NEVI Contractmanagementdag 2013 1 D E D E
K R A C H T K R A C H T
V A N V A N
O R G A N I S E R E N ! O R G A N I S E R E N !
Voorwoord
2 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Contractmanagement wordt volwassen Eén van de belangrijkste trends in 2013 is volgens inkoopmagazine Deal! dat contractmanagement volwassen wordt (’Contract management groeit eindelijk uit de kinderschoenen’, adjunct-hoofd redacteur Freek Andriesse, Deal! 12, 2012). Op het gebied van contractmanagement is nog steeds veel te winnen. Daarom hebben CRICS en NEVI de krachten gebundeld voor een jaarlijks terugkerend evenement. Op 14 maart 2013 vond de eerste editie plaats van de Contractmanagementdag, met als thema ‘de kracht van organiseren’. Centraal stonden het vergaren van kennis, netwerken maar bovenalvan elkaar leren. Zo konden de ruim 200 deelnemers veel leren van de best practices van onder meer Shell, UWV en Nationale Nederlanden of door zelf actief deel te nemen aan rondetafeldiscussies. Alle presentaties en de digitale versie van dit boekje vindt u op www.contractmanagementdag.nl. Deze uitgave is tot stand gekomen op basis van het onderzoek dat voorafgaand aan de Contract managementdag is verricht en de kennisuitwisseling op de dag zelf. De deelnemers aan de Contractmanagementdag werden gevraagd mee te doen aan een onderzoek. Maar liefst 115 van hen gaven daaraan gehoor. 28% van de respondenten werkt bij de overheid, 16% in de industrie en 12% in de gezondheids- en welzijnszorg. Op basis van de onderzoeksuitkomsten besteden wij aandacht aan de volgende kernaspecten op weg naar een volwassen contractmanagement: > contractmanagement in de organisatie > governance > contractmanager
> relatiemanagement en prestatiemanagement > informatie en rapportage.
Ook treft u in deze uitgave informatieve blogs aan van verschillende inhoudelijk deskundigen rondom de verschillende onderwerpen of invalshoeken van contractmanagement. Contractmanagement is nauw verweven met het inkoopproces en de rol van professioneel opdrachtgeverschap. Het is dus logisch dat NEVI structureel aandacht besteedt aan dit onderwerp. Gezien de ontwikkeling van contractmanagement en de vraag van leden heeft NEVI samen met CRICS een netwerk voor contractmanagement opgezet om contractmanagers verder te ondersteunen. De deelnemers van de Contractmanagementdag kunnen zich via LinkedIn aanmelden (groepsnaam: NEVI CRICS Contractmanagementdag).Tevens zal NEVI een leerlijn contractmanagement inclusief certificering gaan opzetten. In 2014 vindt de tweede Contractmanagementdag plaats, en wel op 13 maart. Opnieuw houden wij dan met een onderzoek onder de deelnemers de vinger aan de pols. Zo krijgen we wederom een indruk van de ontwikkeling die contractmanagement in Nederland doormaakt, en die wij met u dan weer zullen delen. Wij hopen dat u uw voordeel kunt doen met de inhoud van dit boekje en zien u graag op de Contractmanagementdag 2014. René van den Hoven NEVI-Purspective
Wim van Eck CRICS B.V.
3 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Contractmanagement: fighting for success Blog van Kees Tazelaar (PIANOo) De contractmanagementdag zit er weer op. Met ruim 200 bezoekers was deze dag, georganiseerd door NEVI en CRICS, heel succesvol te noemen. Ook het programma bleek een succes. De keynotesprekers Coen Wilms van Shell en Frans Slingerland van UWV gaven een fascinerend beeld van de manier waarop zij contractmanagement binnen hun organisatie hebben ingericht. Bij Shell is dat bijna core business. Mag ook wel, op een spend van 60 miljard (!) per jaar tikken een paar procentjes flink aan. Datzelfde geldt in mindere mate voor UWV. Frans vergeleek zijn spend dan ook met de categorie Bloemen bij Shell. Toch nog steeds een dusdanig volume dat de meeste contractmanagers in de zaal het flink duizelde. Frans maakte een hele praktische en in mijn ogen zeer belangrijke opmerking: Breng de menselijke maat terug in het contract! Dat die maat was kwijtgeraakt hebben we heel pijnlijk kunnen meemaken in de schoonmaaksector, met de langste staking in de Nederlandse geschiedenis als gevolg. In het volgende programmaonderdeel waren de best practices van een wat aardser niveau. De worstelingen van de provincie Overijssel en van VGZ waren voor velen herkenbaar. Naast deze twee presentaties waren er ook genoeg mogelijkheden om bij acht thematafels in te gaan over diverse onderwerpen. Helaas moest ik zelf onverwacht weg en heb ik dar niet aan mee kunnen doen. Ik miste helaas dus ook de presentatie van Arnold van der Lyde. Tijdens deze dag vielen mij een aantal dingen op: > Het grote aantal deelnemers betekent in mijn ogen dat contractmanagement terecht aan een opmars bezig is. Dat bleek ook uit de grote belangstelling vanuit de overheid voor deze dag. Dat deed mij helemaal goed en zeker omdat de helft van de sprekers vanuit de overheid kwam. Ook daar is contractmanagement booming. > Er is een grote behoefte aan praktische kennis. De zaal van best practices zat stampvol. De kernvraag voor veel bezoekers was: hoe maak je het allemaal meetbaar? En dat moet dan ook nog eens SMART. Een bruikbare suggestie die hierbij gedaan werd was: begin dan eens met een spendanalyse. Toch kwam hierbij gelijk een waarschuwing. Denk in waarde, niet in euro’s. Daar zit volgens mij de kern voor contractmanagement: Waarde, toegevoegde waarde. Die waarde begint bij jezelf, je moet eigen waarde weten. Met die eigen waarde lijkt het niet best te zijn. Noemde ik in mijn eerste blog de inkopers de Calimero’s van de business, nu kwam het op mij over of contractmanagers zich de Calimero’s van inkoop voelen. Twee tekenende opmerkingen: Inkoop begrijpt er allemaal niets van, wanneer streeft contractmanagement inkoop voorbij? Dat lijkt mij de verkeerde houding. Inkoop en contractmanagement moeten gezamenlijk en integraal hun meerwaarde voor de business aantonen, het vertrouwen van de business winnen. Daar is materiekennis voor nodig, daar is de kracht van goed organiseren voor nodig, maar vooral een andere houding. Jellie Pijpers tweette dan ook terecht: Emotie, persoonlijk leiderschap geeft regie op je contracten, de tools ondersteunen. Ga er voor met passie! Dat sluit mooi aan bij de afsluitende VIP-boodschap van Arnold van der Lyde: “Fighting for success doe je met Vertrouwen, Integriteit en Passie!” En dan volgen de topprestaties van inkoop en contractmanagement vanzelf is mijn stellige overtuiging!
