Week 1. Crisis van de late Middeleeuwen Cursus vroegmoderne tijd 2011|
[email protected] | http://vanderlinden.weebly.com
Inhoud college Introductie cursus De essentie begrijpen: kerndoelen per college Bespreking opdracht 1
Opdracht 1 Studenten kennen de demografische, economische, sociale en politieke uitgangspositie van de belangrijkste Europese staten aan het einde van de middeleeuwen (1300-1500). Studenten kunnen beschrijven hoe de Europese bevolking zich ontwikkelde in de periode van 1300 tot 1500. Ze kunnen uitleggen welke rol de Zwarte Dood speelde bij veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking.
Demografie 1300: “overbevolking” Crisis: de vier ruiters van de Apocalyps Honger: hongersnoden, te weinig agrarische productie Oorlog: plunderingtactieken Honderdjarige Oorlog, gelijktijdige conflicten in HRR, Italië en Spanje Pest: Zwarte Dood (1348-1351), tussen 25% en 35% van de Europese bevolking sterft, in steden zelfs 40% tot 60% Dood: geboortecrisis, door afnemende economische kansen huwelijk en geboorte uitstellen, dus minder geboortes en dalende bevolking
De vier ruiters van de Apocalyps Houtsnede door Albrecht Dürer, 1498. Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe
De impact van pest Demografische impact: algehele daling bevolking met 25% tot 30%; vooral jonge mensen en kinderen slachtoffer, dus bevolkingsomvang herstelt moeizaam Religieuze perceptie: straf van God; boetedoening middels processies, missen, flagellanten; Joden als zondebok vervolgd (pogroms)
Processie met flagellanten in Doornik Miniatuur uit de Kroniek van Gilles li Muisis. Koninklijke Bibliotheek België, Brussel.
De impact van pest Medische kennis: humeurentheorie Galenus: diëten, purgeren en aderlaten; miasma’s: uitroken, ventileren Maatregelen overheid: het begin van “volksgezondheid”
Verbranding van huisraad in Rome Ets uit 1656. Wellcome Library, Londen
Economie Engeland: welvaart gebaseerd op grondbezit; ontwikkeling lakenindustrie (afgewerkte wol); door crisis meer veeteeltgebied voor schapen Nederlanden: lakenindustrie Vlaanderen en Leiden Spanje: agrarische economie steunt op schapenteelt, export ruwe wol naar Engeland en Nederlanden putting-out systeem: verplaatsen textielproductie om gilderegels te omzeilen, goedkoper te produceren
Economie Italië: sterke bankiers; handelaren verliezen positie tussenpersoon Europa-Azië aan handelaren ZuidDuitsland; investeringen in irrigatie en nieuwe landbouwgewassen Heilige Roomse Rijk: opkomst Zuid-Duitse handelaren (Fuggers) en financiers, nemen Italiaanse technieken over in geldhandel, en nemen positie Hanze over; in oosten lijfeigenschap, agrarische productie (graan) voor WestEuropa
Sociale verhoudingen: trends Nieuwe ondernemersklasse en migranten in steden; gilden proberen belang gevestigde orde te bewaken, opstanden arbeiders tegen macht gilden (bv. Ciompi-opstand 1378) Vrouwen op de vroegmoderne arbeidsmarkt: vrouwengilden (bv. naaisters en wasvrouwen in Parijs), werken in bedrijf echtgenoot, textielindustrie Afnemende kansen voor vrouwen: gilden en sociale beperkingen
Vrouwen aan het werk in de bakkerij Ets uit Florinus, Œconomus prudens et legalis, oder, allgemeiner kluger und rechts-verständiger Haus-Vatter (Neurenberg, 1719)
Sociale verhoudingen Engeland: arbeidsschaarste, betere positie en welvaart landarbeiders; Londen centrum wolhandel (Merchant Adventurers); concurrentie bier vs. ale beperkt vrouwen Italië: stadspatriciaat en rijke kooplieden vs. ambachtslieden en kleine handelaren; factiestrijd en clientèle; opstand arbeiders Florence tegen macht gilden tijdens Ciompi-opstand (1378)
Sociale verhoudingen Spanje: adel en militairen beheersen agrarische economie als grootgrondbezitters, vooral schapen houden Toename antisemitisme (oa. pogrom Sevilla 1391); na Reconquista gedwongen bekering joden en moslims, velen vluchten; instelling Spaanse Inquisitie (1478), controle op conversos en moriscos
Autodafé Schidlerij van Pedro Berruguete, ca. 1495. Museo del Prado, Madrid,
Politiek Frankrijk: consolidatie macht vorst – na 100-jarige oorlog sterke vorst Karel VII op troon; oprichting staand professioneel leger, parlements (lokale gerechtshoven), en hof als centrum macht Engeland: baronnen perken macht vorst in via parlement; verlies 100-jarige oorlog, instabiele troonsopvolging tijdens Rozenoorlogen (1455-1485); Hendrik VII (huis Tudor) uiteindelijk op troon, stabiliteit door vermijden oorlog, lage belastingen, en adel binden door patronage; geen institutionele hervormingen
Hendrik VII (1457-1509) Portret door onbekende schilder, 1505. National Portrait Gallery, Londen
Politiek Spanje: versteviging centrale macht door oprichting staand leger en ontwikkeling hof als centrum; vereniging Spaanse kroon door huwelijk Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon (1469); dochter Joanna huwt Filips van Habsburg (1496); Castilië agrarische economie (wol), machtige adel, Cortes machteloos; Aragon handelseconomie, drie Cortes beperken macht vorst Nederlanden: versteviging centrale macht door oprichting staand leger en ontwikkeling hof (Brussel) als centrum
Huwelijksportret Ferdinand en Isabella Klooster van de moeders Augustijnen van Madrigal, Spanje
Spaanse gebieden, ca. 1360
Politiek Heilige Roomse Rijk: zwak centraal gezag, eerder in handen verschillende vorsten; Gouden Bul (1356) erkent lokaal gezag en benoemt zeven keurvorsten (vanaf 1648 acht) die Roomskeizer kiezen (centrale vorst, positie echter niet erfelijk)
Heilige Roomse Rijk, ca. 1400
Keizer met keurvorsten Gravure van Abraham Aury, Neurenberg 1663.
Politiek Italië: geen centraal gezag, verdeeld over stadstaten; sterkst zijn Florence (oligarchische republiek, Medici), Milaan (hertogdom, Visconti’s), Venetië (oligarchische republiek, doge), Napels (koninkrijk), en Rome (verkozen vorstendom, paus) Savonarola faalt in politiek-morele hervormingen Florence, executie in 1498, herstel macht Medici Rivaliteit bijgelegd in Verdrag van Lodi (1454); niet opgewassen tegen oorlogen Valois-Habsburgers (1494-1559); Vrede CateauCambrésis (1559): Spanje controle over Milaan, Napels, Sardinië/ Sicilië, Italië blijft ongecentraliseerd
Giovanni di Medici (1360-1429) Portret door Cristofano dell'Altissimo. Galleria degli Uffizi, Florence
Girolamo Savonarola (1452-1498) Portret door Fra Bartolomeo, 1497. Museo di San Marco, Florence
Executie van Savonarola Anoniem schilderij, 1498. Museo di San Marco, Florence
