crisisbestrijding 2.0

2012/VOORJAAR

Analyses 02 FInAnCIEEL & LIFESTYLE MAGAZInE

vAN puILAEtcO DEWAAy

vOOrJAAr 2012

NAAr EEN NIEuWE EcONOmIschE WErELDOrDE

crIsIsbEstrIJDING 2.0 AnALYSES 02

FLEXIBEL VERMOGENSBEHEER

KBL EPB FUND - FLAGSHIP PUILAETCO DEWAAY & TrIODOS: AL 10 JAAR PARTNERS IN DUURZAAM VERMOGENSBEHEER

BELEGGEN IN EEN BETErE WERELD DE KOnInGIn ELISABETHWEDSTRIJD PUILAETCO DEWAAY PRIVATE BANKERS

MUSIC MAESTRO!

THierry smets | portret

KENNISMAKING MET THIERRY SMETS, GEDELEGEERD BESTUURDER voorzitter van het directiecomité VAN PUILAETCO DEWAAY

“ALLE NODIGE TALENTEN ZIJN AANWEZIG” Mijnheer Smets, u bent sinds december aangesteld als Gedelegeerd Bestuurder Voorzitter van het Directiecomité van Puilaetco Dewaay. Hoe staat u tegenover deze nieuwe uitdaging? Thierry Smets: “Ik voel me uiteraard vereerd dat ik geroepen ben om deze functie op te nemen. De belangen waar een privébankier mee omgaat, zijn niet gering: onze cliënten vertrouwen ons hun familievermogen toe en moeten altijd op ons kunnen rekenen om hen in alle aspecten van hun beheer te begeleiden. Ik ben me dus zeer bewust van het belang van wat we hier doen. Maar ik zie de uitdaging met veel vertrouwen tegemoet. Onze diensten zijn van een zeer hoog niveau, onze medewerkers zijn echte specialisten en we blijven voortdurend innoveren.”

MASERATI GRANCABRIO SPORT. ELEVATE THE EXPERIENCE Forget everything you once knew. The new GranCabrio Sport will expand the horizons of those who seek a seductive looking, four-seater cabrio but who also want to enjoy a sportier ride with dynamic handling. The GranCabrio Sport expresses this sporty edge in its detailing: the side spoilers, black oval exhaust pipes, new Astro design rims in Silver or Anthracite Grey, the M-design seats and the new leather tints. Completing the look is the ‘Rosso Trionfale’ colour for the exterior, a hue that stirs the emotions. The Maserati GranCabrio Sport is a unique car. It appeals to all the senses to provide an all-round driving experience. Visit www.maserati.com for a close-up look at the GranCabrio Sport. To find out more about the ‘Maserati GranCabrio Sport’ world, just scan the QR Code using the camera on your smartphone. For more information on QR codes, see: mobi.maserati.com V8 4691 CC ENGINE – MAXIMUM POWER OUTPUT: 450 BHP AT 7000 RPM – MAXIMUM TORQUE: 510 NM AT 4750 RPM – MAXIMUM SPEED: 285 KM/H - 0-100 KM/H ACCELERATION: 5.2 SECONDS COMBINED CYCLE CONSUMPTION: 15.23 L/100 KM - CO2 EMISSIONS: 354 G/KM

Onze diensten zijn van een zeer hoog niveau, onze medewerkers zijn echte specialisten en we blijven voortdurend innoveren.