4 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
1. Contract management in de organisatie 1.1 Vaak geen formele rol Binnen veel organisaties vindt contractmanagement plaats, maar de rol is vaak nog niet geformaliseerd. Daarnaast moet één op de tien organisaties er nog mee beginnen. Vaak is gezegd dat contractmanagement een zaak is van de business en niet van inkoop. Dit is echter niet zo simpel te stellen. Het hangt af van het type organisatie en verschilt dus ook per type organisatie.
1.2 Ruimte voor verbetering De organisaties waarbij de deelnemers werkzaam zijn, hebben gemiddeld tussen de 2 en 10 contractmanagers. Zij zijn verantwoordelijk voor 6 tot 50 contracten, terwijl de organisatie meestal tussen de 200 en 500 lopende contracten heeft. De contractmanagementactiviteiten beginnen vaak gedurende het initiële inkoop- of aanbestedingsproces. Hier is nog veel ruimte voor verbetering aangezien de contractmanagementactiviteiten bij 22% van de respondenten pas beginnen na het afsluiten van het contract.
1.3 Contract-compliance vaak onbekend Eén op de twee deelnemers kent de contract-compliance (dekkingsgraad van de totale spend binnen een inkoopcategorie door middel van contracten) niet. De link tussen inkoop- en contractmanagement zal beter moeten in de toekomst. Overige conclusies zijn dat er behoefte is aan contractmanagementtrainingen en dat contractmanagers frequenter de leverancier en het functioneren van contractmanagement binnen de organisatie moeten evalueren.
70% 61,31%
60% 50% 40% 30%
Nee
Ja
51 %
49 %
22,02%
20% 11,31%
10% 0%
5,36%
Na het afsluiten van het contract
Is onderdeel van het initiële inkoop- of aanbestedingsproces
Moet nog starten
Anders
Wanneer starten binnen uw organisatie de contractmanagement-activiteiten?
Kent u de contract-compliance (dekkingsgraad van de totale spend binnen een category door middel van contracten) binnen uw organisatie?
5 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Een visie op contract management Blog Thies Kuijlman (CRICS) De CRICS-methodiek behelst het totale contractmanagementproces: 1. Contracteren 2. Registreren 3. Informeren 4. Controleren 5. Systeemondersteuning.
1. Contracteren Is een belangrijke stap voor goed contractmanagement. Als een contract niet juist is opgesteld, dan zul je heel veel moeite hebben om het contract goed te managen. De twee grote valkuilen bij het opstellen van een contract: > De (on)mogelijkheid om alle mogelijke omstandigheden te beschrijven die op z ouden kunnen treden. > Dubbelzinnigheid in de bepalingen. De risico’s zijn duidelijk. Als de omstandigheden die onwaarschijnlijk waren toch optreden, dan heb je voer voor discussie. En de dubbelzinnigheid in bepalingen leidt tot discussie, aangezien beide partijen de betekenis zullen gaan uitleggen in hun eigen voordeel. De oplossing: > Neem de tijd om het contract af te sluiten. Laat je niet verleiden om zaken later te omschrijven, maar teken het contract alleen als het werkelijk compleet is. > Als je een artikel niet onmiddellijk snapt als je het leest, dan is de tekst waarschijnlijk niet goed opgesteld. Als het juridisch toch noodzakelijk is, voeg dan een artikel met uitleg toe.
2. Registreren Is zo’n algemene term, daar heeft iedereen een mening over. En dat is dan ook meteen de grote valkuil. Hier volgen wat tips om er voor te zorgen dat er na het afsluiten van het contract ook een goede registratie plaatsvindt. > Zorg dat je alle relevante gegevens in een oogopslag kan zien. Er is niets zo vervelend als moeten zoeken naar informatie. > Let goed op dat je de reminders juist instelt. Ook al heb je nog zo helder omschreven wat de looptijd is en welke opzegtermijn er geldt; als je niet op tijd reageert is alles voor niets geweest. > Zorg dat je direct kunt zien op welke manier je moet opzeggen. Leveranciers hebben af en toe de neiging (met name hele grote) om een hele trits aan verplichtingen op te nemen die je in acht moet nemen bij het opzeggen. > Let goed op dat de geldende autorisaties binnen je organisatie goed geregeld zijn in je registratiesysteem.
6 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
3. Informeren Al tijdens het afsluiten van het contract hou je rekening met de haalbaarheid van je afspraken. Klopt dit niet, kom je tijdens het managen van het contract in de problemen en zal je meer issues op te lossen hebben. Vervolgens zorg je dat het contract duidelijk vastgelegd wordt op een plek waar iedereen bij kan. En dan begint het… Informeren! Aan de juiste mensen de juiste informatie uit het contract vertellen en vragen: > Wat heb je besproken tijdens de evaluaties? > Welke verbeteracties worden eventueel ondernomen > Hoe is de voortgang met betrekking tot lopende issues? > Wat vindt jouw interne klant er eigenlijk allemaal van? Maar informeren gaat over meer. Het gaat namelijk 2 kanten op. Jij zult mensen moeten vertellen waar je mee bezig bent of in ieder geval zorgen dat dat ergens vastligt, zodat je collega’s dat kunnen zien. Andersom geldt hetzelfde. Een relatie managen met een leverancier doe je nooit alleen. Als inkoper of als contractmanager ben je altijd bezig in dienst van de lijn (zoals ik het zie), dus als het goed is vinden er vanuit de lijn ook activiteiten plaats rondom die leveranciers. Vraag er naar. Laat je ook informeren. “Je krijgt wat je vraagt” is een bekend gezegde. Dus vraag niet te weinig. Menig inkoper zal dit gezegde met name bekend voorkomen uit de onderhandelingsomgeving, maar het geldt ook tijdens de looptijd van het contract. Je wilt samen maximale prestaties neerzetten voor jouw organisatie. En daarvoor heb je ook perfecte leveranciers(relaties) nodig. Dat vereist informatie tussen elkaar, zodat je van elkaar weet waar je mee bezig bent. En het vereist informatie vanuit je leverancier. We spreken niet voor niks vaak over “een schat aan informatie”. Die schat kun je zelf maken.
