De dames in het schaakspel Lezing Wim van der Wijk, zondag 28 juni 2015, Pinetum Blijdenstein.
ALS AANVULLING OP DE INTRODUCTIE, EEN LOKALE EVENEMENTENWEBSITE MELDT DAT DEZE PRESENTATIE WORDT VERZORGD DOOR – MIJN NAAM – DIE VERVOLGENS EEN JOURNALIST EN VERWEND SCHAKER WORDT GENOEMD. VERWEND! LEUKE VERSCHRIJVING, DAAR GA IK TENMINSTE VAN UIT, MAAR EIGENLIJK KLOPT HET OOK WEL: OP SCHAAKGEBIED BEN IK HET AFGELOPEN JAAR ERG VERWEND, DANKZIJ DE SUCCESSEN VAN ONZE CLUB EN OOK PERSOONLIJK WAS HET VOOR MIJ EEN MOOI SCHAAKSEIZOEN. DAN MAG JE MIJ BEST EEN VERWENDE SCHAKER NOEMEN. REKEN IK GOED! DAMESSCHAAK WAS HET THEMA VAN HSG DIT JAAR. TER AFSLUITING WIL IK DRIE ONDERWERPEN ROND DIT THEMA TER SPRAKE BRENGEN. 1. DE ROL VAN DE DAME IN HET SCHAAKSPEL, HOE DE ONTWIKKELING VAN DIT STUK, IN DE BEGINSTELLING NAAST DE KONING OPGESTELD, PARALLEL LIEP MET EEN STUKJE WERELDGESCHIEDENIS. 2. DE GEVOELIGE VRAAG OF VROUWEN NET ZO GOED KUNNEN SCHAKEN ALS MANNEN. 3. WAAROM WIJ ALS CLUB HET THEMA VROUWENSCHAAK HEBBEN GEKOZEN ALS EEN RODE DRAAD DOOR ONZE ACTIVITEITEN. BIJ ZO’N PRESENTATIE HOREN NATUURLIJK WAT BEELDEN, HIERTOE STAAT ONS MODERNE TECHNOLOGIE TER BESCHIKKING, MAAR IK WIL HET WAT EENVOUDIGER DOEN, IK HEB ZELF IETS GEFRÖBELD, VAN PRODUCTEN DIE VAN HOUT ZIJN AFGELEID, WEL ZO TOEPASSELIJK IN DEZE MOOIE OMGEVING.
IK WIL BEGINNEN MET EEN VRAAG: WAT IS DE OVEREENKOMST TUSSEN HET EUROVISIE SONGFESTIVAL EN HET SCHAAKSPEL? FOTO CONCHITA OM U OP WEG TE HELPEN, HIERBIJ EEN BEKEND GEZICHT, VORIG JAAR DE WINNAAR OF WINNARES VAN HET LIEDJESFESTIJN. WAT HEEFT CONCHITA WURST MET HET SCHAAKSPEL TE MAKEN? NIET IEDEREEN WEET HET MISSCHIEN, MAAR OOK DE GESCHIEDENIS VAN HET SCHAAKSPEL KENT EEN GESLACHTSVERANDERING, AL IN DE MIDDELEEUWEN.
1
TOEN – OMSTREEKS 1475 – WERD HET STUK NAAST DE KONING – TOT DAT MOMENT VAN HET MANNELIJK GESLACHT, EEN DAME. EN OOK NOG EENS EEN MACHTIGE DAME. HOE KWAM DAT ZO. VOORDAT IK HET ANTWOORD GEEF, EERST EEN STUKJE HISTORIE. HET SCHAAKSPEL IS MEER DAN 2000 JAAR GELEDEN ONTSTAAN IN INDIA. VIA PERZIË EN DE ARABIEREN, DE MOREN, KWAM HET HONDERDEN JAREN LATER NAAR ZUID-EUROPA. IN DE LOOP DER EEUWEN WERDEN DE SPELREGELS, MET NAME DE LOOP VAN DE STUKKEN, AL VERANDERD, MET NAME OM HET SPEL TE VERSNELLEN, MEER DYNAMIEK TE GEVEN. MAAR DAT WAREN TOEN NOG KLEINE STAPJES. FOTO SCHAAKSTUKKEN DE PION. VERANDERING: EERSTE ZET TWEE VELDEN VOORUIT, IPV EEN. HIERDOOR WERD OOK HET EN PASSANT-SLAAN INGEVOERD. DE PION KAN ALS HIJ DE OVERKANT VAN HET BORD BEREIKT TOT DAME PROMOVEREN. DAT IS EEN TIJDJE INGEWIKKELD GEWEEST, KOM IK LATER OP TERUG. DE TOREN, WAS TOT DE KOMST VAN DE DAME