DE AANPAK VAN GEWELD TEGEN HANDHAVERS EN HULPVERLENERS

     

DE  AANPAK  VAN  GEWELD  TEGEN  HANDHAVERS  EN   HULPVERLENERS   doorpakken  of  downplayen        

     

Nederlandse  School  voor  Openbaar  Bestuur   Master  of  Public  Administration  2011-­‐2013  

   

 

  DE  AANPAK  VAN  GEWELD  TEGEN  HANDHAVERS  EN   HULPVERLENERS     J.C.B.M.  van  Beuningen,  N.G.M.  van  Campen,  E.I.  Schuijer,  C.  Tax  en   M.K.A.  Wijnbelt                 Nederlandse  School  voor  Openbaar  Bestuur  -­‐  2012    

 

2  

                    Geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners  is  het  rapport  van  de  Ateliergroep  ‘Korte  lontjes   criminaliteit’  van  de  Master  of  Public  Administration  2011-­‐2013  aan  de  Nederlandse  School  voor   Openbaar  Bestuur  in  Den  Haag.   Dit  rapport  is  tot  stand  gekomen  onder  leiding  van  Arthur  Docters  van  Leeuwen  en  Rik  Peeters.     Omslagillustratie:  Gerrit  de  Jager     Correspondentieadres:  Lange  Voorhout  17,  2514  EB,  Den  Haag   www.nsob.nl     Den  Haag,  mei  2012      

 

3  

Inhoud       1.  Inleiding    

 

 

 

 

 

 

 

6  

2.  Begrippen,  vraagstelling  en  methode    

 

 

 

 

7  

3.  Theoretisch  kader  

 

 

 

 

12  

4.  De  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek  op  nationaal  niveau    

 

16                            

 

 

25  

 

 

 

 

 

 

5.  De  invalshoek  van  het  lokale  bestuur  en     de  managers  van  politie,  brandweer  en  ambulance   6.  De  invalshoek  van  de  professionals  

 

 

 

 

 

32  

7.  Samenvatting,  conclusies  en  aanbevelingen    

 

 

 

41  

 

 

 

 

49  

 

 

 

 

52  

 

Literatuur    

 

 

 

 

 

Bijlage:    Lijst  van  geïnterviewde  personen            

 

4  

 

 

5  

1.  Inleiding         ‘Tijdens  oud  en  nieuw  zijn  de  ruiten  van  een  ambulancewagen  die  onderweg  was  naar  een   verkeersongeval  vernield  door  baldadig  publiek.’  Hoe  vaak  zien  we  dergelijke  nieuwsberichten  de   laatste  jaren  niet  voorbij  komen?  Zij  versterken  het  beeld  dat  gezagsdragers  met  een  publieke  taak   zoals  ambulancepersoneel,  politieagenten  of  brandweermannen  de  laatste  jaren  in  toenemende  mate   worden  geconfronteerd  met  geweld  door  burgers  bij  de  uitoefening  van  hun  functie.  Politieagenten   hebben  te  maken  met  agressie  tijdens  festivals.  Ambulancepersoneel  wordt  bedreigd  door   familieleden  of  vrienden  van  het  slachtoffer.  Brandweermannen  worden  bekogeld  als  ze  hun  werk   doen.  Het  nieuwsbericht  dat  hierboven  werd  aangehaald,  stond  echter  al  op  2  januari  1960  in  Het   Nieuwsblad  van  het  Noorden.  Zo  nieuw  is  het  geweld  tegen  mensen  met  een  publieke  taak  dus  niet.       In  de  beeldvorming  is  het  geweld  tegen  gezagsdragers  de  laatste  jaren  toegenomen.  Dit   vormde  de  aanleiding  voor  een  in  december  2011  door  de  Stichting  Ideële  Reclame  (SIRE)  gestarte   campagne  onder  het  motto  ‘Handen  af  van  onze  hulpverleners’.  Er  werden  heftige  spotjes   uitgezonden,  waarin  de  Geneefse  Conventie  werd  geciteerd  terwijl  er  hulpverleners  in   oorlogsgebieden  voorbijkwamen.  ‘Nederland  is  het  geweld  tegen  hulpverleners  meer  dan  zat.  Het  is  de   verantwoordelijkheid  van  ons  allemaal  dat  hulpverleners  ongestoord  hun  werk  kunnen  doen,’  aldus  de   stichting.   Ook  in  de  politiek  is  er  de  afgelopen  jaren  sprake  van  toegenomen  aandacht  voor  het   onderwerp.  Het  gevolg  was  het  programma  `Veilige  publieke  taak´.  Dit  beleidsprogramma  van  de   ministers  van  Veiligheid  en  Justitie  en  van  Binnenlandse  Zaken  heeft  tot  doel  het  geweld  tegen   werknemers  met  een  publieke  taak  tegen  te  gaan  door  enerzijds  hun  weerbaarheid  te  vergroten  en   anderzijds  -­‐  en  met  name  -­‐  repressieve  maatregelen  te  introduceren.       Geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak  is  van  alle  tijden.  De  laatste  jaren  staat  het   onderwerp  echter  midden  in  de  schijnwerpers.  In  dit  onderzoek  willen  wij  ingaan  op  de  vraag  waarom   geweld  tegen  hulpverleners  juist  nu  zoveel  politieke  en  bestuurlijke  aandacht  krijgt.  Hoe  kijken  politici   en  bestuurders  op  nationaal  niveau  aan  tegen  dit  fenomeen?  Wat  is  de  perceptie  van  de  lokale   bestuurders  en  de  managers  van  de  medewerkers  met  een  publieke  taak?  En  wat  vinden  de   medewerkers  om  wie  het  gaat  er  eigenlijk  zelf  van?     Dit  rapport  had  niet  tot  stand  kunnen  komen  zonder  de  bereidwillige  medewerking  van  alle   geïnterviewden,  die  wij  daarvoor  zeer  erkentelijk  zijn.  Grote  dank  gaat  verder  uit  naar  onze   begeleiders  Arthur  Docters  van  Leeuwen  en  Rik  Peeters,  die  onze  gedachtenvorming  met  kritische   bevraging  en  goede  discussies  hebben  aangescherpt.    

 

6  

2.  Begrippen,  vraagstelling  en  methode     2.1  Achtergrond   Onder  leiding  van  Arthur  Docters  van  Leeuwen  is  aan  de  Nederlandse  School  voor  het  Openbaar   Bestuur  een  onderzoeksgroep  bezig  met  het  thema  ‘geweld  tegen  gezagsdragers’.  Vragen  die  daarbij   aan  de  orde  komen,  zijn:  wat  zijn  de  oorzaken  van  dergelijk  geweld?  Wat  is  de  achterliggende   maatschappelijke  problematiek?  En  ook:  is  er  een  verruwing  van  de  samenleving,  en  is  er  sprake  van   een  toegenomen  ’hufterigheid’?     Deze  onderwerpen  zijn  niet  het  thema  van  dit  rapport,  al  zullen  ze  wel  zijdelings  worden   aangeraakt.  In  dit  rapport  ligt  de  focus  op  de  vraag  hoe  de  verschillende  beroepsgroepen  die  met  dit   geweld  geconfronteerd  worden  -­‐  politici,  bestuurders,  managers  en  professionals  -­‐  zich  op  de   verschillende  niveaus  (landelijk  en  lokaal)  verhouden  tot  het  fenomeen  geweld  tegen  medewerkers   met  een  publieke  taak.     2.2  Begrippen     Geweld   Onder  geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak  wordt  zowel  verbaal  als  fysiek  geweld   begrepen.  Van  die  twee  komt  verbaal  geweld  het  meeste  voor.  Daaronder  verstaan  we  in  dit  verband   niet  alleen  schelden,  maar  ook  het  aannemen  van  een  dreigende  houding,  het  volgen  en  het  maken   van  gebaren.  We  baseren  ons  daarbij  op  de  indeling  van  Driessen  en  Middelhoven  (2001),  die   sindsdien  ook  in  ander  onderzoek  (Bakker  e.a.  2010)  is  overgenomen.  Figuur  1  geeft  deze  bindeling   weer.     Figuur  1  Soorten  geweld        

                           

 

7  

Daders   Het  rapport  van  Driessen  en  Middelhoven  dat  in  2001  aanleiding  gaf  voor  het  eerste  programma  van   de  Rijksoverheid  ter  bestrijding  van  geweld  tegen  werknemers  in  de  (semi-­‐)  openbare  ruimte   besteedde  nog  relatief  weinig  aandacht  aan  de  persoon  van  de  dader.  Wel  concludeerden  de  auteurs   dat  de  geweldsincidenten  waarnaar  onderzoek  werd  gedaan,  meestal  veroorzaakt  worden  door  één   dader  (67%),  en  bijna  steeds  door  een  man  (92%).  Daarbij  ging  het  in  65%  van  de  incidenten  om  een   onbekende  dader.  De  leeftijd  van  de  daders  was  gemiddeld  29  jaar  (Driessen  &  Midelhoven  2001).       In  de  periode  daarna  werd  de  dader  al  snel  neergezet  als  een  ‘hufter’,  een  persoon  met  een   ‘kort  lontje’.  Het  geweld  dat  hij  of  zij  pleegt,  vindt  niet  plaats  als  bewuste  strategie  van  een  criminele   organisatie  of  als  ‘logisch’  neveneffect  van  een  ideologische  overtuiging,  maar  lijkt  eerder  het  product   van  deze  ‘korte  lontjes’.       Het  gaat  daarbij  met  name  om  burgers  die  zich  gewelddadig  gedragen:     -­‐  op  bepaalde  plaatsen,  zoals  in  voetbalstadions  of  aan  de  balie  van  de  sociale  dienst;   -­‐  op  bepaalde  momenten,  zoals  uitgaansavonden  of  de  viering  van  Oud  en  Nieuw;   -­‐  onder  bepaalde  omstandigheden,  zoals  onder  groepsdruk  of  onder  invloed  van  alcohol  of   drugs.     Het  geweld  dat  ze  plegen,  lijkt  ook  niet  zijn  oorsprong  te  vinden  in  een  structurele  levensstijl  of  – houding.  Integendeel,  het  lijkt  vaak  te  gaan  om  een  tijdelijk  ‘ontburgeren’.  Burgers  –  of:  ‘antiburgers’   (Docters  van  Leeuwen  2008)  –  ontsporen  in  bepaalde  omstandigheden,  terwijl  ze  de  volgende  dag   weer  als  ‘brave  burgers’  hun  kinderen  naar  school  brengen  en  de  trein  naar  hun  werk  nemen  (Peeters   e.a.  2012).     Het  eerste  fundamentele  onderzoek  naar  daders  van  geweld  tegen  gezagsdragers  is  pas  in  2010   uitgevoerd,  en  wel  door  het  Verwey  Jonker  Instituut  in  opdracht  van  het  ministerie  van  Binnenlandse   Zaken  (Bakker  e.a.  2010).  Hun  rapport  Wat  hebben  geweldplegers  gemeen;  een  typologie  van  plegers   van  geweld  tegen  de  publieke  taak  en  van  publiek  geweld  gaat  dieper  in  op  de  persoonskenmerken   van  de  daders,  op  hun  sociale  context  en  ook  op  de  situationele  kenmerken  van  de  geweldplegers.       Vanuit  deze  drie  invalshoeken  worden  de  volgende  zes  typologieën  onderscheiden:     1.  de  machteloze  gefrustreerde  (mentale  instabiliteit);       2.  het  korte  lontje  (lage  frustratiedrempel);     3.  de  verwarde  (psychiatrische  stoornis);     4.  geweld  als  leefstijl  (agressief  en  gewelddadig  gedrag  in  het  dagelijks  leven);     5.  de  beïnvloedbare  jongere  (vaak  first  offender);     6.  de  incidentele  pleger  onder  invloed  (van  alcohol  of  drugs).     In  datzelfde  jaar  2010  verscheen  ook  het  rapport  Typologie  van  plegers  van  geweldsincidenten  van  de   DSP-­‐Groep  (Loef  e.a.  2010).  Daarin  wordt  vastgesteld  dat  de  daders  van  geweldsdelicten  tegen   werknemers  met  publieke  taken  overwegend  mannen  zijn  tussen  de  30  en  de  40.  Bij  geweld  tegen  de   politie  zijn  de  daders  jonger,  met  een  oververtegenwoordiging  van  Marokkaanse  jongeren.  Daarbij   spelen  alcohol  en  groepsprocessen  een  belangrijke  rol  in  de  escalatie  van  de  situatie.  Bovenkerk  stelt   echter  in  het  interview  dat  wij  met  hem  hadden  dat  geen  sprake  is  van  een  etnisch  probleem  en  dat   ‘kortelontjescriminaliteit’  niet  aan  etniciteit  gekoppeld  moet  worden.     Gezagsdragers  met  een  publieke  taak   De  categorie  ‘gezagsdragers  met  een  publieke  taak’  behelst  een  breed  spectrum  aan  professionals  in   het  publieke  en  semi-­‐publieke  domein.  Daarbinnen  kunnen  drie  groepen  worden  onderscheiden:      

8  

-­‐  de  groep  ‘handhavers’:  politieagenten,  maar  ook  stadswachten  en  toezichthouders;     -­‐  de  groep  ‘hulpverleners’:  ambulance-­‐  en  brandweerpersoneel  en  professionals  in  de  sfeer   van  welzijn  zoals  gezinscoaches;       -­‐  de  groep  ‘dienstverleners’,  waaronder  onderwijzers  en  medewerkers  van  de  sociale  dienst.     Ons  onderzoek  richt  zich  op  de  eerste  twee  groepen,  de  handhavers  en  de  hulpverleners,  waarbij   specifiek  aandacht  wordt  besteed  aan  de  politie,  de  brandweer  en  de  ambulancezorg.  De   medewerkers  op  het  uitvoerende  niveau  van  deze  drie  sectoren  duiden  wij  in  dit  rapport  aan  met  de   term  ‘professionals’.     2.3  Vraagstelling   Geweld  tegen  politieagenten  en  hulpverleners  is  van  alle  tijden.  In  het  onlangs  verschenen  boek  van   Antoon  Vrints,  Het  theater  van  de  straat,  zijn  hiervan  treffende  illustraties  te  vinden  (Vrints  2012).  Uit   dit  boek  blijkt  dat  veel  van  de  veronderstellingen  die  ten  grondslag  liggen  aan  het  idee  dat  onze   samenleving  steeds  gewelddadiger  wordt,  niet  kloppen.  ‘Geweldsincidenten  zijn  in  de  hedendaagse   samenleving  juist  veel  uitzonderlijker  geworden  en  trekken  hierdoor  meer  aandacht’,  aldus  deze   historicus.       De  bestuurlijke  perceptie  van  dit  verschijnsel  is  de  afgelopen  jaren  echter  sterk  gewijzigd.  Ging   het  voorheen  om  iets  wat  gezien  en  vervolgens  stilzwijgend  geaccepteerd  werd  als  part  of  life,  part  of   the  job:    de  afgelopen  tijd  wordt  het  geweld  tegen  gezagsdragers  niet  langer  geaccepteerd  en  is  het   verschijnsel  in  verband  gebracht  met  de  aantasting  van  het  geweldsmonopolie  en  (daarmee)  het   bedreigde  gezag  van  de  Staat.  Omwille  van  de  handhaving  van  recht  en  orde  moet  er  hard  tegen  dit   geweld  worden  opgetreden.  Daarbij  lijkt  de  insteek  voornamelijk  repressief  van  aard  met  de  nadruk  op   normstelling  (‘we  accepteren  geen  geweld’,  ‘handen  af  van  onze  helpers’),  zero  tolerance,  strenge   straffen  en  toepassen  van  snelrecht.       Ook  door  de  huidige  (demissionair)  Staatssecretaris  Teeven  wordt  het  beleid  van  ‘aanpakken  en   doorpakken’  voorgestaan  en  uitgedragen.       Onze  hypothese  is  dat  dit  beleid  is  ingegeven  vanuit  één  dominante  invalshoek:  de  invalshoek   van  politici  en  bestuurders  op  nationaal  niveau.  Wij  hebben  onderzocht  in  hoeverre  deze  invalshoek   wordt  gedeeld  door  anderen,  zoals  lokale  bestuurders,  de  managers  (het  middenkader)  van  politie,   brandweer  en  ambulancezorg  en  de  professionals  zelf.  Daarbij  was  de  centrale  vraagstelling:       Hoe  verhouden:     (1)  politici  en  bestuurders  op  nationaal  niveau,     (2)  lokale  bestuurders,     (3)  managers  van  politie,  brandweer  en  ambulancezorg,  en     (4)  professionals    zich  tot  het  fenomeen  ‘geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners’?     In  dit  onderzoek  zullen  we  het  verschijnsel  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners  dus  langs   verschillende  invalshoeken  benaderen.  Naast  bestudering  van  de  (dominante)  politiek-­‐bestuurlijke   invalshoek  hebben  we  onderzocht  hoe  het  verschijnsel  gepercipieerd  wordt  door  de  lokale   bestuurders,  door  het  middenkader  van  de  verschillende  uitvoeringsorganisaties  en  daarnaast  door  de   professionele  handhavers  en  hulpverleners  zelf.  Hoe  het  verschijnsel  wordt  gepercipieerd  door  de   geweldplegers  valt  buiten  het  bereik  van  dit  onderzoek.      

9  

2.4  Methode     In  ons  onderzoek  hebben  we  twee  onderzoeksmethoden  toegepast.  In  de  eerste  plaats  hebben  we   circa  30  sleutelfiguren  over  het  thema  geïnterviewd.  In  de  tweede  plaats  is  er  een  literatuuronderzoek   uitgevoerd.   Voor  het  interviewgedeelte  hebben  we  in  de  periode  van  februari  tot  en  met  mei  2012   bestuurders,  managers,  wetenschappers  en  verschillende  professionals  van  de  specifieke  uitvoerende   organisaties  en  relevante  vakbonden  geïnterviewd.  Onder  hen  waren  Commissaris  van  de  Koningin  van   Noord  Holland  en  voormalig  Minister  van  Binnenlandse  Zaken  Johan  Remkes;  Staatssecretaris  van   Justitie  Fred  Teeven;  Burgemeester  van  Eindhoven  Rob  van  Gijzel;  Korpschef  van  politie  en  tevens   portefeuillehouder  ‘geweld’  in  de  Raad  van  Korpschefs  Frans  Heeres;  criminoloog  Frank  Bovenkerk;   historicus  Antoon  Vrints;  directeur  van  het  WODC  Frans  Leeuw  en  de  programmamanagers  van  het   programma  Veilige  publieke  taak,  Sjaak  Krombeen  en  (voor  het  onderdeel  politie)  Ruud  Verkuijlen.     In  dit  onderzoek  worden  deze  bestuurders,  ambtenaren  en  wetenschappers  onder  vermelding  van  hun   naam  aangehaald.  De  overige  geïnterviewden  (vakbondsmedewerkers,  politiemensen,   brandweerlieden,  ambulancemedewerkers,  districtschefs  van  politie,  managers  van  de  brandweer  en   ambulancediensten  en  overige  gesprekspartners)  zijn  in  deze  rapportage  geanonimiseerd.  In  een   bijlage  is  een  overzicht  opgenomen  van  alle  personen  die  in  het  kader  van  dit  onderzoek  zijn   geïnterviewd.   Ten  behoeve  van  het  literatuuronderzoek  hebben  we  kennisgenomen  van  relevante  documenten  zoals   beleidsnota`s,  Kamerstukken  en  onderzoeksrapporten.  Daarnaast  hebben  we  verschillende   wetenschappelijke  publicaties  bestudeerd.  Naast  de  beleidsdocumenten  die  op  landelijk  niveau  onder   de  vlag  van  het  programma  Veilige  publieke  taak  (VPT)  zijn  verschenen,  hebben  we  op  lokaal  niveau  in   het  bijzonder  kennis  genomen  van  de  beleidsstukken  van  de  gemeenten  Rotterdam,  Gouda  en   Eindhoven  en  van  de  uitvoeringsorganisaties  (politie,  brandweer  en  ambulance)  die  in  deze  regio’s   werkzaam  zijn.  Van  deze  stukken  is  geen  aparte  verantwoording  opgenomen.  De  landelijke  stukken   zijn  na  te  slaan  via  www.rijksoverheid.nl.  De  lokale  uitwerkingen,  voor  zover  ze  er  zijn,  wijken   inhoudelijk  nauwelijks  af  van  de  landelijke  stukken  en  zijn  te  raadplegen  via  de  websites  van  de   genoemde  gemeenten  en  uitvoeringsinstellingen.  De  vindplaats  van  Kamerstukken  wordt  in  dit   rapport  bij  het  aangehaalde  citaat  vermeld  en  is  niet  apart  in  een  bijlage  opgenomen.  In  de   literatuurlijst  staat  een  overzicht  van  de  overige  documenten  en  wetenschappelijke  literatuur  waarvan   gebruik  gemaakt  is.       2.5  Opzet   De  opzet  van  deze  studie  is  verder  als  volgt.     In  Hoofdstuk  3  zal  het  relevante  theoretisch  kader  uiteen  worden  gezet,  ontleend  aan   wetenschappelijke  literatuur.  In  dit  hoofdstuk  zal  worden  ingegaan  op  vier  onderwerpen,  te  weten:   -­‐  het  gebruik  van  taal  en  framing,  aan  de  hand  van  De  Bruijn  (2011)  en  Kleijnneijenhuis  (1990);   -­‐  politiek,  beleidsvorming,  beleidscumulatie  en  averechtse  effecten,  aan  de  hand  van  Trommel   (2009)  en  Van  Eeten  (2011);   -­‐  de  rol  van  de  Staat  en  het  geweldsmonopolie,  aan  de  hand  van  Docters  van  Leeuwen  (2008)  en   Frissen  (2010);   -­‐  de  street  level  bureaucrats  en  hun  discretionaire  ruimte,  aan  de  hand  van  Lipsky  (1980)  en  Tyler   (2010).   De  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek  op  landelijk  niveau  staat  centraal  in  Hoofdstuk  4.  In  dit  hoofdstuk   wordt  ingegaan  op  de  agendasetting,  de  politieke  aandacht  op  nationaal  niveau  en  de  landelijke    

10  

beleidsprogramma’s  en  interventies.     Hoe  het  lokale  bestuur  en  de  managers  van  de  politie,  de  brandweer  en  de  ambulancezorg   omgaan  met  het  fenomeen  ‘geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners’,  wordt  behandeld  in   Hoofdstuk  5.  In  dit  hoofdstuk  wordt  tevens  aandacht  besteed  aan  veranderde  taakopvattingen  en   gewijzigde  werkwijzen  bij  politie,  brandweer  en  ambulancediensten.     In  Hoofdstuk  6  wordt  de  invalshoek  van  de  professionals  zelf  beschreven.  Hoe  ervaren  zij  het   verschijnsel,  hoe  percipiëren  zij  het  ‘Haagse  beleid’  en  welke  aanpak  stellen  zij  voor?       In  Hoofdstuk  7  beantwoorden  we  de  centrale  vraagstelling,  trekken  we  conclusies  en  verbinden   we  hieraan  aanbevelingen.    