4. Controleren Binnen contract management een belangrijk aandachtspunt. Over het belang van een goede controle van de afspraken in het contract hebben we het al vaker gehad. Dit staat gelukkig niet meer ter discussie aangezien iedereen het belang inmiddels wel inziet. Ook geven we altijd de tip om vooral niet teveel te willen gaan meten. Focus op de belangrijke zaken in je contract. Hieronder nog een aantal tips. > Luister goed naar je eindklant. > Probeer niet alle risico’s af te dekken. > Blijf flexibel. We hebben keurig uitgewerkt hoe alles gemeten gaat worden en dan blijkt de praktijk ineens weerbarstig. De uitgangspunten waarop de SLA’s zijn gebaseerd blijken achteraf toch niet (helemaal) te kloppen. Wat gaan we nu doen? Star vasthouden aan wat er in het contract staat en genadeloos boetes incasseren? Of toch liever samen met de leverancier om de tafel gaan zitten en kijken wat een goede oplossing voor het probleem kan zijn? > Verrijk je kennis met behulp van opleidingen, boeken en events.
7 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
5. Systematiseren De laatste stap. We hebben het gehad over opstellen van de juiste contracten (Contracteren), juist vastleggen van je gegevens (Registreren), het belang van de juiste informatie (Informeren) en over de vinger aan de pols houden (Controleren). Systeemondersteuning is het deel dat het makkelijk, overzichtelijk en behapbaar voor je maakt. En tegelijkertijd aan alle andere onderdelen raakt. Systeemondersteuning is grofweg op te delen in drie onderdelen: > contractregistratie > contractmanagement > management van de totale contract-life-cycle
Contractregistratie Als je een tool aanschaft voor contractregistratie krijg je grofweg inzicht in de volgende vier zaken: > met welke leveranciers je zaken doet > welke contracten er lopen bij die leveranciers > wie verantwoordelijk is voor die contracten > wanneer de contracten aflopen (met behulp van een reminder, meestal per e-mail). Contractmanagement Met contractmanagement ga je een stap verder. Je bent nu aan het managen en dat vraagt iets anders van het systeem. Je wilt als het goed is ook meer delen met anderen en vastleggen voor jezelf. Denk hierbij aan: > voortgangsgesprekken – zowel reminders, als ook bijvoorbeeld de verslagen > SLA’s – vastleggen van KPI’s en natuurlijk geautomatiseerd meten. Daarbij betrek je natuurlijk ook je leverancier in een afgeschermde omgeving. > je kunt taken toewijzen aan jezelf of aan anderen en zo samen zorgen dat alles wat in het contract is afgesproken ook daadwerkelijk gebeurt. > en omdat je ook meer gegevens uit het contract kunt en wilt vastleggen, kun je bijvoorbeeld ook kijken naar de uitnutting van het contract. Alles wat je invoert in het systeem, kun je er weer als samengestelde informatie uithalen. Daardoor word je werk naar het MT makkelijker, want je kunt eenvoudig je resultaten inzichtelijk maken. Je gesprekken met je leverancier worden een stuk makkelijker, want je weet zelf beter wat er voorheen besproken is, omdat alles op een makkelijk inzichtelijke plek vastligt. En je hebt in één oogopslag zicht op de performance ontwikkeling.
Contract-life-cycle Nu ben je al behoorlijk professioneel bezig. Herkenbare behoeften zijn bijvoorbeeld: > opstellen en uitvoeren van enquetes, intern en extern > vastleggen en verslagleggen bij meerdere contactpersonen > opstellen, tracken, tracen en goedkeuren van contracten > issuemanagement.
8
Samengevat hebben we alle volwassenheidsniveaus in de praktijk doorlopen. Dit weerspiegelt ons doel van de contractmanagementdag. Een praktische invulling waarmee je aan de slag kunt en stappen kunt zetten.
D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
2. Governance 2.1 Beslissingen en bevoegdheden Governance betekent letterlijk ‘besturing’. Belangrijke elementen zijn hier onder meer de beslisstructuur en verantwoordelijkheden in de organisatie. Door het inregelen en vastleggen van de afspraken in een contract vindt borging plaats. De governance levert een bijdrage aan contractmanagement doordat beslissingen en bevoegdheden vastliggen. Per soort contract kan onderscheid worden gemaakt in de governance. Het moet op diverse niveaus (strategisch, tactisch en operationeel) worden ingericht. Daarmee is governance onderdeel van een contract.
2.2 Vaak geen contractmanagementbeleid Terwijl 70% van de deelnemers aangeeft dat de organisatie contractmanagers in dienst heeft, is bij 47% van de organisaties geen contractmanagementbeleid. Vaak wordt dat beleid door contractmanagers zelf bepaald. 63% van de deelnemers geeft aan dat hun organisatie een gesegmenteerde aanpak hanteert voor contractmanagement. Eén op de twee organisaties heeft een gepland over hevelingsmoment tussen de aanbestedingsfase en de beheersfase.
2.3 Wie is verantwoordelijk? Volgens 54% van de respondenten is de contractverantwoordelijkheid niet altijd duidelijk. Aangezien de deelnemers van dit onderzoek contractmanagers zijn, is het waarschijnlijk voor de business nog veel onduidelijker wie op welk moment verantwoordelijk is voor het contract. Op het gebied van governance zijn dus verbeteringen mogelijk. De belangrijkste is het formaliseren van contractmanagement binnen de organisatie.
54% 53%
52,98% 51%
52%
50,60%
51% 50% 49% 48%
50%
47,02%
47%
49,40%
46% 45% 44%
49% Ja
Ja
Nee
Is er een contractmanagementbeleid binnen uw organisatie?
Nee
Is er een geplande overheveling van inkoopof aanbestedingsfase naar contractmanagementfase en/of beheersfase?
