Lezing door commissaris van de Koningin Ank Bijleveld-Schouten tijdens een bijeenkomst van het OBP-vrouwennetwerk ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van de UT, om 15:45 aan de Universiteit Twente, Enschede. ----------------------------------------- -----------------------------------------------------
Dames en heren, Het is mij een genoegen om vandaag deze lezing te verzorgen.
In de eerste plaats omdat het mij zelf weer even stil zet bij de tijd dat ik hier bestuurskunde studeerde. Een tijd waar ik met bijzonder veel plezier aan terugdenk en wat mij een solide basis heeft opgeleverd voor de rest van mijn loopbaan (althans dat denk ik).
Ik was van jongs af aan in de inrichting van de samenleving geïnteresseerd en koos een studie die daar bij aansloot. Bestuurskunde was hier voor het eerst als volledige opleiding te studeren.
1
Ik kom hier ook graag vanwege de vruchtbare samenwerking die de provincie Overijssel de laatste jaren met de UT heeft opgebouwd, met als jongste wapenfeit de Overijsselse centra voor research en innovatie. De Health Farm is één van die centra. De samenwerking tussen de Universiteit Twente, het bedrijfsleven en de overheid, wordt inmiddels wereldwijd als voorbeeld gebruikt! Mijn voorganger Geert Jansen is hier altijd nauw bij betrokken geweest en voor mij als alumna kunt u dat óók verwachten.
De provincie is onder andere partner van het MESA+ Instituut voor Nanotechnologie. Met Miriam Luizink als commercieel directeur, vorig jaar uitgeroepen tot Twents Zakenvrouw 2010.
2
Als we het vandaag hebben over ‘vrouwen aan de top’ en ‘vrouwen met ambitie’ dan is zij wat mij betreft een mooi voorbeeld. En zij staat niet alleen.
Het zal u vast niet ontgaan zijn dat Thecla Bodewes (directeur van Scheepswerf Bodewes in Hasselt) vorige week uitgeroepen is tot Zakenvrouw van het jaar 2011. Voor het tweede jaar op rij is het een Overijsselse zakenvrouw die deze prijs wint. Vorig jaar was het Marlies van Wijhe (van Van Wijhe verf uit Zwolle) die deze eervolle titel mocht ontvangen en nu dan Thecla Bodewes.
Daar ben ik ongelofelijk trots op. Het laat iets zien van de ‘met de voeten op de grond ‘girlpower’ die we hier in Overijssel hebben. We doen het gewoon. Thecla combineert haar baan met een gezin met drie kinderen.
3
Ik zie verschillende overeenkomsten, maar daar kom ik later op terug.
Bij de prijsuitreiking vorige week maandag in De Wittenburg in Wassenaar stelde premier Rutte zichzelf de vraag of zo’n prijs in een geëmancipeerde samenleving geen achterhaald instituut is. Het antwoord daarop is natuurlijk: nee. (er zijn nog te weinig vrouwelijke ondernemers).
Vrouwen doen het overal in het onderwijs inmiddels beter, van groep 1 tot en met de universiteit. (Misschien ziet u dat aan uw eigen kinderen).
Dit hadden de voorvechtsters van gelijke rechten voor vrouwen in het onderwijs - zoals Aletta Jacobs - niet durven dromen. Maar honderd jaar later is dit succes nog helemaal geen reden voor een feestje.
4
En daar wil ik het maar eens over hebben. Sinds 2008 bestaat het ‘Charter Talent naar de Top’ om meer vrouwen in topfuncties te krijgen. De Universiteit Twente heeft dit charter getekend en eind 2010 heeft ook de provincie Overijssel dit gedaan. Inmiddels hebben 106 organisaties het Charter ondertekend, die samen 600.000 werknemers vertegenwoordigen.
De commissie die de resultaten in de gaten houdt (met Sybilla Dekker als voorzitter), maakte vorig jaar bekend dat het aandeel vrouwen in topfuncties in 2009 met 1,7% was gestegen. Dat is uiteraard mooi, maar ik vind dat niet indrukwekkend. (Wat vindt u?).
Nog steeds maken mannen drie maal zo veel kans op promotie als vrouwen. Nog altijd stromen te weinig vrouwen door naar de top.
