven bestaan. Pas met de invoering van de reformatie (in 1648) werd het van staatswege gesloten. Na 1650 werd het lange tijd bewoond door adellijken en gegoede burgers. Halverwege de achttiende eeuw zijn de meeste gebouwen op het voormalige kloosterterrein gesloopt.
Bronnen en archeologie Wie nu naar dit stukje Nederwetten gaat kijken, zal nog enkele klooster-overblijfselen zien. Er staan nog gedeeltes van de kloostermuur, en ook liggen her en der wat losse resten. Een langwerpige schuur is gemaakt van kloosterresten. Het meest indrukwekkende overblijfsel is echter de gewelfde kelder die volgens de onderzoekers het onderste gedeelte van het hoofdgebouw was. Papieren bronnen zijn nog schaarser. Het kloosterarchief is bijna volledig verloren. Slechts enkele afschriften (kopieen) en wat losse stukken (zoals het cijnsboek) zijn bewaard gebleven. De onderzoekers hebben ter aanvulling hiervan nog een uitgebreid bodemonderzoek uitgevoerd. Zij hebben de kloosterfundamenten in kaart gebracht en enkele vondsten gedaan.
Weinig nieuws Door bestudering van de klooster-overblijfselen, een uitgebreid grondonderzoek, analyse van de schaarse historisch bronnen en
door inventarisatie van elders ondergebracht kloostermateriaal en -inboedel, hebben de heren Arts en van de Heuvel getracht een indruk te geven van de regionale betekenis van Hooidonk. Hoewel in de inleiding van het boekje gesteld wordt dat de nieuwe archeologisch vondsten en het aanvullend historisch onderzoek "een aanmerkelijk gevarieerder beeld over Hooidonk verschaffen dan tot dusver werd gepubliceerd" biedt het eigenlijk weinig nieuws. De reeds bekende veronderstelling dat het klooster een rijk en elitair instituut was, kunnen zij slechts bevestigen. Ook het verhaal over het wonder van Hooidonk bevat geen nieuwe feiten.2'
Slot Toch biedt Hooidonk 1146 - 1650 een beknopt en goed overzicht van historic, functie en archeologie van dit klooster. De religieuze, culturele en economische betekenis van het klooster wordt helder uiteengezet. Ook maken de schrijvers duidelijk dat we, met name vanwege het gebrek aan bronnen, nog maar weinig weten van deze vijf eeuwen kloostergeschiedenis. '
-81Gei'nteresseerden kunnen het boekje inkijken of lenen op onze bibliotheek. Het is voor slechts vijf gulden verkrijgbaar bij de plaatselijke boekhandel.
Rob Verhallen
voelvriendelijke nodeschoenen Parkstraal 2a
- 5671 GG
Noten 1 Dit boekje is een voorlopige en vereenvoudigde samenvatting van een nog niet voltooid onderzoek. De uiteindelijke, wetenschappelijke versie ervan zal verschijnen in een van de komende uitgaven van het Noordbrabants Historisch Jaarboek. 2 Zie: Nico Nagtegaal, 'Kerken en kapellen langs Nuenens wegen en paden. Deel 2, Kapel met kruisweg op Hooidonk te Nederwetten.' In: De Drijehornickels jrg. 2, nr. 1 en nr. 2. 3 Een uitgebreide beschrijving van het kloosterleven is te vinden in: A.M. Frencken, 'De voormalige Priorij van Hooidonk' in: BosscheBijdmgenirg. 19 (1948/49), p. 1-93; en A.M. FrenckenMemoriaalderdorpen en parochies Gerwen, Nuenen en Nederwetten. (Den Bosch 1948)
BROOD & BANKET
jakobs autoschade b.v, uitdeuk- en spuitinrichting
Een goed feest begint met een vertrouwd adres.
FOCWA Garantiebedrijf
LID VAN
— Wij regelen uw schade rechtstreeks met de verzekering. — Vervangende auto beschikbaar.