Wat is uw ambitie voor deze eerste maanden? TS: “Onze eerste prioriteit is ervoor zorgen dat alle teams op alle niveaus optimaal samengesteld zijn. Daarvoor zijn, op een paar uitzonderingen na, geen zware ingrepen nodig. Ik geloof zelf bij uitstek in de kracht van teamwork en heb in de zeven jaar dat ik bij Puilaetco Dewaay actief ben, gezien waartoe onze teams in staat zijn. Daarom kan ik met overtuiging zeggen dat alle nodige talenten aan boord zijn om onze rol van leidende private bank in België ook in de toekomst te blijven spelen. We beschikken over meer dan genoeg talent om onze ambities waar te maken.” FAMILIEMAN EN WIELERLIEFHEBBER Wat houdt u bezig als u niet aan het werk bent? Bent u een levensgenieter? Sportief? Familieman? TS: “Buiten het werk komt mijn gezin voor mij op de eerste plaats. Ik ben bovendien sportief aangelegd. Sporten is voor mij de ideale manier om te ontstressen. Ik ben een fervent wielerliefhebber. Op de fiets kan ik mijn hoofd volledig leegmaken. Daarom tracht ik in mijn drukke agenda steeds een plaatsje vrij te maken voor een stevige fietstocht met vrienden.” En behalve de sport? TS: “Reizen. Elke twee à drie jaar proberen wij een grote reis te maken.”

ÿ THIERRY SMETS. Een gemotiveerde liefhebber … ook buiten het werk.

F.M.A. ERTBRUGGESTRAAT 108C, WIJNEGEM - WWW.MASERATIDEALERS.COM/FRANCORCHAMPS/ANTWERP

TEL. 03 828 54 00

FRANCORCHAMPS MOTORS BRUSSELS CHAUSSÉE DE BRUXELLES 54, WATERLOO - WWW.MASERATIDEALERS.COM/FRANCORCHAMPS/BRUSSELS

TEL. 02 352 03 40

ACG MASERATI IJZERWEGLAAN 101, 9050 GENT - WWW.MASERATIDEALERS.COM/ACG

TEL. 09 210 11 16

Voorjaar 2012 | Analyses | 3

ÿ p. 28

ÿ p. 38

ÿ p. 58

ÿ p. 62

ÿ p. 76

voorwoord

GEPERSONALISEERDE

OPLOSSINGEN VOOR HET BEHEER VAN UW VERMOGEN Beste lezer, Het doet mij plezier u deze tweede editie van ons magazine Analyses te mogen voorstellen. Andermaal willen wij u graag voorzien van een flinke dosis informatie én leesplezier.

Het beheer van uw portefeuille blijft centraal staan bij Puilaetco Dewaay, maar wij willen breder gaan en u een zo volledig mogelijke dienstverlening bieden.

4 | Analyses | Voorjaar 2012

In ons macro-economisch luik gaat alle aandacht naar de bestrijding van de crisis in Europa en de Verenigde Staten: van de oorzaken, over de aanpak, tot de toekomstige evolutie. Naast de vooruitzichten voor de farmasector en de groeilanden komt onze exclusieve samenwerking met Triodos Bank, die intussen tien jaar jong is, eveneens uitgebreid aan bod. De combinatie van duurzaam en performant beheer was in 2002 bijzonder vooruitstrevend en is nog altijd uniek in België. We stellen u eveneens een nieuw compartiment in ons fondsengamma voor : het KBL EPB Fund - Flagship dat resoluut voor een optimale performance op lange termijn gaat en bijzonder crashbestendig is. Het voornaamste kenmerk van dit compartiment is zijn grote flexibiliteit: het kan in woelige beurstijden de zeilen strijken om ze vervolgens bij een opleving meteen weer allemaal bij te zetten. Nog in ons fondsengamma laat het fonds PLDW Small & Mid Cap Europe u toe om te profiteren van het herstel van de markt dat zich sinds het begin van het jaar

