Spirituele checklist
A. Ik en de ander
1.
2.
3.
4.
Persoonlijk
Interpersoonlijk
Institutioneel
(ik – mezelf)
(ik – de ander/de Ander)
(ik – de wereld/maatschappij)
Zelfstandigheid (ik bepaal zelf)
Afhankelijkheid: de ander (familie etc) bepaalt
“Ik heb de vrijheid om mijn leven verder in te vullen” “grilligheid a la carte” “ik dien niemand te verantwoorden over mijn gedrag, mijn houding”
“bij niet objectiveerbaar diskomfort, toch toenemende onrust, gelinkt aan bezoek van persoon.” “moeilijk met confronterende afhankelijkheid” “lijden aan het niet kunnen participeren aan het leven van vroeger”
Levensverhaal: de plaats van mijzelf “emoties tonen “
Levensverhaal: de plaats van de ander
“Afstand nemen van zichzelf, weigeren foto‟s van vroeger te bekijken” “vanuit huidige situatie van ziekte, autonomieverlies, aankijken tegen het geleefde leven”
“het leven voor zichzelf willen stoppen, zichzelf afsluiten, niet meer willen praten, de ogen sluiten, of brute gezegden” “partner niet toelaten tijdens de verzorging, wil zich niet in zijn „naaktheid‟laten zien”
“Beseffen dat identificatie van de mens verder gaat dan zijn functie, datgene wat hij was in zijn werkomgeving” “besef dat dit de plaats is, waar hij zal sterven”
Basisvertrouwen in zichzelf “erkenning van eigen karakter”
Basisvertrouwen in de ander
Basisvertrouwen in de instelling (zorgverleners)
“nood aan bevestiging naar uniciteit” “ziekte zien als gevolg van eigen verkeerde beslissingen”
“irreële zaken vragen, om te zien hoeveel men er voor over heeft” “angst om afgestoten te worden, door fysieke kwetsuren” “twijfel aan goede bedoeling van toenadering familie….ivm erfenis”
“erkentelijkheid en dankbaar voor de opname, voor de verzorging” “constatering dat elke mens met het zelfde respect en waardigheid verzorgd wordt”
Zelfbewustzijn, “Ik” als centrum
Verbondenheid, nabijheid, intimiteit
Impact van de nieuwe omgeving
“ervaring dat er mensen zijn die je liefhebben” “ervaring van fundamentele eenzaamheid” “relationele groei, vreugde, verjongen” “confrontatie met relationele armoede, communicatiearmoede”
“hoop dat men rust vindt, hier” “afscheid van de vertrouwde omgeving, angst voor de anonimiteit van het ziekenhuis” “ontkenning van opname op palliatieve eenheid” “dankbaar om besef dat een opname iemand een beetje uit zijn verleden haalt”
“vragen naar meer komfort” “vanuit zelfgenoegzaamheid geloven in eigen gelijk” “geen rekening houdend met partner of geliefden” “vraag naar constante aanwezigheid”
Afhankelijkheid: de instelling (zorgverleners) bepaalt “Het moeilijk hebben om voor de verzorging, voor mobiliteit, voor de voeding afhankelijk van derden te zijn” “eigen afhankelijkheid moeilijk kunnen inpassen in de infrastructuur van de zorgeenheid”
Levensverhaal: de plaats van instellingen (en zorgverleners)
SPIRITUEEL PROCES: Is er innerlijke ruimte? Zijn er ontwikkelingen? Bv: de opname kan een uitnodiging geweest zijn om terug personen te ontmoeten met wie men in conflicten leefde, ze kunnen bijna op “neutraal domein “komen….. Bv: bij verzorging de aanwezigheid verdragen van de naastbestaande, die oorspronkelijk geweerd werd…….. Bv: gevoel dat hij tot rust komt, dat hij hier ruimte krijgt…….
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
Spirituele checklist
B. Doen en laten t.a.v. het naderende levenseinde (“Wat is uw verlangen?”)
Doen 1.
2.
3.
4.
Laten
Perspectieven levend houden
Perspectieven afsluiten
“plannen tekenen voor aanpassing woning” “Nieuwe taal leren, cursus opstarten” “weddenschap aangaan” “marchanderen: als ik beter wordt ga ik naar Lourdes”
“persoonlijk materiaal verdelen” “auto overlaten, huis laten opruimen” “Ik verveel me” “alle interesse verliezen”
Controle over de tijd die rest
Geen controle over de tijd die rest
“overdreven aandacht voor voeding” “blijven zitten in de zetel, bang om „in te slapen” “de manier, het uur van verzorging” “Therapeutische hardnekkigheid. Er zijn toch héél wat technische mogelijkheden: alles kan” “Meer vraag om alles nog eens te proberen” “Niet het gevoel willen hebben dat niet alles geprobeerd is.”
