De Bataviawerf 25 jaar

Hekbalk en holle wulf van De 7 Provinciën

1

Bouwportret met Lobke Brouwer

2010

De Bataviawerf 25 jaar

JOURNAAL 1-2010 Jaargang 22, nr 1 • ISSN-1383-0252 • www.bataviawerf.nl

journaal

1

Bouwportret U bouwt mee met...

Op een gegeven moment kwam bij de Bataviawerf de functie scholing vrij. Wat mij aansprak was het begeleiden van mensen naar vast werk. De Bataviawerf biedt mensen de mogelijkheid om aan zichzelf te werken in een bijzondere werkomgeving. In deze functie werkte ik nauw samen met het UWV en andere reintegratiebureaus. In 2007 sloot de Bataviawerf een convenant met Concern voor Werk, het regionale sociale werkvoorzieningbedrijf van Flevoland, die de scholingsactiviteiten van de Bataviawerf overnam. Mijn functie werd overgeheveld naar deze organisatie, maar de Bataviawerf bleef mijn werkterrein. Via Concern voor Werk kunnen maximaal 40 deelnemers op de Bataviawerf geplaatst worden, en formeel ben ik de werkgever van deze mensen. De diversiteit van de deelnemers is zeer groot. Het is leuk om te zien hoe deelnemers die in eerste instantie wat moeite hebben met het werkritme en de omgang met collega’s en leermeesters, zich ontplooien. Het is mijn taak om deze mensen te helpen met het bereiken van hun persoonlijke leerdoelen in samenwerking met de leermeesters. Een aantal deelnemers zonder startkwalificatie krijgt momenteel de gelegen om een nieuw opleidingstraject tot bouwplaatsassistent op de Bataviawerf te volgen. Door het combineren van theoretisch onderricht en praktijkbegeleiding kunnen zij examen doen en deze startkwalificatie alsnog behalen. De afstand tot de arbeidsmarkt wordt zo een stukje kleiner met dus meer baankansen of opleidingstrajecten. Het aardige van dit traject is dat sommige deelnemers zich toch in een zorgwekkende situatie bevonden, zoals financiële problemen of een sociaal isolement. Vooral voor jonge mensen is dit een zeer remmende factor. In april zullen de eerste deelnemers examen doen.

Lobke Brouwer

Lobke Brouwer (30) is sinds 2006 betrokken bij de Bataviawerf als scholingscoördinator en is verantwoordelijk voor de begeleiding van deelnemers aan het scholingstraject. Lobke werkte voorheen bij een regulier reintegratiebureau en kwam toen al regelmatig in contact met de Bataviawerf. "Mijn achtergrond ligt vooral in de sociaal pedagogisch hulpverlening. Na mijn opleiding heb ik ervoor gekozen om in een commerciële omgeving te werken als intercedent bij een uitzendbureau. Na enige tijd ben ik bij een reintegratiebureau gaan werken omdat ik mij meer wilde verdiepen in de doelgroep met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.

De kracht van de werf is dat mensen, van wie je eigenlijk verwacht dat hun verblijf hier problematisch zal worden, ons toch vaak verrassen door hun positieve houding en het ontwikkelen van sociale vaardigheden. De achtergrond van deze doelgroep is zo divers qua cultuur en opleidingsniveau, dat er vaak bijzondere relaties en samenwerkingsverbanden ontstaan. Ik hoop dat we in staat zullen blijven om van de werf een veilige haven te maken voor deze doelgroep om met hen en de bouwploeg een fantastisch mooi historisch schip te bouwen. De Bataviawerf geeft mensen op deze wijze het gevoel dat ze aan iets speciaals bijdragen, een ervaring die hun vaak jaren bijblijft en waar men trots op kan zijn. Dankzij de samenwerking met de gemeente Lelystad, Concern voor Werk en alle betrokkenen van de Bataviawerf is er weer een scholingsproject van formaat opgezet waar in binnen- en buitenland belangstelling voor is."

