De bestraffing van de Rode Khmer: een internationaal perspectief

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2012-2013

De bestraffing van de Rode Khmer: een internationaal perspectief

Masterproef van de opleiding “Master in de rechten” Ingediend door Lieselot Dalle (00606556) (major nationaal en internationaal recht en mileurecht)

Promotoren: Professor An Clicquet en Cécile Vandewoude

DANKWOORD Na het maandenlange zwoegen voelt het schrijven van een dankwoord aan alle mensen die mij de voorbije jaren en in het bijzonder de laatste maanden gesteund hebben, toch een beetje aan als een opluchting. Zegswijzen, hoe clichématig ook, bevatten zo goed als altijd een kern van waarheid, zo heb ik ook dit keer weer mogen ervaren. Zweet en tranen, in ieder geval; laatste loodjes, reken maar! Gelukkig ook deze: aan alles komt een eind. Het is mooi geweest. Ik zou graag in de eerste plaats mijn ouders bedanken omdat ze mij de kans geboden hebben om mij te ontwikkelen en omdat ze mij enorm gesteund hebben tijdens de voorbije jaren, zonder hen had ik dit nooit kunnen bereiken. Ook de steun van vrienden en van mijn zus was onontbeerlijk om tot dit resultaat te komen, opvrolijkende woorden, catering – mens sana in corpore sano, de Romeinen wisten het al – en de gedachte dat er altijd iemand is die achter je staat, zijn van onschatbare waarde. Bijzondere dank gaat ook uit naar mijn vriend, die er altijd was voor mij, nooit te beroerd was om een handje toe te steken en me altijd moed gaf als ik het moeilijk had. Bedankt voor alle hartjes onder de riem. Tenslotte gaat veel dank uit naar professor An Cliquet en Cécile Vandewoude, niet in het minst omdat zij het zagen zitten om mij te begeleiden nadat mijn aanvankelijke promotor door omstandigheden verstek moest laten. Ook de ruimte die ze mij lieten om grotendeels zelf uit te maken hoe ik dit onderwerp wilde benaderen, apprecieer ik ten zeerste.

“The wind whispers of fear and hate. The war has killed love. And those that confess to the Angka are punished, and no one dare ask where they go. Here, only the silent survive.” Dith Pran Cambodjaans-Amerikaanse correspondent en mensenrechtenactivist

WOORD VOORAF

Geweld is van alle tijden, oorlogen werden al uitgevochten lang voor mensen nog maar geleerd hadden hoe ze erover konden schrijven. Van de strijd tussen Sumer en Elam in 2700 v.C. – de eerste veldslag ooit geregistreerd – tot de burgeroorlog in Syrië die nu in alle hevigheid woedt, geweld en gruwel lijken helaas eigen aan de menselijke natuur. Het “dit nooit meer-gevoel” is er telkens opnieuw, maar toch blijkt het vooralsnog onmogelijk om oorlogen klein en groot een halt toe te roepen, ondanks de vele inspanningen die geleverd worden. De oprichting van de Verenigde Naties in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, de verschillende nationale en internationale antigeweldverenigingen, vredesoperaties, bewustmakingscampagnes en de ontelbare andere kleine en grote initiatieven ten spijt, geweld en oorlog lijken ironisch genoeg onverwoestbaar. De World Health Organisation schat dat er elk jaar gemiddeld zo’n 1,6 miljoen mensen door geweld om het leven komen, één derde daarvan sterft door oorlog.1 Ik heb gekozen om me in mijn masterproef te focussen op de vreselijke gruwel die plaatsvond onder het regime van de Rode Khmer in Cambodja. De keuze voor dit onderwerp is eigenlijk ingegeven door een aantal kleine(re) factoren samen. Ik herinner me dat we in de middelbare school tijdens de lessen geschiedenis ooit een fragment zagen uit de film “The Killing Fields” 2 - genoemd naar Choeung Ek, de plaats waar de meeste Cambodjanen naartoe gebracht werden om gedood te worden –, een zeer ontroerende film die het tragische verhaal vertelt van Dith Pran, een Cambodjaans-Amerikaanse correspondent die Pol Pots gewelddadig bewind aan den lijve moest ondervinden. Het verhaal greep me enorm aan het verbaasde me dat ik tot dan toe eigenlijk relatief weinig – om niet te zeggen bijna niets – over de gruwel en de miljoenen slachtoffers die in Cambodja gevallen waren gehoord had. Daarom besloot ik het boek “The Gate” van François Bizot 3 te lezen. Wederom een enorm aangrijpend relaas over de ongelooflijke destructieve kracht van de Rode Khmer en de miljoenen mensen die door hun toedoen het leven verloren of volledig mentaal en emotioneel kapot gemaakt werden. E. G. KRUG, L. L. DAHLBERG, J. A. MERCY, A. B. ZWI, R. LOZANO, “World Report on Violence and Health”, World Health Organisation 2002; URL: www.who.int/violence_injury_prevention/violence/world_report/en/summary_en.pdf. 1

2

The Killing Fields, een film van Roland Joffé uit 1984.

3

F. BIZOT, The Gate, New York, Vintage Books, 2004, 304p.

Ik vond het raar dat wij hier in West-Europa ondanks de enorme schaal van het geweld zo weinig hoorden over de gebeurtenissen in Cambodja in het bijzonder en Zuidoost-Azië in het algemeen. Ik ben daarop de actualiteit in Zuidoost-Azië een beetje beginnen volgen en begon meer en meer geïntrigeerd te raken door de ontzettend complexe zaken die daar gebeurd zijn in het recente verleden en waar de bevolking nu nog steeds enorm mee worstelt. Zo ondervond ik ook bij het schrijven van mijn bachelorproef over de militaire junta in Myanmar. Ik was al langer van plan om ook in mijn masterproef een internationaalrechtelijk onderwerp uit de regio te bekijken en toen mijn neef na een rondreis door Azië terugkwam en vertelde over zijn ervaringen in Cambodja, wist ik het zeker. Hij zei nog nooit een mooier maar verscheurder land gezien te hebben, je voelt en ziet overal de sublieme en diepgewortelde cultuur maar tegelijk hangt er een enorme tristesse en voel je dat de mensen gebukt gaan onder een zeer zwaar verleden. Een hele generatie is weggevaagd uit het straatbeeld en iedereen kent wel iemand die is omgekomen of op de een of andere manier met de Rode Khmer in aanraking is gekomen. Een menselijk drama op een werkelijk zeer grote schaal.

INHOUDSTAFEL

Dankwoord Woord vooraf

A.

Inleiding ............................................................................................... 1

B.

Historische achtergrond ........................................................................ 3

1.

Geschiedenis van Cambodja ..................................................................... 3

1.1

Algemeen................................................................................................. 3

1.2

Prehistorie, Funan en Chenla (5000 v.C. – 800)....................................... 3

1.3

Angkor: imperiale macht en urbanisme (800 – 1450) ............................... 4

1.4

Middenperiode: transformatie, isolatie en buitenlandse druk (1450 – 1863)………………………………………. ...................................................... 5

1.5

Koloniale periode: internationalisering (1863 – 1953) .............................. 5

2.

Communisme ............................................................................................ 6

2.1

Algemeen................................................................................................. 6

2.2

Opkomst van de Rode Khmer .................................................................. 7

2.2.1

Rol van Vietnam ................................................................................ 7

2.2.2

Militaire coup ..................................................................................... 9

2.3

Leven in Cambodja onder de Rode Khmer ............................................. 11

2.4

Val van de Rode Khmer ......................................................................... 13

2.5

Conclusie .............................................................................................. 14

C.

Rol en reactie van de voornaamste wereldspelers ................................ 15

1.

Verenigde Staten .................................................................................... 15

1.1

Amerikaanse bombardementen (1965 – 1973) ....................................... 15

1.1.1

Algemeen ........................................................................................ 15

1.1.2

Sleutelmomenten ............................................................................. 16

1.2

Beleid tijdens en na het bewind van de Rode Khmer (1975 – 1989) ....... 18

1.2.1

Einde van de Vietnamoorlog............................................................. 18

1.2.2

Positie tijdens de Vietnamese bezetting van Cambodja (1979 – 1989) 19

1.2.3

Conclusie ........................................................................................ 21

1.3 2.

Actueel beleid ........................................................................................ 22 ASEAN ..................................................................................................... 22

2.1

Algemeen............................................................................................... 22

2.2

Reactie van de ASEAN op de problematiek in Cambodja ........................ 23

2.2.1

The “ASEAN way” ........................................................................... 23

2.2.2

Specifieke behandeling van het conflict in Cambodja ........................ 24

2.2.3

Conclusie ........................................................................................ 25

2.3 3.

Lidmaatschap van Cambodja ................................................................ 25 Verenigde Naties ..................................................................................... 25

3.1

Algemeen............................................................................................... 25

3.2

Aanpak van de kwestie Cambodja ......................................................... 26

3.2.1 a.

Introductie ......................................................................................... 26

b.

Mandaat............................................................................................. 27

c.

Samenstelling en programma ............................................................. 27

3.2.2 3.3 4.

Groep van Experten ......................................................................... 26

Onderzoek en aanbevelingen ........................................................... 28

Conclusie .............................................................................................. 28 Europese Unie ......................................................................................... 29

4.1

Algemeen............................................................................................... 29

4.2

The EU-Cambodian Cooperation Agreement ............................................ 29

4.2.1

Politieke relaties .............................................................................. 29

4.2.2

Ontwikkelingshulp en economie ....................................................... 30

4.3

D.

Conclusie .............................................................................................. 31

Internationale aanpak van genocide in de 20e eeuw ............................ 32

1.

Algemeen................................................................................................. 32

1.1

Begrip genocide ..................................................................................... 32

1.2

Genocide als misdaad............................................................................ 32

1.2.1 The United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (CPPCG) ................................................................ 32 a.

Art. 1 CPPCG ..................................................................................... 33

b.

Art. 2 CPPCG ..................................................................................... 34

c.

Werking ............................................................................................. 35

1.2.2 1.3

Nationaal recht ................................................................................ 35

Relevantie.............................................................................................. 35

2.

Internationale vervolging van genocide door ad hoc tribunalen ......... 35

2.1

Algemeen............................................................................................... 36

2.2

Joegoslavië ............................................................................................ 36

2.2.1

Achtergrond..................................................................................... 36

2.2.2

The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia (ICTY) 37

a.

Introductie ......................................................................................... 37

b.

Oprichting .......................................................................................... 37

c.

Bevoegdheid, samenstelling en werking.............................................. 38

d.

Stand van zaken en evaluatie ............................................................. 38

2.3

Rwanda ................................................................................................. 39

2.3.1

Achtergrond..................................................................................... 39

2.3.2

The International Criminal Tribunal for Rwanda (ICTR) ..................... 40

a.

Introductie en oprichting .................................................................... 40

b.

Bevoegdheid en samenstelling ............................................................ 41

c.

Doelstellingen .................................................................................... 41

d.


2.4.

Sierra Leone .......................................................................................... 42

2.4.1

Achtergrond..................................................................................... 42

2.4.2

The Special Court for Sierra Leone (SCSL) ......................................... 43

3.

a.

Introductie ......................................................................................... 43

b.

Oprichting, samenstelling en werking ................................................ 44

c.


Vervolging door het International Criminal Court (ICC) ..................... 45

3.1

Algemeen............................................................................................... 45

3.2

Geschiedenis ......................................................................................... 46

3.3

Bevoegdheid .......................................................................................... 47

3.3.1

Materiële bevoegdheid ..................................................................... 47

3.3.2

Territoriale bevoegdheid .................................................................. 47

3.3.3

Temporele bevoegdheid ................................................................... 48

3.4 4.

E.

Actuele situatie en evaluatie .................................................................. 48 Keuze van Cambodja .............................................................................. 49

Transitional Justice in Cambodja ....................................................... 50

1. 1.1

Algemeen................................................................................................. 50 Wat is transitional justice? ..................................................................... 50

1.1.1

Ontstaan ......................................................................................... 50

1.1.2

Aanpak ........................................................................................... 50

1.1.3

Transitional justice in het internationaal recht .................................. 52

1.2 2.

The International Center for Transitional Justice (ICTJ) ........................ 53

Activiteiten van het International Center for Transitional Justice in Cambodja ................................................................................................... 54

2.1

Algemeen............................................................................................... 54

2.2

Rapport van de Asia Society in samenwerking met het ICTJ en Human Rights Watch (2003)............................................................................... 55

2.2.1

Inleiding .......................................................................................... 55

2.2.2

Politieke context ............................................................................... 56

a.

Toestand van de democratie ............................................................... 56

b.

Toestand van het rechtssysteem......................................................... 57

c.

Werking van NGO’s en de media ........................................................ 57

d.

Cultuur van straffeloosheid ................................................................ 57

e.

Conclusie ........................................................................................... 58

2.2.3

Het Cambodja Tribunaal .................................................................. 58

a.

Achtergrond ....................................................................................... 58

b.

Inhoudelijke analyse .......................................................................... 59

c.

Conclusie ........................................................................................... 60

2.2.4 Andere doelstellingen binnen het werkingskader van transitional justice……………………………………………………………………..………..61 2.2.5 2.3

Conclusie ........................................................................................ 61

Artikel in verband met opties op het vlak van herstelmaatregelen (2005)………. ......................................................................................... 62

2.3.1

Inleiding .......................................................................................... 62

2.3.2

Verkenning van de opties................................................................. 63

2.3.3

Conclusie ........................................................................................ 64

2.4

Algemene conclusie ............................................................................... 64

F. The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC) – Het Cambodja Tribunaal ................................................................................ 66 1.

Inleiding .................................................................................................. 66

2.

Ontstaansgeschiedenis – “A Long Road to Justice” ............................. 67

2.1

1997...................................................................................................... 67

2.2

1998.................................................................................................... 688

2.3

1999...................................................................................................... 68

2.4

2000...................................................................................................... 69

2.5

Ontwikkelingen sinds 2001 ................................................................... 70

3.

Werking en samenstelling ...................................................................... 71

3.1

Inleiding ................................................................................................ 71

3.2

Jurisdictie ............................................................................................. 71

3.2.1

Materiële bevoegdheid ..................................................................... 72

a.

Genocide ............................................................................................ 72

b.

Misdaden tegen de menselijkheid ....................................................... 72

c.

Oorlogsmisdaden ............................................................................... 73

d.

Overige bepalingen ............................................................................. 74

3.2.2

Temporele bevoegdheid ................................................................... 74

3.2.3

Personele bevoegdheid .................................................................... 75

3.2.4

Territoriale bevoegdheid .................................................................. 75

3.3

Samenstelling ........................................................................................ 75

3.4

Procedure .............................................................................................. 76

3.5

Beginselen van eerlijk proces................................................................. 77

3.6

Rechten van de slachtoffers ................................................................... 78

3.7

Conclusie .............................................................................................. 78

4.

Geviseerde personen en verloop van de processen ............................... 79

4.1

Overleden leiders ................................................................................... 79

4.1.1

Chhit Choeun – “Ta Mok” of “the Butcher” ........................................ 79

4.1.2

Saloth Sar – “Pol Pot” ....................................................................... 80

4.2

Khmer leiders die officieel in staat van beschuldiging zijn gesteld .......... 80

4.2.1

Kaing Guek Eav – “Comrade Duch” .................................................. 81

a.

Achtergrond ....................................................................................... 81

b.

Aantijgingen ....................................................................................... 82

c.

Verloop en staat van het proces ......................................................... 82

4.2.2

Nuon Chea – “Brother Number Two” ................................................. 83

a.

Achtergrond ....................................................................................... 83

b.

Aantijgingen ....................................................................................... 83

c.


4.2.3

Ieng Sary ........................................................................................ 84

a.

Achtergrond ....................................................................................... 84

b.

Aantijgingen ....................................................................................... 85

c.


4.2.4

Ieng Thirith – “Sister Phea” of “Khieu Thirith” ................................... 86

a.

Achtergrond ....................................................................................... 86

b.

Aantijgingen ....................................................................................... 86

c.


4.2.5 a.

Achtergrond ....................................................................................... 87

b.

Aantijgingen ....................................................................................... 88

4.3

5.

G.

Khieu Samphan ............................................................................... 87

Verdachten in Case 003 en Case 004 .................................................... 88

4.3.1

Meas Muth en Sou Met..................................................................... 88

4.3.2

Im Chaem, Ta Ann en Ta Tith ........................................................... 90

Evaluatie van de werking van het tribunaal .......................................... 90

Conclusie ............................................................................................ 92

Inhoudstafel Bijlagen

A.

Inleiding

Ik denk dat de berechting van de daders van de gruwel essentieel is voor de heropbouw van Cambodja en zijn bevolking. De verwerking kan pas echt beginnen als de verantwoordelijken eindelijk vervolgd worden voor de miljoenen levens die ze direct en indirect verwoest hebben. Ik ga me daarom in mijn masterproef hoofdzakelijk focussen op de oprichting van het Cambodja Tribunaal (ECCC) en de rol die transitional justice daarbij gespeeld heeft. Verder zal ik ook de keuze voor de specifieke hybride vorm van het tribunaal en de mogelijke andere keuzes die konden gemaakt worden onder de loep nemen en in het bijzonder nagaan waarom het zo lang geduurd heeft vooraleer Pol Pot en de zijnen konden berecht worden. Het heeft immers zeer veel voeten in de aarde gehad om het tribunaal op te richten, er zit maar liefst twintig jaar tussen het einde van het Khmer-rijk en het begin van de onderhandelingen en toen er uiteindelijk in 2003 een overeenkomst tot oprichting van het tribunaal gesloten was, heeft het nog jaren geduurd alvorens de processen effectief konden beginnen. Aangezien niets zomaar gebeurt, is het altijd interessant om eerst ook eens de geschiedenis te bekijken, daarom ga ik beginnen met een algemene voorgeschiedenis van Cambodja te schetsen en daarna een meer specifieke over het bewind zelf van de Rode Khmer. Op die manier is het mogelijk een zicht te krijgen op de wortels van het succes van het communisme in Cambodja en de daarmee verbonden excessen. Dat lijkt me interessant om beter te begrijpen waarom bepaalde zaken gebeurden of konden gebeuren, meer nog dan enkel te focussen op de juridische werkelijkheid. Daarna bekijk ik de reacties en rol van de verschillende grote wereldspelers, meer bepaald de Verenigde Staten, de ASEAN, de Verenigde Naties en tot slot de Europese Unie, zowel tijdens het bewind van de Rode Khmer als daarna. Ik wil onderzoeken wat hun rol was tijdens de gruwel, hoe ze stonden tegenover het regime en wat ze in de nasleep gedaan hebben op het vlak van steun, eventuele maatregelen, invloed en inspraak bij de oprichting van het tribunaal. Vervolgens bespreek ik een zeer belangrijk gegeven, namelijk als we in Cambodja wel degelijk van een genocide kunnen spreken. In de volksmond hebben we immers allemaal wel al van de “genocide in Cambodja” gehoord, maar het is lang niet zeker als het wel correct is om de gebeurtenissen zo te noemen. Vast staat dat de definiëring van de gruweldaden die tussen 1975

1

en 1979 plaatsvonden als genocide een conditio sine qua non is voor de vervolging van de Khmer-leiders op grond van een schending van de Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 1948.4 In het kader van deze conventie bespreek ik hierbij ter illustratie ook kort een aantal andere tribunalen die opgericht werden om de verantwoordelijken voor de genocides in het voormalige Joegoslavië, Rwanda en Sierra Leone te bestraffen. Hierna spits ik me toe op het tribunaal zelf, met om te beginnen de keuze voor de bijzondere gemengde vorm en een kleine uitweiding over de andere mogelijkheden waarvoor kon geopteerd worden en de daarmee verbonden voor- en nadelen en moeilijkheden. De oprichting van het ECCC maakt de hoofdmoot van mijn masterproef uit, eerst bekijk ik de rol van de Verenigde Naties en transitional justice daarbij, en daarna buig ik mij meer specifiek over de werking, samenstelling, jurisdictie en procedures van het tribunaal. Om te eindigen evalueer ik de werking van het tribunaal en de zaken die eventueel voor verbetering vatbaar zijn in de toekomst.

Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 9 december 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, 277; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I-1021English.pdf. (zie bijlage 1) 4

2

B.

Historische achtergrond

1.

Geschiedenis van Cambodja

1.1

Algemeen

Over het algemeen denken mensen maar aan twee belangrijke periodes als het over de geschiedenis van Cambodja gaat, namelijk Angkor en het vreselijke bewind van de Rode Khmer. Die eenzijdige zienswijze zou het land echter onrecht aandoen, Cambodja is veel meer dan dat, het heeft immers een ontzettend lang, rijk en fascinerend verleden, het is een land van tegenstellingen, diepgeworteld geloof en een uitzonderlijke mentaliteit. Die rijke maar tegelijk zeer complexe geschiedenis heeft in ruime mate bijgedragen tot de vele problemen die uiteindelijk in de late 20e eeuw tot de verschillende excessen hebben geleid. Daarom lijkt het me niet alleen interessant, maar eigenlijk vooral essentieel om eerst de geschiedenis van Cambodja eens onder de loep te nemen. Op die manier is het mogelijk een zicht te krijgen op de wortels van het succes van het communisme en beter te begrijpen waarom bepaalde zaken gebeurden of konden gebeuren, meer nog dan enkel te focussen op de juridische werkelijkheid. Er zijn ruw gesteld vier belangrijke periodes 5 te onderscheiden in de geschiedenis van Cambodja, van het ontstaan in de prehistorie over de verschillende bezettingen en bewindstypes tot de uiteindelijke onafhankelijkheid in 1953.

1.2

Prehistorie, Funan en Chenla (5000 v.C. – 800)

Om te beginnen moet ik opmerken dat er tot de koloniale tijd eigenlijk geen echte grenzen waren in Zuidoost-Azië, het is dus moeilijk om een duidelijk onderscheid te maken tussen de verschillende primitieve stammen die de streek toentertijd bevolkten. Zeker is dat een deel van wat nu Thailand is, bevolkt werd door mensen die Khmer spraken. In deze vroege maatschappij legden de mensen zich hoofdzakelijk toe op landbouw, wat tot op de dag van vandaag nog steeds zeer belangrijk is in Cambodja. D. CHANDLER, “Cambodian History”, Searching www.cambodiatribunal.org/history/cambodian-history. 5

for

the

Truth

2009;

URL:

3

Na dit prille begin volgt er vanaf de eerste jaren van het Christelijk tijdperk een periode van zogenaamde “Indianisatie”. Dit fenomeen zien we ook in andere landen van Zuidoost-Azië opduiken, de Indische cultuur verspreidt zich via de handel en laat z’n sporen na in verschillende belangrijke steden. In Cambodja is dat vooral het geval in het koninkrijk Funan, een zeer belangrijke handelskolonie aan de kust. Er zijn geen geschreven bronnen overgebleven uit die tijd, maar archeologische vondsten wijzen op een groeiende stedelijke complexiteit waarbij de heersers zowel administratieve, taalkundige als culturele elementen overnamen uit de Indische cultuur. Dit proces van beïnvloeding is echter geen vorm van kolonisatie, de situatie is genuanceerder, je zou het eerder een soort multiculturele samenleving avant la lettre kunnen noemen. Daarbij werden via handelscontacten, verhalen van priesters, pelgrims e.d.m. bruikbare elementen overgenomen en opgenomen in de eigen cultuur. Vooral op het vlak van godsdienst en politiek bestuur was er een zeer grote beïnvloeding. Deze Indianisatie was niet de eerste, noch de laatste keer dat de Cambodjaanse samenleving ideeën uit andere culturen adopteerde in een poging een eigen geschiedenis en identiteit te creëren. In de vierde en vijfde eeuw verschoof het zwaartepunt van politiek bestuur van Funan meer inlands naar het centraler gelegen Chenla, maar inhoudelijk veranderde dat weinig tot niets aan de bestaande levenswijze, maatschappelijke organisatie en cultuur.

1.3

Angkor: imperiale macht en urbanisme (800 – 1450)

De eerste stad in het gebied werd gesticht in 889 onder de naam Yasodharapura en wordt gezien als de overgang van Chenla naar het Khmerrijk, wat Angkor – of de Heilige Tempelstad – meteen tot een van de oudste hoofdsteden en het administratief en religieus centrum van het Khmer-rijk maakt. Na een aantal veroveringen en plunderingen besloten de koningen in de 15e eeuw het gebied te ontruimen en de bevolking te verhuizen naar het gebied rondom de huidige hoofdstad Phnom Penh en Angkor Wat raakte in de vergetelheid. Dit neemt niet weg dat de basis voor de hedendaagse Cambodjaanse samenleving in deze periode gelegd is, Angkor is vandaag nog steeds een levend voorbeeld van de rijke geschiedenis van Cambodja en heeft een zeer belangrijke symbolische waarde. De stad is een architecturale parel en komt nog altijd voor in het volkslied en de vlag van Cambodja. 4

1.4

Middenperiode: transformatie, isolatie en buitenlandse druk (1450 – 1863)

In deze periode verliest Angkor gaandeweg zijn machtspositie, over de precieze redenen daarvoor is niet veel geweten. Zeker is wel dat buurland Siam, dat eerst een trouwe bondgenoot was, zijn houding veranderde en de Cambodjanen meer en meer als minderwaardig ging beschouwen. Ze moesten onderdanig zijn en zelfs een soort van belasting betalen. De Cambodjanen vochten terug en behaalden nu en dan successen, maar dat kon de Siamezen er niet van weerhouden een aanzienlijk aantal Cambodjanen gevangen te nemen als oorlogsgevangenen. Over het algemeen wordt deze periode dus gekenmerkt door enerzijds verlies van territorium en anderzijds het teruglopen van de bevolking zelf. Daarbij komt ook nog de opkomst van een sterke buur in het oosten, Vietnam voert de druk op Cambodja op en sluit het land zelfs af van de zee, waardoor het geïsoleerd raakt en buitenlandse handel zo goed als onmogelijk wordt. Cambodja gaat hier dus door een moeilijke periode en is mede daardoor ook een makkelijke prooi voor de komende koloniale overheersers.

1.5

Koloniale periode: internationalisering (1863 – 1953)

6

De Fransen kwamen naar Cambodja in de hoop hun commerciële activiteiten in Zuidoost-Azië verder uit te bouwen, ze bezetten eerder al Vietnam en wilden hun controle over de regio verder uitbreiden.7 Daarnaast zagen ze Cambodja ook als een geostrategisch zeer interessant land aangezien het een toegangsweg tot China vormde. De koloniale periode 8 wordt over het algemeen gekenmerkt door onzekerheid en instabiliteit, burgeroorlogen en rebellie. Buitenlandse invasies waren B. KIERNAN, How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism and Communism in Cambodia, 1930-1975, New Haven, Yale University Press, 2004, 488p. 6

G. EVANS, K. ROWLEY, Red Brotherhood at War: Vietnam, Cambodia and Laos since 1975, Londen, Verso, 1990, 322p. 7

Cambodia Profile, a Chronology of Key Events; URL: www.bbc.co.uk/news/world-asiapacific-13006828. 8

5

schering en inslag en het Vietnamees protectoraat had gezorgd voor een land in totale chaos en met een gedecimeerde bevolking. De koning was zodanig bevreesd voor verder verval – vooral door toedoen van Siam – dat hij maar al te graag inging op het voorstel van de Fransen om bescherming te bieden. Het bleek echter al snel dat dit niet de ideale oplossing was, de Fransen namen de bescherming wel erg strikt en de facto kwam het eigenlijk neer op een volledige controle, zowel op politiek als economisch vlak. De koning had zeer weinig in de pap te brokken en hoewel Cambodja officieel een protectoraat was, kun je eigenlijk stellen dat het om een rasechte kolonie ging. Het was – ironisch genoeg – wel net door de Franse bescherming dat Cambodja onafhankelijk is kunnen worden en dus in staat was om te blijven bestaan en niet geabsorbeerd te worden door de buurlanden, wat gezien de geschiedenis zo goed als onvermijdelijk leek. De kolonisatie heeft dus ook positieve gevolgen gehad voor het land. De wortels van de problemen op het einde van de 20e eeuw liggen voor een groot deel in de onstabiele positie van Cambodja na al deze overheersingen. Mensen waren immers niet opgeleid, er was geen sluitend rechtssysteem en geen politieke participatie. Het land was dan ook uitermate kwetsbaar voor politieke excessen.

2.

Communisme

2.1

Algemeen

De Communistische Partij van Kampuchea (CPK), beter bekend als de Rode Khmer, nam de controle over Cambodja over op 17 april 1975 en stichtte de Democratische Staat Kampuchea.9 De partij heerste over het land tot januari 1979 en wist zijn bestaan voor de buitenwereld verborgen te houden tot 1977, niemand buiten de CPK zelf wist wie de leiders van het land effectief waren. Onder het gewelddadige bewind van de Rode Khmer waren er ontelbare schendingen van de mensenrechten, Cambodja werd een gevangenis en later een kerkhof voor naar schatting meer dan twee miljoen mensen. D. CHANDLER, The Tragedy of Cambodian History, Politics, War and Revolution since 1945, New Haven, Yale University Press, 1991, 408p. 9

6

2.2

Opkomst van de Rode Khmer

2.2.1 Rol van Vietnam

10

De Communistische partij ontstond in de jaren zestig in de Cambodjaanse jungle als reactie op de Franse kolonisatie en was sterk geënt op het Vietnamees model. Het ging om een guerrillagroepering die gedreven werd door communistische ideeën. De organisatie begon klein, maar werd gestaag groter omdat de bevolking door de grote instabiliteit van het land vrij makkelijk in te palmen was. Het is geen geheim dat Vietnam een zeer grote rol gespeeld heeft bij het ontstaan en de groei van de Cambodjaanse communistische beweging. De fundamenten werden al veel eerder gelegd, in 1930 stichtte Nguyen Al Quoc – beter bekend als Ho Chi Minh – de Vietnamese Communistische Partij, later veranderde hij de naam in Indochinese Communistische Partij (ICP) onder druk van de Comintem (Communist International). Het opzet van de ICP was duidelijk, de krachten bundelen in de strijd voor de emancipatie van de drie Indochinese staten die onder Frans protectoraat stonden.11 Volgens Ho Chi Minh was het Vietnamees communistisch model het beste middel om dat doel te bereiken. In het prille begin was de beweging in Cambodja nog zeer klein, om niet te zeggen zo goed als onbestaande, in 1938 telde de Cambodjaanse tak van de ICP amper 16 leden, allemaal etnische Chinezen. De situatie veranderde na de Tweede Wereldoorlog, de Vietnamese communisten, verenigd in de Viet Minh 12 , begonnen aan hun offensief tegen de Franse kolonisators. Het waren nog steeds vooral etnische Chinezen en Vietnamezen die de dienst uitmaakten, maar daar zou gauw verandering in komen met de opkomst van de Vietnamese Arbeiderspartij in 1951, deze partij had immers twee satellietpartijen in Laos en Cambodja. Dit is eigenlijk de eerste keer dat er sprake is van een quasi-autonome communistische beweging in Cambodja zelf. De Revolutionaire Cambodjaanse Volkspartij was geboren. De etnische S. J. D. MORRIS, "Vietnam and Cambodian Communism", The Cambodian Human Rights and Development 2007; URL: www.editorials.cambodia.org/2007/04/vietnam-andcambodian-communism.html. 10

A. SHORT, The origins of the Vietnam War, New York, Longman Group United Kingdom, 1989, 368p. 11

B. KIERNAN, “Introduction Conflict in Cambodia, 1945-2002”, Critical Asian Studies 2002, 483. 12

7

Vietnamezen probeerden zoveel mogelijk etnische Cambodjanen te recruteren binnen de politieke en militaire structuren van de partij om zo een grotere legitimiteit tegenover de bevolking te verwerven, maar dit liep niet van een leien dakje. Toen de Fransen daarna in 1953 de macht overdroegen aan de regering van Prins Sihanouk en Cambodja eindelijk onafhankelijk werd, trok de Viet Minh zich terug tot er zich een nieuwe kans aanbood. Lang hebben ze niet moeten wachten, midden de jaren vijftig waren er een aantal jonge communisten die terugkeerden naar Cambodja na een studieperiode in Frankrijk. Bekendste van deze groep was Saloth Sar, beter bekend als de latere leider van de Rode Khmer, Pol Pot.13 Ze hadden allen een communistische ideologie ontwikkeld in Frankrijk, onder invloed van de Franse Stalinistische Communistische Partij. De jonge communisten slaagden erin de controle over de Cambodjaanse communistische beweging over te nemen tegen het einde van de jaren vijftig en veranderden de naam van de partij eerst in de Arbeiderspartij van Kampuchea voor meer eenvormigheid met de Vietnamese tak. En in 1966 werd dan uiteindelijk de Communistische Partij van Kampuchea (CPK) boven de doopvont gehouden met Pol Pot als belangrijke man. Het is niet helemaal duidelijk wanneer de Cambodjaanse communisten precies in aanraking kwamen met het Maoïsme, maar vast staat dat Pol Pots bezoeken aan China de Maoïstische invloeden op zijn eigen ideologie en die van de Rode Khmer in het algemeen zeker aangewakkerd hebben. Tijdens de jaren zestig bleven de contacten tussen de Vietnamese communisten en de Rode Khmer vriendschappelijk en was er van enige vijandigheid absoluut nog geen sprake, maar daar zou stilaan verandering in beginnen komen. Als de CPK in 1968 oprukt en gewapend optreedt tegen de koninklijke regering van Prins Sihanouk, beginnen de eerste kleine barstjes te verschijnen in het tot dan toe goeie contact tussen beide landen. De actie druist immers in tegen het Vietnamees beleid dat de Cambodjaanse regering erkent omdat die de Vietcong en de Noord-Vietnamezen toeliet op het grondgebied van OostCambodja zodat ze hun strijd tegen het door de Amerikanen gesteunde ZuidVietnam ook van daaruit zouden kunnen voeren. De Khmers hielden het echter vooral bij acties in het noordoosten van het land dus uiteindelijk hield dat niet echt een bedreiging in voor de Noord-Vietnamese strategie, maar toch is de neerwaartse spiraal hiermee ingezet.