 

11  

3.  Theoretisch  kader     3.1  Het  gebruik  van  taal  en  framing   Een  verschijnsel,  een  concrete  situatie  in  de  werkelijkheid,  kan  op  verschillende  manieren  worden   gepercipieerd  of  geframed,  afhankelijk  van  de  actor  en  de  bedoeling.  Binnen  een  dergelijk  ‘frame’   krijgen  ‘feiten’  een  beleidsrelevante  betekenis.  In  de  maatschappelijke  werkelijkheid  zijn  feiten  dus   niet  los  verkrijgbaar.  De  taal  die  in  het  frame  wordt  gehanteerd,  verwoordt  en  creëert  een   werkelijkheid  en  beïnvloedt  daarmee  het  normatieve  oordeel  van  anderen  over  die  situatie  (De  Bruijn   2011).     De  Bruijn  definieert  in  zijn  boek  Framing  het  politieke  frame  als  ‘een  inhoudelijke  politieke   boodschap,  die  in  het  politieke  debat  wordt  gebruikt  en  tot  een  specifieke  interpretatie  van  de   werkelijkheid  leidt’.  Bepaalde  aspecten  worden  uitvergroot,  andere  worden  onder  de  waarneming  van   onze  radar  gedrukt.  Zo’n  frame  kan  allerlei  vormen  aannemen  (De  Bruin  2011).     Een  eenvoudig  frame  is  sticky  en  vaak  bijzonder  lastig  te  demonteren.  In  een  sterk  frame   beschermen  de  helden  de  slachtoffers  tegen  de  schurken.  Politieke  standpunten  gehoorzamen  in  een   dergelijk,  sterk  frame  ook  aan  een  eenvoudig  moreel  schema:  er  is  leed,  dus  er  moet  iets  gebeuren.   Dat  schema  noemen  we  ook  wel:  ‘engagement’  (Van  Eeten  2010).  Het  slachtoffer  heeft  een  probleem,   de  schurken  zijn  daarvan  de  oorzaak  en  de  helden  hebben  de  oplossing.               schurken                    emotie       slachtoffers                   helden     Een  frame  is  dus  te  zien  als  een  ‘systeemdefinitie’  van  een  situatie,  met  daarin  een  bepaalde   configuratie  van  actoren,  elk  met  hun  eigen  betekenisverlening  en  handelingslogica  en  met  een  set  van   relatielogica’s  tussen  de  actoren.  Het  kiezen  van  een  bepaald  frame  heeft  daarmee  meteen   consequenties  voor  de  beleidsvorming;  in  feite  worden  de  aard  en  de  doelstelling  van  het  handelen   hiermee  in  sterke  mate  vóórbepaald.  Het  bestuurlijk  handelen  wordt  zo  in  beperkte  mate  het  resultaat   van  een  onderbouwd  beleid.  Er  spelen  zich  automatische  agenderingprocessen  af,  en  wat  er  gedaan   wordt,  gaat  als  het  ware  vanzelf.   Ten  aanzien  van  de  politieke  scoringsdrift  die  veel  politici  kenmerkt,  signaleert  Frissen  dat  de   politicus  veelal  streeft  naar  korte-­‐termijn  succes.  Dit  korte-­‐termijn  succes  telt,  en  niet  het   onderliggende  probleem.  Het  is  aan  de  politiek  om  incidenten  betekenis  te  geven.  Over  de  hoofdlijnen   is  men  het  veelal  snel  eens.  De  verschillen  tussen  de  politici  worden  duidelijk  in  de  wijze  waarop  ze  aan   details  betekenis  geven.  Juist  daarom  gaat  politiek  altijd  over  betekenis  geven  aan  de  waan  van  de  dag   (Frissen  2010).   3.2  Politiek,  beleidsvorming,  beleidscumulatie  en  averechtse  effecten     Een  dominant  frame  met  betrekking  tot  het  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners,  onderwerp    

12  

van  dit  onderzoek,  kan  als  volgt  worden  omschreven:  ‘Er  is  leed,  dus  er  moet  iets  gebeuren’.  In  zijn   oratie  gaat  Van  Eeten  in  op  de  onmacht,  die  samenhangt  met  een  dergelijk  frame  en  hij  betrekt  de   stelling  dat  wie  zijn  onmacht  niet  kan  accepteren  al  snel  neurotisch  gedrag  vertoont  (Van  Eeten  2010).   Op  de  vraag  hoe  een  politiek  bedrijf  functioneert  dat  zijn  eigen  onmacht  niet  kan  erkennen  en/of  niet   mag  toegeven,  formuleert  Van  Eeten  als  antwoord  dat  het  gulzig,  opdringerig,  bemoeizuchtig  en   totalitair  wordt.  Zodra  de  verantwoordelijke  bestuurder  toezegt  iets  te  doen,  verschuift  het  debat  naar   de  vraag  of  hij  wel  genoeg  doet.  Het  antwoord  op  die  vraag  is  zelden  bevestigend,  dat  zou  immers   impliciet  het  leed  bagatelliseren.  Dit  leidt  tot  een  patroon,  dat  er  altijd  meer  gedaan  moet  worden,  een   patroon  dat  Trommel  ‘het  gulzige  bestuur’  noemt  (Trommel  2009).   Fatalisme,  in  de  zin  van  het  betrachten  van  terughoudendheid  of  zelfs  niets  doen  heeft  geen   ingang  gevonden  in  de  politiek.  Van  Eeten  noemt  een  aantal  aannames  die  politici  doen  aangaande   fatalisme:  het  zou  moreel  verdacht  zijn,  de  burger  zou  het  niet  pikken,  de  media  zouden  het  afstraffen.     Leed  daarentegen  is  politiek  kapitaal;  het  beantwoordt  aan  het  schema  ‘engagement’.  Je  kunt   er  handzame  standpunten  mee  produceren,  ‘loodvrij  en  vol  goede  bedoelingen’.     Met  leed  koopt  je  tevens  aandacht  van  de  media.  Als  het  leed  in  eerste  instantie  wat  bleekjes   oogt  in  het  licht  van  de  camera,  brengt  de  politicus  zelf  wat  rouge  aan  ‘voor  de  goede  zaak’.  Ook  de   Kamerleden  zelf  realiseerden  zich  onlangs  dat  ze  elke  dag  ‘verbijsterd’,  ‘geschokt’  en  ‘hoogst   onaangenaam  verrast’  zijn  (Van  Eeten  2010).     Trommel  zegt  dat  een  teveel  aan  bemoeizucht  en  regeldrift  verstikkend  werkt:  overdaad  schaadt.   Hoewel  het  bestuur  in  de  regel  de  toewijding  van  burgers  en  organisaties  aan  de  publieke  zaak  beoogt   te  versterken,  verliest  zij  daarbij  niet  zelden  de  grenzen  van  rechtsstaat  en  democratie  uit  het  oog.  Het   gulzige  bestuur  bemoeit  zich  steeds  indringender  met  de  leefwereld  van  burgers:  achter  de  voordeur,   in  de  wijken,  op  de  arbeidsmarkt,  in  de  vrije  tijd.  Maatschappelijke  organisaties,  marktpartijen  en  ook   burgers  worden  zelf  medeverantwoordelijk  gemaakt  voor  de  uitvoering  van  steeds  meer   bestuurstaken.     ‘Gulzig  bestuur’  is  een  pathologische  reactie  op  het  ‘moderniseringstrauma’.  Het   verzorgingsstaatideaal  vervliegt,  het  (overheids-­‐)gezag  erodeert  en  het  zelfordenende  vermogen  en   het  sociaal  kapitaal  van  de  samenleving  ebt  weg.  Eén  van  de  verschijningsvormen  van  dit  gulzige   bestuur  is  new  public  management.  Indien  overheidsgezag  niet  langer  vanzelfsprekend  is,  moet  dat   gezag  steeds  opnieuw  worden  verdiend  via  het  realiseren  van  aansprekende,  tastbare  resultaten.  Alles   draait  om  heldere  overheidsdoelen  en  vooral  -­‐resultaten:  outputlegitimiteit  (Trommel  2009).   Deze  verschijningsvorm  kent  volgens  Trommel  een  eigen  ziektebeeld,  te  weten  ‘hybriditeit’.  De   verantwoordelijkheden  voor  het  reilen  en  zeilen  in  de  publieke  sector  worden  als  een  hete  aardappel   doorgegeven  aan  één  van  de  vele  partijen  in  het  uitvoeringsveld.  Uiteindelijk  wordt  een  maatregel   afgekondigd,  die  het  systeem  nog  een  slag  complexer  en  ondoorzichtiger  maakt,  de  fatale  logica  van   escalatie  (Trommel  2009).       Gulzig  bestuur  bergt  het  risico  van  overcommitment  in  zich.  Overcommitment  leidt  er  toe  dat  er  teveel   betrokkenheid  is  en  teveel  wordt  beloofd,  terwijl  lang  niet  alle  doelen  van  beleid  eenvoudig  te  behalen   zijn.  Dit  kan  zijn  doordat  er  te  weinig  middelen  worden  aangereikt  om  de  gestelde  doelen  te  bereiken,   waardoor  de  negatieve  gevolgen  groter  zijn  dan  de  positieve.  Perverse  effecten  van  het   middelenprobleem  zullen  vooral  optreden  wanneer  de  frustratie  bij  de  adressanten  toeneemt   (Engbersen  2009).      

 

13  

3.3  De  Staat  en  het  geweldsmonopolie   Een  voor  de  hand  liggend  argument  bij  het  formuleren  van  beleid  om  agressie  en  geweld  tegen   gezagsdragers  te  bestrijden,  is  de  bescherming  van  het  geweldsmonopolie.  De  theoretische   onderbouwing  daarvoor  is  onder  meer  terug  te  vinden  in  het  werk  van  de  17de-­‐eeuwse  politieke   filosoof  Thomas  Hobbes  (Hobbes  1651).  De  Staat  heeft  het  geweldsmonopolie  en  daarmee  het   alleenrecht  op  het  gebruik  van  geweld.  In  deze  theorie  wordt  de  soevereine  vorst  absolute  macht   toegekend  om  chaos  en  de  oorlog  van  allen  tegen  allen  (bellum  omnium  contra  omnes)  te  vermijden.   Een  belangrijk  kenmerk  van  dat  monopolie  is  dat  het  in  ruime  zin  uitoefening  van  dwang  door  de  Staat   mogelijk  maakt  (Frissen  2011).   De  politiek  moet  zijn  Staat  en  gezagsdragers  beschermen  tegen  elke  intentie  om  het   monopolie  van  het  geweld  dat  exclusief  bij  de  staat  berust,  te  ondermijnen  of  aan  te  tasten.  Nog   afgezien  van  het  feit  dat  de  overheid  vanuit  goed  werkgeverschap  de  taak  heeft  haar  medewerkers   bescherming  te  bieden,  betekent  de  blootstelling  van  gezagsdragers  aan  geweld  een  aantasting  van   het  vermogen  van  de  overheid  om  gezaghebbend  waarden  toe  te  delen  (Noordegraaf  e.a.  2009),  de   kernwaarde  van  de  Staat.  Met  andere  woorden:  het  gaat  hier  om  system  survival.  Bovendien  moet     worden  voorkomen  dat  een  ander  dan  de  Staat  gewelddadig  wordt  (Frissen  2011).   De  politiek  is  bij  uitstek  verantwoordelijk  om  op  te  treden  tegen  de  aantasting  van  de   monopolies  van  de  Staat  en  moet  hiertegen  optreden.  Net  als  bij  andere  vormen  van  deviant  gedrag   van  burgers,  zoals  belastingontduiking  of  bijstandsfraude,  waartegen  de  overheid  succesvol  optreedt,   zal  bij  geweld  tegen  gezagsdragers  met  een  publieke  taak  het  doorbreken  van  het  geweldmonopolie   moeten  worden  aangepakt  (Docters  van  Leeuwen  2008).     3.4  Street  level  bureaucrats  en  hun  discretionaire  ruimte   Wanneer  aan  de  bescherming  van  het  geweldsmonopolie  bij  de  bepaling  van  het  beleid  een   doorslaggevende  betekenis  wordt  toegekend,  rijst  de  vraag  hoeveel  discretionaire  ruimte  er  kan   bestaan  voor  de  individuele  professional.     Dat  aan  die  discretionaire  ruimte  een  in  het  beleid  te  respecteren  belang  moet  worden   toegekend,  vindt  onder  andere  zijn  theoretische  onderbouwing  in  het  werk  van  Michael  Lipsky.  Zijn   bekendste  werk,  Street-­‐level  bureaucracy:  dilemmas  of  the  individual  in  public  services,  verscheen  in   1980.  Lipsky  wilde  met  dit  werk  bijdragen  aan  de  theorievorming  over  het  verschijnsel  dat   overheidsinstanties  vaak  heel  anders  functioneren  dan  men  zou  verwachten  op  grond  van  de  regels  en   doelstellingen  van  die  instanties.  Lipsky’s  definitie  van  de  street  level  bureaucrat  is:  ‘Public  service   workers  who  interact  directly  with  citizens  in  the  course  of  their  jobs,  and  who  have  substantial   discretion  in  the  execution  of  their  work…’  (Lipsky  1980).     Om  zijn  taak  correct  uit  te  kunnen  voeren,  heeft  de  street  level  bureaucrat  per  definitie  een   grote  mate  van  vrijheid  nodig.  Mede  doordat  hij  zich  vaak  op  straat  begeeft  en  zich  dus  op  ruime   afstand  van  zijn  principaal  bevindt,  is  zijn  gedrag  moeilijk  te  controleren.  De  street  level  bureaucrat   speelt  een  grote  rol  in  het  leven  van  de  burgers  waarmee  hij  in  aanraking  komt.  Hij  vervult  vaak  een   dienst  die  burgers  direct  ten  goede  komt,  of  overlegt  met  andere  instanties  of  burgers  om  tot  een   bevredigende  oplossing  te  komen.  Kenmerkend  voor  de  street  level  bureaucrat  is  de  brede   discretionaire  ruimte  bij  beslissingen  over  burgers  en  de  daaraan  gerelateerde  relatieve  autonomie  ten   opzichte  van  het  hogere  management  of  andere  autoriteit  ten  aanzien  van  deze  beslissing.  Hiervoor   zijn  volgens  Lipsky  twee  redenen  te  geven:   - De  street  level  bureaucrat  wordt  geconfronteerd  met  situaties  die  te  gecompliceerd  zijn  om    

14  

terug  te  brengen  tot  een  simpele  oplossing  of  een  programma.     - Beslissingen  hangen  vaak  af  van  observaties  en  beoordelingen  en  zijn  om  die  reden  niet  te   reduceren  tot  programmatische  kaders.     Die  ruimte  en  de  wijze  waarop  de  professional  daarmee  omgaat,  legitimeert  zijn  optreden.  Frissen   (2011)  geeft  de  volgende  definitie  van  legitimiteit:  ‘het  gelijktijdig  legaal  en  gezaghebbend  zijn  van  een   machtsconstellatie  en  de  rechtvaardiging  ervan’.     Legitimiteit  is  dus  in  de  eerste  plaats  gefundeerd  in  het  recht.  Wettelijke  grondslagen  en   bevoegdheden  zijn  cruciaal  maar  niet  voldoende:  er  moet  ook  sprake  zijn  van  materiële  en   procedurele  rechtvaardigheid.  Acceptatie  door  betrokkenen  is  hierbij  cruciaal.   Die  acceptatie  staat  of  valt  met  openheid  en  duidelijkheid  over  gehanteerde  werkprocessen  en   protocollen.  De  theoretische  onderbouwing  voor  de  urgentie  om  hier  aandacht  aan  te  besteden  bij   beleidsvorming,  is  te  vinden  in  het  werk  van  Tyler  (2006,  2010).     Eén  van  de  belangrijke  aspecten  van  het  optreden  van  gezagsdragers,  is  de  wijze  van   bejegening  van  de  burger.  Tyler  wijst  op  het  grote  belang  van  procedurele  rechtvaardigheid.  Uit  zijn   onderzoek  blijkt  dat  de  mate  waarin  iemand  een  beslissing  van  een  politieagent  accepteert,  sterk   afhangt  van  de  vraag  of  de  politieagent  hem  eerlijk  en  fatsoenlijk  heeft  behandeld,  ook  al  volgt  er  na   het  gesprek  toch  nog  een  bekeuring.  Dit  principe  blijkt  ook  te  gelden  voor  rechtszaken.  Als  de   rechtszaak  naar  het  gevoel  van  mensen  eerlijk  is  verlopen,  wordt  de  beslissing  eerder  geaccepteerd,   ook  al  is  die  negatief.   Als  een  gezagsdrager  mensen  rechtvaardig  behandelt,  naar  hun  verhaal  luistert,  neutraal  en   consistent  is,  respect  toont  en  verantwoordelijkheid  neemt,  is  er  sprake  van  procedurele   rechtvaardigheid.  Mensen  vinden  het  prettig  om  hun  zin  te  krijgen,  maar  nóg  belangrijker  om  correct   te  worden  behandeld.  Procedurele  rechtvaardigheid  creëert  legitimiteit  (‘legitimacy’).  En  dat  is  wat   gezagsdragers  nodig  hebben  (Tyler  2010).       Nationaal  Ombudsman  Alex  Brenninkmeijer  onderstreepte  tijdens  een  symposium  over  gezagsdragers   op  6  maart  2012  de  bevindingen  van  Tyler.  Over  het  burgerperspectief  op  gezag  zei  hij  dat  burgers  hun   autonomie  moeten  kunnen  behouden.  Registratie  en  repressie  bieden  geen  oplossing  voor  het   gezagsprobleem,  maar  negeren  zijns  inziens  de  belangrijkste  feiten.  Hij  benadrukte  het  belang  van   samenwerking  tussen  politiek,  beleid,  scholen  en  de  straat  en  bepleitte  dat  de  notie  van  procedurele   rechtvaardigheid  door  de  overheid  en  haar  dienaren  wordt  geïnternaliseerd.  Het  is  van  belang  burgers   serieus  te  nemen.  Dat  staat  niet  gelijk  aan  toegeven,  maar  aan  mensen  met  respect  behandelen.    

 

15  

4.  De  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek  op  nationaal  niveau       4.1  Programma’s  en  acties   In  1996  legde  iemand  voor  het  eerst  de  verbinding  tussen  het  integer  uitoefenen  van  een  publieke   taak  en  het  geweld  tegen  werknemers.  Dat  was  het  Kamerlid  Van  Heemst,  die  dit  deed  naar  aanleiding   van  diverse  incidenten  in  het  openbaar  vervoer.  Vervolgens  bleef  het  betrekkelijke  stil  aan  het  Haagse   front  wat  betreft  het  beleid  ten  aanzien  van  de  bestrijding  van  dit  geweld.  Het  dossier  had  kennelijk   geen  urgentie.  Totdat  vier  jaar  later  pas  zich  de  eerste  opleving  van  het  idee  voordeed.  Dat  was  naar   aanleiding  van  een  nieuwjaarstoespraak  van  toenmalig  korpschef  Bé  Lutken,  in  2000,  die  had  gezegd   dat  geweld  tegen  politieagenten  ‘niet  normaal’  was.     Daarna  volgde  het  rapport  Geweld  tegen  werknemers  in  de  (semi-­‐)  openbare  ruimte  van   Driessen  en  Middelhoven  uit  2001.  Dit  rapport  gaf  de  resultaten  van  een  vergelijkend  onderzoek  naar   geweld  en  agressie  tegen  werknemers  in  acht  beroepsgroepen  werkzaam  in  de  (semi-­‐)openbare   ruimte.  Er  was  gekeken  naar  de  mate  waarin  deze  beroepsgroepen  werden  geconfronteerd  met   geweldsincidenten,  naar  de  geweldsvormen,  geweld  tussen  collega's,  kenmerken  van  het  slachtoffer,   kenmerken  van  de  werkomgeving,  onveiligheidsgevoelens,  preventie,  nazorg  en  het  al  dan  niet   toegeven  aan  geweld.     In  de  brief  aan  de  Tweede  Kamer  waarin  het  rapport  werd  gepresenteerd,  werd  aangegeven   dat  meer  dan  twee-­‐derde  (71%)  van  de  onderzochte  werknemers  in  de  12  maanden  voorafgaand  aan   het  onderzoek  was  geconfronteerd  met  geweld.  Hiermee  werd  het  ‘leed  van  het  slachtoffer’  in  beeld   gebracht,  en  dit  leed  vroeg  om  aanpak.       In  de  kabinetsreactie  op  dit  rapport  werden  daarop  twee  acties  aangekondigd:     -­‐  er  zou  een  handreiking  worden  opgesteld  met  als  doel  werkgevers  te  ondersteunen  in  de   aanpak  van  geweld,  waarbij  zou  worden  aangesloten  bij  bestaand  beleid  en  bestaande  trajecten   en  activiteiten;   -­‐  er  werd  een  onderzoek  aangekondigd  naar  de  aanpak  en  afhandeling  van  geweldsdelicten  door   politie  en  Openbaar  Ministerie  (Kamerstukken  II  2001/02  27  400  VII,  nr.  55).     Vervolgens  brak  opnieuw  een  periode  van  stilte  aan.  Het  dossier  verdween  weer  naar  de  achtergrond,   mede  vanwege  de  aanslagen  in  New  York  en  Madrid  en  de  daarmee  samenhangende  verschuiving  van   aandacht  naar  nationale  veiligheid  en  terrorismebestrijding  (Van  Schaik  2009).     Op  de  agenda  als  arbeidsomstandighedenvraagstuk   Om  verschillende  redenen  kwam  het  onderwerp  geweld  tegen  werknemers  in  de  publieke  ruimte  in   2005,  onder  minister  Johan  Remkes,  weer  hoog  op  de  politieke  agenda.  Begin  van  dat  jaar  werd  een   voortgangsbrief  over  geweld  tegen  politieambtenaren  aan  de  Tweede  Kamer  aangeboden   (Kamerstukken  II  2005/06  29  628,  nr.  9)  die  voor  de  nodige  politieke  en  media-­‐aandacht  zorgde.   Daarnaast  verscheen  in  augustus  2005  een  onderzoeksrapport  van  Frank  Bovenkerk,  uitgevoerd  in   opdracht  van  Politie  &  Wetenschap,  getiteld  Bedreigingen  in  Nederland  (Bovenkerk  2005).   Johan  Remkes  stelt  in  het  interview  dat  het  onderwerp  pas  echt  actueel  werd  bij  de   onderhandelingen  voor  een  nieuwe  politie-­‐CAO.  Ten  tijde  van  de  onderhandelingen  in  2005  werd  hem    

16  

uit  allerlei  gesprekken  duidelijk  dat  de  politie,  meer  nog  dan  naar  een  hogere  beloning,  op  zoek  was   naar  erkenning  en  respect.  Er  waren  recent  diverse  grotere  incidenten  geweest  die  dit  respect   ondermijnden  en  men  maakte  zich  zorgen  om  de  bejegening  van  de  politie.  Dit  resulteerde  uiteindelijk   in  de  'blauwe  belegering',  een  twaalf  dagen  durende  permanente  'blokkade'  van  het  ministerie  van   Binnenlandse  Zaken  en  Koninkrijksrelaties  door  politiemensen,  waarna  Johan  Remkes  in  reactie  op   deze  gebeurtenissen  aandrong  op  prioritering  van  het  onderwerp.     Sjaak  Krombeen,  programmamanager  VPT,  haalt  in  het  interview  dezelfde  gebeurtenissen  aan.   Een  geïnterviewde  vakbondsman  herinnert  zich  bovendien  hoe  de  bonden  Remkes  toen  onder  druk   hebben  gezet  en  de  media-­‐aandacht  ‘strategisch’  gebruikten:  ‘Voor  die  tijd  speelde  het  probleem   natuurlijk  ook,  maar  er  was  geen  mediapodium  voor.  Dat  krachtige  instrument  werd  ons  toen   geboden.  Toen  dat  er  eenmaal  kwam,  werd  de  politiek  actief.’     De  betreffende  vakbondsman  bracht  het  leed  bewust  sterk  in  beeld  door  een  zestal  gewond   geraakte  politieagenten  met  posttraumatische  stress-­‐stoornis  als  middelpunt  van  de  aandacht  op  het   toneel  te  zetten:  ‘Zo  hebben  we  Remkes  laten  voelen  wat  het  betekent  je  onmachtig  te  voelen,  en  dat   heeft  effect  gehad.’     Het  resultaat  van  dit  alles  was  het  Actieplan  tegen  geweld  dat  op  3  november  2005  aan  de  Tweede   Kamer  werd  aangeboden  (Kamerstukken  II  2005/05  28  684,  nr.  65).  In  dit  actieplan  werden  twintig   projecten  uitgezet,  waarvan  het  negende  project  zich  richtte  op  geweld  op  het  werk  in  de  (semi-­‐)   publieke  ruimte.     De  focus  van  dit  laatste  project  lag  op  een  benadering  vanuit  arbeidsomstandigheden.  Op   grond  van  de  Arbeidsomstandighedenwet  diende  de  werkgever  een  beleid  te  voeren  ter  preventie  van   agressie  en  geweld  tegen  werknemers.  Van  werkgevers  uit  risicosectoren  werd  minimaal  verwacht  dat   zij  een  risico-­‐inventarisatie  en  risico-­‐evaluatie  opstelden,  en  op  basis  daarvan  een  plan  van  aanpak   waarin  ook  de  opvang  van  slachtoffers  werd  geregeld.  Tevens  werden  werkgevers  verplicht  om  hun   werknemers  voorlichting  te  geven  over  het  gevoerde  beleid.  De  Arbeidsinspectie  zag  toe  op  de   naleving.  Het  accent  kwam  te  liggen  op  het  verspreiden  en  implementeren  van  best  practices  op  de   werkvloer.     Omslag  richting  “harder”  beleid     De  diverse  acties  in  de  sector  mondden  daarna  uit  in  het  actieprogramma  ‘Aanpak  agressie  en  geweld   tegen  werknemers  met  publieke  taken’,  de  voorloper  van  het  programma  ‘Veilige  publieke  taak’  (VPT).   Het  eerst  actieprogramma  werd  als  volgt  aangekondigd:       Nu,  vijf  jaar  later  [na  het  rapport  Driessen  uit  2001],  bestaat  de  indruk  dat  agressie  en  geweld   tegen  werknemers  met  een  publieke  taak,  ondanks  alle  initiatieven,  niet  is  afgenomen  en  de   ernst  van  de  agressie  en  het  geweld  juist  toeneemt.  Recente  publicaties  en  uitspraken  en   natuurlijk  de  berichten  in  de  media  die  wij  allen  kennen,  ondersteunen  deze  indrukken.  Het   bovenstaande  beeld  en  de  constatering  dat  werkgevers(organisaties),   werknemers(organisaties)  en  overheid  nu  meer  dan  ooit  overtuigd  zijn  van  de  noodzaak  om  te   komen  tot  een  gezamenlijke  aanpak  van  agressie  en  geweld,  leiden  uiteindelijk  tot  dit   actieprogramma’.     (Kamerstukken  II  2006/07,  28  684,  nr.  100)        