Bij foto voorpagina Het pasmaken van het zogstuk van De 7 Provinciën

2 1-2010

journaal

Bouwnieuws De hekbalk en het holle wulf van De 7 Provinciën Dit voorjaar gaat het bouwteam van start met het construeren van het holle wulf van De 7 Provinciën. Deze constructie is een onderdeel van de indrukwekkende spiegel. Daarnaast zal ook een nieuw stuk ornamentiek gemaakt worden, het loofwerk aan de hekbalk. De vorm van de spiegel van De 7 Provinciën hangt samen met de ontwikkeling van de 16e eeuwse galerij. In de 16e eeuw leken deze galerijen meer op balkons. Later is men deze balkons gaan overkappen waardoor volwaardige galerijen ontstonden. Hierdoor werden de spiegels ook breder. Een tweede ontwikkeling aan het begin van de 17e eeuw was het bekleden van de stutjes op de hekbalk waardoor uiteindelijk de hol gebogen vorm ontstond die we nu kennen als het holle wulf. Dit is het gedeelte gelegen tussen de hekbalk en het eerste hakkebord met daarin een opening voor de helmstok, het hennegat. Studie naar de ornamentiek van De 7 Provinciën door historica Elisabeth Oost heeft interessante feiten aan het licht gebracht over de hekbalk en het holle wulf. Nicolaes Witsen schrijft in zijn boek 'Scheepsbouwkonst Open Gestelt' uit 1671 over dit onderdeel: “De bocht of het wulf ’t geen achterover hangt, maekt men cierlijck, of oncierlijck, na welgevallen”. Cornelis van Yk stelt in zijn boek 'Nederlandsche Scheepsbouwkonst' uit 1697 dat de naam hekbalk uit het verleden stamt, toen de spiegel slechts met planken bekleed was en op een hek leek. In tegenstelling tot vele andere schepen had De 7 Provinciën een rijkelijk gesneden hekbalk. Op een groot deel van de Van der Velde prenten is dit duidelijk te zien, en ook Abraham Storck toont dit.

Holle wulf Batavia in aanbouw

Holle wulf Batavia

Model holle en bolle wulf van De 7 Provinciën

Een dergelijk fraai versierd hekbalk kwam bij de Engelsen al in het midden van de 17e eeuw voor. De Hollanders pasten op kleinere schepen en jachten dergelijk ornamentiek vaker toe. Een van de eerste Nederlandse schepen voorzien van een dergelijk prachtig gesneden hekbalk die wij kennen van afbeeldingen is de ‘Rotterdam’, ook wel 'Wapen van Rotterdam' genoemd. Het schip werd in 1654 gebouwd door de admiraliteit van Rotterdam. Een nog eerdere variant vinden we in het schip de ‘Utrecht’ waarbij een eierlijst boven de hekbalk is geplaatst, dit schip werd een jaar eerder door dezelfde admiraliteit gebouwd. Opvallend is dat al deze schepen afkomstig zijn uit Rotterdam. Dit duidt op een vooruitstrevende rol van de werven aan de Maze, ook op het gebied van de ornamentiek. Het toepassen van een dergelijk 'gedurfd' stuk snijwerk is een uiting van een belangrijke admiraliteit. De gedecoreerde hekbalk van De 7 Provinciën is vaag zichtbaar op enkele prenten en schilderijen. Vermoedelijk gaat het om rankwerk, waarbij in eerste instantie gedacht moet worden aan acanthusbladeren, een zeer populair motief in de 17e eeuw. Onder de hekbalk van De 7 Provinciën worden vier kanonspoorten aangebracht met naar boven scharnierende luiken. Deze luiken zijn aan de binnenzijde rood geschilderd. Banderol Typerend voor Rotterdamse schepen uit de tweede helft van de 17e eeuw is de banderol waarin de naam van het schip geschreven staat. Eerder in de 17e eeuw komen we wel eens een schip uit een andere stad met een dergelijke versiering tegen. Dit is echter eerder uitzondering dan regel. In de tweede helft van de 17e eeuw zien we dit alleen terug bij schepen gebouwd aan de Maze. Het lijkt dat zowel de banderol als de letters, als eventuele schaduwwerking op het wulf zijn geschilderd. Hoewel de tekeningen van Willem van der Velde de Oude weinig perspectief tonen, is het niet aannemelijk ervan uit te gaan dat de banderol, in bestekken ook wel 'den brieff' genoemd, geschilderd is. Auteur G.C. Dik ging in zijn boek 'De Zeven Provinciën, een poging tot reconstructie' voorbij aan de gedachte dat het hier om beeldsnijwerk zou kunnen gaan. In een bestek daterend uit 1666 van een vergelijkbaar schip, waar overigens alleen beeldsnijwerk in voorkomt en geen verguld- of verfwerk, wordt het element bedoeld voor een oorlogsschip als volgt beschreven: "Achter onder ‘t wulf