heeft doorgezet. Reden te meer om dit fonds in deze editie in de schijnwerpers te plaatsen. Het beheer van uw portefeuille blijft uiteraard centraal staan in het vermogensbeheer bij Puilaetco Dewaay, maar wij willen breder gaan en u een zo volledig mogelijke dienstverlening bieden. Zo lieten wij u al uitgebreid kennismaken met onze dienst Kunstbeheer en -advies. In deze editie geven wij het woord aan de verzekeringsspecialisten van het kantoor Eeckman Art & Insurance. Deze kunstverzekeraars delen de zoektocht van Puilaetco Dewaay naar oplossingen op maat. Even gespecialiseerd, maar dan in een heel andere richting, is onze partner VITIS LIFE. Samen met deze Luxemburgse levensverzekeraar bieden wij een à la carte Individuele Pensioentoezegging (IPT) aan voor ondernemers en vrije beroepen. U merkt het, beste lezer, ook dit keer grijpen we de kans om alle elementen van ons uitgebreide aanbod inzake vermogensbeheer aan bod te laten komen. Met de nadruk op de nieuwe elementen, want we zijn nu eenmaal een bank die innovatie hoog in het vaandel draagt. Via dit dienstenaanbod kunnen onze specialisten u, in een rechtstreekse dialoog, met gepersonaliseerde oplossingen bijstaan in alle aspecten van het beheer van uw vermogen. Dat blijft de taak waarop onze be-

heerders zich bovenal concentreren. Tot slot wil ik graag benadrukken dat we in dit tweede nummer van ‘Analyses’ rekening hebben gehouden met de opmerkingen die wij van u ontvangen hebben met betrekking tot het eerste nummer. Ik wil u aanmoedigen om ons uw suggesties te blijven doorgeven, zodat wij van dit magazine uw magazine kunnen maken. Dat is eveneens dienstverlening op maat.

Thierry Smets, Gedelegeerd Bestuurder Voorzitter van het Directiecomité van Puilaetco Dewaay

Ik wil u aanmoedigen om ons uw opmerkingen en suggesties te blijven doorgeven, zodat wij van dit magazine Uw magazine kunnen maken. Voorjaar 2012 | Analyses | 5

OvErhEIDsschuLDEN | oNZE DIENSTEN

EDIToRIAAL

EDIToRIAAL

ZIJN DIt WEL

NoRMALE tIJDEN? fOtO’s © rOULArTA / rEPOrTErS AGEnCY

DannY WittenBerG, Chief investment Officer, Puilaetco Dewaay.

Naarmate we het aandelenrisico in de eerste maanden van het jaar verhoogden, werden we regelmatig geconfronteerd met ongelovige blikken. Steevast kwam er een opmerking in de zin van: “Waarom? Wat is er in die paar weken veranderd dat de wereld nu plots door een roze bril moet worden gezien? Er blijven toch onnoemelijk veel financiële problemen bestaan in Europa en de VS, of in China (vastgoed, banken) of Iran (kernwapens en olie-embargo)?”


A

an potentiële risicofactoren tegenwoordig geen gebrek. De beurzen beklimmen de symbolische muur van zorgen (the wall of worries). Het is vaak niet eenvoudig om tegenargumenten te vinden die de gemoedsrust van beleggers kunnen verzekeren. Maar als er één ding veranderd is, dan is het wel het geweld waarmee centrale banken overal ter wereld alle registers opentrekken om ons te overspoelen met liquiditeiten. Deze liquiditeiten zorgen ervoor dat er op klassiek ‘veilige’ beleggingsproducten geen enkele noemenswaardige return gerealiseerd wordt. In die zoektocht naar return beklimmen investeerders dan maar de risicoladder. Dit fenomeen heet ‘asset reflation’ en het doet zich voor zowel in ‘reële activa’, zoals grondstoffen of vastgoed, als in aandelen en in de meer risicovolle deelsegmenten van de obligatiemarkten (high yield, achtergestelde obligaties van banken, enz.). De positieve correlatie tussen al deze activaklassen is zelden zo hoog geweest.

