220638_GEOBAS4_WB7_H5
5
04-06-2007
13:05
Pagina 27
LB 50-53
De Alpen Hoog in de bergen
1 Naar bergstation Jungfraujoch 1 In welke volgorde zag Kim deze landschappen?
Zet er een cijfer voor. bossen
De berg slijt 4 Zet achter elke zin het bijpassende woord.
Kies uit: verwering – smeltwater – erosie Stukken rots breken af door het ijs en worden meegesleurd. Als het vriest, komen er scheuren in de rots.
sneeuw en ijs alpenweiden
De rivier begint bij de gletsjer.
huizen kale rotsen
Extra 5 a Hoeveel wandelwegen zie je op deze kaart?
2 a Kleur in de tekening:
– – – – – –
naaldbos: donkergroen loofbos: lichtgroen akkers: donkerbruin rotsen: lichtbruin eeuwige sneeuw: grijs bergweiden: geel
1000
Wandelweg Riviertje Hoogtelijn met hoogteaanduiding (m)
A
B 1400
1300
120
0
11
00
0 90
0
0
0 10
80 700
b 1 Hoe hoog ligt punt B?
meter.
2 Hoe hoog ligt punt A?
meter.
c Kleur de steilste weg van A naar B rood. b Teken een zwart lijntje waar de sneeuw begint. Y
d Hoeveel meter klim je van a naar B?
meter.
Y
c Teken een rood lijntje waar de bomen eindigen. e Zal het riviertje dat je onderweg ziet snel of
Op de gletsjer
langzaam stromen?
3 Kijk naar afb. 8 in je boek. Zet een rondje om de
twee woorden die omgedraaid staan. eeuwige sneeuw ➔ gletsjertong ➔ smeltwaterrivier ➔ gletsjerpoort
27
220638_GEOBAS4_WB7_H5
04-06-2007
13:05
Pagina 28
LB 54-55
Bergweiden en bossen
2
Wintersport 5 Kijk naar afb. 2 in je boek. a Wanneer is de kans op sneeuwlawines het
grootst? In oktober, als de eerste sneeuw valt. In december, als het heel koud is. In maart, als de temperatuur stijgt.
Koud 1 Kijk naar afb. 1 in je boek. a Vul in: boven of onder. 1 De boomgrens is de grens waar
geen bomen kunnen groeien. 2 De sneeuwgrens is de grens waar
de sneeuw ook in de zomer niet smelt. b Vul de tabel in.
in de Alpen? Zet een kruisje. Omdat er steeds meer sneeuw valt. Omdat de bergen steeds steiler worden. Omdat er bomen gekapt worden. 6 Welke Alpenbewoners verdienen geld aan het
Boomgrens
Sneeuwgrens
Op welke hoogte?
Nat 2 Welke zinnen zijn goed? Kruis ze aan.
Waterdamp is zichtbaar. Wind is bewegende lucht. In lucht zit waterdamp. Wolken bestaan uit waterdamp. 3 De zinnen staan niet in de juiste volgorde.
Zet er een passend cijfer voor. Hoog in de bergen koelt de lucht af. Je ziet dat als mist of wolken. Het gaat regenen. De wind waait naar de bergen. De waterdamp in de lucht verandert in waterdruppeltjes. De waterdruppeltjes worden grotere druppels. De wind gaat omhoog. 4 Floor zegt: ‘Ik adem waterdamp uit.’
‘Nee hoor,’ zegt Bart, ‘je ademt waterdruppeltjes uit!’ 1 Wie heeft er gelijk? 2 Leg uit waarom je dat denkt.
28
b Waarom zijn er steeds meer sneeuwlawines
massatoerisme? hoteleigenaar skiliftbediende bergboer ober
snowboardleraar skiverhuurder postbode buschauffeur
7 Welk woord past het best bij elk plaatje? Kies
uit: afvalvervuiling – bodemerosie – luchtverontreiniging – horizonvervuiling
220638_GEOBAS4_WB7_H5
04-06-2007
13:05
Pagina 29
c Waarom krijgen Oostenrijkse boeren meer
Steile hellingen
subsidie van de EU?