3 1-2010

journaal

Bouwnieuws

Op de prenten van De 7 Provinciën van Willem van der Velde de Oudere is duidelijk te zien dat hier een brief of banderol is aangebracht met de naam ‘De 7 Provincin’.

te snijden den brieff daarop gesneden sal worden verheve letters de naam van ’t schip." Deze omschrijving toont dat de letters verhoogd (reliëf) gesneden zijn, waardoor de schaduwwerking ontstaat. Het gaat hier in ieder geval om een stuk beeldsnijwerk en geen schilderwerk. Van der Velde geeft op de tekening van VOCschip Eendracht de schaduwwerking van het snijwerk aan ‘De Eendracht’ weer. Opvallend is dat hij hierbij schaduwwerking onder de banderol aangeeft. Dik stelt dat de letters waarmee de naam is weergegeven "ongetwijfeld van goud" zijn, enige reden geeft hij hier niet voor. Storck laat de banderol achterwege en schildert het holle wulf egaal hemelsblauw, zonder verder motief. Het is niet duidelijk of Storck het schip ooit met eigen ogen zag. Gezien de grote overeenkomsten met de tekeningen van Van der Velde moet hij van deze werken zijn uitgegaan. Zijn schilderijen, waarin vooral de kleur van de scheepsonderdelen voor ons van bijzonder belang is, moet dan ook gezien worden als een indicatie.

Verder is ook de spelling van de naam van het schip een vraag die aandacht verdient. Enerzijds zou gekozen kunnen worden voor een moderne spelling, probleem is daarbij dat het trema boven de 'e' in de 17e eeuw niet voorkwam en daarmee zou de reconstructie onrecht aangedaan worden. De meest verantwoorde spelling zou zijn: 'De 7 Provincin'. De '7' staat aan de ene zijde van het roer 'Provincin' aan de andere zijde. De tekst is geschreven in hoofdletters met schreef. Deze komt voor op de tekeningen en voldoet aan de spelling zoals die voorkwam in de 17e eeuw. In de tweede helft van de 17e eeuw treft men meer namen op schepen aan, in het bijzonder op het wulf, of op het hakkebord. Hiervoor hoeft men slechts enkele tekeningen of schilderijen van Van der Velde of andere kunstenaars te bekijken. Ook scheepsmodellen geven aanwijzingen. Het is de verwachting dat aan het eind van dit jaar de constructie van het holle wulf, het loofwerk aan de hekbalk en de banderol gereed zullen zijn.

Kort nieuws

Batavia langs de snelweg De provincie Flevoland heeft zes nieuwe promotieborden langs de A6 geplaatst. De borden verwijzen naar de Flevolandse trekpleisters Schokland, Batavia en de Oostvaardersplassen. De promotieborden komen in de plaats van eerdere exemplaren, die 15 jaar lang vanaf de snelweg naar de Batavia verwezen. Deze borden voldeden niet meer en zijn vervangen door bruine exemplaren. De nieuwe borden zijn volgens de provincie vrijwel identiek aan de ANWB-borden voor landschappen en parken. Promotiebord A6

4 1-2010

journaal

Kort nieuws Bataviawerf op koers met sponsor Galaxy Group Ambachtelijke scheepswerf geeft relatiemarketing extra dimensie. De Galaxy Group, leverancier voor zakelijke communicatieoplossingen, is de nieuwe sponsor van de Bataviawerf en heeft € 90.000,- aan de Bataviawerf toegezegd. Naast de ondersteuning van structurele activiteiten wordt een deel van de sponsorbijdrage van de Galaxy Group gebruikt voor de inrichting van het VOC-schip Batavia. “De oorsprong van de Galaxy Group ligt in Flevoland, waar ook ons hoofdkantoor gevestigd is. Als bedrijf uit de polder herkennen we ons in de pioniersgeest van de VOC, dat erkend wordt als een van de eerste multinationals”, zegt Job Kunst, Managing Director van de Galaxy Group. "De Bataviawerf houdt dat verleden levend en toegankelijk, en doet dat op een manier die nationaal en internationaal veel waardering krijgt. Als onderneming uit de regio leveren wij graag een bijdrage aan deze organisatie die voor een belangrijk deel op vrijwilligers drijft. Daarnaast willen we de uitstraling en het historische decor van de werf gaan inzetten voor onze relatiemarketing. Zo kunnen we onze klanten en andere relaties op een originele manier ontvangen en kennis laten maken met onze communicatieoplossingen."