D. CHANDLER, Brother number one: a political biography of Pol Pot, Boulder (Colorado), Westview Press, 1992, 254p. 13

8

2.2.2 Militaire coup

14

Tegen het einde van de jaren zestig begonnen meer en meer Cambodjanen, vooral binnen de politieke en militaire elite, zich af te zetten tegen de aanwezigheid van Vietnamese communisten op Cambodjaans grondgebied. Ze ijverden voor een nauwere band met de Verenigde Staten en Sihanouk zag zich dan ook genoodzaakt om via diplomatieke wegen te proberen om de Vietnamezen onder druk te zetten om het land te verlaten. Hij mislukte echter in zijn opzet en op 18 maart 1970, toen Sihanouk nog steeds in Moskou was om met de leiders van de Sovjet-Unie te onderhandelen over een eventuele terugtrekking, pleegde Generaal Lon Nol – gelukkig zonder al te veel bloedvergieten – een geslaagde staatsgreep. Dit veranderde de situatie uiteraard volledig, de nieuwe leider van de Republiek Kampuchea, Lon Nol was pro-Amerikaans en dit zorgde de facto voor een uitbreiding van de Vietnamoorlog naar Cambodja.15 Hij zocht steun bij de Verenigde Staten en Zuid-Vietnam en trad dan ook erg hard op tegen de Vietcong en de communistische Rode Khmer. In een van zijn eerste publieke toespraken eiste hij dat de (Noord-)Vietnamese troepen binnen de 48 uur het land moesten verlaten. Ze weigerden echter en kort daarna verlieten ze hun toevluchtsoorden aan de Vietnamees-Cambodjaanse grens en vielen de basissen van de nieuwe Khmer Republiek aan. Tegelijkertijd kwamen ongeveer duizend leden van de voormalige Cambodjaanse Viet Minh die zich na de onafhankelijkheid in 1953 teruggetrokken hadden in Vietnam (cf. supra) terug naar Cambodja om de door de Vietnamese communisten overgenomen gebieden te controleren. Een reactie van de Zuid-Vietnamezen, gesteund door de Amerikanen liet niet lang op zich wachten, slecht zes weken na de machtsgreep van Lon Nol trokken ze ten aanval en bombardeerden de door de communisten bezette gebieden. De Amerikanen slaagden erin een groot deel van de gebieden rond de Mekongdelta vrij te maken zodat Zuid-Vietnam gevrijwaard bleef, maar dit kon niet beletten dat de communisten controle hadden over de helft van het Cambodjaans grondgebied. Het was echter wel duidelijk dat de Rode Khmer nog niet sterk genoeg was om Phnom Penh – en daarbij de macht over heel Cambodja – in te nemen. De Vietcong en het Noord-Vietnamese leger moesten een rol blijven spelen en hielden vast aan hun strategie om de

D. CHANDLER, “Historical Overview”, Searching www.cambodiatribunal.org/history/khmer-rouge-history. 14

for

the

Truth

2009;

URL:

D. CHANDLER, The Tragedy of Cambodian History, Politics, War and Revolution since 1945, New Haven, Yale University Press, 1991, 408p. 15

9

revolutionaire basis in Cambodja te versterken en het land naar het socialisme te leiden. Samen streden ze verder en met vereende krachten slaagden ze erin om gebied na gebied te veroveren. Na de inname installeerden ze een soort politieke administratie die in feite gecontroleerd werd door het Nationaal Verenigd Front (FUNK), maar officieel onder het gezag van Prins Sihanouks – die intussen in ballingschap zat in Peking – koninklijke regering (GRUNK) stond. De coalitie tegen de Khmer Republiek van General Lon Nol bestond uit drie verschillende groepen, enerzijds de Viet Minh communisten en de guerrillastrijders van Pol Pot 16 , beiden gesteund door het Vietnamese communistische leger en anderzijds de volgelingen van Prins Sihanouk, maar zij waren militair eerder zwak. Deze laatste heeft grotendeels buiten zijn eigen wil om een niet te onderschatten rol gespeeld in de opkomst en de groei van de Rode Khmer. In propaganda werd Sihanouks schijnbaar leiderschap in de verf gezet zodat de lokale bevolking meer vertrouwen kreeg in de Rode Khmer en de partij dus meer legitimiteit verkreeg. Daarnaast dreven ook de Amerikaanse luchtbombardementen, incidenten tussen de Zuid-Vietnamese troepen en de lokale bevolking en het wanbestuur van Lon Nols regering de bevolking in de armen van de Rode Khmer. Hun beweging groeide en rond 1972 waren de Vietnamezen gedwongen Pol Pot als volwaardige bondgenoot te erkennen. Ongeveer terzelfdertijd begon de Rode Khmer met een lastercampagne tegen de prins, ze wilden zelf meer macht binnen de door hen opgezette FUNKstructuur en probeerden aanhangers van de prins op belangrijke posities te vervangen en hemzelf in diskrediet te brengen. De overgang naar volledige controle is hiermee duidelijk ingezet, want nadat Sihanouk op een zijspoor werd gezet, was het de beurt aan de voormalige Vietnamese bondgenoten. Pol Pot ergerde zich aan hun te verregaande poging tot controle en probeerde de Vietnamese troepen het land uit te krijgen. Hij slaagde daar niet helemaal in, maar werd uiteindelijk een handje geholpen door de toestand in Vietnam zelf. Daar sneuvelden er immers heel veel troepen bij het Paasoffensief van maart 1972 en Noord-Vietnam na ondertekening van de Vredesverdragen van Parijs besliste dat het zich niet langer kon veroorloven om te veel betrokken te zijn in de Cambodjaanse burgeroorlog. Desalniettemin heeft Noord-Vietnam een bijzonder grote rol gespeeld bij de overwinning van de Rode Khmer en de uiteindelijke machtsovername in april 1975.

B. KIERNAN, The Pol Pot Regime, Race, Power and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge 1975-1979, New Haven, Yale University Press, 1996, 528p. 16

10

2.3

Leven in Cambodja onder de Rode Khmer

17 18

Slechts enkele dagen na het omverwerpen van de regering begonnen de nieuwe communistische leiders, onder aanvoering van Pol Pot, aan hun missie. Hun doel was om Cambodja – vanaf nu terug Kampuchea genoemd – te herscheppen naar het communistisch model van Mao’s China. De hele bevolking moest samenwerken in collectieve boerderijen om zo de volgens de Khmers ideale maatschappij te creëren, een klasseloze, rurale samenleving waarin niemand iets had, maar iedereen zogezegd alles had. De inwoners van Phnom Penh en andere grote steden werden onder doodsbedreiging massaal naar het platteland gedreven om daar landbouwactiviteiten te verrichten. Niemand werd gespaard, ook kleine kinderen, ouderen en mensen in slechte gezondheid werden meegenomen. Zij die weigerden, werden meteen afgemaakt, zo ook zij die niet snel genoeg vertrokken of niet helemaal gehoorzaam waren. Gezegd wordt dat alleen al die gedwongen evacuaties het leven kostten aan duizenden mensen. Ze begonnen ook meteen met het implementeren van hun radicaal Maoïstisch en Marxistisch geïnspireerd transformatieprogramma, Pol Pot sprak zelfs van de “Supergrote Sprong Voorwaarts” in navolging van China’s – weliswaar grotendeels mislukte – “Grote Sprong Voorwaarts”. Cambodja moest en zou immers tegen elke prijs een perfect communistisch bolwerk worden, zonder armen, zonder rijken en vooral zonder mensen die ook maar iets voor zichzelf deden of enige vorm van individualiteit nastreefden. Iedereen die daar anders over dacht en dus eigenlijk een bedreiging uitmaakte voor die ideale maatschappij, moest geëlimineerd worden. Om dit doel te bereiken, schaften ze alle markten, privé-eigendommen, winkels, scholen en in feite gewoon de traditionele dagdagelijkse Khmer-cultuur in het algemeen gewoon af. Universiteiten en religieuze gebouwen werden herschapen in gevangenissen, stallen en opleidingskampen, er was geen publiek transport meer, geen communicatie met het buitenland en alles werd strikt gecensureerd. Om de vooropgestelde absolute gelijkheid van de bevolking te veruitwendigen, moest iedereen bovendien een volledig zwart uniform dragen. Iedereen gelijk. Tegen elke prijs.

E. KISSI, Revolution and Genocide in Ethiopia and Cambodia, Lanham (Maryland), Lexington Books, 2006, 216p. 17

B. KIERNAN, The Pol Pot Regime: Race, Power and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975-1979, New Haven, Yale University Press, 2002, 528p. 18

11

Tegelijk werden alle mensen van hun burgerlijke en politieke rechten beroofd, kinderen werden van hun ouders weggenomen en in werkkampen geplaatst, er waren geen scholen, ziekenhuizen of dokters meer. Basisrechten zoals het huis verlaten, met andere mensen praten,… bestonden niet meer. Iedereen die enigszins bekwaam was in een bepaald vakgebied – of zelfs gewoon de schijn van enige intellectualiteit had – werd simpelweg geëlimineerd wegens te gevaarlijk voor het regime. Een bekende Khmer-slogan uit die tijd zegt eigenlijk alles over het beleid: “Je sparen maakt geen winst uit, je vernietigen is geen verlies”. 19 Het moge duidelijk zijn, mensenrechten waren dode letter. Mensen die het twijfelachtige geluk hadden om te ontsnappen aan de eerste executies, werden onbetaalde landbouwers die zeven dagen op zeven tot zestien uur per dag werkten tegen het absoluut minimumloon. Ze sliepen allemaal samen in oncomfortabele slaapzalen, speciaal uitgezocht om zo ver mogelijk van hun oude woonplaats te zijn en de mensen dus zo veel mogelijk te onthechten. Ook persoonlijke relaties en menselijk contact in het algemeen werden ontmoedigd, het was de bedoeling om iedereen te destabiliseren en bijgevolg uitermate kwetsbaar en zo goed als monddood te maken. De Rode Khmer vond ook dat enkel zogezegd zuivere mensen gekwalificeerd waren om deel te nemen aan de revolutie. 20 Om dat te bereiken moesten duizenden soldaten, officieren en andere mensen die werkten onder het regime van Lon Nol het bekopen wegens niet “puur” genoeg. Zelfs de eigen leden waren niet veilig, want zoals zo vaak in dergelijke regimes zijn de leiders extreem paranoïde en bang om de macht te verliezen. Vandaar dat ze zeer rigoureus te werk gingen en bij de minste geur van bedrog, te sterke en ambitieuze rivalen of sabotage, hun eigen leden ondervroegen, gevangen namen of vermoorden. Ook racisme was schering en inslag, naast intellectuelen waren etnische minderheden immers de grootste doelgroep van de “zuivering”, Cham, Chinezen, Vietnamezen, allemaal werden ze gevangen genomen, soms gefolterd, maar uiteindelijk sowieso geëxecuteerd. Bij wijze van voorbeeld, de grootste gevangenis van Cambodja, ook bekend als S-21, telde 14000 gevangenen, slechts twaalf daarvan kwamen er levend terug uit…

19

Cambodia, the Genocide; URL: www.ppu.org.uk/genocide/g_cambodia.html.

B. KIERNAN, How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism and Communism in Cambodia, 1930-1975, New Haven, Yale University Press, 2004, 488p. 20

12

Als je in deze periode dus niet omkwam door executie, dan wel door ziekte, verhongering en vermoeidheid na de vele uren werken op het veld. In totaal verloren naar schatting meer dan twee miljoen mensen het leven op en naast de zogenaamde “killing fields”.

2.4

Val van de Rode Khmer

21

Ondanks de historisch zeer belangrijke steun van Vietnam aan de revolutie, waren er voortdurend kleine en grotere schermutselingen tussen de Cambodjanen en de Vietnamezen, zelfs al voor 1975 toen de communisten de macht overnamen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat Vietnam uiteindelijk mede gezorgd heeft voor de val van de Rode Khmer. Het begin van het einde kwam er immers eind 1977, er braken gevechten uit tussen Cambodja en Vietnam en tienduizenden mensen werden daarbij gedood. Vietnam wist het pleit te winnen en de troepen vielen Cambodja binnen, ze veroverden – of misschien beter heroverden – Phnom Penh en de Rode Khmer-leiders moesten vluchten. Ze vestigden zich op Thais grondgebied en probeerden zich van daaruit met de hulp van China en Thailand zo goed mogelijk te herstellen. De Khmers vormden in 1982 een coalitie met enerzijds – alweer (cf. supra) – Prins Sihanouk die nog steeds in ballingschap zat in China na de burgeroorlog en anderzijds de niet-communistische leider Son Sann om de zogenaamde Tripartite Coalitie Regering te vormen. Deze regering werd echter niet internationaal erkend als vertegenwoordiger van Cambodja. Vietnam van zijn kant stelde een soort marionetregering in die hoofdzakelijk samengesteld was uit overlopers van de Rode Khmer, maar deze nieuwe socialistische regering wachtte de zeer ondankbare taak om het zwaar gehavende land te reconstrueren terwijl er van een economie niet eens sprake was, er zo goed als geen buitenlandse hulp was en al de bekwame technici, ingenieurs e.d.m. gedood waren. Daarbij komt nog dat de Rode Khmer niet ophield met de door Vietnam ingestelde regering te bekampen, tijdens de jaren tachtig werden de troepen gesteund en opgeleid door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk omdat die hen onder het motto “de vijanden van onze vijanden zijn onze vrienden” wel konden gebruiken in de strijd tegen Vietnam.


for

the

Truth

2009;

URL:

13

Door die steun kon de beweging blijven voortbestaan en kon ze de heropbouw van Cambodja nog meer dan een decennium lang tegenwerken. Onder internationale druk – de Sovjet-Unie had zijn steun immers opgezegd – moest Vietnam uiteindelijk dan toch terugtrekken uit Cambodja. In 1989 verlieten de laatsten maakten daarmee een einde aan conflict dat meer dan tien heeft.

aan het land zijn troepen het land en jaar geduurd

De Rode Khmer zette zijn strijd tegen de hervormingen van de nieuwe machtshebbers wel voort, maar hun macht begon meer en meer af te kalven. Velen liepen over naar de nieuwe regering of gingen in op deals om immuniteit te krijgen zodat ze niet vervolgd zouden worden voor hun misdaden. De regering maakte plannen om een tribunaal op te richten om de daders van de genocide te berechten, maar het bleek niet makkelijk om de schuldigen te vinden, iedereen wees Pol Pot met de vinger en zei zelf van niets te weten of men wees in de richting van mensen die al gestorven waren of van de buitenlandse vijanden, zoals de Amerikaanse CIA, de Russische KGB of Vietnam, die zo werd geopperd, allemaal zeer voor de hand liggende en duidelijke motieven hadden. Gedurende de jaren negentig verzwakte de beweging zienderogen tot ze in 1999 uiteindelijk de facto niet meer bestond, alle leden waren of gestorven, gedood of gevangen genomen.

2.5

Conclusie

De genocide in Kampuchea is zonder twijfel een van de ergste tragedies van de 20e eeuw. Miljoenen Cambodjanen kwamen om door ziekte, oververmoeidheid, verhongering of executies, tienduizenden werden weduwe of wees en zij die wel in leven bleven, zijn getraumatiseerd voor de rest van hun dagen. Mensen ontvluchtten hun land en er werden miljoenen landmijnen gelegd die tot op de dag van vandaag nog mensen doden en verwonden. Een groot deel van de bevolking heeft last van psychische problemen door alles wat ze gezien en meegemaakt hebben. Al deze factoren zorgen ervoor dat Cambodja nog steeds niet hersteld is van de gruwel en nu nog altijd een van de armste landen ter wereld is.

14

C.

Rol en reactie van de voornaamste wereldspelers

1.

Verenigde Staten

1.1

Amerikaanse bombardementen (1965 – 1973)

22 23

1.1.1 Algemeen

Zoals ik in het eerste deel over de geschiedenis van Cambodja al aanhaalde, hebben de Amerikanen – en meer bepaald de oorlog die ze voerden in Vietnam – een zeer grote rol gespeeld bij de destabilisatie van Cambodja en de relatief makkelijke en snelle opkomst van de Rode Khmer die daarop volgde. Jarenlang was de precieze impact van hun acties echter eerder onbekend of toch op zijn minst onderbelicht. Nieuwe informatie over de Amerikaanse bombardementen tijdens deze periode leert ons nu dat Cambodja veel zwaarder gebombardeerd is dan eerst gedacht én dat de bombardementen niet pas in 1969 onder het regime van President Nixon startten, maar al vier jaar eerder, onder Lyndon Johnson. De impact en gevolgen van deze bombardementen zijn niet te overzien, ze zorgden min of meer rechtstreeks voor de uitbreiding van de Vietnamoorlog naar Cambodja, de daaropvolgende staatsgreep in 1970 en dreven uiteindelijk de woedende en totaal verwarde bevolking in de armen van de Rode Khmer die tot dan toe eigenlijk niet echt voet aan de grond kreeg. De gevolgen zijn bekend, de Cambodjanen raakten van de regen in de drup. Op 9 december 1970 belde toenmalig Amerikaans President Richard Nixon naar zijn veiligheidsadviseur, Henry Kissinger om de bombardementen te bespreken die vijf jaar eerder begonnen waren als een soort “neventoneel” van de Vietnamoorlog. De eerste hevige bombardemeten – de zogenaamde “Menu campagne” waarover later meer – die vooral gericht waren op het grensgebied tussen Cambodja en Vietnam waren net afgelopen en Nixon kreeg te maken met toenemende tegenkanting op zijn Indochinees beleid vanuit het Congres.

T. OWEN, B. KIERNAN, "Bombs over Cambodia”, The Walrus Magazine 2006, 62-69; URL: www.yale.edu/cgp/us.html. 22

23

S. CROCHET, Le Cambodge, Parijs, Karthala, 1997, 272p.

15

De (Noord-)Vietnamese communisten en de Vietcong waren door het gezamenlijk grondoffensief van de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen immers amper verzwakt, laat staan uitgeroeid zoals de bedoeling was en Nixons beleid had dus eigenlijk gefaald. In plaats echter van dit toe te geven en eventueel voor een andere strategie te kiezen, deed hij wat velen doen als ze zich in het nauw gedreven voelen: nog sterker in de aanval trekken. Hij eiste van Kissinger dat het luchtoffensief uitgebreid zou worden en dat er meer en tegelijk ook dieper in Cambodja zou gebombardeerd worden in de hoop om op die manier de mobiele hoofdkwartieren van het Noord-Vietnamese leger in de Cambodjaanse jungle te vernietigen en zo de communisten langzaamaan te verzwakken. Zijn opdracht is niet mis te verstaan: “They [the planes] have got to go in there and I mean really go in… I want everything that can fly to go in there and crack the hell out of them. There is no limitation on mileage and there is no limitation on budget. Is that clear?”.24 Kissinger wist dat dit bevel inging tegen Nixons belofte aan het Congres dat de Amerikaanse vliegtuigen binnen een gebied van dertig kilometer van de Vietnamese grens zouden blijven en zijn eigen toezegging aan de bevolking dat er niet zou gebombardeerd worden tot minimum een kilometer rond elk dorp. Bovendien hadden de troepen ter plaatse er al voor gewaarschuwd dat nog meer bombarderen contraproductief zou werken. Het enige wat ze immers bereikten met de aanvallen was de bevolking letterlijk oproeren, verder tegen zich in het harnas en recht in de armen van Pol Pot jagen. Desalniettemin gaf Kissinger na licht tegenstribbelen de presidentiële orders door aan Generaal Alexander Haig, de legerleider die instond voor het Amerikaans bataljon in Vietnam.

1.1.2 Sleutelmomenten Doorheen die acht jaar van Amerikaanse bombardementen zijn er een viertal sleutelmomenten te onderscheiden. Alles begon in 1965, toen President Johnson de Vietnamoorlog op een andere manier wilde aanpakken en startte met een luchtoffensief boven Cambodja. Die allereerste bombardementen dienden eigenlijk vooral een tactisch doel, het was de bedoeling om de ongeveer tweeduizend geheime invallen van de T. LAROCCO “Four Decades On, Kissinger Still Feels the Heat”, Foreign Policy Association 2011; URL: http://foreignpolicyblogs.com/2011/11/03/four-decades-on-kissinger-stillfeels-the-heat. 24

16

CIA en de Special Forces – een eenheid van het Amerikaans leger die speciaal is opgeleid voor guerrillagevechten – te escorteren en te beschermen vanuit de lucht. In maart 1969 zetten de Amerikanen dan hun “Menu campagne” (cf. supra) in, ze verdeelden het Cambodjaans-Vietnamees grensgebied in verschillende doelwitzones – Ontbijt, Lunch, Avondmaal, Diner, Dessert en Snack genoemd door de Amerikaanse bevelhebbers, vandaar de naam van de campagne – en vielen die een voor een aan met een gemengd grond- en luchtoffensief. De grootste nieuwigheid in vergelijking met de eerdere bombardementen was dat er dit keer ook gebruik gemaakt werd van zogenaamd “carpet bombing”, een speciaal soort van bombarderen waarbij er zeer veel verschillende bommen tegelijk afgeschoten konden worden om zo zeer grote gebieden ineens aan te kunnen vallen. Zoals ik eerder al gezegd heb, was het oorspronkelijk de bedoeling om de Vietcong en het Noord-Vietnamees leger te destabiliseren, maar gaandeweg veranderde het opzet van de acties en wilden de Verenigde Staten vooral het pro-Amerikaans regime van Generaal Lon Nol beschermen tegen het groeiend aantal Cambodjaanse communisten. Op het einde van 1969 veranderde Nixon het geweer van schouder en zette de beruchte B-52 bommenwerpers in over Cambodja.25 Het idee hierachter was dat deze actie de vijandelijke troepen op een veilige afstand zou houden en het Amerikaans leger zo de gelegenheid zou geven om Vietnam veilig te verlaten. De facto kwam het er echter vooral op neer dat de gewone Cambodjaanse burgers als kanonnenvoer dienden om Amerikaanse levens te beschermen. Een Amerikaanse generaal beschreef de tactiek al volgt: “… the wolves are closing in, and so you throw them something off and let them chew it”.26 De laatste fase van de bombardementen, van februari 1973 tot augustus van datzelfde jaar, was er om de Rode Khmers opgang naar de hoofdstad, Phnom Penh, te proberen stoppen. De Verenigde Staten vreesden immers dat als Phnom Penh in handen zou vallen van de communisten, dit een precedent zou zijn voor andere landen in de regio en probeerden daar dan ook met alle macht een stokje voor de steken. Ze begonnen een ongezien luchtoffensief waarbij ze vooral de dichtbevolkte gebieden rond de hoofdstad viseerden en doodden daarbij duizenden mensen. 25

S. CROCHET, Le Cambodge, Parijs, Karthala, 1997, 272p.

T. OWEN, B. KIERNAN, "Bombs over Cambodia”, The Walrus Magazine 2006, 62-69; URL: www.yale.edu/cgp/us.html. 26

17

De luchtoorlog werd door President Nixon en zijn administratie zodanig lang stilgehouden dat de discussie omtrent de impact veel te laat op gang kwam. Het was pas op het einde van 1973 dat het Congres de hele campagne uiteindelijk een halt kon toeroepen. 27 Maar de schade was geleden en de Rode Khmer buitte het anti-Amerikaans gevoel dat onder de bevolking leefde handig uit. Uit documenten die President Clinton in 2000 vrijgaf, blijkt immers dat er tijdens de acht jaar van Amerikaanse bombardementen maar liefst 2 756 941 ton bommen geworpen zijn, dat zijn er nog 700 000 meer dan alle Geallieerden samen tijdens de hele Tweede Wereldoorlog gooiden. Dat maakt Cambodja wellicht tot het meest gebombardeerde land in de geschiedenis, het is dan ook niet verwonderlijk dat de bevolking, doodsbang en halfgek door al die aanvallen, alles geloofde wat hen gezegd werd. Het is hoofdzakelijk door hun diep gegronde ontevredenheid over de Amerikaanse inmenging dat ze zo’n makkelijke en gewillige prooi waren voor de Rode Khmer.

1.2

Beleid tijdens en na het bewind van de Rode Khmer (1975 – 1989)

28 29

1.2.1 Einde van de Vietnamoorlog

Het Westen in het algemeen en de Verenigde Staten in het bijzonder reageerden in het begin eerder terughoudend op de overwinning van de Rode Khmer in 1975 en de daaropvolgende gruweldaden. Eigenlijk kun je stellen dat ze een beetje in een ontkenningsfase zaten, ze geloofden dat de slachtingen wel vanzelf zouden ophouden, dat ze niet discriminerend waren en enkel gericht waren tegen een relatief kleine groep van politieke tegenstanders. Niets was echter minder waar, het was duidelijk dat Cambodjanen Cambodjanen aan het doden waren, maar toch wilde men in

W. SHAWCROSS, Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia, New York, Simon and Schuster, 1979, 467p. 27

J. COLHOUN, "On the Side of Pol Pot: U.S. Supports Khmer Rouge", Covert Action Quarterly Magazine 1990 ; URL: www.thirdworldtraveler.com/US_ThirdWorld/US_PolPot.html. 28

B. KIERNAN, "The Cambodian Genocide and Imperial Culture", Aztag Dailey 2005; URL: www.yale.edu/cgp/us.html. 29

18

het Westen niet spreken van een genocide zoals de misdaad gedefinieerd is in de Genocide Conventie van 1948.30 De Amerikanen reageerden dus omzeggens niet tegen de wantoestanden, meer nog ze gebruikten hun internationale macht voor heel andere doeleinden en smeedden heimelijk een verbond met China en Thailand om de in 1979 gevluchte Khmers materieel te ondersteunen. De geheime alliantie 31 tussen de Rode Khmer en de Verenigde Staten ontstond eigenlijk al toen de Amerikanen de oorlog in Vietnam verloren. Na de val van Saigon in 1975 vreesden ze immers dat het machtsevenwicht in Zuidoost-Azië verstoord zou zijn en besloten daarop – alweer – de geopolitieke confrontatie aan te gaan. In China vonden ze daarvoor een uitstekende partner aangezien ze samen een anti-Vietnamees en anti-Sovjet gevoel deelden. Doel van de alliantie tussen de twee grootmachten was de Rode Khmer ondersteunen zodat die een blijvende bedreiging vormde voor de nieuwe, door Vietnam gesteunde regering van Cambodja.

1.2.2 Positie tijdens de Vietnamese bezetting van Cambodja (1979 – 1989)

De Amerikaans(-Chinese) steun spitste zich voornamelijk toe op vier belangrijke componenten.32 Toen Vietnam erin slaagde de Rode Khmer van de macht te verdrijven in 1979 aarzelde Washington geen seconde en nam meteen maatregelen om Pol Pot en zijn volgelingen te beschermen. De Khmers vluchtten over de grens naar Thailand en daar kregen ze massaal steun van verschillende internationale hulporganisaties die daartoe onder druk gezet waren door de Verenigde Staten. De organisaties voorzagen de gevluchte Khmers jarenlang van eten en medicijnen en zorgden er op die manier voor dat ze zowel fysiek als mentaal konden aansterken en hun guerrillaverzet konden voortzetten. Toen de Rode Khmer op een gegeven moment echter actief begon te vechten tegen de Vietnamezen vonden ze dat het verder steunen van de verzetsleden Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 9 december 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, 277; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I-1021English.pdf. (zie bijlage 1) 30

K. CLYMER, The United States and Cambodia, 1969-2000: A Troubled Relationship, London, Routledge, 2004, 225p. 31

B. KIERNAN, “Cambodia’s Twisted Path to Justice”, The History Place: Points of View 1999; URL: www.historyplace.com/pointsofview/kiernan.htm. 32

19

indruiste tegen hun humanitair doel. Dat was echter zonder de Amerikanen en de Thai gerekend, aangezien zij de grootste sponsors van de hele actie waren, verplichtten ze de organisaties om de voedselhulp toch verder te zetten. Daarnaast speelt er ook een andere belangrijke vorm van onrechtstreekse steun, tijdens de tienjarige Vietnamese bezetting van Cambodja van 1979 tot 1989 blokkeerden de Verenigde Staten elke vorm van ontwikkelingshulp aan Cambodja. Het ging zowel om hulp van de Verenigde Naties, de Wereldbank, het IMF,… Op die manier verzwakten ze het land niet alleen economisch, maar ze gaven de nieuwe, niet door Washington gesteunde regering geen enkele kans op slagen. Grootste slachtoffers hiervan waren uiteraard de gewone Cambodjanen, grootste winnaar de Rode Khmer, die zoals ze in het verleden al bewezen vooral gebaat waren bij een onstabiel, machteloos land op de rand van de afgrond. Deze twee vormen van rechtstreekse en onrechtstreekse economische steun waren voor de Verenigde Staten nog niet voldoende zekerheid tot succes en om de politieke slagkracht van de Rode Khmer – en daarbij het verzet in het algemeen – te versterken, besloten ze nog een derde piste te bewandelen. Om een sterkere coalitie te vormen tegen de door Vietnam ingestelde regering onder leiding van Hun Sen – die nota bene voordien zelf lid was van de Rode Khmer maar daarna naar Vietnam vluchtte en daar door de Vietnamezen dankbaar als bondgenoot verwelkomd werd -, hielpen de Amerikanen de eveneens het land uitgezette Prins Sihanouk en voormalig Eerste Minister, Son Sann met het samenstellen van hun eigen guerrillalegers. Ze konden daarvoor putten uit de zeer goed voorziene Thaise vluchtelingenkampen. Maar zelfs daar houden ze het niet bij, de Verenigde Staten boden niet alleen bijstand bij het samenstellen van de legers, ze voorzagen in ook in een soort – naar eigen zeggen beperkt – subsidieprogramma voor Sihanouks Nationaal Leger (ANS) en Son Sanns Nationaal Bevrijdingsfront voor de Khmer (KPNLF). De Amerikanen stonden in voor de reiskosten van de rebellenleiders en zorgden voor fondsen om de Thaise recruteringskampen in stand te houden. Het Congres keurde de zogenaamde noodhulp goed, maar enkel onder voorwaarde dat die niet zou gebruikt worden om de Rode Khmer op enige wijze, direct of indirect te promoten, te ondersteunen of te vergroten en dat er geen enkele vorm van militaire operaties in Cambodja of ergens anders mee mocht gefinancierd worden. Deze bepaling is uiteraard met een beetje goeie wil te plooien naar de gewenste interpretatie en aangezien men eigenlijk het KPNLF en het ANS steunt en niet de Rode Khmer rechtstreeks lijkt er dan ook geen vuiltje aan de lucht…

20

Door al deze steunmaatregelen en mede onder druk van China en de ASEAN, vormden de Rode Khmer, het KPNLF en Sihanouks ANS uiteindelijk de zogenaamde Coalitie Regering van Democratisch Kampuchea 33 ofte CGDK. De twee laatste partijen genoten nog enig respect en een zekere legitimiteit onder de Cambodjaanse bevolking en op die manier kon de Rode Khmer meesurfen op die golven en ook zelf weer aan legitimiteit winnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat wanneer er moet gestemd worden over de wettelijke vertegenwoordigers van Cambodja in de Verenigde Naties, zowel President Carter als Reagan voor deze coalitie stemden in plaats van voor de door Vietnam ingestelde regering (cf. supra). Een laatste vorm van steun aan het verzet bestond uit de onrechtstreekse levering van wapens en andere vormen van materieel en hulp bij de opleiding van de verzetsleden. Uit documenten blijkt dat de Verenigde Staten niet alleen wapens leverden – wat ze overigens zelf altijd ontkend hebben –, maar ook dat Amerikaanse adviseurs de coalitietroepen opleidden en uitlegden hoe ze de wapens en tanks moesten gebruiken.

1.2.3 Conclusie

Hoewel veel mensen denken dat de rol van de Verenigde Staten in ZuidoostAzïe uitgespeeld was na de val van Saigon in 1975, is zoals blijkt, niets minder waar. De Amerikanen hebben het daarna gewoon over een andere boeg gegooid en hebben geprobeerd om via hun steun aan de antidemocratische Cambodjaanse verzetstroepen een geostrategische greep op de omgeving te behouden. Dit echter met ettelijke duizenden doden als gevolg. De laatste jaren proberen ze onder meer door steun voor de oprichting van het Cambodja Tribunaal de perceptie te veranderen, maar dat neemt niet weg dat ze een zeer grote rol gespeeld hebben bij de gruwel in Zuidoost-Azië en de moeilijkheden die Cambodja ondervonden heeft bij zijn pogingen tot heropbouw.

B. KIERNAN, How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism and Communism in Cambodia, 1930-1975, New Haven, Yale University Press, 2004, 488p. 33

21

1.3

Actueel beleid

34

Jarenlang ontbrak het de verschillende Amerikaanse beleidsmakers aan de wil om de nochtans duidelijk escalerende – en later geëscaleerde – situatie in Cambodja effectief aan te pakken. Men ontkende de gruwel van de Rode Khmer min of meer en deed er alles aan om het land te misbruiken om andere geostrategische doeleinden te bereiken. In de jaren negentig komt er daar stilaan verandering in, vooral onder het presidentschap van Bill Clinton. In een poging om fouten uit het verleden toch ietwat recht te zetten en tegelijk om terug meer credibiliteit te krijgen op het internationaal toneel, stelde hij voor om Pol Pot voor de rechter te brengen. Dit mislukte echter want nog voor er specifieke plannen waren, overleed die in april 1998. Toch is dit een zeer belangrijk moment, want die kiem was gezaaid en een aantal van zijn voormalige bondgenoten en mededaders waren nog in leven en konden dus wel nog berecht worden. Men gaat op zoek naar mogelijkheden om hen voor het gerecht te brengen en uiteindelijk komen de Verenigde Naties en Cambodja in 2000 tot een akkoord om een gemengd tribunaal op te richten – waarover later meer – dat bestaat uit zowel Cambodjaanse als internationale rechters.

2.

ASEAN

2.1

Algemeen

De Association of Southeast Asian Nations, afgekort ASEAN, is een organisatie van tien landen in Zuidoost-Azië en de opvolger van de minder succesvolle Association of Southeast Asia (ASA). De ASEAN werd op 8 augustus 1967 opgericht door Thailand, Maleisië, Singapore en de Filippijnen tijdens de Bangkok Declaration 35 en heeft als voornaamste doel het bevorderen van de culturele, politieke en economische samenwerking tussen de tien lidstaten. Je zou de organisatie eigenlijk kunnen zien als een soort van Aziatische ideologische tegenhanger van de Europese Unie. United States Foreign Policies Toward Genocide and Crimes Against Humanity; URL: www.enotes.com/united-states-foreign-policies-toward-genocide-reference/united-statesforeign-policies-toward-genocide. 34

The ASEAN Declaration (Bangkok Declaration) van 8 augustus http://cil.nus.edu.sg/rp/pdf/1967%20ASEAN%20Declaration-pdf.pdf. 35

1967;

URL:

22

2.2

Reactie van de ASEAN op de problematiek in Cambodja

2.2.1 The “ASEAN way”

36

Als het gaat over conflictbehandeling is “the ASEAN way” een gekend concept. Het is zo dat de lidstaten van de ASEAN in het verleden en ook nu nog terugvallen op hun gemeenschappelijke waarden en cultuur als het om de afhandeling van conflicten of interne problemen gaat. De lidstaten hebben een soort richtsnoeren uitgezet waaraan ze zich houden en al die principes gaan eigenlijk terug op hun politieke en culturele achtergrond. Traditioneel wordt er in Zuidoost-Azië immers op een andere manier aan politiek gedaan dan in het Westen, ze hanteren een grotendeels persoonlijke, informele en niet-contractuele vorm van regeren. Het voortbestaan van de verschillende rijken in de regio hing grotendeels af van de persoonlijkheid van de heerser en diens relaties met andere machthebbers. Formele politieke instellingen bestonden in theorie wel, maar in de realiteit werden de meeste staten bestuurd door een kleine groep elite die de macht onderling verdeelde en die regeerde op basis van netwerken en onderlinge contacten. Er was dus sprake van een zeer informele politieke cultuur, en zelfs tot op de dag van vandaag is dit nog zo, sociale harmonie en indirecte communicatie zijn de sleutelbegrippen in het omgaan met elkaar. Niet meer dan normaal dan ook dat de ASEAN, gestoeld op deze culturele achtergrond een aantal principes aangenomen heeft die ze gebruikt als er interne problemen zijn tussen de lidstaten. Dikwijls staan die in schril contrast tot de directe aanpak die wij hier gewoon zijn, omdat het op het eerste gezicht eerder softe ideeën lijken, maar ze blijken minstens even efficiënt, ook al worden ze hier eerder meewarig bekeken. Er zijn twee belangrijke groepen principes binnen de werking van de ASEAN, enerzijds heb je de informeel overeengekomen werkregels en procedurele normen die de landen onderling overeengekomen zijn, het gaat zoals gezegd om een soort richtlijnen die bepalen hoe conflicten aangepakt zullen worden. Centraal daarbij staan uitgangspunten als compromissen en harmonie zoeken, beleefdheid en niet-confrontatiegericht met elkaar omgaan, respect hebben voor elkaars waarden en ideeën, diplomatische behandeling van problemen in plaats van elkaars vuile was buiten te hangen,… G. GOH, ‘“The ASEAN Way”, Non-Intervention and ASEAN’s Role in Conflict Management”, Stanford Journal of East Asian Affairs 2003, 113-118; URL: www.stanford.edu/group/sjeaa/journal3/geasia1.pdf. 36

23

Belangrijkst bij deze normen is dat ze geen specifieke einddoelen vooropstellen, maar dat ze de manier van handelen voorschrijven waarop staten met elkaar om moeten gaan en zich zelf moeten gedragen. Daarnaast zijn er ook vier wettelijk verankerde grondbeginselen die terug te vinden zijn in artikel 2 van de Association’s Treaty of Amity and Cooperation.37 Vooreerst moet de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle staten gerespecteerd worden, staten mogen niet tussenkomen in elkaar interne politiek, conflicten moeten vreedzaam opgelost worden en tot slot mag er nooit gedreigd worden met het gebruik van geweld als er problemen zijn.