17  

Opvallend  is  dat  het  actieprogramma  vooral  op  basis  van  ‘indrukken’  bestaansrecht  verwierf,  en  dat   een  feitelijke  wetenschappelijke  onderbouwing  ontbrak.  Er  was  ook  geen  enkele  wetenschappelijke   basis  voor  de  te  verwachten  effectiviteit  van  de  voorgenomen  beleidsmaatregelen.  De  onderzoeken   focusten  zich  tot  dat  moment  alleen  op  de  (aantallen)  slachtoffers  en  niet  op  de  daders  of  de  oorzaken   van  geweld.  Het  beleid  dat  daarop  werd  gestoeld  was  mede  daardoor  –  sociologisch  gezien  –  slecht   onderbouwd  (review  Trommel  2012).       De  twijfelachtige  onderbouwing  van  het  beleid  leidde  dan  ook  tot  vragen  bij  Kamerleden  in  het   algemeen  overleg  dat  op  1  februari  2007  werd  gehouden.  Zo  merkte  het  Kamerlid  Griffith  van  de  VVD   op  dat  het  aan  gegevens  ontbrak  over  de  aard  en  de  omvang  van  agressie  en  geweld  tegen   werknemers  met  publieke  taken.  Het  verbaast  haar  dat  in  het  actieprogramma  staat  dat  de  aard  en  de   omvang  van  het  probleem  nog  steeds  niet  bekend  zijn.  ‘Wat  is  er  gebeurd  na  het  debat  in  2001  dat   over  dit  onderwerp  is  gevoerd?  Welke  maatregelen  zijn  sinds  2001  genomen  om  agressie  en  geweld  in   te  perken?’  (Kamerstukken  II  2006/07,  28  684,  nr.  110).     In  dat  debat  wordt  echter  wel  de  kiem  gelegd  voor  een  strengere,  strafrechtelijke  aanpak.  Zo   pleit  Kamerlid  Brinkman  (PVV)  daar  voor  een  harder  optredende  overheid.  Hij  spreekt  van  ‘een  zichzelf   indekkende  overheid  die  bij  elke  uit  de  hand  gelopen  confrontatie  kan  zeggen  dat  de  diender  op  straat   zijn  beïnvloedingsmogelijkheden  niet  goed  heeft  benut.  Een  softe  benadering  van  de  politie  kan  een   tegengesteld  effect  hebben:  nog  meer  agressief  gedrag.’  Alcohol  en  drugs  zijn  naar  zijn  oordeel  niet  de   belangrijkste  oorzaken  van  toenemende  agressie:  het  grootste  probleem  is  de  algehele  acceptatie  van   fysiek  en  verbaal  geweld  tegen  politiemensen  door  de  Staat:       Zelfs  de  rechterlijke  macht  laat  het  afweten  door  schelden  niet  te  veroordelen.  De   maximumstraf  voor  het  plegen  van  geweld  tegen  een  ambtenaar  in  functie  is  te  laag.  Die  zou   minimaal  met  een  derde  moeten  worden  verhoogd.       Brinkman  pleit  daarnaast  voor  invoering  van  minimum  gevangenisstraffen  voor  een  eerste   geweldpleging  tegen  werknemers  met  publieke  taken.  Seponeren  zou  in  het  geval  van  verbaal  en/of   fysiek  geweld  niet  mogelijk  moeten  zijn.  Agressie  en  geweld  tegen  werknemers  met  publieke  taken   vergt  een  projectmatige  aanpak  (Kamerstukken  II  2006/07,  28  684,  nr.  110).     In  hetzelfde  debat  zegt  Kamerlid  Kees  Van  der  Staaij  (SGP)  dat  agressie  en  geweld  de  taak-­‐  en   de  gezagsuitoefening  door  de  overheid  als  Leviathan  aantasten;  het  staatsgezag  komt  onder  druk  te   staan.  Het  is  volgens  hem  belangrijk  om  daartegen  extra  streng  op  te  treden  (Kamerstukken  II   2006/07,  28  684,  nr.  110).       4.2  Veilige  publieke  taak   De  veilige  publieke  taak  krijgt  prioriteit  in  het  kabinetsbeleid  van  Balkenende  IV.  In  het   beleidsprogramma  “Samen  leven,  samen  werken”  van  juni  2007  wordt  serieus  aandacht  geschonken   aan  het  aanpakken  van  agressie  tegen  werknemers  met  een  publieke  taak:  ‘Met  het  programma  ‘Een   veilige  publieke  taak’  wil  het  kabinet  de  voorwaarden  scheppen  waaronder  werknemers  en   werkgevers  van  organisaties  met  publieke  taken  deze  op  een  veilige  wijze  kunnen  uitvoeren.  Medio   2007  is  een  plan  van  aanpak  voor  de  komende  jaren  gereed’.    

 

18  

  Er  wordt  vermeld  dat  uit  onderzoeken  blijkt  dat  54%  van  de  overheidsmedewerkers  in  de   afgelopen  12  maanden  te  maken  heeft  gehad  met  vooral  (verbale)  agressie  van  burgers  met  wie  ze   van  doen  hebben.  De  resultaten  van  die  onderzoeken  zijn  in  oktober  2006  aangeboden  aan  de  Tweede   Kamer.     Op  18  oktober  2007  wordt  het  Programma  Veilige  publieke  taak  (VPT)  aan  de  Tweede  Kamer   aangeboden  voor  de  periode  2007-­‐2011.  In  de  inleiding  van  het  programma  wordt  opgemerkt  dat   ‘naast  het  leed  en  letsel  dat  agressie  en  geweld  werknemers  berokkenen,  beide  een  bedreiging   vormen  voor  de  integere  uitvoering  van  publieke  taken  en  leiden  tot  aantasting  van  het  functioneren   van  het  openbare  bestuur,  de  rechtsstaat  en  het  gezag’  (Kamerstukken  II  2006/07  28  684,  nr.  117,   Bijlage).  Naast  het  leed  van  de  slachtoffers  wordt  hier  ook  het  gezag  van  de  Staat  als  argument   aangevoerd.     De  resultaten  uit  de  onderzoeken  geven  volgens  het  kabinet  aan  dat  een  decentrale  aanpak   gebaat  is  bij  een  bovensectorale  regie,  die  de  eigen  verantwoordelijkheid  van  ketenpartners  en   werkgevers  met  een  publieke  taak  kan  ondersteunen.  Daarom  vervult  het  Ministerie  van  BZK  alleen   een  regierol;  een  faciliterende  en  coördinerende  rol  naar  werkgevers  en  werknemers  met  een  publieke   taak,  met  uitzondering  van  sectoren  en  organisaties  waarvoor  zij  een  specifieke  verantwoordelijkheid   draagt,  namelijk  voor  onder  andere  politie  en  brandweer  (Kamerstukken  II  2006/07  28  684,  nr.  117,   Bijlage).       Uitgangspunt  van  het  programma  is  dat  de  publieke  taak  onder  alle  omstandigheden  integer  moet   kunnen  worden  uitgevoerd.  Krombeen,  programmamanager  VPT,  geeft  in  het  interview  aan  dat   daarbij  drie  lijnen  worden  onderscheiden:       1.  de  relatie  tussen  burger  en  overheid;       2.  de  arbeidsomstandigheden  van  werknemers  met  een  publieke  taak;       3.  het  stellen  en  handhaven  van  normen,  strafrecht  en  strafvordering.       De  relatie  tussen  burger  en  overheid   Over  de  relatie  tussen  burger  en  overheid  merkt  Krombeen  op  dat  inmiddels  kan  worden  vastgesteld   dat  de  relatie  tussen  burger  en  overheid  (in  brede  zin)  binnen  het  programma  VPT  minder  gewicht   heeft  gekregen.  De  verzwaarde  inzet  van  het  strafrecht  is  dienstbaar  aan  het  goede  werkgeverschap   waar  het  programma  zich  primair  op  richt.  Het  programma  VPT  houdt  zich  niet  bezig  met  een  integrale   aanpak  van  het  vraagstuk.  Onderwerpen  als  horeca-­‐  en  evenementenbeleid,  alcohol,  drugs  en   videogames  zijn  belegd  bij  de  afdeling  ‘bestuur  en  veiligheid’  van  het  ministerie  van  Veiligheid  en   Justitie.  Het  ministerie  van  Volksgezondheid,  Welzijn  en  Sport  richt  zich  op  de  gezondheidsaspecten   van  alcohol  en  onderwijs.     De  arbeidsomstandigheden  van  werknemers  met  een  publieke  taak   Bij  de  arbeidsomstandigheden  van  werknemers  met  een  publieke  taak  gaat  het  om  het  inzetten  op   weerbare  werknemers.  Daarbij  zijn  er  drie  focusgebieden:  (a)  voorkomen,  (b)  beperken  en  (c)   afhandelen.  Van  werkgevers  wordt  verwacht  dat  zij  zorgen  voor  goede  arbeidsomstandigheden  en   organisatorische  maatregelen  die  maken  dat  een  werknemer  zijn  publieke  taak  veilig  kan  uitvoeren.   Daarin  slaagt  een  werkgever  alleen,  wanneer  er  een  duidelijke  en  eenduidige  norm  wordt  gesteld:   handen  af  van  de  medewerkers;  schreeuwen  en  beledigen  wordt  niet  getolereerd.  Die  norm  markeert   vanaf  welk  punt  de  medewerkers  worden  gesteund.  Bij  overschrijding  van  de  norm  wordt  aangifte   gedaan,  wordt  de  schade  verhaald  op  de  dader  en  worden  zo  nodig  aanvullende  maatregelen   genomen  (bijv.  een  toegangsverbod).    

19  

  Het  stellen  en  handhaven  van  normen,  strafrecht  en  strafvordering   Bij  het  stellen  en  handhaven  van  normen,  strafrecht  en  strafvordering  gaat  het  erom  de   strafrechtsketen  te  verbeteren.  Daarbij  zijn  er  ook  drie  focusgebieden:  (a)  heldere  normen,  (b)  pakkans   vergroten  en  (c)  sanctiebeleid  aanpassen.     De  bereidheid  van  werkgevers  en  werknemers  om  de  maatregelen  te  treffen  staat  of  valt   volgens  Krombeen  met  een  dadergerichte  aanpak.  Ook  voor  de  dader  moet  de  norm  helder  en   eenduidig  zijn.  Een  aangifte  (normoverschrijding)  moet  worden  gevolgd  door  strafrechtelijk  onderzoek   en  vervolging.  Een  gemaximaliseerde  pakkans  en  een  duidelijk  sanctiebeleid  steunen  de  door  geweld   en  agressie  getroffen  werknemer  en  hebben  een  afschrikwekkend  effect  op  potentiële  daders.   Krombeen:       Met  deze  aanpak  is  gebroken  met  de  ingesleten  gewoonte  om  agressie  en  tot  op  zekere  hoogte   ook  geweld  te  beschouwen  als  een  onderdeel  van  het  werk.  Lange  tijd  werd  vrijwel  nooit   aangifte  gedaan,  kregen  aangiftes  geen  serieuze  opvolging  en  werden  normoverschrijdingen   nauwelijks  gesanctioneerd.  Dit  klimaat  heeft  er  aan  bijgedragen  dat  het  probleem  niet  werd   onderkend  en  groter  kon  worden.     Verschuiving  van  preventie  naar  repressie   Onder  het  kabinet  Rutte  is  de  aandacht  van  de  overheid  bij  het  tegengaan  van  agressie  en  geweld   tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak  vooral  komen  te  liggen  op  de  derde  lijn,  de   strafrechtsketen.  Staatssecretaris  Teeven  merkt  hierover  op  dat  het  programma  Veilige  publieke  taak   bij  de  start  in  2006  vooral  een  preventieve  insteek  had.  Maar  ‘vanaf  2008  is  er  een  doorstart  gekomen   die  vooral  gericht  is  geweest  op  repressie’.  Sinds  de  formatie  is  het  Ministerie  van  Veiligheid  en  Justitie   zowel  verantwoordelijk  voor  de  aansturing  van  de  politie  (voorheen  Binnenlandse  Zaken)  als  van  het   OM.  Deze  organisatieverandering  maakt  dat  er  op  het  terrein  van  de  bestrijding  van  korte   lontjescriminaliteit  ‘beter  samenhangend  en  krachtiger  beleid’  kan  worden  gevoerd,  aldus  Teeven.     Dat  de  aandacht  voor  preventie  is  verslapt  en  verlegd  is  naar  repressie,  blijkt  ook  uit  het   antwoord  op  de  vraag  naar  preventieve  maatregelen.  Teeven  geeft  aan  dat  hierbij  gedacht  moet   worden  aan  de  inrichting  van  de  openbare  ruimte.  Hij  doelt  daarbij  op  zaken  als  verlichting,  camera’s   en  de  rol  die  gemeenten  en  woningbouwcorporaties  hierbij  kunnen  spelen.  Opvallend  is  dat  hij  hier  in   één  adem  aan  toevoegt  dat  de  zogenaamde  Van  Montfrans-­‐gelden,  bedoeld  om  overlast  en   verloedering  met  behulp  van  beleidsprogramma’s  te  bestrijden,  door  het  ministerie  van  Veiligheid  en   Justitie  zijn  wegbezuinigd.     Overigens  heeft  Teeven  bij  de  aanpak  van  geweld  tegen  gezagsdragers  hoge  verwachtingen  van   de  vorming  van  de  nationale  politie.  Om  dit  type  problemen  op  te  lossen,  vindt  hij,  is  bij  uitstek  een   organisatie  nodig  die  rechtstreeks  kan  worden  aangestuurd.  Volgens  Teeven  kan  de  komst  van  de   nationale  politie  hieraan  een  forse  bijdrage  leveren.  Het  gaat  straks  allemaal  stukken  sneller:  ‘Straks   hoeven  we  niet  meer  door  al  die  leemlagen  voordat  ze  ook  in  Kaatsheuvel  weten  wat  de  bedoeling  is.   Dat  is  het  idee  om  deze  problemen  aan  te  pakken’.     Aanpak  en  beleidsaccumulatie   Na  afkondiging  van  het  beleidsprogramma  Veilige  publieke  taak  is  het  aantal  beleidsmaatregelen  zeer   omvangrijk  geworden,  zoals  al  door  Trommel  en  Van  Eeten  was  voorspeld:  ‘Zodra  de   verantwoordelijke  bestuurder  toezegt  iets  te  doen,  verschuift  het  debat  naar  de  vraag  of  hij  wel    

20  

genoeg  doet.’       Aanwijzingen  die  erop  duiden  dat  het  geweld  niet  afneemt,  leiden  ook  niet  tot  herbezinning  van   het  beleid.  Integendeel.  Politici  reageren  door  meer  interventies  van  het  type  ‘ferm  optreden’  te   initiëren.       Illustratief  is  het  spoeddebat  over  geweld  tegen  hulpverleners  van  1  maart  2011  dat  door  Helder  (PVV)   wordt  geopend  met  de  zinnen:       Nu  de  definitieve  cijfers  bekend  zijn,  blijkt  dat  het  geweld  tegen  hulpverleners  tijdens  de  laatste   jaarwisseling  weer  is  toegenomen.  Dit  ondanks  het  terecht  toegepaste  lik-­‐op-­‐stukbeleid.  Er  is   supersnelrecht  toegepast.  Ook  heeft  het  Openbaar  Ministerie  de  aangekondigde  hogere  straffen   gevorderd.  […]  Van  het  lik-­‐op-­‐stukbeleid  is  blijkbaar  onvoldoende  preventieve  werking   uitgegaan,  want  het  aantal  aanhoudingen  voor  geweld  tegen  hulpverleners  is  met  maar  liefst   62%  gestegen.       Zij  vervolgt  dan  met:       Aangezien  ieder  geval  van  geweld  tegen  hulpverleners  er  een  te  veel  is,  vraag  ik  aan  de   staatssecretaris  om  het  lik-­‐op-­‐stukbeleid  niet  alleen  tijdens  de  jaarwisselingen,  maar  het  hele   jaar  door  toe  te  passen.  […]  Ten  tweede  verzoek  ik  de  staatssecretaris  om  erop  toe  te  zien  dat   het  Openbaar  Ministerie  in  het  tweede  kwartaal  van  dit  jaar  de  richtlijn  aanpast  en  nog  hogere   straffen  in  dit  soort  zaken  eist  dan  de  huidige  200%  indien  blijkt  dat  het  aantal   geweldsincidenten  tegen  hulpverleners  niet  daalt.  Tevens  vraag  ik  de  staatssecretaris  om  in   artikel  67a  van  het  Wetboek  van  Strafvordering  een  extra  grond  op  te  nemen  voor  voorlopige   hechtenis,  namelijk  de  grond  dat  iemand  op  een  snelrechtzitting  dient  te  verschijnen.     Er  worden  meer  instrumenten  ingezet,  maar  het  gevoel  van  onmacht  blijft.  Kamerlid  Hennis-­‐ Plasschaert  (VVD)  merkt  op  22  november  2011  ter  ondersteuning  van  haar  motie  om  dienstverlening   voor  agressors  te  staken  het  volgende  op:       We  hebben  veel  geld  geïnvesteerd  om  ongewenst  gedrag  te  bestrijden.  We  hebben  veel  geld   geïnvesteerd  om  de  samenleving  hufterproof  te  maken.  Dit  zijn  mijn  woorden,  vermeld  ik  gelijk   hierbij.  De  realiteit  is  dat  heel  veel  hufters  nog  steeds  met  een  en  ander  wegkomen.  Waar  ligt  de   grens?  Hoeveel  miljoenen  gaan  we  nog  uittrekken?  Of  gaan  we  ervoor  zorgen  dat  die  hufter  er   niet  langer  mee  wegkomt?  […]  Een  vermindering  met  vijftien  procentpunt  van  het  aantal   werknemers  dat  slachtoffer  is  geworden  van  agressie  en  geweld,  is  niet  gehaald.  De  praktijk  is   weerbarstig.  Het  is  natuurlijk  goed  dat  het  kabinet  de  aanpak  voortzet,  verscherpt  en   intensiveert.       In  hetzelfde  debat  wijst  Kamerlid  Ahmed  Marcouch  (PvdA)  op  het  gevaar  dat  het  geweld  tegen   medewerkers  met  een  publieke  taak  de  rechtsstaat  en  het  gezag  aantast.  Daarnaast  stelt  hij  dat  het   geweld  ertoe  leidt  dat  heel  veel  mensen  die  zich  voor  de  samenleving  inzetten,  getraumatiseerd  zijn   en  diep  geraakt  worden  door  het  geweld  en  de  intimidaties  waarmee  zij  te  maken  krijgen.     Gevoed  door  de  hierboven  beschreven  onmacht  bij  bestuurders  en  politici  zijn  er  veel  maatregelen  in   werking  getreden  of  aangekondigd.  Een  politicus  kan  zich  daar  dan  vrijwel  niet  aan  onttrekken.    

21  

Nergens  is  de  tolerantie  voor  onmacht  zo  gering  als  op  het  gebied  van  veiligheid  en  het  gezag  van  de   Staat  (Van  Eeten  2010).     De  vraag  is  natuurlijk  waar  dit  eindigt.  Temeer  omdat  de  maatregelen  die  worden  gevraagd,  door  het   hele  politieke  spectrum  gedragen  worden.  Treffend  is  in  dit  opzicht  het  debat  tussen  de  Kamerleden   Helder  (PVV)  en  Van  Raak  (SP)  waarin  Van  Raak  op  het  idee  van  Helder  om  ‘een  weekend-­‐arrangement   toe  te  passen  zodat  een  geweldpleger  maandagochtend  niet  op  tijd  op  zijn  werk  kan  verschijnen’   antwoordt  met:  ‘Ik  vind  dat  goed,  heel  erg  goed!’       De  dominante  perceptie  bij  deze  debatten  is  dat  het  type  geweld  steeds  onbezonnen,  irrationeel   geweld  is,  gepleegd  door  ‘hufters’  en  ‘korte  lontjes’,  waarvan  handhavers  en  hulpverleners  slachtoffer   worden.  Bij  een  dergelijke  perceptie  van  het  geweld  lijkt  een  repressieve  aanpak  vanzelfsprekend.     De  volgende  maatregelen  vloeien  dan  ook  logisch  voort  uit  het  debat,  zoals  dat  hierboven  is  geschetst.       -­‐  Snelrecht:  om  de  effectiviteit  van  het  repressief  optreden  te  verhogen  wordt  de  tijd   tussen  het  delict  en  de  berechting  ‘in  elkaar  gedrukt’.  ‘Het  kan  niet  meer  zo  zijn  dat  mensen   pas  9  maanden  nadat  ze  bij  geweldsdelicten  betrokken  zijn  geweest  op  zitting  moeten  komen.   Mensen  moeten  worden  vastgehouden  en  er  moet  snelrecht  worden  toegepast.’       -­‐  Strafmaat:  kort  na  de  introductie  van  het  programma  VPT  werd  de  strafmaat  voor  geweld   of  agressie  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak  verdubbeld.  Op  initiatief  van  de   Minister  van  Veiligheid  en  Justitie  werd  in  2011  de  strafmaat  verdriedubbeld,  in  verhouding  tot   vergelijkbare  feiten  waarbij  een  burger  slachtoffer  is.     -­‐  Ruimte  voor  eigenrichting:  ‘Wil  je  dat  mensen  bereid  zijn  om  een  ander  te  helpen  of   moeten  ze  alles  aan  de  autoriteiten  overlaten?  In  ieder  geval  kan  de  overheid  het  niet  meer   alleen  af’.  Volgens  Staatssecretaris  Fred  Teeven  zijn  er  voortaan  ook  eigen  inspanningen  van   burgers  nodig  en  past  het  niet  om  iemand  die,  bijvoorbeeld,  hardhandig  een  winkeldief   aanpakt  eerst  drie  dagen  vast  te  zetten  om  de  zaak  vervolgens  een  half  jaar  later  te  seponeren:   ‘Ik  wil  geen  voorarrest  voor  welwillende  burgers’  (Vgl.  de  OM-­‐aanwijzing  handelwijze  bij   beroep  op  noodweer,  Staatscourant  2010,  nr.  20474).     -­‐  Minimumstraffen:  om  ook  het  eind  van  die  keten,  de  rechter,  te  beïnvloeden,  vindt   Staatsecretaris  Teeven  het  een  goede  zaak  dat  hun  beslissingsvrijheid  ingeperkt  wordt.  En  wel   door  de  Wet  beperking  taakstraffen  en  het  aanhangige  wetsvoorstel  minimumstraffen.  Hij   kent  de  kritiek  op  de  beperking  van  de  vrije  ruimte  van  de  rechter,  maar  hij  vindt  dat  de   belangen  van  slachtoffers  en  rechtshandhaving  zwaarder  wegen  (Wetsvoorstel   minimumstraffen  en  andere  maatregelen,  Kamerstukken  II  31  938).     -­‐  Minder  strafmodaliteiten:  op  grond  van  een  wijziging  van  het  Wetboek  van  Strafrecht  zijn   de  mogelijkheden  beperkt  om  een  taakstraf  op  te  leggen  voor  ernstige  geweldsmisdrijven  en   bij  recidive.         -­‐  Staken  van  de  publieke  dienstverlening:  op  28  april  2011  is  door  de  Tweede  Kamer  de   motie  van  de  leden  Marcouch  (PvdA)  en  Hennis-­‐Plasschaert  (VVD)  aangenomen,  waarin  de   regering  wordt  opgeroepen  te  werken  aan  een  juridisch  kader  waarmee  de  handelingen  van   publieke  diensten  kunnen  worden  gestaakt  in  reactie  op  intimiderend  en  agressief  gedrag  van   een  burger.  Ook  volgens  het  kabinet  is  ‘het  staken  van  de  dienstverlening  één  van  de  vele   maatregelen  […]  die  de  werkgever  in  het  kader  van  lik-­‐op-­‐stukbeleid  heeft  om  te  ageren  tegen   agressie  en  geweld.  De  kern  van  dit  beleid  is  dat  de  dader  persoonlijk  verantwoordelijk  wordt   gesteld  en  wordt  beboet  voor  zijn  gedrag.  Uit  wet  en  jurisprudentie  blijkt  dat  deze  maatregel    