Hajé De Taveerne ondergaat metamorfose Ons werfrestaurant Hajé de Taveerne, heeft een metamorfose ondergaan. De laatste maanden is er hard gewerkt om de Taveerne om te bouwen tot een gethematiseerde brasserie. Een heus scheepsdek, spanten aan de wand, een muurschildering van de Batavia en nieuwe tafels geven een sfeer alsof je je aan boord waant van een VOC-schip. Niet alleen verhoogt deze nieuwe inrichting de sfeer, tegelijkertijd draagt dit bij aan de totaalbeleving van het bezoek aan de werf. Door deze metamorfose is de Taveerne niet

Rien Beije ondertekent sponsorovereenkomst Galaxy

Rien Beije, directeur van Bataviawerf: "Naast entreegelden van bezoekers en bijdragen van donateurs is sponsoring door het bedrijfsleven belangrijk voor de continuïteit van onze bouwactiviteiten. In ruil daarvoor bieden we organisaties zoals de Galaxy Group een unieke locatie voor uiteenlopende bijeenkomsten. Daarnaast geven we met rondleidingen graag een blik op historische scheepsbouw. Deze aanpak waarborgt de continuïteit van de Bataviawerf en brengt onze unieke activiteiten onder de aandacht van een breder publiek."

alleen aantrekkelijker geworden voor onze bezoekers, maar leent de ruimte zich uitermate goed voor het organiseren van bedrijfsfeesten, evenementen en themafeesten in de avonduren. Al dan niet in combinatie met een bezoek aan De 7 Provinciën, de ambachtelijke werkplaatsen en de Batavia. In samenhang met de professionaliteit van Hajé Restaurants wordt er door deze metamorfose meer kwaliteit geboden in service en ambiance. U kunt bijvoorbeeld al met de paasdagen genieten van een Paasbrunch gepresenteerd in het vernieuwde Hajé de Taveerne in combinatie met een bezoek aan de werf. Kortom een bezoek waard.

werfrestaurant Hajé de Taveerne

5 1-2010

journaal

Activiteiten 2010 Nieuw! Batavia Junior Middag Wil jij van je kinderfeestje een grootscheeps avontuur maken? Zet dan koers uit naar de Bataviawerf en verkleed je als zeeman, koopman, piraat of 17e eeuwse dame. Van maart tot en met november is het iedere 2e woensdagmiddag van de maand: Batavia Junior Middag! Leeftijd: 8 t/m 12 jaar Programma: Om 13.30 uur wordt je ontvangen in ons themarestaurant met limonade en een zakje chips. Om 14.00 uur start jullie programma met een educatieve film. Na de film ontvangen jullie een Batavia Stempelkaart met veel 17e eeuwse activiteiten. Met je groepje gaan jullie naar buiten om de activiteiten te doen. Zo leer je duimstokmeten, knopen, blokken hijsen, een springtouw maken op de lijnbaan enz. Heb je voor iedere activiteit een stempel gekregen? Dan ben je bemanningslid op de Batavia! Om 16.00 uur sluiten we af door piratenliedjes te zingen met Kapitein Rob. Het programma is rond 16.30 uur afgelopen. Junior menu Na het middagprogramma is het mogelijk om vanaf 6 personen het Junior menu te reserveren. Dit menu bestaat uit kroketten, kipnuggets, frites met saus, een anti-scheurbuikdrankje en een piratenijsje. Prijzen voor donateurs Kindermenu vanaf 6 personen € 6,00 p.p. Kinderfeestje incl. materiaalkosten € 5,50 per kind Entree donateurs incl. gratis kopje koffie/thee GRATIS Per groepje is 1 ouder gratis. Reserveren Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de afdeling reserveringen via telefoonnummer 0320 26 14 09 of e-mail: [email protected]. Met Pasen op stap naar de Bataviawerf Tijdens het paasweekend, van zaterdag 3 tot en met maandag 5 april, organiseert Theatervereniging JTL in samenwerking met de Bataviawerf een middag vol 17e eeuwse activiteiten! Tussen 12.00 en 16.00 uur kunnen bezoekers volop meedoen aan activiteiten als een springtouw maken op de lijnbaan, aan de kaapstander draaien op de Batavia, spanten bouwen, trekzagen en troswerpen. Daarnaast worden er in de kombuis op de Batavia verhalen verteld bij een smeulend vuurtje... Paasbrunch Op maandag 5 april organiseert de Bataviawerf in samenwerking met Hajé Restaurants een heerlijke Paasbrunch. De brunch bestaat uit diverse soepen, luxe broodjes, Fries suikerbrood met divers beleg, salades en warme gerechten. Voor de kinderen zijn er ook pannenkoeken, frites en gefrituurde snacks. Dit kan uiteraard allemaal in combinatie met diverse dranken. Tijdens de brunch treedt het koor 'Tijdloos' op.