DE CENTRALE BANKEN ALS ‘GAME CHANGERS’ Enkele recente voorbeelden van monetaire relaxatie. De FED houdt de rentevoeten op 0% tot eind 2014 en zweert een QE3-operatie (quantitative easing) niet af, mocht de Amerikaanse economie verzwakken en mochten de inflatieverwachtingen dalen. De Bank of England heeft de QE met GBP 50 miljard verhoogd tot GBP 325 miljard. De Bank of Japan pompt yen 10 triljoen extra (tot yen

DE EurOpEsE cENtrALE bANk hEEft IN ÉÉN GrANDIOZE ZEt DE spONs GEvEEGD OvEr hEt systEEmrIsIcO IN DE EurOpEsE fINANcIëLE WErELD, tENmINstE vOOr DE kOmENDE tWEE JAAr.

65 triljoen) in de aankoop van allerhande schuldinstrumenten. En, last but not least, de Europese Centrale Bank haalt de grote bazooka boven met 2 LTRO-operaties (Long Term Refinancing Operation) die samen voor meer dan EUR 1.000 miljard aan liquiditeiten ter beschikking stellen van de Europese ban-

ÿ HooFDKWARTIER EcB. De spons over het systeemrisico in de Europese financiële wereld. ken. De balansen van de G-4 centrale banken zijn geëxplodeerd tot 12% van het BNP (komende van 8% een jaar eerder). De balansen van de acht grootste centrale banken zijn opgeklommen tot USD 15.000 miljard, een factor 3x groter dan zes jaar geleden. Vooral het belang van de recente ECB-operatie kan onmogelijk onderschat worden. Velen nemen het woord ‘game changer’ in de mond. De

Europese Centrale Bank heeft in één grandioze zet de spons geveegd over het systeemrisico in de Europese financiële wereld, tenminste voor de komende twee jaar. Eind december 2011 stonden zowel de banken als de perifere overheden in Zuid-Europa aan de rand van een liquiditeitscrisis. Geen enkele instantie kon zich nog financieren op de kapitaalmarkten zonder exorbitante rentevoeten te betalen.

En dit op een ogenblik dat 2012 zich aankondigde als een loodzwaar herfinancieringsjaar, waarbij zowel de banken als de overheden elk voor meer dan EUR 700 miljard aan obligaties op vervaldag zagen komen. Een dergelijke liquiditeitscrisis had snel kunnen ontaarden in een ‘bankrun’, die deze keer niet kon worden gestopt door de armlastige publieke overheden, zoals wel nog kon in 2008. Met Voorjaar 2012 | Analyses | 7

INHoUDSTAFEL

EDIToRIAAL

ZELDEN IN DE GEschIEDENIs hEbbEN DE AANDELENbEurZEN EEN DErGELIJkE pErfOrmANcE NEErGEZEt OvEr DE EErstE pAAr mAANDEN vAN hEt JAAr.

INHoUD ÿ p. 10

ÿ p. 34

ÿ p.67

ÿ p.84

fINANcE

ÿ NEW YoRK, MERcANTILE EXcHANGE. Nervositeit over de olieprijzen. de LTRO-operaties kon de ECB de liquiditeitscrisis een halt toeroepen. Daarnaast stelde het programma banken in staat een deel van dit ‘gratis’ geld in overheidsobligaties te beleggen, waardoor ze zich opnieuw konden financieren aan sterk afnemende rentevoeten. Dankzij de positieve marge op deze ‘carry trade’ (lenen bij de ECB aan 1% en uitlenen aan de overheden aan 4-5%) verhogen banken hun winsten en versterken ze op natuurlijke wijze hun kapitaal via inhouding van winsten. NoRMAAL GEZIEN … Tot daar al het positieve dat het ongemeen snelle herstel van de markten kan helpen verklaren. Zelden in de geschiedenis hebben de aandelenbeurzen een dergelijke performance neergezet over de eerste paar maanden van het jaar. Eveneens zelden in het verleden waren beleggers zo unaniem lovend over alle activaklassen heen, van aandelen, over obligaties, tot goud en olie. In het verleden was een dergelijke context meestal een voorbode voor naderend onheil, in de vorm van één of andere correctie. Waar deze zich zal voordoen, is niet zo duidelijk. De waarderingen voor aandelen zijn in een historische context niet overdre-