9 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
56%
54,17%
54% 52%
Contractverantwoordelijkheid is altijd duidelijk 50% 48% 46%
45,83%
44% 42% 40% Ja
Nee
70%
Contractmanagementprocessen worden afgestemd op andere bedrijfsprocessen
57,74%
60% 50% 42,26% 40% 30% 20% 10% 0% Ja
60%
Regelmatige evaluatie vindt plaats rondom de effectiviteit en efficiëntie van contractmanagement
Nee
57,14%
50% 42,86% 40% 30% 20% 10% 0%
10
Ja
D E
K R A C H T
V A N
Nee
O R G A N I S E R E N !
3. Contractmanager 3.1 Functiebenaming Dé contractmanager bestaat niet. Veelzeggend is dat slechts 32% van de deelnemers aan het onderzoek het woord ‘contractmanager’ in de functiebenaming heeft staan. Bij 29% van de deelnemers is contractmanagement een taak van de inkoper, budgethouder of gebruiker.
3.2 De contractmanager als relatiemanager Is de contractmanager een relatiemanager die de prestaties bewaakt? Beide rollen lijken niet te scheiden. Natuurlijk is de relatie belangrijk: je streeft naar een win-win-situatie. In feite is sprake van een driehoeksrelatie van leverancier, contractbeheerder en contractmanager. De relatie zit meer bij de business owner. Het draait om het ontzorgen en ondersteunen van de business. Contractmanagement geschiedt door de business en niet door inkoop. Wel levert contractmanagement input voor inkoop. Het eigenaarschap van het contract hoort in de business. Wat opvalt is dat definities per organisatie verschillen. Wie serieus werk maakt van contractmanagement zal dus eerst de definities scherp moeten krijgen.
3.3 De contractmanager als procesmanager Is de contractmanager meer een procesmanager dan een inhoudelijk deskundige? Een goede relatie met de toeleverancier is van groot belang. Dan moet de contractmanager inhoudelijk wel van de hoed en de rand weten. Het is aan inkoop om het totale proces in te richten en te managen.
3.4 Takenpakket Volgens de deelnemers aan het onderzoek is prestatiemanagement de belangrijkste taak van een contractmanager (47%), gevolgd door relatiemanagement (31%). Daarnaast is de contractmanager verantwoordelijk voor verandermanagement, contractontwikkeling en het voldoen aan interne procedures. Andere taken van de contractmanager zijn onder meer: de behoeften van de klant bepalen, visie en beleid opstellen, contractbeheer, juridische zaken, bijhouden van wijzigingen en het opstellen van prestatie-indicatoren.
3.5 Contractmanager: opleiding, functieomschrijving, carrièrepad In het onderzoek geeft 53% van de contractmanagers aan dat zij geen contractmanagementtrainingen krijgen. Twee van de drie deelnemers zegt geen nauwkeurige functieomschrijving, goed geplaatste rol of carrièrepad te hebben. Veel contractmanagers (52%) krijgen ook niet de juiste instrumenten om hun taken uit te voeren.
11 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
50%
De belangrijkste rol van de contractmanager is?
47,62%
45% 40% 35%
30,95%
30% 25%
21,43%
20% 15% 10% 5% 0% Prestatie management: inrichten van het proces en toezien dat de prestatie kan worden geleverd
70%
Relatie management: onderhouden van een relatie, zowel in- als extern
Anders
80%
66,06%
67,07%
70%
60%
60%
50%
50% 40%
33,94%
40%
30%
32,93%
30%
20%
20%
10%
10% 0%
0% Ja
Ja
Nee
De contractmanager heeft een grondige kennis van de inhoud en de bevoegdheden rondom het contract en de nadere afspraken
Nee
Contractmanagers hebben nauwkeurige functieomschrijvingen, rollen zijn geplaatst op een passend niveau en salaris en er is een carrièrepad voor contractmanagement
12 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
53%
52,47%
De contractmanager beschikt over de juiste instrumenten (proces, procedures en ICT) voor de taakuitvoering
52% 51% 50% 49% 48%
47,53%
47% 46% 45% Ja
Nee
Contract manager in zijn bestaan bedreigd?! Blog René van den Hoven (NEVI) Nu het vakgebied en de rol van de contractmanager eindelijk gestalte lijkt te gaan krijgen, wil ik er eigenlijk voor pleiten om deze direct weer op te heffen. Hoe kom ik bij zo’n visie, zo zult u zicht als licht verbaasde lezer mogelijk afvragen of is dit het effect van de heersende crisis en een mogelijkheid om eenvoudig de personeelskosten te drukken? Neen, de stelling dat contractmanagement eigenlijk een overbodige rol is binnen organisaties komt vanuit een gloedvolle passie, ik zal het u als lezer kort proberen uit te leggen. Het contract kan worden gezien als eindproduct van een inkoop-/sourcings of zo wil aanbestedingsproces. Waarbij als het goed is goed geluisterd is naar de verwachtingen van de eigen organisatie, de kansen en mogelijkheden in de markt en breed is gekeken naar de impact van het nieuwe contract of –werkwijze zodat de voordelen voor de eigen organisatie maximaal geïmplementeerd kunnen worden en de risico’s geminimaliseerd.
13 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
4. Relatiemanagement en prestatie management 4.1 Relatiemanagement Bij relatiemanagement is het belangrijk dat afspraken worden nagekomen. Zorg dat u open communiceert. Het contract moet transparant zijn en de wederzijdse verwachtingen moeten duidelijk zijn. Een win-win situatie is het uiteindelijke doel van contractmanagement. Daarin speelt de relatie een belangrijke rol door het geven van aandacht en regelmatig contact. Heeft u contact met de juiste mensen die de verwachtingen waar kunnen maken? Contact onderhouden met zowel de mensen in de uitvoering als met mensen van de leverancier komt de relatie ten goede. Als de relatie niet goed voelt zet er dan een punt achter of zorg dat een collega de relatie overneemt. Het is ook belangrijk om te weten wat de leverancier van u vindt en wat er bij hem speelt. Zijn succes is van belang voor uw organisatie en de sfeer op de werkvloer. U moet goed aanvoelen wat bij de leveranciers speelt. Bezoek daarom de leverancier, ken de processen en de mensen, de ontwikkelingen en natuurlijk de bedreigingen. Relatiemanagement is als een huwelijk, beide partijen moeten investeren om de relatie succesvol te doen zijn. Relatiemanagement heeft ook een interne dimensie. Van belang is dat u goed de eigen processen en verwachtingen kent en de gebruikers betrekt. Geef goed aan wat inkoop te bieden heeft. Op het gebied van relatiemanagement heeft driekwart van de deelnemers geen heldere strategie voor Supplier Relationship Management (SRM). Vaak (71%) is er geen gestructureerde benadering van SRM en is er een gebrek (76%) aan betrokkenheid op bestuurdersniveau bij de doelstellingen. Bij zes van de tien respondenten bestaat gestructureerde communicatie met de leverancier gericht op wederzijdse informatiedeling. Een punt van aandacht is het inzetten van de gedeelde informatie in verbeterprogramma’s.