2.2.2 Specifieke behandeling van het conflict in Cambodja

Om te beginnen is het belangrijk op te merken dat geen enkel van de drie sleutellanden – China, Vietnam en uiteraard Cambodja zelf – op het moment van de escalatie van het conflict lid was van de ASEAN. Over het algemeen valt op dat de ASEAN zoals in zijn conflictstrategie past, het probleem niet helemaal alleen proberen op te lossen heeft, maar van in het prille begin de internationale gemeenschap betrokken heeft en zich gefocust heeft op diplomatieke contacten met vooral de Verenigde Naties. Ze pakte de situatie niet agressief aan, maar mobiliseerde de Veiligheidsraad en de internationale gemeenschap in een poging internationale druk uit te oefenen op Vietnam zodat het land zich zou terugtrekken uit Cambodja. Aangezien de ASEAN geen militaire alliantie vormt, koos ze ervoor om Vietnam zowel op diplomatiek als op economisch vlak te isoleren om op die manier hun woorden toch enigszins kracht te kunnen bijzetten. Daarnaast zorgde ze er ook voor dat de zetel in de Verenigde Naties stevig in handen bleef van de DKP en niet ingenomen werd door de door Vietnam ingestelde nieuwe regering van de PRK. Ze wilden Vietnam zoveel mogelijk isoleren en tegenwerken om Cambodja zijn onafhankelijkheid terug te geven, al was dat dan met de hulp van de Rode Khmer. Het idee hierachter was dat de Cambodjanen, eens het land terug vrij was, dan zelf konden kiezen wie ze precies in de regering wilden. Vrije verkiezingen zijn sowieso de oplossing voor Cambodja en dat was dan ook het voornaamste doel van de ASEAN.

Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia van 24 februari 1976 (en zoals geamendeerd op 15 december 1987, 25 juli 1998 en 23 juli 2010), Treaty Series, nr. 43; URL: www.official-documents.gov.uk/document/cm84/8472/8472.pdf. 37

24

Hiertoe belegde de organisatie verschillende informele ontmoetingen tussen de verschillende partijen, dikwijls zelfs met andere neutrale lidstaten erbij – zoals bijvoorbeeld Singapore – die dan regulerend konden optreden. Ze riep alle partijen in Cambodja op om respect te hebben voor elkaar en de dialoog aan te gaan in het belang van Cambodja’s onafhankelijkheid, soevereiniteit, integriteit, neutraliteit en nationale eenheid. Als ultieme stok achter de deur schortte ze Cambodja’s mogelijk lidmaatschap van de ASEAN op totdat er vrije en democratische verkiezingen gehouden waren.

2.2.3 Conclusie

Bij de aanpak van het conflict in Cambodja is de ASEAN duidelijk trouw gebleven aan haar traditionele principes, van bij het begin paste de organisatie haar harmonische stijl toe op de situatie, via directe en indirecte maatregelen van druk, diplomatie, communicatie en toegeving zorgde ze voor een groot deel voor de oplossing van het conflict, dit allemaal zonder dat ze gebruik maakten van enige vorm van militaire inmenging. Dit in schril contrast met en tot afgunst van de Verenigde Staten die een volledig andere en veel agressievere manier van aanpakken hadden en nog steeds hebben.

2.3

Lidmaatschap van Cambodja

38

Op 30 april 1999, tweeëndertig jaar na de oprichting, was het dan eindelijk zover, Cambodja trad toe tot de ASEAN waardoor alle Zuidoost-Aziatische landen nu in een organisatie samenzitten. Een historisch en symbolisch zeer belangrijk moment na al die jaren van tweedracht, oorlogen en instabiliteit in de regio.

3.

Verenigde Naties

3.1

Algemeen

38

Speech on Cambodia’s Membership van april 1999; URL: www.asean.org/3338.htm.

25

De Verenigde Naties is een 193 lidstaten tellende internationale organisatie die opgericht is na de Tweede Wereldoorlog. Bijna elke onafhankelijke en internationaal erkende staat is lid en de organisatie legt zich voornamelijk toe op vijf belangrijke pijlers: mensenrechten, humanitaire zaken en internationaal recht zijn in het geval van Cambodja het meest relevant, daarnaast houden ze zich ook nog bezig met sociale en economische ontwikkeling en proberen ze de vrede en de veiligheid zoveel mogelijk te waarborgen en te promoten. De VN heeft met het oog op het verwezenlijken van die doelstellingen een aantal specifieke organen opgericht die zich elk bezighouden met een bepaald beleidsdomein. In het kader van Cambodja speelt vooral de Veiligheidsraad een belangrijke rol.

3.2

Aanpak van de kwestie Cambodja

3.2.1 Groep van Experten

a.

39

Introductie

Op 12 december 1997 nam de Algemene Vergadering resolutie 52/135, getiteld “Situation of human rights in Cambodia” 40 , aan. De resolutie behandelde de toenmalige toestand van de mensenrechten in Cambodja en in het besluit zijn hoofdzakelijk twee paragrafen van belang. Enerzijds wordt er gesteld dat de Algemene Vergadering de opmerking van de Speciaal Vertegenwoordiger in Cambodja bevestigt die stelt dat de ergste schendingen van de mensenrechten – het gijzelen, gevangen nemen en doden van onschuldige burgers door de Rode Khmer – in het recente verleden plaatsvonden in Cambodja. De Vertegenwoordiger merkte tevens op dat tot op dat moment geen enkele van hun leiders voor het gerecht was gebracht en dat de mogelijkheden daarvoor dringend onderzocht moesten worden. Daarnaast riep de Algemene Vergadering in de resolutie de SecretarisGeneraal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, op om de Cambodjaanse autoriteiten bij te staan in hun aanpak van de schendingen. Report of the Group of Experts for Cambodia established pursuant to General Assembly resolution 52/135 on the 53th Session from the Security Council of the UN (18 februari 1999); URL: www.unakrt-online.org/Docs/Other/1999-02-18%20Experts%20Report.pdf. 39

Resolutie 52/135 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 februari 1998), UN Doc. A/RES/52/135 (1998); URL: http://daccessods.un.org/TMP/4065733.85000229.htm. 40

26

De Cambodjaanse regering dacht daarbij vooral aan de mogelijkheid om een groep experten samen te stellen die het bestaande bewijsmateriaal konden evalueren en konden bekijken wat eventueel de potentiële manieren waren om de daders van de genocide te vervolgen. Cambodja had zelf immers noch de middelen noch de expertise om die procedure zelf efficiënt uit te voeren, ze vonden het dus beter om de Verenigde Naties te betrekken in hun onderzoek aangezien die al ervaring hadden in dergelijke zaken in Rwanda en het voormalige Joegoslavië (cf. infra).

b.

Mandaat

Om aan die resolutie tegemoet te komen, stelde de Secretaris-Generaal in juli 1998 een Group of Experts aan die een tweedelig mandaat meekregen. Ze moesten om te beginnen het bestaande bewijsmateriaal onderzoeken om op die manier een zicht te krijgen op de aard van de misdaden die Rode Khmer pleegde tijdens hun bewind van 1975 tot 1979. Daarnaast moesten ze na consultatie van de regering en andere belangrijke spelers beoordelen als het haalbaar was om de leiders van de Khmer te vervolgen.

c.

Samenstelling en programma

De Groep van Experten bestond uit drie leden, Sir Ninian Stephen voor Australië, hij is tevens de voorzitter van de groep, naast hem een rechter, Rasjoomer Lallah uit Mauritius en tot slot de Amerikaanse professor Steven R. Ratner. De opdracht waarmee de groep belast werd, bestond uit drie verschillende fases. Eerst moesten ze wettelijk en historisch onderzoek verrichten naar de achtergrond, de schendingen, de verdachten, de toenmalige administratieve organisatie van Cambodja,… Daarna moesten ze de hun bevindingen bespreken met een grote variatie aan regeringsambtenaren, internationale organisaties en NGO’s om een beter zicht te krijgen op de mogelijkheden van aanpak en de reeds gedane inspanningen. Om hun opdracht uiteindelijk af te ronden moesten ze ten slotte hun conclusies neerschrijven in een rapport op basis waarvan de VN dan later kon beslissen hoe ze de zaak precies kon aanpakken.

27

3.2.2 Onderzoek en aanbevelingen

Het onderzoek dat de experten voerden betrof enerzijds de interpretatie en evaluatie van het voorhanden zijnd bewijsmateriaal en daarbij aansluitend de precieze definiëring van de aard van de gepleegde misdaden. Anderzijds spitsten ze zich toe op de haalbaarheid van het oppakken en vervolgen van Pol Pot en de zijnen en keken ze daarbij vooral naar de bereidheid van de regering om daaraan effectief mee te werken, wat uiteraard onontbeerlijk is aangezien de meeste verdachten nog steeds op Cambodjaans of Thais grondgebied verbleven. De regeringen van beide landen toonden zich zeer bereid tot medewerking, maar drukten wel hun bezorgdheid uit over de specifieke vorm van tribunaal dat zou moeten instaan voor de berechting. Onderzoek had immers uitgewezen dat van de verschillende mogelijkheden – gaande van een gerechtshof opgericht onder zuiver Cambodjaans recht, een internationaal gerechtshof tot een gemengd tribunaal – een ad hoc tribunaal opgericht onder Hoofdstuk VI of VII van het VN-Charter 41de beste oplossing zou zijn. De Cambodjaanse regeringsleiders vreesden echter dat deze optie met het oog op het behoud van de nog steeds zeer kwetsbare interne stabiliteit van Cambodja misschien geen goed idee was. De internationale processen en de daarbij horende aanhoudingen voor uitlevering zouden volgens hen paniek kunnen zaaien onder de voormalige Khmer-leiders waardoor ze zouden kunnen vervallen in een nieuwe guerrillaoorlog. De autoriteiten pleitten dan ook voor vervolging door een Cambodjaanse rechtbank aangezien het om Cambodjaanse criminelen ging, ook de slachtoffers Cambodjanen waren en de misdaden plaatsvonden op Cambodjaans grondgebied. De Verenigde Naties – bij monde van de Secretaris-Generaal – gingen hier echter niet mee akkoord, het onderzoek van de experten had immers duidelijk uitgewezen dat het Cambodjaans rechtssysteem in zijn toenmalige staat een goeie rechtsgang niet kon garanderen. De internationale standaard kon in geen geval bereikt worden, zelfs niet met externe steun. Koffi Annan herhaalde ook dat het uitermate belangrijk was – zowel internationaal als voor de getroffen bevolking – dat de processen geloofwaardig verliepen.

3.3

Conclusie

42

41 42

UNAKRT Mission and Scope; URL: www.unakrt-online.org/01_home.htm.

28

In de volgende hoofdstukken zal ik uiteraard nog veel dieper ingaan op de totstandkoming en werking van het uiteindelijke tribunaal, maar ik kan hier al kort zeggen dat de Verenigde Naties en de Cambodjaanse regering na jaren onderhandelen eindelijk tot een oprichtingsbesluit 43 kwamen in 2003. De VN biedt via de United Nations Assistance to the Khmer Rouge Trials (UNAKRT) technische steun bij de processen in de Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC). Men koos uiteindelijk dan toch voor een strafhof dat deel uitmaakt van het nationaal rechtssysteem, maar dan wel met een internationale staf om een efficiënte werking te garanderen.

4.

Europese Unie

4.1

Algemeen

De Europese Unie en Cambodja hebben al jarenlang een nauwe band. De Unie helpt Cambodja een toekomst uit te bouwen en een actieve(re) rol te spelen op het internationaal toneel door middel van het ter beschikking stellen van een aanzienlijke som ontwikkelingshulp, steun aan de democratisering van het land en verschillende maatregelen en initiatieven om de handel en de economie aan te zwengelen.

4.2

The EU-Cambodian Cooperation Agreement 44

4.2.1 Politieke relaties

Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the prosecution under Cambodian law of crimes committed during the period of Democratic Kampuchea van 6 juni 2003, United Nations Treaty Series, vol. 2329, I-41723; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%202329/Part/volume-2329-I41723.pdf. (zie bijlage 2) 43

Cooperation Agreement between the European Community and the Kingdom of Cambodia van 29 april 1997, Official Journal of the European Communities, L269/18 ; URL: http://ec.europa.eu/world/agreements/downloadFile.do?fullText=yes&treatyTransId=782. 44

29

The EU-Cambodian Cooperation Agreement werd op 29 april 1997 ondertekend en trad uiteindelijk in werking op 1 november 1999. Dit samenwerkingsakkoord vormt tot op de dag van vandaag nog steeds de hoeksteen van de relatie tussen de EU en Cambodja. Het voorziet in een soort kader waarbij de domeinen uitgezet worden waarop beide partijen willen samenwerken en formaliseert in een adem de betrekkingen tussen beide landen door ze een institutioneel kader te geven. Om een vlotte samenwerking en een effectieve implementatie van de voorgenomen initiatieven te verzekeren is er een gezamenlijk comité opgericht dat om de twee jaar samenkomt in Brussel of Phnom Penh. Er zijn daarnaast ook nog enkele subgroepen die op een meer regelmatige basis bijeenkomen en overleggen over bepaalde op dat moment urgente zaken. Een laatste vorm van samenwerking en contact vindt plaats op de verschillende internationale en regionale podia via fora zoals bijvoorbeeld de ASEAN. Een van de meest essentiële elementen van het akkoord en de hele samenwerking is hulp bij de democratisering van Cambodja. De EU heeft mede vanuit de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens een zeer grote affiniteit met de democratische principes en de bescherming van de mensenrechten en wil Cambodja dan ook helpen die te verwezenlijken. Dit doet de Unie vooral via steun – zowel financieel als materieel – aan verschillende initiatieven van plaatselijke NGO’s en andere organisaties. Voorts zorgt de Europese Commissie ook voor waarnemers tijdens de verkiezingen in Cambodja om toe te zien op het eerlijk verloop.

4.2.2 Ontwikkelingshulp en economie

45

De Europese Unie is Cambodja’s belangrijkste partner op vlak van ontwikkelingshulp. De EU zorgt niet enkel voor financiële steun, maar helpt ook bij de opleiding van de bevolking en private initiatieven in het algemeen. De bedoeling is dat Cambodja op die manier uiteindelijk niet meer afhankelijk zal zijn van buitenlandse hulp door zelf substantiële veranderingen door te voeren en een efficiënt en betrouwbaar rechtssysteem en goed werkende administratie op poten te zetten.

EU Assistance to Cambodia; URL: http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/countrycooperation/cambodia/cambodia_en.htm. 45

30

Ook op economisch vlak probeert de EU te helpen waar mogelijk, om de handel te bevorderen, stelt ze haar markten open voor exportgoederen uit ontwikkelingslanden, waaronder ook Cambodja. Er gelden geen quota noch taksen voor alle producten – behalve wapens uiteraard – die het land uitvoert naar Europa. Ook biedt de Unie technische ondersteuning aan zodat Cambodja leert hoe het maximaal kan profiteren van de internationale handel en de bijhorende welvaartscreatie.

4.3

Conclusie

Ook al is de Europese Unie een zeer belangrijke partner van Cambodja, toch heb ik geopteerd om ze hier als laatste van de wereldspelers te bespreken. In vergelijking met de Verenigde Staten en de Verenigde Naties is de relatie tussen de EU en Cambodja immers nog niet zo heel oud. De Unie heeft sinds de ondertekening van het samenwerkingsakkoord in 1997 wel een grote inhaalbeweging gemaakt, maar de hulp die ze biedt, spitst zich voornamelijk toe op problemen waar het land nu mee worstelt – evenwel grotendeels ten gevolge van het gruwelbewind van de Rode Khmer –, meer dan dat de Unie een politieke rol speelt bij de afhandeling van het conflict en de vervolging van de daders van de genocide. Dat wil echter zeker niet zeggen dat de EU geen actieve rol speelt bij de totstandkoming en de werking van het tribunaal, ze is dan wel geen lid van de Verenigde Naties aangezien het een intergouvernementele organisatie betreft, maar de verschillende lidstaten zijn allemaal lid van de VN en laten via die weg uiteraard indirect hun stem gelden.

31

D. Internationale aanpak van genocide in de twintigste eeuw

1.

Algemeen

1.1

Begrip genocide

46

De term genocide bestaat nog niet zo heel lang, in 1944 werd ze voor het eerst gebruikt door Raphael Lemkin, een Pools-Joodse advocaat. Hij vormde het woord door de stammen “geno”, Grieks voor ras of stam, en “cide”, Latijn voor doden, te combineren. 47 Lemkin verstond onder zijn definitie “een gecoördineerd actieplan met het oog op het vernietigen van de essentiële fundamenten van het leven van bepaalde groepen en met het uiteindelijke doel de groepen zelf te decimeren of uit te roeien”. De eerste keer dat de term echt gebruikt werd – al is het dan louter als woord en nog niet als juridisch begrip –, is tijdens de processen tegen de Nazi’s voor het Nuremberg Tribunaal.

1.2

Genocide als misdaad

1.2.1 The United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (CPPCG) 48 49

G. H. STANTON, “What is Genocide?”; URL : www.genocidewatch.org/genocide/whatisit.html. 46

R. LEMKIN, Axis Rule in Occupied Europe: Law of Occupation, Analysis of Government, Proposals of Redress, Washington, Carnegie Endowment for International Law, 1994, 736p. 47

W. A. SCHABAS, “Introduction to the Convention”; URL: http://untreaty.un.org/cod/avl/ha/cppcg/cppcg.html. 48

The Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 9 december 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, 277; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I-1021English.pdf, 7 maart 2012. (zie bijlage 1) 49

32

Op 9 december 1948, na jarenlang lobbyen door Lemkin en met de Holocaust nog vers in het geheugen, keurde de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties uiteindelijk unaniem de Conventie over de Preventie en Bestraffing van Genocide goed. In deze conventie wordt genocide voor het eerst aangeduid als een internationale misdaad. De leden vonden dat de verschillende genocides wereldwijd al zodanig veel leed veroorzaakt hadden dat een internationale aanpak zich opdrong, iedereen moest meewerken om de mensheid te bevrijden van deze zoals ze het noemen “afschuwelijke plaag”. De conventie stelde een variatie aan daden strafbaar die tot doel hadden om nationale, etnische, raciale of religieuze groepen uit te roeien.

a.

Artikel 1 CPPCG

Het eerste artikel van de conventie bepaalt dat “de contracterende partijen overeenkomen dat genocide, gepleegd in tijden van vrede dan wel in een oorlogssituatie, een misdaad is onder internationaal recht en dat ze [de partijen] alles in het werk zullen stellen om dit te vermijden en indien nodig te bestraffen”. Meest opvallend aan deze formulering is dat het niet enkel gaat om misdaden die gepleegd zijn in oorlogstijd maar ook daarbuiten, daarmee verschilt deze definitie grondig van deze van misdaden tegen de menselijkheid. Daarin wordt immers enkel geweld tegen burgers in oorlogstijd strafbaar gesteld, maar deze beperking valt hier dus weg. Om de conventie effectief te implementeren worden er enkele plichten opgelegd aan de staten, ze moeten om te beginnen nationale wetgeving aannemen die genocide op hun grondgebied bestraft. Daarnaast moeten ze al het mogelijke doen om verdachten die zich op hun grondgebied bevinden te lokaliseren en vervolgens op te pakken of indien dat gevraagd wordt, meewerken aan verzoeken tot uitlevering aan andere staten. Tot slot moeten ze geschillen tussen naties onderling doorverwijzen naar het Internationaal Gerechtshof en individuele zaken voor hun eigen nationale rechter of desgevallend voor een internationaal tribunaal brengen. De uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in de zaak van Bosnië en Herzegovina tegen Servië en Montenegro van 2007 50 – waarbij Servië veroordeeld werd wegens het niet naleven van zijn verplichting tot preventie en bestraffing van IGH, Application for Revision of the Judgement van 11 juli 1996 in the Case concerning Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro), arrest van 27 februari 2006; URL: www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&case=122&code=ybh&p3=4. 50

33

genocide in Srebrenica (Bosnië en Herzegovina) – , bevestigt trouwens dat de plichten die op de staten rusten zich ook tot buiten hun grondgebied uitstrekken. Staten moeten immers alles doen wat redelijkerwijs binnen hun mogelijkheden ligt, dus ook buiten hun eigen landsgrenzen.

b.

Artikel 2 CPPCG

Het eerste deel van artikel 2 van de conventie stelt dat “elk van de volgende daden (cf. infra), gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen, een genocide uitmaakt”. In die definitie zijn er drie essentiële elementen te onderscheiden. Vooreerst moet er in hoofde van de dader sprake zijn van een specifieke intentie om een bepaalde groep uit te roeien. Dat intentioneel element is zeer belangrijk om te determineren dat het effectief om genocide gaat en niet om bijvoorbeeld het neerslaan van rebellie of iets dergelijks. Het grootste probleem hierbij is dat het dikwijls moeilijk te bewijzen valt wat de intentie van de daders precies is, in dat geval moet er gekeken worden naar de precieze omstandigheden. Een tweede belangrijk element in deze definitie is de bepaling “geheel of gedeeltelijk”. Er is niet vastgesteld om hoeveel mensen het precies moet gaan voordat er sprake is van een genocide, maar men maakt gewag van de gehele of gedeeltelijke uitroeiing – of poging tot uitroeiing – van een groep. Het moet met andere woorden gaan om een substantieel deel van de groep in verhouding tot hun totale aantal leden. Een laatste gegeven is dat de gruwel moet gericht zijn tegen leden van een specifieke nationale, etnische, raciale of religieuze groepering. Het gaat hierbij vooral over de zogenaamde etnische minderheden die in de loop van de geschiedenis al vaak het voorwerp geweest zijn van zogenaamde etnische zuiveringen. Het tweede deel van artikel 2 bepaalt vervolgens welke de daden zijn die strafbaar gesteld worden. Het gaat om het doden van mensen, ernstige mentale of fysieke schade berokkenen, verhinderen dat er kinderen geboren worden binnen de groep en ten slotte kinderen wegnemen bij hun ouders en overplaatsten naar andere groeperingen.

34

c.

Werking

Nadat de noodzakelijke twintig landen partij waren geworden bij de conventie, trad die uiteindelijk in werking op 12 januari 1951. Een van de grootste pijnpunten was echter dat slechts twee – meer bepaald Frankrijk en China – van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad op dat moment partij waren bij de conventie. De Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en als allerlaatste de Verenigde Staten ratificeerden de conventie pas vele jaren later waardoor die in feite voor meer dan vier decennia niet optimaal heeft kunnen werken. Het is pas in de jaren negentig dat genocides effectief begonnen bestraft te worden.

1.2.2 Nationaal recht

Zoals ik hierboven al aanhaalde zijn de staten verplicht om zelf wetgeving aan te nemen die genocide op hun grondgebied strafbaar stelt. Dit is intussen gebeurd in ongeveer tachtig van de 193 lidstaten van de Verenigde Naties.

1.3

Relevantie

Het is mijns inziens zeer interessant – om niet te zeggen noodzakelijk – om alvorens ik het Cambodja Tribunaal bespreek, de aanpak en afwikkeling van andere genocides uit de 20e eeuw eens summier te bekijken. Op die manier is het mogelijk een beter inzicht te krijgen in de specifieke keuze die Cambodja en de internationale gemeenschap gemaakt hebben wat betreft de vorm van vervolging van de leden van de Rode Khmer en te zien wat de gevolgen van die keuze zijn aan de hand van voorbeelden uit het recente verleden. Ik heb gekozen om enkel de meest relevante gevallen te bespreken, niet omdat deze het meeste slachtoffers gemaakt hebben of het belangrijkst zijn, maar enkel omdat ze het dichtst aanleunen bij de situatie in Cambodja.

2.

Internationale vervolging van genocide door ad hoc tribunalen

35

2.1

Algemeen

Normaal gezien is het – zoals ik eerder al aanhaalde – zo dat alle partijen die de CPPCG ondertekend hebben, verplicht zijn om al het mogelijke te doen om genocide te voorkomen en desgevallend te bestraffen. Er zijn echter enkele struikelblokken die de effectieve implementatie van deze verplichting in de weg staan. Een van de belangrijkste is dat sommige partijen – zoals daar zijn Bangladesh, Vietnam, Joegoslavië, India,... – een provisie getekend hebben die inhoudt dat er geen enkele vordering van genocide tegen hen mag ingeleid worden voor het Internationaal Strafhof zonder dat ze daar zelf toestemming voor geven. Het is nog maar de vraag als dit de conventie niet gewoon uitholt, want op die manier kunnen landen hun vetorecht zeer makkelijk misbruiken en genocideplegers de hand boven het hoofd houden.

Ook al is genocide strafbaar onder zowel (dwingend) internationaal gewoonterecht als onder de conventie, zorgen bovenstaande ondermijning en het feit dat daden van genocide vaak zeer moeilijk voor het gerecht te brengen zijn omdat het dikwijls niet duidelijk is wie wat gedaan heeft en er een hele “ketting” van aansprakelijken is, ervoor dat betrokken staten in veel gevallen niet bereid of niet in staat zijn de daders zelf te vervolgen. Daarom worden de meeste zaken voor een internationaal strafhof gebracht.

2.2

Joegoslavië

2.2.1 Achtergrond

51

De genocide in Joegoslavië omvat eigenlijk drie verschillende oorlogen in de regio, de oorlog in Slovenië, de Kroatische onafhankelijkheidsoorlog en als laatste de Bosnische oorlog. De spanning in het voormalige Joegoslavië was al sinds de jaren tachtig te snijden, maar tussen 1991 en 1995 escaleerde de situatie volledig, in het midden van een zware economische crisis kreeg het land te maken met een stijgend nationalisme onder de verschillende etnische groepen.

51

The Bosnian Genocide; URL: www.ppu.org.uk/genocide/g_bosnia.html.

36

De daaropvolgende burgeroorlogen waren zeer complex en worden door veel mensen beschouwd als Europa’s dodelijkste conflict sinds de Tweede Wereldoorlog. Er was sprake van massale etnische zuiveringen, vreselijke oorlogsmisdaden en genocide. Volgens cijfers van het International Center for Transitional Justice (cf. infra) vonden 140 000 mensen de dood tijdens de jarenlange gevechten.52

2.2.2 The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia (ICTY)

a.

Introductie

Het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia – ofte Joegoslavië Tribunaal – is een tribunaal dat opgericht werd door de Verenigde Naties om de schuldigen te vervolgen van de oorlogsmisdaden tijdens de burgeroorlog in de Balkan begin de jaren negentig.

Het is een van de eerste keren in de geschiedenis dat een speciaal daarvoor opgericht internationaal gerechtshof een dergelijke zaak behandelt en het ICTY heeft de fundamenten gelegd voor wat nu algemeen aanvaard wordt als de manier om conflicten op te lossen over heel de wereld. Het tribunaal heeft immers bewezen dat een efficiënte en transparante internationale berechting van nationale problemen mogelijk is en kan als voorbeeld dienen voor andere gelijkaardige zaken.

b.

Oprichting

53

Het tribunaal werd in 1993 onder Hoofdstuk VII van het VN-Charter opgericht door de Verenigde Naties als reactie op de vreselijke gruwel die zich op dat moment afspeelde in Kroatië, Bosnië en Herzegovina. Transitional Justice in the Former Yugoslavia http://ictj.org/publication/transitional-justice-former)yugoslavia. 52

(2009);

URL:

Resolutie 827 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 mei 1993), UN Doc. S/RES/827 (1993); URL: www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_827_1993_en.pdf. 53

37

Duizenden mensen werden daarbij uit hun huizen verdreven, verwond, gedood, gefolterd en seksueel misbruikt. Het hoofddoel van het ICTY is het opsporen en vervolgen van zij die het “meest verantwoordelijk” zijn voor de wreedheden. Door dat te doen hoopt het tribunaal – en met name de hele internationale gemeenschap – eventuele toekomstige misdaden in de regio te voorkomen en rechtvaardigheid te brengen voor de getroffen bevolking. Het tribunaal is – net zoals het Internationaal Strafhof (cf. infra) – gelegen in Den Haag en heeft al meer dan honderdzestig verantwoordelijken opgespoord, gaande van ministers, legergeneraals, leden van de politie,…

c.

Bevoegdheid, samenstelling en werking

54

Het ICTY heeft drie hoofddoelen, het stoppen van de oorlogsmisdaden, het bestraffen van de oorlogsmisdadigers en het voorkomen van toekomstige schendingen van het internationaal humanitair recht. Men heeft daarbij gekozen voor een volledig internationaal bemand gerechtshof bestaande uit drie kamers en een kamer voor hoger beroep. Volgens het oprichtingsstatuut mag het tribunaal mensen op vier punten aanklagen. Om te beginnen voor misdaden tegen de menselijkheid, daaronder verstaat het statuut moord, verkrachting, marteling, slavernij, deportatie, uitroeiing, gevangenneming en allerhande vormen van misbruik in het algemeen. Daarnaast zijn ook de zaken die onder de Verdragen van Genève vallen – zoals daar zijn moord, onmenselijke behandeling, gijzelen, het toebrengen van fysieke en mentale schade,… – strafbaar gesteld. Tot slot kunnen de verdachten uiteraard aangeklaagd worden voor genocide en oorlogsmisdaden zoals plunderen, het vernietigen van dorpen en steden, bombardementen,…

d.

Stand van zaken en evaluatie

Het tribunaal is in volle gang en op basis van schattingen die dateren van december 2011 wordt er verwacht dat zes van de zeven lopende zaken in 2012 zullen afgerond zijn en het proces tegen Radovan Karadzic wordt verwacht beëindigd te zijn in 2014. 54

About the ICTY; URL: www.icty.org/sections/AbouttheICTY.

38

Het staat als een paal boven water dat het werk van het tribunaal zeer belangrijk is voor de staten van het voormalige Joegoslavië. Enkel al door het uitleveren van sommige van de oudste en meest beruchte criminelen en het feit dat ze eindelijk aansprakelijk gesteld worden voor de gruwel die ze veroorzaakt hebben, zorgt voor een gevoel van opluchting onder de bevolking. Het straffen van de genocideplegers is de eerste stap in een lange weg naar verzoening.

2.3

Rwanda

2.3.1 Achtergrond

55 56

Tussen 6 april 1994 en midden juli van datzelfde jaar vond in het WestAfrikaanse Rwanda een genocide plaats waarbij volgens Human Rights Watch naar schatting 800 000 mensen vermoord werden. Het gaat om maar liefst twintig procent van de totale bevolking. De slachtingen waren een soort escalatie van een etnisch conflict tussen de Tutsi’s en de Hutu’s dat zijn wortels al vele jaren eerder had. De Tutsi’s waren een minderheid die desondanks gedurende eeuwen het land gecontroleerd hadden, maar tijdens de rebellie eind de jaren vijftig begin de jaren zestig werd het regime omvergeworpen door de Hutu’s, die in de meerderheid waren. In 1990 viel het Rwandan Patriotic Front (RPF), een rebellengroep die grotendeels bestond uit Tutsivluchtelingen, het noorden van Rwanda binnen via Oeganda. Ze probeerden de toenmalige Huturegering van de troon te verdrijven en dwongen het land op die manier in een bloedige burgeroorlog. De Hutu’s werden daarbij gesteund door Frankrijk en de Franstalige Afrikaanse landen, de RPF door Oeganda. Door deze acties werden de aanwezige verschillen en al jarenlang aanwezige etnische spanningen ten top gedreven en extremisme werd in de hand gewerkt en aangemoedigd langs beide zijden.

Chronology of Events leading to Liberation; URL: www.gov.rw/liberation15/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=3 7&Itemid=55. 55

G. PRUNIER, Africa’s World War: Congo, the Rwandan Genocide and the Making of a Continental Catastrophe, Oxford, Oxford University Press, 2011, 576p. 56

39

De Hutu’s vielen terug op hun zogenaamde “Hutu Power Ideology”, die ging ervan uit dat het de bedoeling van de Tutsi’s was om de Hutu’s te onderwerpen en tot slaaf te maken en dit moest ten allen prijze voorkomen worden. Mede onder invloed van anti-Tutsi propaganda door de Rwandese media die immers gecontroleerd werd door de Huturegering werd de vijandigheid gevoed en vonden de eerste strubbelingen tussen beide groepen plaats. Internationale druk zorgde er uiteindelijk voor dat er een staakt-hetvuren kwam in 1993, maar de kiem van de volkerenmoord was gezaaid. De echte aanzet tot de genocide kwam er in april 1994 toen het vliegtuig van Juvénal Habyarimana, leider van de Huturegering en Cyprien Ntaryamira, President van Burundi, neergehaald werd. Dit resulteerde in zeer gewelddadige reacties van de Hutu’s die massaal Tutsi’s – en zelfs leden van hun eigen groep die volgens hen te gematigd waren en afgeschilderd werden als collaborateurs – afslachtten. De genocide was minutieus voorbereid door vooraanstaande leden van de Hutu’s, de zogenaamde “Akazu”. Velen van hen bekleedden hoge posities in de regering, het leger en in de media, daardoor konden ze snel veel mensen bereiken. Er werden ook twee belangrijke milities opgericht, de “Interahamwe” en “Impuzamugabi”, zij waren verantwoordelijk voor zeer veel van de moorden. Dit betekende het definitieve einde van het vredesakkoord, er braken hevige gevechten uit en ook de Tutsi’s lieten zich niet onberoerd, ze startten een nieuw offensief en slaagden erin het leger te verslaan en de macht over Rwanda te grijpen.

2.3.2 The International Criminal Tribunal for Rwanda (ICTR)

a.

57

Introductie en oprichting

Als reactie op de vele schendingen van de mensenrechten in Rwanda richtte de Veiligheidsraad op 8 november 1994 – opnieuw onder Hoofdstuk VII van het VN-Charter – het International Criminal Tribunal for Rwanda (ICTR) op bij

G. MARTIN, “Managing Outrage over Genocide: Case Study Rwanda”, Global Change, Peace and Security 2009. 57

40

resolutie 955.58 De hoofdbedoeling van het tribunaal is bij te dragen aan de verzoening in Rwanda en de vrede in de regio.

b.

Bevoegdheid en samenstelling

59

Zoals ook bij het Joegoslavië Tribunaal het geval is, worden de personen vervolgd die verdacht worden van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en de misdaden die onder artikel 3 van het Verdrag van Genève vallen. De misdaden waarvan sprake moeten gepleegd zijn in de periode van 1 januari 1994 tot 31 december 1994, maar het is niet noodzakelijk dat deze op Rwandees grondgebied gepleegd zijn, ook naburige staten worden betrokken in de territoriale jurisdictie zolang de daders Rwandezen zijn. Dit is echter geen voorwaarde als de misdaden op het grondgebied van Rwanda zelf gepleegd zijn. Het ICTR bestaat uit drie kamers en een kamer voor beroep die gedeeld wordt met het tribunaal voor Joegoslavië. Zij zijn elk samengesteld uit rechters die voorgedragen zijn door de lidstaten en later gekozen door de Algemene Vergadering. In totaal zijn er zestien onafhankelijke rechters en daarnaast achttien zogenaamde ad litem rechters.

c.

Doelstellingen

Met de instelling van het Rwanda Tribunaal heeft de VN een aantal belangrijke doelstellingen voor ogen. Vooreerst wil ze erover waken dat Afrika in zijn geheel lessen trekt uit de gebeurtenissen in Rwanda om te vermijden dat dergelijke zaken opnieuw zouden gebeuren. Dit is niet ondenkbaar want de instellingen in veel Afrikaanse landen zijn zodanig zwak georganiseerd dat er een cultuur van straffeloosheid is ontstaan waar veel dictators dankbaar gebruik – of misschien beter misbruik – van maken. Daarbij aansluitend is het ook een belangrijk signaal aan die dictators dat hun daden niet ongestraft zullen blijven. Resolutie 955 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 november 1994), UN Doc. S/RES/955 (1994); URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/140/97/PDF/N9514097.pdf?OpenElement. 58

General Information; URL: www.unictr.org/AboutICTR/GeneralInformation/tabid/101/Default.aspx. 59

41

Ook een belangrijk gegeven is dat er een verregaande samenwerking nodig was tussen maar liefst vijftien Afrikaanse landen voor de opsporing, arrestatie en uitlevering van beklaagden. Dat is een belangrijke stap in de goeie richting aangezien het de gewoonte was dat landen oorlogsmisdadigers op hun grondgebied een soort van asiel boden waardoor ze onaantastbaar waren voor eventuele vervolgingen in eigen land. Deze praktijk wordt hierdoor toch enigszins doorbroken. Ook het feit dat er zoveel mogelijk geprobeerd wordt om de daders in gevangenissen in Afrika zelf onder te brengen is een nieuwigheid, daardoor worden de mensen ter plaatse rechtstreeks geconfronteerd met de mogelijk gevolgen van het plegen van dergelijke misdaden, wat zeker een ontradend effect heeft. Bovendien versterkt dit ook het rechtvaardigheidsgevoel bij de bevolking.

d.


Op dit moment zijn er in totaal 129 mensen officieel aangeklaagd en dertig processen zijn reeds afgerond. De processen zijn nog volop bezig, maar ik denk dat alleen al het feit dat er vervolgingen zijn uitermate belangrijk is voor de Afrikaanse bevolking in het algemeen. In het verleden – en ook nu nog, bijvoorbeeld in Congo – zijn er zodanig veel misbruiken geweest dat de bevolking zijn vertrouwen volledig kwijt was, met de oprichting van dit tribunaal en de verschillende zaken voor het Internationaal Strafhof (cf. infra) zendt de internationale gemeenschap een belangrijk signaal dat dergelijke zaken niet ongestraft zullen blijven.