5
Nog enkele cijfers: • Tussen de 112 leden van de Raden van Bestuur van de AEX-bedrijven in Nederland zat in 2010 maar één Nederlandse vrouw. • Als ik kijk naar de wetenschap, dan zijn de cijfers niet veel rooskleuriger. Uit cijfers van de VSNU, de Vereniging van Universiteiten, blijkt dat het percentage vrouwelijke hoogleraren nauwelijks boven de 10% uitkomt. Het aandeel van universitair hoofddocenten is ongeveer 17% en dat van universitair docenten 30%. Bij elke carrièrestap daalt het percentage vrouwen schrikbarend. • Dan de Universiteit Twente. In 2006 heeft het College van Bestuur (Van Ast is in de zaal) ingezet op een betere in- en doorstroom van vrouwen naar de top.
6
Dat heeft weliswaar geleid tot een stijging, maar ik las in het jaarverslag van 2009 dat het percentage vrouwen aan de top nog altijd maar 8,3% is en in de subtop 12,3%. Bij het Ondersteunend en berheerspersoneel liggen deze percentages overigens hoger. Dan gaat het om 20% vrouwen in de top en 21% in de subtop. (maar 1/5 is te weinig!). • Ook de provincie Overijssel is bewust bezig om voldoende vrouwen in het management te krijgen. We gaan ervoor dat ten minste 30% van de topfuncties wordt ingenomen door een vrouw. Op dit moment telt het Overijsselse management 20 vrouwen en 38 mannen; dat is 35%. • Dat ziet er goed uit, maar op bestuurlijk niveau kan het nog een stuk beter.
7
Zelf ben ik de eerste vrouwelijke CdK in de geschiedenis van Overijssel (nu 2 in Nederland) en ook het aantal vrouwelijke gedeputeerden zijn op één hand te tellen. Bij de pas verkozen Statenleden in Overijssel zitten op dit moment 11 vrouwen, tegen 36 mannen. • Ook het aantal vrouwelijke burgemeesters laat te wensen over. Op dit moment zijn dat er twee in Overijssel. Zelf was ik jarenlang als burgemeester van Hof van Twente de enige vrouw. Bij burgemeestersaangelegenheden moest ik voor de groepfoto dan ook altijd in het midden gaan staan. Ik zorgde er altijd voor om iets kleurigs aan te trekken, voor het contrast met al die donkere pakken.
Het kan dus beter! En het moet beter!
8
En dan gaat het me niet om de cijfers, maar puur om het feit dat de samenleving voor de helft uit vrouwen bestaat. Organisaties zouden daar een afspiegeling van moeten zijn. Het doel van de provincie Overijssel voor haar diversiteitsbeleid is een evenwichtige organisatiecultuur, waarin iedereen zijn of haar unieke bijdrage kan leveren en talenten kan ontplooien. En dat levert wat op!
Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie aan de Universiteit van Amsterdam heeft in haar onderzoek laten zien dat gemengde teams een hogere omzet en meer winst boeken. Het stimuleren van vrouwelijk leiderschap is dus ook gewoon een interessante business case voor de BV Nederland.
9
Het positieve effect van meer vrouwen aan de top is volgens het onderzoek van mevrouw Van Praag het grootst bij de helft of iets meer vrouwen in de managementteams. (Ik geloof daar ook in. Je moet een bepaalde kritische massa hebben).
Een studie van de universiteit van West Ontario en het Wellesley Centers for Women onderschrijft dit. Hun conclusie was dat pas wanneer er drie of meer vrouwen zitting hebben in een bestuurscollege, er sprake is van een kritische massa die impact heeft op het functioneren van dat orgaan.
In tegenstelling tot bestuurscolleges waar maar slechts een of twee vrouwen zitting hebben, leidt een ‘drievrouwschap’ tot normalisering: geslacht is niet langer een barrière voor aanvaarding en communicatie.
10
Geldt een vrouw alleen in een raad nog vaak als een ‘excuustruus’, een teken van politieke correctheid, drie vrouwen veranderen veel.
Telt een bestuur meer vrouwen, dan zijn ze actiever en is er meer samenwerking en dynamiek. Als we hiervan uitgaan, heeft de UT nog een weg te gaan. Maar ook het college van Gedeputeerde Staten. Gedeputeerde Carry Abbenhues was lange tijd de enige vrouw in het Overijsselse college. Bij de huidige onderhandelingen kan dat verbeteren!
Dames en heren,
De prangende vraag is alleen: hoe zorgen we voor meer vrouwen aan de top? Moeten er quota ingesteld worden? Zelf ben ik daar niet voor.
11
In mijn tijd als staatssecretaris heb ik daar altijd stevige discussies over gevoerd met toenmalig minister Guusje ter Horst, waarbij mijn standpunt was dat quota stigmatiserend werken. Ik dacht: mèt een quotum zou je wel eens minder goed af kunnen zijn dan zonder. (denkt u maar aan de politieleiding discussie).