HET BELANGRIJKSTE STUK. IN HET BEGIN WAS ZIJN BEREIK NOG NIET MAXIMAAL, MOCHT NIET IN EEN KEER OVERSTEKEN. DE LOPER. HIERVOOR GELDT HETZELFDE, MOCHT IN HET BEGIN NIET IN EEN KEER VAN BEGINPUNT NAAR HET EINDPUNT VAN DE DIAGONAAL. DAT MOEST IN KLEINERE STAPJES. HET PAARD. DE TYPISCHE PAARDENSPRONG IS ALTIJD ONVERANDERD GEBLEVEN. MAG ALS ENIGE STUK OVER ANDERE STUKKEN HEEN SPRINGEN. DE KONING, NIET VEEL VERANDERD, BEHALVE DE GECOMBINEERDE ZET MET DE TOREN DIE WE DE ROKADE NOEMEN. HET STUK NAAST DE KONING WERD, ALS JE DAT UIT HET SANSKRIET, PERZISCH OF ARABISCH MOET VERTALEN, EEN SOORT RAADSHEER, MINISTER, VIZIER OF GROOTVIZIER GENOEMD. MOCHT NET ALS DE KONING TELKENS MAAR EEN STAPJE, VOORUIT, ACHTERUIT OF OPZIJ. OVER HET ALGEMEEN KLEINE VERANDERINGEN DUS TOT DE DAME TEN TONELE VERSCHEEN. DOOR HAAR KOMST EN MET DE BUNDELING VAN DE KRACHTEN VAN TOREN EN LOPER, VERANDERDE HET SPEL ENORM, HET SPEL KREEG EEN ENORME DYNAMIEK. WAAROM DEZE WIJZIGING? IN HET KORT ZAL IK UITLEGGEN DAT HET LOGISCH WAS DAT HET STUK NAAST DE KONING IN HET BEGIN EEN MANNELIJKE FIGUUR WAS. EN WAAROM HET OOK HEEL LOGISCH IS DAT HET SCHAAKSPEL IN DE VIJFTIENDE EEUW EEN CONCHITA-MOMENTJE BELEEFDE. HET BEGIN. OM DIT TE BEGRIJPEN MOETEN WE WETEN WAT HET SCHAAKSPEL IN ESSENTIE IS. EEN OORLOGSSPEL, WAARIN DE STRIJD WORDT NAGEBOOTST MET TWEE LEGERS OP EEN SLAGVELD, HET SCHAAKBORD. WAT DOE JE MET VROUW EN KINDEREN ALS JE TEN STRIJDE 2
TREKT? DIE LAAT JE NATUURLIJK VEILIG THUIS. DAAROM WAS DE FIGUUR NAAST DE KONING EEN MAN. WE MAKEN NU EEN REUZENSPRONG. EEUWEN LATER IS HET KARAKTER VAN OORLOGSSPEL NAAR DE ACHTERGROND GEDRONGEN. HET SPEL WERD ANDERS BELEEFD. ER WAREN DUIDELIJKE TOESPELINGEN OP DE LIEFDE. WE ZIEN AFBEELDINGEN VAN VROUWEN ACHTER HET SCHAAKBORD IN EEN MOOIE TUIN, OOK WEL LIEFDESTUIN GENOEMD. DIE SYMBOLIEK IS OOK TERUGGEVONDEN IN GEDICHTEN UIT DIE TIJD. IN DIE SFEER IS HET LOGISCH OM DE SLOME HARRY NAAST DE KONING TE VERVANGEN DOOR EEN VROUW, EEN KONINGIN, ZODAT DE TWEE CENTRALE STUKKEN IN DE BEGINOPSTELLING EEN SETJE VORMEN. HET WERD NIET ZOMAAR EEN DAME, MAAR EEN VROUW MET BALLEN, MET VEEL MEER MACHT DAN DE KONING. DE GESLACHTSVERANDERING IS OP ZICH DUS VERKLAARBAAR, MAAR ANDERS IS HET MET DE VRAAG WAAROM DE DAME METEEN ZO’N BELANGRIJK STUK WERD, OOK AFGEZET TEGEN DE RELATIEF KLEINE STAPJES WAARMEE EERDER IETS MET DE ANDERE STUKKEN IS GEDAAN. HEEL LANG IS DIT EEN RAADSEL VOOR HISTORICI GEWEEST. WAAR IS HET GEBEURD? IN ITALIË, SPANJE OF FRANKRIJK? EN WAAROM IS HET GEBEURD? OVER EEN DING WAREN DE ONDERZOEKERS HET REDELIJK EENS: EEN STERKE VROUW UIT DIE PERIODE MOET MODEL HEBBEN GESTAAN VOOR