“pijn erkennen en toelaten dat symptomen behandeld worden” “een soort overgave naar de omringenden, naar de professionelen” “eten als het gaat, niet meer gesteld op vaste uurregelingen”
Controle over het sterven
Geen controle over het sterven
“over tijdstip van sterven: euthanasievraag, of palliatieve sedatie” “voorspelling van stervensmoment: ik kom hier nog een week liggen” “over omringende personen: laten beloven dat zij aanwezig zijn” “over aankijken tegen de dood: geen „schrik‟ hebben, de dood tot bekende maken”
“het sterven niet willen grijpen in tijd , in vorm” “erkennen van het doodsverlangen, maar het nemen zoals het komt” “ondersteuning vragen zowel naar geliefden, als naar professionelen, als naar rituelen”
Controle over na de dood
Geen bemoeienis met na de dood
“Uitvaartdienst volledig invullen: bepalen wie gewenst is” “ik zal aanwezig zijn op de uitvaart” “ik zal er altijd zijn” “laten beloven met wie men verder door het leven gaat”
“aanvaarden dat het leven van de overblijvenden verder gaat, op hun manier” “geen beloftes laten doen” “realiseren dat de dood de dood is”
SPIRITUEEL PROCES: Is er innerlijke ruimte? Zijn er ontwikkelingen? Bv: vanuit een overdreven aandacht (zowel van patiënt als van familie) voor voeding, komen tot een geleidelijke aanvaarding dat het niet moet, dat het mag, Bv: het toelaten van pijnmedicatie geven, nadat voordien alles wees op een onder eigen controle houden van de pijn, Bv: een openheid, een ruimte die ontstaat vanuit een vraag naar euthanasie, die opgevuld wordt met het genieten en beleven van de goede dingen die nog voor hem liggen, en met dankbare herinneringen uit het geleefde leven
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
Spirituele checklist
C. Vasthouden en loslaten van het geleefde leven (“Wat zijn uw waarden, wie of wat is waardevol voor u?”)
Vasthouden 1.
2.
3.
Vasthouden aan wie je vroeger was
Loslaten wie je vroeger was
“Vraag naar een nieuwe tandprothese” “Vraag naar een nieuwe pruik” “Vandaag heb ik een mindere dag” “Niet naar foto‟s van vroeger kunnen kijken”
“tonen hoe fris en jeugdig men vroegere jaren was en met spijt verwoorden hoe men zich nu voelt en is” “loskomen van de alledaagse beslommeringen en zorgen” “met een zekere rust kunnen terugkijken en vertellen van voordien”
Zich vastklampen aan de naasten (≠
De naasten loslaten
verbondenheid van A4) “Vraag om fysiek vastgehouden te worden” “vraag dat men alle dagen present is, continue”
“geen fysieke contacten meer willen” “Vraag om samen iets te vieren” “Letterlijk loslaten: ga nu maar, merci” “afscheidsmomenten inbouwen”
Vasthouden aan het leven
Het leven uit handen geven
“Plicht om vast te houden aan het leven, zorg voor geliefden” “vraag naar meer voeding dan voordien, ondanks slikproblemen, misselijkheid”
4.
Loslaten
Zich vastklampen aan lichtpuntjes (hoop) “bij confrontatie met overledenen op de afdeling,zich hiervan distantiëren, door te uiten dat toch niet alle mensen dezelfde zijn” “Invullen van irreële perspectieven” “overbetekenis geven aan bep. zaken, bv terug iets kleins kunnen eten= beter zijn”
“Vraag naar ziekenzalving” “begrafenis regelen” “nog eens naar huis willen gaan als afscheid” “zorg voor zorgbehoevende geliefden nog regelen”
De hoop opgeven (wanhoop) “uiten van een reëel doodsverlangen” “de dood die men voelt, de dood staat achter de deur” “vloekende, tierende uitlatingen, en andere uitingen van onmacht”
SPIRITUEEL PROCES: Is er innerlijke ruimte? Zijn er ontwikkelingen? Bv: vanuit een overgave en een toevertrouwen kan de angst voor zowel het bekende als het onbekende evolueren naar een gemoedsrust, naar een spirituele groei. Bv: vanuit het balanceren tussen het erkennen en het ontkennen van de palliatieve situatie kan een “andere” invulling ontstaan van loslaten en vasthouden, waarbij beiden een positieve betekenis kunnen krijgen.
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
Spirituele checklist
D. Vergeven en vergeten (“Kunt u verzoend sterven? …met uzelf, naasten, God?”)
Vergeven 1.
Levensbalans opmaken “niet kunnen begrijpen hoe het leven zo gelopen is” “men komt hier tot constataties, conclusies” “dankbaarheid voor het leven” “het te vroeg opmaken van de levensbalans” “een theoretische afsluiting waarbij de uitnodiging tot innerlijke groei geen kans meer krijgt.”