4.2 Prestatiemanagement Zonder prestatiemanagement geen contractmanagement. Maar, hoe krijg je het voor elkaar dat de leverancier goed presteert? Een bonus/malus-systeem is een manier. De meningen hierover lopen echter uiteen. Als je dit vroegtijdig uitlegt is er begrip voor. Sommige leveranciers vinden het lastig maar de meeste vinden het motiverend. Aan de andere kant zou het te ingewikkeld zijn in verband met budgetten. Het werkt beter om samen met leveranciers zonder harde afspraken samen te werken. Voor innovatie bijvoorbeeld zijn andere prikkels nodig. De juiste prestaties krijgen, werkt vaak beter door niet de manager te belonen, maar juist de direct betrokken medewerkers. Het aangaan van een partnership om zo de juiste output van de leverancier te krijgen werkt niet altijd want u bent in de ogen van de afnemer misschien maar een kleine vis. Daarom is het van belang om binding te creëren met het operationele personeel van de leverancier. Qua prestatiemanagement kunt u ook bij uzelf te rade gaan: wat kunt u doen zodat de leverancier het wel goed doet. Wat heeft de leverancier van u nodig? Sluiten de interne processen van de leverancier aan op de eigen organisatie?
14
Waar begin je met prestatiemanagement? Maak gezamenlijk eerst een opzet van de belangrijkste prestaties die de business verwacht van leveranciers. Hierin moeten tijd, kwaliteit, scope en kosten worden verwerkt. Stel daarna op hoog niveau de kritische prestatie-indicatoren (KPI’s) vast. U kunt
D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
wederzijds vertrouwen creëren door eerst een pilot te doen. Betrek de leverancier bij het opstellen van de prestatie-indicatoren. Vaak zijn KPI’s gebaseerd op besparingen of tijdige levering. 70% van de deelnemers aan het onderzoek geeft aan dat door contractmanagement aanzienlijke kostenbesparingen mogelijk zijn. Echter, het meten hiervan en de leveranciersprestaties beoordelen op relevante KPI’s is nog een uitdaging. Het delen van feedback met de leveranciers vindt bij zes van de tien organisaties plaats. Een potentiële verbeterslag is het definiëren van correctieve acties zodat tijdig kan worden bijgestuurd (62% doet dit niet). Opvallend is dat er vaak geen duidelijke incentive-structuren zijn om de gewenste resultaten met leveranciers te bereiken. De belangrijkste verbeterpunten op het gebied van relatie- en prestatiemanagement liggen bij het management: het formaliseren en structureren van contract management. Daarnaast kunnen contractmanagers zelf beginnen met frequenter de leveranciers en de contractmanagementfunctie zelf te evalueren (57% van de deelnemers geeft aan dat dit niet gebeurt). Daarna moeten deze evaluaties met andere partijen worden gedeeld. 53%
Regelmatig en gestructureerd wordt feedback gegeven aan leveranciers over hun prestaties
52,38%
52% 51% 50% 49% 47,62%
48% 47% 46% 45% Ja
Nee
15 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
80%
80%
74,40%
70%
70%
60%
60%
50%
50%
40%
40%
30%
25,60%
30%
20%
20%
10%
10%
75,90%
24,10%
0%
0% Ja
Ja
Nee
Er is een heldere strategie voor Supplier Relationship Management
Nee
Betrokkenheid op bestuurdersniveau wordt gepland en beheerd in overeenstemming met de algemene Supplier Relationship Management doelstellingen
70%
80%
61,90%
70,66%
70%
60%
60%
50%
50%
38,10%
40%
40% 30%
30%
29,34%
20%
20%
10%
10% 0%
0%
Ja
Nee
Ja
Er is een gestructureerde benadering van Supplier Relationship Management
Nee
De communicatie is zowel gestructureerd als ook informeel en open gericht op wederzijdse informatiedelingt
16 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
80%
70% 60%
57,23%
60%
50%
42,77%
50%
40%
40% 30%
30,95%
30%
20%
20%
10%
10% 0%
0% Ja
Ja
Nee
Onze communicatie sluit aan bij de gebruikersverwachting
56%
69,05%
70%
Nee
De gedeelde informatie wordt breed ingezet in verbeterprogramma’s
70%
54,49%
54%
57,49%
60%
52%
50%
50%
42,51%
40%
48%
30%
45,51%
46% 44%
20%
42%
10%
40%
0% Ja
Nee
Ja
De communicatie tussen de contractmanager, leverancier en andere belanghebbenden (gebruikers van het contract en anderen, zoals technische deskundigen) is effectief en belanghebbenden zijn betrokken bij contract management en waar nodig bij processen
Nee
Service delivery management is gestructureerd; uitgangspunten en verwachtingen zijn begrepen door beide partijen
17 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
80%
70% 70,06%
70%
60%
60%
58,68%
50% 41,32%
50%
40%
40% 29,94%
30%
30%
20%
20%
10%
10% 0%
0% Ja
Nee
Ja
Er zijn aanzienlijke kostenbesparingen mogelijk door contractmanagement
60%
Nee
Regelmatig en gestructureerd wordt feedback gegeven aan leveranciers over hun prestaties
90%
54,76%
80,24%
80%
50%
45,24%
70% 60%
40%
50% 30%
40% 30%
20%
19,76% 20%
10%
10% 0%
0% Ja
Ja
Nee
Leverancierprestaties worden beoordeeld op basis van duidelijke, objectieve en relevante KPI’s, in relatie tot de organisatiedoelstellingen
18 D E
K R A C H T
V A N
Nee
De leverancier voert operationele prestatieverbeteringactiviteiten (bijvoorbeeld ‘Lean’ en ‘6-sigma’) uit, met mogelijke invoer of bijstand van de klantorganisatie De leverancier voert operationele prestatieverbeteringactiviteiten (bijvoorbeeld ‘Lean’ en ‘6-sigma’) uit, met mogelijke invoer of bijstand van de klantorganisatie
O R G A N I S E R E N !