ven duur (hoewel minder uitgesproken na de rally), terwijl obligaties een vrij onaantrekkelijk rendement genereren en eigenlijk een economisch doemscenario incalculeren dat helemaal niet wordt uitgedragen door de aandelenmarkten. In normale tijden zou één van beiden het moeten begeven. Maar zijn dit wel normale tijden? Maken de centrale banken een grove inschattingsfout met hun ongebreidelde liquiditeitsinjecties? Feit is alleszins dat heel veel van dit geld wordt opgepot in (centrale) bankbalansen en de weg niet vindt naar de economische spelers. De brede geldvoorraadindicatoren blijven dalen, zij het minder dan voorheen. Op het ogenblik van schrijven bevinden de meeste beurzen zich in een ‘twilight zone’ (Stoxx 600 op 267 punten, S&P 500 op 1370 punten). De prachtige rally, waaraan niet zoveel investeerders deelnamen gelet op de geringe volumes, botst tegen belangrijke weerstandsniveaus. Gezien de onderliggende drijvende krachten (beter dan verwachte economische data, sterke liquiditeitsinjecties, gunstige technische/ grafische aspecten, ...) zouden we, normaal gezien, veronderstellen dat we deze muren slopen en nog hoger gaan richting de hoogste toppen gerealiseerd in 2011.

DE (oLIE)pRIjS VAN poLITIEKE SpANNINGEN Er is echter één grote maar ... namelijk de stijging van de olieprijzen. Aan 125 USD/vat is het economisch verstikkingspunt (choking point) nog niet bereikt. Dat ligt ergens in de buurt van de 130-135 USD/vat, op het moment dat de globale kostprijs van energie 9% van het wereldwijde BNP bereikt en op voorwaarde dat deze prijs 3 maanden aanhoudt. Aan de huidige koersen zit er zeer weinig risicopremie, gelieerd aan Iraanse politieke spanningen, in de prijzen vervat. Maar de minste oorlogsdreiging die door Israël geuit wordt, kan de prijs gemakkelijk met USD 20-50 per vat opdrijven en analisten gaan uit van een USD 100 premie ingeval de Straat van Hormuz zou worden gesloten voor tankers. In een dergelijke situatie is het hek van de dam en wordt de deur naar nog betere returns ogenblikkelijk dichtgeslagen. Het is moeilijk om een portefeuille ‘bulletproof’ te maken tegen een dergelijk rampscenario. Snelheid van handelen zal cruciaal zijn. In tussentijd denken we dat zolang de liquiditeitspompen overuren draaien, het ‘risk-on’ sentiment in de markten hoogtij blijft vieren ... tot de kruik barst.

10 financiële kroniek | Crisisbestrijding 2.0 28 sectorale analyse | Gezondheidszorg 34 sectorale analyse | Technologiewaarden 38 sectorale analyse | De opkomende landen, groeipolen 40 Onze diensten | Home funds 42 Onze diensten | KBL EPB Fund - Flagship 46 Onze diensten | Bescherming van de echtgenoten via het huwelijkscontract

50 Onze diensten | Overdracht van kunstwerken 54 Onze diensten | Overdracht familiale vennootschap 58 Onze diensten | Individuele pensioentoezegging

Realisatie Roularta Custom Media Concept Ben Herremans & Kaat Kerkhove Hoofdredactie Ben Herremans Lay-out Marie Vannesche, Lien Huyghe Coördinatie Pieter Taelman Teksten Puilaetco Dewaay, Cantilis, Roularta Custom Media Mediaregie Custom Regie Druk Roularta Printing Verantwoordelijke uitgever: Dominiek Vanwynsberghe Herrmann Debrouxlaan 46 1160 Brussel.