DE MACHTIGE ROL DIE DE DAME IN HET SCHAAKSPEL KREEG. FOTO JEAN D ARC EN ISABELA VAN CASTILIE WE MAKEN WEER EEN VERGELIJKING MET EEN TV-PROGRAMMA. IDOLS OF WIE IS DE MOL. WIE HERKENT DEZE TWEE DAMES. LATEN WE MAAR MET HAAR BEGINNEN. JEANNE D ARC, DE MAAGD VAN ORLEANS. IN OUDERE NASLAGWERKEN WORDT ZIJ WEL GENOEMD ALS BRON VAN INSPIRATIE VOOR DE NIEUWE SPELREGEL MET DE STERKE DAME. MAAR METEEN GEVOLGD DOOR DE MEDEDELING DAT DIT NIET ZO KAN ZIJN. WEL EEN LEUKE THEORIE, TE LEUK OM NIET TE VERTELLEN. ZIJ WAS OOK EEN MOEDIGE VROUW DIE ONGELOFELIJKE MILITAIRE OVERWINNINGEN BEHAALDE. MAAR ER IS MEER WETENSCHAPPELIJK BEWIJS NODIG DAN EEN LEUKE THEORIE: DOCUMENTEN, MANUSCRIPTEN EN DIE ZIJN NIET GEVONDEN. KOMEN WE BIJ DE TWEEDE HOOFDVERDACHTE OM HET ZO MAAR EVEN TE NOMEN. DIT IS DE SPAANSE KONINGIN ISABELA VAN CASTILIË DIE LEEFDE VAN 1451 TOT 1504. OP HET HOOGTEPUNT VAN HAAR MACHT GOLD ZIJ ALS DE MACHTIGSTE VROUW VAN EUROPA, MET MEER MACHT DAN HAAR MAN KONING FERDINAND VAN ARAGON. HET IBERISCH SCHIEREILAND KENDE TOEN DRIE KONINKRIJKEN. PORTUGAL, CASTILLIE EN ARGANON. DE LAATSTE TWEE WERDEN DOOR HET HUWELIJK VERENIGD.
3
SPAANSE WETENSCHAPPERS CLAIMEN DAT ZIJ DE PERSOON MOET ZIJN GEWEEST DIE MODEL HEEFT GESTAAN VOOR DE NIEUWE ROL VAN DE DAME IN HET SCHAAKSPEL, VANAF ONGEVEER 1475. EN IN TEGENSTELLING TOT HET LEUKE THEORIETJE OVER JEANNE D’ARC IS DIT EEN HEEL SERIEUS VERHAAL. ZE CLAIMEN OOK TE WETEN WAAR DAT IS GEBEURD. IN VALENCIA. DAT IS IN HUN OGEN DE PLEK WAAR DE WIEG HEEFT GESTAAN VAN HET MODERNE SCHAAKSPEL. DE ONDERZOEKERS HEBBEN VEEL MANUSCRIPTEN GEVONDEN DIE DEZE THEORIE ONDERBOUWEN. FOTO KRANTENARTIKEL
DE CLAIM DATEERT AL UIT 2009. MET EEN GROOT SPEKTAKEL WERELDKUNDIG GEMAAKT OP EEN CONGRES IN VALENCIA. TER OMLIJSTING WERD EEN REVANCHEMATCH – VRIENDSCHAPPELIJK – GEHOUDEN TUSSEN KARPOV EN KASPAROV DIE EERDER EEN AANTAL ECHTE WK-MATCHES MET ELKAAR HEBBEN UITGEVOCHTEN. FOTO COVER BOEK DAME IK ZEI SPAANSE WETENSCHAPPERS MAAR AAN HUN ZIJDE STOND OOK EEN NEDERLANDER, GOVERT WESTERVELD, DIE AL JAREN IN SPANJE WOONT EN BIJ HET ONDERZOEK BETROKKEN IS VIA DE DAMWERELD. VALENCIA WAS IN DIE TIJD WAARSCHIJNLIJK HET DENKSPORTCENTRUM VAN DE WERELD, BEHALVE WIJZIGING SCHAAKREGELS, STOND HIER OOK DE WIEG VAN HET MODERNE DAMSPEL EN NOG EEN ANDER BORDSPEL. ER IS VOLGENS DE ONDERZOEKERS EEN VERBINDING TUSSEN DE NAAMGEVING VAN DE DAME - IN HET SPAANS DAMA – IN HET SCHAAKSPEL EN HET DAMMEN. OM EEN IDEE TE GEVEN HOE DIEP ZIJ HEBBEN GEGRAVEN. DIT BOEK TELT 300 PAGINA’S, DIT IS DEEL 2, HET EERSTE DEEL IS NET ZO DIK. HET ZIJN GEEN LEESBOEKEN, MEER VOOR WETENSCHAPPELIJK GEBRUIK. EEN