2.4.

Sierra Leone

2.4.1 Achtergrond

60

Het West-Afrikaanse land Sierra Leone is sinds de lente van 1991 verwikkeld in een zeer bloedige burgeroorlog. In 1999 werden de gevechten – evenwel slechts kortstondig – opgeschort toen de democratisch verkozen regering van President Ahmed Tejan Kabbah en de rebellenbeweging Revolutionary United Front (RUF) tot een vredesakkoord kwamen, het zogenaamde Lome Peace Agreement. 60

M. SCHARF, “The Special Court for Sierra Leone”; URL: www.asil.org/insigh53.cfm.

42

Het akkoord verleende amnestie aan de leden van de RUF en er werd overeengekomen om een waarheidscommissie op te richten om de schendingen van het internationaal recht te onderzoeken in plaats van de daders voor het gerecht te brengen. Het akkoord werd ondertekend door bovenstaande partijen en ook door de Speciale Vertegenwoordiger van de Verenigde Naties. De wapenstilstand was echter niet van lange duur, niet lang na de ondertekening hernamen Foday Sankoh, de leider van de rebellen, en diens troepen de aanvallen op zowel het leger van de regering als op de gewone bevolking. In een poging de cirkel van geweld te doorbreken en om eindelijk verzoening te brengen in Sierra Leone na jaren van gevechten, richtte de regering van het land een verzoek aan de Verenigde Naties om een internationaal gerechtshof op te richten om de verantwoordelijken voor de wreedheden te vervolgen. Daarop nam de Veiligheidsraad Resolutie 1315 aan, die de Secretaris-Generaal opriep om met de regering van Sierra Leone te onderhandelen over de oprichting van een onafhankelijk gerechtshof. De hoofdtaak van het hof zou erin bestaan om misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en andere ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht door al zij die de “grootste verantwoordelijkheid” daarvoor dragen te bestraffen.

2.4.2 The Special Court for Sierra Leone (SCSL)

a.

Introductie

Het Bijzonder Gerechtshof voor Sierra Leone – hierna SCSL – werd gezamenlijk opgericht door de Verenigde Naties en de regering van Sierra Leone.61 Het gaat om een gemengd internationaal en nationaal tribunaal dat bevoegd is voor het terechtstellen van zij die verantwoordelijk zijn voor de grootschalige schendingen van de mensenrechten tijdens de burgeroorlog. Er werd echter wel geopteerd om enkel de wandaden van na 30 november 1996 te bestraffen, dit omdat er anders een overlapping zou zijn met de amnestie die eerder verleend werd in het vredesakkoord en omdat het zoeken naar bewijsmateriaal van daden die meer dan tien jaar daarvoor 61 Agreement

between the United Nations and the Government of Sierra Leone on the Establishment of a Special Court for Sierra Leone van 16 januari 2002; URL: http://www.sc-sl.org/LinkClick.aspx?fileticket=CLk1rMQtCHg%3d&tabid=176.

43

plaatsvonden te veel tijd in beslag zou nemen en daardoor de processen te veel zou vertragen.

b.

Oprichting, samenstelling en werking

62 63

Na succesvolle onderhandelingen tussen de regering van Sierra Leone en Kofi Annan, Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, gaf deze laatste op 4 oktober 2000 zijn rapport 64 uit betreffende de oprichting van een speciaal gerechtshof in Sierra Leone. Uit dat rapport aan de Veiligheidsraad bleek dat er enkele opmerkelijke verschillen zijn tussen dit tribunaal en de voorgaande voor Joegoslavië en Rwanda. Om te beginnen wordt het tribunaal in tegenstelling tot het ICTY en het ICTR niet opgericht onder Hoofdstuk VII van het VN-Charter, maar door middel van een verdrag tussen de Verenigde Naties en Sierra Leone dat getekend werd op 16 januari 2002. Dit heeft als belangrijkste gevolg dat het tribunaal wel voorrang heeft op nationale vervolgingen door het binnenlands rechtssysteem en bindende orders kan opleggen aan de regering, maar geen macht heeft over de nationale gerechten van derde staten en dus ook niet om de eventuele uitlevering van verdachten die zich op het grondgebied van deze staten bevinden, kan verzoeken. Een tweede verschil betreft de samenstelling van het tribunaal, er wordt hier voor het eerst gekozen voor een gemengd systeem, waarbij niet enkel door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties gekozen internationale rechters zetelen, maar ook nationale rechters uit Sierra Leone zelf. De binnenlandse rechters blijven wel in de minderheid, er zijn twee kamers in het SCSL waarin telkens twee internationale en één binnenlandse rechter zetelen. Een derde belangrijk verschil is de materiële bevoegdheid van het gerechtshof. Bij de voorgaande tribunalen strekte die zich uit tot schendingen van het internationaal humanitair recht, maar bij het SCSL worden naast misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden ook bepaalde misdaden onder Statute of the Special Court for Sierra Leone van 16 januari 2002; URL: http://www.scsl.org/LinkClick.aspx?fileticket=uClnd1MJeEw%3d&tabid=176. 62

Court Organisation; URL: www.scsl.org/ABOUT/CourtOrganization/tabid/78/Default.aspx. 63

Report of the Secretary-General on the Establishment of a Special Court for Sierra Leone (4 oktober 2000), UN Doc. S/2000/915; URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N00/661/77/PDF/N0066177.pdf?OpenElement. 64

44

Sierra Leoons recht strafbaar gesteld. Er is dus sprake van een uitbreiding van de bevoegdheden van het tribunaal. Er dient wel opgemerkt te worden dat genocide hier niet vermeld wordt, dit komt doordat er geen sluitend bewijsmateriaal gevonden werd dat het in dit geval zou gaan om geweld tegen specifieke en identificeerbare religieuze, nationale, raciale of etnische groepen. Dit wil echter niet zeggen dat het niet interessant is om het geval Sierra Leone toch te bekijken met het oog op een beter begrip van de keuze van het gemengd tribunaal voor Cambodja. Tot slot is het ook een nieuwigheid dat het tribunaal gevestigd is in het land zelf, meer bepaald in het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in Freetown. Dit zorgt ervoor dat het gerecht dichter bij de bron zit en makkelijker toegang heeft tot getuigen en bewijsmateriaal.

c.


Op dit moment zijn de processen tegen drie voormalige leden van de Armed Forces Revolutionary Council (AFRC), twee leden van de Civil Defence Forces (CDF) en drie voormalige leden van de RUF volledig afgerond en is het proces tegen Charles Taylor, de gewezen president van Liberia, bezig in Den Haag. Het grootste probleem van het SCSL is dat er gezien zijn beperkte taakomschrijving – namelijk enkel degenen vervolgen die de “grootste verantwoordelijkheid” dragen voor de gruweldaden – maar een relatief klein aantal processen zijn, veel minder dan je eigenlijk zou verwachten bij zo’n grootschalige schendingen. Positief is dan weer dat dit tribunaal het eerste was dat in het land zelf zetelt en een gemengde samenstelling heeft, dit zorgt mijns inziens voor een grotere symbolische waarde van de processen voor de getroffen bevolking, ik denk dat dat met het oog op een effectieve rehabilitatie en een nieuw begin voor Sierra Leone een zeer goeie oplossing is.

3.

Vervolging door het International Criminal Court (ICC)

3.1

Algemeen

65 66

65

About the Court; URL: www.icc-cpi.int/Menus/ICC/About+the+Court/.

66

Court Structure; URL: www.icc-cpi.int/Menus/ICC/Structure+of+the+Court/.

45

Het International Criminal Court – of Internationaal Strafhof – in Den Haag is het allereerste permanent en internationaal tribunaal dat is opgericht door de internationale gemeenschap om ernstige schendingen van de mensenrechten niet ongestraft te laten. Het ICC is een onafhankelijke organisatie en maakt geen deel uit van de Verenigde Naties an sich, maar dit neemt niet weg dat de staten die lid zijn van de Verenigde Naties – naast bedrijven, regeringen, internationale organisaties,... – de grootste financiers zijn. Begin de jaren negentig, na het einde van de Koude Oorlog, was de internationale gemeenschap vastbesloten om dergelijke zaken niet meer te laten gebeuren en de daders niet ongestraft te laten. Om te beginnen richtten ze een aantal specifieke tribunalen op (cf. supra), maar aangezien die wat betreft jurisdictie beperkt zijn in tijd en ruimte, drong de noodzaak voor een onafhankelijk en permanent straftribunaal zich op.

3.2

Geschiedenis

De oprichting van den permanent strafhof had heel wat voeten in de aarde, al vanaf na de Eerste Wereldoorlog werden pogingen gedaan om een consensus te bereiken maar dit mislukte steevast omdat de belangrijkste wereldspelers dikwijls tegengestelde belangen hadden. Toen de Koude Oorlog daarna uitbrak werd het uiteraard gewoon politiek onrealistisch om nog samen een internationaal tribunaal op te richten. Het werd dus wachten tot na de Koude Oorlog, toen de gemoederen een beetje bedaard waren, om verder te werken op het idee van een permanent internationaal tribunaal. Na jaren onderhandelingen, riep de Algemene Vergadering uiteindelijk in juni 1998 een conferentie samen in Rome met als doel om het verdrag te finaliseren. Op 17 juli was het dan eindelijk zover, The Rome Statute of the International Criminal Court 67 68 werd door honderdtwintig landen aangenomen en trad uiteindelijk in werking op 1 juli 2002 nadat de noodzakelijke zestig landen het verdrag geratificeerd hadden. Sinds februari van dit jaar zijn er honderdtwintig landen partij bij het verdrag.

A. CASSESE (ed.), Statute for an International Criminal Court: A Commentary, USA, Oxford University Press, 2002, 2355p. 67

Rome Statute of the International Criminal Court van 17 juli 1998, UN Doc. A/CONF.183/9 (1998); URL: http://untreaty.un.org/cod/icc/statute/romefra.htm. 68

46

Op het eerste gezicht lijkt dit best veel, maar een aantal belangrijke wereldspelers zijn geen lid – waaronder onder andere de Verenigde Staten, Soedan en Israël, die het verdrag “onttekenden” en China en India, zeer belangrijke staten die nog nooit lid waren – waardoor de slagkracht van het ICC helaas niet altijd zo groot is als ze zou moeten en kunnen zijn.

3.3

Bevoegdheid

69 70

3.3.1 Materiële bevoegdheid

Artikel 5 van het Rome Statute stelt dat het Internationaal Strafhof vier soorten misdaden mag bestraffen, het gaat meer bepaald om de “meest ernstige misdaden die van belang zijn voor de internationale gemeenschap op zijn geheel”. Oorspronkelijk ging het enkel om genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden, maar daar werd in 2010 in een amendement ook nog agressie bijgevoegd. Van deze laatste misdaad werd er tot op heden nog geen precieze definitie gegeven en de verdragsstaten kwamen dan ook overeen dat er geen vervolgingen op grond van agressie zouden zijn totdat er een overeenkomst bereikt werd over de voorwaarden van vervolging. Bij de eerste review conference in Oeganda werden er een aantal amendementen aangenomen, maar de roep van veel staten om terrorisme en drugssmokkel toe te voegen aan de lijst van misdaden die strafbaar zijn onder het verdrag werd niet ingewilligd. Velen vinden immers dat de definities van de misdaden nu al te vaag en te breed zijn waardoor het ICC niet efficiënt genoeg kan werken omdat zijn taakomschrijving niet duidelijk genoeg afgelijnd is.

3.3.2 Territoriale bevoegdheid

W. A. SCHABAS, An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2001, 416p. 69

Rome Statute of the International Criminal Court van 17 juli 1998, UN Doc. A/CONF.183/9 (1998); URL: http://untreaty.un.org/cod/icc/statute/romefra.htm. 70

47

Oorspronkelijk was het de bedoeling van veel partijen dat het Strafhof over een universele bevoegdheid zou beschikken, maar ze slaagden er niet in om deze wens door te drukken, hoofdzakelijk door tegenstand van de Verenigde staten. Er werd een compromis gezocht en gevonden, het International Criminal Court is slechts bevoegd in drie gevallen, vooreerst als de persoon die beschuldigd wordt de nationaliteit heeft van een verdragspartij of een staat die de jurisdictie van het Strafhof aanvaard heeft. Daarnaast als de misdaad in kwestie gepleegd werd op het grondgebied van een staat die partij is of tot slot als de zaak naar het ICC werd doorverwezen door de VN Veiligheidsraad.

3.3.3 Temporele bevoegdheid

Belangrijkste en meest opvallende zaak wat betreft de werking in de tijd van het verdrag is dat enkel misdaden die gepleegd zijn op of na 1 juli 2002 in aanmerking komen, er is dus geen sprake van retroactiviteit. Voor staten die pas na die datum lid werden geldt dat de jurisdictie loopt vanaf de datum dat het verdrag in de staat in kwestie in werking treedt.

3.4

Actuele situatie en evaluatie

Op dit moment zijn er in totaal vijftien zaken voor het hof gebracht inzake zeven verschillende situaties, allemaal op het Afrikaans continent. In de meeste gevallen werden de zaken aangebracht door een verdragspartij of door de Veiligheidsraad, maar de aanklager kan ook zelf proprio motu een onderzoek instellen op basis van informatie die hij ontvangt van individuele personen of organisaties, de zogenaamde “communications”. Het International Criminal Court is niet zonder controverse, in zijn zevenjarig bestaan heeft het enkel Afrikaanse conflicten behandeld en dat duidt volgens sommigen op enige vooringenomenheid en op een te eenzijdige focus. Desalniettemin heeft het Strafhof mijns inziens een zeer belangrijke taak en een groot potentieel dat inderdaad de dag van vandaag nog niet helemaal benut wordt vooral omdat enkele belangrijke staten geen partij zijn bij het verdrag. Het lijkt me wel een stap in de goeie richting dat er een dergelijk tribunaal bestaat, niet alleen voor de vervolging van reeds gepleegde misdaden, maar ook preventief als afschrikkingsmiddel voor eventuele toekomstige misbruiken. 48

Bovendien is het zeer interessant dat er naast de specifieke aan het land gebonden tribunalen ook een permanent gerechtshof is met een vaststaande structuur dat eender wanneer kan optreden en korter op de bal kan spelen.

4.

Keuze van Cambodja

Dat er in het geval van de vervolging en berechting van de Rode Khmer geopteerd werd voor een zogenaamd hybride tribunaal 71 of gemengd tribunaal is met zowel nationale als internationale rechters hoofdzakelijk het gevolg van de evaluatie van de eerder gekozen tribunaalvormen. Men kon aan de hand van de eerdere zaken kijken welke vorm van vervolging – en daarbij aansluitend welk tribunaal – het best geschikt was om de Cambodjaanse genocide juridisch zo efficiënt mogelijk aan te pakken. Ik denk dat het in het geval van Cambodja – nog meer dan bij de eerder besproken genocides – uitermate belangrijk was dat het gerechtshof formeel deel uitmaakt van de nationale rechtsorde. Enerzijds omdat de processen zo dichter bij de bevolking gevoerd worden, wat op zich al een niet te onderschatten louterend effect heeft en anderzijds om het land te helpen een beter werkend en betrouwbaarder rechtssysteem uit te bouwen waardoor het land institutioneel kan groeien en eindelijk het juk van de Rode Khmer en de jarenlange naweeën van zich af kan gooien. In de hoofdstukken die hier op volgen zal ik dieper ingaan op het tribunaal, de achtergrond, de rol van transitional justice, de werking en uiteraard de beschuldigden zelf.

Hybrid Courts, Project on International Courts and Tribunals; URL: pcti.org/courts/hybrid.html. 71

www.pict-

49

E.

Transitional Justice in Cambodja

1.

Algemeen

1.1

Wat is transitional justice?

72

1.1.1 Ontstaan

Transitional justice is een aanpak die ontstond eind de jaren tachtig, begin de jaren negentig toen de roep naar rechtvaardigheid in vooral landen in OostEuropa en Latijns-Amerika die toentertijd voor grote politieke veranderingen stonden almaar luider werd. Politici, burgers en mensenrechtenactivisten van over heel de wereld wilden dat er iets gedaan werd voor de landen in kwestie die jarenlang gebukt gingen onder misbruiken en systematische schendingen van de mensenrechten door hun regime. Aangezien de politieke veranderingen en de overgang naar een democratisch staatsbestel in die landen meestal al ingezet waren, was het een van de voornaamste bezorgdheden van de activisten en organisaties dat ze de op gang zijnde transformatie niet wilden in het gedrang brengen. Ze wilden helpen waar nodig om de bevolking genoegdoening te verlenen, maar dit zonder de machthebbers te bruuskeren en zo het risico te lopen op een omgekeerd effect. De veranderingen in Latijns-Amerika en Oost-Europa stonden bekend als “transitions to democracy”, dus vandaar dat deze multidisciplinaire aanpak al snel “transitional justice” werd genoemd.

1.1.2 Aanpak

73

Transitional justice is een antwoord op systematische en wijdverspreide schendingen van de mensenrechten wereldwijd. Men probeert erkenning te krijgen voor de slachtoffers en probeert door middel van verschillende What is Transitional Justice?; URL: http://ictj.org/sites/default/files/ICTJ-GlobalTransitional-Justice-2009-English.pdf. 72

H. COBBAN, Amnesty after Atrocity? Healing Nations after Genocide and War Crimes, Boulder (Colorado), Paradigm Publishers, 2007, 269p. 73

50

initiatieven de vrede, onderlinge verzoening en democratie te bevorderen. Belangrijk daarbij is dat het niet gaat om een soort recht of rechtvaardigheidszoeken an sich, maar eerder om een additioneel programma dat de politieke en institutionele veranderingen ondersteunt. Dit is in de meeste gevallen absoluut geen sinecure, we spreken hier over landen die dikwijls al decennia lang geen stabiele staatsstructuur meer gehad hebben en zodanig zwakke instellingen en getraumatiseerde burgers hebben dat het haast onmogelijk lijkt fundamentele hulp te kunnen bieden. Bovendien zijn de (nieuwe) regeringen vaak niet bereid om mee te helpen omdat ze dikwijls nog niet genoeg georganiseerd zijn en schrik hebben voor represailles. Ook de enorme schaal van de schendingen maakt het zeer moeilijk om een aanpak te vinden die genoegdoening biedt voor de slachtoffers. Juridische maatregelen en processen zijn immers praktisch zeer moeilijk te organiseren als de slachtoffers met honderdduizenden zijn, laat staan als het rechtssyteem zelf nog in z’n kinderschoenen staat en nog al te vaak corrupt is. Al deze bevindingen leidden ertoe dat men in transitional justice zoveel mogelijk op zoek gaat naar een totaalaanpak. Een holistische benaderingswijze die zich niet toespitst op een specifiek gebied zoals bijvoorbeeld de juridische vervolging van de verantwoordelijken, maar ook probeert om via andere complementaire initiatieven zoals zogenaamde waarheidscommissies en herstelprogramma’s het sociale weefsel diepgaander te herstellen. Om een gevoel van rechtvaardigheid te krijgen en het vertrouwen te herstellen, hebben slachtoffers immers meer nodig dan enkel een dader die gestraft wordt. Dat is een veel te enge aanpak, een politieke afrekening zonder meer. Daarom biedt de combinatie van juridische vervolging, een waarheidscommissie die de gebeurtenissen nauwgezet reconstrueert door ondervragingen en een herstelprogramma dat voor materiële – en soms ook immateriële – compensaties zorgt de beste oplossing. Naast deze specifieke vormen van genoegdoening voor de slachtoffers is het minstens zo belangrijk om de maatschappij in zijn geheel te versterken. Na een periode van ernstige schendingen van de mensenrechten is het noodzakelijk dat het land terug stabiel wordt en dat burgers kunnen rekenen op goed werkende, niet-corrupte instellingen. Er moet een rechtstaat gecreëerd worden waar de mensen op kunnen vertrouwen en om die credibiliteit te bewerkstelligen, is het goed als burgers inspraak krijgen en zelf actief participeren in de heropbouw. Ook ervaringen van andere landen in dezelfde situatie kunnen nuttig zijn als precedent.

51

Samenvattend kan je dus stellen dat transitional justice een aanpak vooropstelt die een combinatie is van juridische vervolging van de “meest verantwoordelijken”, herstelmaatregelen, dit kan zowel in de vorm van materiële compensaties zijn als symbolisch zoals bijvoorbeeld een dag van herdenking instellen of publieke verontschuldigingen uitspreken. Daarnaast moeten ook de instellingen, met name het leger, de politie en het gerecht gezuiverd worden van corruptie en moet de waarheid over wat er gebeurd is zo nauwgezet mogelijk in kaart gebracht worden om te achterhalen waarom bepaalde zaken gebeurd zijn en konden gebeuren. Eigen aan transitional justice is ook dat er naar elk land specifiek gekeken wordt en dat de aanpak dus ook overal aangepast wordt aan de situatie om op die manier het efficiëntst te kunnen handelen.

1.1.3 Transitional justice in het internationaal recht

Het gebruik van deze methode breidde zich stelselmatig uit en verwierf daardoor een steeds belangrijkere rol binnen het internationaal recht. Een eerste juridische basis voor transitional justice vinden we in een beslissing van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak van Velásquez Rodríguez versus Honduras uit 1988.74 In die zaak stelde het Hof dat alle staten bepaalde fundamentele verplichtingen hebben op het vlak van de bescherming van de mensenrechten. Ze moeten meer bepaald aan vier voorwaarden voldoen, eerst en vooral moeten ze alle redelijke stappen ondernemen om schendingen te voorkomen. Daarnaast moeten ze als er toch misbruiken zijn, deze terdege onderzoeken en schuldigen zo nodig sanctioneren Tot slot moeten ze verzekeren dat slachtoffers vergoed worden. Deze principes werden later nog vaak herhaald en zijn tegenwoordig ook overgenomen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en verschillende instellingen van de Verenigde Naties 75 zoals het Comité voor de Mensenrechten.

IAHRM, Velásquez Rodríguez v. Honduras, www.corteidh.or.cr/docs/casos/.../seriec_04_esp.doc. 74

29

juli

1988;

URL:

Report of the Secretary-General about The rule of law and transitional justice in conflict and post-conflict societies (23 augustus 2004), UN Doc. S/2004/616 (2004); URL: www.unrol.org/files/2004%20report.pdf. 75

52

De oprichting van het Internationaal Strafhof vormt de kers op de taart, in de statuten 76 wordt immers specifiek verwezen naar deze principes als essentieel in het gevecht tegen de straffeloosheid en de bescherming van de rechten van slachtoffers.

1.2

The International Center for Transitional Justice (ICTJ)

77

The International Center for Transitional Justice is een internationale nonprofit organisatie die gespecialiseerd is in tranisitional justice. Het centrum beschrijft zijn taak zelf als volgt: “ICTJ works to help societies in transition address legacies of massive human rights violations and build civic trust in state institutions as protectors of human rights.” In de nasleep van massale onderdrukking en gruweldaden helpt de organisatie dus de instellingen en mensen die zich bezighouden met de heropbouw van de staat(structuur) om adequate maatregelen te nemen om de democratie en het vertrouwen van de burgers te herstellen. Ze doet dit hoofdzakelijk door haar technische expertise ter beschikking te stellen en ervaringen te delen over andere transitional justice projecten van over heel de wereld. De ondersteuning gebeurt voornamelijk op drie gebieden. Om te beginnen adviseren ze staatsinstellingen op zowel lokaal, nationaal en internationaal niveau. Op die manier responsabiliseren ze de staten om schendingen uit het verleden aan te pakken op een efficiënte manier en stellen daarvoor ook zelf mensen ter beschikking die ervaring hebben in die materie. Voorts werken ze ook samen met slachtoffers, belangengroepen, mensenrechtenactivisten etc. om hun initiatieven in goeie banden te leiden en te steunen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het doorgeven van juridische informatie zodat ze weten hoe ze zich burgerlijke partij kunnen stellen bij strafprocessen en dergelijke meer. Ten slotte staat het ICTJ ook in voor het onderzoeken, analyseren van ontwikkelingen wereldwijd en het doorgeven en inventariseren daarvan. Zo krijgt men een zicht op welke technieken succesvol zijn, waar er nog werk aan de winkel is en hoe beleidsnormen kunnen geoptimaliseerd worden.

Art. 1 en art. 17 Rome Statute of the International Criminal Court van 17 juli 1998, UN Doc. A/CONF.183/9 (1998); URL: http://untreaty.un.org/cod/icc/statute/romefra.htm. 77 About The International Centre for Transitional Justice; URL: http://ictj.org/about. 76

53

Centrale gedachte in het werk van de organisatie is steeds het geloof in de universaliteit van de rechten en vrijheden van mensen overal ter wereld en hun recht om zelf hun toekomst in handen te nemen door hen te helpen om het juk van het verleden van zich af te schudden.

2.

Activiteiten van het International Center for Transitional Justice in Cambodja

2.1

Algemeen

78 79

Het International Center for Transitional Justice is sinds 2005 officieel actief in Cambodja om er de werking van het Cambodja Tribunaal te ondersteunen, maar ook daarvoor speelden ze al een belangrijke rol bij het uitwerken van een passende strategie. Centraal in hun aanpak staat zoals steeds de positie van de slachtoffers. Ze streven in hun strategie dan ook naar een maximale participatie van de slachtoffers in de processen, dit vanuit de gedachte dat betrokkenheid louterend kan werken en het verwerkingsproces kan helpen en versnellen. Allemaal factoren die bijdragen tot een zo efficiënt mogelijke overgang naar een stabiele en democratische maatschappij. Een van de instrumenten die het centrum vaak gebruikt bij de aanpak van gelijkaardige gevallen wereldwijd en in het bijzonder in dit geval is het houden van workshops en seminaries om te discussiëren over de problemen, hun roots, mogelijke oplossingswegen,… De ervaring leerde immers dat elk land volledig verschillend is en dat het belangrijk is om zoveel mogelijk informatie te verzamelen. ZO kan men een goed beeld van de situatie krijgen alvorens meer specifiek te kunnen nadenken en brainstormen over oplossingen en meer praktisch, de organisatie van het tribunaal en de processen zelf. Dergelijke seminaries maken het mogelijk om op een relatief informele manier met verschillende NGO’s, belangengroepen, politici, slachtoffers, vertegenwoordigers van het tribunaal, etc. samen te zitten en elkaars bekommernissen en standpunten te verkennen.

ICTJ’s Role countries/cambodia. 78

in

Cambodia;

URL:

http://ictj.org/our-work/regions-and-

V. DOUNG, S. EAR, “Transitional Justice Dilemma: The Case of Cambodia”, Peace and Conflict Review 2009; URL: www.review.upeace.org/pdf.cfm?articulo=89&ejemplar=18. 79

54

In de volgende pagina’s ga ik dieper in op enkele van de belangrijkste initiatieven van het ICTJ in Cambodja.

2.2

Rapport van de Asia Society in samenwerking met het ICTJ en Human Rights Watch (2003) 80

2.2.1 Inleiding

De Asia Society heeft samen met het International Center for Transitional Justice doorheen de jaren veel onderzoek verricht naar dictaturen in Azië die na uit de hand gelopen mensenrechtenschendingen overgingen tot democratisering van hun staatsbestel. Cambodja was naast onder andere Afghanistan, Myanmar en Sri Lanka een van de bestudeerde landen. De bedoeling van deze onderzoeken was nagaan hoe de landen in kwestie omgingen met de wreedheden uit het verleden en aanbevelingen formuleren, maar ook een soort leidraad creëren voor de toekomstige aanpak van gelijkaardige zaken. Op 9 september 2003 hielden de onderzoekspartners een symposium om hun bevindingen te bespreken en te bekijken wat ze konden doen om de slachtoffers de gerechtigheid te geven die ze verdienen en waar ze al zo lang op wachten. Tijdens de bijeenkomst werd nagegaan welke mechanismes eigen aan transitional justice eventueel van pas konden komen om de waarheid over wat er onder het regime van de Rode Khmer allemaal gebeurd was te achterhalen en de verantwoordelijken – eindelijk – voor het gerecht te brengen. In 1999 was er na jaren onderhandelen eindelijk een akkoord over de oprichting van een hybride tribunaal, maar vier jaar later waren er nog steeds enorm veel problemen over de specifieke organisatie en stond men eigenlijk nog geen stap dichter bij de effectieve vervolging van de verantwoordelijken. Velen vonden het immers ondenkbaar dat een tribunaal met een gemengde structuur – en dus deels ingebed in het nationaal rechtssyteem – in een land als Cambodja ooit voor een eerlijk proces kon zorgen.

Rapport van de Asia Society in samenwerking met het ICTJ en Human Rights Watch: “Transitional Justice in Cambodia: Challenges and Opportunities” (9 september 2003); URL: http://ictj.org/sites/default/files/ICTJ-HRW-Cambodia-Symposium-2003-English.pdf. 80

55

Het binnenlandse juridisch systeem was nog steeds zodanig corrupt en onbetrouwbaar en de regering nog lang niet sterk genoeg om anders te kunnen afdwingen dus het zag er volgens velen naar uit dat de processen een lachertje gingen worden. Anderen zagen het anders en vonden het al beter dan niets, elke vorm van gerechtigheid voor de slachtoffers moet aangegrepen worden want iets is altijd beter dan niets en de tijd dringt aangezien de Khmer leiders er ook niet jonger op worden. In het licht van deze omstandigheden bogen de aanwezigen op het congres zich over drie belangrijke zaken. Eerst en vooral nemen ze de toenmalige politieke context onder de loep, ze gaan na hoe het gesteld is met de maatschappij, de juridische en politieke structuur en de cultuur van straffeloosheid die nog altijd heerst in Cambodja. Vervolgens bekijken ze de oprichtingsakte van het tribunaal en discussiëren ze over de verschillende visies die heersen omtrent mate waarin dergelijk hybride tribunaal wel kan werken binnen een slecht ontwikkeld nationaal rechtssysteem. Tot slot gaan ze nog na welke andere instrumenten van transitional justice kunnen ingezet worden ter ondersteuning.

2.2.2 Politieke context

a.

Toestand van de democratie

Om te kunnen inschatten wat de kansen op een goed werkend tibunaal zijn, is het niet onbelangrijk eerst eens te bekijken hoe het gesteld is met de democratisering van de staat in Cambodja. De efficiëntie van de processen hangt immers voor een groot deel af van de stabiliteit en geloofwaardigheid van de instellingen en de politieke context in het algemeen. De deelnemers aan het congres hebben Cambodja grondig kunnen bestuderen en merken op dat het land voor buitenstanders misschien democratisch lijkt, de instellingen zijn er en lijken vrij goed te werken, maar volgens hen is dit slechts een façade om geldschieters uit het Westen een rad voor de ogen te draaien. In de realiteit zijn de instellingen immers nog veelal corrupt en makkelijk manipuleerbaar voor iedereen die daar baat bij heeft. Een van de grootste pijnpunten is het schrijnend gebrek aan onafhankelijkheid van de instellingen en de mensen die er de dienst uitmaken. De scheiding der machten is zo goed als dode letter, de regering – en de uitvoerende macht in het algemeen – heeft nog steeds een meer dan aanzienlijke controle over de rechterlijke en wetgevende macht. 56

Ook het democratisch gehalte van de regeringsleiders valt sterk te betwisten, ze gedragen zich dikwijls totaal niets als vertegenwoordigers van de bevolking en achten zich enkel verantwoordelijk tegenover hun eigen partij. De oppositie wordt vaak bestreden met politie en wapens eerder dan via democratische discussies. De legitimiteit is dus nog ver te zoeken.

b.

Toestand van het rechtssysteem

Aangezien er voor de vervolging van de Khmer-leiders geopteerd werd voor een gemengd tribunaal dat deels geworteld is in het nationaal juridisch systeem is het noodzakelijk dat dat systeem goed georganiseerd is. Dit is echter tot de dag van vandaag absoluut nog niet het geval. Een van de speerpunten van de zuiveringspolitiek van de Rode Khmer was immers de systematische uitroeiing van iedereen die enige vorm van intelligentie bezat en dus een gevaar betekende voor hen. Er wordt zelfs gezegd dat slechts tien studenten rechten het regime overleefden. Logischerwijs is er bijgevolg een groot gebrek aan professionals die over de nodige kennis en ervaring beschikken om het systeem weer op poten te zetten. Corruptie en gebrek aan vaardigheden zijn ook op dit vlak nog niet voldoende opgelost. Ook het gebrek aan een straf- en burgerlijk wetboek naar internationale standaard is een serieus probleem voor het verloop van de processen. Cambodja heeft de meeste internationale verdragen in verband met de bescherming van de mensenrechten wel geïmplementeerd in de nationale rechtsorde, maar effectief in werking zijn ze nog allerminst.

c.

Werking van NGO’s en de media

Zowel NGO’s als de verschillende media lijken op het eerste zicht relatief vrij in hun doen en laten, maar ook hier is dat slechts schijn. De overheid zorgt er immers voor dat ze vaak door de staat gecontroleerd worden en dus enkel bepaalde – vaak gekleurde – informatie tot bij de burgers krijgen.

d.

Cultuur van straffeloosheid

57

Al deze voorgaande factoren zorgen ervoor dat er bij de bevolking jaren na het einde van het Khmer-tijdperk nog steeds een groot wantrouwen tegenover de overheid heerst. Zware misdrijven zoals moord en foltering blijven vaak onbestraft en de rechtstaat is dus nog lang geen echte rechtstaat. Ook het feit dat de verantwoordelijken voor de genocide (toen) nog altijd niet vervolgd waren droeg uiteraard bij tot dit algemene wantrouwen.

e.

Conclusie

Volgens het rapport is er duidelijk nog veel werk aan de winkel alvorens er sprake kan zijn van zelfs maar de mogelijkheid voor een eerlijk verloop van de processen. Cambodja heeft nog een lange weg af te leggen tot de politieke en maatschappelijke context stabiel genoeg is om dergelijke grootschalige operaties tot een goed einde te kunnen brengen en vooral het gebrek aan vertrouwen bij de burgers staat die overgang in de weg. Cambodja is en blijft een land “in transition to democracy” ook al proberen ze ons van het tegendeel te overtuigen.

2.2.3 Het Cambodja Tribunaal

a.

Achtergrond

In het hierop volgende hoofdstuk ga ik veel dieper in op de oprichting van het tribunaal en de problemen die daarmee gepaard gingen, maar ik denk dat het nuttig is om hier al eens heel kort de problematiek te schetsen. De oprichting van het tribunaal had immers heel wat voeten in de aarde, de onderhandelingen sleepten jaren aan en telkens er een (deel)akkoord gesloten was, dook er een nieuw twistpunt op en verliet een van de partijen de onderhandelingstafel. In januari 2001 nam het Cambodjaans parlement eindelijk de wet aan die voorzag in de oprichting van de zogenaamde “Extraordinary Cambers in the Courts of Cambodia” (ECCC), het gemengde tribunaal dat moest instaan voor de berechting van de Khmer-leiders. Daarop ontstond er echter nog maar eens een discussie met de Verenigde Naties, die vonden dat er niet genoeg garanties waren op een eerlijk proces.

58

Het duurde uiteindelijk nog tot mei 2003 alvorens de Algemene Vergadering het oprichtingsakkoord – dat overigens een aantal elementen bevat die later gewijzigd werden, bijvoorbeeld het bestaan van een extra beroepskamer – goedkeurde. Het rapport 81 dat ik hier bespreek, situeert zich dus op het moment dat de (voorlopige) oprichtingsakte goedgekeurd werd door de Verenigde Naties. De experten van de Asia Society en het ICTJ namen het akkoord grondig door en wezen tijdens het congres op een aantal opvallende elementen, formuleerden een aantal bezorgdheden en deden aanbevelingen voor eventuele wijzigingen die konden bijdragen tot een goeie werking.

b.