62 Onze diensten | Partnership 67 Onze diensten | Green Finance 70 kantoren | Manfred Krcmar, kantoor Hasselt 73 Onze diensten | Conferentieagenda

LIfEstyLE 76 kunst | Verzekeringen 80 kunst | Muziek, Koningin Elisabethwedstrijd 84 kunst | Tentoonstelling, De Treurenden 88 cultuur | Agenda

Green label Dit magazine is CO2-neutraal geproduceerd. Het papier en drukwerk zijn duurzaam ingekocht en de CO2-uitstoot die toch nog bij de productie van dit magazine vrijgekomen is, is gecompenseerd. Het magazine is CO2-neutraal gedrukt waarbij gebruikgemaakt is van FSC gecertificeerd papier.

Analyses is een financieel en lifestyle magazine uitgegeven onder de verantwoordelijkheid van Danny Wittenberg, Chief Investment Officer, en Christophe Van Canneyt, Head of Fixed Income & Structured Products, van Puilaetco Dewaay Private Bankers NV waarvan de maatschappelijke zetel gevestigd is aan de Herrmann Debrouxlaan 46 te 1160 Brussel. R.P.R. BE 403.236.126.

Wenst u te reageren? Puilaetco Dewaay Herrmann Debrouxlaan 46, 1160 Brussel E-mail : [email protected] – www.pldw.be Facebook : www.facebook.com/puilaetcodewaay

De verstrekte informatie mag niet worden beschouwd als een aanbod of een verzoek tot aan- of verkoop van om het even welk financieel instrument. De redactie van het magazine werd afgesloten op 30 maart 2012.

www.pldw.be Brussel 02 679 80 00 | Antwerpen 03 248 59 10 | Hasselt 011 28 48 90 | Luik 04 340 46 00 Namen 081 32 63 00 | Sint-Martens-Latem 09 235 23 80 | Waregem 056 62 51 30


FINANCIëLE KRoNIEK | mAcrO-EcONOmIE

mAcrO-EcONOmIE | FINANCIëLE KRoNIEK

FINANcIËLE KRoNIEK

crIsIsbEstrIJDING fOtO’s © rOULArTA/rEPOrTErS AGEnCY

CHristOPHe van CanneYt, Head of Fixed income & structured Products, Puilaetco Dewaay.

“There are two kinds of outrage: The anger of the disappointed spoiled; And the authentic moral wrath of the common people betrayed.” Deze (anonieme) quote vormt in een notendop de weergave van de verschillende reacties van de bevolking op de zware saneringsinspanningen die talrijke landen hun bevolking hebben opgelegd.


In een aantal landen kreeg de (nieuwe) regering een duidelijk mandaat om een grondige herziening van het sociaal-economische model door te voeren. De bevolking draagt dit met een grimmige vastberadenheid vanuit het besef dat er geen alternatief mogelijk is, wil men op termijn nog de kern van onze welvaart overhouden. In andere landen proberen minderheden en drukkingsgroepen nog steeds het licht van de zon te ontkennen door koppig te willen vasthouden aan onbetaalbaar geworden privileges uit een vroeger tijdperk. Privileges die overigens ook toen enkel mogelijk waren door roofbouw te plegen op de toekomst van de volgende generatie door schuldopbouw, door overmatige belasting van schaarse grondstoffenreserves en ons milieu en door een beroep te doen op de veel te goedkope arbeid van een generatie Aziaten die bereid was zich op die manier uit een uitzichtloze armoede omhoog te ploeteren. GEEN SCHoKVRIjE oVERGANG De grenzen van dit model lijken bereikt. Ze worden afgebakend door financiële markten die de stijgende schuldgraad een halt hebben toegeroepen uit vrees voor de dreigende onbetaalbaarheid ervan, door een jonge generatie die beseft dat het huidige model hen veroordeelt tot het levenslang afbetalen van een schuld waar ze part noch deel aan hebben en door een groeiend zelfbewustzijn in het Oosten om de herwonnen economische macht nu eindelijk ook eens te gaan vertalen in politieke invloed en een betere levenskwaliteit.