2.
3.
Vergeten Levensbalans niet willen/kunnen opmaken “het niet op gang komen van de life-review, zich hiervoor afsluiten” “Zich afsluiten voor diepere gesprekken” “het leven en het sterven niet als één proces kunnen zien, maar als fragmenten, los van het geheel”
Terecht of onterecht schuld(gevoel) onder ogen zien
Terecht of onterecht schuld(gevoel) niet onder ogen willen/kunnen zien
“overtuigd dat men niemand sorry moet vragen” “Gevoel van nog een schuld te moeten inlossen” “Twijfel of de accenten in het leven wel goed lagen” “sommige praten over hun verdriet, andere zwijgen”
“gebroken relaties doodzwijgen” “Vergeten, ontkennen wat is geweest” “ik heb mij gewoon gemaakt om niet meer te denken” “sommigen praten over hun verdriet, andere zwijgen”
Streven naar verzoening
Niet kunnen/willen streven naar verzoening
“onuitgesproken zaken gaan benoemen bv: niettegenstaande alles ben ik altijd van u blijven houden” “Verzoeningsmomenten inbouwen” “Boodschappen meegeven aan geliefden, bijv. bij conflictueuze situaties, zodat deze na de dood beluisterd kunnen worden”
“nog een afrekening willen maken,zelfs over de dood heen” “beleven van intens verdriet” “Het is een pijn om niets aan te doen” “Angst voor wat gaat komen” “weigering van elk contact met gebroken familieleden”
SPIRITUEEL PROCES: Is er innerlijke ruimte? Zijn er ontwikkelingen? Bv: een spiritueel proces kan ontstaan bij conflictueuze situaties, waar de hand gereikt wordt naar mensen, waar kwetsende gebeurtenissen van voordien kunnen vergeven worden, Bv: blokkades die dikwijls tijdens deze life-reviews voorkomen, omdat alles gezien en vertaald wordt vanuit één bepaalde hoek, bv, vanuit de “geld”waardes
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
Spirituele checklist
E. Geloven en weten t.a.v. wat na de dood komt (“Wat is uw gebed?”)
Weten of niet-weten 1.
2.
3.
Geloven of vertrouwen
Eigen voortbestaan
Eigen voortbestaan
“ik kom hier om héél stilletjes uit te gaan” “besef dat het leven voorbij is” “waar ik naartoe ga weet ik niet, ik weet alleen dat ik niet hier kan blijven” “twijfel, niet weten” “als het hier gedaan is, is het gedaan”
“ik kom hier om te vertrekken naar hierboven, naar de hemel misschien?” “Leven onder verschillende gedaanten, dieren, natuurelementen” “besef dat sterven een overgang is naar het onbekende, die moed en vertrouwen vraagt” “geloof dat het mensenleven geen doodlopende weg is”
Verbinding met anderen
Verbinding met anderen
“weten dat men in de herinnering van anderen voort zal leven” “vragen naar enkele afspraken, bv jaarlijkse mis voor overledenen, vraag om verder op een bepaalde datum samen te komen.” “gevoel van angst, onmacht, solidariteit… we gaan allemaal dood”
“foto van overledene geliefde als engelbewaarder bij zich houden” “Weerzien van geliefden” “Contact blijven hebben met de levenden” “elkaar ontmoeten als „hemellichamen‟” “perceptie van aanwezigheid van overledene, door vroeger gemaakte afspraken, bv, als zijn geest bij ons is, maakt hij dit duidelijk”
Houding tegenover God of het overstijgende
Houding tegenover God of het overstijgende
“het leven teruggeven” “het besef en het weten dat elk leven zijn eigen betekenis en rol vervuld heeft in een groter geheel”
“bij ontvangen van de ziekenzalving,dit als troost en rust ervaren” “Ik geloof in een persoonlijke God” “Overgave aan het Goddelijke, aan het onstoffelijke” “Beeld van straffende of belonende God: „wat heb ik verkeerd gedaan‟ “
SPIRITUEEL PROCES: Is er innerlijke ruimte? Zijn er ontwikkelingen? Bv: vanuit een zoekende en open houding komen tot een diepe gemoedsrust, die een intense houding van hoop, vertrouwen en geloof kan teweegbrengen. Bv: vanuit een open houding komen tot de aanvaarding dat de dood en het leven, dat héél ons menszijn één groot mysterie is
Niet in te delen in een van de spanningsvelden: (Graag noteren i.v.m. bijstellen van model)
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
Spirituele checklist
Palliatieve zorgeenheid, Universitair Ziekenhuis-Gasthuisberg, Campus St-Pieter, Brusselsestraat, 69, Leuven