SERIEUZE CLAIM. WAARMEE EEN ONTBREKEND PUZZELSTUKJE UIT DE SCHAAKGESCHIEDENIS ZOU ZIJN GEVONDEN. SINDS 2009 GEEN TEGENCLAIMS BEKEND VAN ANDERE ONDERZOEKERS. IK HEB NIET HET IDEE DAT ANDERE WETENSCHAPPERS HIER NOG OVER HEEN KUNNEN GAAN. DUS MISSCHIEN IS HET INDERDAAD WEL ISABEL LA CATOLICA, ZOALS HAAR BIJNAAM LUIDDE, DIE MODEL HEEFT GESTAAN VOOR DE ROL VAN DE MACHTIGE DAME IN HET SCHAAKSPEL. OVERIGENS GEEN LIEVE TANTE. IN SPANJE WAREN ER TOEN SPANNINGEN DOOR DRIE RELIGIES. DE MOREN DIE EEN EMIRAAT HADDEN UITGEROEPEN IN GRANADA. DAARNAAST EEN GROTE JOODSE GEMEENSCHAP. ISABELA VOERDE EENHEID VAN GODSDIENST IN. DAT BETEKENDE DAT JODEN EN MOSLIMS ZICH MOESTEN BEKEREN OF VERTREKKEN. ZE KONDEN VERVOLGD WORDEN ALS ZE STIEKEM RELIGIEUS JOODS BLEVEN. HET INSTITUUT DAT DIT PROCES BEGELEIDDE KENNEN WE ALS DE
4
SPAANSE INQUISITIE WAARBIJ DE ULTIEME STRAF VAN DE BRANDSTAPEL NIET WERD GESCHUWD. HET SPAANSE KONINGSHUIS FINANCIERDE IN DIE TIJD OOK COLUMBUS OP DIENS ONTDEKKINGSREIZEN. OOK EEN REDEN WAAROM ISABELA ALOM WERD GEZIEN ALS DE MACHTIGSTE VROUW VAN EUROPA. OPVALLEND WAS DAT DE NIEUWE SPELREGEL ZICH RAZENDSNEL VERSPREIDDE OVER EUROPA. WAARSCHIJNLIJK DOOR JODEN DIE DE INQUISITIE ONTVLUCHTTEN EN DE NIEUWE SPELREGELS MEENAMEN OP HUN VLUCHT NAAR ANDERE LANDEN. TOT ZOVER DE GESCHIEDENIS VAN DE DAME. DUS EERST EEN MANNELIJK STUK MET BEPERKTE ACTIERADIUS, DAARNA VANAF ONGEVEER 1475 DE MACHTIGE DAME, DIE DE ROL VAN DE SPAANSE KONINGIN ISABELA WEERSPIEGELT. DE WIEG VAN HET MODERNE SCHAAKSPEL HEEFT WAARSCHIJNLIJK IN VALENCIA GESTAAN. BIJZONDER DAT DE GESCHIEDENIS VAN HET SCHAAKSPEL EN EEN STUKJE WERELDGESCHIEDENIS ZO MET ELKAAR VERBONDEN ZIJN. NU DE VRAAG HOE HET ZIT MET MANNEN EN VROUWEN. KUNNEN VROUWEN NET ZO GOED SCHAKEN ALS MANNEN. KAN EEN VROUW OOIT WERELDKAMPIOEN SCHAKEN WORDEN? DE SCHAAKWERELD HOUDT DAAR WEL REKENING MEE, WANT ER ZIJN TWEE SOORTEN KAMPIOENSCHAPPEN. EEN ALGEMEEN KAMPIOENSCHAP EN EEN APART KAMPIOENSCHAP VOOR ALLEEN VROUWEN. DIT ZIEN WE NIET IN FYSIEKE SPORTEN. WORDT ALS ONEERLIJK GEZIEN OMDAT DE SPIERKRACHT VAN MANNEN VEEL GROTER IS DAN DIE VAN VROUWEN. VAAK WORDT ALS UITGANGSPUNT GENOMEN DAT HET VERSCHIL ONGEVEER TIEN PROCENT BEDRAAGT. TE VEEL NATUURLIJK OM EEN EERLIJKE STRIJD TE GARANDEREN. OVER DE VERSCHILLEN IN HET BREIN VAN MANNEN EN VROUWEN IS MINDER BEKEND, WEL WETEN WE DAT DIE VERSCHILLEN BESTAAN, ZOWEL QUA STRUCTUUR ALS IN DE VERBINDINGEN, DE BEDRADING. MAAR HEEL PRECIES WETEN DE WETENSCHAPPERS HET NOG NIET. HET VALT NIET MEE OM JE TE VERDIEPEN IN DEZE MATERIE. DE WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES DIE JE KUNT VINDEN OP INTERNET