22  

niet  zonder  meer  kan  worden  opgelegd.  Bij  het  staken  van  diensten  vallend  onder  de  ‘publieke   taak’,  zijn  immers  verdrags-­‐grondrechtelijke  aanspraken  van  burgers  in  het  geding’   (Kamerstukken  II  2011/12,  28  684,  nr.  342).       Daarnaast  kan  worden  gewezen  op  de  volgende  initiatieven:         -­‐  De  SIRE-­‐campagne  ‘Handen  af  van  onze  hulpverleners’.  Op  27  december  2011  lanceerde  de   onafhankelijke  Stichting  Ideële  Reclame  (SIRE)  een  campagne,  gericht  op  de  rol  van   hulpverleners  en  de  wijze  waarop  zij  in  ons  land  vaak  door  burgers  worden  bejegend  bij  de   uitoefening  van  hun  taak,  onder  het  motto:  ‘Handen  af  van  onze  hulpverleners’.  Via  een  speciale   website  hebben  ruim  160  000  mensen  aangegeven  dat  zij  vinden  dat  hulpverleners  met  respect   behandeld  moeten  worden.  Qua  respons  is  deze  campagne  een  van  de  meest  succesvolle   campagnes.  Bij  de  opzet  van  de  campagne  werd  de  SIRE  geadviseerd  vanuit  het  programma   Veilige  publieke  taak  (Kamerstukken  II  2011/12,  28  684,  nr.  344).     -­‐  De  VPT-­‐beurs.  Deze  beurs  is  opgezet  voor  iedereen  die  zich  bezighoudt  met  de  aanpak  van   agressie  en  geweld  tegen  werknemers  met  een  publieke  taak.  Bij  de  vierde  editie,  op  6  oktober   2011,  was  in  38  stands  en  20  workshops  informatie  te  verkrijgen  over  succesvolle  voorbeelden   van  de  aanpak  van  agressie  en  geweld.  Ook  kon  men  informatie  uitwisselen,  ervaringen  delen,   contacten  leggen  en  kennis  nemen  van  nieuwe  ontwikkelingen.     -­‐  De  VPT-­‐award.  Elk  jaar  ontvangt  een  organisatie  in  de  publieke  sector  die  de  beste  aanpak   heeft  om  agressie  en  geweld  tegen  werknemers  met  een  publieke  taak  te  verminderen  de  VPT   (Veilige  publieke  taak)-­‐award.  In  2011  werd  deze  prijs  gewonnen  door  het  Bureau  Regionale   Veiligheidsstrategie  (RVS)  in  Utrecht  (Kamerstukken  II  2011/12,  28  684,  nr.  344).       4.3  Samenvatting  en  Conclusie   Opvallend  is  dat  het  landelijke  beleidsprogramma  Veilige  publieke  taak  vooral  gebaseerd  is  op   aannames  en  indrukken.  Een  gedegen  wetenschappelijke  onderbouwing,  bijvoorbeeld  ten  aanzien  van   de  omvang  van  het  fenomeen  en  de  achterliggende  oorzaken  van  het  gedrag  van  daders,  ontbreekt.  Er   is  geen  wetenschappelijke  basis  voor  de  te  verwachten  effectiviteit  van  de  ingezette   beleidsmaatregelen.  Daarmee  kan  de  vraag  worden  opgeworpen  in  hoeverre  het  mogelijk  is  geweest   samenhangend  beleid  ter  bestrijding  van  het  fenomeen  te  ontwikkelen.                                    Om  met  Trommel  te  spreken,  het  beleid  is  gezien  het  vorenstaande  –  sociologisch  gezien  –  slecht   onderbouwd.       Daarnaast  valt  het  nodige  af  te  dingen  op  de  cijfermatige  onderbouwing  van  het  probleem.  Er  is   veel  discrepantie  tussen  de  verschillende  metingen  van  de  omvang  ervan.  Geëxtrapoleerde  cijfers  op   basis  van  enquêtes  suggereren  weliswaar  dat  het  merendeel  van  de  medewerkers  met  een  publieke   taak  meermalen  per  jaar  met  agressie  en  geweld  wordt  geconfronteerd,  maar  dat  is  moeilijk  te  rijmen   met  de  ruim  8.000  geregistreerde  meldingen  van  agressie  en  geweld  in  2011,  op  een  beroepspopulatie   van  1.500.000  medewerkers  (bron:  programma  VPT).       Het  lijkt  vooralsnog  onwaarschijnlijk  dat  het  grote  verschil  in  aantallen  volledig  verklaard  kan   worden  door  een  lage  meldingsbereidheid  en  gebrekkige  registratie  door  de  uitvoeringsinstanties,   zoals  door  de  programmamanager  VPT  Verkuijlen  in  het  interview  wordt  aangenomen.      

 

23  

De  dominante  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek,  die  wordt  gehanteerd  om  de  problematiek  te  duiden  en   beleid  te  formuleren,  wordt  ingegeven  door  een  reactie  op  incidenten  en  heeft  als  uitgangspunt  dat   het  onacceptabel  is  dat  agressie  en  geweld  werknemers  met  een  publieke  taak  leed  en  letsel   berokkenen.  Deze  politieke  aandacht  voor  het  fenomeen  geweld  tegen  medewerkers  met  een   publieke  taak  bevestigt  dat  politieke  standpunten  doorgaans  aan  een  eenvoudig  moreel  schema   gehoorzamen:  er  is  leed,  dus  er  moet  iets  gebeuren  (Van  Eeten  2010).     Anderzijds  vormt  het  plegen  van  geweld  tegen  werknemers  met  een  publieke  taak  een   bedreiging  voor  de  integere  uitvoering  van  publieke  taken.  Geweld  tegen  deze  werknemers  leidt  tot   aantasting  van  het  gezag  en  daarmee  tot  aantasting  van  de  democratische  rechtsstaat.     Daarmee  lijkt  het  Haagse  beleid  door  twee  argumentatielijnen  te  worden  ingegeven:       -­‐  Leed  vraagt  om  aanpak;     -­‐  Het  staatsgezag  staat  onder  druk.     Over  deze  twee  lijnen  bestaat  een  opvallende  politiek-­‐bestuurlijke  eensgezindheid.  Dat  maakt  dat   berusting  in  de  situatie  geen  optie  meer  is.       Ook  over  de  gewenste  aanpak  bestaat  weinig  politieke  discussie  meer.  Na  afkondiging  van  het   beleidsprogramma  Veilige  publieke  taak  wordt  het  aantal  beleidsmaatregelen  zeer  omvangrijk.   Aanwijzingen  die  erop  duiden  dat  het  geweld  niet  afneemt,  leiden  niet  tot  herbezinning  van  het  beleid.   Niemand  vraagt  zich  af  of  de  ingezette  maatregelen  wel  de  juiste  maatregelen  zijn.  Integendeel:  als  het   beleid  niet  werkt,  worden  de  ingezette  maatregelen  nog  verder  verscherpt.  Politici  reageren  door   meer  interventies  van  het  type  ‘ferm  optreden’  te  initiëren.         Vanuit  het  theoretisch  kader  is  dit  een  verklaarbaar  patroon:  onmacht  leidt  tot  meer   beleidsinzet,  met  beperkte  effecten,  met  als  reactie  dat  er  nog  meer  van  hetzelfde  volgt.  Het  middel   waarmee  het  leed  bestreden  wordt,  is  daarbij  van  ondergeschikt  belang.  Iets  doen  is  altijd  beter  dan   niets  doen.  Het  strafrecht  wordt  steeds  weer  als  middel  ingezet,  zonder  dat  daarbij  enig  bewijs  wordt   gevraagd  dat  de  interventies  de  gewenste  effecten  bereiken.  Zoals  Van  Eeten  (2010)  schrijft:  ingrijpen   is  intrinsiek  goed.       Dit  wordt  nog  versterkt  door  de  dominante  perceptie  bij  de  politici  en  de  bestuurders  op   nationaal  niveau  dat  het  type  geweld  waar  het  hier  om  gaat  steeds  onbezonnen,  irrationeel  geweld  is,   gepleegd  door  ‘hufters’  en  ‘korte  lontjes’,  waarvan  handhavers  en  hulpverleners  slachtoffer  worden.   Bij  een  dergelijke  perceptie  van  het  geweld  is  een  repressieve  aanpak  een  logisch  gevolg.     Daarbij  laat  de  eenzijdige  focus  op  strafrechtelijke  handhaving  de  nuanceringen  in  het  beleid   verder  verbleken.  Waarmee  de  breedte  van  het  programma  VPT,  waarin  ook  de  versterking  van  de   professionele  weerbaarheid  wordt  nagestreefd  en  waarin  ook  een  belangrijke  rol  is  weggelegd  voor   het  eigen  handelen  van  werkgevers  binnen  de  publieke  sector,  zich  vernauwt  zich  tot  het  veel   beperktere  credo  van  ‘aanpakken  en  doorpakken’.     Opvallend  is  dat  de  werknemers  met  een  publieke  taak,  de  professionals,  in  het  beleid  steeds  worden   beschouwd  als  slachtoffers  of  mogelijke  slachtoffers.  Zij  worden  niet  gezien  als  ervaringsdeskundigen.   Zij  zijn  niet  betrokken  bij  de  probleemanalyse  en  de  vraag  hoe  het  fenomeen  zou  moeten  worden   geduid  en  aangepakt.  Uit  ons  onderzoek  is  niet  gebleken  dat  de  werknemers  met  een  publieke  taak   hierover  zijn  geraadpleegd.    

 

24  

 

5.  De  invalshoek  van  het  lokale  bestuur  en  de  managers  van  politie,  brandweer   en  ambulance       5.1  Inleiding   In  dit  hoofdstuk  staat  de  invalshoek  van  het  lokale  bestuur  en  de  managers  (middenkader)  van  politie,   brandweer  en  ambulancezorg  centraal.  Hoe  kijken  zij  aan  tegen  het  fenomeen  ‘geweld  tegen   handhavers  en  hulpverleners’?  Welke  aanpak  staan  zij  voor?  Daarbij  zal  –  anders  dan  in  de  vorige   hoofdstukken  –  in  hoofdzaak  worden  geput  uit  de  in  het  kader  van  ons  onderzoek  gehouden   interviews.       Voordat  we  hierop  ingaan,  wordt  eerst  stilgestaan  bij  een  relevant  aspect  dat  door  bestuurders,   managers  en  professionals  vaak  naar  voren  wordt  gebracht:  de  veranderde  werkwijzen  van  de   uitvoerende  diensten.  Leiden  deze  tot  meer  of  minder  agressie  en  geweld?     5.2  De  invloed  van  de  nieuwe  werkwijzen  op  agressie  en  geweld   De  drie  organisaties  die  wij  in  ons  onderzoek  hebben  betrokken,  de  politie,  brandweer  en   ambulancediensten,  hebben  de  laatste  jaren  alle  te  maken  gehad  met  een  veranderde  taakopvatting   en/of  gewijzigde  werkwijzen.  In  de  interviews  suggereren  de  betrokkenen  dat  hun  organisaties   hierdoor  meer  te  maken  (zullen)  krijgen  met  agressie  en  geweld.  Niet  in  de  laatste  plaats  omdat  die   veranderde  werkwijzen  door  burgers  niet  altijd  worden  begrepen  of  onvoldoende  zijn  verhelderd.     Politie  en  overige  handhavers   De  taakopdracht  van  de  politie  is  de  laatste  jaren  verschoven  van  probleemoplossend  naar  meer   handhavend  optreden.  Er  worden  meer  en  hogere  boetes  uitgeschreven  en  de  politie  past  vaker  een   ‘zero  tolerancebeleid’  toe.  Diverse  geïnterviewden  zijn  van  mening,  dat  deze  veranderde  werkwijze   heeft  geleid  tot  meer  agressie  en  geweld  bij  het  publiek.       De  werving  en  de  opleiding  van  politiemensen  zijn  de  afgelopen  decennia  echter  sterk  gericht   geweest  op  sociale  vaardigheden.  Daarbij  zou  de  fysiek-­‐mentale  vorming  op  de  achtergrond  zijn   geraakt.  Fred  Teeven  verwoordt  deze  discrepantie  aldus:  ‘De  politie  is  te  lang  getraind  in  het  oneindig   lang  communiceren’.     Een  politiechef  benadrukt  dat  politiemensen  vroeger  werden  geworven  om  het  gesprek  aan  te   gaan  en  dingen  op  te  lossen.  Burgers  moesten  vooral  geholpen  worden.  Nu  is  er  een  roep  om  meer  de   baas  op  straat  te  worden.  De  politie  heeft  de  opdracht  gekregen  meer  te  gaan  handhaven,  met  als   onvermijdelijk  gevolg  dat  de  politie  ook  meer  met  geweld  op  straat  te  maken  krijgt.       Een  andere  politiechef  stelt:  ‘De  afgelopen  jaren  zijn  we  teveel  op  de  sociale  tour  geweest,   daarmee  hebben  we  veel  terrein  verloren.  We  waren  aan  de  verliezende  hand,  nu  zijn  we  terrein  aan   het  terugwinnen’.       Frans  Heeres,  korpschef  en  portefeuillehouder  ‘geweld’  binnen  de  Raad  van  Korpschefs,  herkent  en   ondersteunt  deze  ontwikkeling:       De  politie  heeft  bij  de  uitoefening  van  het  werk  op  straat  drie  belangrijke  taken:  dialoog,  de-­‐ escaleren  en  doorpakken.  Die  laatste  taak  waren  we  uit  het  oog  verloren.  Dialoog  en  de-­‐  

25  

escaleren  waren  exameneisen,  doorpakken  niet.  Dit  zijn  we  aan  het  veranderen.  We  willen  weer   een  actieve  politie,  een  doe-­‐politie  zijn.     Het  ligt  voor  de  hand  dat  een  politieorganisatie  die  meer  handhavend  dan  probleemoplossend   optreedt  en  meer  en  hogere  boetes  uitschrijft,  eerder  te  maken  zal  krijgen  met  boze  burgers  en   daarmee  met  agressie  en  geweld.         De  toegenomen  drang  naar  handhaving  en  controle,  de  behoefte  van  het  bestuur  om  daar  een  eigen   invulling  aan  te  geven  en  de  -­‐  om  redenen  van  capaciteit  -­‐  beperkte  mogelijkheden  van  de  politie,   hebben  bovendien  geleid  tot  een  groot  gilde  aan  ‘overige  handhavers’,  zoals  gemeentelijke  BOA’s  en   controleurs  en  BOA’s  in  het  openbaar  vervoer.  Deze  verschuiving  van  taken  van  politie  naar  ‘overige   handhavers’  kan  leiden  tot  meer  agressie  en  geweld  vanuit  het  publiek.  Deze  medewerkers  met  een   publieke  taak  werken  met  een  beperkt  mandaat  en  een  beperkt  arsenaal  aan  machtsmiddelen  en  ze   zijn  bovendien  doorgaans  minder  goed  opgeleid  dan  politiemensen.  Zij  zien  zich  vervolgens   geconfronteerd  met  mondige  en  calculerende  burgers,  die  in  de  regel  uitstekend  kunnen  taxeren   hoever  het  mandaat  van  deze  medewerkers  om  op  te  treden  strekt.       In  hun  omgang  met  deze  gezagsdragers  schatten  burgers  het  soort  gezagsdrager  vaak  bijzonder   goed  in,  aldus  een  districtschef.  De  burgers  dagen  uit,  maken  een  risico-­‐inschatting  en  kijken  waar  ze   mee  weg  kunnen  komen.     Al  deze  omstandigheden  dragen  bij  aan  de  mate  waarin  deze  ‘overige  handhavers’  zich  met   agressie  en  geweld  geconfronteerd  zien.  Een  gemeentelijk  bestuurder  stelt  dat  het  niveau  van  de   bijzonder  opsporingsambtenaren  en  hun  skills  doorgaans  laag  zijn  en  dat  de  opgave  om  hen  op  een   adequaat  basisniveau  te  krijgen  enorm  is.  Volgens  deze  bestuurder  is  de  kern  van  het  vraagstuk  dat   het  probleem  in  deze  sectoren  niet  alleen  bij  het  publiek  zit,  maar  ook,  en  vooral,  bij  de  medewerkers.   Ambulance   Ook  bij  de  ambulancedienst  zijn  veranderingen  opgetreden.  Vroeger  rukte  de  ambulance  uit  op  een   melding,  men  legde  het  slachtoffer  op  een  brancard  en  voerde  die  persoon  dan  af  naar  het  ziekenhuis.   Het  inzicht  dat  het  ter  plekke  stabiliseren  van  het  slachtoffer  de  overlevingskans  doet  toenemen  en  de   kans  op  verergering  van  letsels  doet  afnemen,  heeft  gemaakt  dat  ambulancepersoneel  sindsdien  veel   langer  op  locatie  aan  het  werk  is.  Deze  zorgvuldige,  geprotocolleerde  werkwijze  wekt  bij  de   omstanders  echter  soms  de  indruk  dat  er  ‘niets’  gebeurt  of  dat  er  niet  snel  genoeg  wordt  gehandeld.   De  bezorgdheid  en  de  onmacht  die  zo  kunnen  ontstaan,  kunnen  dan  al  gauw  leiden  tot  agressie  en   geweld  tegen  het  ambulancepersoneel.       Uit  de  door  ons  gehouden  interviews  blijkt  daarnaast  dat  ambulancemedewerkers  in  het   verleden  vaak  beter  toegerust  waren  voor  de  omgang  met  psychiatrische  patiënten.  Vroeger  moesten   hulpverleners  hiervoor  een  speciale  opleiding  hebben  voltooid  voordat  ze  de  ambulance  op  mochten,   maar  dat  is  niet  meer  zo.  Veel  ambulancemedewerkers  vinden  het  tegenwoordig  moeilijker  om  goed   met  psychiatrische  patiënten  om  te  gaan,  omdat  ze  niet  precies  meer  weten  hoe  ze  op  hen  moeten   reageren.  Ook  dit  heeft  geleid  tot  meer  gewelddadige  confrontaties  met  patiënten  dan  vroeger.   Brandweer   Ten  slotte  is  er  ook  bij  de  brandweer  sprake  van  een  veranderde  taakopdracht,  zij  het  dat  hier  de   laatste  jaren  juist  een  omgekeerde  weg  is  bewandeld.  Eerst,  zo  betoogt  een  vakbondsman,  rukte  de   brandweer  vaker  uit  voor  kerstboomverbrandingen  en  soortgelijke  incidenten,  en  daarbij  werd  nogal   eens  amok  gemaakt.  Vanuit  de  omstanders  geredeneerd  is  dat  verklaarbaar,  omdat  de  brandweer  een    

26  

feestje  verstierde.  De  laatste  jaren  komt  dit  type  incidenten  echter  minder  voor.       Over  het  geheel  genomen  heeft  de  brandweer  overigens  nooit  zoveel  met  agressie  en  geweld  te   maken  gehad  als  de  andere  diensten.  Een  brandweerwagen  wordt  meestal  bemand  met  zes  flinke,   goed  getrainde  kerels,  aldus  een  geïnterviewde,  dus  dat  is  niet  zo  verwonderlijk.  Als  die  zes  mannen  in   vol  tenue  uit  de  wagen  stappen,  boezemt  dat  al  gauw  ontzag  in  bij  de  omstanders.       Wellicht  dat  een  nieuwe  werkwijze  in  de  toekomst  juist  weer  wel  tot  meer  agressie  zal  leiden.   De  brandweer  rukt  nu  voor  meer  en  andere  zaken  uit  dan  vroeger.  Zo  rijdt  de  brandweer   tegenwoordig  ook  naar  spoedmeldingen  voor  reanimatie.  De  komst  van  een  grote  spuitwagen  met   brandweerlieden  kan  door  de  hulpvragende  burger,  die  daar  niet  mee  bekend  is,  slecht  worden   begrepen.       Bovendien  zal  de  brandweer  het  in  de  toekomst  mogelijk  met  kleinere  eenheden  moeten  doen.   Met  deze  werkwijze  wordt  op  dit  moment  al  in  verschillende  regio’s  geëxperimenteerd.  ‘Als  straks   door  bezuinigingen  de  bluswagens  worden  voorzien  van  een  automatische  pomp  en  er  nog  maar  vier  in   plaats  van  zes  brandweerlieden  op  een  wagen  zitten,  is  de  kans  dat  agressie  zich  tegen  deze  mensen   keert  een  stuk  groter’,  aldus  een  geïnterviewde.       Ook  hierdoor  kan  de  brandweer  in  de  toekomst  mogelijk  meer  te  maken  krijgen  met  agressie  en   geweld.  Het  getalsmatig  overwicht  dat  nu  van  hun  optreden  uitgaat,  zal  met  deze  werkwijze  immers   verminderen.   5.3  De  perceptie  van  de  lokale  bestuurders  en  de  managers  bij  de  politie,  brandweer  en  ambulance     Volgens  oud-­‐minister  Johan  Remkes  was  het  tijdens  zijn  ministerschap  lastig  om  gevoel  voor  urgentie   voor  het  onderwerp  ‘geweld  tegen  gezagsdragers’  tussen  de  oren  te  krijgen:  ‘Daar  waar  het  jaren   heeft  geduurd  voordat  agressie  en  geweld  ten  opzichte  van  medewerkers  met  een  publieke  taak  een   issue  werd,  zal  het  ook  jaren  vragen  om  een  cultuuromslag  te  bereiken.  Het  is  een  kwestie  van  de   boodschap,  dat  agressie  en  geweld  niet  normaal  zijn  en  niet  getolereerd  worden,  blijven  uitzenden’.  De   politiek  heeft  hierin  een  verantwoordelijkheid  in  termen  van  guidance,  aldus  Remkes.     Ruud  Verkuijlen,  programmamanager  politie  VPT,  stelt  in  het  interview  dat  de  gedachte  dat   agressie  en  geweld  bij  de  baan  horen  er  bij  de  politie  wel  vanaf  is,  maar  dat  bij  de  andere  sectoren  nog   steeds  excuses  worden  verzonnen  om  geen  aangifte  te  hoeven  doen.  Daarmee  blijven  deze  sectoren   de  cultuur  voeden  dat  een  zekere  mate  van  agressie  en  geweld  bij  het  werk  hoort.  In  zekere  an  het   programma  VPT  worden  samengevat  als  een  gevecht  tegen  cultuur,  zo  stelt  Verkuijlen.     Politie   Bij  de  politie  is  de  implementatie  van  relevante  onderdelen  van  het  VPT-­‐programma  over  het  geheel   genomen  voortvarend  aangepakt.  Politieregio’s  hebben  een  gedetailleerd  geweldsprotocol  opgesteld,   met  een  stappenplan  en  stroomschema’s,  dat  met  strakke  hand  wordt  toegepast  als  er  sprake  is  van   geweld  tegen  politiemensen.       Onderdeel  van  dit  protocol  is  dat  politiemensen  die  slachtoffer  zijn  van  geweld  altijd  aangifte   doen  en  dat  zij  bij  het  hele  proces  worden  ondersteund  door  casemanagers,  zorgverwijzers  en   schadevergoedingsjuristen.  De  geleden  schade  wordt  zoveel  mogelijk  geclaimd  in  het  strafproces  door   middel  van  een  ‘voeging  benadeelde  partij’.       Daarnaast  zijn  er  door  de  politie  concrete  afspraken  gemaakt  met  het  OM  over  de  opvolging  van   de  aangiftes.       Verder  worden  alle  agenten  de  komende  periode  getraind  in  professionele  weerbaarheid.  Dit   gebeurt  op  grond  van  afspraken  die  de  minister  als  werkgever  met  de  bonden  heeft  gemaakt.      