2.0

Als gevolg van deze aanpassingsprocessen kraakt de wereldeconomie in zijn voegen. De overgang naar een andere economische wereldorde verloopt inderdaad niet schokvrij. De voorbije maanden zullen later wellicht te boek staan als een belangrijke kantelperiode in dit proces. De meeste aandacht ging daarbij eens te meer naar de ontwikkelingen in de eurozone, die op een gegeven moment op een totale implosie leek af te stevenen. De om

DE GrENZEN vAN DIt sOcIAALEcONOmIschE mODEL LIJkEN bErEIkt. WIL mEN DE kErN vAN ONZE WELvAArt bEhOuDEN, DAN Is EEN GrONDIGE hErZIENING NODIG.

ÿ FRANKFURT, EcB. De Europese centrale bank trok Europa boven water. zich heen grijpende crisis dwong de autoriteiten uiteindelijk om het over een totaal andere boeg te gooien bij de crisisbestrijding, daar de tot op dat moment gevolgde herstelpolitiek tot een totale vertrouwensbreuk met de markten had geleid. Deze crisisbestrijding 2.0 zorgde voor een zeker vertrouwensherstel, hoewel de Europese situatie erg precair blijft. Een element dat zeker heeft bijgedragen tot het vertrouwensherstel in Europa is het betere economische nieuws uit de groeilanden.

De gevreesde harde landing kwam er niet en de teruglopende inflatie opent de deur voor een soepeler groeiondersteunend monetair beleid. Allicht kan dit ervoor zorgen dat de wereldeconomie toch enige groeidynamiek behoudt, wat het herstel in Europa moet vergemakkelijken. Ook in de Verenigde Staten leek zich over de voorbije maanden een langzaam herstel af te tekenen. De hamvraag is echter hoe duurzaam dit herstel zal blijken eens de verkiezingen achter de rug zijn en er zich een harde

confrontatie met de desastreuze budgettaire toestand opdringt. So FAR, So GooD IN DE VS Het economisch nieuws uit de Verenigde Staten ging de voorbije maanden inderdaad de goede kant uit. De economische groei, die in de eerste jaarhelft van 2011 bijna was stilgevallen, herwon aan kracht en beliep in het vierde kwartaal zelfs 3,0% op jaarbasis. Ook de kwaliteit van de groei verbeterde. De consumptiegroei blijft al bij al vrij matig, wat gezien de voortdurende inspanning van de Voorjaar 2012 | Analyses | 11


AchtErstALLIGE krEDIEtEN EN INbEsLAGNAmE WONINGEN IN vs us: mortage delinquency rate (mbA, % of total loans)

11.0

%

us: foreclosures started during quarter (% of total loans)

1.5

10.0 9.0 1.0

8.0 7.0 6.0

0.5

5.0 4.0

hEt EcONOmIschE NIEuWs uIt DE vErENIGDE stAtEN GING DE vOOrbIJE mAANDEN DE GOEDE kANt uIt.

00 01

gezinnen om hun financiële situatie te verbeteren weinig verwondering kan wekken. Maar vooral het herstel van de investeringen getuigde van een hernieuwd vertrouwen in de toekomst en betekent ook een stap in de

us unemployment rate (%) 10

10

9

9

8

8

7

7

6

6

5

5

2007

2008


02 03

04

05 06 07

08 09

10 11 12

00 01

02 03

04

05 06 07

08 09

10 11 12

ÿ ‘occUPY FRANcE’. minderheden die het licht van de zon ontkennen.