8 a Wat doet een boer op een alm?
Kleur de hokjes voor de goede antwoorden. 0
koeien melken
5
aardappels oogsten
9
met een tractor de grond bewerken
0
dieren verzorgen
extra geld verdienen.
0
afval van toeristen opruimen
1
4
de almen irrigeren
2
2
de bodem waar mogelijk herstellen
d Noem nog twee manieren waarop bergboeren Y
Extra 10 Kijk goed naar het kaartje onder aan de bladzijde.
b Lees de gekleurde cijfers van beneden naar
boven. Op hoeveel meter hoogte liggen veel
a Waar kom je uit wanneer je in Talsen naar
almen?
beneden skiet? b Hoeveel restaurants staan er langs de pistes?
c Streep het product door dat niet bij almlandY
bouw past. bio-yoghurt – alpenmelk – brood – kruidenkaas –
c Kleur de moeilijkste piste rood.
roomboter
d Teken met groen in het kaartje hoe je met de
bus vanuit Kitzbühel bij Pass Thurn komt. 9 Kijk naar de tabel en beantwoord de vragen. 1 hectare
Bergweide in Oostenrijk
Weiland in Nederland
Grasmaaien
2 uur
15 minuten
Gras opschudden
4 uur
15 minuten
Hooi opladen
2 uur
30 minuten
e Teken met donkerblauw hoe je vanuit Pass
Thurn over de pistes weer in Kitzbühel komt. 11 a Noem drie activiteiten waarvoor toeristen in
de zomer naar de Alpen komen. 1
a Hoe lang is een Nederlandse boer in totaal
2
bezig met 1 hectare weiland?
3
b En een Oostenrijkse bergboer?
b Welke activiteit vind jij het leukst?
Zweitausender
Resterhöhe Resterh he
Trattenbachalm rattenbachalm Pass Thurn
Bärenbadkog renbadkog el
Talsen alsen
Restaurant Peng elstein Aschau
Ehrenbachh he Ehrenbachhöhe Skirast
Jochberg
Restaurant Hahnenkamm Aurach Bichlalm
Kitsb Ki Kits ittsb sb b ühel Kitzbühel Skipistes
Aquarena
29
220638_GEOBAS4_WB7_H5
04-06-2007
13:05
Pagina 30
LB 56-57
Bouwen in de bergen
3
Tunnels en bruggen 3 a Kijk goed naar het kaartje. Je kunt op twee
manieren met de auto van Göschenen naar Airolo rijden. Kleur de langste weg geel. Kleur de kortste weg groen.
Een eenzaam bestaan 1 Gebruik de tekening hieronder. a 1 Kleur de weg over de bergen. 2 Zet een kruisje bij het hoogste punt van die
2000 m
weg. 3 Zet een pijltje bij een haarspeldbocht.
A
2000 m
1500 m 1000 m 500 m
B
500 m
0m 100
1500
m
m
500
sp
oo
1000 m
b Beantwoord de vragen. 1 Hoe heet de pas?
rw
eg
2 Wat is het hoogste punt? 500 m
3 Hoeveel km is de pasweg lang? 4 Hoe heet de tunnel?
b Kleur de smeltwaterrivier blauw.
Hoeveel bruggen liggen er over deze rivier?
5 Hoe lang is de tunnel? 6 Wat is de snelste weg? 7 Wat lijkt jou de mooiste weg?
c Kleur de bergrug boven de 1500 meter bruin. d Teken zelf de kortst mogelijke tunnel van Y
dorp A naar B.
c Waarom is de pasweg in de winter gesloten? Y
2 Wie heeft gelijk?
Marinde zegt: ‘De bergpas is het hoogste punt van een bergweg.’ Olivier zegt: ‘De bergpas ligt op het laagste punt tussen twee bergtoppen.’ Marinde heeft gelijk. Olivier heeft gelijk. Beiden hebben gelijk. Beiden hebben het fout.