Inhoudelijke analyse

Een van de grootste pijnpunten bij het opzetten van het tribunaal – of toch minstens al bij het onderhandelen van het oprichtingsakkoord – is volgens de onderzoekers het gebrek aan invloed van de Cambodjaanse burgers en NGO’s. De onderhandelingen tussen de Cambodjaanse regering en de VN die plaatsvonden tussen maart 1999 en mei 2003 werden immers vooral gedomineerd door de respectievelijke belangen van de partijen. De “gewone” burgers werden weinig of niet geconsulteerd en dat is een gemiste kans, aangezien de kans op slagen grotendeels afhangt van hun perceptie van de processen. Tijdens het symposium stelde men daarom dat het hoog tijd werd dat de burgers en NGO’s betrokken werden bij de verdere ontwikkeling van de plannen. Om te beginnen gingen ze na wat de bevolking precies verwachtte van de processen en waaraan die moesten voldoen om voor hen succesvol te zijn. Het meest genoemde objectief was uiteraard gerechtigheid brengen voor de slachtoffers door het – eindelijk – aansprakelijk stellen van de verantwoordelijken, maar ook een uitleg krijgen over het waarom van de wreedheden en eindelijk kunnen beginnen aan het verwerkingsproces kwamen daarbij naar voren als belangrijke doelstellingen. Tot slot bleek ook dat de bevolking een soort signaal wilde geven naar de buitenwereld toe dat dergelijke massale schendingen van de mensenrechten niet kunnen én belangrijker nog, niet ongestraft blijven. Een andere bezorgdheid die onder de bevolking leeft, is de onzekerheid dat de processen wel eerlijk kunnen verlopen.

81

Cf. supra nr. 79

59

Aangezien het om een gemengd tribunaal gaat waarbij er meer Cambodjaanse dan buitenlandse rechters zijn, is het noodzakelijk dat de rechters, onderzoekers en het openbaar ministerie voldoende bekwaam zijn. Het is nog maar zeer de vraag als dat effectief zo is. Zowel mensen binnen Cambodja – een onderzoek uit 1999 wees uit dat de meerderheid voorstander was van een volledig internationaal tribunaal – als internationale waarnemers denken immers dat een van de hoofdredenen dat de Cambodjaanse regering opteerde voor een gemengd tribunaal is dat ze op die manier meer kans hebben om het te manipuleren. Ondanks de verschillende tekortkomingen van het toenmalig akkoord, was de meerderheid van de experten er wel van overtuigd dat het tribunaal, ook al was er nog veel ruimte voor verbetering, toch beter was dan te blijven hangen in de impasse. Ze besloten dan ook dat ze in plaats van de poging te zeer te bekritiseren, ze zich vooral gingen focussen op het bieden van structurele hulp en het inzetten van hun expertise om de organisatie zo goed mogelijk te laten verlopen. Via de keuze van de rechters heeft de internationale wereld een zeer belangrijke tool in handen om de werking van het tribunaal in goeie banen te leiden. Het is zo dat er een meerderheid van binnenlandse Cambodjaanse rechters is – dit wordt gezien als een van de grootste toegiften van de Verenigde Naties bij de oprichting – en dat de anderen worden gekozen door de Cambodjaanse regering uit een lijst die voorgelegd is door de VN. Hierin schuilt er veel macht, eerst en vooral moet de VN ervoor zorgen dat de lijst met voorgedragen rechters om uit te kiezen capabele kandidaten bevat die ervaring hebben met dergelijke grote processen en daarnaast kan ze eventueel haar financiële steun als drukkingsmiddel gebruiken als duidelijk zou worden dat de Cambodjaanse overheid zelf nalaat valabele mensen aan te stellen.

c.

Conclusie

Ondanks de beperkingen en tekortkomingen van het akkoord lijkt het me belangrijk om Cambodja niet te laten vallen maar juist extra te steunen, niet alleen financieel, maar vooral ook logistiek en technisch. Door mensen daar te helpen en op te leiden, moet het mogelijk zijn om geleidelijk aan een rechtssysteem uit te bouwen met bekwame mensen.

60

Druk vanwege de internationale geldschieters lijkt me een van de belangrijkste middelen om de overheid tot goed bestuur aan te zetten, die is immers heel erg bezig met haar internationale perceptie omdat ze hoofdzakelijk afhankelijk is van fondsen en buitenlandse hulp. Louter medewerking aan de processen lijkt me wel niet voldoende, er zijn nog andere initiatieven nodig om de bevolking vooruit te helpen en het land herop te bouwen. Gerechtigheid komt niet voort uit het simpelweg voor de rechter brengen van de verantwoordelijken, dat is enkel het begin.

2.2.4 Andere doelstellingen binnen het werkingskader van transitional justice

Het panel van experten besprak een aantal maatregelen die ervoor kunnen zorgen dat het land terug op de rails raakt. Belangrijkste speerpunt daarbij is het mobiliseren van de bevolking en een maximale participatie in de heropbouw van het land en de instellingen. De media kunnen daarbij een grote rol spelen, want informatie is macht en maakt het veel makkelijker om initiatieven uit te bouwen en wanpraktijken aan de kaak te stellen. Ook NGO’s en het ICTJ kunnen door het uitwisselen van hun ervaringen met andere soortgelijke situaties specifieke expertise overdragen. Tot slot wordt ook de mogelijkheid van het oprichten van een waarheidscommissie geopperd. Dit is zowel handig om ervoor te zorgen dat er bewijsmateriaal kan verzameld worden voor op de processen, maar ook voor de bevolking is waarheidsvinding uitermate belangrijk in het verwerkingsproces.

2.2.5 Conclusie

Dit rapport is mijns inziens zeer verhelderend als evaluatie van het oprichtingsakkoord van 2003.82 Omdat het onderzocht is door mensen die expertise hebben in andere soortgelijke gevallen zijn de conclusies zeer weloverwogen en gebaseerd op eerdere ervaringen. Het is ook altijd zinvol – en dankbaar(der) – om als derde iets te kunnen bekijken dan als partij die aan de onderhandelingstafel zit. Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the prosecution under Cambodian law of crimes committed during the period of Democratic Kampuchea van 6 juni 2003, United Nations Treaty Series, vol. 2329, I-41723; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%202329/Part/volume-2329-I41723.pdf. (zie bijlage 2) 82

61

Je kunt op die manier met een neutrale bril kijken en verder kijken dan de respectievelijke belangen van de mensen aan tafel. In het kader van Cambodja kan transitional justice volgens mij een zeer belangrijke rol spelen, vooral omdat het om een (poging tot) volksuitroeiing gaat die een enorm gat heeft geslagen in de maatschappij dat nog altijd heel zichtbaar is. De bevolking wordt nog iedere dag geconfronteerd met de gevolgen van de wreedheden omdat een hele generatie mist in het straatbeeld. Die constante confrontatie maakt dat het onderwerp nog altijd heel gevoelig ligt en ook de heropbouw van de samenleving bemoeilijkt, niet alleen praktisch omdat er een groot deel aan capaciteit en kennis is verloren gegaan, maar ook emotioneel omdat de mensen het verleden nog niet hebben kunnen afsluiten. Dit komt hoofdzakelijk door het straffeloos blijven van de daders, maar ik denk dat het uitblijven van een gevoel van gerechtigheid onder de burgers minstens evenveel speelt. En net die hiaat kan transitional justice met een meer slachtoffergerichte aanpak proberen vullen.

2.3 Artikel in verband met opties op het vlak van herstelmaatregelen (2005) 83

2.3.1 Inleiding

In 2005 schreef Ruben Carranza, een lid van de Reparations Unit van het ICTJ een interessant artikel 84 over de mogelijkheden die het Cambodja Tribunaal biedt op het vlak van herstelmaatregelen voor de bevolking. Op het eerste zicht lijken de bevoegdheden van het ECCC ter zake eerder beperkt. Volgens het intern reglement van het tribunaal kunnen slachtoffers immers enkel aanspraak maken op een schadevergoeding als ze zich ook formeel burgerlijke partij stellen in de strafzaken. Bovendien beperken dezelfde regels de herstelmaatregelen dan ook nog eens tot “collectieve en morele” maatregelen.

R. CARRANZA, “Imagining the Possibilities for Reparations in Cambodia”, International Centre for Transitional Justice Publications 2005; URL: http://ictj.org/publication/imagining-possibilities-reparations-cambodia. 83

R. CARRANZA, “Practical, Feasible and Meaningful: How the Khmer Rouge Tribunal Can Fulfill its Reparations Mandate”, International Centre for Transitional Justice Publications 2009; URL: http://ictj.org/sites/default/files/ICTJ-Cambodia-Reparations2009-English.pdf. 84

62

Deze regels lijken zeer eng, maar volgens Carranza is het aan het hof zelf om de regels op een manier in te vullen zodat ze ook voor de slachtoffers die niet over de financiële middelen of formele vereisten beschikken om zich burgerlijke partij te stellen betekenisvol kunnen zijn.

2.3.2 Verkenning van de opties

Om te beginnen is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de bevoegdheden van het tribunaal in het kader van herstelmaatregelen en de mogelijke maatregelen die voortvloeien uit zogenaamde administratieve “reparatieprogramma’s”. Die laatste zijn vaak veel soepeler bij het bepalen als slachtoffers al dan niet aanspraak kunnen maken op een schikking. Daarenboven zijn er ook veel meer verschillende opties waaruit men kan kiezen, het kan zowel gaan om een financiële tegemoetkoming of sociale bijdrage, maar ook om meer symbolische zaken zoals een publieke verontschuldiging, het organiseren van een herdenkingsdienst,… De mogelijkheden waarover het ECCC beschikt zijn uiteraard anders georiënteerd en procedureel veel complexer en veeleisender. Als je je als slachtoffer burgerlijke partij wil stellen moet je in je aanvraagformulier de vermeende misdaad kunnen specifiëren, de schade voldoende kunnen bewijzen en/of over voldoende bewijs over de dader beschikken. Zoals ik al aanhaalde in de inleiding kan het hof ook enkel collectieve en morele reparaties opleggen, maar dit hoeft niet al te restrictief geïnterpreteerd worden. Een veroordeelde kan bijvoorbeeld bij wijze van complementaire sanctie verplicht worden om zijn veroordeling openbaar te maken of een nonprofit organisatie die zich engageert voor de slachtoffers financieel te steunen. Het tribunaal heeft dus toch enige vrijheid bij het opleggen van maatregelen die een bredere impact hebben en ook de getroffenen in het algemeen treffen. Voor de implementatie van de opgelegde sancties bepaalt het reglement dat de eventuele vergoedingen gedragen moeten worden door de veroordeelde(n). Dit moet echter toch enigszins genuanceerd worden, het is inderdaad zo dat het hof over de bevoegdheid beschikt om “illegaal of door criminele activiteiten verkregen middelen” te confisqueren en terug te geven aan de staat, maar deze vorm van financiering levert uiteraard niet genoeg op. Daarom blijft het belangrijk om ook daarnaast een aantal programma’s te voorzien die kunnen zorgen voor financiële ondersteuning en bijgevolg kunnen bijspringen indien de veroordeelde partij zijn verplichtingen zelf niet kan of wil nakomen. 63

Voorzien in herstelmaatregelen is en blijft immers een verplichting van de staten, zoals ook gesteld wordt in “The Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law”, een document uit de schoot van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. 85

2.3.3 Conclusie

Concluderend kan ik stellen dat ondanks de beperkingen van het tribunaal bij het opleggen van herstelmaatregelen, ze toch het potentieel heeft om breder te werken en voor herstel kan zorgen op haar eigen manier. Niet alleen specifiek als onderdeel van de sanctionering van veroordeelden, maar bijvoorbeeld ook door slachtoffers te laten getuigen kan ze louterend werken. Onder invloed van het hof kunnen ook de administratieve en extra-juridische herstelinitiatieven een extra impuls krijgen als eventuele complementaire “straf”.

2.4

Algemene conclusie

Ik kan uiteraard nog veel dieper ingaan op alle mogelijkheden die transitional justice de slachtoffers in Cambodja biedt in hun zoektocht naar gerechtigheid, maar ik denk dat de mogelijkheden die ik hierboven beschreven heb, een goed beeld schetsen. In landen die getroffen zijn door burgeroorlogen en etnische zuiveringen denk ik dat een strafrechtelijke vervolging niet voldoende is, dat lost het onbegrip niet op en zolang de littekens blijven, is een transitie naar een “normale” samenleving een illusie. Wederzijds vertrouwen is immers essentieel voor een goed draaiende maatschappij, op welke schaal dan ook en zowel tussen burgers onderling als een vertrouwen van de bevolking in zijn regering, gerecht,… Zolang dat er niet is, is het onmogelijk van een effectieve heropbouw te spreken. Transitional justice kan door de focus op de slachtoffers een zeer grote meerwaarde betekenen en het overgangsproces vlotter doen verlopen doordat alle partijen zoveel mogelijk betrokken worden.

Resolutie 60/147 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (21 maart 2006), UN Doc. A/RES/60/147 (2006); URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/496/42/PDF/N0549642.pdf?OpenElement. 85

64

In het hoofdstuk hierna bespreek ik het Cambodja Tribunaal in al zijn facetten, van de oprichting en de procedures tot de beklaagden en het verloop van de processen. Ik eindig met een evaluatie van de werking tot nu toe. Hierbij zal ik nu en dan nog eens verwijzen naar transitional justice, de rol die ze gespeeld heeft en nog steeds speelt voor de slachtoffers en de invloed die ze gehad heeft op de procedures en werking van het tribunaal.

65

F.

The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC) – Het Cambodja Tribunaal

1.

Inleiding

In mei 2003, na jaren van intensieve en vaak zeer moeilijke onderhandelingen kwamen de Verenigde Naties en de Cambodjaanse regering eindelijk tot een akkoord 86 over de oprichting van een tribunaal om “de hoogste (nog levende) leiders van de Democratische Staat Kampuchea en zij die meest verantwoordelijk zijn voor de overtredingen van Cambodjaans strafrecht, genocide, misdaden tegen de menselijkheid en zware oorlogsmisdaden die gepleegd werden tijdens de periode van 17 april 1975 tot 6 januari 1979” te vervolgen. De oprichting van het zogenaamde Cambodja Tribunaal verliep zoals eerder al aangehaald allesbehalve van een leien dakje, dit met twee twijfelachtige “records” als gevolg. Van alle internationale strafhoven die opgericht zijn in de nasleep van ernstige mensenrechtenschendingen is het het gerechtshof waarbij er het meest tijd zit tussen het einde van de wreedheden, namelijk in 1979, en het begin van de vervolgingen. Bovendien hebben de onderhandelingen tien jaar aangesleept – officieel van 1997 tot 2007 –, nooit eerder gezien in het postKoude Oorlog tijdperk. Het ECCC is een hybride tribunaal dat integraal deel uitmaakt van het nationaal rechtssysteem van Cambodja en is daardoor een uniek strafhof zowel op het vlak van organisatie als van structuur. De rechters, openbaar aanklagers en administratieve medewerkers zijn deels Cambodjaans en deels voorgedragen door de Verenigde Naties en ook de wetgeving en procedures zijn geënt op zowel nationaal als internationaal recht. Een zeer moeilijke evenwichtsoefening en het tribunaal is dan ook al aan veel kritiek blootgesteld. Er rezen in het verleden al verschillende problemen in verband met de geloofwaardigheid, de bekwaamheid van de Cambodjaanse stafleden, corruptie en financiering.


66

In dit hoofdstuk ga ik de oprichting, de structuur en de processen toelichten, maar ook proberen nagaan als de kritiek al dan niet gegrond is en er effectief problemen zijn om een eerlijk verloop van de processen te garanderen.

2.

Ontstaansgeschiedenis – “A Long Road to Justice”

2.1

1997

87

In juni 1997 zetten de Amerikanen de eerste stappen in het zoeken naar een manier om de Khmer-leiders te vervolgen voor hun daden. Ze stelden voor aan de Cambodjaanse regering om een soort onderzoeks- of waarheidscommissie op te richten met het oog op het vergaren van informatie die later bruikbaar zou kunnen zijn tijdens een eventueel proces. De Amerikanen startten met een klein initiatief, maar het was toen al duidelijk dat een volwaardig straftribunaal het ultieme opzet was, dit was enkel een eerste stap. Het feit dat het ernaar uitzag dat Pol Pot eindelijk ging kunnen gearresteerd worden, zorgde er echter voor dat alles in een stroomversnelling kwam. De nood aan een gerechtshof dat kon instaan voor zijn vervolging werd daardoor immers plots een pak acuter. De toenmalige Cambodjaanse regering onder leiding van premier Prins Norodom Ranaridhh en zijn vice-eerste minister Hun Sen reageerde positief op het voorstel van de Amerikanen en vroeg in een brief aan VN SecretarisGeneraal Kofi Annan hulp en ondersteuning van de Verenigde Naties en de internationale gemeenschap om de verantwoordelijken voor de genocide tijdens het regime van de Rode Khmer voor het gerecht te brengen. Dit is een zeer belangrijke stap in de zoektocht naar gerechtigheid, de Cambodjaanse overheid engageert zich hierbij voor het eerst formeel. Hierna pleegt Hun Sen echter een staatsgreep waarbij hij premier Ranaridhh politiek uitschakelt, maar de vrees van de internationale gemeenschap dat dit voor een nieuwe impasse in de zaak-Cambodja zou zorgen wordt gelukkig geen werkelijkheid. In een brief aan president Clinton herhaalt Hun Sen immers dat hij het ten zeerste zou appreciëren als de Amerikanen helpen bij het opzetten van een internationaal tribunaal om de Khmers te vervolgen.

D. SCHEFFER, “The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia” in M. C. BASSIOUNI, International Criminal Law 3rd Edition, Leiden, Koninklijke Brill NV, 2008, 219255. 87

67

2.2

1998

In april 1998 werd het eerste echte formele voorstel voor de oprichting van een tribunaal gedaan door de Amerikaanse sectie binnen de Verenigde Naties. Ze stelden een ontwerp van resolutie voor voor de oprichting van een “International Criminal Tribunal for Cambodia” onder Hoofdstuk VII van het VN-Charter. Dit tribunaal moest een soort subsidiair orgaan van de Veiligheidsraad worden met hoofdzetel in Nederland. De ratio achter de oprichting van dit internationaal strafhof was dat als er Khmer-leiders konden gevat worden, er dan tenminste al een tribunaal aanwezig was, ook al stond het dan nog in zijn kinderschoenen. Sommige landen waren hier echter tegen gekant, onder andere China vond dat Cambodja geen bedreiging voor de internationale veiligheid meer uitmaakte en dat de Veiligheidsraad bijgevolg niet over de bevoegdheid beschikte om een tribunaal op te richten. Deze plannen werden echter plots van tafel geveegd nog voor ze goed en wel ingezet waren, toen op 6 mei 1998 vanuit Cambodja het bericht kwam dat Pol Pot overleden was. De Cambodjanen herhaalden echter wel hun wens dat de andere leiders van de Rode Khmer toch voor het gerecht konden komen, maar ze wilden wachten met verdere initiatieven tot er vrije en eerlijke verkiezingen gehouden waren. Deze werden uiteindelijk eind juli van datzelfde jaar gehouden. In de tussentijd hadden de Veiligheidsraad en de Speciaal Vertegenwoordiger voor de Mensenrechten in Cambodja, Thomas Hammarberg, ook al een Groep van Experten samengesteld die de toestand ter plaatse moesten onderzoeken. Er werd bijgevolg beslist om het project in de koelkast te zetten tot het rapport van de experten klaar was. Dit duurde nog bijna een jaar.

2.3

1999

In de laatste dagen van 1998 liepen twee van de belangrijkste leiders van het Khmer-regime over naar de partij van toenmalig eerste minister Hun Sen. Het ging om Khieu Samphan, de rechterhand van Pol Pot en Nuon Chea, meer bekend onder zijn schuilnaam “Brother Number Two”. De internationale gemeenschap kon dit niet zomaar laten voorbijgaan en drong eens te meer aan op een effectieve vervolging.

68

De Groep van Experten publiceerde in maart 1999 zijn rapport 88 en stelde daarin dat een internationaal straftribunaal in de schoot van de Veiligheidsraad – naar het model van Rwanda en Joegoslavië – de beste oplossing was voor Cambodja. Enkel een internationale rechtbank kon een eerlijke rechtsgang volgens de internationale standaarden garanderen. De experten stonden echter op een slecht blaadje bij Hun Sen en die antwoordde dan ook dat een internationaal tribunaal geen goeie optie was, er moest meer Cambodjaanse inmenging zijn en hij vond dan ook dat gearresteerde daders in eigen land moesten berecht worden. Toen Ta Mok, bijgenaamd “the Hammer”, in diezelfde maand opgepakt werd, werd de nood aan een instituut dat kon instaan voor zijn proces plots weer dringender. De Cambodjaanse regering stelde voor om hem te berechten in het nationaal strafhof, maar dan met de logistieke en technische ondersteuning van internationale rechters en openbaar aanklagers zodat de internationale standaard niet in het gedrang zou komen. Hierop veranderden de Amerikanen het geweer van schouder en pleitten voor het eerst voor de oprichting van een “speciaal” gemengd tribunaal dat echter niet onder Hoofdstuk VII van het VN-Charter valt. Zo konden de processen in een nationale rechtbank gehouden worden, maar kon de VN toch een oogje in het zeil houden. Ze deden een formeel voorstel aan Hun Sen maar die verwierp het plan meteen en werkte aan een ontwerp van de “Law on the establishment of Extraordinary Sessions – later Chambers – in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes Committed During the Period of Democratic Kampuchea”. Een eerste ontwerp werd negatief onthaald door de Verenigde Naties, maar er volgden enkele wijzigingen en uiteindelijk legde Sok An – de belangrijkste adviseur van Hun Sen inzake vervolging van de Rode Khmer – het definitieve voorstel voor aan de VN.

2.4

2000

In januari 2000 deed Hun Sen een aantal extra toegevingen, hij belooft onder andere dat de VN meer zeggenschap krijgt bij de voordracht van de internationale rechter en dat hij een aantal andere hangende problemen zal oplossen. Vooral de amnestie die een paar belangrijke Kmer leiders – onder andere Ieng Sary – kregen, is een obstakel. De Verenigde Naties vindt dat die hen niet buiten de bevoegdheid van het tribunaal mag houden.

Report of the Group of Experts for Cambodia established pursuant to General Assembly resolution 52/135 (18 februari 1999); URL: www.unakrt-online.org/Docs/Other/1999-0218%20Experts%20Report.pdf. 88

69

De VN blijft druk zetten en in april kunnen ze dan eindelijk een ontwerp van “Memorandum of Understanding” 89 onderhandelen over de samenwerking tussen de VN en de Cambodjaanse regering bij de oprichting van het ECCC. De wetgeving ter zake wordt uiteindelijk op 2 januari 2001 aangenomen door het Cambodjaans parlement en enkele weken later goedgekeurd door de senaat.

2.5

Ontwikkelingen sinds 2001

De ECCC-wet wordt op 10 augustus ondertekend door Koning Sihanouk en treedt vanaf dan officieel in werking. Men zou denken dat nu de laatste horde wel genomen is, maar niets is minder waar. President Bush is inmiddels aan de macht in de Verenigde Staten en de focus op Cambodja raakt ook daar helaas op het achterplan. Op 8 februari 2002 zet de VN haar medewerking aan de oprichting en werking van het ECCC zelfs volledig stil. Ze gaat niet akkoord met het feit dat de wetgeving al van kracht is terwijl er nog niet eens volledig nagegaan was als ze wel in overeenstemming was met het akkoord tussen de VN en Cambodja. De VN vindt dan ook dat een objectieve, onpartijdige en onafhankelijke werking van het tribunaal niet gegarandeerd kan worden. Niet iedereen is hier echter mee akkoord, de vraag rijst in een aantal belangrijke lidstaten – onder meer Frankrijk, Japan, Canada, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië – als het wel een verstandige beslissing was om de onderhandelingstafel te verlaten. Hun Sen besluit zijn standpunten uiteindelijk een beetje te verzachten en laat weten dat wijzigingen aan de wetgeving mogelijk zijn als de VN dat noodzakelijk acht. Dit is een zeer belangrijk keerpunt in de onderhandelingsgeschiedenis. De Verenigde Naties schieten meteen in actie en in resolutie 57/228 90 van 18 december 2002 roept de Algemene Vergadering dan ook op om de onderhandelingen meteen terug op te starten.

Tribunal Memorandum of Understanding between the United Nations and the Royal Government of Cambodia (2000); URL: www.yale.edu/cgp/mou_v3.html. 89

Resolutie 57/228 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (18 december 2002), UN Doc. A/RES/57/228 (2002); URL: www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/57/228&Lang=E. 90

70

Er volgde een nieuwe periode van onderhandelingen die uiteindelijk resulteerde in “the UN-Cambodia Agreement” 91 die in 2004 officieel goedgekeurd werd toen de ECCC-wetgeving geconformeerd was. In 2006 legden de rechters en openbaar aanklagers uiteindelijk de eed af en konden de processen – na het opstellen van de regels van interne werking – eindelijk van start gaan.

3.

Werking en samenstelling

3.1

Inleiding

The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia zoals uiteindelijk geconcipieerd, hebben een drieledige constitutionele structuur. De drie pijlers waarop haar legitimiteit gebaseerd is, zijn enerzijds de ECCC-wet 92 en het Akkoord tussen de Verenigde Naties en Cambodja 93 en anderzijds de regels van interne werking. 94 Samen vormen zijn de zogenaamde “ECCC constitutive documents”.

3.2

Jurisdictie


Law on the Establishment of Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes Commited during the Period of Democratic Kampuchea van 27 oktober 2004, NS/RKM/1004/006; URL: www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/KR_Law_as_amended_27_Oct_2004_Eng.pdf. (zie bijlage 3) 92

93

Cf. supra nr.79

Internal Rules versie 8 zoals herzien op 3 augustus www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/ECCC%20Internal%20Rules%20(Rev.8)%20English.pdf. 94

2011;

URL;

71

3.2.1 Materiële bevoegdheid

95

Het tribunaal is bevoegd voor de vervolging van genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en een aantal misdaden en -drijven die strafbaar zijn volgens het Cambodjaans strafrecht.

a.

Genocide

Bij de omschrijving van genocide in artikel 4 van de ECCC-wet wordt rechtstreeks verwezen naar de definitie die gegeven wordt in de Convention on the Prevention and Punishment of Genocide van 1948.96 “Het ECCC heeft de bevoegdheid om alle verdachten van genocide zoals gedefinieerd in de Conventie voor de Preventie en Bestraffing van Genocide van 1948 te vervolgen. Het gaat om alle daden van genocide, zonder beperkingen, die gepleegd werden met de bedoeling een etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Het kan daarbij gaan om: -

het doden van leden van de groep; ernstige lichamelijke of mentale schade toebrengen aan leden van de groep; de levensomstandigheden zodanig verslechten dat de fysieke integriteit en het leven van de mensen in het gedrang komen; zorgen dat er geen kinderen kunnen geboren worden of ze wegnemen bij hun ouders.

Zowel het effectief “uitoefenen” van een of meer van deze daden als medeplichtigheid of medewerking zijn strafbaar.”

b.

Misdaden tegen de menselijkheid

Art. 3, 4, 5, 6, 7 en 8 van supra nr. 80 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 9 december 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, 277; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I-1021English.pdf. (zie bijlage 1) 95 96

72

“Het ECCC heeft de bevoegdheid om alle verdachten van misdaden tegen de menselijkheid te vervolgen. Misdaden tegen de menselijkheid zijn alle daden die kaderen binnen een systematische en wijdverspreide aanval om nationalistische, politieke, etnische, racistische of religieuze redenen, tegen elke groep mensen. Het kan daarbij gaan om: -

moord; systematische uitroeiing; onderwerping; deportatie; gevangenneming; foltering; verkrachting; vervolging om politieke, racistische of religieuze redenen; andere onmenselijke daden.”

Deze omschrijving in artikel 5 van de ECCC Law is grotendeels overgenomen uit het statuut van het Rwanda Tribunaal, maar is iets breder opgevat.

c.

Oorlogsmisdaden

“Het ECCC heeft de bevoegdheid om alle mensen die verdacht worden van het plegen of bevelen van ernstige schendingen van de Conventie van Genève van 12 augustus 1949 te vervolgen. Het kan daarbij gaan om de volgende daden tegen personen of eigendom: -

opzettelijk doden; onmenselijke behandeling of foltering; opzettelijke slagen en verwondingen; het opzettelijk en illegaal vernielen of ernstig beschadigen van eigendommen; het verplichten van oorlogsgevangenen of burgers om mee te vechten; het ontzeggen van het recht op een eerlijk proces; onwettelijke deportatie van burgers; gijzelneming.”

Deze categorie van misdaden in artikel 6 zal voor de werking van het Cambodja Tribunaal iets minder van belang zijn dan de vorige twee. 73

Het is eerder een subsidiaire vervolgingsmogelijkheid voor mensen die niet onder een van de andere categorieën vallen.

d.

Overige bepalingen

Naast deze hoofdmisdaden zijn er nog drie bijkomende categorieën misdrijven en -daden waarvoor het tribunaal over vervolgingsbevoegdheid beschikt. In de eerste plaats gaat het om de misdaden die opgenoemd worden in het geamendeerde artikel 3 van de ECCC-wet. Moord, foltering en vervolging om religieuze redenen zijn misdaden die strafbaar zijn naar Cambodjaans strafrecht, waarvoor de bevoegdheid uitgebreid wordt naar het tribunaal. De jurisdictie wordt bovendien met dertig jaar verlengd zodat de Khmer-leiders nog kunnen vervolgd worden voordat de feiten verjaard zijn. Deze bepaling kan vooral handig zijn als de voorwaarden om onder artikel 4, 5 of 6 te vallen voor sommige verdachten moeilijk in te vullen zijn. Op deze manier kunnen ze dan toch vervolgd worden. Verder kan ook de vernieling van cultureel erfgoed in tijden van gewapend conflict – zoals in de Haagse Conventie voor de Bescherming van Cultureel Erfgoed in Tijden van Gewapend Conflict uit 1954 97 gesteld wordt – bestraft worden. Tot slot kan het tribunaal ook alle personen vervolgen die het meest verantwoordelijk zijn voor misdaden tegen personen die een beschermd internationaal statuut genieten. Dit op basis van de Conventie van Wenen omtrent Diplomatieke Relaties van 1961.98

3.2.2 Temporele bevoegdheid

De temporele bevoegdheid van het ECCC beslaat het volledige bewind van Pol Pot en zijn Rode Khmer. Verdrag van Den Haag inzake de Bescherming van Culturele Goederen in geval van een Gewapend Conflict van 14 mei 1954; URL: http://portal.unesco.org/en/ev.phpURL_ID=13637&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html. 97

Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Relaties van 18 april 1961, United Nations Treaty Series, vol. 500, 95; URL: http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/9_1_1961.pdf. 98

74

Het gaat meer bepaald om alle strafbare feiten die gepleegd zijn in de periode van 17 april 1975 tot en met 6 januari 1979. Er is lange tijd discussie geweest over deze relatief beperkte jurisdictie, want zowel voor als na dat tijdperk waren er uiteraard al feiten die minstens eens onderzocht mochten worden. Men koos er echter voor om de bevoegdheid zo restrictief mogelijk te maken om het overzicht te bewaren en het onderzoek niet te ver te laten uitvloeien.

3.2.3 Personele bevoegdheid

99

Ook hier is de bevoegdheid van het tribunaal relatief beperkt, enkel de hoogst geplaatste (“senior”) leiders van Democratisch Kampuchea en zij die het meest verantwoordelijk zijn voor feiten die onder de materiële jurisdictie van het ECCC vallen, kunnen vervolgd worden. Het gaat dus maar om een kleine groep verantwoordelijken, men heeft ervoor gekozen – kwatongen beweren hoofdzakelijk uit opportunistische redenen omdat ze technisch niet in staat zijn om een uitgebreider onderzoek naar een ruimer netwerk van verantwoordelijken te voeren – enkel de topleiders te vervolgen en niet zij die het vuile werk opknapten.

3.2.4 Territoriale bevoegdheid

In tegenstelling tot zoals het geval was bij het Joegoslavië Tribunaal, het Rwanda Tribunaal en het Special Court for Sierra Leone (cf. supra) is er voor het Cambodja Tribunaal geen sprake van een specifieke territoriale bevoegdheid. Dit valt wellicht te verklaren door het feit dat het in dit geval gaat om een nationale rechtbank en die per definitie beperkt is tot de landsgrenzen.

3.3

Samenstelling

Het Cambodja Tribunaal heeft een unieke structuur en maakt integraal deel uit van het Cambodjaans nationaal rechtssysteem. Er zetelen in totaal zeventien rechters in drie verschillende kamers. 99

Art. 2 van supra nr. 80

75

Een van de belangrijkste strijdpunten tijdens de onderhandelingen was het aantal Cambodjaanse rechters dat in elke kamer zou zetelen. De regering stond er immers op dat de nationale rechters in de meerderheid zouden zijn, zogezegd om de staatssoevereiniteit te bewaren en de processen dichter bij de bevolking te brengen. Velen vonden dit een drogreden, maar uiteindelijk haalden ze hun slag thuis ondanks felle tegenstand van vooral de onderhandelaars van de Verenigde Naties. De oprichting van het ECCC is eigenlijk een grote evenwichtsoefening geweest. Van de verschillende op het eerste zicht vaak onverenigbare systemen en belangen moest toch een consistent geheel gemaakt worden. Er was niet alleen discussie over de mate waarin het tribunaal nationaal dan wel internationaal moest zijn, maar ook binnen de internationale gemeenschap speelde een belangrijke inhoudelijke tegenstelling, namelijk die tussen de landen die de common law hanteerden en de voornamelijk nietAngelsaksische landen die werkten met een gecodificeerd burgerlijk recht. De eersten zagen meer heil in sterke aanklagers en rechters, de tweede vonden vooral de onderzoekstraditie belangrijk en pleitten dan ook voor een systeem met onderzoeksrechters. Om aan beide groepen tegemoet te komen, werd er een uniek systeem gecreëerd waarin beide functies vertegenwoordigd worden en binnen elke functie is er daarenboven telkens een internationale rechter en een Cambodjaanse om het evenwicht te verzekeren. Een soort “cosysteem” waarbij de rechters steeds gezamenlijk verantwoordelijk zijn en gezamenlijk moeten beslissen. Ook de organisatie van de administratie en de andere stafleden is op hetzelfde principe gestoeld. Er wordt gewerkt met een dubbele structuur waarbij het Cambodjaans personeel aangenomen en begeleid wordt door een Cambodjaanse directeur en de internationale stafleden onder het gezag van een speciaal daarvoor aangestelde adjunct-directeur vallen.

3.4

Procedure

100

Het tribunaal heeft zoals gezegd een drieledige structuur, er is eerst een PreTrial Chamber, daarna de Trial Chamber en tot slot de zevenkoppige Supreme Court, de hoogste instantie. Elke beslissing van een van deze organen gebeurt via een gekwalificeerde meerderheid. Nog maar eens een compromis mechanisme om te voorkomen dat de stemmen van de Cambodjaanse of internationale rechters alleen de doorslag zouden kunnen geven voor een bepaalde beslissing. 100

Art. 9 van supra nr. 80.

76

Geen enkele beschuldigde kan door dit “Super Majority” systeem 101 102 bijgevolg veroordeeld worden zonder de stem van ten minste een internationale rechter. Een andere zekerheid die ingebouwd werd met het oog op een eerlijker rechtsgang is het feit dat enkel de Pre-Trial Chamber de bevoegdheid heeft om een onderzoek stop te zetten. Op die manier wordt het onmogelijk voor de andere rechters verderop in de procedure om een proces te boycotten en wordt elke vorm van politieke of andere druk minder zinvol. De eerste versie van de ECCC-wet voorzag ook nog in een beroepskamer tussen de Trial Chamber en de Supreme Court in, maar deze optie werd onder druk van de VN afgeschaft door middel van een amendement in 2004. Volgens de Verenigde Naties hoofdzakelijk uit budgettaire overwegingen, maar ik neem aan dat de Verenigde Naties vooral de rechtsgang minder gecompliceerd wilden maken en de processen zo snel mogelijk wilden laten verlopen.

3.5

Beginselen van eerlijk proces

Cambodja is sinds 1992 officieel partij in het “International Covenant on Civil and Political Rights” (ICCPR) 103 en is aldus gehouden aan de hierin bepaalde principes bij het organiseren van strafprocessen. Ook het lidmaatschap van het International Criminal Court brengt de verplichting met zich mee om de beginselen van eerlijk proces te respecteren als er ooit een Cambodjaan zou vervolgd worden voor het ICC of enig ander internationaal strafhof naar analogie. Aangezien de strafprocessen ingebed zijn in de Cambodjaanse nationale rechtsorde is de staat dus verplicht de internationale standaarden die vooropgesteld worden in het ICCPR te garanderen, onafhankelijk van wanneer het misdrijf plaatsvond. 101

Art. 14 van supra nr. 80.