Het onderzoek van professor Van Praag bevestigt dit. Zij heeft laten zien dat quota averechts werken, omdat het gaat om de juiste vrouw op de juiste plaats. Dwang leidt in de praktijk niet tot verhoging van de kwaliteit en winstgevendheid. Wel pleit Van Praag voor streefcijfers op termijn, zoals steeds meer bedrijven en publieke organisaties die ook hanteren. Daar kan ik mij goed in vinden.
Ik ben er erg voor om te streven naar gelijke aantallen. Maar wel op basis van gelijke kwaliteit.
12
Ik vind het een goede werkwijze om vrouwen te laten instromen in middenmanagement. (Ik heb daar bijvoorbeeld als staatssecretaris verantwoordelijk voor de Algemene Bestuursdienst, de ambtenarentop, op gestuurd).
In die functie kunnen zij zich vervolgens bewijzen en doorstromen naar een topfunctie. Daarnaast zie ik nog een aantal andere mogelijkheden om de doorstroom van vrouwen te bevorderen.
Creëer de juiste omstandigheden, zodat het ook mogelijk wordt om als vrouw in de top te functioneren. Ik was zelf het eerste Kamerlid dat twee kinderen in actieve dienst als Kamerlid heeft gekregen. Er waren nog toen nog geen regelingen voor zwangerschapsverlof. Ik wilde altijd al graag kinderen, maar gezien mijn intensieve baan was dat lastig.
13
Mijn eerste dochter werd tijdens het zomerreces geboren en voor de andere heb ik mij ziek moeten melden. En voor belangrijke stemmingen kwam ik dan toch terug.
Ik heb mij daarna ingezet voor een zwangerschapsregeling voor Tweede Kamerleden. (Ien Dales). In eerste instantie werd dit voorstel afgestemd door de Eerste Kamer. Maar sinds een paar jaar is die regeling er dan toch.
Een punt waar organisaties meer aandacht aan kunnen geven, is het Nieuwe Werken. Om talent te kunnen behouden en aantrekken heeft Overijssel als eerste provincie in Nederland Het Nieuwe Werken vijf jaar geleden ingevoerd. Het is een methode die bij de Nieuwe Ambtenaar steeds populairder wordt en vooral voor vrouwen aantrekkelijk blijkt te zijn.
14
Kenmerkend hiervoor is namelijk flexibiliteit en zelfstandigheid. Ook vind ik het van belang om in sollicitatieprocedures bewust te zoeken naar bekwame vrouwen.
De ervaring leert dat mannen eerder denken dat ze een functie aankunnen en daarom ook eerder solliciteren. Terwijl een vrouw daar toch vaak terughoudender in is, veelal onterecht.
U weet dat ik betrokken ben geweest bij de coalitieonderhandelingen in de zomer van 2010, die aan de basis lagen van het kabinet Rutte. In zo’n proces bieden allerlei mensen zich aan voor ministersposten en voor het overgrote deel zijn dat mannen. (Toch een vreemd fenomeen!).
15
Zelf probeer ik bij burgemeestersbenoemingen bewust aandacht te geven aan vrouwelijke kandidaten. (Bij de profielschetsvergaderingen begin ik daar mee).
Bijvoorbeeld door geschikte vrouwen aan te moedigen te solliciteren en ook een aantal vrouwelijke kandidaten door te laten gaan naar de vertrouwenscommissie van de gemeenteraad. En uiteraard doe ik dat alleen op basis van kwaliteit en zeker niet puur vanwege het vrouw-zijn.
Dames en heren, Dit laatste punt sluit aan bij een drietal valkuilen waar vrouwen gevoelig voor zijn. Deze zijn omschreven door Evelien Tonkes, die bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap is aan de Universiteit van Amsterdam. Ik wil ze u niet onthouden.
16
En wat mij betreft gaat het dan niet alleen om vrouwen die naar de top willen, maar ook voor vrouwen in het algemeen die ambitie hebben om bepaalde doelen te bereiken.
De eerste valkuil is: Heel ijverig je best doen en dan maar hopen dat iemand dit ziet en beloont. Veel vrouwen doen dit, blijkt uit onderzoek. Terwijl veel mannen zichzelf naar voren dringen en in de etalage plaatsen. Ik noemde het net al. (In de politiek-bestuurlijke wereld is dit een heel bekend fenomeen).