30
4 Kijk goed naar het schema hieronder en de
afbeelding in de vorige opdracht. Soort weg
Kosten
1 km weg in Nederland
20 miljoen euro
1 km bergweg
30 miljoen euro
1 km tunnel
250 miljoen euro
1 km brug
200 miljoen euro
220638_GEOBAS4_WB7_H5 17-12-2007 14:29 Pagina 31
1 Hoeveel kost 30 km weg tussen Apeldoorn en
1
Arnhem?
sneeuw
2
2 Hoeveel kost 30 km weg tussen Wattingen en
3
Piotta zonder tunnels?
4
3 De Europabrug op afb. 1 in je boek is bijna
5
1 kilometer lang. Wat vind je ervan dat iedere
6
weggebruiker daar tol moet betalen?
7 8
stopcontact in huis
b Omcirkel het goede antwoord. Het stuwmeer
Druk verkeer
loopt vol in de zomer / winter.
5 1 Hoe heet verkeer dat door een land rijdt zon-
c Waarom wordt elektriciteit die is opgewekt Y
der in het land zelf te hoeven zijn?
met waterkrachtenergie groene stroom genoemd?
2 Noem drie nadelen van dit verkeer.
Moderne steden 6 a Welke woorden horen niet bij infrastructuur?
Extra 8 a Teken hieronder een lijntje op de plek waar jij
Streep ze door.
een stuwdam zou bouwen.
woning – internetverbinding – kanaal – snelweg – pretpark – spoorlijn – Schiphol – auto – riool b Noem drie soorten infrastructuur waarvan jij
elke dag gebruikmaakt. 1 2 3 c Zet kruisjes voor de juiste zinnen. Y
Wegen, bruggen en vliegvelden zijn voorbeelden van infrastructuur. Als er ergens een goede infrastructuur is, wonen en werken er vaak veel mensen. Voor mensen die op wintersport gaan, is een goede infrastructuur niet belangrijk.
b Waarom is juist dat een goede plek?
9
Energie uit waterkracht
Gebruik de kaart De Alpen. Met welk teken wordt een bergpas aangegeven?
7 a Zet de volgende woorden in de goede volgorde
in de tabel: hoogspanningskabels – stuwdam – gletsjer – vallend water – schone elektriciteit – smeltwaterrivier
31
220638_GEOBAS4_WB7_H5
04-06-2007
13:05
Pagina 32
LB 58-59
De Himalaya
4 Het dak van de wereld
Gebruik de kaart Zuidwest-Azië.
1
a Welke kleur heeft het Himalayagebergte op de
kaart?
kaas
Die kleur betekent dat het land hoger ligt dan m. b Maak de zinnen af. 1 De Mount Everest is 2 De K2 is
m hoog.
m hoog.
3 Twee landen die helemaal in de Himalaya
liggen, zijn N
b Waarom kan een mens zonder jaks niet overY
leven op de hoogvlaktes?
en B
4 De Himalaya ligt tussen twee grote landen,
en c Waarom wordt de Himalaya het dak van de Y
5 ‘Waarom is er in de Himalaya geen massatoe-
wereld genoemd?
2 Zet de woorden op de goede plek. Kies uit:
minder – meer – lager – hoger Als je hoger komt in de bergen, zit er zuurstof in de lucht, is de begroeiing en is de temperatuur
alm
Begroeiing
veel gras
Runderen
koeien
Mensen
herders
Bewoning
almhut
6 In rijtje 1 staat een woord dat bij rijtje 2 hoort en
subsidie – Oostenrijker Himalaya
4 a Zet de woorden op de goede plek:
jas – brandstof – tentdoek – worst – kaarsvet – laarzen – boter – kaas – mest 32
Extra
1 bergboer – skileraar – Himalaya – bijbaan –
3 Vul de tabel in.
Bergweide
risme?’ vraagt de juf. Kruis het goede antwoord aan. ‘De infrastructuur is slecht.’ ‘Er staan te weinig hotels.’ ‘Het is er te koud.’
in rijtje 2 staat een woord dat bij rijtje 1 hoort. Omcirkel deze woorden.