Indien er geen Super Majority kan bekomen worden, is Rule 71 Internal Rules (8e herziene versie) van 3 augustus 2011; URL: www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/ECCC%20Internal%20Rules%20(Rev.8)%20English.pdf van toepassing 102

International Covenant on Civil and Political Rights van 19 december 1966, United Nations Treaty Series, vol. 999, I-14668; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20999/volume-999-I-14668English.pdf. 103

77

Een van de belangrijkste drukkingsmiddelen die de internationale gemeenschap hier ter zake heeft, is de mogelijkheid om de samenwerking meteen stop te zetten en zijn rechters terug te trekken uit de processen als de integriteit niet langer kan gegarandeerd worden. Tot nu toe is dat geen enkele keer gebeurd, maar het is toch een sterk wapen om achter de hand te hebben.

3.6

Rechten van de slachtoffers

De bescherming van en de genoegdoening voor de slachtoffers is een van de grootste zwaktes binnen de werking van het ECCC. Er is maar een bepaling in de ECCC-wet die over de slachtoffers gaat en dat is artikel 36 104 dat bepaalt dat de slachtoffers het recht hebben om beroep aan te tekenen tegen een beslissing. De oprichters argumenteren dat de slachtoffers simpelweg met te veel zijn en dat het onmogelijk is om te voorzien in een individuele behandeling. Gelukkig wordt er in de regels van interne werking van het tribunaal wel meer in detail ingegaan op deze problematiek, maar toch denk ik dat het een gemiste kans is en dat slachtofferparticipatie net een zeer grote meerwaarde kan betekenen in de processen. Transitional justice kan hier een belangrijke rol spelen door het ontwikkelen van eigen initiatieven subsidiair aan de processen.

3.7

Conclusie

Ondanks aanzienlijke tekortkomingen en gemiste kansen denk ik dat het Cambodja Tribunaal toch over de tools beschikt om op een efficiënte manier te kunnen werken. Op zich is het immers al een half mirakel dat niettegenstaande de ongelooflijk complexe situatie men toch tot een akkoord gekomen is. Nu is het aan de rechters, onderzoeksrechters en openbaar aanklagers om hun taak zo goed mogelijk uit te voeren en eventuele hiaten in de wetgeving in te vullen door op een verstandige manier na te denken en de regels te gebruiken en misschien waar mogelijk en nodig licht te

Art. 36 van supra nr. 80: “The Extraordinary Chamber of the Supreme Court shall decide appeals made by the accused, the victims, or the Co-Prosecutors against the decision of the Extraordinary Chamber of the trial court. In this case, the Supreme Court Chamber shall make final decisions on both issues of law and fact, and shall not return the case to the Extraordinary Chamber of the trial court.” 104

78

“vormen”. Via de internal rules 105 hebben ze ook de kans om een en ander bij te schaven en te specifiëren en die kans hebben ze vooralsnog wel degelijk goed benut. Een aantal procedures en algemene regels vooral met betrekking tot de rechten van slachtoffers zijn daarin meer in detail behandeld.

4.

Geviseerde personen en verloop van de processen

4.1

Overleden leiders

4.1.1 Chhit Choeun – “Ta Mok” of “the Butcher”

106

Ta Mok was de rechterhand van Pol Pot en een van de machtigste mannen binnen de Rode Khmer. In zijn jonge jaren was hij lid van het verzet tegen de Franse kolonialisten en ook tegen de Japanners tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn diepe afkeer voor alles wat Frans was, leidde hem al snel naar de CPK, hij werkte zich op tot de hoogste regionen van de partij en werd vervolgens door Pol Pot persoonlijk aangeduid als chef van het leger van Kampuchea. In zijn hoedanigheid van hoofd van het leger was hij verantwoordelijk voor veel van de “zuiveringen” die het regime kenmerkten. Hij dirigeerde ze, stelde plannen en strategieën op en beval de uitvoering ervan door de milities. Zijn wrede optreden leverde hem zijn bijnaam “the Butcher” op. Nadat het regime viel in 1979 bleef hij Pol Pot trouw en behield hij een van de belangrijkste posities binnen de Rode Khmer. Toen de partij uit elkaar viel in 1998 zag hij zich genoodzaakt om te vluchten. Hij kwam echter niet ver en kon door het leger in de kraag gevat worden in de buurt van de Thaise grens. Hij zat samen met Kaing Guek Eav (cf. infra) in de gevangenis en moest daar zijn proces afwachten. In 2002 werd hij officieel beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid en werd een van Khmer-leiders die later voor het ECCC moesten verschijnen.

Internal Rules (8e herziene versie) van 3 augustus www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/ECCC%20Internal%20Rules%20(Rev.8)%20English.pdf. 105

2011;

URL:

About Ta Mok; URL: www.trial-ch.org/en/ressources/trial-watch/trialwatch/profils/profile/264/action/show/controller/Profile.html. 106

79

Zijn gezondheid ging echter zeer snel achteruit en hij overleed in 2006 een militair ziekenhuis, nog voor zijn proces van start kon gaan.

4.1.2 Saloth Sar – “Pol Pot”

107

in

108

Pol Pots leven en meer in het bijzonder zijn rol bij de opkomst van de Rode Khmer en de daaropvolgende genocide heb ik hierboven in hoofdstuk twee al uitvoerig besproken. Hier wil ik het enkel kort nog eens hebben over wat er van hem geworden is na de val van het regime in 1979. Pol Pot werd in 1979 door de Vietnamezen verdreven en hij vluchtte naar de Thaise grens. In 1980 werd hij bij een zogenaamd proces “in absentia” veroordeeld tot de doodstraf maar dit hield hem niet tegen om nog tot 1985 vanuit zijn schuilplaats de touwtjes binnen de Rode Khmer stevig in handen te houden. In 1985 hield hij het zogezegd voor bekeken omwille van gezondheidsredenen, maar toch bleef hij de sterke man, zij het dan achter de schermen. Hij begeleidde de Rode Khmer in de guerrillastrijd die ze bleef voeren tegen de toenmalige regering. In 1997 werd hij uiteindelijk gearresteerd en veroordeeld tot levenslang huisarrest, maar dit enkel voor de moord op Son Sen, een van zijn vertrouwelingen nota bene (cf. infra). Op 15 april 1998 werd het nieuws bekend dat hij en een aantal andere topleiders van de Rode Khmer terecht zouden staan voor een internationaal tribunaal en nog diezelfde nacht overleed Pol Pot. Officieel door een hartprobleem, maar velen menen dat hij anticipatief zelfmoord pleegde om aan zijn proces te ontsnappen en zijn verantwoordelijkheid nog maar eens te ontvluchten. Enkele van zijn aanhangers blijven echter uitgaan van moord, ze menen dat hij vergiftigd is door tegenstanders. We zullen het allicht nooit zeker weten. Feit is dat hij nooit verantwoordelijk is gesteld voor al de gruwel die hij aangericht heeft, ondanks dat hij ontegensprekelijk een van de ergste tirannen uit de geschiedenis is.

4.2

Khmer-leiders die officieel in staat van beschuldiging zijn gesteld

X, “Ta Mok, Khmer Rouge Head Facing Genocide Trial, Dies”, The New York Times, 21 juli 2006. 107


for

the

Truth

2009;

URL:

80

4.2.1 Kaing Guek Eav – “Comrade Duch”

a.

Achtergrond

109

Kaing Guek Eav, beter bekend onder zijn pseudoniemen Comrade Duch of gewoon Duch was oorspronkelijk leraar wiskunde, maar werd uiteindelijk een van de belangrijkste leiders van de Rode Khmer. Hij stond aan het hoofd van de beruchte “Santebal”, een speciale tak van de Rode Khmer die zich bezighield met veiligheid in al zijn facetten. Santebal is een samentrekking van de woorden “santisuk”, wat veiligheid betekent en “norkorbal”, de politie. De organisatie stond zogezegd in voor de “bewaking en bewaring van de vrede” en de interne veiligheid, je zou het een soort combinatie tussen de ordediensten en de staatsveiligheid kunnen noemen. Toen de Rode Khmer aan de macht kwam in 1975 richtte Duch in opdracht van zijn directe overste Son Sen – niet te verwarren met eerste minister Hun Sen (cf. supra) – verschillende gevangenissen op in en rond de hoofdstad Pnom Penh. Een van de bekendste en meest beruchte daarvan is “Tuol Sleng”, een gevangenis in een vroegere middelbare school waar tot duizendvijfhonderd mensen tegelijk konden vastgehouden worden. De meeste gevangenen waren zogezegd vijanden van de staat en maakten een reëel gevaar uit voor de interne veiligheid in Cambodja. Niets was echter minder waar, het ging simpelweg om vijanden van het regime en mensen die een gevaar inhielden voor de revolutie. Ze werden opgepakt om hen monddood te maken en later werden ze en masse gefolterd en uiteindelijk vermoord. Er wordt gezegd dat er tussen 1976 en 1978 maar liefst twintigduizend mensen in S-21 Tuol Sleng vastgezeten hebben, slechts zeven (!) van hen hebben het overleefd. De grote leiders waren zodanig onder de indruk van Kaing Guek Eavs werk dat ze hem promoveerden tot hoofd van de Santebal en daarbij dus van alle gevangenissen van Cambodja. Duch bleef na de val van het regime nog tot 1990 bij de Rode Khmer en ging gewoon terug aan het werk als leraar. In 1999 werd hij opgespoord door een journalist en uiteindelijk opgepakt door de Cambodjaanse militaire diensten.

109

About Kaing Guek Eav; URL: www.eccc.gov.kh/en/case/topic/1.

81

b.

Aantijgingen

Kaing Guek Eav werd beschuldigd van meerdere zware schendingen van de mensenrechten. Een eerste facet zijn misdaden tegen de menselijkheid, meer bepaald vervolging om politieke redenen, uitroeiing met inbegrip van moord, slavernij, gevangenneming, foltering en andere vormen van onmenselijke behandeling. Daarnaast wordt hij ook vervolgd voor ernstige schendingen van de Conventie van Genève van 1949 zoals het doden met voorbedachten rade, foltering en onmenselijke behandeling, opzettelijke slagen en verwondingen, het opzettelijk ontnemen van de rechten op een eerlijk proces van oorlogsgevangenen en burgers en tot slot de onrechtmatige opsluiting van burgers.

c.

Verloop en staat van het proces

Het proces van Comrade Duch – de zogenaamde Case 001 – is het eerste dat plaatsvindt voor het Cambodja Tribunaal. Na openingszittingen op 17 en 18 februari 2009 kon het echte proces voor de Trial Chamber uiteindelijk van start gaan op 30 maart 2009. Het proces duurde in totaal 77 dagen en bracht een enorme volkstoeloop teweeg, maar liefst eenendertigduizend mensen volgden de zittingen in het gerechtsgebouw. Aangezien het om het allereerste proces tegen een Khmer-leider ging, had het voor de bevolking een ontzettend grote symbolische waarde, vandaar ook de vele geïnteresseerden, zowel Cambodjanen als nationale en internationale media. Op 26 juli 2010 kwam de kamer tot een beslissing 110 en veroordeelde Kaing Guek Eav tot een gevangenisstraf van 35 jaar, waarvan vijf jaar werd afgetrokken omdat hij tussen 1999 en 2007 al onrechtmatig vastgezeten had nadat hij gearresteerd was door het Cambodjaans leger. Zowel de veroordeelde zelf als het openbaar ministerie en enkele van de burgerlijke partijen gingen echter niet akkoord met deze beslissing – zij het uiteraard om verschillende redenen – en tekenden beroep aan bij de Supreme Court.111 ECCC, Judgement in Case 001, 26 juli 2010, www.eccc.gov.kh/en/documents/court/judgement-case-001. 110

Doc.

Nr.

E188;

URL:

ECCC, Decision on characterisation of group 1 - civil party co-lawyers' immediate appeal of civil party status determinations in the trial judgment, 30 september 2010, Doc Nr. F8/1; URL: www.eccc.gov.kh/en/documents/court/decision-characterisation-group-1-civil-partyco-lawyers39-immediate-appeal-civil-pa. 111

82

Uiteindelijk besliste het hof in zijn arrest van 3 februari 2012 112 om de straf om te zetten in levenslang, zowel de oorspronkelijke straf van 35 jaar als de strafvermindering werden dus tenietgedaan. Er is geen beroep meer mogelijk tegen deze beslissing dus Case 001 is bij deze definitief afgerond.

4.2.2 Nuon Chea – “Brother Number Two”

a.

Achtergrond

113 114

Nuon Chea studeerde rechten aan de Universiteit van Bangkok en kwam daar voor het eerst in contact met het communisme. Hij werd lid van de Thaise Communistische Partij. Toen in 1960 de Cambodjaanse Communistische Partij (CPK) werd opgericht, was hij er dan ook als de kippen bij. Hij bezette een aantal hoge functies binnen de partij – o.a. secretaris van het Centraal Comité – en behield die ook tot lang na de val van het regime. In 1998 sloot hij een akkoord met de Cambodjaanse regering en mocht hij in een soort ballingschap leven bij de Thaise grens. Mede doordat hij zo hooggeplaatst was, kon hij een grote invloed uitoefenen op het beleid van de Rode Khmer, hij dacht strategieën uit en was volgens onderzoek naast Pol Pot – vandaar ook zijn bijnaam “Brother Number Two” – het meest verantwoordelijk voor het implementeren en uitdenken van het executiebeleid van de Khmers. Onderzoek wees ook uit dat hij een van de mannen was die besliste dat er een enorme zuivering moest plaatsvinden in het oosten van Cambodja, een regio die tot dan toe relatief gespaard was gebleven van de wreedheden. De zuivering die plaatsvond op 25 mei 1978 werd een van de zwartste dagen van het hele bewind.

b.

Aantijgingen

ECCC, Appeal Judgement in Case 001, 3 februari 2011, Doc. Nr. F28; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/case-001-appeal-judgement. 113 Accused Persons; URL: www.cambodiatribunal.org/tribunal-background/accusedpersons. 112

114

About Nuon Chea; URL: www.eccc.gov.kh/en/indicted-person/nuon-chea.

83

Nuon Chea wordt beschuldigd van een hele reeks zware vergrijpen. Hij wordt verantwoordelijk gesteld voor het plannen, aanzetten tot en bevelen van misdaden tegen de menselijkheid zoals foltering, deportatie en moord, maar ook voor genocide omdat hij specifiek Cham en Vietnamezen wilde uitroeien. Daarnaast wordt hij net zoals Duch vervolgd voor verschillende ernstige schendingen van de Conventie van Genève.

c.


Al bovenstaande misdaden werden in de Pre-Trial Chamber voldoende bewezen bevonden en Nuon Chea werd officieel in beschuldiging gesteld voor schendingen van de artikels 4, 5, 6 en de nieuwe artikels 29 en 39 van de ECCC-wet. De eerste hoorzittingen in Case OO2 vonden plaats tussen 27 en 30 juni 2011 en het proces kon officieel beginnen op 21 november 2011. De zaak is op dit moment nog volop bezig en er is dus nog geen uitspraak gedaan. Het proces van Nuon Chea, maar ook de volgende die ik ga bespreken, worden voornamelijk gekenmerkt door een tergend trage vooruitgang, de beklaagden zijn intussen namelijk allemaal zodanig oud dat de zittingen maar heel kort mogen duren en bovendien zijn de processen al verschillende keren stilgelegd omdat de beschuldigden te ziek waren. Een uitspraak in deze zaak is dus nog niet voor morgen, maar verwacht wordt wel dat de straf in dezelfde lijn zal liggen als die van Kaing Guek Eav.

4.2.3 Ieng Sary

a.

Achtergrond

115 116

Ieng Sary studeerde aan de Universiteit van Pnom Penh maar kreeg daar een beurs om te gaan studeren in Parijs. Daar werd hij in 1951 meteen lid van de Franse Communistische Partij en stichtte de “Cercle Marxiste des Etudiants Khmers à Paris”. In 1975 keerde hij terug naar Cambodja om er geschiedenis te doceren en werd hij eerst lid van de CPK en vervolgens actief Rode Khmer-lid.

115

Cf. supra nr. 111.

116

About Ieng Sary; URL: www.eccc.gov.kh/en/indicted-person/ieng-sary.

84

Toen de Rode Khmer aan de macht kwam in 1975 werd Ieng Sary minister van buitenlandse zaken. Bewijzen tonen aan dat hij tijdens de uitoefening van zijn functie verschillende executies beval van zowel eigen personeel – dat hij wantrouwde en naar Tuol Sleng stuurde – als van gewone Cambodjanen. Toen het regime viel in 1979 vluchtte hij naar Thailand en werd door het “People’s Tribunal of Pnom Penh” ter dood veroordeeld voor het plegen van genocide. Deze straf werd echter niet eens uitgevoerd en hij kon tijdens zijn ballingschap zijn officiële functies zelfs gewoon blijven uitoefenen. In een opwelling van opportunisme verliet hij uiteindelijk in 1996 de Rode Khmer samen met een horde aanhangers. In ruil voor zijn vrijwillige “overgave”, verschafte Koning Sihanouk hem amnestie op grond van een wet uit 1994 en verontschuldigde zich voor zijn eerdere veroordeling. Een hallucinante actie die voor heel wat verontwaardigde reactie zorgde binnen de internationale gemeenschap.

b.

Aantijgingen

Ieng Sary worden dezelfde beschuldigingen ten laste gelegd als Nuon Chea. Het gaat dus om genocide van Cham en Vietnamezen, oorlogsmisdaden zoals strafbaar gesteld in de Conventie van Genève van 1949 en misdaden tegen de menselijkheid.

c.


Naast Nuon Chea, maakt het proces tegen Ieng Sary ook deel uit van Case 002 waarvan de zittingen officieel startten op 21 november 2011. Zoals ik eerder al aangehaald heb, is er nog geen uitspraak gedaan in de zaak en aangezien Ieng Sary op 14 maart laatstleden overleden 117 is, is zijn procedure dan ook meteen stilgezet. Er zal dus nooit beslist worden als hij al dan niet schuldig bevonden wordt aan bovenstaande ernstige schendingen van de mensenrechten.

“ECCC statement: Accused Person Ieng Sary Dies”, www.eccc.gov.kh/en/articles/accused-person-ieng-sary-dies. 117

14

maart

2013;

URL:

85

4.2.4 Ieng Thirith – “Sister Phea” of “Khieu Thirith”

a.

Achtergrond

118 119

Ieng Thirith is niet alleen de vrouw van Ieng Sary – ze nam zijn naam over -, maar ook de schoonzus van Pol Pot zelf. Ze leerde haar toekomstige man kennen toen ze samen in Parijs studeerden en er beiden voor het eerst kennismaakten met het communisme. Terug in Pnom Penh trouwden ze en stichtte ze haar eigen engelstalige privé-school. In 1975, bij het begin van het bewind van de Rode Khmer waren zowel zij als haar echtgenoot al zodanig opgeklommen binnen de Communistische Partij dat ze een functie als minister van cultuur, sociale zaken en welzijn aangeboden kreeg. Daarnaast was ze ook samen met Ieng Sary verantwoordelijk voor buitenlandse zaken. Ook na de val van het regime van de Rode Khmer in 1979 blijft haar verhaal grotendeels gelijklopen met dat van haar man, ze blijven samen lid van de Rode Khmer tot ze amnestie krijgen van de koning. Daarna blijven ze in Pnom Penh tot ze in 2007 in een soort voorlopige hechtenis worden genomen met het oog op het begin van hun proces.

b.

Aantijgingen

Net zoals de hierboven besproken leiders wordt ook zij beschuldigd van genocide, ernstige schendingen van de principes die vooropgesteld zijn in de Conventie van Genève en verschillende misdaden tegen de menselijkheid. Ze wordt niet alleen direct beschuldigd, meer bepaald als planner, aansteker, helper en beveler van bovenstaande misdaden, maar ze wordt ook indirect verantwoordelijk gesteld voor haar rol binnen een “criminele organisatie”.

c.


118

Cf. supra nr. 111.

119

About Ieng Thirith; URL: www.eccc.gov.kh/en/indicted-person/ieng-thirith.

86

De zaak tegen Ieng Thirith wordt samen met die tegen Ieng Sary en Nuon Chea in een geheel behandeld als Case 002. Ze wordt vervolgd voor schendingen van de artikels 4, 5 en 6 en de nieuwe artikels 29 en 39 van de ECCC-wet. In tegenstelling tot de andere twee beklaagden, bevindt de Trial Chamber haar echter niet gezond genoeg om voor de rechtbank te komen en beveelt op 17 november 2011 haar vrijlating.120 Die beslissing wordt echter overruled 121 door de Supreme Court, die dit te verregaand vindt en wil dat ze na een medische behandeling van zes maanden opnieuw getest wordt. De behandelingsperiode kon echter geen soelaas brengen en op 13 september 2012 besliste de Trial Chamber unaniem dat ze niet fit genoeg was en moest vrijgelaten worden.122 En zo geschiedde. Deze vrijlating was een nieuwe slag in het gezicht voor de slachtoffers, eerst moesten ze zo lang wachten tot de daders vervolgd werden en nu het tribunaal eindelijk opgericht was, bleken de beklaagden zodanig oud en in slechte medische conditie dat ze ook nu de dans ontsprongen en hun verantwoordelijkheid ontliepen.

4.2.5 Khieu Samphan

a.

Achtergrond

123 124

Ook Khieu Samphan studeerde in Parijs en werd bij zijn terugkeer in Cambodja professor. Daarnaast werd hij door de regering van Prins Sihanouk gevraagd als staatssecretaris voor handel.

ECCC, Decision on Ieng Thirith’s fitness to stand Trial, 17 november 2011, Doc. Nr. E138; URL:www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-2-decision-ieng-thirith%E2%80%99sfitness-stand-trial. 120

ECCC, Decision on immediate appeal against Trial Chamber's order to release the accused Ieng Thirith, 13 december 2011, Doc. Nr. E138/1/7; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-1-decision-immediate-appeal-against-trialchamber039s-order-release-accused. 121

ECCC, Decision on reassessment of accused IENG Thirith’s fitness to stand trial following Supreme Court Chamber Decision of 13 December 2011, 13 september 2012, Dic. Nr. E138/1/10; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-1-decisionreassessment-accused-ieng-thirith%E2%80%99s-fitness-stand-trial-followin. 122

123

Cf. supra nr. 111.

124

About Khieu Samphan; URL: www.eccc.gov.kh/en/indicted-person/khieu-samphan.

87

De samenwerking liep echter al vrij snel spaak en onder druk van Sihanouks troepen moest hij in 1967 onderduiken. In die periode werd de kiem gezaaid voor zijn overlopen naar de Rode Khmer. Hij voelde zich verraden en wilde revanche nemen door mee te gaan met zijn vroegere tegenstanders. In 1976 werd hij staatshoofd van Democratisch Kampuchea, de hoogste functie binnen de Rode Khmer die je kon bereiken. Pol Pot was dan misschien de ideologische en politieke leider, Khieu Samphan de officiële. Tijdens zijn bewind verdedigde hij openlijk de wreedheden en steunde de overheden die de regels moesten implementeren.

b.

Aantijgingen

Ook in deze zaak is er sprake van ernstige schendingen van de Conventie van Genève, misdaden tegen de menselijkheid en genocide van Cham en Vietnamese burgers.

c.


Dit proces maakt deel uit van Case 002 en is dus ook onderhevig aan zeer veel vertragingen. Er is nog geen beslissing gevallen en die is ook nog niet meteen in zicht gezien de slechte conditie van veel van de beklaagden.

4.3

Verdachten in Case 003 en Case 004

Naast de effectief in beschuldiging gestelde personen en zij die reeds overleden zijn, is er nog een derde categorie, namelijk de mensen naar wie op dit moment een onderzoek loopt, maar die nog niet officieel in verdenking gesteld zijn. Die onderzoeken zijn opgedeeld in twee aparte cases en hebben al voor heel wat controverse gezorgd.

4.3.1 Meas Muth en Sou Met 125

125

General information; URL: www.civilparties.org/?page_id=332.

88

Case 003 werd officieel geopend op 7 september 2009 en daarin worden Sou Met en Meas Muth genoemd. Beiden hadden een hoge functie binnen de militaire administratie, de ene was hoofd van de luchtmacht en de andere van de zeemacht. Ze waren net geen “senior” leden van de Rode Khmer en daardoor werden ze in de eerste twee processen voorlopig buiten beschouwing gelaten. Ze worden verdacht van het gevangennemen en overbrengen van mensen – zelfs van hun eigen divisies – naar de beruchte S21 gevangenis om geëxecuteerd te worden. Het onderzoek naar beide leiders loopt echter niet over rozen. Op 30 juli 2011 publiceerde de internationale openbare aanklager Andrew Cayley een statement 126 waarin hij scherp uithaalde naar de rechters die Case 003 onderzochten. Die hadden immers hun onderzoek in de Pre-Trial Chamber 127 vroegtijdig stopgezet en hij verweet hen dat ze de zaak in de doofpot wilden stoppen en niet onafhankelijk genoeg werkten. Hij vreesde dat ze te veel onder druk gezet werden door de overheid, die zat – en zit – immers niet te wachten op nog meer beklaagden en extra processen. Intussen zijn de rechters die het onderzoek afsloten echter allebei opgestapt en is het onderzoek op 2 december 2011 unilateraal heropend 128 door de internationale reserverechter Laurent Kasper-Ansermet. Ook hij vond dat de zaak te vroeg gesloten was en het onderzoek nog verre van compleet was en laakt bovendien de houding van de Cambodjaanse overheid. Laurent KasperAnsermet stapte daarna echter zelf ook onverwacht op en werd opgevolgd door Mark B. Harmon. Deze laatste verzekert in een recent statement 129 op 8 februari 2013 dat het onderzoek verdergaat. Voorlopig is er nog niet veel vooruitgang geboekt en er is sprake van een conflict met de nationale coonderzoeksrechter dat eventueel eerst voor de Pre-Trial Chamber moet komen.

“Statement from the International Co-Prosecutor regarding Case File 003”, 9 mei 2011; URL: www.eccc.gov.kh/en/articles/statement-international-co-prosecutor-regarding-casefile-003. 126

ECCC, Notice of Conclusion of Judicial Investigation, 29 april 2011, Doc. Nr. D13; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/notice-conclusion-judicial-investigations. 127

“Order on Resuming the Judicial Investigation”, 2 december 2011; URL: www.eccc.gov.kh/en/articles/statement-international-co-prosecutor-regarding-case-file003. 128

"Statement by the Co-Investigating Judges regarding Case 003”, 8 februari 2013, URL: www.eccc.gov.kh/en/articles/statement-co-investigating-judges-regarding-case-003. 129

89

Een zoveelste impasse lijkt bereikt en het valt nog maar te bezien als de processen er ooit zullen van komen, laat staan dat de verdachten dan nog in leven zouden zijn. Dit alles helpt uiteraard niet om de geloofwaardigheid van het Cambodja Tribunaal te verhogen.

4.3.2 Im Chaem, Ta Ann en Ta Tith

130

Het tweede onderdeel van de bijkomende onderzoeken is Case 004. Daarin staan Im Chaem, Ta Ann en Ta Tith centraal. De eerste leidde een kamp in Preah Net Preah waar duizenden mensen gedwongen werden te werken aan een kolossaal irrigatieproject. Ta Ann en Ta Tith waren op datzelfde kamp verantwoordelijk voor geweld en exectuties. In deze zaak speelt dezelfde problematiek als hierboven en ook hier is er dus al jaren gehakketak en onderling getwist. De grootste verantwoordelijke daarvoor is de Cambodjaanse overheid die alles in het werk lijkt te stellen om een vervolging van de vijf bijkomende verdachten tegen te gaan.

5.

Evaluatie van de werking van het tribunaal

Nadat het eerst jaren geduurd heeft voor het Cambodja Tribunaal zijn werkzaamheden kon aanvatten, is het resultaat dat ze kan voorleggen na zeven jaar op het eerste zicht eerder aan de magere kant. Er is tot nu toe nog maar een zaak definitief afgerond en in de tweede lijkt het niet dat een beslissing voor binnenkort zal zijn. Ook de aanhoudende controverse in verband met de laatste twee zaken doet de uitstraling van het ECCC zeker geen goed. Ik denk dat het belangrijk is dat er snel een oplossing gevonden wordt om uit de impasse te raken, want de geloofwaardigheid van het tribunaal gaat er niet op vooruit. Ook de slachtoffers verdienen beter, er moet ten allen koste vermeden worden dat de processen een farçe worden en dat er nog meer beklaagden sterven voor ze terechtgesteld zijn kunnen worden. Vooral in Cases 003 en 004 wordt mijns inziens pijnlijk duidelijk dat het systeem van gemengde samenstelling van de kamers de zaak veel gecompliceerder maakt. De rechters zitten vaak niet op dezelfde golflengte en dat maakt efficiënt samenwerken blijkbaar zeer moeilijk. 130

General information; URL: www.civilparties.org/?page_id=444.

90

Ook de institutionele structuur van Cambodja en het gebrek aan medewerking van de overheid zijn een spijtige zaak. Een rechtbank die deel uitmaakt van het nationaal rechtssysteem is vanzelfsprekend heel erg afhankelijk van de interne toestand in het land. Het zou zonde zijn als gekibbel, institutionele problemen en een nog steeds te interfererende politieke kaste de werking van het ECCC zouden blijven bemoeilijken, want niettegenstaande de geringe vorderingen die tot nu toe gemaakt zijn en de moeizame vooruitgang van de processen, wijst onderzoek van het ICTJ uit dat veel Cambodjanen toch echt geloven dat het tribunaal kan zorgen voor gerechtigheid. Met de mogelijkheden die tranisitional justice biedt in het achterhoofd, zou het volgens mij zinvol zijn om een soort gezamenlijke en omvattende strategie uit te bouwen die naast het juridische aspect ook de algemene “outreach” incorporeert. Daarvoor is het natuurlijk wel nodig dat er een betere communicatie en samenwerking komt tussen de overheid, het tribunaal, de bevolking en NGO’s. Het is immers zo dat het internationale aspect van het tribunaal er soms voor zorgt dat de processen voor een deel onttrokken worden aan de eigen bevolking en voor sommigen een “ver-van-het-bedshow” worden. Dat zorgt er echter voor dat het ook moeilijker wordt om een resultaat te bereiken dat door de slachtoffers aanvoelt als rechtvaardig en hen kan helpen de periode af te sluiten.

91

G.

Conclusie

Cambodja is een land met een buitengewoon rijke cultuur, een diepgeworteld geloof en een fascinerende geschiedenis. Een man zorgde er helaas voor dat dit alles in een periode van amper vijf jaar volledig van de kaart geveegd werd. Saloth Sar is zijn naam, Pol Pot zijn huiveringwekkende nom de plume, al klinkt dit laatste wellicht iets te zachtaardig. Na een periode van verschillende buitenlandse overheersingen en kolonisaties werd Cambodja in 1953 onafhankelijk. Velen zagen hierin het begin van een beloftevolle toekomst, maar niets was minder waar. Tegen die tijd kwamen een aantal jonge communisten na een studieperiode in Frankrijk immers terug naar Cambodja en geïnspireerd door de Stalinistische Communistische partij in Parijs, vatten ze het plan op om ook in Cambodja een communistisch systeem in te stellen. Het duurde slechts luttele jaren voor ze erin slaagden de controle over de Cambodjaanse communistische beweging over te nemen en in 1966 werd uiteindelijk de inmiddels beruchte Communistische Partij van Kampuchea (CPK) boven de doopvont gehouden. Pol Pot was de sterke man binnen de partij en verzamelde een aantal gelijkgestemden rond zich om de ideologie van de CPK verder uit te werken en een coup voor te bereiden. Op 17 april 1975 was het zover, Pol Pot en zijn Rode Khmer vielen de hoofdstad Pnom Penh binnen en namen de macht over Cambodja – vanaf dat moment terug Kampuchea genoemd – over. Slechts enkele dagen na het omverwerpen van de regering begonnen ze aan hun missie, Cambodja herscheppen naar het model van Mao’s China. De Rode Khmer wou van Democratisch Kampuchea een agrarische klasseloze maatschappij met socialistische grondslag maken. Pol Pot sprak zelfs van een “Supergrote Sprong Voorwaarts” naar analogie met zijn grote voorbeeld. Om zijn plannen te implementeren, dreef hij de inwoners van Pnom Penh en andere grote steden massaal naar het platteland om daar onder dwang in de rijstvelden te werken. Iedereen die niet meewerkte of zich (te) kritisch uitliet werd opgesloten en in de meeste gevallen uiteindelijk vermoord. Ziekte, uithongering, ontbering en executies zorgden in amper vijf jaar tijd voor maar liefst twee miljoen doden, om nog maar te zwijgen van de mensen die nu, decennia na het einde van het regime nog steeds gebukt gaan onder zware trauma’s. Een ongelooflijk zware tol en zonder twijfel een van de ergste tragedies van de vorige eeuw. In 1979 viel Vietnam Cambodja binnen en maakte daarmee een einde aan het bewind van de Rode Khmer. Ze stelden een soort marionetregering in, 92

maar het land komt eigenlijk in een totale impasse terecht. Het is immers geen sinecure om een land te besturen – laat staan herop te bouwen – dat zo gehavend is. Er is geen sprake van een economie, buitenlandse hulp is er maar mondjesmaat en het politieke en juridische bestel werken amper nog aangezien alle bekwame mensen door het regime gedood waren. Onder internationale druk moest Vietnam het land uiteindelijk verlaten in 1989 en pas dan kon er voor het eerst echt gedacht worden aan het “leven na”. Na gruweldaden van dergelijke omvang is het maar logisch dat de bevolking gerechtigheid wil en dat er dus gezocht moet worden naar een manier om de verantwoordelijken te bestraffen. Dit is een van de belangrijke agendapunten van de nieuwe regering. Toch duurt het ook dan nog jaren vooraleer ervoor het eerst echt sprake is van een concreet initiatief vanuit Cambodja. Dit talmen vindt zijn oorsprong hoofdzakelijk in de politieke context van het moment. Tussen het einde van het regime in 1979 en het goed en wel geïnstalleerd zijn van de nieuwe regering na de verkiezingen van 1993 bevond Cambodja zich immers in een politiek erg onstabiele periode. De instellingen werkten amper en waren in veel gevallen volledig corrupt en er waren zodanig veel interne problemen dat de regering simpelweg niet in staat was om verder te denken dan de lopende zaken. Een tribunaal voor de berechting van de Rode Khmer leiders was het laatste waar ze mee bezig waren, want dat betekende enkel nog extra problemen en hun rechtssysteem was nog lang niet klaar voor een proces van zo’n omvang en met een dergelijke complexiteit. Bovendien was het zo dat de Rode Khmer ook na de val van Pol Pot – die echter achter de schermen zeer belangrijk bleef binnen de partij – lid was van de regering van Cambodja en dus op politiek niveau nog relatief veel in de pap te brokken had. Uiteraard is het dan logisch dat ze niet zelf de vervolging van hun eigen voormalige – en zelfs sommige huidige – leiders in gang gaan zetten of daarover tot een consensus gaan komen met de coalitiepartners. Pas na de verkiezingen van 1993 moesten ze eindelijk het politieke toneel verlaten. In de jaren daarop werd de partij ook almaar zwakker tot ze uiteindelijk eind de jaren negentig volledig uit elkaar viel. Een laatste – maar zeker niet minder belangrijke – vertragende factor is de rol van de Verenigde Staten en China. De VS was er indirect mede voor verantwoordelijk dat de Rode Khmer zo populair kon worden in Cambodja. In de eerste plaats doordat ze de Vietnamoorlog de facto uitgebreid had naar Cambodja en ook omdat ze het rechtse regime van Lon Nol steunde, wat uiteindelijk de trigger werd waardoor de Rode Khmer een staatsgreep pleegde. China van zijn kant was een van de grootste sympathisanten van de Rode Khmer en leverde naast ideologische inspiratie ook de nodige financiële 93