De tweede valkuil: Denken dat je de functie al moet beheersen om hem te mogen uitoefenen. Dat weerhoudt veel vrouwen ervan promotie te maken, laat staan te eisen.
17
De meeste mannen vinden het daarentegen vanzelfsprekend dat ze een jaar nodig hebben om de nieuwe taken te leren, en gunnen zichzelf die tijd dus ook.
Ook dat is een reden waarom mannen meer succes hebben op de arbeidsmarkt.
En de derde: Vragend door het leven gaan. Mannen poneren, met lage stem. Vrouwen vragen, met hoge stem. Raden wat effectiever is! Inderdaad, het eerste wordt als zelfbewuster gezien en heeft meer resultaat.
Dames en heren, Het is niet de bedoeling dat wij als vrouwen een mannenstrategie gaan hanteren.
18
U heeft mij gevraagd een aantal adviezen te formuleren voor ambitieuze vrouwen. Evelien Tonkes heeft er al eentje heel mooi omschreven: “De grootste kunst is om stijlvol assertief en eigenwijs te zijn.” “Om jezelf bloedserieus te nemen op een charmante, soepele, communicatieve en soms humoristische wijze.” Zelf wil ik er nog een drietal aan toevoegen:
Laat je niet weerhouden om te solliciteren op een interessante functie! Denk niet te snel dat je het niet kan. Ken je vrouwelijke kracht. Mannen staan voor power, vrouwen staan voor kracht.
Misschien mag ik u er overigens op wijzen dat u tot 1 april kunt solliciteren op de burgemeestersfunctie in Hardenberg en tot 8 april op die van de gemeente Losser?
19
Als je echt iets wilt bereiken, wees dan ook bereid de consequenties daarvan te aanvaarden en doe dat in goed overleg met je partner. Voor ons betekende dit dat mijn man minder ging werken.
Zelf woonde ik doordeweeks in Den Haag (als staatssecretaris was ik 1 week van de 6 weken op de Antillen), omdat de afstand tussen Den Haag en Overijssel te groot was om elke dag te overbruggen. Mijn man had dus grotendeels de zorg voor onze twee dochters.
Ik heb moeten leren de opvoeding deels los te laten. Dat was niet eenvoudig. Soms had ik de neiging om me als ik thuiskwam toch met zaken te bemoeien. (Ik heb het daar destijds uitgebreid met hem over gehad, want zijn carrière kwam op het tweede plan.)
20
Je kunt niet alles willen en hebben als je een gezin hebt. Maar ik heb nooit mijn persoonlijke leven opzij willen zetten voor de politiek.
Het leuke vind ik dat Thecla Bodewes (u weet wel: de net gekozen Zakenvrouw van het jaar) hier op vergelijkbare manier mee is omgegaan.
Zij heeft een gezin met drie kinderen en ook in haar geval is haar man minder gaan werken. De kunst is om goede afspraken te maken. Je moet elkaars eigenheid en zelfstandigheid erkennen en je eigen dingen blijven doen. Blijf daarover met elkaar in gesprek!
En tenslotte – en misschien is dat wel mijn belangrijkste advies van vandaag – blijf jezelf! Ambitie is uiteindelijk een relatief begrip. Als je niet jezelf bent, maar een rol speelt, val je op een gegeven moment door de mand.
21
Doe datgene waar je goed in bent en interesse voor heb en ga daar helemaal voor. Het is een cliché, maar daarom niet minder waar.
Zelf heb ik nooit het streven gehad om Kamerlid of Staatssecretaris te worden. Ik was gewoon geïnteresseerd in de politiek en wilde een bijdrage aan de inrichting van de samenleving leveren. Ik ben zelf een type dat zich er vervolgens helemaal in vast bijt. Dat valt op. Ik ben als gemeenteraadslid gevraagd om Kamerlid te worden.
En om een lang verhaal kort te houden: dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat ik vandaag jullie mag meegeven: geloof in je zelf en ga ervoor! Ik dank u voor uw aandacht. (slot)
22
Stellingen voor na de lezing van Drs. Ank Bijleveld-Schouten
1. Diversiteitsbeleid is onzin. Als vrouwen echt goed zijn, komen ze vanzelf wel bovendrijven.
2. De overheid is verantwoordelijk voor de zorgtaken thuis.
3. Ma-Di-Do is genoeg voor topniveau
4. Een vrouw aan de top gedraagt zich als een man.
5. Het werk gaat altijd voor als je carrière wil maken
6. Uit de samenstelling van dit kabinet blijkt dat het aantal kwalitatief goede vrouwen binnen het CDA en de VVD gering is.
23