27  

Gemeente   De  bestrijding  van  geweld  tegen  werknemers  met  een  publieke  taak  lijkt  op  gemeenteniveau  vaak   geen  bestuurlijke  prioriteit  te  zijn.  Bij  verschillende  gemeenten  staat  het  onderwerp  wel  op  de  agenda,   maar  is  van  een  concreet  beleid  of  een  concreet  programma  geen  sprake.  Daarnaast  lijkt  de  Haagse   aanpak  op  lokaal  niveau  niet  altijd  gesteund  te  worden.  Een  vertegenwoordiger  van  het  programma   VPT  verzucht:  ‘het  blijft  lastig  om  de  vertaalslag  van  beleid  naar  de  lijn  te  maken,  hoe  neemt  die  haar   verantwoordelijkheid’.       Rob  van  Gijzel,  burgemeester  van  de  gemeente  Eindhoven,  stelt  daar  enigszins  cynisch   tegenover  dat  de  uitvoering  van  een  programma  als  VPT  uiteindelijk  altijd  de  verantwoordelijkheid  is   van  de  burgemeester:  ‘Je  hebt  in  dit  verband  doeners  en  je  hebt  schuivers.  Dit  kabinet  bestaat  vooral   uit  schuivers.  Ze  schuiven  alles  af  op  de  regio’s’.       Dit  beeld  lijkt  te  worden  bevestigd  door  de  ‘regierol’  die  het  ministerie  zichzelf  heeft  toebedeeld   en  de  woorden  van  minister  Donner  in  het  spoeddebat  van  22  november  2011:       Ik  heb  net  uitgelegd  dat  het  verminderen  van  het  aantal  slachtoffers  niet  een  zaak  is  die  de   ministers  vanuit  Den  Haag  voor  elkaar  kunnen  krijgen.  Dit  moet  gerealiseerd  worden  in  de   sectoren.  […]  We  spreken  de  sectoren  waarbij  van  vermindering  geen  sprake  is,  hierop  aan.  [...]   Het  is  een  probleem,  waarbij  ik  noch  de  daders  noch  de  slachtoffers  aan  de  lijn  heb.                 (Kamerstukken  II  2011/12,  28  684,  nr.  332).     In  het  Collegeprogramma  van  een  grote  gemeente  zijn  weliswaar  doelstellingen  geformuleerd  voor  het   terugdringen  van  geweld  tegen  publieke  gezagsdragers,  maar  echt  beleid  is  er  nog  niet.  Volgens  de   gemeenteambtenaar  die  wij  interviewden  is  er  ook  nog  geen  wethouder  of  ambtenaar  belast  met  deze   taak.  Eerst  moet  de  registratie  op  orde  zijn  en  achterstanden  worden  ingehaald.  Pas  dan  kan  een   relatie  worden  gelegd  met  de  doelstellingen  zoals  opgenomen  in  het  Collegeprogramma.     Een  vertegenwoordiger  van  een  gemeente  waarschuwt  ervoor  de  VPT-­‐aanpak  dwingend  voor  te   schrijven.  De  manier  waarop  volgens  het  Haagse  beleid  met  het  probleem  moet  worden  omgegaan,   beïnvloedt  de  professionele  afweging  sterk,  aldus  deze  geïnterviewde.  Als  je  ruimte  wil  laten  voor  een   professionele  afweging,  dan  kan  er  geen  100%-­‐regel  worden  ingevoerd.  Dit  vergt  een  nuancering  in  de   aanpak,  waar  politiek  op  dit  moment  weinig  ruimte  voor  lijkt  te  zijn:       Zodra  je  zegt:  ‘je  moet  altijd  aangifte  doen’,  gaat  de  tolerantie  verloren.  Natuurlijk  moet  je  altijd   corrigeren.  Het  correctief  gesprek  hoeft  echter  niet  altijd  tot  een  aangifte  te  leiden.       In  het  programma  VPT  wordt  gesteld  dat  versterking  van  de  samenwerking  op  regionaal  niveau  tussen   politie,  OM  en  werkgevers  met  een  publieke  taak  van  groot  belang  is  en  dat  ‘vooral  de  burgemeester   een  cruciale  rol  en  verantwoordelijkheid  in  de  aanpak  moet  nemen’  (Kamerstukken  II  2007-­‐2008,  28   684,  nr.  117).       Deze  zienswijze  lijkt  door  de  lokale  bestuurders  niet  altijd  gedeeld  te  worden.  In  een   driehoeksoverleg  in  Brabant  -­‐  waarin  9  burgemeesters,  een  politiechef  en  een  officier  van  justitie   participeren  -­‐  is  door  het  OM  op  6  oktober  2010  aan  de  9  burgemeesters  verzocht  om  werkgevers  van   publieke  organisaties  binnen  hun  gemeenten  (onderwijsinstellingen,  ziekenhuizen,  etc.)  actief  te   informeren  over  het  geweldsprotocol.  De  9  burgemeesters  hebben  niet  aan  dit  verzoek  voldaan,   waarbij  in  een  ambtelijk  memo  onder  andere  de  volgende  redenen  worden  genoemd:   -­‐ als  gemeente  wek  je  de  verwachting  dat  voor  eventuele  vragen  de  werkgever  terecht  kan   bij  de  gemeente  (de  gemeente  is  hier  echter  niet  het  aanspreekpunt);    

28  

-­‐

landelijk  is  een  programma  gestart  Veilige  publieke  taak,  met  als  onderdeel  een   telefoonnummer  dat  voor  werkgevers  beschikbaar  is  gesteld  voor  vragen.  

Brandweer  en  ambulance   Een  manager  van  de  ambulancezorg  stelt:  ‘We  hebben  er  geen  belang  bij  om  geweld  tegen  onze   medewerkers  te  overdrijven,  straks  krijg  je  geen  personeel  meer.  Het  geweld  is  van  alle  tijden’.  Maar   een  vakbondsbestuurder  wijst  erop  dat  in  de  sector-­‐cao  van  de  ambulancezorg  de  verplichting  is   opgenomen  om  in  overleg  met  de  ondernemingsraden  een  beleid  te  ontwikkelen  ten  aanzien  van   agressie  en  geweld:  ‘Helaas  is  dat  allemaal  papier,  maar  het  staat  nu  wel  in  de  cao’.       Het  onderwerp  lijkt  binnen  de  ambulancezorg  dan  ook  weinig  prioriteit  te  krijgen,  net  als  bij  de   vakbond:  ‘Nu  zouden  we  eigenlijk  moeten  gaan  kijken  wat  er  van  die  afspraak  terecht  is  gekomen.  Ik   ben  eigenlijk  te  druk  en  heb  dit  onderwerp  nu  even  niet  als  prioriteit’.       Uit  de  interviews  met  de  managers  van  de  brandweer  en  de  ambulancediensten  bleek  ons  dat   het  vooral  de  Arbeidsinspectie  is  geweest,  die  het  onderwerp  op  de  agenda  van  deze  organisaties   heeft  gezet.  Op  aandringen  van  de  Arbeidsinspectie  hebben  de  brandweer  en  ambulancediensten  een   protocol  opgesteld  hoe  moet  worden  omgegaan  met  geweld  tegen  hun  medewerkers.       Uit  de  door  ons  afgenomen  interviews  blijkt  echter  ook  dat  een  aantal  medewerkers  van  de   brandweer  en  de  ambulancediensten  nog  niet  op  de  hoogte  is  van  de  gekozen  aanpak  van  agressie  en   geweld,  zoals  die  door  het  management  van  hun  organisatie  is  vastgesteld.       Daarnaast  blijkt  die  vastgestelde  aanpak  regelmatig  niet  overeen  te  komen  met  de  feitelijke   ervaringen  van  de  medewerkers.  Voor  hulpverleners  is  vaak  niet  duidelijk  wanneer  wel  of  geen   aangifte  kan  of  moet  worden  gedaan.  Een  ‘moreel  kompas’,  zoals  de  programmanager  politie  VPT   Verkuijlen  dat  noemt,  ontbreekt.  Bij  de  afweging  of  van  een  concreet  incident  aangifte  wordt  gedaan,   blijken  de  leidinggevenden  ook  vaak  niet  betrokken  te  zijn.  Een  ambulancebroeder  vertelt  dat  zijn   leidinggevende  hem  het  volgende  kompas  meegaf:  ‘Ik  steun  je  in  je  afweging.’       Een  manager  van  de  brandweer  meent  dat  zijn  medewerkers  anoniem  aangifte  kunnen  doen,  en   dat  hij  daarnaast  ook  zelf  aangifte  voor  zijn  medewerkers  kan  doen.  Dit  weten  de  medewerkers,  stelt   hij,  en  dat  vergroot  hun  aangiftebereidheid.  De  medewerkers  van  deze  manager  vertellen  echter  in   een  groepsinterview  dat  het  niet  mogelijk  is  om  anoniem  aangifte  te  doen,  dat  zij  op  hun  eigen  naam   aangifte  moeten  doen  en  dat  dit  ervoor  zorgt  dat  sommige  collega’s  afzien  van  het  doen  van  aangifte.     In  de  visie  van  een  manager  van  de  brandweer  gaat  de  politie  ook  voortvarend  om  met  de   aangiftes  van  zijn  medewerkers.  Maar  ook  dit  wordt  door  brandweermannen  in  het  groepsinterview   bestreden:  hun  aangiftes  blijven  bij  de  politie  juist  veel  te  lang  liggen,  zo  is  hun  perceptie.     Wat  ook  niet  gebeurt,  zo  blijkt  uit  de  interviews,  is  dat  de  leidinggevenden  van  de  hulpverleners   actief  het  verloop  van  de  aangifte  volgen,  door  contact  te  houden  met  de  betrokken  functionaris  van   de  politie.  Deze  werkwijze  wordt  wel  beschreven  in  de  verschillende  protocollen.     5.4  Samenvatting  en  Conclusies     De  in  dit  onderzoek  betrokken  organisaties  blijken  alle  te  maken  te  hebben  met  een  veranderde   taakopvatting  of  gewijzigde  werkwijzen,  die  effect  lijken  te  hebben  op  de  mate  waarin  medewerkers  te   maken  kunnen  krijgen  met  agressie  en  geweld.  Noch  bij  het  formuleren  van  het  beleid,  noch  bij  de   uitvoering  daarvan  in  de  organisaties,  is  hiervoor  aandacht  (geweest).       Bij  de  politie  is  de  implementatie  van  relevante  onderdelen  van  het  VPT-­‐programma  in  het   algemeen  wel  voortvarend  aangepakt.  Aan  deze  implementatie  zijn  echter  mogelijk  schaduwzijden   verbonden.      

29  

Ten  eerste  kan  de  vraag  worden  gesteld  of  de  symboolfunctie  en  daarmee  het  gezag  van  de  politie  niet   wordt  aangetast,  wanneer  de  politie  zich  teveel  als  slachtoffer  en  burger  gaat  gedragen  door  aangifte   te  doen  en  civielrechtelijke  schadevergoeding  te  vorderen  in  het  strafproces.       Ten  tweede  wordt  de  professional  bij  de  politie,  door  de  verregaande  protocollering,   gedwongen  tot  mechanistisch  gedrag.  De  professional  kan  en  mag  geen  eigen  afweging  maken  en  is   verplicht  om  bij  iedere  vorm  van  agressie  en  geweld  aangifte  te  doen.       Het  verschijnsel  ‘geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners’  lijkt  door  de  lokale  bestuurders  en   managers  van  de  hulpverleningsorganisaties  niet  als  een  acuut  probleem  te  worden  gezien.  Zij  lijken   zich  niet  te  herkennen  in  de  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek  op  nationaal  niveau.  Een  concrete   vertaling  van  het  landelijk  beleid  binnen  de  eigen  organisatie  ontbreekt  veelal  en  als  die  er  wel  is,  is  de   werkvloer  daar  vaak  niet  van  op  de  hoogte.       Behoudens  de  roep  om  streng  optreden,  wanneer  zich  een  concreet  incident  voordoet,  is  er  ook   nauwelijks  samenhangend  beleid  geformuleerd  op  het  lokale  niveau.  Daarnaast  wordt  openlijk   getwijfeld  aan  de  effectiviteit  van  het  Haagse  beleid.       Als  het  onderwerp  bij  de  hulpverleningsorganisaties  op  de  agenda  staat,  is  dit  vooral  te  wijten  aan  de   bemoeienis  van  de  Arbeidsinspectie  en  niet  zozeer  aan  het  programma  VPT.  De  krachtige  taal  uit  Den   Haag  bereikt  de  hulpverleners  en  de  gemeenteambtenaren  nauwelijks  via  de  geëigende  kanalen.       Een  concreet,  helder  gecommuniceerd  actieprogramma  bij  de  brandweer,  de   ambulancediensten  en  de  gemeenten  ontbreekt  veelal.  Het  merendeel  van  de  boodschap  die  de   individuele  professionals  bereikt,  verloopt  ‘buitenom’,  via  de  media,  en  via  ‘oneliners’  vanuit  de   politiek.       De  gedachte  dat  het  probleem  van  alle  tijden  is  en  dat  geweld  tot  op  zekere  hoogte  bij  het  werk  hoort,   lijkt  breed  te  worden  gedragen  door  lokale  bestuurders  en  managers  van  hulpverleningsorganisaties.   Opvallend  is  dat  dit  onweerlegbare  gegeven,  ‘geweld  is  van  alle  tijden’,  gebruikt  wordt  als   rechtvaardiging  om  geen  gerichte  maatregelen  te  hoeven  treffen.       Hoewel  downplayen  van  een  situatie  op  zichzelf  een  adequate  handelingsstrategie  kan  zijn,  is  het  maar   een  dunne  lijn  die  relativeren  van  negeren  scheidt.  Bij  de  lokale  bestuurders  en  de  managers  van  de   uitvoeringsorganisaties  (met  uitzondering  van  de  politie)  is  vooral  sprake  van  berusting  en   lankmoedigheid.  Bij  hen  is  geen  sprake  van  een  gevoel  van  urgentie  om  zelf  een  gerichte  aanpak  te   formuleren  om  hun  werknemers  zoveel  mogelijk  te  beschermen  tegen  agressie  en  geweld.       Daar  waar  van  lokale  bestuurders  en  van  managers  een  normale  actiegerichtheid  en  het  nemen   van  verantwoordelijkheid  mag  worden  verwacht,  lijkt  die  op  dit  terrein  te  ontbreken,  waardoor  de   individuele  professional  -­‐  zoals  ook  zal  blijken  in  het  volgende  hoofdstuk  -­‐  meer  dan  eens  aan  zijn  lot   wordt  overgelaten.       Lokale  bestuurders  en  managers  bieden  de  professionals  geen  ‘moreel  kompas’.  Bij  de  afweging   of  van  een  concreet  incident  aangifte  wordt  gedaan,  blijken  de  leidinggevenden  met  grote  regelmaat   niet  betrokken  te  zijn.  De  volgende  uitspraak  is  hiervoor  tekenend:  ‘Ik  steun  je  in  je  afweging’.       De  ‘doorwerking’  van  het  programma  VPT  naar  de  uitvoeringsorganisaties  vindt  dus,  met  uitzondering   van  de  politie,  slechts  in  zeer  beperkte  mate  plaats.  Een  oorzaak  hiervoor  zou  kunnen  zijn  dat  het   programma  Veilige  publieke  taak  (als  onderdeel  van  het  ministerie  van  Binnenlandse  Zaken)  vooral   een  ‘regisserende,  coördinerende  en  faciliterende’  rol  speelt.  Met  andere  woorden:  het  ontbreekt  het    

30  

programma  aan  bevoegdheden,  zeggingskracht  en  onderzoeksmogelijkheden.       Dit  geeft  ruimte  voor  vrijblijvendheid  en  maakt  het  mogelijk  het  onderwerp  ‘als  een  hete   aardappel  door  te  geven’.       Op  landelijk  niveau  wordt  de  verantwoordelijkheid  voor  een  effectieve  aanpak  van  het   verschijnsel  ‘geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak’  bij  het  lokale  bestuur  en  de   uitvoeringsorganisaties  gelegd.  De  lokale  bestuurders  en  de  managers  van  de  uitvoeringsorganisaties   kunnen  hun  berustende  en  lankmoedige  houding  legitimeren  door  naar  het  landelijke  programma  VPT   te  verwijzen,  waaraan  zij  zich  vervolgens  in  de  uitvoering  niet  gebonden  achten.  Immers:  ‘het  geweld  is   van  alle  tijden’.      

 

31  

6.  De  invalshoek  van  de  professionals       6.1  Inleiding   In  dit  hoofdstuk  staat  het  vermeende  slachtoffer,  de  professional,  centraal.  Hoe  kijkt  hij  tegen  de   problematiek  aan,  hoe  ervaart  hij  de  interventies  vanuit  ‘Den  Haag’  en  welke  aanpak  stelt  hij  voor?   Ook  in  dit  hoofdstuk  wordt  in  hoofdzaak  gebruik  gemaakt  van  de  input  uit  de  interviews.     6.2  Beeld  van  de  problematiek   Over  twee  zaken  zijn  de  geïnterviewden  het  eens.  Ten  eerste  is  het  geweld  tegen  medewerkers  met   een  publieke  taak  van  alle  tijden.  Ten  tweede  is  het  respect  van  de  burger  voor  hun  professionele   handelen  afgenomen  en  zijn  burgers  veel  mondiger  geworden.       Geweld  is  van  alle  tijden   Een  geïnterviewde  vertelt  dat  hij,  toen  hij  zelf  nog  op  de  ambulance  werkte,  begin  jaren  negentig,   heeft  meegemaakt  dat  ze  met  de  ambulance  bepaalde  wijken  niet  meer  ingingen:         Ze  konden  hun  gewonden  bij  de  eerste  hulp  afleveren.  Dat  ging  ook  prima,  kan  ik  jullie  vertellen.       Een  ambulancemanager  verhaalt  over  de  communiefeesten  in  St  Willibrord.  Tijdens  de   communiefeesten  komen  families  bij  elkaar  en  aan  het  eind  van  de  avond  worden  de  openstaande   rekeningen  vereffend.  Dit  is  een  jarenlange  traditie:       Als  ambulance  ga  je  daar  niet  zonder  politie  naar  toe.  Dat  waren  incidenten  en  dat  zijn   incidenten.  Tegenwoordig  zijn  het  echter  geregistreerde  incidenten,  en  nu  moeten  we  er  dus  wat   mee.       Het  respect  van  de  burger  voor  de  gezagsdrager  neemt  af   De  geïnterviewden  vertellen  dat  mensen  op  straat  anders  reageren  dan  vroeger.  Een  brandweerman   vertelt:       Wij  spannen  altijd  een  lint.  Daarbinnen  is  onze  werkruimte.  Vroeger  kwam  niemand  voorbij  het   lint.  Nu  wel  en  moeten  we  mensen  steeds  terugsturen.  Er  moet  altijd  één  man  bij  de  wagen   blijven  om  op  te  letten.       Een  andere  brandweerman:       Vroeger  gingen  mensen  vooral  meehelpen.  Nu  gebeurt  het  dat  ze  ons  pesten,  hinderen,  in  de   weg  staan.  Dit  is  vooral  jeugd.       Mensen  verwachten  dat  de  brandweer  er  meteen  is,  als  ze  112  hebben  gebeld.  Ze  vinden  dat  de   brandweer  altijd  te  laat  komt.      

32  

  Een  ambulancebroeder  met  20  jaar  werkervaring  vertelt  dat  als  hij  vroeger  op  de  plaats  van   bestemming  aankwamen,  het  voelde  ‘alsof  Mozes  bij  de  Rode  Zee  aankwam:  iedereen  maakte  ruim   baan’.  Tegenwoordig  gaan  mensen  niet  meer  automatisch  opzij:  ‘Nu  moet  je  aan  mensen  vragen  of  ze   ruimte  willen  maken.’       De  geïnterviewden  verschillen  van  mening  over  de  vraag  of  er  nu  meer  geweld  wordt  toegepast  tegen   handhavers  en  hulpverleners  dan  vroeger.  Agressie  en  geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke   taak  wordt  pas  sinds  de  laatste  paar  jaar  afzonderlijk  geregistreerd.  Dit  maakt  de  onderbouwing  van  de   stelling  dat  dit  geweld  (sterk)  is  toegenomen  lastig,  aldus  de  programmamanager  VPT  Sjaak  Krombeen.   Sommige  politiemensen  zeggen  weliswaar  dat  zij  meer  te  maken  hebben  met  agressie  en  geweld  op   straat  dan  vroeger,  maar  dit  wordt  door  andere  politiemensen  weer  tegengesproken.  Ook  zijn  er   politiemensen  die  vinden  dat  het  geweld  niet  zozeer  toeneemt,  als  wel  de  ernst  van  het  gebruikte   geweld.     In  een  interview  met  politieblad  Blauw  stelt  een  korpschef  in  het  voorjaar  van  2012  vast  dat  het  in  het   huidige  politieke  klimaat  kennelijk  nodig  is  om  ieder  incident  uit  te  vergroten,  er  vragen  over  te  stellen   en  er  de  publiciteit  mee  te  halen.       Ik  heb  dit  jaar  op  vragen  over  oudejaarsavond  geantwoord  dat  het  in  mijn  28  jaren  in  de  stad   Den  Haag  de  meest  rustige  nacht  was.  Natuurlijk  was  het  druk  en  hectisch,  maar  toch  minder   dan  al  die  jaren  daarvoor.  En  daar  stelt  men  dan  in  de  politiek  vragen  over:  ‘Hoe  kan  hij  dat  nou   zeggen?’       De  meeste  hulpverleners  geven  aan  dat  er  niet  meer  geweld  is  dan  vroeger,  maar  dat  de   geweldsincidenten  nu  breed  worden  uitgemeten.  Vroeger  gebeurde  dat  niet.  Het  blijven  incidenten,  zo   wordt  door  de  brandweerlieden  en  ambulancemedewerkers  benadrukt.  Slechts  een  enkel  geval  geeft   aanleiding  tot  het  doen  van  aangifte.  Als  er  al  iets  gebeurt,  is  dit  vaak  met  grote  evenementen  of  met   de  jaarwisseling.       Een  ambulancemanager  geeft  aan  dat  zich  bij  de  ambulancedienst  waar  hij  werkt  jaarlijks  circa  5   geweldsincidenten  voordoen  waarvan  aangifte  wordt  gedaan,  op  ongeveer  120.000  patiëntcontacten   per  jaar.       Een  arbo-­‐coördinator  vertelt  dat  bij  de  regionale  brandweer  waar  zij  werkt  1.200  mensen   werkzaam  zijn.  Van  deze  1.200  mensen  heeft  in  2011  één  persoon  aangifte  gedaan.     Verschillende  vertegenwoordigers  van  de  brandweer  vertellen  dat  zij  in  ieder  geval  minder  last  hebben   van  geweld  dan  andere  hulpdiensten.  Hiervoor  worden  twee  redenen  genoemd.  Ten  eerste  rukt  de   brandweer  meestal  met  6  man  uit  en  de  ambulancedienst  met  twee  man.  Ten  tweede  heeft  de   brandweer  meer  binding  met  de  lokale  omgeving.  Zo  wordt  in  de  regio  Brabant  Noord  uitgerukt  vanuit   39  verschillende  posten.  Dit  gebeurt  vaak  door  brandweerlieden  die  bekend  zijn  in  de  lokale  omgeving.   Brandweerlieden  zijn  hierdoor  een  stuk  minder  anoniem  dan  politiemensen  of  ambulancebroeders.   Volgens  de  geïnterviewden  helpt  dit  om  geweld  te  voorkomen.     Norm  ‘wat  is  acceptabel  en  wat  niet’  is  onduidelijk   Het  stellen  van  een  duidelijke  en  eenduidige  norm  is  één  van  de  belangrijkste  pijlers  van  het    