ZIJN TE INGEWIKKELD OM HIER ALS LEEK WAT OVER TE VERTELLEN, OP EEN MIDDAG ALS DEZE. ER ZIJN OOK MINDER TECHNISCHE VERHALEN TE VINDEN MAAR HET VALT OP DAT DE KWESTIE DAN VAAK AL SNEL IN HET LACHERIGE WORDT GETROKKEN. HIERVAN EEN VOORBEELD. ILLUSTRATIE BREIN M/V KIJK DAT BEDOEL IK. HET MANNELIJK BREIN WORDT BEHEERST DOOR SEKS, DE VROUW DENKT HOOFDZAKELIJK AAN SCHOENEN. DAARNAAST EEN HOOFDPIJNGENERATOR EN EEN RODDELCENTRUM. HUMOR OM TE LACHEN. 5
IK KWAM OOK EEN STUK TEGEN DAT WEL VEELBELOVEND BEGON. UIT HERSENONDERZOEK WAS GEBLEKEN DAT MANNEN BETER ZIJN IN AUTORIJDEN EN VROUWEN BETER IN TAAL. MAAR EEN PAAR ALINEA’S VERDER WERD DE CONCLUSIE GETROKKEN DAT WE DAT EIGENLIJK AL LANG WISTEN. MANNEN KUNNEN GOED KAART LEZEN, VROUWEN PRATEN VEEL. DAAR SCHIETEN WE DUS OOK NIET ZO VEEL MEE OP OM DE VRAAG TE KUNNEN BEANTWOORDEN OF EEN VROUW WERELDKAMPIOEN SCHAKEN KAN WORDEN. VORIGE WEEK ONTHULDE OUD-BURGEMEESTER JELTIEN KRAAIJEVELD-WOUTERS BIJ DE PRIJSUITREIKING VAN HET HSG OPEN DAT VOLGENS PROF DR MAX EUWE, DE NEDERLANDSE OUD WERELDKAMPIOEN SCHAKEN UIT 1935, DAT VOLGENS HEM IN 2020 DE EERSTE VROUWELIJKE WERELDKAMPIOEN IS TE VERWACHTEN. DAT HAD HIJ HAAR IN 1978 ZELF VERTELD TOEN ZIJ STAATSSECRETARIS VAN EMANCIPATIEZAKEN WAS. NEMEN WE DIE UITSPRAAK VAN EUWE EENS NADER ONDER DE LOEP… ALS IEMAND OP EEN VRAAG NAAR DE EERSTE VROUWELIJKE WERELDKAMPIOEN ANTWOORDT DAT DIT OVER RUIM 40 JAAR GAAT GEBEUREN, BETEKENT DIT WAARSCHIJNLIJK DAT DIE PERSOON VAN MENING IS DAT HET ONMOGELIJK IS, ALLEEN WIL HIJ UIT BELEEFDHEID HET NIET ZO BOT ZEGGEN, ZEKER NIET TEGEN DE BEWINDSVROUWE VAN EMANCIPATIEZAKEN. IETS SOORTGELIJKS HAD EUWE EERDER GEDAAN IN 1946 TIJDENS EEN TOERNOOI IN GRONINGEN. HET PUBLIEK MOCHT SCHRIFTELIJK VRAGEN STELLEN AAN EUWE EN EEN VAN DE VRAGEN WAS: WAAROM ZIEN WE GEEN VROUWEN AAN DE SCHAAKTOP? KRANTENKNIPSEL HET SCHRIFTELIJKE ANTWOORD VAN EUWE IS HIER AFGEBEELD: DE DAMES HEBBEN WEL IETS BETERS TE DOEN! OOK DIT KUNNEN WE ZIEN ALS EEN BELEEFD ANTWOORD. EUWE WILDE NIET ‘NOOIT’, OOK NIET ALS HIJ DAT DACHT ZEGGEN. HIJ WAS IMMERS DIRECTEUR VAN EEN MIDDELBARE MEISJESSCHOOL EN DOOR ZIJN GEKOZEN FORMULERING BELEDIGDE HIJ NIEMAND. IEMAND DIE DAT WEL DEED, IS HEIN DONNER, SCHAAKGROOTMEESTER EN SCHRIJVER. HIJ MENGDE ZICH GRAAG IN DISCUSSIES OOK VROUWENSCHAAK, MET ALTIJD ONDERHOUDENDE PROVOCATIEVE BIJDRAGEN, MAAR NIET RELEVANT VOOR MENSEN DIE OP ZOEK ZIJN NAAR EEN SERIEUS ANTWOORD OP DEZE VRAGEN. DONNER VATTE ZIJN VISIE OOIT ALSVOLGT SAMEN. VROUWEN HEBBEN NOG NOOIT IETS VOORTGEBRACHT DAT DE MOEITE VAN HET KENNIS MAKEN WAARD IS. GELUKKIG ZIJN ER OOK WEL SERIEUZERE BESCHOUWINGEN, BV VAN DE BRITSE GROOTMEESTER NIGEL SHORT, ENKELE MAANDEN GELEDEN IN HET TIJDSCHRIFT NEW IN CHESS. FOTO BATTLE OF THE SEXES