Sherpa’s en jaks
Alpen
Op avontuur
2 nomade – berggids – Alpen – drager –
geen subsidie – Sherpa 7 Bekijk de drie foto’s in je boek.
Ik vind foto omdat:
het mooist,
220638_GEOBAS4_WB7_H6
6
04-06-2007
13:07
Pagina 33
LB 62-65
Industrie in Duitsland Knappe koppen
2 Koolzaadolie is een alternatieve brandstof.
1 b Waarom krijgt een boer die koolzaad verY
Techniek staat voor niets
bouwt subsidie van de Europese Unie?
1 a Hoe heet industrie die gebruikmaakt van de
nieuwste technieken? Zet daar een kruisje voor. auto-industrie hightech-industrie computerindustrie toeristenindustrie
5 Waizma zegt: ‘Om biobrandstoffen te krijgen,
moet je erg veel landbouwgrond gebruiken. Dat vind ik zonde, want daarop kun je beter voedsel verbouwen!’ Wat vind jij daarvan?
b Zet een streep onder hightech-fabrieken: Y
computerfabriek – glasfabriek – vliegtuigfabriek – textielfabriek – ruimtevaartfabriek – papierfabriek
Extra 6 Bekijk de grafiek.
Computers in de auto 2 a Kleur de hokjes voor de hightech-producten.
r
GPS
p
boardcomputer
e
airbag
m
monitor
t
gameboy
a
lippenstift
a
brood
o
magnetron
u
mobieltje
c
dvd-speler
Nederland – voertuigkilometers en verkeersdoden 1990 – 2010 200 aantal verkeersdoden
180
aantal voertuigkilometers
160 140
Een
Willy Wortels 3 Noem drie redenen waarom de Europese Unie
subsidie geeft voor onderzoek naar nieuwe producten.
80 60 40 20
05
10 20
95
00
20
20
85
90
19
19
80
19
75
19
70
19
65
19
55
60
19
19
50
0 19
GPS. Wat zit er in veel hightech-producten?
100
19
b Lees de gekleurde letters van dvd-speler naar
120
1 Hoeveel kilometers reden voertuigen?
In 1950
miljard kilometer.
In 2000
miljard kilometer.
2 Wanneer waren er meer verkeersdoden, in
1950 of in 2000?
1
3 Wat valt je op, als je beide antwoorden verge-
2
lijkt?
3
Schone brandstoffen 4 a Kijk naar afb. 7 in je boek. Vul in: waar of niet
waar. 1 Koolzaadolie als brandstof is beter voor het milieu.
4 Noem twee dingen die daarmee te maken
kunnen hebben. 1 2
33
220638_GEOBAS4_WB7_H6
04-06-2007
13:07
Pagina 34
LB 66-67
Eén groot bouwpakket Hoogovens
2
3 Welke uitspraken zijn juist? Kruis ze aan.
IJzer zit in steenkool. Steenkool is een brandstof. Je hebt steenkool nodig om ijzererts te smelten. In hoogovens smelt men steenkool. Van ijzer maakt men stalen platen.
Reusachtige robots 1 a Wat voor soort industrie is de auto-industrie?
b Waaraan zie je dat op afb. 1 in je boek? 4 Omcirkel in de tekening onder aan de bladzijde:
– – – –
c Welke industrie hoort niet in het rijtje thuis? Y
En waarom niet? auto-industrie – vliegtuigindustrie – glasindustrie – scheepsbouwindustrie
brandstof: zwart; grondstof: oranje; halffabrikaten: blauw; eindproducten: paars.
Het Ruhrgebied 5 a Welke grondstof zit er in de bodem van het
Ruhrgebied? 2 a Kijk naar afb. 2 in je boek. Streep het woord
door dat niet bij de foto past.