Opwettenseweg 81, 5672 AG NUENEN, tel. 040-832341
limloFtlc
APOLLO
Park 25, Nuenen Tel. O4O-83141O
LINDONK REISBURO Q Parkstraat 3A, 5671 GD Nuenen Nederland Tel. 040-834350 Fax 040-835725 Q Nieuwstraat 13, 5691 AA Son Tel. 04990-75925 Fax 04990-72632
-82-
Heemkundekring De Drijehornick De Drijehomickels is het orgaan van de Nuenense heemkundekring De Drijehornick. De naam Drijehornickels is een samentrekking van de verenigingsnaam met het engelse woord 'chronicle', dat kroniek oftewel chronologisch verhaal betekent, en vooral in de journalistiek veel gebruikt wordt. Het blad verschijnt vier maal per jaar. De verschijningsdatum is onregelmatig, maar er wordt naar gestreefd aan het begin van ieder kwartaal een nummer uit te brengen.
Onderwerpen De Drijehornickels
Activiteiten De Drijehornick
V Mededelingen van het bestuur, diverse commissies en werkgroepen van de hkk. V Verslagen van heemkundige activiteiten van De Drijehornick V Boekbesprekingen V Artikelen over geschiedenis, archeologie, geografie, cultuur van Nuenen c.a.
De Drijehornick is opgericht in 1971. Deze vereniging stelt zich ten doel mensen die belangstelling hebben voor de eigen Nuenense woonomgeving met elkaar in contact te brengen. Deze doelstelling resulteert onder andere in de volgende activiteiten: V Lezingen en excursies V Heemkundige bibliotheek V Werk- en studiegroepen V Verzamelen van voorwerpen, foto's, documenten e.d. van heemkundig belang V Heemkundige publikaties over Nuenen V Archeologisch en historisch onderzoek in en over Nuenen V Verenigingsblad De Drijehornickels V Bijdragen tot behoud van cultuur en monumenten in onze gemeente.
Kopij Het is een blad van en voor de leden van De Drijehornick. De redactie stelt een actieve bijdrage van de leden middels artikelen en verslagen dan ook zeer op prijs. Ook publikaties van niet-leden worden natuurlijk zeer gewaardeerd. Gelieve kopij getypt of op diskette (met vermelding van de gebruikte tekstverwerker) aan te leveren bij: V Rob Verhallen, Witte Put 17, 834710 V Kopij-box in de heemkamer (zaal 3 in het klooster aan de Parkstraat)
Redactie De redactie bestaat uit: V Tjeu Hermans V Nico Nagtegaal V Martin van Riet V Rob Verhallen
Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging bedraagt / 30,00 per jaar voor het eerste gezinslid, en /10,00 voor elk volgend. U kunt het lidmaatschap aanvragen bij: V Chris van Cuyck, Weverstraat 57, 834164 V Tjeu Hermans, Papenvoort 31, 832516 Of maak het bedrag over op ABN-Amro Bank Nuenen, nr. 528210831 (gironr. bank 1150000) t.n.v. de penningmeester Heemkundekring Nuenen, o.v.v. lidmaatschap '95.
Bezorging en abonnementen Het blad wordt gratis toegezonden aan de leden. Per gezin (een adres) wordt slechts e6n exemplaar toegezonden. Voor gei'nteresseerde niet-leden zijn losse numers a /10,00 verkrijgbaar op de heemkamer. Abonnementskosten voor niet-leden bedragen / 20,00. Bel voor abonnement en bezorging Rob Verhallen (834710).
Het bestuur ziet er als volgt uit: J. Smits T. Hermans Ch. van Cuyck H. van der Wai J. Hellings N. Nagtegaal A. Verlijsdonk
: Voorzitter : Secretaris : Penningmeester : Bestuurslid : Bestuurslid : Bestuurslid : Bestuurslid