6
DIT WAS DE AANLEIDING, EEN BIJZONDER TREFFEN OP HET JAARLIJKSE SCHAAKTOERNOOI IN WIJK AAN ZEE, TEGENWOORDIG TATA STEEL CHESS GEHETEN, MAAR NOG ALTIJD BETER BEKEND ALS HET HOOGOVENS SCHAAKTOERNOOI. WE ZIEN HIER EEN ONTMOETING TUSSEN DE MANNELIJKE – OF EIGENLIJK ALGEMENE – WERELDKAMPIOEN MAGNUS CARLSEN EN DE CHINESE WERELDKAMPIOEN BIJ DE VROUWEN HOU YIFAN. EEN BATTLE OF THE SEXES DUS. HOEWEL NIET UNIEK IN DE SCHAAKWERELD, TOCH BIJZONDER. VANDAAR OOK DE ENORME MEDIA-AANDACHT. ER IS GOED EN SLECHT NIEUWS VOOR HET VROUWENSCHAAK. HET GOEDE NIEUWS IS DAT MEER VROUWEN SCHAKEN EN DAT HET NIVEAU STIJGT. HET SLECHTE NIEUWS IS DAT DE KLOOF MET DE MANNEN NIET KLEINER WORDT, MISSCHIEN ZELFS WEL GROTER. HET NIVEAU BIJ DE MANNEN STIJGT NAMELIJK OOK NOG, WAARSCHIJNLIJK ZWEPEN DE TOPSPELERS VAN DE WERELD ELKAAR STEEDS VERDER OP. DE TOP IS HEEL BREED, ER IS HEEL VEEL CONCURRENTIE. DEZE ONTWIKKELING IN HET SCHAKEN – DE KLOOF DIE NIET KLEINER WORDT – STAAT EEN BEETJE HAAKS OP ONTWIKKELINGEN IN DE SAMENLEVING DIE LATEN BV ZIEN DAT MEISJES EN JONGE VROUWEN OP SCHOOL EN DE UNIVERSITEIT JUIST BETER PRESTEREN DAN JONGENS. OP GROND HIERVAN KOMT SHORT TOT DE CONCLUSIE DAT HET IN DE TOEKOMST OOK NIET ZAL GEBEUREN. IK BEN HET MET ZIJN FEITELIJKE ANALYSE EENS MAAR NIET MET ZIJN CONCLUSIE. JE KUNT ZEGGEN DAT DE KOMENDE 10, 15 JAAR EEN VROUW NIET WERELDKAMPIOEN KAN WORDEN. DAARVOOR IS DE KLOOF TE GROOT. MAAR DAARNA? DIE VRAAG IS NIET TE BEANTWOORDEN. ZELF HOU IK ER EEN REDENERING OP NA OM AAN TE TONEN DAT EEN VROUW WEL WERELDKAMPIOEN KAN WORDEN, GEBASEERD OP PRIMITIEVE BOERENSLIMHEID. IK NEEM DAN ALS VOORBEELD DE HONGAARSE JUDIT POLGAR, DE JONGSTE VAN DE DRIE WERELDBEROEMDE ZUSJES. ZIJ HEEFT HET TOT DE NUMMER TIEN VAN DE WERELD GEBRACHT. ZE IS NU GESTOPT. IN MIJN REDENERING KAN EEN VROUW DAN OOK NUMMER ACHT BEREIKEN, EN DAARNA NUMMER ZELFS. EN DAN HOEF JE NOG MAAR EVEN DOOR TE REDENEREN OM BIJ EEN WERELDKAMPIOENE UIT TE KOMEN. ZO WERKT HET NATUURLIJK NIET, MAAR IK GEBRUIK HET ALLEEN MAAR OM MENSEN DIE BEWEREN HET ZEKER TE WETEN DAT HET NOOIT ZAL GEBEUREN AAN HET TWIJFELEN TE BRENGEN. OVERIGENS IS ER WEL CONCREET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK GEDAAN NAAR HET VERSCHIL IN NIVEAU TUSSEN MANNEN EN VROUWEN, AAN DE UNIVERSITEIT VAN PADUA, IN ITALIË. DE ONDERZOEKERS SELECTEERDEN EEN GROEP MANNELIJKE EN VROUWELIJKE SCHAKERS, VAN ONGEVEER DEZELFDE SPEELSTERKTE. ZE LIETEN MANNEN EN VROUWEN TEGEN ELKAAR SPELEN, MAAR VOLLEDIG GESCHEIDEN, VIA DE COMPUTER. DE VROUWEN WISTEN IN 7