en militaire steun aan de collega-communisten. Beide landen zijn belangrijke VN-lidstaten en elk initiatief dat de Verenigde Naties zouden nemen met het oog op een eventuele internationale berechting onder Hoofdstuk VI of VII van het VN-Charter zou dan ook op een “njet” stuiten aangezien de kans reëel was dat ook hun rol binnen de genocide dan aan het licht zou komen. In 1997 spreekt de Cambodjaanse regering voor het eerst formeel haar wens uit om een strafhof op te richten voor de berechting van de verantwoordelijken van de genocide. Ook de Amerikanen – onder het kabinet van President Clinton – uiten hun wil om een soort onderzoekscommissie op te richten ter voorbereiding van de oprichting van een tribunaal. Ook de Verenigde Naties voelen dat het momentum daar is en springen op de kar. Een zeer belangrijke stap in de goeie richting, maar door veel onderlinge problemen zal het toch nog tot 2003 duren vooraleer de VN en Cambodja tot een akkoord komen voor de oprichting van wat in de volksmond het Cambodja Tribunaal genoemd zal worden. De “Draft Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia Concerning the Prosecution under Cambodian Law of Crimes Committed during the Period of Democratic Kampuchea” treedt uiteindelijk in 2004 na enkele aanpassingen officieel in werking. De keuze voor een hybride – ofte gemengd – tribunaal zorgde voor heel wat controverse binnen de internationale gemeenschap. Velen vonden het immers geen verstandig idee om te opteren voor een strafhof dat deel uitmaakt van de nationale rechtsorde en dus in (te) grote mate afhankelijk is van de goeie werking van het Cambodjaans politiek en juridisch systeem. De Cambodjaanse regering stond er echter op zijn staatssoevereiniteit te bewaren en haalde uiteindelijk zijn slag thuis ondanks dat ook het Comité van Experten van de Verenigde Naties concludeerde dat een zogenaamd ad hoc tribunaal de beste oplossing zou zijn. Kritikasters beweren dat staatssoevereiniteit een drogreden is en de regering gewoon de processen zoveel mogelijk wil controleren – lees: beïnvloeden – om zo naar aloude traditie de “juiste” mensen te kunnen sparen. De VN bouwde echter wel enkele veiligheden in. Zo kunnen de Cambodjaanse rechters met het instellen van het “Super Majority” systeem niets beslissen zonder de steun van minstens één internationale rechter en is er een speciale clausule waardoor de VN zijn samenwerking meteen kan stopzetten als de onafhankelijkheid van de rechters niet langer gegarandeerd kan worden. The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC) konden in 2006 eindelijk uit de startblokken schieten. Intussen is met de beslissing van 3 februari 2012 in Case 001 tegen Kaing Guek Eav – beter bekend onder de naam Duch – op dit moment slechts een zaak definitief afgerond. De andere nog in leven zijnde beschuldigden, Nuon Chea en Khieu Samphan 94

maken het voorwerp uit van Case 002. Deze zaak werd geopend in 2011 en omvatte eerst ook nog de processen tegen Ieng Sary en Ieng Thirith, maar de ene is intussen overleden en de andere verkeert in een te slechte gezondheid om nog berecht te kunnen worden. De debatten in deze zaak zijn nog volop bezig en een beslissing is nog niet voor de eerste tijd zo lijkt. Ook in twee andere additionele zaken is de impasse compleet na intern gekibbel en onenigheid tussen de nationale en internationale rechters. Het Cambodja Tribunaal kan helaas tot de dag van vandaag nog geen al te mooi palmares voorleggen. De processen verlopen moeizaam, er zijn heel wat interne problemen en de kritiek vanuit de internationale wereld groeit. Grootste pijnpunt blijkt zoals verwacht de onafhankelijkheid van de rechters, er zijn almaar meer geruchten, vooral in Cases 003 en 004, dat de overheid de rechters probeert te beïnvloeden en verdere procedures ten allen koste wil vermijden. Veel waarnemers zien de toekomst van het ECCC dan ook niet rooskleurig in. Toch denk ik dat ondanks de tekortkomingen er wel degelijk veel potentieel zit in het tribunaal. Na me toch ettelijke maanden verdiept te hebben in het land Cambodja, de vreselijke gruwel die het moeten doorstaan heeft en de problematiek van de oprichting en de werking van het tribunaal, denk ik te kunnen concluderen dat het ECCC dan misschien geen voorbeeld is van een tribunaal dat op en top efficiënt werkt en veel resultaten kan voorleggen, maar ik denk dat het op hoofdzakelijk twee vlakken toch het verschil kan maken. Vooreerst heeft het feit dat de verantwoordelijken na al die jaren toch berecht worden, ook al verloopt dat dan moeizaam, een zeer grote symbolische waarde voor de bevolking. Voor hen is het simpelweg zien dat de genocide en al het leed dat de Rode Khmer aangericht heeft niet onbestraft blijft, ontzettend belangrijk. De louterende en helende werking van de processen is – zo blijkt ook uit onderzoek van onder andere het International Center for Tranisitional Justice – bijzonder groot. Waarheidsvinding is immers heel belangrijk voor de verwerking van trauma’s en de rehabilitatie en heropbouw van een samenleving. De processen kunnen hier veel aan bijdragen door getuigenissen van slachtoffers, ondervraging van beklaagden etc. Ook de projecten in de marge van het tribunaal, velen daarvan onder de hoede van het ICTJ, zijn een echte meerwaarde voor de bevolking. Een andere belangrijke verdienste – nevenwerking zou een onderschatting zijn – van het Cambodja Tribunaal is dat het volgens mij een uitgelezen manier is om de Cambodjanen te helpen zelf een stabiel een goed werkend rechtssysteem uit te bouwen. Door de expertise die ze kunnen opbouwen door het observeren van en het samenwerken met internationale rechters en organisaties hebben ze een unieke inkijk in hoe een juridisch systeem naar 95

internationale standaard er uitziet en georganiseerd wordt. Dit biedt Cambodjaanse juristen de mogelijkheid zich te bekwamen en zelf een duurzaam juridisch bestel op te bouwen. Cambodja is naast een zeer boeiend maar helaas zwaar geteisterd land ook een land met een grote toekomst. De weg is nog lang, en zij die dachten dat alles vanzelf zou opgelost zijn met de instelling van een tribunaal en het berechten van zij die het land ten gronde gericht hebben, hebben uiteraard ongelijk gekregen. Wie realistisch en eerlijk is, weet echter dat dat in het verleden ook nooit zo geweest is, pasklare oplossingen bestaan niet en het gaat altijd om de weg, veel meer dan om het uiteindelijke doel. Volgens mij is Cambodja op goeie weg en kan het gaandeweg werken aan de opbouw van een democratische en duurzame maatschappij. Met een boutade zou ik durven zeggen dat het louter bestaan van het ECCC daarbij misschien al voldoende is, het zijn immers vooral de nevenwerkingen en projecten in de marge die het belang van het tribunaal onderstrepen. A long road to justice, nog steeds, dat wel. Maar de bevolking gelooft erin en iedereen weet wat er gezegd wordt over een wil en een weg.

96

BIBLIOGRAFIE

WETGEVING

Internationale verdragen

Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide van 9 december 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, 277; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2078/volume-78-I1021-English.pdf. Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the Posecution under Cambodian Law of Crimes Committed during the Period of Democratic Kampuchea van 6 juni 2003, United Nations Treaty Series, vol. 2329, I-41723; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%202329/Part/volum e-2329-I-41723.pdf. Agreement between the United Nations and the Government of Sierra Leone on the Establishment of a Special Court for Sierra Leone van 16 januari 2002; URL: http://www.scsl.org/LinkClick.aspx?fileticket=CLk1rMQtCHg%3d&tabid=176. Rome Statute of the International Criminal Court van 17 juli 1998, UN Doc. A/CONF.183/9 (1998); URL: http://untreaty.un.org/cod/icc/statute/romefra.htm. Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Relaties van 18 april 1961, United Nations Treaty Series, vol. 500, 95; URL: http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/9_1_19 61.pdf. International Covenant on Civil and Political Rights van 19 december 1966, United Nations Treaty Series, vol. 999, I-14668; URL: http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20999/volume-999I-14668-English.pdf. Verdrag van Den Haag inzake de Bescherming van Culturele Goederen in geval van een Gewapend Conflict van 14 mei 1954; URL: http://portal.unesco.org/en/ev.phpURL_ID=13637&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html. 97

The ASEAN Declaration (Bangkok Declaration) van 8 augustus 1967; URL: http://cil.nus.edu.sg/rp/pdf/1967%20ASEAN%20Declaration-pdf.pdf. Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia van 24 februari 1976 (en zoals geamendeerd op 15 december 1987, 25 juli 1998 en 23 juli 2010), Treaty Series, nr. 43; URL: www.officialdocuments.gov.uk/document/cm84/8472/8472.pdf. Law on the Establishment of Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes Commited during the Period of Democratic Kampuchea van 27 oktober 2004, NS/RKM/1004/006; URL: www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/KR_Law_as_amended_27_Oct_2004_Eng.pdf. ECCC Internal Rules versie 8 zoals herzien op 3 augustus 2011; URL; www.eccc.gov.kh/sites/default/files/legaldocuments/ECCC%20Internal%20Rules%20(Rev.8)%20English.pdf.

Juridische documenten sensu latu

Resolutie 827 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 mei 1993), UN Doc. S/RES/827 (1993); URL:www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_827_1993_en.pdf Resolutie 955 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 november 1994), UN Doc. S/RES/955 (1994); URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/140/97/PDF/N9514097.pdf?OpenEleme nt Resolutie 52/135 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 februari 1998), UN Doc. A/RES/52/135 (1998). Resolutie 57/228 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (18 december 2002), UN Doc. A/RES/57/228 (2002); URL: www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/57/228&Lang=E. Resolutie 60/147 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (21 maart 2006), UN Doc. A/RES/60/147 (2006); URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/496/42/PDF/N0549642.pdf?OpenEleme nt 98

Tribunal Memorandum of Understanding between the United Nations and the Royal Government of Cambodia (2000); URL: www.yale.edu/cgp/mou_v3.html Report of the Group of Experts for Cambodia established pursuant to General Assembly resolution 52/135 (18 februari 1999); URL: www.unakrtonline.org/Docs/Other/1999-02-18%20Experts%20Report.pdf Report of the Secretary-General on the Establishment of a Special Court for Sierra Leone (4 oktober 2000), UN Doc. S/2000/915; URL: http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N00/661/77/PDF/N0066177.pdf?OpenEleme nt. Report of the Secretary-General about the Rule of Law and Transitional Justice in Conflict and Post-conflict Societies (23 augustus 2004), UN Doc. S/2004/616 (2004); URL: www.unrol.org/files/2004%20report.pdf.

RECHTSPRAAK

IGH, Application for Revision of the Judgement van 11 juli 1996 in the Case concerning Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro), arrest van 27 februari 2006; URL: www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&case=122&code=ybh&p3=4. IAHRM, Velásquez Rodríguez v. Honduras, 29 www.corteidh.or.cr/docs/casos/.../seriec_04_esp.doc.

juli

1988;

URL:

ECCC, Judgement in Case 001, 26 juli 2010, Doc. Nr. E188; URL: www.eccc.gov.kh/en/documents/court/judgement-case-001. ECCC, Decision on characterisation of group 1 - civil party co-lawyers' immediate appeal of civil party status determinations in the trial judgment, 30 september 2010, Doc Nr. F8/1; URL: www.eccc.gov.kh/en/documents/court/decision-characterisation-group-1civil-party-co-lawyers39-immediate-appeal-civil-pa. ECCC, Appeal Judgement in Case 001, 3 februari 2011, Doc. Nr. F28; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/case-001-appeal-judgement. 99

ECCC, Decision on Ieng Thirith’s fitness to stand Trial, 17 november 2011, Doc. Nr. E138; URL:www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-2decision-ieng-thirith%E2%80%99s-fitness-stand-trial. ECCC, Decision on immediate appeal against Trial Chamber's order to release the accused Ieng Thirith, 13 december 2011, Doc. Nr. E138/1/7; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-1-decision-immediateappeal-against-trial-chamber039s-order-release-accused ECCC, Decision on reassessment of accused IENG Thirith’s fitness to stand trial following Supreme Court Chamber Decision of 13 December 2011, 13 september 2012, Doc. Nr. E138/1/10; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/corrected-1-decision-reassessmentaccused-ieng-thirith%E2%80%99s-fitness-stand-trial-followin ECCC, Notice of Conclusion of Judicial Investigation, 29 april 2011, Doc. Nr. D13; URL: www.eccc.gov.kh/en/document/court/notice-conclusion-judicialinvestigations.

BOEKEN

BIZOT, F., The Gate, New York, Vintage Books, 2004, 304p. CASSESE, A. (ed.), Statute for an International Criminal Court: A Commentary, USA, Oxford University Press, 2002, 2355p. CHANDLER, D., The Tragedy of Cambodian History, Politics, War and Revolution since 1945, New Haven, Yale University Press, 1991, 408p. COBBAN, H., Amnesty after Atrocity? Healing Nations after Genocide and War Crimes, Boulder (Colorado), Paradigm Publishers, 2007, 269p. CROCHET, S., Le Cambodge, Parijs, Karthala, 1997, 272p. EVANS, G., ROWLEY, K., Red Brotherhood at War: Vietnam, Cambodia and Laos since 1975, Londen, Verso, 1990, 322p. KIERNAN, B., The Pol Pot Regime, Race, Power and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge 1975-1979, New Haven, Yale University Press, 1996, 528p. 100

KIERNAN, B., How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism and Communism in Cambodia, 1930-1975, New Haven, Yale University Press, 2004, 488p. LEMKIN, R., Axis Rule in Occupied Europe: Law of Occupation, Analysis of Government, Proposals of Redress, Washington, Carnegie Endowment for International Law, 1994, 736p. PRUNIER, G., Africa’s World War: Congo, the Rwandan Genocide and the Making of a Continental Catastrophe, Oxford, Oxford University Press, 2011, 576p. SCHABAS, W. A., An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge, Cambridge University Press, 2001, 416p. SHAWCROSS, W., Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia, New York, Simon and Schuster, 1979, 467p. SCHEFFER, D., “The Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia” in BASSIOUNI, M. C., International Criminal Law 3rd Edition, Leiden, Koninklijke Brill NV, 2008, 219-255. SHORT, A., The origins of the Vietnam War, New York, Longman Group United Kingdom, 1989, 368p

BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN

CHANDLER, D., “Cambodian History”, Searching for the Truth 2009; URL: www.cambodiatribunal.org/history/cambodian-history. DOUNG, V., EAR, S., “Transitional Justice Dilemma: The Case of Cambodia”, Peace and Conflict Review 2009; URL: www.review.upeace.org/pdf.cfm?articulo=89&ejemplar=18. KIERNAN, B., “Cambodia’s Twisted Path to Justice”, The History Place: Points of View 1999; URL: www.historyplace.com/pointsofview/kiernan.htm. KIERNAN, B., “Introduction Conflict in Cambodia, 1945-2002”, Critical Asian Studies 2002, 483.

101

KRUG, E. G., DAHLBERG, L. L., MERCY, J. A., ZWI, A. B., LOZANO, R., “World Report on Violence and Health”, World Health Organisation 2002; URL: www.who.int/violence_injury_prevention/violence/world_report/en/summar y_en.pdf. LAROCCO, T., “Four Decades On, Kissinger Still Feels the Heat”, Foreign Policy Association 2011; URL: http://foreignpolicyblogs.com/2011/11/03/fourdecades-on-kissinger-still-feels-the-heat. MARTIN, G.,“Managing Outrage over Genocide: Case Study Rwanda”, Global Change, Peace and Security 2009. OWEN, T., KIERNAN, B., "Bombs over Cambodia”, The Walrus Magazine 2006, 62-69; URL: www.yale.edu/cgp/us.html.

REGELMATIG GERAADPLEEGDE WEBSITES INFORMATIE EN ACTUALITEITSUPDATES

VOOR

ALGEMENE

www.eccc.gov.kh www.civilparties.org www.cambodiatribunal.org www.trial-ch.org www.treaties.un.org www.un.org www.ictj.org www.icc-cpi.int

102

BIJLAGEN

Bijlage 1: Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (1948) Bijlage 2: Draft Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the Prosecution under Cambodian Law of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea (2003) Bijlage 3: Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea – “ECCC Law” (2001, geamendeerd in 2004) Bijlage 4: “Quest for Land”, fotoreportage van Magnum fotograaf John Vink (2013)

103

Bijlage 1 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (1948)

104

Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide Adopted by Resolution 260 (III) A of the United Nations General Assembly on 9 December 1948.

Article 1 The Contracting Parties confirm that genocide, whether committed in time of peace or in time of war, is a crime under international law which they undertake to prevent and to punish.

Article 2 In the present Convention, genocide means any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: • (a) Killing members of the group; • (b) Causing serious bodily or mental harm to members of the group; • (c) Deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; • (d) Imposing measures intended to prevent births within the group; • (e) Forcibly transferring children of the group to another group.

Article 3 The following acts shall be punishable: • (a) Genocide; • (b) Conspiracy to commit genocide; • (c) Direct and public incitement to commit genocide; • (d) Attempt to commit genocide; • (e) Complicity in genocide. 105

Article 4 Persons committing genocide or any of the other acts enumerated in Article 3 shall be punished, whether they are constitutionally responsible rulers, public officials or private individuals.

Article 5 The Contracting Parties undertake to enact, in accordance with their respective Constitutions, the necessary legislation to give effect to the provisions of the present Convention and, in particular, to provide effective penalties for persons guilty of genocide or any of the other acts enumerated in Article 3.

Article 6 Persons charged with genocide or any of the other acts enumerated in Article 3 shall be tried by a competent tribunal of the State in the territory of which the act was committed, or by such international penal tribunal as may have jurisdiction with respect to those Contracting Parties which shall have accepted its jurisdiction.

Article 7 Genocide and the other acts enumerated in Article 3 shall not be considered as political crimes for the purpose of extradition. The Contracting Parties pledge themselves in such cases to grant extradition in accordance with their laws and treaties in force.

Article 8 Any Contracting Party may call upon the competent organs of the United Nations to take such action under the Charter of the United Nations as they consider appropriate for the prevention and suppression of acts of genocide or any of the other acts enumerated in Article 3.

106

Article 9 Disputes between the Contracting Parties relating to the interpretation, application or fulfilment of the present Convention, including those relating to the responsibility of a State for genocide or any of the other acts enumerated in Article 3, shall be submitted to the International Court of Justice at the request of any of the parties to the dispute.

Article 10 The present Convention, of which the Chinese, English, French, Russian and Spanish texts are equally authentic, shall bear the date of 9 December 1948.

Article 11 The present Convention shall be open until 31 December 1949 for signature on behalf of any Member of the United Nations and of any non-member State to which an invitation to sign has been addressed by the General Assembly. The present Convention shall be ratified, and the instruments of ratification shall be deposited with the Secretary-General of the United Nations. After 1 January 1950, the present Convention may be acceded to on behalf of any Member of the United Nations and of any non-member State which has received an invitation as aforesaid. Instruments of accession shall be deposited with the Secretary-General of the United Nations.

Article 12 Any Contracting Party may at any time, by notification addressed to the Secretary-General of the United Nations, extend the application of the present Convention to all or any of the territories for the conduct of whose foreign relations that Contracting Party is responsible.

Article 13 On the day when the first twenty instruments of ratification or accession have been deposited, the Secretary-General shall draw up a proces-verbal

107

and transmit a copy of it to each Member of the United Nations and to each of the non-member States contemplated in Article 11. The present Convention shall come into force on the ninetieth day following the date of deposit of the twentieth instrument of ratification or accession. Any ratification or accession effected subsequent to the latter date shall become effective on the ninetieth day following the deposit of the instrument of ratification or accession.

Article 14 The present Convention shall remain in effect for a period of ten years as from the date of its coming into force. It shall thereafter remain in force for successive periods of five years for such Contracting Parties as have not denounced it at least six months before the expiration of the current period. Denunciation shall be effected by a written notification addressed to the Secretary-General of the United Nations.

Article 15 If, as a result of denunciations, the number of Parties to the present Convention should become less than sixteen, the Convention shall cease to be in force as from the date on which the last of these denunciations shall become effective.

Article 16 A request for the revision of the present Convention may be made at any time by any Contracting Party by means of a notification in writing addressed to the Secretary-General. The General Assembly shall decide upon the steps, if any, to be taken in respect of such request.

108

Article 17 The Secretary-General of the United Nations shall notify all Members of the United Nations and the non-member States contemplated in Article 11 of the following:

• (a) Signatures, ratifications and accessions received in accordance with Article 11; • (b) Notifications received in accordance with Article 12; • (c) The date upon which the present Convention comes into force in accordance with Article 13; • (d) Denunciations received in accordance with Article 14; • (e) The abrogation of the Convention in accordance with Article 15; • (f) Notifications received in accordance with Article 16.

Article 18 The original of the present Convention shall be deposited in the archives of the United Nations. A certified copy of the Convention shall be transmitted to all Members of the United Nations and to the non-member States contemplated in Article 11.

Article 19 The present Convention shall be registered by the Secretary-General of the United Nations on the date of its coming into force.

109

Bijlage 2 Draft Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the Prosecution under Cambodian Law of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea (2003)

110

Draft Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia concerning the Prosecution under Cambodian Law of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea (2003) WHEREAS the General Assembly of the United Nations, in its resolution 57/228 of 18 December 2002, recalled that the serious violations of Cambodian and international humanitarian law during the period of Democratic Kampuchea from 1975 to 1979 continue to be matters of vitally important concern to the international community as a whole; WHEREAS in the same resolution the General Assembly recognized the legitimate concern of the Government and the people of Cambodia in the pursuit of justice and national reconciliation, stability, peace and security; WHEREAS the Cambodian authorities have requested assistance from the United Nations in bringing to trial senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian penal law, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979; WHEREAS prior to the negotiation of the present Agreement substantial progress had been made by the Secretary-General of the United Nations (hereinafter, “the Secretary-General”) and the Royal Government of Cambodia towards the establishment, with international assistance, of Extraordinary Chambers within the existing court structure of Cambodia for the prosecution of crimes committed during the period of Democratic Kampuchea; WHEREAS by its resolution 57/228, the General Assembly welcomed the promulgation of the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes Committed during the Period of Democratic Kampuchea and requested the Secretary-General to resume negotiations, without delay, to conclude an agreement with the Government, based on previous negotiations on the establishment of the Extraordinary Chambers consistent with the provisions of the said resolution, so that the Extraordinary Chambers may begin to function promptly;

111

WHEREAS the Secretary-General and the Royal Government of Cambodia have held negotiations on the establishment of the Extraordinary Chambers; NOW THEREFORE the United Nations and the Royal Government of Cambodia have agreed as follows:

Article 1 Purpose The purpose of the present Agreement is to regulate the cooperation between the United Nations and the Royal Government of Cambodia in bringing to trial senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian penal law, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979. The Agreement provides, inter alia, the legal basis and the principles and modalities for such cooperation.

Article 2 The Law on the Establishment of Extraordinary Chambers 1. The present Agreement recognizes that the Extraordinary Chambers have subject matter jurisdiction consistent with that set forth in “the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes Committed During the Period of Democratic Kampuchea" (hereinafter: "the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers"), as adopted and amended by the Cambodian Legislature under the Constitution of Cambodia. The present Agreement further recognizes that the Extraordinary Chambers have personal jurisdiction over senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes referred to in Article 1 of the Agreement. 2. The present Agreement shall be implemented in Cambodia through the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers as adopted and amended. The Vienna Convention on the Law of Treaties, and in particular its Articles 26 and 27, applies to the Agreement. 3. In case amendments to the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers are deemed necessary, such amendments shall always be preceded by consultations between the parties. 112

Article 3 Judges 1. Cambodian judges, on the one hand, and judges appointed by the Supreme Council of the Magistracy upon nomination by the SecretaryGeneral of the United Nations (hereinafter: "international judges"), on the other hand, shall serve in each of the two Extraordinary Chambers. 2. The composition of the Chambers shall be as follows: a. The Trial Chamber: three Cambodian judges and two international judges; b. The Supreme Court Chamber, which shall serve as both appellate chamber and final instance: four Cambodian judges and three international judges. 3. The judges shall be persons of high moral character, impartiality and integrity who possess the qualifications required in their respective countries for appointment to judicial offices. They shall be independent in the performance of their functions and shall not accept or seek instructions from any Government or any other source. 4. In the overall composition of the Chambers due account should be taken of the experience of the judges in criminal law, international law, including international humanitarian law and human rights law. 5. The Secretary-General of the United Nations undertakes to forward a list of not less than seven nominees for international judges from which the Supreme Council of the Magistracy shall appoint five to serve as judges in the two Chambers. Appointment of international judges by the Supreme Council of the Magistracy shall be made only from the list submitted by the Secretary-General. 6. In the event of a vacancy of an international judge, the Supreme Council of the Magistracy shall appoint another international judge from the same list. 7. The judges shall be appointed for the duration of the proceedings. 8. In addition to the international judges sitting in the Chambers and present at every stage of the proceedings, the President of a Chamber may, on a case-by-case basis, designate from the list of nominees submitted by the Secretary-General, one or more alternate judges to be present at each

113

stage of the proceedings, and to replace an international judge if that judge is unable to continue sitting. Article 4 Decision-making 1. The judges shall attempt to achieve unanimity in their decisions. If this is not possible, the following shall apply: a. A decision by the Trial Chamber shall require the affirmative vote of at least four judges; b. A decision by the Supreme Court Chamber shall require the affirmative vote of at least five judges. 2. When there is no unanimity, the decision of the Chamber shall contain the views of the majority and the minority.

Article 5 Investigating judges 1. There shall be one Cambodian and one international investigating judge serving as coinvestigating judges. They shall be responsible for the conduct of investigations. 2. The co-investigating judges shall be persons of high moral character, impartiality and integrity who possess the qualifications required in their respective countries for appointment to such a judicial office. 3. The co-investigating judges shall be independent in the performance of their functions and shall not accept or seek instructions from any Government or any other source. It is understood, however, that the scope of the investigation is limited to senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian penal law, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979. 4. The co-investigating judges shall cooperate with a view to arriving at a common approach to the investigation. In case the co-investigating judges are unable to agree whether to proceed with an investigation, the investigation shall proceed unless the judges or one of them requests within thirty days that the difference shall be settled in accordance with Article 7.

114

5. In addition to the list of nominees provided for in Article 3, paragraph 5, the Secretary-General shall submit a list of two nominees from which the Supreme Council of the Magistracy shall appoint one to serve as an international co-investigating judge, and one as a reserve international coinvestigating judge. 6. In case there is a vacancy or a need to fill the post of the international coinvestigating judge, the person appointed to fill this post must be the reserve international coinvestigating judge. 7. The co-investigating judges shall be appointed for the duration of the proceedings.

Article 6 Prosecutors 1. There shall be one Cambodian prosecutor and one international prosecutor competent to appear in both Chambers, serving as coprosecutors. They shall be responsible for the conduct of the prosecutions. 2. The co-prosecutors shall be of high moral character, and possess a high level of professional competence and extensive experience in the conduct of investigations and prosecutions of criminal cases. 3. The co-prosecutors shall be independent in the performance of their functions and shall not accept or seek instructions from any Government or any other source. It is understood, however, that the scope of the prosecution is limited to senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian penal law, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979. 4. The co-prosecutors shall cooperate with a view to arriving at a common approach to the prosecution. In case the prosecutors are unable to agree whether to proceed with a prosecution, the prosecution shall proceed unless the prosecutors or one of them requests within thirty days that the difference shall be settled in accordance with Article 7. 5. The Secretary-General undertakes to forward a list of two nominees from which the Supreme Council of the Magistracy shall select one international co-prosecutor and one reserve international co-prosecutor.

115

6. In case there is a vacancy or a need to fill the post of the international coprosecutor, the person appointed to fill this post must be the reserve international co-prosecutor. 7. The co-prosecutors shall be appointed for the duration of the proceedings. 8. Each co-prosecutor shall have one or more deputy prosecutors to assist him or her with prosecutions before the Chambers. Deputy international prosecutors shall be appointed by the international co-prosecutor from a list provided by the Secretary-General.

Article 7 Settlement of differences between the co-investigating judges or the coprosecutors 1. In case the co-investigating judges or the co-prosecutors have made a request in accordance with Article 5, paragraph 4, or Article 6, paragraph 4, as the case may be, they shall submit written statements of facts and the reasons for their different positions to the Director of the Office of Administration. 2. The difference shall be settled forthwith by a Pre-Trial Chamber of five judges, three appointed by the Supreme Council of the Magistracy, with one as President, and two appointed by the Supreme Council of the Magistracy upon nomination by the Secretary-General. Article 3, paragraph 3, shall apply to the judges. 3. Upon receipt of the statements referred to in paragraph 1, the Director of the Office of Administration shall immediately convene the Pre-Trial Chamber and communicate the statements to its members. 4. A decision of the Pre-Trial Chamber, against which there is no appeal, requires the affirmative vote of at least four judges. The decision shall be communicated to the Director of the Office of Administration, who shall publish it and communicate it to the coinvestigating judges or the coprosecutors. They shall immediately proceed in accordance with the decision of the Chamber. If there is no majority, as required for a decision, the investigation or prosecution shall proceed.

Article 8 Office of Administration 116

1. There shall be an Office of Administration to service the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber, the co-investigating judges and the Prosecutors’ Office. 2. There shall be a Cambodian Director of this Office, who shall be appointed by the Royal Government of Cambodia. The Director shall be responsible for the overall management of the Office of Administration, except in matters that are subject to United Nations rules and procedures. 3. There shall be an international Deputy Director of the Office of Administration, who shall be appointed by the Secretary-General. The Deputy Director shall be responsible for the recruitment of all international staff and all administration of the international components of the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber, the co-investigating judges, the Prosecutors’ Office and the Office of Administration. The United Nations and the Royal Government of Cambodia agree that, when an international Deputy Director has been appointed by the Secretary-General, the assignment of that person to that position by the Royal Government of Cambodia shall take place forthwith. 4. The Director and the Deputy Director shall cooperate in order to ensure an effective and efficient functioning of the administration.

Article 9 Crimes falling within the jurisdiction of the Extraordinary Chambers The subject-matter jurisdiction of the Extraordinary Chambers shall be the crime of genocide as defined in the 1948 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, crimes against humanity as defined in the 1998 Rome Statute of the International Criminal Court and grave breaches of the 1949 Geneva Conventions and such other crimes as defined in Chapter II of the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers as promulgated on 10 August 2001.

Article 10 Penalties The maximum penalty for conviction for crimes falling within the jurisdiction of the Extraordinary Chambers shall be life imprisonment.

117

Article 11 Amnesty 1. The Royal Government of Cambodia shall not request an amnesty or pardon for any persons who may be investigated for or convicted of crimes referred to in the present Agreement. 2. This provision is based upon a declaration by the Royal Government of Cambodia that until now, with regard to matters covered in the law, there has been only one case, dated 14 September 1996, when a pardon was granted to only one person with regard to a 1979 conviction on the charge of genocide. The United Nations and the Royal Government of Cambodia agree that the scope of this pardon is a matter to be decided by the Extraordinary Chambers.

Article 12 Procedure 1. The procedure shall be in accordance with Cambodian law. Where Cambodian law does not deal with a particular matter, or where there is uncertainty regarding the interpretation or application of a relevant rule of Cambodian law, or where there is a question regarding the consistency of such a rule with international standards, guidance may also be sought in procedural rules established at the international level. 2. The Extraordinary Chambers shall exercise their jurisdiction in accordance with international standards of justice, fairness and due process of law, as set out in Articles 14 and 15 of the 1966 International Covenant on Civil and Political Rights, to which Cambodia is a party. In the interest of securing a fair and public hearing and credibility of the procedure, it is understood that representatives of Member States of the United Nations, of the Secretary-General, of the media and of national and international nongovernmental organizations will at all times have access to the proceedings before the Extraordinary Chambers. Any exclusion from such proceedings in accordance with the provisions of Article 14 of the Covenant shall only be to the extent strictly necessary in the opinion of the Chamber concerned and where publicity would prejudice the interests of justice.

118

Article 13 Rights of the accused 1. The rights of the accused enshrined in Articles 14 and 15 of the 1966 International Covenant on Civil and Political Rights shall be respected throughout the trial process. Such rights shall, in particular, include the right: to a fair and public hearing; to be presumed innocent until proved guilty; to engage a counsel of his or her choice; to have adequate time and facilities for the preparation of his or her defence; to have counsel provided if he or she does not have sufficient means to pay for it; and to examine or have examined the witnesses against him or her. 2. The United Nations and the Royal Government of Cambodia agree that the provisions on the right to defence counsel in the Law on the Establishment of Extraordinary Chambers mean that the accused has the right to engage counsel of his or her own choosing as guaranteed by the International Covenant on Civil and Political Rights.

Article 14 Premises The Royal Government of Cambodia shall provide at its expense the premises for the co-investigating judges, the Prosecutors’ Office, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration. It shall also provide for such utilities, facilities and other services necessary for their operation that may be mutually agreed upon by separate agreement between the United Nations and the Government.

Article 15 Cambodian personnel Salaries and emoluments of Cambodian judges and other Cambodian personnel shall be defrayed by the Royal Government of Cambodia.

119

Article 16 International personnel Salaries and emoluments of international judges, the international coinvestigating judge, the international co-prosecutor and other personnel recruited by the United Nations shall be defrayed by the United Nations.

Article 17 Financial and other assistance of the United Nations The United Nations shall be responsible for the following: a. remuneration of the international judges, the international coinvestigating judge, the international co-prosecutor, the Deputy Director of the Office of Administration and other international personnel; b. costs for utilities and services as agreed separately between the United Nations and the Royal Government of Cambodia; c. remuneration of defence counsel; d. witnesses’ travel from within Cambodia and from abroad; e. safety and security arrangements as agreed separately between the United Nations and the Government; f. such other limited assistance as may be necessary to ensure the smooth functioning of the investigation, the prosecution and the Extraordinary Chambers.

Article 18 Inviolability of archives and documents The archives of the co-investigating judges, the co-prosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration, and in general all documents and materials made available, belonging to or used by them, wherever located in Cambodia and by whomsoever held, shall be inviolable for the duration of the proceedings.

120

Article 19 Privileges and immunities of international judges, the international coinvestigating judge, the international co-prosecutor and the Deputy Director of the Office of Administration 1. The international judges, the international co-investigating judge, the international co-prosecutor and the Deputy Director of the Office of Administration, together with their families forming part of their household, shall enjoy the privileges and immunities, exemptions and facilities accorded to diplomatic agents in accordance with the 1961 Vienna Convention on Diplomatic Relations. They shall, in particular, enjoy: a. personal inviolability, including immunity from arrest or detention; b. immunity from criminal, civil and administrative jurisdiction in conformity with the Vienna Convention; c. inviolability for all papers and documents; d. exemption from immigration r estrictions and alien registration; e. the same immunities and facilities in respect of their personal baggage as are accorded to diplomatic agents. 2. The international judges, the international co-investigating judge, the international co-prosecutor and the Deputy Director of the Office of Administration shall enjoy exemption from taxation in Cambodia on their salaries, emoluments and allowances.

Article 20 Privileges and immunities of Cambodian and international personnel 1. Cambodian judges, the Cambodian co-investigating judge, the Cambodian coprosecutor and other Cambodian personnel shall be accorded immunity from legal process in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their official capacity under the present Agreement. Such immunity shall continue to be accorded after termination of employment with the co-investigating judges, the co-prosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration.

121

2. International personnel shall be accorded: a. immunity from legal process in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their official capacity under the present Agreement. Such immunity shall continue to be accorded after termination of employment with the co-investigating judges, the co-prosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration; b. immunity from taxation on salaries, allowances and emoluments paid to them by the United Nations; c. immunity from immigration restrictions; d. the right to import free of duties and taxes, except for payment for services, their furniture and effects at the time of first taking up their official duties in Cambodia. 3. The United Nations and the Royal Government of Cambodia agree that the immunity granted by the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their official capacity under the present Agreement will apply also after the persons have left the service of the co-investigating judges, the coprosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration.

Article 21 Counsel 1. The counsel of a suspect or an accused who has been admitted as such by the Extraordinary Chambers shall not be subjected by the Royal Government of Cambodia to any measure which may affect the free and independent exercise of his or her functions under the present Agreement. 2. In particular, the counsel shall be accorded: a. immunity from personal arrest or detention and from seizure of personal baggage; b. inviolability of all documents relating to the exercise of his or her functions as a counsel of a suspect or accused; c. immunity from criminal or civil jurisdiction in respect of words spoken or written and acts performed by them in their official capacity as counsel.

122

Such immunity shall continue to be accorded to them after termination of their functions as a counsel of a suspect or accused. 3. Any counsel, whether of Cambodian or non-Cambodian nationality, engaged by or assigned to a suspect or an accused shall, in the defence of his or her client, act in accordance with the present Agreement, the Cambodian Law on the Statutes of the Bar and recognized standards and ethics of the legal profession.