Welke grondstof moet worden aangevoerd?
automatisering – assemblagefabriek – hightech – handwerk – robots – machines
b Industriegebieden ontstaan niet zomaar Y
b Omcirkel de voordelen van het gebruik van
ergens. Wat is volgens jou belangrijk voor het ontstaan van een industriegebied? Kruis drie antwoorden aan. Er is een grote rivier. Het gebied ligt ver van de steden. Er ligt een spoorlijn. Er zijn bergen. Er zitten grondstoffen in de bodem. Er wonen arbeiders.
robots. Onderstreep de nadelen. erg precies – mensen verliezen hun baan – goedkoper dan mensen – snel – geen vakantie nodig
auto’s staal
autofabriek
Rotterdam
autobanden
Ruhrgebied ijzer
ijzererts
schip met ijzererts
hoogoven (een heel grote oven) Rijn
Ruhr
staalfabriek
cokes
34
teer
chemische fabriek
steenkool steenkoolmijn
autolak
cokesfabriek
220638_GEOBAS4_WB7_H6 17-12-2007 14:38 Pagina 35
Grote veranderingen
8 a Omcirkel in de afbeelding hieronder de
industriegebieden met auto-industrie.
6 Zet een kruisje voor de juiste zinnen.
De hoogovens verdwenen uit het Ruhrgebied, omdat: de arbeiders het werken in de steenkoolmijnen te smerig vonden. op andere plaatsen in de wereld steenkool goedkoper uit de grond gehaald kan worden. de schepen te groot werden om over rivieren ijzererts naar het Ruhrgebied te brengen.
Duitsland – industrie
7 a Zet de volgende woorden op de juiste plaats
onder de foto’s in de tabel: delfstoffen – staalindustrie – hightech-industrie – auto-industrie – eindproducten – hoogoven – milieuvriendelijker – luchtvervuiling
b In het Ruhrgebied liggen de steden Dortmund
en Essen. Zoek deze steden op. Je weet nu waar het Ruhrgebied ligt. Kleur het Ruhrgebied. c Noem twee soorten hightech-industrie in het
Ruhrgebied. Vroeger
Nu
1 2
Extra 9 Gebruik de kaart De wereld – energie, mijnbouw. a Kijk op kaart A. Het onderwerp of thema van b Welk woord in de linker kolom past het best
bij de linker foto? Omcirkel dat woord. Welk woord in de rechter kolom past het best bij de rechter foto? Omcirkel dat woord.
deze kaart is: Welke twee soorten energie worden er in Duitsland uit de bodem gehaald? 1
Y
c Wanneer zou jij liever in het Ruhrgebied
wonen? Nu of dertig jaar geleden?
2
En welke in Nederland? Leg je antwoord uit.
35
220638_GEOBAS4_WB7_H6
04-06-2007
13:07
Pagina 36
LB 68-69
Autofabrieken zorgen voor werk Werkloosheid in Saksen
3
5
Gebruik de kaart Duitsland.
a Zoek de deelstaten Saksen en Beieren op.
Schrijf de namen op de juiste plaats in het kaartje.
Welvaart in Beieren 1 Omcirkel in elke rij het woord dat niet bij BMW
Duitsland – rijkdom in de deelstaten
hoort. 1 München – Beieren – Zuid-Duitsland – Ruhrgebied 2 assemblage-industrie – staalindustrie –
hightech-industrie – auto-industrie 2 a Kruis aan waarom de mensen in Beieren blij
zijn met veel industrie. Bedrijven zorgen voor werkgelegenheid. Industrie is goed voor het milieu. Bedrijven geven geld voor onderzoek aan universiteiten. Bedrijven doen aan scholing voor arbeiders. b Noem een grote fabriek bij jou in de buurt.
c Welke voordelen heeft dit bedrijf voor jouw Y
streek? Kleur bij a de rondjes voor die antwoorden. 3 Welke zinnen hebben volgens jou met welvaart
te maken? Kruis ze aan. Ik heb veel vrije tijd. Op school word ik niet gepest. Ik kan kopen wat ik wil. Eén keer per week ga ik uit eten. Ik heb geen geld voor de dokter. Ik heb een goede baan. 4
b Welke van deze twee deelstaten is het rijkst?