PRINCIPE NIET WANNEER ZE TEGEN EEN MAN SPEELDEN, MAAR OP EEN GEGEVEN MOMENT WERD HUN DAT WEL VERTELD. EN UIT DE RESULTATEN KWAM NAAR VOREN DAT DE PRESTATIES VAN DE VROUWEN MINDER WERDEN WANNEER ZE WISTEN DAT ZE TEGEN EEN MAN SPEELDEN. DE PRESATIES WERDEN JUIST BETER ALS ZE TEGEN VROUWEN SPEELDEN EN OOK ALS ZE DACHTEN TEGEN EEN VROUW TE SPELEN, TERWIJL DIT IN WERKELIJKHEID NIET ZO WAS. LEUK ONDERZOEKSRESULTAAT DAT AANGEEFT DAT HET TUSSEN DE OREN ZIT, MAAR DIT ZAL GEEN ROL MEER SPELEN ALS DE VROUWELIJKE SCHAKERS ZICH ONTWIKKELEN TOT ERVAREN WEDSTRIJDSCHAKERS, ZE ZULLEN DAN HEUS NIET MEER ONDER DE INDRUK ZIJN VAN IEMAND VAN HET ANDERE GESLACHT. HET GEEFT WEL AAN DAT ONZEKERHEID MEER EEN VROUWENDING IS. MANNEN HEBBEN EERDER DE NEIGING MEER ZELFVERTROUWEN UIT TE STRALEN, AGRESSIVITEIT, HET KAN IN SCHAKEN EEN VOORDEEL ZIJN. EEN ANDER DEEL VAN HET ONDERZOEK WAS GERICHT OP HET VERWERKEN VAN BEELDEN IN HET HOOFD. DAAR ZIJN GEMENE TESTJES VOOR ONTWIKKELD, MENTALE ROTATIE, WAARBIJ HET NOG EENS EXTRA MOEILIJK WORDT GEMAAKT. OP DIT ONDERDEEL SCOORDEN DE MANNEN UIT HET ONDERZOEK SIGNIFICANT HOGER DAN DE VROUWEN. HET GAAT HIER OM VISUALISEREND VERMOGEN, IK GEBRUIK HIERVOOR VOOR HET GEMAK MAAR EVEN DE TERM RUIMTELIJKE INTELLIGENTIE. DAT IS WAARSCHIJNLIJK IETS WAARIN HET MANNELIJKE BREIN HET VROUWELIJKE BREIN OVERTREFT. BLIJKT OOK UIT AUTORIJDEN. HOE TEST JE DAT, BV MET ACHTERUIT INPARKEREN, WAARBIJ JE OOK EEN RUIMTE MOET INSCHATTEN DIE JE NIET ZIET. DOEN MANNEN VOLGENS ONDERZOEK BETER DAN VROUWEN. VERTAAL JE DAT IN EEN PERCENTAGE NAAR HET SCHAKEN. IK DOE EEN SLAG IN DE LUCHT: MISSCHIEN 1 OF 2 PROCENT. VEEL MINDER DAN DE FYSIEKE 10 PROCENT.
VOORLOPIG ZIJN DE MANNEN DUS IN HET VOORDEEL. BELANGRIJKSTE PUNT IS: GETALSMATIG. PUUR DE MACHT VAN HET GETAL. VIJF PROCENT VAN DE GEREGISTREERDE TOERNOOISPELERS IS VROUW. SLECHTS 1 PROCENT VAN DE GROOTMEESTERTITELS IS IN VROUWELIJKE HANDEN. ER ZIJN OOK VERSCHILLEN IN DE TOPTIEN EN VROUWEN. MANNEN: HEEL BREED BIJNA OVER DE WERELD VERSPREID. VROUWEN GEOGRAFISCH BEPERKT TOT OOST-EUROPA EN AZIE. IN TOPTIEN: INDIA, CHINA RUSLAND. OOK GEORGIE IS EEN STERK SCHAAKLAND. MAAR GEEN LANDEN UIT WEST-EUROPA EN DE VS. VROUWENSCHAAK IS NOG NIET UIT-ONTWIKKELD. OOK INTERESSANT OM NAAR DE GEMIDDELDE LEEFTIJD VAN DE TOPTIEN MANNEN EN VROUWEN TE KIJKEN. UITKOMST WAS VOOR MIJ EEN VERRASSING. GEMIDDELDE LEEFTIJD MANNEN IS 30 JAAR, BIJ VROUWEN ZELFS 27 JAAR. WAT DAT BETEKENT IS NIET ZO DUIDELIJK, MAAR IK DENK DAT ER NOG EEN HELE GOLF JONGE VROUWEN ZIT AAN TE 8
KOMEN DIE ZICH RAZENDSNEL ONTWIKKELT EN HET NIVEAU VERDER OMHOOG ZAL BRENGEN.