6 1-2010

journaal

Op deze dag is de paashaas ook druk bezig met het verstoppen van eieren op de Batavia. Kinderen kunnen gratis deze eieren zoeken en schilderen samen met de paashaas. Het arrangement bestaat uit de Paasbrunch in restaurant Hajé de Taveerne, toegang tot de Bataviawerf, een speurtocht en een workshop schermen voor de kinderen. De kosten zijn € 22,50 per volwassene en € 11,00 per kind. Reserveren is noodzakelijk in verband met de paasdrukte. U kunt reserveren door te bellen naar restaurant Hajé de Taveerne op 0320 26 16 33 of te mailen naar taveerne@ hajerestaurants.com. Uiterste datum voor reserveren is vrijdag 2 april 2010. Optreden shantykoor Westenwind en Piratenkoos ManOverBoord Het shantykoor Westenwind uit Amersfoort treedt zaterdag 24 april op. Het koor bestaat uit 10 leden en zingt over de zee- en zeilvaart van weleer. De optredens vinden plaats tussen 11.00 uur en 15.00 uur. Op donderdag 13 mei, Hemelvaartsdag treedt Piratenkoor ManOverBoord uit Driebergen op. Het koor bestaat uit circa 15 leden en vertelt met zang en show het verhaal van het leven op en om het water. Om 11.30 uur en om 14.45 uur treedt het koor op. Maandelijkse demonstratie activiteiten: Kanonschieten 1ste zaterdag van de maand Batavia Junior Middag 2e woensdagmiddag van de maand Wantklimmen 2e zaterdag van de maand Knopen & Splitsen Iedere 3e zondag van de maand Kijk voor alle actuele informatie op de evenementenkalender op www.bataviawerf.nl.

donateurs Zaterdag 12 juni 2010 donateursdag voor het hele gezin! Bent u donateur van de Bataviawerf? Kom dan op zaterdag 12 juni naar de donateursdag. Omdat we dit jaar 25 jaar bestaan en dit samen met u willen vieren, kunt u op vertoon van uw donateurspas uw familie* meenemen! Op de donateursdag kunt u dit jaar onder andere: • een lezing bijwonen over gekaapte scheepsbrieven • in diverse workshops leren over 'verdwenen vakmanschap' • sportieve prestaties leveren tijdens het wantklimmen (onder begeleiding) • heerlijk lunchen tijdens de speciale Batavialunch voor donateurs in restaurant Hajé de Taveerne (€ 10,- per volwassene en € 5,- per kind) en nog veel meer! * Op vertoon van uw donateurspas heeft u met 2 volwassenen en max. 3 kinderen tot 18 jaar gratis toegang.

donateurs Lezing "Sailing Letters" door Dirk J. Tang Scheepslieden in de 17e en 18e eeuw waren vaak jarenlang weg van huis. Om toch contact te houden met het thuisfront schreef men brieven. Maar die kwamen niet altijd aan... 'Heb oock sedert geen brieven van u mijn alderliefste vornomen' In Engeland is een archief met ca 38.000 Nederlandse brieven van en aan Nederlandse zeelieden, kooplieden en hun familie, scheepsjournalen, ladingsboekjes en kwitanties. Sommige brieven zijn tot op de dag van vandaag niet geopend of gelezen. Na al die eeuwen geven de documenten een goede kijk op het leven aan boord en bij de achterblijvers. In zijn lezing op zaterdag 12 juni zal Dirk J. Tang, projectmanager 'Sailing Letters' van de Koninklijke Bibliotheek, vertellen over het project, de inhoud van de brieven, hun schrijvers en wat er met de brieven gebeurde. Kijk voor de programmering, tijden en het aanmelden op www.bataviawerf.nl of bel naar 0320 261 409 en vraag naar de afdeling reserveringen.