70%
54% 62,28%
60%
52%
50% 40%
52,69%
53%
51% 50%
37,72%
49% 30%
48%
47,31%
47%
20%
46% 10%
45%
0%
44% Ja
Nee
Ja
Correctieve of verbeteracties zijn helder gedefinieerd en belegd zodat tijdig kan worden bijgestuurd
Nee
Veranderingen in de behoeften van de gebruikers worden vastgelegd en worden beschouwd als onderdeel van de formele verandering en contractmanagementprocessen
80% 70%
67,66%
60% 50% 40%
32,34%
30% 20% 10% 0% Ja
Nee
De gebruiker is betrokken bij het vaststellen van de prestatie
19 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
4.3 Control en tooling Vanwege budgetten, verplichtingen, doelmatigheid en rechtmatigheid wilt u op het gebied van contractmanagement in control zijn. Het gebruiken van veel kritische prestatie-indicatoren is af te raden omdat het teveel werk oplevert. Controle begint bij het vastleggen van dat wat gebeurt. Laat vervolgens aan de verschillende stakeholders zien dat je in control bent. Voor contractmanagement zijn hulpmiddelen beschikbaar. Dankzij deze tools kan belangrijke informatie snel worden gevonden. De inzet van tools is mede afhankelijk van de omvang van de organisatie. Het devies is: eerst de zaak goed organiseren en dan pas automatiseren. ICT is ondersteunend aan het proces en niet andersom. De tools kunnen ook gebruikt worden voor kennisdeling. Voordeel van tooling is dat het centraal kan worden beheerd en voor iedereen beschikbaar en inzichtelijk is.
90%
Betalingscriteria worden gedocumenteerd en zijn helder voor beide partijen
82,53%
80% 70% 60% 50% 40% 30% 17,47%
20% 10% 0% Ja
Incentive structuren (financiële of nietfinanciële) zijn duidelijk om de gewenste resultaten te bereiken, en worden goed beheerd en beheerst, met passende controles en goedkeuringmechanismen
Nee
70% 59,64%
60% 50% 40,36% 40% 30%
20% 10% 0% Ja
Nee
20 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
70%
64,85%
Clausules als opgenomen in het contract worden tijdens de uitvoering gecontroleerd
60% 50% 40%
35,15%
30%
20% 10% 0% Ja
Nee
Alleen een systeem is niet genoeg Blog Hein van Schaik (Commerce-hub) Bij de start van elke implementatie van onze contractmanagementapplicatie staan we nadrukkelijk stil bij de noodzaak om onderscheid te maken naar twee typen implementaties: enerzijds de systeemgerelateerde implementatie en anderzijds wat we noemen ‘de implementatie in brede zin’. Bij deze laatste staat de benodigde organisatieverandering om tot succesvol contract management te komen centraal. Het gaat daarbij niet alleen om middelen zoals tooling maar ook om het aanpassen van processen, de juiste organisatie en de competenties van mensen. Deze ‘brede implementatie’ hoeft niet gelijktijdig te starten met de systeemimplementatie, zie hierover een eerdere blog ‘IT als katalysator’ maar moet als zodanig wel onderkend worden. Tijdens de implementaties waar wij vanuit Commerce-hub bij betrokken zijn blijkt keer op keer dat de tool eigenlijk het makkelijkst te realiseren onderdeel is om te komen tot succesvol contract management. De echte uitdaging ligt vaak veel meer in het aanpassen van de huidige organisatie en processen en het meekrijgen van mensen op de uitgezette koers. Dit is vaak lastig, onder andere omdat niet alle betrokkenen het belang van contract management voldoende voor ogen hebben. In algemene zin ziet men het nut er wel van in, maar dat is wat anders dan dat je ook echt zelf gegevens moet updaten, leveranciers moet evalueren, om het maar niet te hebben over het managen van de relatie. Als dat activiteiten zijn die je er ‘even’ bij moet doen sneeuwen ze vaak onder tussen de andere reguliere werkzaamheden. Het gaat te ver om hier de oplossingen te schetsen. Wat we in ieder geval kunnen stellen is dat elke oplossing begint met te onderkennen dat je er niet bent met het selecteren en implementeren van een tool. Succesvol contractmanagement kan weliswaar beginnen bij tooling maar eindigt daar zeker niet. Het moet onderdeel zijn van een groter geheel. Dit is wellicht een open deur maar wel eentje die niet altijd (tijdig) ingetrapt wordt.
D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
21
5. Informatie en rapportage 5.1 Geen regelmatige rapportage 85% van de deelnemers aan dit onderzoek geeft aan dat papieren contracten worden opgeslagen, geregistreerd en gemakkelijk toegankelijk zijn. De overgrote meerderheid maakt gebruik van Excel of contractmanagementsoftware om belangrijke informatie van de contracten, denk aan opzegtermijnen, vast te leggen. Op het gebied van rapportage liggen de kaarten echter anders. Bij 42% van de organisaties vindt geen regelmatige rapportage plaats op het gebied van contractbeheer. Bovendien gaven veel deelnemers aan dat deze rapportages niet mee worden genomen in het contractmanagementoverleg. Slechts één derde van de deelnemers legt prestaties buiten de overeenkomst vast.
5.2 Re-concurrentiestrategie Als een contract opnieuw wordt aanbesteed, is contractmanagement onvoldoende betrokken bij het bepalen van de re-concurrentie strategie. Het blijkt dat contractmanagers zelf op administratief gebied nog enkele verbeteringen kunnen realiseren waarmee zij binnen hun eigen organisatie het belang van contractmanagement kunnen aantonen.