33  

programma  VPT.  Korpschef  Frans  Heeres  stelt  dat  er  door  het  programma  VPT  eindelijk  een  duidelijke   norm  is  gesteld:  geweld  is  uit  den  boze,  handen  af  van  onze  helpers!  Geweld  is  niet  normaal  en  niet   toegestaan.  Dát  is  de  norm.       Op  deze  stelligheid  valt  wel  wat  af  te  dingen.  Volgens  de  programmanager  politie  bij  het   programma  VPT,  Ruud  Verkuijlen,  wil  Ruud  Bik,  lid  van  de  korpsleiding  van  de  Nationale  Politie  in   oprichting,  eerst  een  brede  discussie  voeren  om  de  norm  voor  het  morele  kompas  binnen  de  nationale   politie  vast  te  stellen.  Verkuijlen  heeft  daar  niet  zo  veel  begrip  voor.  Volgens  hem  moeten  werkgevers   een  duidelijke  en  eenduidige  norm  stellen:  handen  af  van  de  medewerkers;  ook  schreeuwen  en   beledigen  worden  niet  getolereerd.       Deze  normstelling,  dat  ook  schreeuwen  en  beledigen  niet  getolereerd  worden,  wordt  door  de   professionals  in  de  uitvoering  niet  zonder  meer  aanvaard.  Uit  de  interviews  blijkt  dat  hulpverleners   geneigd  zijn  ongewenst  gedrag  te  accepteren,  mits  de  hulpverlening  niet  in  gevaar  komt.  Verbale   uitingen  als  beledigingen,  geschreeuw  of  gejoel  worden  door  hen  genegeerd.  Die  worden  ook  veelal   niet  als  geweld  gezien.  Meerdere  hulpverleners  hebben  aangegeven  dat  voor  hen  de  lat  ligt  bij  forse   bedreigingen  en  bij  mishandelingen.  Vaak  wordt  hier  nog  de  nuance  aan  toegevoegd  dat  als  het   geweld  direct  samenhangt  met  de  psychische  toestand  van  een  patiënt,  hulpverleners  geneigd  zijn  dit   gedrag  te  accepteren  als  ‘part  of  the  job’.       Een  ambulancebroeder  vertelt  dat  de  meeste  ambulancemedewerkers  alleen  aangifte  doen  als   er  echt  een  uiterste  grens  gepasseerd  is.  In  hun  hoedanigheid  van  ambulancebroeder  accepteren  ze   meer  dan  ze  als  burger  zouden  doen,  omdat  ze  aan  hun  zorgplicht  willen  voldoen.     Een  medewerker  van  de  brandweer  vertelt  dat  vorig  jaar  een  training  is  gegeven  waarbij   getracht  is  invulling  te  geven  aan  de  centraal  gestelde  norm  ‘agressief  gedrag  wordt  niet  getolereerd’.   Het  bleek  niet  mogelijk  te  zijn  om  hierover  een  centraal  gedeeld  standpunt  te  krijgen.  Sommigen   vonden  het  geen  probleem  om  bespuugd  te  worden,  anderen  legden  de  grens  bij  schelden  en  voor   weer  anderen  was  fysiek  geweld  de  grens.       Wel  duidelijk  was  dat  brandweerlieden  in  hun  rol  als  burger  minder  accepteren  dan  in  hun  rol   als  brandweerman.       Bij  politiemensen  ligt  de  lat  ten  aanzien  van  welk  gedrag  nog  geaccepteerd  wordt  lager  dan  bij   hulpverleners.  Toch  verschillen  ook  bij  de  politie  de  meningen  over  wat  acceptabel  is  en  wat  niet.   Een  politiechef  vindt  dat  geweld  typisch  is  voor  het  werken  in  de  frontlinie,  geweld  hoort  erbij.  Daar   moet  je  als  politieman  tot  op  zekere  hoogte  tegen  kunnen.       Maar  er  zijn  ook  politiemensen  die  geen  enkele  vorm  van  ongewenst  gedrag  willen  accepteren.   Iedere  persoon  die  ‘pannenkoek’  roept  naar  een  politieagent  moet  in  die  visie  worden  opgepakt,   vervolgd  en  bestraft.       Anderen  wijzen  juist  op  het  belang  van  het  maken  van  een  professionele  afweging,  waarbij   afhankelijk  van  de  concrete  situatie  door  de  politie  soms  wel  en  soms  niet  moet  worden  opgetreden.       Uit  de  interviews  die  wij  hebben  gehouden,  kan  worden  geconcludeerd  dat  professionals  sterk  van   mening  verschillen  over  de  vraag  welk  gedrag  nog  acceptabel  is  en  welk  gedrag  niet.  Uit  de  interviews   kan  bovendien  niet  worden  afgeleid  dat  de  werkgevers  hun  medewerkers  hierin  ‘een  duidelijk  moreel   kompas’  bieden.      

 

34  

6.3  Handelen  van  professionals       De  hulpverleners  zijn  unaniem  van  oordeel  dat  de  bejegening  door  een  hulpverlener  zeer  bepalend  is   voor  de  vraag  of  er  een  agressieve  of  gewelddadige  reactie  bij  cliënten  of  de  omstanders  ontstaat  of   niet.  Het  is  onderdeel  van  de  professionaliteit  van  de  hulpverlener  om  hier  goed  mee  om  te  gaan.   Hulpverleners  moeten  oog  hebben  voor  culturele  verschillen  tussen  mensen  en  voor  patiënten  die   kampen  met  psychiatrische  problematiek.       Niet  iedereen  kan  daar  even  goed  mee  omgaan.  Sommige  collega’s  roepen,  aldus  een   geïnterviewde  hulpverlener,  door  hun  houding  agressie  en  geweld  op.  Deze  collega’s  hebben  zelf  een   kort  lontje.       Een  ambulancemanager  reikt  hiervan  een  voorbeeld  aan:  de  kunst  voor  de  medewerker  op  de   centrale  meldkamer  is  om  te  de-­‐escaleren:       Er  zijn  schalen  van  agressie.  Soms  belt  iemand  die  in  schaal  3  zit,  maar  na  een  kort  gesprek  met   de  centralist  in  schaal  5  (verergering)  door  de  onhandige  manier  waarop  de  centralist  van  de   meldkamer  het  gesprek  voert.       De  geïnterviewden  verschillen  van  mening  over  de  vraag  of  medewerkers  hierin  getraind  zouden   moeten  worden.  Zowel  bij  de  brandweer  als  bij  de  ambulancediensten  wordt  met  trainingen   geëxperimenteerd.  Onderdeel  van  een  dergelijke  pilot-­‐training  bij  de  brandweer  is  bijvoorbeeld  het   thema  dat  ‘bepaald  gedrag  ongewenst  gedrag  van  anderen  uitlokt’.  Deze  training  is  vorig  jaar  in  een   regio  gegeven  aan  de  bevelvoerders  en  kazernemanagers.  Van  tevoren  was  men  hierover  sceptisch,   maar  achteraf  vond  men  de  training  toch  zinvol,  aldus  een  geïnterviewde  medewerker  van  de   brandweer.     Een  ambulancemanager  vertelt  over  een  incident,  waarbij  de  gemoederen  hoog  waren   opgelopen  en  het  ambulancepersoneel  na  enige  tijd  met  de  patiënt  moest  vluchten,  omdat  de  situatie   te  bedreigend  werd.  Dit  incident  heeft  veel  aandacht  gekregen  in  de  media.  In  deze  casus  hadden  de   ambulancemedewerkers  onmiddellijk  bij  aankomst  geroepen  dat  iedereen  aan  de  kant  moest.  De   latere  verdachte,  de  zoon  van  de  gewonde  man,  had  echter  het  idee  dat  hij  zijn  vader  aan  het  redden   was  door  de  bloedende  wond  te  stelpen.  Hij  weigerde  bij  zijn  vader  vandaan  te  gaan,  waarna  de   situatie  uit  de  hand  liep  en  hij  het  ambulancepersoneel  bedreigde.  Volgens  de  geïnterviewde  manager,   die  daarmee  het  gedrag  van  de  zoon  niet  wilde  goedpraten,  had  het  incident  misschien  voorkomen   kunnen  worden  als  de  ambulancemedewerkers  zich  in  het  begin  anders  hadden  gedragen.       Een  politieman  stelt  dat  de  cultuur  van  resultaten  halen  (aantal  processen-­‐verbaal,  aantal  verdachten)   bij  de  politie  heeft  bijgedragen  aan  agressief  gedrag  bij  het  publiek.  Sommige  politiemensen  schreven   bonnen  uit,  zonder  verhaal  erbij.  Zodra  een  politieman  uitleg  geeft  aan  iemand  die  een  bon  krijgt,  is  er   veel  eerder  sprake  van  acceptatie.     Een  andere  politieman  benadrukt  dat  zijn  jongere  collega’s  op  straat  te  weinig  respect   uitstralen.  Ze  zijn  op  straat  teveel  bezig  met  sms’en,  facebook  en  twitter,  en  te  weinig  met  wat  er  op   straat  gebeurt.  Hierdoor  verliezen  ze  het  respect  van  de  omstanders  en  is  er  eerder  sprake  van   agressie  en  geweld.    

 

35  

Professionele  ruimte   De  meeste  geïnterviewde  politiemensen  zijn  het  erover  eens  dat  het  van  belang  is  dat  een  diender   voldoende  ruimte  krijgt  om  de  situatie  te  kunnen  inschatten  en  vervolgens  naar  eigen  inzicht  te   kunnen  handelen.  Het  belang  hiervan  wordt  mooi  geïllustreerd  in  een  voorbeeld  van  een   vakbondsman.       Laatst  was  ik  bij  de  voetbalwedstrijd  Groningen-­‐Twente.  Die  clubs  kunnen  elkaar  niet  uitstaan   dus  commotie  alom.  Ik  was  samen  met  een  leeftijdgenoot  die  veel  politie-­‐ervaring  had,  maar  wel   iets  dikker  was  dan  ik.  Er  kwam  een  tierende  Groninger  op  hem  af,  klaar  om  eens  flink  stampij  te   maken.     De  collega  zei  alleen  maar  ‘doar  mot  ge  zijn  vriend’,  wijzend  naar  het  voetbalstadion.     De  Groninger  ging  sprakeloos  verder.     Kijk,  zo  moet  het  ook  kunnen.  Terugschakelen  naar  gemoedelijkheid  waar  dat  mogelijk  is.       Oud-­‐minister  Remkes  sluit  zich  hierbij  aan.  Hij  benadrukt  dat  het  handelen  van  de  politie  evenredig  en   proportioneel  moet  zijn.  Wanneer  de  burger  disbalans  ervaart,  zoals  bijvoorbeeld  het  geval  was  toen   de  politie  de  bonnenquota  moest  halen,  liggen  agressie  en  geweld  op  de  loer.       De  meningen  zijn  verdeeld  over  de  vraag  of  agenten  over  voldoende  professionele  ruimte  beschikken   om  op  straat  een  eigen  afweging  te  kunnen  maken  en  naar  eigen  inzicht  te  kunnen  handelen.  Enerzijds   zorgt  ‘zero  tolerance’-­‐beleid  niet  alleen  voor  spanning  bij  burgers  die  een  forse  beboeting  voor  relatief   lichte  vergrijpen  tegemoet  kunnen  zien,  maar  ook  voor  spanning  bij  agenten  die  daarmee  hun   professionele  ruimte  kwijtraken.  Anderzijds  lijken  agenten  op  straat  toch  nog  over  een  behoorlijke   hoeveelheid  professionele  ruime  te  beschikken.       Dat  laatste  blijkt  uit  het  volgende  voorbeeld.  Bij  de  politie  in  een  provinciestad  functioneerden   twee  vaste  teams  voor  horecatoezicht.  Ieder  team  had  eens  in  de  twee  weken  dienst.  De  teams  bleken   volstrekt  verschillend  te  functioneren.  Het  ene  team  ‘ging  er  stevig  in’,  het  andere  team  ‘meer  met   zachte  hand’.  Het  ene  team  trad  meer  handhavend  op,  het  andere  team  probleemoplossend.  Het  ene   team  schreef  veel  bonnen  uit,  het  andere  team  liet  het  vaak  bij  een  waarschuwing.  Wat  bleek:  het  ene   team  (‘het  blauwe  team’)  had  ieder  weekend  veel  te  maken  met  agressie  en  geweld.  Het  andere  team   (‘het  roze  team’)  had  hier  nauwelijks  last  van.  De  twee  verschillende  werkwijzen  bleken  ‘vanzelf’  te  zijn   ontstaan.  Hierop  was  niet  gestuurd.  De  werkwijze  van  ieder  team  bleek  doorslaggevend  beïnvloed  te   worden  door  de  verschillende  professionele  werkopvattingen  van  de  politiemensen  die  in  het  team   functioneerden.     De  professionele  ruimte  bij  de  politie  is  echter  gering  als  een  agent  slachtoffer  wordt  van   geweld.  Op  dat  moment  wordt  het  handelingsperspectief  bij  de  politie  dwingend  voorgeschreven  en   treedt  het  geweldsprotocol  in  werking.  Onderdeel  van  het  protocol  is  het  doen  van  aangifte.  Een   geïnterviewde  politiefunctionaris  stelt  dat  het  programma  VPT  en  de  interne  protocollen  eisen  dat  er   altijd  aangifte  wordt  gedaan.     Frans  Heeres,  korpschef  en  portefeuillehouder  ‘geweld’  binnen  de  Raad  van  Korpschefs,  beaamt  dit:   ‘Politiemensen  moeten  aangifte  doen  als  zij  te  maken  hebben  gehad  met  geweld.  Daar  zit  geen  ruimte   tussen.’  Hij  voegt  hieraan  toe  dat  dit  hoort  bij  het  normaliseringsproces:  dat  we  geweld  niet  normaal   moeten  vinden  en  het  aangifte  doen  tegen  geweld  wél  normaal  moeten  vinden.  ‘Vraag  mij  niet  om  als   werkgever  op  te  treden,  je  te  ondersteunen  en  de  schade  te  vergoeden,  als  je  geen  aangifte  wil  doen.’       Door  een  politiechef  wordt  echter  gewezen  op  twee  nadelen  van  deze  geprotocolleerde   werkwijze.  De  procedure  van  het  geweldsprotocol  leidt  ertoe  dat  een  agent  het  verhaal  wat  hem  of    

36  

haar  is  overkomen,  voortdurend  moet  herhalen.  Hierdoor  wordt  het  slachtofferschap  van  die  persoon   steeds  bevestigd.  Dit  kan  leiden  tot  secundaire  traumatisering.  Hij  heeft  ook  meegemaakt  dat   medewerkers  in  hun  gedrag  anticiperen  op  een  eventuele  schadevergoeding:  ‘Ik  zorg  gewoon  dat  ik   een  klap  krijg,  want  dan  kan  ik  300  euro  vangen  als  de  zaak  voorkomt’.       Bij  de  geïnterviewde  hulpverleners  bestaat  geen  dwingend  voorgeschreven  protocol  hoe   gehandeld  moet  worden  als  er  sprake  is  geweest  van  geweld.  Het  wordt  zowel  aan  de  individuele   brandweerman  als  aan  de  individuele  ambulancemedewerker  overgelaten  om  te  bepalen  of  er   aangifte  bij  de  politie  wordt  gedaan  of  niet.     Niet  in  alle  gevallen  worden  werknemers  ook  door  hun  leidinggevenden  gesteund  in  het  doen   van  aangifte.  Zo  vertelt  een  ambulancemedewerker  dat  hij  van  een  collega  had  gehoord  dat  zijn   manager  boos  was  toen  hij,  onder  werktijd,  aangifte  had  gedaan.  Hij  had  daarmee  een  parate  auto  uit   het  primaire  proces  gehaald.       6.4  Averechtse  effecten  van  ‘Haags’  beleid   Verkeerde  verwachtingen  bij  het  publiek   Verschillende  vertegenwoordigers  van  de  hulpdiensten  wijzen  erop  dat  het  publiek  verkeerde   verwachtingen  heeft  van  hun  optreden.  Omdat  de  hulpdiensten  niet  aan  deze  verwachtingen  kunnen   voldoen,  raken  mensen  geïrriteerd  en  soms  agressief.  De  brandweer  ervaart  dat  zij  in  de  beleving  van   mensen  altijd  te  laat  komt,  ook  al  haalt  de  brandweer  de  afgesproken  aanrijtijd.       Daarnaast  wordt  als  voorbeeld  genoemd  dat  mensen  denken  dat  er  onmiddellijk  een  ambulance   uitrukt  als  ze  112  bellen.  Deze  verwachting  wordt  in  verschillende  112-­‐spotjes  gewekt.  Mensen   snappen  niet  dat  een  medewerker  van  de  meldkamer  eerst  vragen  moet  stellen,  om  vast  te  stellen  of   de  komst  van  een  ambulance  wel  nodig  is.       Ook  begrijpen  ze  niet  dat  de  ambulance  wel  eens  twintig  minuten  op  zich  kan  laten  wachten  als   het  geen  levensbedreigende  situatie  betreft.  Doordat  mensen  verkeerde  verwachtingen  hebben,   worden  ze  agressief,  zo  stellen  de  hulpverleners.     Verkeerde  verwachtingen  bij  de  professionals     Als  een  politieambtenaar  aangifte  van  geweld  doet,  wordt  de  zaak  met  voorrang  opgepakt.  Er  wordt   onmiddellijk  een  proces-­‐verbaal  opgemaakt,  het  OM  zorgt  voor  een  snelle  vervolging  en  de   politieambtenaar  kan  zich  als  benadeelde  partij  voegen  in  het  strafproces.  Slachtoffers  van  agressie  en   geweld  bij  de  politie  worden  ondersteund  door  casemanagers,  zorgverwijzers  en   schadevergoedingsjuristen.  Over  dit  hele  proces  zijn  de  geïnterviewde  politiemensen  meestal   tevreden.       Niet  tevreden  zijn  sommige  politiemensen  over  de  -­‐  in  hun  ogen  -­‐  milde  bestraffing  van  mensen   die  zich  schuldig  hebben  gemaakt  aan  politiegeweld.  Drie  geïnterviewde  politiemensen  vertellen  dat   Staatssecretaris  Fred  Teeven  bij  hen  de  verwachting  had  gewekt  dat  mensen  vast  blijven  zitten  als  ze   geweld  plegen  tegen  politiemensen.  Deze  politiemensen  waren  teleurgesteld  toen  bleek  dat  deze   verwachting  niet  uitkwam  en  geweldplegers  na  een  nachtje  in  de  cel  gewoon  weer  naar  huis  mochten.       In  een  interview  met  NRC  Handelsblad  zegt  een  politieman  uit  Den  Haag:         Ik  zie  elke  avond  die  spotjes  op  tv  van  ‘handen  af  van  onze  hulpverleners’.  Maar  wat  zijn  de   gevolgen  als  zoiets  gebeurt?  Met  Oud  en  Nieuw  wordt  van  tevoren  een  lik-­‐op-­‐stukbeleid    

37  

aangekondigd.  En  wat  zie  je:  een  jongen  die  een  agent  op  zijn  bek  timmert,  komt  er  met  20  uur   schoffelen  vanaf.  Die  staat  je  de  volgende  dag  weer  op  straat  uit  te  lachen.       De  meeste  geïnterviewde  brandweerlieden  en  ambulancemedewerkers  zijn  erg  ontevreden  over  de   manier  waarop  de  politie  en  het  OM  met  hun  aangiftes  omgaan.  Er  is  in  hun  organisaties  de  laatste   jaren  meer  aandacht  gekomen  voor  het  belang  van  het  doen  van  aangifte.  Meer  hulpverleners  zijn   daarop  aangifte  gaan  doen.  Maar  vervolgens  ervaren  zij  verschillende  knelpunten:      -­‐  Zij  kunnen  niet  anoniem  aangifte  doen.  Dit  weerhoudt  hen  van  het  doen  van  aangifte,  omdat   ze  bang  zijn  dat  een  dader  verhaal  komt  halen  in  hun  privésituatie.  Sommigen  vertellen  dat  ze   wel  domicilie  kunnen  kiezen  op  het  adres  van  hun  werkgever.  Eén  ambulancebroeder  vertelt   echter  dat  een  leidinggevende  van  een  ambulancedienst  zich  heeft  verzet  tegen  het  kiezen  van   domicilie  op  het  adres  van  de  werkgever.  Deze  leidinggevende  was  bang  dat  de  daders  van  het   geweld  verhaal  zouden  komen  halen  op  het  kantoor  van  de  ambulancedienst.    -­‐  Als  ze  aangifte  hebben  gedaan,  horen  ze  lange  tijd  niets.  Ze  worden  niet  op  de  hoogte  gesteld   van  de  voortgang.  Ze  moeten  zelf  met  de  politie  bellen  om  te  vragen  naar  de  stand  van  zaken.   Verschillende  hulpverleners  hebben  te  horen  gekregen  dat  de  politie  het  druk  heeft  met  andere   zaken.     -­‐  Uiteindelijk  wordt  een  zaak  veelal  door  het  OM  geseponeerd,  zo  is  de  beleving  van  de   geïnterviewde  brandweerlieden  en  ambulancemedewerkers.  Deze  beslissing  volgt  in  sommige   gevallen  pas  meer  dan  een  jaar  na  het  doen  van  aangifte.  Daarbij  wordt  door  het  OM  bij  een   sepot  geen  specifieke,  op  de  persoon  toegesneden  toelichting  gegeven.  Medewerkers  krijgen   een  sepotbrief  met  een  standaardtekst  en  ze  moeten  zelf  bellen  als  ze  een  specifieke  toelichting   op  het  sepot  willen  hebben.  Door  het  OM  wordt  geen  nazorg  gegeven.       In  de  beleving  van  de  geïnterviewde  ambulancemedewerkers  en  brandweerlieden  krijgen  hun   aangiftes  geen  prioriteit  en  ondernemen  hun  leidinggevenden  ondernemen  hierop  geen  actie.  De   medewerkers  moeten  zelf  bellen  met  de  politie  en  het  OM  als  zij  willen  weten  hoe  hun  zaak  ervoor   staat.     Overigens  blijkt  uit  een  interview  met  een  medewerker  van  de  brandweer  in  Amsterdam   Amstelland  dat  dit  sombere  beeld  niet  representatief  is  voor  alle  regio’s.  In  de  regio  Amsterdam   Amstelland  speelt  de  arbo-­‐coördinator  bij  het  aangifteproces  van  brandweerlieden  een  actieve  rol.  Zij   heeft  een  directe  ingang  bij  de  politie  en  het  OM  en  zij  stelt  zich  via  deze  contacten  periodiek  op  de   hoogte  van  de  stand  van  zaken  en  de  voortgang  van  aangiftes.       Meerdere  ambulancemedewerkers  geven  in  de  interviews  aan  dat  er  bij  de  ambulancediensten  op  de   werkvloer  grote  woede  heerst  over  hoe  de  politie  en  het  OM  met  hun  aangiftes  omgaan.  Door  de   ondernemingsraden  is  dit  onderwerp  ook  op  de  agenda  gezet.  Recent  is  er  daarna  een  gesprek   geweest  met  vertegenwoordigers  van  de  ondernemingsraden  van  de  ambulancediensten  en  minister   Schippers.       De  woede  van  de  ambulancemedewerkers  richt  zich  daarbij  niet  zozeer  op  het  geweld  waarmee   ze  af  en  toe  te  maken  hebben.  Dit  geweld  accepteren  ze,  het  is  van  alle  tijden  en  hoort  erbij.  Ze  zijn   boos  omdat  ze  zich  in  de  steek  gelaten  voelen.  De  boodschap  ‘handen  af  van  onze  hulpverleners’   vonden  ze  mooi.  Ze  gingen  vaker  dan  vroeger  aangifte  doen.  Maar  toen  bleek  dat  die  aangiftes  daarna   niet  goed  werden  opgepakt,  was  de  teleurstelling  groot,  aldus  een  geïnterviewde   ambulancemedewerker.  Met  het  gevolg  dat  mensen  nu  nog  minder  dan  voorheen  bereid  zijn  om    