Article 22 Witnesses and experts Witnesses and experts appearing on a summons or a request of the judges, the coinvestigating judges, or the co-prosecutors shall not be prosecuted, detained or subjected to any other restriction on their liberty by the Cambodian authorities. They shall not be subjected by the authorities to any measure which may affect the free and independent exercise of their functions.

Article 23 Protection of victims and witnesses The co-investigating judges, the co-prosecutors and the Extraordinary Chambers shall provide for the protection of victims and witnesses. Such protection measures shall include, but shall not be limited to, the conduct of in camera proceedings and the protection of the identity of a victim or witness.

Article 24 Security, safety and protection of persons referred to in the present Agreement The Royal Government of Cambodia shall take all effective and adequate actions which may be required to ensure the security, safety and protection of persons referred to in the present Agreement. The United Nations and the Government agree that the Government is responsible for the security of all accused, irrespective of whether they appear voluntarily before the Extraordinary Chambers or whether they are under arrest.

123

Article 25 Obligation to assist the co-investigating judges, the co-prosecutors and the Extraordinary Chambers The Royal Government of Cambodia shall comply without undue delay with any request for assistance by the co-investigating judges, the co-prosecutors and the Extraordinary Chambers or an order issued by any of them, including, but not limited to: a. identification and location of persons; b. service of documents; c. arrest or detention of persons; d. transfer of an indictee to the Extraordinary Chambers.

Article 26 Languages 1. The official language of the Extraordinary Chambers and the Pre-Trial Chamber is Khmer. 2. The official working languages of the Extraordinary Chambers and the Pre-Trial Chamber shall be Khmer, English and French. 3. Translations of public documents and interpretation at public hearings into Russian may be provided by the Royal Government of Cambodia at its discretion and expense on condition that such services do not hinder the proceedings before the Extraordinary Chambers.

Article 27 Practical arrangements 1. With a view to achieving efficiency and cost-effectiveness in the operation of the Extraordinary Chambers, a phased-in approach shall be adopted for their establishment in accordance with the chronological order of the legal process.

124

2. In the first phase of the operation of the Extraordinary Chambers, the judges, the coinvestigating judges and the co-prosecutors will be appointed along with investigative and prosecutorial staff, and the process of investigations and prosecutions shall be initiated. 3. The trial process of those already in custody shall proceed simultaneously with the investigation of other persons responsible for crimes falling within the jurisdiction of the Extraordinary Chambers. 4. With the completion of the investigation of persons suspected of having committed the crimes falling within the jurisdiction of the Extraordinary Chambers, arrest warrants shall be issued and submitted to the Royal Government of Cambodia to effectuate the arrest. 5. With the arrest by the Royal Government of Cambodia of indicted persons situated in its territory, the Extraordinary Chambers shall be fully operational, provided that the judges of the Supreme Court Chamber shall serve when seized with a matter. The judges of the Pre-Trial Chamber shall serve only if and when their services are needed.

Article 28 Withdrawal of cooperation Should the Royal Government of Cambodia change the structure or organization of the Extraordinary Chambers or otherwise cause them to function in a manner that does not conform with the terms of the present Agreement, the United Nations reserves the right to cease to provide assistance, financial or otherwise, pursuant to the present Agreement.

Article 29 Settlement of disputes Any dispute between the Parties concerning the interpretation or application of the present Agreement shall be settled by negotiation, or by any other mutually agreed upon mode of settlement.

125

Article 30 Approval To be binding on the parties, the present Agreement must be approved by the General Assembly of the United Nations and ratified by Cambodia. The Royal Government of Cambodia will make its best endeavours to obtain this ratification by the earliest possible date.

Article 31 Application within Cambodia The present Agreement shall apply as law within the Kingdom of Cambodia following its ratification in accordance with the relevant provisions of the internal law of the Kingdom of Cambodia regarding competence to conclude treaties.

Article 32 Entry into force The present Agreement shall enter into force on the day after both parties have notified each other in writing that the legal requirements for entry into force have been complied with. Done at Phnom Penh on 6 June 2003 in two copies in the English language. For the United Nations For the Royal Government of Cambodia

126

Bijlage 3 Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea – “ECCC Law” (2001, geamendeerd in 2004)

127

Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia for the Prosecution of Crimes committed during the Period of Democratic Kampuchea – “ECCC Law” (2001, geamendeerd in 2004) CHAPTER I GENERAL PROVISIONS

Article 1 The purpose of this law is to bring to trial senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian penal law, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979.

CHAPTER II COMPETENCE

Article 2 new Extraordinary Chambers shall be established in the existing court structure, namely the trial court and the supreme court to bring to trial senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the crimes and serious violations of Cambodian laws related to crimes, international humanitarian law and custom, and international conventions recognized by Cambodia, that were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979. Senior leaders of Democratic Kampuchea and those who were most responsible for the above acts are hereinafter designated as “Suspects”.

Article 3 new

128

The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects who committed any of these crimes set forth in the 1956 Penal Code, and which were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979: • Homicide (Article 501, 503, 504, 505, 506, 507 and 508) • Torture (Article 500) • Religious Persecution (Articles 209 and 210) The statute of limitations set forth in the 1956 Penal Code shall be extended for an additional 30 years for the crimes enumerated above, which are within the jurisdiction of the Extraordinary Chambers. The penalty under Articles 209, 500, 506 and 507 of the 1956 Penal Code shall be limited to a maximum of life imprisonment, in accordance with Article 32 of the Constitution of the Kingdom of Cambodia, and as further stipulated in Articles 38 and 39 of this Law.

Article 4 The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects who committed the crimes of genocide as defined in the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide of 1948, and which were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979. The acts of genocide, which have no statute of limitations, mean any acts committed with the intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, such as: • killing members of the group; • causing serious bodily or mental harm to members of the group; • deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; • imposing measures intended to prevent births within the group; • forcibly transferring children from one group to another group. The following acts shall be punishable under this Article: • attempts to commit acts of genocide;

129

• conspiracy to commit acts of genocide; • participation in acts of genocide.

Article 5 The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects who committed crimes against humanity during the period 17 April 1975 to 6 January 1979. Crimes against humanity, which have no statute of limitations, are any acts committed as part of a widespread or systematic attack directed against any civilian population, on national, political, ethnical, racial or religious grounds, such as: • murder; • extermination; • enslavement; • deportation; • imprisonment; • torture; • rape; • persecutions on political, racial, and religious grounds; • other inhumane acts.

Article 6 The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects who committed or ordered the commission of grave breaches of the Geneva Conventions of 12 August 1949, such as the following acts against persons or property protected under provisions of these Conventions, and which were committed during the period 17 April 1975 to 6 January 1979: • wilful killing; • torture or inhumane treatment; • wilfully causing great suffering or serious injury to body or health; 130

• destruction and serious damage to property, not justified by military necessity and carried out unlawfully and wantonly; • compelling a prisoner of war or a civilian to serve in the forces of a hostile power; • wilfully depriving a prisoner of war or civilian the rights of fair and regular trial; • unlawful deportation or transfer or unlawful confinement of a civilian; • taking civilians as hostages.

Article 7 The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects most responsible for the destruction of cultural property during armed conflict pursuant to the 1954 Hague Convention for Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, and which were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979.

Article 8 The Extraordinary Chambers shall have the power to bring to trial all Suspects most responsible for crimes against internationally protected persons pursuant to the Vienna Convention of 1961 on Diplomatic Relations, and which were committed during the period from 17 April 1975 to 6 January 1979.

CHAPTER III COMPOSITION OF THE EXTRAORDINARY CHAMBERS

Article 9 new The Trial Chamber shall be an Extraordinary Chamber composed of five professional judges, of whom three are Cambodian judges with one as president, and two foreign judges; and before which the Co-Prosecutors shall present their cases. The president shall appoint one or more clerks of the court to participate. 131

The Supreme Court Chamber, which shall serve as both appellate chamber and final instance, shall be an Extraordinary Chamber composed of seven judges, of whom four are Cambodian judges with one as president, and three foreign judges; and before which the Co-Prosecutors shall present their cases. The president shall appoint one or more clerks of the court to participate.

CHAPTER IV APPOINTMENT OF JUDGES

Article 10 new The judges of the Extraordinary Chambers shall be appointed from among the currently practising judges or are additionally appointed in accordance with the existing procedures for appointment of judges; all of whom shall have high moral character, a spirit of impartiality and integrity, and experience, particularly in criminal law or international law, including international humanitarian law and human rights law. Judges shall be independent in the performance of their functions, and shall not accept or seek any instructions from any government or any other source.

Article 11 new The Supreme Council of the Magistracy shall appoint at least seven Cambodian judges to act as judges of the Extraordinary Chambers, and shall appoint reserve judges as needed, and shall also appoint the President of each of the Extraordinary Chambers from the above Cambodian judges so appointed, in accordance with the existing procedures for appointment of judges. The reserve Cambodian judges shall replace the appointed Cambodian judges in case of their absence. These reserve judges may continue to perform their regular duties in their respective courts. The Supreme Council of the Magistracy shall appoint at least five individuals of foreign nationality to act as foreign judges of the Extraordinary Chambers upon nomination by the Secretary-General of the United Nations.

132

The Secretary-General of the United Nations shall submit a list of not less than seven candidates for foreign judges to the Royal Government of Cambodia, from which the Supreme Council of the Magistracy shall appoint five sitting judges and at least two reserve judges. In addition to the foreign judges sitting in the Extraordinary Chambers and present at every stage of the proceedings, the President of each Chamber may, on a case-by-case basis, designate one or more reserve foreign judges already appointed by the Supreme Council of the Magistracy to be present at each stage of the trial, and to replace a foreign judge if that judge is unable to continue sitting.

Article 12 All judges under this law shall enjoy equal status and conditions of service according to each level of the Extraordinary Chambers. Each judge under this law shall be appointed for the period of these proceedings.

Article 13 Judges shall be assisted by Cambodian and international staff as needed in their offices. In choosing staff to serve as assistants and law clerks, the Director of the Office of Administration shall interview if necessary and, with the approval of the Cambodian judges by majority vote, hire staff who shall be appointed by the Royal Government of Cambodia. The Deputy Director of the Office of Administration shall be responsible for the recruitment and administration of all international staff. The number of assistants and law clerks shall be chosen in proportion to the Cambodian judges and foreign judges. Cambodian staff shall be selected from Cambodian civil servants or other qualified nationals of Cambodia, if necessary.

CHAPTER V DECISIONS OF THE EXTRAORDINARY CHAMBERS

Article 14 new

133

1. The judges shall attempt to achieve unanimity in their decisions. If this is not possible, the following shall apply:

a. a decision by the Extraordinary Chamber of the trial court shall require the affirmative vote of at least four judges; b. a decision by the Extraordinary Chamber of the Supreme Court shall require the affirmative vote of at least five judges.

2. When there is no unanimity, the decision of the Extraordinary Chambers shall contain the opinions of the majority and the minority.

Article 15 The Presidents shall convene the appointed judges at the appropriate time to proceed with the work of the Extraordinary Chambers.

CHAPTER VI CO-PROSECUTORS

Article 16 All indictments in the Extraordinary Chambers shall be the responsibility of two prosecutors, one Cambodian and another foreign, hereinafter referred to as Co-Prosecutors, who shall work together to prepare indictments against the Suspects in the Extraordinary Chambers.

Article 17 new The Co-Prosecutors in the Trial Chamber shall have the right to appeal the verdict of the Extraordinary Chamber of the trial court.

Article 18 new

134

The Supreme Council of the Magistracy shall appoint Cambodian prosecutors and Cambodian reserve prosecutors as necessary from among the Cambodian professional judges. The reserve prosecutors shall replace the appointed prosecutors in case of their absence. These reserve prosecutors may continue to perform their regular duties in their respective courts. One foreign prosecutor with the competence to appear in both Extraordinary Chambers shall be appointed by the Supreme Council of the Magistracy upon nomination by the Secretary-General of the United Nations. The Secretary-General of the United Nations shall submit a list of at least two candidates for foreign Co-Prosecutor to the Royal Government of Cambodia, from which the Supreme Council of the Magistracy shall appoint one prosecutor and one reserve prosecutor.

Article 19 The Co-Prosecutors shall be appointed from among those individuals who are appointed in accordance with the existing procedures for selection of prosecutors who have high moral character and integrity and who are experienced in the conduct of investigations and prosecutions of criminal cases. The Co-Prosecutors shall be independent in the performance of their functions and shall not accept or seek instructions from any government or any other source.

Article 20 new The Co-Prosecutors shall prosecute in accordance with existing procedures in force. If these existing procedures do not deal with a particular matter, or if there is uncertainty regarding their interpretation or application or if there is a question regarding their consistency with international standards, the Co-Prosecutors may seek guidance in procedural rules established at the international level. In the event of disagreement between the Co-Prosecutors the following shall apply:

135

The prosecution shall proceed unless the Co-Prosecutors or one of them requests within thirty days that the difference shall be settled in accordance with the following provisions; The Co-Prosecutors shall submit written statements of facts and the reasons for their different positions to the Director of the Office of Administration. The difference shall be settled forthwith by a Pre-Trial Chamber of five judges, three Cambodian judges appointed by the Supreme Council of the Magistracy, one of whom shall be President, and two foreign judges appointed by the Supreme Council of the Magistracy upon nomination by the Secretary-General of the United Nations. The appointment of the above judges shall follow the provisions of Article 10 of this Law. Upon receipt of the statements referred to in the third paragraph, the Director of the Office of Administration shall immediately convene the PreTrial Chamber and communicate the statements to its members. A decision of the Pre-Trial Chamber, against which there is no appeal, requires the affirmative vote of at least four judges. The decision shall be communicated to the Director of the Office of Administration, who shall publish it and communicate it to the Co-Prosecutors. They shall immediately proceed in accordance with the decision of the Chamber. If there is no majority as required for a decision, the prosecution shall proceed. In carrying out the prosecution, the Co-Prosecutors may seek the assistance of the Royal Government of Cambodia if such assistance would be useful to the prosecution, and such assistance shall be provided.

Article 21 new The Co-Prosecutors under this law shall enjoy equal status and conditions of service according to each level of the Extraordinary Chambers. Each Co-Prosecutor shall be appointed for the period of these proceedings. In the event of the absence of the foreign Co-Prosecutor, he or she shall be replaced by the reserve foreign Co-Prosecutor.

Article 22 new Each Co-Prosecutor shall have the right to choose one or more deputy prosecutors to assist him or her with prosecution before the chambers.

136

Deputy foreign prosecutors shall be appointed by the foreign Co-Prosecutor from a list provided by the Secretary-General. The Co-prosecutors shall be assisted by Cambodian and international staff as needed in their offices. In choosing staff to serve as assistants, the Director of the Office of Administration shall interview, if necessary, and with the approval of the Cambodian Co-Prosecutor, hire staff who shall be appointed by the Royal Government of Cambodia. The Deputy Director of the Office of Administration shall be responsible for the recruitment and administration of all foreign staff. The number of assistants shall be chosen in proportion to the Cambodian prosecutors and foreign prosecutors. Cambodian staff shall be selected from Cambodian civil servants and, if necessary, other qualified nationals of Cambodia.

CHAPTER VII INVESTIGATIONS

Article 23 new All investigations shall be the joint responsibility of two investigating judges, one Cambodian and another foreign, hereinafter referred to as CoInvestigating Judges, and shall follow existing procedures in force. If these existing procedures do not deal with a particular matter, or if there is uncertainty regarding their interpretation or application or if there is a question regarding their consistency with international standards, the CoInvestigating Judges may seek guidance in procedural rules established at the international level. In the event of disagreement between the Co-Investigating Judges the following shall apply: The investigation shall proceed unless the Co-Investigating Judges or one of them requests within thirty days that the difference shall be settled in accordance with the following provisions. The Co-Investigating Judges shall submit written statements of facts and the reasons for their different positions to the Director of the Office of Administration. The difference shall be settled forthwith by the Pre-Trial Chamber referred to in Article 20. 137

Upon receipt of the statements referred to in the third paragraph, the Director of the Office of Administration shall immediately convene the PreTrial Chamber and communicate the statements to its members. A decision of the Pre-Trial Chamber, against which there is no appeal, requires the affirmative vote of at least four judges. The decision shall be communicated to the Director of the Office of Administration, who shall publish it and communicate it to the Co-Investigating Judges. They shall immediately proceed in accordance with the decision of the Pre-Trial Chamber. If there is no majority as required for a decision, the investigation shall proceed. The Co-Investigating Judges shall conduct investigations on the basis of information obtained from any institution, including the Government, United Nations organs, or non-governmental organizations. The Co-Investigating Judges shall have the power to question suspects and victims, to hear witnesses, and to collect evidence, in accordance with existing procedures in force. In the event the Co-Investigating Judges consider it necessary to do so, they may issue an order requesting the CoProsecutors also to interrogate the witnesses. In carrying out the investigations, the Co-Investigating Judges may seek the assistance of the Royal Government of Cambodia, if such assistance would be useful to the investigation, and such assistance shall be provided.

Article 24 new During the investigation, Suspects shall be unconditionally entitled to assistance of counsel of their own choosing, and to have legal assistance assigned to them free of charge if they cannot afford it, as well as the right to interpretation, as necessary, into and from a language they speak and understand.

Article 25 The Co-Investigating Judges shall be appointed from among the currently practising judges or are additionally appointed in accordance with the existing procedures for appointment of judges; all of whom shall have high moral character, a spirit of impartiality and integrity, and experience. They shall be independent in the performance of their functions and shall not accept or seek instructions from any government or any other source. 138

Article 26 The Cambodian Co-Investigating Judge and the reserve Investigating Judges shall be appointed by the Supreme Council of the Magistracy from among the Cambodian professional judges. The reserve Investigating Judges shall replace the appointed Investigating Judges in case of their absence. These Investigating Judges may continue to perform their regular duties in their respective courts. The Supreme Council of the Magistracy shall appoint the foreign CoInvestigating Judge for the period of the investigation, upon nomination by the Secretary-General of the United Nations. The Secretary-General of the United Nations shall submit a list of at least two candidates for foreign Co-Investigating Judge to the Royal Government of Cambodia, from which the Supreme Council of the Magistracy shall appoint one Investigating Judge and one reserve Investigating Judge.

Article 27 new All Investigating Judges under this law shall enjoy equal status and conditions of service. Each Investigating Judge shall be appointed for the period of the investigation. In the event of the absence of the foreign Co-Investigating Judge, he or she shall be replaced by the reserve foreign Co-Investigating Judge.

Article 28 The Co-Investigating Judges shall be assisted international staff as needed in their offices.

by

Cambodian

and

In choosing staff to serve as assistants, the Co-Investigating Judges shall comply with the spirit of the provisions set forth in Article 13 of this law.

CHAPTER VIII INDIVIDUAL RESPONSIBILITY 139

Article 29 Any Suspect who planned, instigated, ordered, aided and abetted, or committed the crimes referred to in article 3 new, 4, 5, 6, 7 and 8 of this law shall be individually responsible for the crime. The position or rank of any Suspect shall not relieve such person of criminal responsibility or mitigate punishment. The fact that any of the acts referred to in Articles 3 new, 4, 5, 6, 7 and 8 of this law were committed by a subordinate does not relieve the superior of personal criminal responsibility if the superior had effective command and control or authority and control over the subordinate, and the superior knew or had reason to know that the subordinate was about to commit such acts or had done so and the superior failed to take the necessary and reasonable measures to prevent such acts or to punish the perpetrators. The fact that a Suspect acted pursuant to an order of the Government of Democratic Kampuchea or of a superior shall not relieve the Suspect of individual criminal responsibility.

CHAPTER IX OFFICE OF ADMINISTRATION

Article 30 The staff of the judges, the investigating judges and prosecutors of the Extraordinary Chambers shall be supervised by an Office of Administration. This Office shall have a Cambodian Director, a foreign Deputy Director and such other staff as necessary.

Article 31 new The Director of the Office of Administration shall be appointed by the Royal Government of Cambodia for a two-year term and shall be eligible for reappointment.

140

The Director of the Office of Administration shall be responsible for the overall management of the Office of Administration, except in matters that are subject to United Nations rules and procedures. The Director of the Office of Administration shall be appointed from among those with significant experience in court administration and fluency in one of the foreign languages used in the Extraordinary Chambers, and shall be a person of high moral character and integrity. The foreign Deputy Director shall be appointed by the Secretary-General of the United Nations and assigned by the Royal Government of Cambodia, and shall be responsible for the recruitment and administration of all international staff, as required by the foreign components of the Extraordinary Chambers, the Co-Investigating Judges, the Co-Prosecutors’ Office, and the Office of Administration. The Deputy Director shall administer the resources provided through the United Nations Trust Fund. The Office of Administration shall be assisted by Cambodian and international staff as necessary. All Cambodian staff of the Office of Administration shall be appointed by the Royal Government of Cambodia at the request of the Director. Foreign staff shall be appointed by the Deputy Director. Cambodian staff shall be selected from Cambodian civil servants and, if necessary, other qualified nationals of Cambodia.

Article 32 All staff assigned to the judges, Co-Investigating Judges, Co-Prosecutors, and Office of Administration shall enjoy the same working conditions according to each level of the Extraordinary Chambers.

CHAPTER X TRIAL PROCEEDINGS OF THE EXTRAORDINARY CHAMBERS

Article 33 new The Extraordinary Chambers of the trial court shall ensure that trials are fair and expeditious and are conducted in accordance with existing procedures in force, with full respect for the rights of the accused and for the protection of victims and witnesses. If these existing procedure do not deal 141

with a particular matter, or if there is uncertainty regarding their interpretation or application or if there is a question regarding their consistency with international standard, guidance may be sought in procedural rules established at the international level. The Extraordinary Chambers of the trial court shall exercise their jurisdiction in accordance with international standards of justice, fairness and due process of law, as set out in Articles 14 and 15 of the 1966 International Covenant on Civil and Political Rights. Suspects who have been indicted and arrested shall be brought to the Trial Chamber according to existing procedures in force. The Royal Government of Cambodia shall guarantee the security of the Suspects who appear before the court, and is responsible for taking measures for the arrest of the Suspects prosecuted under this law. Justice police shall be assisted by other law enforcement elements of the Royal Government of Cambodia, including the armed forces, in order to ensure that accused persons are brought into custody immediately. Conditions for the arrest and the custody of the accused shall conform to existing law in force. The Court shall provide for the protection of victims and witnesses. Such protection measures shall include, but not be limited to, the conduct of in camera proceedings and the protection of the victim’s identity.

Article 34 new Trials shall be public and open to representatives of foreign States, of the Secretary-General of the United Nations, of the media and of national and international non-government organizations unless in exceptional circumstances the Extraordinary Chambers decide to close the proceedings for good cause in accordance with existing procedures in force where publicity would prejudice the interests of justice.

Article 35 new The accused shall be presumed innocent as long as the court has not given its definitive judgment. In determining charges against the accused, the accused shall be equally entitled to the following minimum guarantees, in accordance with Article 14 of the International Covenant on Civil and Political Rights. 142

a. to be informed promptly and in detail in a language that they understand of the nature and cause of the charge against them; b. to have adequate time and facilities for the preparation of their defence and to communicate with counsel of their own choosing; c. to be tried without delay; d. to be tried in their own presence and to defend themselves in person or with the assistance of counsel of their own choosing, to be informed of this right and to have legal assistance assigned to them free of charge if they do not have sufficient means to pay for it ; e. to examine evidence against them and obtain the presentation and examination of evidence on their behalf under the same conditions as evidence against them; f. to have the free assistance of an interpreter if the accused cannot understand or does not speak the language used in the court; g. not to be compelled to testify against themselves or to confess guilt.

Article 36 new The Extraordinary Chamber of the Supreme Court shall decide appeals made by the accused, the victims, or the Co-Prosecutors against the decision of the Extraordinary Chamber of the trial court. In this case, the Supreme Court Chamber shall make final decisions on both issues of law and fact, and shall not return the case to the Extraordinary Chamber of the trial court.

Article 37 new The provision of Article 33, 34 and 35 shall apply mutatis mutandis in respect of proceedings before the Extraordinary Chambers of the Supreme Court.

CHAPTER XI PENALTIES

Article 38 143

All penalties shall be limited to imprisonment.

Article 39 Those who have committed any crime as provided in Articles 3 new, 4, 5, 6, 7 and 8 shall be sentenced to a prison term from five years to life imprisonment. In addition to imprisonment, the Extraordinary Chamber of the trial court may order the confiscation of personal property, money, and real property acquired unlawfully or by criminal conduct. The confiscated property shall be returned to the State.

CHAPTER XII AMNESTY AND PARDONS

Article 40 new The Royal Government of Cambodia shall not request an amnesty or pardon for any persons who may be investigated for or convicted of crimes referred to in Articles 3, 4, 5, 6, 7 and 8 of this law. The scope of any amnesty or pardon that may have been granted prior to the enactment of this Law is a matter to be decided by the Extraordinary Chambers.

CHAPTER XIII STATUS, RIGHTS, PRIVILEGES AND IMMUNITIES

Article 41 The foreign judges, the foreign Co-Investigating Judge, the foreign CoProsecutor and the Deputy Director of the Office of Administration, together with their families forming part of their household, shall enjoy all of the privileges and immunities, exemptions and facilities accorded to diplomatic agents in accordance with the 1961 144

Vienna Convention on Diplomatic Relations. Such officials shall enjoy exemption from taxation in Cambodia on their salaries, emoluments and allowances.

Article 42 new 1. Cambodian judges, the Co-Investigating Judge, the Co-Prosecutor, the Director of the Office of Administration and personnel shall be accorded immunity from legal process in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their official capacity. Such immunity shall continue to be accorded after termination of employment with the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration. 2. International personnel shall be accorded in addition: a. immunity from legal process in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their official capacity. Such immunity shall continue to be accorded after termination of employment with the coinvestigating judges, the co-prosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration; b. immunity from taxation on salaries, allowances and emoluments paid to them by the United Nations; c. immunity from immigration restriction; d. the right to import free of duties and taxes, except for payment for services, their furniture and effects at the time of first taking up their official duties in Cambodia. 3. The counsel of a suspect or an accused who has been admitted as such by the Extraordinary Chambers shall not be subjected by the Government to any measure that may affect the free and independent exercise of his or her functions under the Law on the Establishment of the Extraordinary Chambers. In particular, the counsel shall be accorded: a. immunity from personal arrest or detention and from seizure of personal baggage relating to his or her functions in the proceedings; b. inviolability of all documents relating to the exercise of his or her functions as a counsel of a suspect or accused; 145

c. immunity from criminal or civil jurisdiction in respect of words spoken or written and acts performed in his or her capacity as counsel. Such immunity shall continue to be accorded after termination of their function as counsel of a suspect or accused. 4. The archives of the co-investigating judges, the co-prosecutors, the Extraordinary Chambers, the Pre-Trial Chamber and the Office of Administration and in general all documents and materials made available to, belonging to, or used by them, wherever located in the Kingdom of Cambodia and by whomsoever held, shall be inviolable for the duration of the proceedings.

CHAPTER XIV LOCATION OF THE EXTRAORDINARY CHAMBERS

Article 43 new The Extraordinary Chambers established in the trial court and the Supreme Court Chamber shall be located in Phnom Penh.

CHAPTER XV EXPENSES

Article 44 new The expenses and salaries of the Extraordinary Chambers shall be as follows: 1. The expenses and salaries of the Cambodian administrative officials and staff, the Cambodian judges and reserve judges, investigating judges and reserve investigating judges, and prosecutors and reserve prosecutors shall be borne by the Cambodian national budget; 2. The expenses of the foreign administrative officials and staff, the foreign judges, Co-investigating judge and Co-prosecutor sent by the SecretaryGeneral of the United Nations shall be borne by the United Nations; 3. The defence counsel may receive fees for mounting the defence;

146

4. The Extraordinary Chambers may receive additional assistance for their expenses from other voluntary funds contributed by foreign governments, international institutions, non-governmental organizations, and other persons wishing to assist the proceedings.

CHAPTER XVI WORKING LANGUAGES

Article 45 new The official working languages of the Extraordinary Chambers shall be Khmer, English and French.

CHAPTER XVII ABSENCE OF FOREIGN PROSECUTORS

JUDGES,

INVESTIGATING

JUDGES

OR

Article 46 new In order to ensure timely and smooth implementation of this law, in the event any foreign judges or foreign investigating judges or foreign prosecutors fail or refuse to participate in the Extraordinary Chambers, the Supreme Council of the Magistracy shall appoint other judges or investigating judges or prosecutors to fill any vacancies from the lists of foreign candidates provided for in Article 11, Article 18, and Article 26. In the event those lists are exhausted, and the Secretary-General of the United Nations does not supplement the lists with new candidates, or in the event that the United Nations withdraws its support from the Extraordinary Chambers, any such vacancies shall be filled by the Supreme Council of the Magistracy from candidates recommended by the Governments of Member States of the United Nations or from among other foreign legal personalities. If, following such procedures, there are still no foreign judges or foreign investigating judges or foreign prosecutors participating in the work of the Extraordinary Chambers and no foreign candidates have been identified to occupy the vacant positions, then the Supreme Council of the Magistracy may choose replacement Cambodian judges, investigating judges or prosecutors. 147

CHAPTER XVIII EXISTENCE OF THE COURT

Article 47 The Extraordinary Chambers in the courts of Cambodia shall automatically dissolve following the definitive conclusion of these proceedings.

CHAPTER XIX AGREEMENT BETWEEN THE UNITED NATIONS AND CAMBODIA

Article 47 bis new Following its ratification in accordance with the relevant provisions of the law of Kingdom of Cambodia regarding competence to conclude treaties, the Agreement between the United Nations and the Royal Government of Cambodia Concerning the Prosecution under Cambodian Law of Crime Committed during the period of Democratic Kampuchea, done at Phnom Penh on 6 June 2003, shall apply as law within the Kingdom of Cambodia.

FINAL PROVISION

Article 48 This law shall be proclaimed as urgent.

148

Bijlage 4 “Quest for Land”, fotoreportage van Magnum fotograaf John Vink (2013)

149

Deze bijlage heeft in se niet echt iets te maken met mijn masterproef, maar tijdens het schrijven kwam ik deze fotoreportage tegen in de weekendbijlage van De Standaard, meer bepaald in De Standaard Magazine van 9 maart 2013. Ik wil het artikel enkel bijvoegen omdat ik zelf nog niet het genoegen gehad heb Cambodja te bezoeken, maar deze foto’s echt de sfeer ademen die ik ook “ervaren” heb tijdens het schrijven van mijn masterproef. Daarom lijkt het me misschien interessant als toemaatje.

150

Boerenbedrog beeldverhaal

Land, territorium, grenzen: ze brengen ook in Cambodja de bruutste dierlijke instincten naar boven. Magnumfotograaf John Vink toont het in Quest for Land. 42

9 augustus 2006, De Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Opdat onteigende boeren niet zouden proberen om hun grond weer in te palmen, wordt de bodem volledig omgewoeld en ontworteld, en vervolgens volgestopt met prikkeldraad.

43

Januari 2006, de noordwestelijke provincie Oddar Meanchey. Een man rust even uit in wat overblijft van zijn huis, dat net werd afgebrand op bevel van de autoriteiten.

beelDverhaal camboDja

D

e Brusselse Magnumfotograaf John Vink (1948) liet zich voor het eerst internationaal opmerken met Water in the Sahel, waarvoor hij meermaals naar Niger, Senegal, Mali en Burkina Faso reisde en in 1986 de prestigieuze Eugene Smith-beurs voor humanistische fotografie ontving. Daarna volgden Refugiés, een reeks rond vluchtelingen die hem in Bangladesh, India, Thailand, Angola, Soedan, Malawi, Hongarije en Turkije bracht, en Peuples d’En Haut, over bergvolkeren in Laos, Georgië en Guatemala. Toen was het ineens gedaan met globetrotten. Vink was klaar met die continue, korte visites aan buitenlanden allerhande, omdat je altijd een buitenstaander blijft en hooguit stukjes te zien krijgt van het grote verhaal waarnaar je op zoek bent. Sinds 2000 woont hij in Cambodja. Het land is zo goed als zijn enige onderwerp - de totale onderdompeling dus. Twaalf jaar en tienduizenden foto’s verder wou Vink de wereld iets tonen. Maar wat? ‘Als je zoveel materiaal hebt, is het makkelijk het overzicht te verliezen en te verdrinken.’ Het werd een applicatie voor iPad. Meer dan 700 foto’s zitten erin, onderverdeeld over 20 thema’s. Diepgravende teksten ook, en geluidsfragmenten. Alles samen biedt het materiaal een uitzonderlijk genuanceerd beeld van het hedendaagse Cambodja. Een hele brok om te behappen, maar er is een duidelijke rode draad: de strijd om land, om een lap grond. Cambodja heeft twee snelheden. Het was altijd een land van boeren: vandaag leeft nog steeds 80 procent van de bevolking van landbouw. Tegelijk komt er een ongebreidelde markteconomie op. De kleine politieke en economische elites, die volledig verstrengeld zijn, starten aan de lopende band grote bouwprojecten en infrastructuurwerken op, die het land de moderniteit moeten binnenloodsen. ‘Cambodja is plots in een razend tempo aan het herstellen van het Rode Khmer-tijdperk’, zegt Vink. Die periode, van 1975 tot 1979, hangt als een schaduw over het land: naar schatting 2,2 miljoen mensen kwamen toen om door executie, uithongering of uitputting. De littekens - de Killing Fields op kop - zijn nog zichtbaar. Geregeld sterven er nog mensen door landmijnen die destijds zijn gelegd. Boeren die grond willen om gewassen te verbouwen, rijken die diezelfde grond willen om Cambodja een nieuw gezicht te geven en, vooral, de eigen portemonnee te spekken: de winnaar is altijd dezelfde. Vink legde om en bij de twintig gedwongen onteigeningen vast. Vaak verlopen die bijzonder bruut; bulldozers en huurlingen die alles in een mum van tijd platwalsen. Er zijn families die verdreven worden van de grond die hun verre voorvaderen al bewerkten, een plek toegewezen krijgen waar aan landbouw doen haast onmogelijk is, en als ze het dan na veel zwoegen toch enigszins leefbaar hebben gemaakt, opnieuw moeten ophoepelen. ‘Land, territorium, grenzen: ze brengen sommige van onze bruutste dierlijke instincten naar boven’, zegt Vink. ‘Het doet denken aan roedels wolven die de zwakkeren wegjagen.’ ‘Quest for land’ voor iPad is te koop via iTunes.

44

November 2011, Phnom Penh. Mensen die rond het Boeung Kakmeer wonen, proberen hun inboedel te redden, nadat hun huis is volgepompt met zand en water door het bouwbedrijf Shukaku Inc. Dat is in handen van een senator van de regerende Cambodjaanse Volkspartij. In drie jaar zijn in de zone 20.000 mensen onteigend.

Januari 2011, Phnom Penh. Clashes tussen oproerpolitie en met onteigening bedreigde bewoners van de site rond het Boeung Kak-meer.

Januari 2001. Een onteigend gezin arriveert in het Bavel-district, bij de grens met Thailand. Een nieuw leven opbouwen.Tot 1998 was de zone een bolwerk van de Rode Khmer. Ze is bezaaid met landmijnen, die nog jaarlijks slachtoffers maken.

46

beeldverhaal cambodja

Januari 2012. De laatste huizen in de Borei Keila-buurt in Phnom Penh zijn net platgegooid. 47

December 2009, de zuidelijke provincie Kandal. Het bed van een man die in één jaar twee keer uit zijn huis is gezet. Nu is hem dit afgelijnde perceeltje toegewezen.

In januari 2009 werd een 150-tal gezinnen in de Dey Krahorm-buurt van Phnom Penh uit hun huizen gezet. Die werden platgelegd, hun bezittingen vernield. Dit kind wacht met zijn ouders op nieuws van een ngo die hen een nieuwe woning heeft beloofd.

Maart 2011, Phnom Penh. Een door Shukaku Inc. betaalde huurling breekt een onteigend huis steen voor steen af.

beeldverhaal cambodja

49

Januari 2001, Rokakok, een dorp 20 km buiten Phnom Penh. Een vader en zijn kind, die net uit hun huis in de hoofdstad zijn gezet, dragen hout naar het lapje grond dat ze toegewezen kregen en waar ze een nieuw huis bouwen.

De bestraffing van de Rode Khmer: een internationaal perspectief

Recommend Documents