6
Gebruik de kaart Europa – staatkundig, kaart A. a De dikke lijn op het kaartje van opdracht 5 is
de grens tussen de
Gebruik de kaart Europa – bevolking. a Wat is het thema van kaart B?
b Bij welk land hoorde Saksen vroeger?
b Volgens de legenda heeft welvaart te maken
met het Bruto Nationaal Product. Dat is:
c Omcirkel waar de armere mensen in Y
Duitsland wonen.
c Vul in wat iemand verdient in:
Nederland: per jaar. Noorwegen: per jaar. Polen:
36
euro euro euro per jaar.
noorden – oosten – zuiden – westen
220638_GEOBAS4_WB7_H6
04-06-2007
15:02
Pagina 37
Nieuwe fabriek in Saksen
Extra
7 Lees het krantenartikel in je boek. Noem drie
voordelen van de nieuwe BMW-fabriek voor de mensen in Saksen. 1 2
10 a Omcirkel de hoofdkantoren van de Europese
automerken: – rood: Duitse automerken; – blauw: Franse automerken; – groen: Italiaanse automerken. Europa – kantoren auto-industrie
3 8
a Gebruik de kaart Duitsland. Hieronder staan
twee deelstaten getekend. Zet de naam van de deelstaat en van de hoofdstad in het kaartje. Midden in Europa Hoge lonen
Hoge grondprijzen
Lage lonen Lage grondprijzen
b Streep het foute antwoord door.
De meeste autofabrieken liggen:
Hoog opgeleide mensen
Subsidie van regering
b Trek lijntjes tussen de woorden en de deel-
staat waar ze bij horen. Sommige woorden horen bij beide.
– bij een grote stad
ja / nee
– langs een rivier
ja / nee
– bij een verkeersknooppunt
ja / nee
c Zet een kruisje op de kaart op de plaats waar
jij een autofabriek zou bouwen. Leg uit waarom je die plek kiest.
Money, money, money 9 Zet een kruisje voor het goede antwoord.
De regering van een land verdient veel geld aan industrie, omdat: een fabriek belasting betaalt. aan de grens uitvoerrechten op exportproducten worden betaald. een fabriek subsidie geeft.
37
220638_GEOBAS4_WB7_H6
04-06-2007
13:07
Pagina 38
LB 70-71
Industrie in de ruimte
4
Zwevende geleerden 2 a Kleur de hokjes voor de onderwerpen waar-
naar onderzoek in de ruimte wordt gedaan.
Lab in het heelal
Kies zelf de kaarten die je voor deze opdracht
1
m gesteenten
nodig hebt. a Schrijf de namen van de landen die meedoen aan het ISS onder het kaartje. Landen die meedoen met ISS
medisch
o
l
planeten
i
buitenaards leven
2
bodem
k
klimaat
0
milieu
b Lees de gekleurde letters van beneden naar
boven. Hoeveel weeg jij in de ruimte?
Hoe komt dit?
Hightech op grote hoogte 3 Trek lijntjes tussen de woorden die bij elkaar
horen. chemische industrie • textielindustrie • aluminiumindustrie • voedingsmiddelen- • industrie
• • • •
shuttlebrandstof ruimte-eten astronautenpak vleugels
Big Business 4 a Met welke uitspraak ben jij het eens?
Ik ben tegen de ruimtevaart, want het kost veel geld. Dat geld kun je beter gebruiken om arme mensen te helpen. Ik ben voor de ruimtevaart, omdat ruimteonderzoek belangrijk is voor onze veiligheid. b Leg uit waarom je het daarmee eens bent.
Extra 5 Welke producten zijn geen uitvinding van de b Zet een kruisje in de drie landen die niet bij
de Europese Unie horen. c Welke twee landen zorgen voor het vervoer Y
van de astronauten? 1 2
38
ruimtevaartindustrie? Zet daar een streep door. glas – mobieltje – zonnepaneel – zakdoek – stoommachine – magnetron – theezakje – sportschoenen – lucifers – GPS-ontvanger