Speciale aanbieding voor donateurs In de serie 'Sailing Letters Journaal' zijn mooie en interessante brieven beschreven en toegelicht. De eerste twee delen zijn te bestellen bij Uitgeversmaatschappij Walburg Pers en verkrijgbaar bij de boekhandel voor € 19,95 per stuk. Exclusief voor donateurs zijn beide delen 'Sailing Letters Journaal' alléén op de donateursdag verkrijgbaar voor slechts € 14,95 per stuk in de winkel van de Bataviawerf. Vooraf reserveren is mogelijk door een e-mail te sturen naar [email protected].

Tot zaterdag 12 juni op de Bataviawerf!

opschoonactie donateursbestand U heeft massaal gereageerd op onze oproep om mee te werken aan het opschonen van ons bestand. Een groot aantal donateurs heeft inmiddels hun hernieuwde bijdrage aan de werf overgemaakt. Wij zijn daar erg blij mee! Diegenen die hun donateurschap hebben opgezegd, willen wij hartelijk danken voor de soms jarenlange steun. Nog niet gereageerd? Dit kan nog tot en met vrijdag 2 april 2010. Daarna verwijderen wij uw gegevens uit ons bestand.

summary In this edition of the Batavia Journal we would like to introduce Lobke Brouwer, manager for the vocational training programme on the Bataviawerf. Although some people who start their programme at the Yard have a difficult background, most of them display a positive attitude and work very well with their fellow apprentices. Lobke coaches and evaluates the apprentices together with the shipwright instructors, providing the vocational training whilst building De 7 Provinciën. This season we will start constructing the counter stern on De 7 Provinciën. Historian Elisabeth Oost has researched the woodcarvings and ornaments for the ship and she has discovered some interesting new facts about this part of the stern. The Rotterdam Admiralty which built De 7 Provinciën in 1665, was a progressive shipyard, innovative in both ship design and ornamentation. The decoration of the transom beam with foliage style ornaments is one example, the use of an ornate nameplate on the counter stern is another. Our restaurant the ‘Taveerne’ has received a makeover. You can now enjoy food and beverages in a distinctive nautical style. We hope that your visit to the Bataviawerf will be enhanced by the atmosphere of our new Brasserie. The Dutch based telecommunications company Galaxy has decided to support the Bataviawerf as a sponsor. The director of the company feels it is important to bring the past back to life in a way everybody can enjoy. They also find the Bataviawerf an excellent venue for meetings and hope to bring their many business relations to the Bataviawerf. This Easter you can enjoy a sing-along with two Shanty & Sea Song choirs and book an Easter brunch in our newly re-vamped restaurant. Please check our website www.bataviawerf.nl for more dates and details. Many Friends and former Friends have responded to our request to check their payment details or to renew their involvement with the Bataviawerf. This has resulted in both an update of our records and a much needed financial boost. We would also like to thank the Friends who have decided to end there involvement with us for their support. This year the Bataviawerf celebrates its 25th anniversary. The start of the shipyard was modest and involved only founder Willem Vos, his family and a few young apprentices. The then mayor of Lelystad saw the creation of the Bataviawerf as an opportunity to give an impulse to the coastal development of the town. In 1987 the Bataviawerf received a substantial loan from Dutch shipping Company Nedlloyd. Master shipwright Willem Vos was then able to buy sufficient timbers and to employ more shipwrights. European funding provided the funds needed to develop the vocational training programme. The decks of the Batavia were laid in the two years following, and the Bataviawerf enjoyed much interest from the public and press.

De juiste pas in uw bezit? Heeft u deze pas niet in uw bezit? Vraag dan een nieuwe aan via [email protected]. Of bel naar 0320 261 409 en vraag naar de donateursadministratie.

7 1-2010

journaal

Een korte geschiedenis over… de Bataviawerf

(deel 1: 1985 - 1991)

Op 4 oktober 1985 werd de kiel gelegd voor het nieuw te bouwen VOC-retourschip Batavia. Dit jaar bestaat de Bataviawerf 25 jaar. De redactie van het Bataviawerf Journaal wil hier graag aandacht aan besteden met een korte geschiedenis van de Bataviawerf in vier delen.