90%
90%
84,52%
80%
80%
70%
70%
60%
60%
50%
50%
40%
40%
30%
80,95%
30% 15,48%
20%
19,05%
20%
10%
10%
0%
0% Ja
Nee
Ja
Alle papieren contracten worden opgeslagen en geregistreerd en zijn gemakkelijk toegankelijk
Nee
Er is sprake van contractvastlegging met triggers voor belangrijke datums, zoals opzegtermijnen (via Excel of contractmanagementsoftware)
22 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
70%
70% 60%
58,33%
50%
60% 50%
41,67%
40%
40%
30%
30%
20%
20%
10%
10%
0%
33,53%
0% Ja
Nee
Ja
Er zijn regelmatig en ad hoc rapportages van het contractbeheer
70% 60%
66,47%
Prestaties (innovatie of overtreffen verwachtingen) buiten de overeenkomst leggen we vast 80%
58,68%
Nee
76,19%
70% 60%
50% 41,32%
50%
40%
40% 30%
30%
20%
23,81%
20%
10%
10%
0%
0% Ja
Nee
Ja
De prestaties worden regelmatig getoetst (intern of extern)
Nee
Een re-concurrentie strategie en -plan wordt tijdig opgezet, de contractmanager past dit in de strategie van ontwikkeling voor het ‘nieuwe’ inkoopproces
23 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Contractmanagement en innovatie Blog Theo Bosselaers (Mitopics) Steeds meer services betrekt de organisatie van derden. Naast goed te isoleren bedrijfs-activiteiten zijn ook complete delen van primaire processen toevertrouwd aan leveranciers. Een steeds grotere rol in de besturing van veel organisaties wordt derhalve ingenomen door afspraken met leveranciers en partners. Organisaties zoeken daarom onder meer naar meer inzicht in en grip op de contracten, het aansturen van leveranciers- en partnerrelaties. Meer grip op contracten betekent ook dat kwaliteit van de contractuele afspraken steeds belangrijker wordt. Immers verschillen van inzicht en verwachting hebben door de verdergaande uitbesteding grotere gevolgen. Meer grip betekent ook dat een behoorlijk deel van contractmanagement niet alleen door inkoop maar ook de business uitgevoerd moet worden wat regelmatig een echte verandering van werkwijze betekent. Meer grip betekent soms ook minder innovatie. Echter de markt en de maatschappij vragen steeds meer om innovatie. Innovatie en het voortdurend ontwikkelen van neue Kombinationen zijn de motor van onze economie. Dat stelde de econoom Schumpeter al in de jaren veertig van de vorige eeuw. Een belangrijk aspect van relaties met derden wordt dan de vraag of en zo ja hoe in samen-werking met andere partijen innovaties geregeld kunnen worden. Bovendien moeten deze innovaties steeds sneller gerealiseerd worden. Onlangs is hierover ook een onderzoek uitgevoerd door PON wat gerealiseerd heeft in een klein boekje over innovatie. Kortom veel uitdagingen voor contract- en leveranciersmanagement.
24 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Beste tweet Emotie, persoonlijk leiderschap geeft regie op je contracten. De tools ondersteunen je. Ga er voor met passie! #CMDAG
SPONSOREN
25 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Over Commerce-hub De oplossingen van Commerce-hub helpen u uw inkooppotentieel volledig te benutten. Onze oplossingen zijn gebaseerd op een drietal pijlers; de laatste denkbeelden op het gebied van inkoop, de mogelijkheden van de nieuwste technologie en, niet op de laatste plaats, onze dagelijkse ervaringen bij vooruitstrevende klanten en partners. Als Nederlandse leverancier staan wij bovendien dicht op alle locale ontwikkeling. Wensen en suggesties van onze klanten kunnen snel door onze eigen ontwikkelafdeling naar onze oplossingen vertaald worden. Kortom, wij spreken de taal van de inkoper. www.commerce-hub.com
26 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Over KPMG Een optimale kostenstructuur is essentieel voor succes in de markt en om te kunnen inspelen op veranderingen. Dat geldt zowel voor bedrijven die in problemen verkeren als voor bedrijven die goed renderen. In beide gevallen zijn er tal van opties, die variëren van het snel en doeltreffend ingrijpen in de kosten tot duurzame oplossingen voor de kostenstructuur. Efficiëntie is meer dan het beheersen van kosten. Het gaat om het sturen op waarde door het hele bedrijf, het verhogen van de productiviteit, het optimaliseren van de supply chain, het optimaal benutten van informatietechnologie, het aanscherpen van financiële processen en het creëren van een cultuur die is gericht op permanente verbetering. KPMG biedt op al deze terreinen maatwerkondersteuning.
Ons onderscheidend vermogen > Compromisloze kwaliteit Er is in onze ogen geen compromis mogelijk als het gaat om kwaliteit. Er is maar één KPMG-ambitie op dit gebied, zowel vaktechnisch als op het gebied van dienstverlening, en dat is topkwaliteit. > Uitstekende professionals De permanente aandacht voor en investering in de persoonlijke en zakelijke ontwikkeling van onze medewerkers brengt uitstekende en toegewijde professionals voort, die zich elke dag opnieuw maximaal inzetten voor hun cliënten. > Diepgaande markt- en segmentkennis Wij blijven onverminderd investeren in onze kennis van markten en marktsegmenten. Mede door de sterke internationale samenwerking binnen de KPMG-organisatie zijn wij in staat om actuele en toekomstige ontwikkelingen te signaleren en deze te vertalen naar concrete en pragmatische diensten voor onze cliënten. > Permanente innovatie Nieuwe wet- en regelgeving, marktomstandigheden en veranderende behoeften vragen om een constante innovatie van diensten en processen. Zowel nationaal als in internationaal verband investeren wij veel in innovatie om onze cliënten kwalitatief hoogwaardige dienstverlening te kunnen blijven bieden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Mariska Seijsener op 0653171554.