38  

aangifte  te  doen.  Deze  ambulancemedewerker  noemt  het  voorbeeld  van  een  collega  in  Delft  die  was   neergestoken  door  een  overspannen  man.  Die  collega  mocht  op  gesprek  komen  bij  de  officier  van   justitie.  Hij  kreeg  te  horen  dat  die  man  geen  straf  zou  krijgen  omdat  hij  ontoerekeningsvatbaar  was.  De   man  zou  wel  een  behandeling  krijgen.  Dit  stuitte  op  veel  onbegrip  bij  ambulancebroeders  in  het  hele   land:  hoezo  zou  die  man  geen  straf  krijgen?  Die  collega  was  wel  met  een  mes  gestoken!  Dit  leidde  tot   zoveel  woede  bij  de  ambulancemedewerkers  dat  nog  is  overwogen  om  het  Binnenhof  dicht  te  zetten   met  ambulancevoertuigen.       Op  de  werkvloer  bestaat  nu  het  beeld  dat  als  je  niet  aan  de  beademingsmachine  ligt,  het   kennelijk  niet  erg  genoeg  is.       Een  aantal  hulpverleners  ervaart  geen  enkele  match  tussen  de  politieke  boodschap  (‘handen  af   van  onze  hulpverleners’)  enerzijds  en  de  uitvoeringspraktijk  anderzijds.  Op  de  werkvloer  bestaat  nu   het  beeld  dat  de  politiek  wel  brult,  maar  niet  bijt.       Een  politiechef  is  van  mening  dat  de  politiecollega’s  aan  de  balie  tegen  hulpverleners  die  aangifte   komen  doen,  nooit  moeten  zeggen  dat  ze  ‘morgen  maar  terug  moeten  komen’.  Hij  verwacht  van  zijn   medewerkers  dat  ze  de  alertheid  hebben  om  goed  te  reageren  op  hulpverleners  die  aangifte  komen   doen  en  dat  ze  daar  anders  mee  omgaan  dan  met  een  burger  die  op  zijn  gezicht  is  geslagen.     Ook  Frans  Heeres,  korpschef  en  portefeuillehouder  ‘geweld’  binnen  de  Raad  van  Korpschefs,   benadrukt  dat  aangiftes  van  hulpverleners  door  de  politie  serieus  worden  opgepakt:  ‘Voor  hen  is   precies  hetzelfde  proces  van  toepassing  als  voor  de  politie.  Ook  zij  moeten  aangifte  doen  bij  geweld’.     Uit  de  interviews  blijkt  echter  niet  dat  er  bij  de  politie  een  aparte  werkwijze  is  ingesteld  om  de   zaken  van  geweld  tegen  hulpverleners  met  voorrang  op  te  pakken  en  af  te  handelen.  Het   geweldsprotocol  van  de  politie  heeft  alleen  betrekking  op  het  geweld  tegen  de  eigen  mensen.  Uit  de   interviews  met  de  hulpverleners  blijkt  dat  de  uitspraken  van  de  genoemde  politiechefs  niet   overeenkomen  met  de  perceptie  van  de  hulpverleners.       SIRE-­‐campagne  ‘handen  af  van  onze  hulpverleners’   Zoals  in  hoofdstuk  4  is  beschreven,  is  op  27  december  2011  de  SIRE-­‐campagne  ‘handen  af  van  onze   hulpverleners’  gestart.  In  spotjes  voor  radio  en  televisie  werd  daarin  een  directe  relatie  gelegd  tussen   het  Verdrag  van  Geneve  en  het  geweld  tegen  hulpverleners  in  Nederland:  ‘Als  we  in  oorlogstijd  respect   hebben  voor  hulpverleners,  waarom  dan  niet  in  vredestijd?  Handen  af  van  onze  hulpverleners’.       Geen  van  de  geïnterviewde  hulpverleners  blijkt  zich  te  herkennen  in  het  beeld  dat  in  deze   spotjes  wordt  geschetst.  Veel  geïnterviewden  vrezen  eerder  voor  een  averechts  effect:  mensen  die  je   met  dergelijke  spotjes  bereikt,  zijn  het  toch  wel  met  de  boodschap  eens.  En  mensen  die  je  met  deze   spotjes  wilt  bereiken,  verander  je  niet.  Sterker  nog,  die  mensen  zouden  wel  eens  op  een  verkeerd  idee   gebracht  kunnen  worden.  Daarnaast  loopt  het  imago  van  de  beroepsgroep  schade  op.  Een   ambulancebroeder  verzucht:       Iedereen  praat  erover  en  mensen  vragen  telkens  aan  ons  of  het  echt  zo  erg  is.  Wij  hebben  er   alleen  maar  last  van  en  het  draagt  bij  aan  onjuiste  beeldvorming.       Een  andere  ambulancebroeder  noemt  de  SIRE-­‐campagne  als  voorbeeld  voor  zijn  stelling  dat  er  geen   contact  is  tussen  het  niveau  van  de  minister  en  de  uitvoerders.  Hij  stelt  dat  de  minister  zich  liever  laten   adviseren  door  een  duur  PR-­‐bureau  dan  door  de  mensen  van  de  werkvloer.  Deze  medewerker  stelt:        

39  

We  worden  niet  gevraagd  hoe  wij  het  probleem  ervaren,  we  worden  niet  betrokken  bij  het   beleid,  we  worden  niet  betrokken  bij  de  vraag  wat  een  goede  aanpak  zou  zijn.  Het  lijkt  wel  een   sport  om  de  werkvloer  te  negeren.  Ze  zien  ons  als  sukkels.    

 

  Ook  op  internet  wordt  over  dit  onderwerp  gediscussieerd.  Op  www.hulpverleningsforum.nl  is  een   discussie  gestart  getiteld  ‘Mediacampagne  geweld  tegen  hulpverleners  is  overdreven!  Geef  je  mening’.   De  discussie  wordt  als  volgt  ingeleid:  ‘Is  de  campagne  tegen  geweld  tegen  hulpverleners  inderdaad   overdreven  en  een  mediagekte?  Verschillende  mensen  uit  het  vak  herkennen  zich  er  in  ieder  geval  niet   (helemaal)  in.  Wat  is  jouw  mening  of  wat  zijn  jouw  ervaringen?’     De  hulpverleners  die  reageren  op  het  forum  zijn  het  in  overwegende  mate  eens  met  de  stelling   dat  de  mediacampagne  ‘geweld  tegen  hulpverleners’  overdreven  is.  De  volgende  reacties  die  geplaatst   werden  op  het  forum  zijn  tekenend:  

  Begint  dat  geouwehoer  in  de  ambu  weer:  patiënten  die  steeds  vragen  of  het  echt  zo  erg  is  met   de  agressie  naar  ambulancepersoneel  #grrr.  En:  Maak  dan  liever  een  spotje  waarin  verteld   wordt  dat  de  ambulance  vaak  eerst  stabiliseert  alvorens  te  vervoeren,  want  volgens  mij  komt   de  agressie  o.a.  voort  uit  onwetendheid  over  deze  nieuwe  werkwijze.       6.5  Samenvatting  en  conclusies   De  geïnterviewde  professionals  in  dit  hoofdstuk  verschillen  van  mening  over  de  vraag  of  er  nu  meer   geweld  wordt  toegepast  tegen  handhavers  en  hulpverleners  dan  vroeger.  Over  twee  zaken  zijn  de   geïnterviewden  het  echter  eens.  Ten  eerste  is  het  geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak   van  alle  tijden.  Ten  tweede  is  het  respect  van  de  burger  voor  hun  professionele  handelen  afgenomen   en  zijn  burgers  veel  mondiger  geworden.  De  norm  ‘wat  is  acceptabel  en  wat  niet’  blijkt  onduidelijk  en   afhankelijk  van  de  persoonlijke  insteek  van  de  professional.  Werkgevers  bieden  hun  werknemers   hierin  uiteindelijk  geen  ‘moreel  kompas’.       Het  opvallende  daarbij  is  dat  het  verwachtingspatroon  van  de  professionals  ten  aanzien  van  de   gepropageerde  repressieve  aanpak  zeer  groot  is.  De  geïnterviewden  zijn  zonder  uitzondering  sterk   gefocust  op  het  doen  van  aangifte  en  de  opvolging  van  de  aangifte.  Dit  traject  leidt  bij  de  professionals   tot  teleurstelling  en  ontevredenheid.  Politiemensen  zijn  teleurgesteld  over  de  –  in  hun  ogen  –  lage   straffen  die  worden  opgelegd.  De  hulpverleners  zijn  teleurgesteld  over  het  feit  dat  –  in  hun  ogen  –  de   aangiftes  die  zij  doen  geen  serieuze  opvolging  krijgen.       Daarnaast  zijn  zij  ontevreden  over  het  beeld  dat  in  de  SIRE-­‐spotjes  ‘Handen  af  van  onze   hulpverleners’  wordt  neergezet.  Zij  herkennen  zich  hier  niet  in  en  wijzen  vooral  op  de  negatieve   effecten  van  dergelijke  beeldvorming.     De  aanpak  van  het  programma  VPT  gaat  verder  uit  van  de  veronderstelling  dat  het  geweld  tegen   handhavers  en  hulpverleners  'zinloos',  volkomen  irrationeel  gepleegd  geweld  is.  Het  zouden  irrationele   woede-­‐uitbarstingen  van  agressievelingen  zijn.  Door  deze  perceptie  van  het  geweld  en  door  het   gebruik  van  termen  als  ‘hufters’  en  ‘korte  lontjes’,  wordt  geweld  gedefinieerd  als  een  te  bestrijden   vijand,  waaruit  logischerwijs  een  sterk  repressieve  aanpak  voortvloeit.    

 

40  

  Deze  manier  van  kijken  wijkt  echter  af  van  de  blik  die  de  professionals  hebben  op  het   verschijnsel,  waarbij  dat  nog  in  sterkere  mate  voor  hulpverleners  geldt  dan  voor  handhavers.  Het   geweld  waarmee  de  professionals  worden  geconfronteerd,  kent  juist  veel  verschillende   verschijningsvormen.  Naast  het  'zinloze'  irrationele  geweld  worden  ook  nog  de  volgende  vormen   genoemd:   - geweld  gepleegd  door  onberekenbare  psychiatrische  patiënten  die  kampen  met  psychoses;   - geweld  dat  ontstaat  door  het  gedrag  en  de  wijze  van  bejegening  van  de  handhaver  en  de   hulpverlener  (bv.  de  politieman  die  bonnen  uitschrijft  zonder  enige  toelichting,  de   ambulancebroeder  die  'aan  de  kant'  roept  tegen  een  jongen  die  denkt  het  leven  van  zijn  vader   te  redden  door  de  bloedende  wond  te  stelpen);   - geweld  dat  ontstaat  door  het  bestaan  van  verkeerde  verwachtingen  bij  burgers  (bijvoorbeeld   onbekendheid  met  de  stabilisatieprocedure  van  de  ambulance;  onbekendheid  met  de  werkwijze   van  112,  onbekendheid  met  aanrijdtijden  brandweer).     De  aanpak  die  de  handhavers  en  de  hulpverleners  voorstellen  om  met  dit  geweld  om  te  gaan,  past  bij   de  manier  waarop  zij  dit  geweld  percipiëren.  De  aanpak  die  zij  voorstellen  bestaat  uit  twee   invalshoeken:       -­‐  Ten  eerste  vragen  zij  aandacht  voor  het  versterken  van  het  professionele  optreden  door   voldoende  professionele  ruimte  te  bieden,  medewerkers  op  te  leiden  om  goed  te  kunnen   omgaan  met  psychiatrische  patiënten  en  medewerkers  te  trainen  in  gedrag  om  situaties  van   agressie  en  geweld  zoveel  mogelijk  te  voorkomen.  De  hulpverleners  zijn  unaniem  van  oordeel   dat  de  bejegening  zeer  bepalend  is  voor  de  vraag  of  er  een  agressieve  of  gewelddadige  reactie   bij  het  publiek  ontstaat  of  niet.   -­‐  Ten  tweede  verwachten  zij  dat  het  managen  van  de  verwachtingen  van  burgers,  bijvoorbeeld   door  bekendheid  te  geven  aan  de  (nieuwe)  werkwijzen  van  hulpverleners,  kan  bijdragen  aan  het   voorkomen  of  beperken  van  agressie  en  geweld.       Desondanks  is  het  verwachtingspatroon  van  de  professionals  ten  aanzien  van  de  gepropageerde   repressieve  aanpak  groot.  De  mogelijkheid  om  op  organisatieniveau  interne  maatregelen  te  treffen  en   de  rol  die  managers  daarin  kunnen  vervullen,  blijven  met  name  in  de  gesprekken  met  de  hulpverleners   onbenoemd.  Dit  wekt  verbazing  omdat  het  toch  voor  de  hand  zou  liggen  dat  de  managers   verantwoordelijk  gehouden  worden  voor  zaken  als  het  stellen  van  de  morele  norm,  het  doen  van   aangifte  namens  de  medewerker,  het  zorgen  voor  een  gedegen  opleiding  en  training  van  de   medewerker,  het  vergoeden  aan  de  medewerker  van  geleden  schade  en  het  onderhouden  van   contacten  met  de  politie  over  het  verdere  verloop  van  de  aangifte.     Een  verklaring  hiervoor  zou  kunnen  zijn  dat  de  boodschap  die  de  individuele  medewerker   bereikt,  vooral  de  boodschap  is  die  buitenom,  via  de  media  en  via  oneliners  vanuit  de  politiek,  wordt   uitgezonden.  Deze  medewerkers  spiegelen  wellicht  hun  verwachtingen  aan  de  verwachtingen  die  in  dit   kader  via  de  media  en  de  politiek  worden  gewekt.      

 

41  

7.  Samenvatting,  conclusies  en  aanbevelingen     7.1  Het  belang  van  invalshoeken     De  centrale  vraagstelling  van  deze  studie  was  hoe  de  actoren  in  het  profesionele,  ambtelijke  en   politieke  veld  zich  tot  het  onderwerp  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners  verhouden.  Een  deel   van  het  antwoord  op  die  vraag  blijkt  samen  te  hangen  met  de  invalshoeken  die  door  betrokkenen   worden  gekozen  om  deze  problematiek  te  benaderen,  alsmede  uit  het  bijbehorend  gebruik  van  de  taal   en  de  cijfers.  Uit  ons  onderzoek  blijkt  dat  er  in  het  veld  ten  minste  vijf  verschillende  invalshoeken   gedestilleerd  kunnen  worden,  die  samen  laten  zien  hoe  verschillend  de  actoren  die  in  dat  veld  actief   zijn,  zich  alleen  al  door  een  verschillend  gebruik  van  taal  en  cijfers  tot  elkaars  invalshoek  verhouden.     Wat  zijn  deze  vijf  invalshoeken?       1.  ‘Leed  vraagt  om  aanpak’   dominante  actor:     Politicus  en  bestuurder  op  het  nationale  niveau.     beeld:      Elk  incident,  waarbij  een  hulpverlener  of  handhaver  slachtoffer  wordt  van   agressie  of  geweld,  is  er  één  te  veel.  Het  geweld  is  autonoom,  een  irrationele   woede-­‐uitbarsting  van  agressievelingen,  een  blinde  natuurkracht.   taal  en  cijfers:     Tweederde  van  alle  hulpverleners  en  handhavers  is  slachtoffer  van  agressie  of   geweld  gepleegd  door  hufters  met  een  kort  lontje.  Handen  af  van  onze   hulpverleners.  Gebruik  van  een  taal  waarin  strijd  en  het  bevechten  van  een  te   overwinnen  vijand  centraal  staat.  In  het  aangehaalde  cijfermateriaal  staan   hoge  aantallen  slachtoffers,  er  wordt  geen  onderscheid  gemaakt  in  ernst  of   aard  van  de  incidenten;  alles  wordt  meegerekend.   actie:      Dit  moeten  we  als  bestuurders  hard  aanpakken.  Dit  tolereren  we  niet.  Aanpak   is  repressief,  aanpakken  en  doorpakken,  handen  af  van  onze  helpers,   minimumstraffen,  verhoging  strafmaat,  zero  tolerance,  primaat  van  het   strafrecht.     2.  ‘Het  staatsgezag  staat  onder  druk’   dominante  actor:     Politicus  en  bestuurder  op  het  nationale  niveau.   beeld:      Het  gezag  van  de  Staat  als  hoeder  van  het  geweldsmonopolie  wordt  bedreigd,   wanneer  handhavers  of  hulpverleners  worden  geconfronteerd  met  agressie  of   geweld.   taal  en  cijfers:     De  democratische  rechtsstaat  moet  worden  beschermd  tegen  ondermijning   van  het  geweldsmonopolie.  De  staat  kan  en  mag  niet  toestaan  dat  het   geweldsmonopolie  wordt  bedreigd.  Behoud  van  de  samenleving,  emotionele   antiburger  of  strijdburger,  strijd  van  allen  tegen  allen.  Cijfers  die  omvang  van   het  probleem  duiden  zijn  niet  relevant,  omdat  het  gaat  om  het  behoud  van   rechtstatelijke  normen  en  waarden.   actie:      Dit  kunnen  we  niet  toestaan;  het  voortbestaan  van  de  Staat  is  gebaat  bij  een   sterke  Leviathan.  Herstel  van  het  gezag,  altijd  reageren  op  de  aantasting  van   het  geweldsmonopolie  (niet  noodzakelijkerwijs  door  strafrechtelijke   handhaving).    

42  

    3.  Fatalisme  /  relativering   dominante  actor:     Management  van  uitvoeringsinstanties,  lokale  bestuurders  (en  in  mindere   mate  professionals  zelf).   beeld:      Agenten,  brandweerlieden  en  ambulancemedewerkers  komen  in  lastige   situaties  terecht  waarbij  veeI  emoties  spelen.  Er  is  begrip  voor  de  emoties  van   mensen  wiens  huis  in  brand  staat  of  van  wie  een  familielid  op  sterven  ligt.  In   de  meeste  gevallen  gaat  het  goed.  Agressie  en  geweld  hoort  er  bij,  dat  is   typisch  voor  werken  in  de  frontlinie.   taal  en  cijfers:     Het  geweld  is  van  alle  tijden,  part  of  the  job,  begrip  voor  achtergronden  van   agressief  of  gewelddadig  gedrag.  De  cijfermatige  onderbouwing  van  dit  beeld   Iaat  Iage  getallen  zien,  alleen  de  meer  ernstige  incidenten  die  tot  een   daadwerkelijk  aangifte  leiden  worden  meegeteld:  120.000  publiekscontacten,   5  geweldsincidenten  per  jaar  (regionale  ambulancedienst);  1.500.000   medewerkers  met  een  publieke  taak  en  ruim  8.000  geregistreerde  meldingen   van  agressie;  1.200  brandweerlieden,  1  aangifte  in  2011  (regionaal   brandweerkorps).   actie:      Niet  te  veeI  doen.  Het  is  part  of  the  job;  probleem  niet  groter  maken  dan  het   is.  Berustende,  lankmoedige  houding.     4.  Versterken  van  het  professionele  optreden   dominante  actor:     Professionals  (en  in  mindere  mate  management  van  uitvoeringsinstanties).   beeld:      De  werkwijze  van  de  individuele  professional  heeft  grote  invloed  op  de  mate   van  geweld.  Dit  geweld  kent  meerdere  verschijningsvormen.  Procedurele   rechtvaardigheid:  de  mate  waarin  iemand  een  beslissing  van  een  agent   accepteert,  hangt  sterk  van  de  vraag  of  de  agent  hem  eerlijk  en  fatsoenlijk   heeft  behandeld,  ook  al  volgt  er  na  het  gesprek  toch  nog  een  bekeuring.  Twee   kanten  van  de  balie.  Disbalans  in  optreden  luxeert  agressief  gedrag.  Focus  op   individuele  professional.   taal  en  cijfers:     Cijfers  onbekend.  De  professional  moet  voldoende  zijn  toegerust  en  kan  zelf   ook  bijdragen  aan  goed  werkklimaat  en  vermindering  van  agressie  en  geweld.   Procedurele  rechtvaardigheid.   actie:      Om  een  goede  professional  te  kunnen  zijn,  moeten  capaciteiten  om  in   ingewikkelde  situaties  met  mensen  om  te  gaan  worden  versterkt.  Managers   moeten  die  capaciteiten  versterken,  ruimte  geven,  faciliteren,  mensen  Iaten   groeien;  eisen  stellen  aan  de  competenties  van  de  hulpverleners  en  de   handhavers,  professionele  weerbaarheid.    

 

43  

5.  Verkeerde  verwachtingen  over  taakuitoefening   dominante  actor:     Professionals.   beeld:      Verwachtingen  over  handelingen  van  handhavers  en  hulpverleners  zijn   verkeerd  gemanaged:  (1)  handhaving  en  hulp  zijn  niet  direct  ter  plekke  –  ‘112   binnen  3  minuten’  en  (2)  de  algehele  taakuitoefening  door  onderzochte   organisaties  is  gewijzigd:  andere  werkwijzen  bij  politie  (meer  handhavend  en   hogere  boetes),  ambulance  (ter  plekke  stabiliseren)  en  brandweer  (verbreding   takenpakket,  ook  uitrukken  voor  reanimatie,  in  toekomst  met  kleinere   eenheden)  leiden  tot  andere  acties.  Daardoor  sluiten  de  verwachtingen  niet   meer  aan  bij  de  realiteit.  Focus  op  organisaties  als  geheel,  werkprocessen,   inrichting.   taal  en  cijfers:     Cijfers  onbekend.  Taal  van  de  professional:  wij  doen  ons  werk  naar  eer  en   geweten,  maar  de  burger  (klant)  begrijpt  niet  waarom  wij  de  dingen  doen  zoals   we  ze  doen.   actie:      Voorlichting.  Geen  SIRE-­‐spotjes  over  hulpverleners  in  een  oorlogssituatie,  maar   over  wijziging  in  taakuitvoering  en  het  schetsen  van  reële  beelden.     7.2  Politici  en  bestuurders  op  nationaal  niveau  en  het  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners   De  dominante  politiek-­‐bestuurlijke  invalshoek  wordt  ingegeven  door  een  reactie  op  incidenten  en   heeft  als  uitgangspunt  dat  het  onacceptabel  is  dat  agressie  en  geweld  werknemers  met  een  publieke   taak  leed  en  letsel  berokkenen.  Politici  en  bestuurders  op  nationaal  niveau  beschouwen  het   verschijnsel  ‘geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners’  als  onbezonnen  irrationeel  geweld,  gepleegd   door  hufters.  Dat  noodzaakt  tot  ferm  optreden:  'aanpakken  en  doorpakken'.   Naast  dit  dominante  argument  wordt  het  beleid  opgehangen  aan  het  argument  dat  het  gezag   van  de  Staat,  als  hoeder  van  het  geweldsmonopolie,  wordt  bedreigd.  Dit  vertrekpunt  van  een   bedreigde  of  op  zijn  minst  uitgedaagde  Staat  maakt  dat  voor  een  relativerende  benadering  in  het   politieke  debat  geen  ruimte  meer  is.     In  het  beleidsprogramma  VPT,  dat  in  2007  is  opgezet,  komt  een  aantal  eerdere   beleidsinitiatieven  samen.  Dit  VPT-­‐programma  en  haar  voorlopers  missen  een  gedegen   wetenschappelijke  onderbouwing,  zowel  waar  het  gaat  om  de  omvang  en  oorzaken  van  het  fenomeen   als  om  de  te  verwachten  effectiviteit  van  de  voorgestelde  en  ingezette  beleidsmaatregelen.   Daarna  komen  repressieve  en  strafrechtelijke  interventies  steeds  meer  centraal  te  staan  in  het   beleidsprogramma.  Over  deze  aanpak  bestaat  ook  een  brede  politieke  consensus.  De  breedte  van  het   programma  VPT  heeft  zich  daardoor  vernauwd  tot  het  credo  ‘aanpakken  en  doorpakken’.  Gegevens   die  erop  wijzen  dat  het  geweld  niet  afneemt,  leiden  niet  tot  herbezinning,  maar  juist  tot  intensivering   van  het  al  ingezette  beleid.     Opvallend  is  daarbij  dat  de  werknemers  met  een  publieke  taak,  de  professionals,  in  het  beleid   steeds  meer  worden  beschouwd  als  slachtoffers  of  mogelijke  slachtoffers.  Zij  worden  niet  gezien  als  de   ervaringsdeskundigen  die  zij  zijn  en  ze  worden  nauwelijks  geraadpleegd  bij  het  formuleren  van  het   beleid.  