Batavia 1986

In 1985, aan een wat verlaten stukje Lelystadse kust, ingeklemd tussen een meeuwenkolonie en het Nieuw Land Poldermuseum streek een klein groepje mensen neer. Een bouwkeet annex woning verrees en een drietal grote eikenhouten balken werd neergelegd op afgekeurde heipalen. Willem Vos, zijn vrouw Mada en zoon Jan, ondersteund door een aantal Friese jongeren gingen met meer enthousiasme dan geld aan de slag met de bouw van de Batavia. Het moeilijk verkrijgbare hout werd na vele omzwervingen in Deense bossen geleverd door mede-initiatiefnemer Tjeerd Faber van de Houtcompagnie Almenum te Harlingen. Maar voor het zover was waren er al vele andere stappen gezet. Het begon allemaal met de vondst van de restanten van het VOC-schip Batavia, vergaan voor de Westkust van Australië in 1629. In de 60er jaren van de 20e eeuw werden door een groepje duikers en kreeftvissers scheepsonderdelen en menselijke resten gevonden. Dit intrigerend hoofdstuk uit de Nederlandse maritieme geschiedenis kreeg in Nederland steeds meer belangstelling. Willem Vos liep al jaren rond met het idee om zijn ambachtelijke en historische scheepsbouwkennis te gebruiken voor het bouwen van een fameuze Oost-Indiëvaarder. Na vruchteloze gesprekken met diverse andere steden vond Willem wel gehoor bij de toenmalige burgemeester van Lelystad, Hans Gruyters. Die zag mogelijkheden om de

kustontwikkeling een impuls te geven met dit initiatief. Na de officiële kiellegging op 4 oktober 1985 werden met beperkte middelen enkele spanten opgezet. ‘Zien is geloven’ was de opvatting. De eerste bezoekers waren lokale bewoners die met verbazing, en soms scepsis, hoorden wat men van plan was. De media schonk ook aandacht aan de Bataviawerf en dankzij bestuurlijke contacten bereikte het project in 1987 een doorbraak dankzij een miljoenenlening van het Rotterdamse Scheepvaartbedrijf Nedlloyd. In 1988 waren alle 72 spanten van de Batavia opgericht, en was ook het Tolhuis gerealiseerd. Dit was een door vele vrijwilligers bemand bezoekerscentrum. In het jaar daarop werden de eerste dekken geconstrueerd zodat een gestaag groeiend aantal betalende bezoekers én leden van het Koninklijk Huis hun eerste stappen konden zetten op een heus VOC-retourschip. Vanaf het begin werd het bouwteam van de Bataviawerf, bestaande uit scheepsbouwmeester Vos en een gedreven groepje leermeesters, bijgestaan door historici. Ambacht en wetenschap gingen zo ook hand in hand. Daarnaast had de Bataviawerf een sociaal maatschappelijke rol gecreëerd. Al in een vroeg stadium kwamen mensen met soms grote afstand tot de arbeidsmarkt hier werkervaring opdoen. Via de provincie Flevoland werd met succes ESF-subsidie aangevraagd zodat ook dit scholingsproject kon floreren. Vele honderden mensen koesteren nog warme herinneringen aan de, soms wat exotische avondmaaltijden in de bedrijfskantine de Hoek. Verzorgt door een groepje vrijwillige kokkinnen na een enerverende werkdag. Ondertussen was leermeester beeldsnijden Cees van Soestbergen al enkele jaren actief met het vervaardigen van de vele tientallen beelden en ornamenten in de stijl van de laat noordelijke Renaissance. In 1991 was ook de Zeilmakerij gereed, tuigmeester Jan van Gammeren had een zeilplan ontwikkeld voor het maken van de 10 zeilen met een oppervlakte van 1200 m2, die volledig met de hand vervaardigd moesten worden. In het volgende journaal gaan we in op de periode 1991 tot en met 1997.

Batavia 1988

Batavia 1989

Colofon – jaargang 22, nr 1 Bataviawerf Journaal is een uitgave van de Bataviawerf in Lelystad en verschijnt vier keer per jaar. Het Journaal is bestemd voor donateurs en relaties van de Bataviawerf. Bataviawerf, Oostvaardersdijk 01-09, Postbus 119, 8200 AC Lelystad-NL • Postbank 1513, ING Bank 67.05.85.904

8 T +31 (0)320 261409 • F +31 (0)320 261360 • E [email protected] • www.bataviawerf.nl Redactie: Aryan Klein en Rien Beije • Druk en ontwerp: Anker Media, Lelystad