27 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Over F-MEX F-MEX heeft als doel om het bedrijfsleven, onderwijs en excellente ‘young professionals’ samen te brengen en te werken aan de professionalisering en ontwikkeling van het vakgebied Facility Management. De kracht van F-MEX schuilt in de collectieve intelligentie van facilitaire organisaties en ‘Young Professionals’. Deze collectieve intelligentie maakt het mogelijk om diverse vraagstukken op te lossen en innovatieve ideeën te creëren. Kennisdeling en ontwikkeling is een belangrijk doel voor iedere Facility Manager om binnen de facilitaire organisatie tot de “Best & Next practice” te komen. Om de ‘Best en de Next practice’ te vinden biedt F-MEX een platform waarin jong en oud tot kennisdeling en kennisontwikkeling komen. Doormiddel van haar vier programma’s biedt F-MEX aan haar deelnemers de mogelijkheid om hun kennisnetwerk te vergroten en een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het vakgebied Facility Management. Uitgebreide informatie over onze vier programma’s kunt u vinden op de www.f-mex.com
28 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Over Mitopics Grip op risico’s en kosten door integrale systematiek Mitopics biedt al meer dan 20 jaar advies op basis van de combinatie van technische, juridische en bedrijfskundige expertise en is sinds 2002 actief op het gebied van Contractmanagement. Kenmerkend aan Mitopics is dat het een onafhankelijk expertisebureau is dat graag een pragmatische invulling geeft aan problemen vanuit een sterke theoretische onderbouwing. Naast actief lidmaatschap van o.a. IACCM, NBCM en NEVI is Mitopics ook vaste kennispartner van en levert vaste trainers aan NEVI Academy en andere opleidingsinstituten. Door expertise aan beide kanten van de tafel, bewezen resultaten en hands-on ervaringen is Mitopics een unieke speler voor advisering over contractmanagement. Ervaring Mitopics en marktontwikkelingen Vanuit haar ervaringen ziet Mitopics dat niet goed uitgevoerd contractmanagement een basis is voor geschillen, waarbij bijvoorbeeld een grote afwijking is ontstaan tussen de contractuele werkelijkheid en de feitelijke situatie. Een ander gevolg kan zijn het suboptimaal benutten van contractuele afspraken. Daarnaast zie je dat steeds meer organisatie besteden complexere diensten en / of processen uit waardoor de afhankelijkheid van spelers in de keten toeneemt, het spel steeds strikter wordt gespeeld waardoor contractmanagement noodzakelijk wordt! Hoe kan Mitopics u hierbij helpen? Mitopics kan u adviseren in opzetten, inrichten en verder professionaliseren van contractmanagement. Dit kan bestaan uit diensten als: > Quick scan > Alignment contractmanagement met visie, missie en strategie; > Concretiseren van de belangen en voordelen van professionalisering contractmanagement; > Begeleiden van (her)inrichting contractmanagementprocessen; > Contractmanagemement ad interim; > Trainingen en opleidingen, ook in-house; > Second opinions. Meer weten? Wilt u meer weten over Mitopics en wat zij voor u kan betekenen? Kijkt u eens op www.mitopics.nl. Wilt u meteen weten wat Mitopics voor uw organisatie kan betekenen? Neemt u dan contact op met een van onze contractmanagement specialisten via 0182-573211.
29 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Over Van Haren Publishing Van Haren Publishing is een internationale en toonaangevende uitgeverij, gespecialiseerd in standaarden, best practices en methoden binnen vier domeinen: IT en IT-management, Enterprise-architectuur, businessmanagement en projectmanagement. We zijn de officiële uitgever voor een aantal wereldwijde organisaties, waaronder The Open Group, IPMA-NL, ITSqc, GamingWorks, ASL BiSL Foundation, IAOP, IACCM, CRP Henri Tudor en PMI NL. Alle publicaties zijn leverbaar via de erkende boekhandel. Onze publicaties zijn leverbaar als hardcopy boek en als eBook via alle bekende (web-)winkels. Wereldwijd zijn onze publicaties beschikbaar bij distributeurs in meer dan vijftig landen. Bovendien bieden wij de mogelijkheid om onze uitgaven te publiceren in de huisstijl van de klant. Van Haren Publishing biedt daarnaast met de eKnowledge een uitgebreide database van gratis studie- en kennismateriaal in de vorm van whitepapers, templates, gratis eBooks en trainingsmateriaal. Voor meer informatie en de nieuwste publicaties van Van Haren Publishing verwijzen wij u door naar onze website www.vanharen.net of u kunt contact opnemen met ons via
[email protected].
30 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Contract- en leveranciersmanagement
Masterclass Contractmanagement
Inkoopcontracten moeten op tijd worden verlengd. Ze moeten bijgehouden en nageleefd worden. En vooral: ze moeten zó zijn opgesteld dat ze meerwaarde bieden voor uw bedrijf of organisatie. Goed contractmanagement en leveranciersmanagement is voor inkoop dus belangrijk. Maar waar worden bij u de contracten bewaard? Hoeveel zijn het er? Met welke afspraken? Wie mag ze opstellen en gebeurt dat wel volgens geldende richtlijnen en wetgeving? Tijdens de training ‘contractmanagement en leveranciersmanagement’ leert u exact waarop u moet letten.
Successful contract management not only leads to a reduction of risks but is also an essential tool for creating value for money in your sourcing process. This is the basis for excellence in supplier relationship management. During this one-day master class you will learn about all aspects regarding strategic interpretation and positioning of contract management within your organization in an exciting, practical environment. After you have completed this master class you will be able to translate your organization’s strategic objectives into contract management, thereby increasing the added value of successful contract management within your organization.
Uitgegeven door: NEVI, het kennisnetwerk voor inkoop en supply management Een speciaal woord van dank gaat uit naar Freek Andriesse (Deal!) en Wouter van Wijngaarden (KPMG) voor hun ondersteuning bij de uitwerking van de resultaten van het onderzoek. Tevens onze dank aan Astrid, Anna, Nadine, Lyan, Stephanie, Annette, Pim, Alice en Merry-Lisa voor de verslaglegging van de ronde tafels en de ontvangst van de deelnemers tijdens de Contractmanagementdag 2013. Ook de sponsoren Commerce-hub, Mitopics, F-MEX en KPMG danken wij hartelijk voor hun ondersteuning. Zeker niet in de laatste plaats danken wij alle deelnemers aan de Contractmanagementdag 2013 voor hun respons op het onderzoek, de actieve deelname aan de verschillende discussies en de openheid om kennis rondom dit boeiende onderwerp met elkaar te willen (blijven) delen. Dit geeft ons het vertrouwen dat we uit de kinderschoenen kunnen groeien en stappen zullen gaan zetten met Contractmanagement. 2013 Auteurs van artikelen, redactie en uitgever zijn zich bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden in deze uitgave. Copyright via de auteurs
31 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen op het gebied van contractmanagement! Volg ons op www.nevi.nl en www.contractmanagementdag.nl
32 D E
K R A C H T
V A N
O R G A N I S E R E N !