 

44  

7.3  Lokale  bestuurders  en  managers  van  politie,  brandweer  en  ambulance  en  geweld       Bij  lokale  bestuurders  en  managers  van  de  uitvoeringsorganisaties  is,  met  uitzondering  van  de  politie,   vooral  sprake  van  berusting  en  lankmoedigheid.  Bij  hen  is  geen  sprake  van  een  gevoel  van  urgentie  om   zelf  een  gerichte  aanpak  te  formuleren  om  hun  werknemers  zoveel  mogelijk  te  beschermen  tegen   agressie  en  geweld.  Hun  houding  is  eerder  te  kenmerken  als  relativerend.  Vaak  zien  ze  het  downplayen   van  de  issue  als  de  meest  effectieve  strategie.     Ook  de  gedachte  dat  het  probleem  van  alle  tijden  is  en  dat  geweld  tot  op  zekere  hoogte  bij  het   werk  hoort,  lijkt  breed  te  worden  gedragen  door  lokale  bestuurders  en  managers  van   hulpverleningsorganisaties.  Medewerkers  van  hulpverleningsorganisaties  staan  daardoor  niet  zelden   alleen  in  de  afweging  op  welke  manier  zij  moeten  reageren  op  agressie  of  geweld  waaraan  zij  worden   blootgesteld.     Door  het  management  van  de  politie  is  de  implementatie  van  het  VPT-­‐beleid  daarentegen   voortvarend  ter  hand  genomen.  Dit  geldt  niet  voor  de  lokale  bestuurders  en  de  managers  van  de   hulpverleningsorganisaties.  Door  hen  wordt  juist  openlijk  getwijfeld  aan  de  effectiviteit  van  het  Haagse   beleid.     Ook  een  concrete  vertaling  van  het  landelijk  beleid  in  een  duidelijk  geformuleerd   actieprogramma  bij  de  brandweer,  de  ambulancediensten  en  de  gemeenten  ontbreekt  veelal.  Als  die   er  wel  is,  is  de  werkvloer  daar  vaak  niet  van  op  de  hoogte.   Volgens  het  VPT-­‐programma  hebben  lokale  bestuurders,  naast  hun  verantwoordelijkheid  als   werkgever,  ook  een  belangrijke  bestuurlijke  verantwoordelijkheid  bij  het  versterken  van  de   samenwerking  op  regionaal  niveau  tussen  politie,  OM  en  werkgevers  met  een  publieke  taak.  Deze   zienswijze  lijken  de  lokale  bestuurders  niet  te  delen.   7.4  Professionals  en  het  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners     Het  geweld  kent  volgens  de  professionals  meerdere  verschijningsvormen.  Naast  het  'zinloze'   irrationele  geweld  worden  nog  de  volgende  vormen  genoemd:     -­‐  geweld  gepleegd  door  onberekenbare  psychiatrische  patiënten  die  kampen  met  psychoses;     -­‐  geweld  dat  ontstaat  door  het  gedrag  en  de  wijze  van  bejegening  van  de  handhaver  en  de   hulpverlener;     -­‐  geweld  dat  ontstaat  door  het  bestaan  van  verkeerde  verwachtingen  bij  burgers.   De  professionals  verwachten  dat  het  managen  van  de  verwachtingen  van  burgers,  bijvoorbeeld  door   bekendheid  te  geven  aan  (nieuwe)  werkwijzen,  kan  bijdragen  aan  het  voorkomen  of  beperken  van   agressie  en  geweld.     Daarnaast  vragen  zij  aandacht  voor  het  belang  van  het  versterken  van  het  professionele   optreden.  De  professionals  zijn  namelijk  van  oordeel  dat  bejegening  zeer  bepalend  is  voor  de  vraag  of   er  een  agressieve  of  gewelddadige  reactie  bij  het  publiek  ontstaat  of  niet.     De  professionals  waarschuwen  verder  voor  de  verregaande  protocollering  die  uit  de  consequente   uitvoering  van  het  VPT-­‐programma  volgt.  De  daaruit  volgende  beperking  van  de  professionele  ruimte   leidt  tot  mechanistisch  gedrag,  waarbij  de  professional  geen  eigen  afweging  meer  mag  maken  en   verplicht  is  om  bij  iedere  vorm  van  agressie  en  geweld  aangifte  te  doen.   De  dominante  repressieve  aanpak  leidt  bij  de  professionals  tot  teleurstelling  en   ontevredenheid.  Verwachtingen  worden  niet  waargemaakt.  Politiemensen  zijn  teleurgesteld  over  de  -­‐   in  hun  ogen  -­‐  Iage  straffen  en  hulpverleners  over  het  feit  dat  -­‐  in  hun  ogen  -­‐  de  aangiftes  die  zij  doen   geen  serieuze  opvolging  krijgen.  De  woede  hierover  blijkt  groter  dan  de  woede  over  het  initiële    

45  

geweld.   Daarnaast  zijn  de  hulpverleners  ontevreden  over  het  beeld  dat  in  de  SIRE-­‐spotjes  'Handen  af   van  onze  hulpverleners'  wordt  neergezet.  Zij  herkennen  zich  hier  niet  in,  en  wijzen  vooral  op  de   negatieve  effecten  van  dergelijke  beeldvorming.     Het  is  opvallend  dat  het  verwachtingspatroon  van  de  professionals  ten  aanzien  van  de  gepropageerde   repressieve  aanpak  desondanks  zeer  groot  is.  De  mogelijkheid  om  op  organisatieniveau  interne   maatregelen  te  treffen  en  de  rol  die  managers  daarin  kunnen  vervullen,  blijven  onbenoemd.   7.5  Conclusies   Uit  ons  onderzoek  blijkt  dat  de  politiek-­‐bestuurlijke  perceptie  van  het  fenomeen  'geweld  tegen   handhavers  en  hulpverleners'  sterk  afwijkt  van  de  perceptie  van  de  lokale  bestuurders,  de  managers   en  de  professionals.  Dit  heeft  er  mede  toe  geleid  dat  de  aanpak  van  het  fenomeen  op  nationaal  niveau   onvoldoende  weerklank  heeft  gekregen  bij  de  andere  actoren,  met  uitzondering  van  de  politie.  Lokale   bestuurders  en  managers  van  hulpverleningsorganisaties  herkennen  zich  niet  in  de  probleemanalyse   en  kiezen  ervoor  het  fenomeen  zoveel  mogelijk  te  downplayen.     De  professionals  blijken  een  genuanceerde  opvatting  te  hebben  over  het  fenomeen  en  de   bestrijding  daarvan,  gevoed  door  ervaringen  uit  de  praktijk.  De  ervaringen  van  de  professionals  spelen   echter  geen  rol  bij  de  beleidsmaatregelen  die  op  nationaal  niveau  worden  ingezet.  De  repressieve   aanpak  van  het  fenomeen  en  de  wijze  waarop  hieraan  in  de  media  en  via  'oneliners'  vanuit  de  politiek   aandacht  is  besteed,  leidt  uiteindelijk  vooral  tot  teleurstellingen  bij  de  professionals.   Ondanks  het  feit  dat  de  wetenschappelijke  onderbouwing  van  het  beleidsprogramma  VPT   ontbreekt,  kan  veilig  worden  vastgesteld  dat  agressie  en  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners   bestaan.  Het  is  daarom  begrijpelijk  dat  politici  en  bestuurders  op  nationaal  niveau  het  probleem   politiek  hebben  willen  agenderen.  Goede  bedoelingen  ten  spijt,  de  aanpak  die  vervolgens  is   ontwikkeld  heeft  niet  tot  het  gewenste  effect  geleid.  Hoewel  niet  eerder  zoveel  verdachten  van   agressie  en  geweld  tegen  handhavers  en  hulpverleners  zijn  aangehouden  en  vervolgd,  blijven   geweldsincidenten  plaatsvinden  en  voelen  de  professionals  zich  bij  de  aanpak  veelal  niet  serieus   genomen.     In  de  vorige  hoofdstukken  is  uitgebreid  stilgestaan  bij  wat  aanwezig  is  bij  de  aanpak  van  het  fenomeen.   Daarbij  werd  een  aantal  hiaten  geconstateerd.  Er  is:       -­‐  geen  sterke  positionering  van  het  programma  VPT  (alleen  'regisseren,  faciliteren  en   coördineren');     -­‐  geen  toereikende  wetenschappelijke  onderbouwing  van  de  oorzaken  van  het  geweld  en  van  de   effectiviteit  van  de  voorgenomen  beleidsmaatregelen;     -­‐  geen  oog  voor  mogelijke  andere  beleidsinterventies  dan  repressie  en  er  is  geen  adequaat  proces   van  double  loop  learning  ingericht;     -­‐  geen  aandacht  bij  bestuurders  en  politici  op  nationaal  niveau  voor  een  mogelijke  andere  oorzaak   van  het  geweld  dan  dat  het  'irrationeel  en  onbezonnen’  is,  ‘gepleegd  door  hufters’;         -­‐  geen  betrokkenheid  van  de  professionals  als  ervaringsdeskundigen  bij  de  duiding  van  het   fenomeen  en  de  formulering  van  het  beleid;     -­‐  geen  oog  voor  het  belang  van  bejegening  door  de  professional  bij  het  voorkomen  of  beheersen   van  situaties  van  agressie  en  geweld  (procedurele  rechtvaardigheid);     -­‐  geen  oog  voor  de  effecten  van  gewijzigde  werkwijzen  bij  politie,  brandweer  en  ambulancezorg,    

46  

           

     

die  van  invloed  kunnen  zijn  op  het  ontstaan  van  agressie  en  geweld;   -­‐  geen  ruimte  voor  een  professionele  afweging  bij  een  consequente  doorvoering  van  het   programma  ('altijd  aangifte  doen');   -­‐  geen  moreel  kompas  voor  de  professionals:  'lk  steun  je  in  je  afweging';   -­‐  geen  draagvlak  bij  de  lokale  bestuurders  en  de  managers  van  hulpverleningsorganisaties  voor  het   VPT-­‐beleid;   -­‐  geen  gevoel  van  urgentie  bij  managers  van  hulpverleningsorganisaties  en  lokale  bestuurders  om   zelf  gerichte  maatregelen  te  treffen  ('het  geweld  is  van  alle  tijden');   -­‐  geen  verwachting  bij  de  hulpverleners  ten  aanzien  van  de  rol  van  het  middenmanagement  bij  de   aanpak  van  agressie  en  geweld;   -­‐  geen  gevoelde  verantwoordelijkheid  bij  lokale  bestuurders  voor  het  versterken  van  een  regionale   aanpak  door  politie,  OM  en  werkgevers  van  publieke  organisaties  ('de  gemeente  is  hier  niet  het   aanspreekpunt');   -­‐  geen  aparte  werkwijze  bij  de  politie  om  de  zaken  van  geweld  tegen  hulpverleners  met  voorrang   aan  te  pakken  en  af  te  handelen;   -­‐  geen  tevredenheid  over  de  repressieve  aanpak  bij  handhavers  en  hulpverleners;   -­‐  geen  identificatie  door  de  hulpverleners  met  de  beeldvorming  die  volgt  uit  de  SIRE-­‐campagne   'handen  af  van  onze  hulpverleners'.    

7.6  Aanbevelingen   Op  grond  van  deze  bevindingen  willen  wij  op  uitvoeringsniveau  vijf  aanbevelingen  formuleren,   waarvan  een  deel  overigens  al  her  en  der  wordt  uitgevoerd.   1.    Betrek  de  professionals  als  ervaringsdeskundigen  bij  de  duiding  van  het  fenomeen  en  de   formulering  van  het  beleid.     2.  Bied  een  moreel  kompas  aan  medewerkers,  dat  hen  in  staat  stelt  om,  met  behoud  van  professionele   ruimte,  af  te  wegen  welk  gedrag  van  een  burger  niet  te  accepteren  valt  en  formuleer  op  welke  manier   daartegen  (door  henzelf,  de  organisatie  en  door  handhavers)  zal  worden  opgetreden.     3.  Internaliseer  het  principe  van  procedurele  rechtvaardigheid  en  zorg  dat  professionals  goed   voorbereid  en  vaardig  zijn  om  eventuele  incidenten  te  voorkomen  of  tegemoet  te  treden.  Het  is   evident  dat  daar  waar  de  situatie  er  om  vraagt  stevig  moet  worden  opgetreden.   4.  Organiseer  goede  publieksvoorlichting  over  de  (veranderende)  werkwijzen  van  handhavers  en   hulpverleners,  zodat  burgers  weten  waar  zij  aan  toe  zijn.  In  publiekscampagnes  dient  aandacht  te  zijn   voor  een  juiste  beeldvorming  over  het  optreden  van  handhavers  en  hulpverleners.     5.  Geef  managers  en  lokale  bestuurders  een  belangrijke  rol  bij  de  aanpak  van  agressie  en  geweld  tegen   handhavers  en  hulpverleners.  Het  is  primair  hun  verantwoordelijkheid  om  te  zorgen  voor  een  veilige   werkomgeving  voor  de  professionals.  Zij  dienen  daarin  nadrukkelijker  hun  verantwoordelijkheid  te   nemen.        

 

47  

Meer  algemeen  voegen  wij  daar  drie  aanbevelingen  aan  toe:         6.  In  de  beleidsuitvoering  moet  meer  oog  komen  voor  andere  dan  repressieve  interventies.  Verder  is   er  te  weinig  aandacht  voor  de  vraag  of  deze  interventies  wel  het  gewenste  effect  sorteren.  Het   verdient  in  ieder  geval  aanbeveling  het  ingezette  beleid  eerst  zorgvuldig  te  evalueren  en  dan  een   proces  van  double  loop  learning  in  te  richten.  Oog  voor  andere  daders  dan  alleen  ‘hufters’  en  ‘korte   lontjes’  schept  ruimte  voor  anderssoortige  interventies.     7.  Nu  het  wetenschappelijk  fundament  voor  het  gevoerde  beleid  ontoereikend  is  gebleken,  moet  er   snel  meer  wetenschappelijk  onderzoek  worden  gedaan.  Vrijwel  alle  geinterviewden  geven  als   verklaring  voor  het  verschijnsel  de  ‘verhuftering’  van  de  maatschappij.  De  samenleving  is  veranderd,   burgers  zijn  mondiger  geworden  en  het  respect  van  de  burger  voor  het  handelen  van  de  professionals   in  handhaving  en  hulpverlening  is  afgenomen.  Het  is  echter  de  vraag  of  deze  ‘doorgeslagen   assertiviteit’  (Van  den  Brink  2001)  wel  de  oorzaak  is  van  de  agressie  en  het  geweld  tegen  medewerkers   met  een  publieke  taak.  Er  zal  daarom  eerst  een  diepgaand  onderzoek  moeten  komen  naar  de  oorzaken   van  dit  geweld  en  de  motieven  van  deze  groep  geweldplegers.  Het  valt  op  dit  moment  niet  goed  te   beoordelen  of  de  initiatieven  van  het  WODC  en  recent  ook  de  politie  op  dit  terrein  toereikend  zullen   zijn.         8.  Ondanks  het  breedgedragen  geloof  in  een  krachtige  strafrechtelijke  aanpak  van  het  fenomeen   agressie  en  geweld  tegen  medewerkers  met  een  publieke  taak,  heeft  ons  onderzoek  juist  op  meerdere   niveaus  berusting  aangetoond.  Schuilgaand  achter  excuusmechanisemen  zoals  ‘het  is  van  alle  tijden’   en  ‘laat  een  ander  het  probleem  aanpakken’,  werd  met  name  op  lokaal  niveau  vaak  een  niet  te   doorgronden  ‘niets  doen’  aangetroffen.  Deze  berusting  zou  bij  vergelijkbare  agressie  en  geweld  tegen   burgers  in  het  dagelijks  leven  niet  geaccepteerd  worden.  In  het  kader  van  dit  onderzoek  hebben  wij  die   houding  helaas  niet  verder  kunnen  onderzoeken.  Op  dit  punt  bevelen  wij  aan  om  -­‐  bijvoorbeeld  binnen   het  onderzoeksprogramma  van  de  NSOB  over  ‘geweld  tegen  gezagsdragers’dat  hieraan  raakt  -­‐  verder   onderzoek  te  doen.        

 

48  

 

Literatuur       Bakker  I.,  Drost,  L.  &  Roeleveld,  W.  (2010).  Wat  hebben  geweldplegers  gemeen?  Een  typologie  van   plegers  van  geweld  tegen  de  publieke  taak  en  van  publiek  geweld.  Utrecht:  Verwey  Jonker   Instituut.     Bovenkerk,  F.  e.a.  (2005).  Bedreigingen  in  Nederland.  Utrecht:  Willem  Pompe  Instituut,  Universiteit   Utrecht.       Brenninkmeijer,  A.J.  (2012).  Rede  op  Symposium  ‘Gezagsdragers’,  Ministerie  van  Binnenlandse    Zaken   en  Koninkrijksrelaties,  Den  Haag,  6  maart  2012.     Brink,  G.  van  den  (2001).  Geweld  als  uitdaging:  de  betekenis  van  agressief  gedrag  bij  jongeren,  NIZW,   Utrecht.     Bruijn,  H.  de  (2011).  Framing,  over  de  macht  van  taal  in  de  politiek,  Amsterdam/Antwerpen.     Docters  van  Leeuwen,  A.  H.  (2008).  Leviathan  of  Golem.  Over  populisme,  de  kloof  en  de  elite.  Kees   Lunshof-­‐lezing  10  december  2008.     Driessen,  F.M.H.M.  &  Middelhoven  L.K.  (2001).  Geweld  tegen  werknemers  in  de  (semi-­‐)  openbare   ruimte.  Een  onderzoek  in  opdracht  van  het  Ministerie  van  Binnenlandse  Zaken  en   Koninkrijksrelaties  en  van  het  Ministerie  van  Justitie.  Utrecht:  Bureau  Driessen.     `Eerste  aflossing  blauwe  belegering  ministerie´,  de  Volkskrant  13-­‐06-­‐2005.       Eeten,  M.  van  (2010).  Techniek  van  de  onmacht.  Fatalisme  in  politiek  en  technologie.  Den  Haag:  NSOB.     Frissen,  P.  (2011).  Gevaar  verplicht,  Over  de  noodzaak  van  aristocratische  politiek,  Amsterdam.       Hobbes,  T.  (1651/2009)  Leviathan,  or  The  Matter,  Forme  &  Power  of  a  Common-­‐Wealth  Ecclesiasticall   and  Civill,  Oxford  University  Press.       Jacobs,  M.  J.  G.,  Jans,  M.  E.  W.  &  Roman,  B.  (2009).  Aard  en  omvang  van  ongewenst  gedrag  tegen   werknemers  met  een  publieke  taak:  Een  vervolgonderzoek.  Tilburg:  IVA.       Kleijnneijenhuis,  J.  (1990).  Op  zoek  naar  nieuws,  Amsterdam.     Lipsky,  M.  (1980).  Street-­‐Level  Bureaucracy:  Dilemmas  of  the  Individual  in  Public  Services,  New  York.     Loef,  L.,  Heijke,  M.  &  van  Dijk,  B.  (2010).  Typologie  van  plegers  van  geweldsincidenten,  Amsterdam:   DSP-­‐Groep.      

49  

Noordegraaf,  M.,  Giesen,  I.,  Kristen,  F.,Meulen,  M.  van  der,  Kezel,  E.  de  &  Leeuwen,  D.  van  (2009).   Geweld  tegen  gezagsdragers.  Preventie  en  aanpak  van  geweld  tegen  politie  en  politici.  Utrecht:   Universiteit  Utrecht.     Sikkema,  C.Y,  Abraham,  M.  &  Flight,  S.  (2007).  Ongewenst  gedrag  besproken,  Ongewenst  gedrag  tegen   werknemers  met  een  publieke  taak.  Amsterdam.     Stokkum,  B.  van  (2011).  Onfatsoen  is  wel  een  probleem.  www.socialevraagstukken.nl     Trommel,  W.  (2009).  Gulzig  bestuur,  Den  Haag.     Trommel,  W.    (2012)  review  concept  rapportage  ateliergroep  korte  lontjes  criminaliteit.     Tyler,  T.  (2006).  Why  people  obey  the  law.  Princeton  University  Press.       Tyler.  T.  (2010).  Why  People  Cooperate.  Seminar  gezagsdragers  Den  Haag,  12  maart  2012.   New  Haven:  Yale  University.       Vrints,  A.  (2012).  Het  theater  van  de  straat,  publiek  geweld  in  Antwerpen  tijdens  de  eerste  helft  van  de   twintigste  eeuw,  Amsterdam.     Wildavsky,  A.  (1988),  Searching  for  safety,  Yale  University.      

 

50  

Bijlage    

Lijst  van  geïnterviewde  personen           Nationale  politiek  en  bestuur   Fred  Teeven,  Staatssecretaris  Veiligheid  en  Justitie   Johan  Remkes,  Commissaris  van  de  Koningin  Noord  Holland  /  voormalig  minister  van  Binnenlandse   Zaken  en  Koninkrijksrelaties   Sjaak  Krombeen,  Programmamanager  Veilige  publieke  taak  Ministerie  van  Binnenlandse  Zaken   Ruud  Verkuijlen,  Programmamanager  politie  VPT  Ministerie  van  Binnenlandse  Zaken  en   Koninkrijksrelaties       Lokale  politiek  en  bestuur   Rob  van  Gijzel,  Burgemeester  Eindhoven   Lida  Veringmeier,  Jeugdconsul  /  reorganisatie  bestuursdienst  Rotterdam     Vakorganisaties  /  de  vakbonden   Fred  Seifert,  Bestuurder  van  de  Abvakabo  FNV   Jaap  van  der  Hoek,  kaderlid  van  Abvakabo  FNV   Jan  Willem  van  de  Pol,  Bestuurder  Nederlandse  politiebond  NPB     Publieke  organisaties  (politie,  ambulance  en  brandweer)   Management   a.  Politie     Frans  Heeres,  korpschef  Brabant  Oost,  portefeuillehouder  ‘geweld’  binnen  de  Raad  van  Korpschefs   Gerrit  Laurens,  districtschef  De  Eilanden  /  Spijkenisse   Albert  van  de  Wetering,  wnd.  districtchef  Meierij  ('s-­‐Hertogenbosch  e.o.)  plv.  Korpschef   b.  Ambulance     Ger  Jacobs,  Directeur  Regionale  Ambulance  Voorziening  Brabant  Midden-­‐West-­‐Noord   c.  Brandweer   Paul  Verlaan,  Commandant  Brandweer  regio  Brabant  Noord   Susan  Hage,  Brandweer  Amsterdam  Amstelland   Medewerkers     a.  Politie   Lawrence  van  Meerkerk,  Politieagent  Den  Bosch   Tarik  Önder,  Politieagent  Den  Bosch   Gerard  Hermsen,  Politieagent  Den  Bosch   b.  Ambulance     Nol  van  Iersel,  Ambulancemedewerker  Den  Bosch    

51  

Eric  de  Haan,  Ambulancemedewerker  Almere   c.  Brandweer   Michel  Verdonk,  Brandweerman  Den  Bosch   Ronald  Cales,  Brandweerman  Den  Bosch   Jordy  Cevaal,  Brandweerman  Den  Bosch   Willie  Coort,  Brandweerman  Den  Bosch     Rene  van  Heuven,  Brandweerman  Den  Bosch     Wetenschap   Frans  Leeuw,  WODC,  Den  Haag   Frank  Bovenkerk,  em.  Hoogleraar  criminologie  Universiteit  Utrecht   Antoon  Vrints,  Onderzoeker  Universiteit  Gent   Hans  de  Bruijn,  Hoogleraar  Bestuurskunde  Technische  Universiteit  Delft   Willem  Trommel  (review),  Hoogleraar  Beleids-­‐  en  bestuurswetenschap  Vrije  Universiteit      

 

 

52