VERDER IS HET SOCIAAL EN CULTUREEL BEPAALD. OM WERELDKAMPIOEN SCHAKEN TE WORDEN, MOET JE JE HIEROP VOLLEDIG KUNNEN FOCUSSEN EN JE AFSLUITEN VOOR ANDERE DINGEN. EERDER IETS VOOR MANNEN DAN VOOR VROUWEN, CULTREEL BEPAALD. TOCH KOMT HET OOK BIJ VROUWEN VOOR – IREEN WUST, MARIANNE VOS BV - DIT ZAL WAARSCHIJNLIJK TOENEMEN. VOOR ZOVER ER CONCRETE VERSCHILLEN ZIJN IN HET BREIN, ZIJN DE MANNEN VOLGENS ONDERZOEK HEEL LICHT IN HET VOORDEEL, OP HET GEBIED VAN DE RUIMTELIJKE INTELLIGENTIE. DAARMEE SLUIT IK DIT GEDEELTE AF. NU TOT SLOT NOG KORT IETS OVER WAAROM WIJ ALS CLUB DIT JAAR ALS THEMA HEBBEN GEKOZEN DAMESSCHAAK OF VROUWENSCHAAK. ALS JE KIJKT NAAR DE CLUB, DAN ZIE JE OP DE DONDERDAGAVOND ROND EEN UUR OF ZES EEN GEMENGD BEELD. ONZE JEUGDGROEP BESTAAT UIT JONGENS EN MEISJES. EEN PAAR UUR LATER IS DAT BEELD VERANDERD, DE JEUGD IS DAN NAAR HUIS, DE SENIOREN GAAN HIERNA HUN PARTIJEN SPELEN VOOR DE INTERNE COMPETITIE. DAN ZIE JE GEEN ENKELE VROUW MEER, ALLEEN MAAR MANNEN. DAT BETEKENT DUS DAT DE HELFT VAN DE HILVERSUMSE BEVOLKING GEEN VERTEGENWOORDIGING HEEFT BIJ ONS OP DE CLUB. DAT IS ONAANVAARDBAAR, HEEFT HET BESTUUR GEZEGD, DAAR GAAN WE WAT AAN DOEN. VANDAAR DIE BIJZONDERE AANDACHT. TIJDENS ONS TOERNOOI EN DE ACTIVITEITEN ER OMHEEN. WE HEBBEN EEN SPECIALE BEGINNERSCURSUS VOOR VROUWEN GEHOUDEN, MET EEN MOOI RESULTAAT. ONS OUDSTE LID IS IN DE NEGENTIG, ONS JONGSTE 8, 10 WAT ZAL HET ZIJN, DAARTUSSEN ALLE LEEFTIJDEN MAAR – BUITEN DE JEUGDAFDELING – GEEN VROUWEN. WIJ ZIJN BLIJ MET DE DOCHTERS MAAR WE WILLEN MEER, WE WILLEN OOK DE MOEDERS! EN HET LIJKT EROP DAT WE VOLGEND SEIZOEN MET ACHT VROUWEN VERDER GAAN. VAN NUL NAAR ACHT, EEN FANTASTISCH RESULTAAT. DIAGRAM VIER DAMES
TER AFRONDING EEN DIAGRAM. IK HAD BELOOFD DAT IK NOG EVEN OP WIJZIGING VAN DE SPELREGELS ZOU TERUGKOMEN. WE ZIEN HIER EEN STELLING MET VIER DAMES OP HET BORD, NIET UNIEK MAAR WEL BIJZONDER. DIT BETEKENT DAT EEN PION DIE DE OVERKANT HEEFT BEREIKT TOT DAME IS GEPROMOVEERD ZOWEL BIJ WIT ALS BIJ ZWART. DAT GAF IN DE TIJD WAARIN DE DAME TEN TONELE VERSCHEEN PROBLEMEN, WANT EEN KONING MET TWEE KONINGINNEN… 9
IN DE ISLAMITISCHE WERELD HADDEN ZE DAAR GEEN ENKEL PROBLEEM MEE, MAAR WEL IN DE CHRISTELIJKE. ZELFS DE KERKEN BEMOEIDEN ZICH ERMEE WANT OOK AL WAS HET MAAR EEN SPEL, DAAR ZOU EEN VERKEERD SIGNAAL VANUIT KUNNEN GAAN. ER ZIJN TOEN KORTE TIJD ALLERLEI REGELTJES BEDACHT. DE TWEEDE DAME MOCHT DAN GEEN DAME OF KONINGIN HETEN MAAR KREEG EEN ANDERE NAAM. HEEFT GELUKKIG NIET LANG GEDUURD. NATUURLIJK OOK HEEL HYPOCRIET, WANT WE WETEN DAT DE GESCHIEDENIS VAN KONINGEN OOK DE GESCHIEDENIS IS VAN MAITRESSES DIE ZE EROP NAHIELDEN. DEZE STELLING MET VIER DAMES – HET ZAL WEL TOEVAL ZIJN – KWAM RUIM ,EEN MAAND GELEDEN BIJ OP DE CLUBAVOND OP HET BORD, CURIEUS JUIST TEGEN DE ACHTERGROND VAN AL ONZE ACTIVITEITEN OP HET GEBIED VAN VROUWENSCHAAK. ZO’N STELLING KOMT MISSCHIEN MAAR EENS IN DE TIEN JAAR IN ONZE PARTIJEN VOOR DE INTERNE COMPETITIE VOOR. DE PARTIJ TROK VEEL AANDACHT. EN – OOK DAT MOET TOEVAL ZIJN - HET WAS OOK NOG EENS EEN PARTIJ TUSSEN DE CLUBKAMPIOEN EN DE SPELER DIE BIJ WINST DE TITEL VAN HEM ZOU KUNNEN OVERNEMEN. NOG MEER TOEVAL: DE SPELER DIE HIER ZWART HAD, IS OOK NOG EENS DE PERSOON DIE HIER ZOJUIST DE AFSLUITENDE PRESENTATIE OVER ONS THEMA VROUWENSCHAAK HEEFT AFGEROND. IK ZEI: HEEFT AFGEROND, WANT IK BEN KLAAR! IK DANK U VOOR UW AANDACHT.
10