WErkLOOshEIDsGrAAD vs

4

0.0

3.0

2009

2010

2011

4

goede richting voor het herstel van de Amerikaanse internationale competitiviteit. Vooral de investeringen in uitrusting en software kenden een stevig herstel. Een ander en zeer belangrijk gevolg van dit toegenomen ondernemersvertrouwen is hun bereidheid om opnieuw mensen in dienst te nemen. Na een lange periode van zeer zwakke jobcreatie worden er nu weer zo’n 200.000 banen per maand gecreëerd. De werkloosheidsgraad, die lang koppig boven de 9% bleef, is dan ook eindelijk aan het dalen gegaan (van 9,1% in augustus 2011 tot 8,3% in februari 2012).

van herstel merkbaar op de woningmarkt. Het aantal begonnen woningen is aan een voorzichtige klim begonnen en ook de verkopen van bestaande woningen zitten eindelijk weer wat in de lift. Op een hogere prijs voor zijn woning hoeft de Amerikaan echter nog steeds niet te rekenen: integendeel, de prijzen zijn nog steeds neerwaarts georiënteerd, omdat de vloedgolf aan door de banken in beslag genomen huizen nog steeds niet verwerkt lijkt.

Dit nieuws wordt in het Witte Huis waarschijnlijk met een zucht van opluchting ontvangen, omdat het terugdringen van de werkloosheid een uiterst belangrijke parameter blijkt te zijn voor de kansen op herverkiezing van de zittende president.

Verder is dit herstel ook ten dele kunstmatig, omdat door de blijvende steunaankopen van de FED de hypothecaire rentetarieven op een kunstmatig laag peil worden gehouden. Toch is zelfs het zeer beperkte herstel van de volumes een eerste stap op weg naar een herstel van de vastgoedprijzen, omdat het tenminste helpt dit overaanbod aan woningen wat sneller te verteren, tot de markten uiteindelijk opnieuw in evenwicht komen.

Ook op een ander belangrijk probleemgebied, met name de veelgeplaagde vastgoedmarkt, lijkt er eindelijk wat goed nieuws in de maak. Na de scherpe terugval en een lange periode van stagnatie zijn de eerste signalen

NEGATIEVE REëLE RENTE ALS MoNETAIR EXpERIMENT De Amerikaanse economie lijkt dus eindelijk langzaam maar zeker te herstellen van de diepe wonden die de huizenspeculatie, gevolgd

door de ineenstorting van het banksysteem heeft geslagen. De vraag die men zich kan stellen, is of dit herstel duurzaam zal blijken en zich autonoom kan voortzetten eens de talrijke stimuli worden teruggedraaid. Men mag inderdaad niet vergeten dat de Amerikaanse economie nog steeds gesteund wordt door een enorme reeks stimuli. De korte rente wordt er op een quasi-nulniveau gehouden en de aankoopprogramma’s vanuit de FED houden ook de marktrentes op een kunstmatig laag niveau. Dat is bijvoorbeeld ook het geval voor de hypothecaire rente, die een historisch dieptepunt heeft bereikt. Uiteraard vormt dit een belangrijke ondersteuning voor de woningmarkt en laat het de consument ook toe om goedkoop te herfinancieren, waardoor wellicht een aantal wanbetalingen kon worden vermeden. De wanbetalingsgraad op hypotheken gaat inderdaad in dalende lijn, maar blijft met zo’n 10% toch nog steeds schrikbarend hoog. De kunstmatig lage rente is ook een manier om de schuldgraad terug te dringen via het inflatiemechanisme. In die mate dat de Amerikaanse rentetarieven onder het inflatieniveau liggen (of om het in technische

ZOWEL DE DEmOcrAtEN ALs DE rEpubLIkEINEN WEIGErEN tE DEbAttErEN OvEr hEt EchtE prObLEEm vAN DE vs: hEt ENOrmE EN AANhOuDENDE tEkOrt Op DE bEGrOtING. Voorjaar 2012 | Analyses | 13



bewoordingen te zeggen: bij een negatieve reële rente), daalt immers automatisch de schuldenlast in ‘inflatiegezuiverde’ termen. In feite komt dit neer op een gigantische transfer van koopkracht van de kapitaalbezitters naar de schuldenaars, onder het oogluikend oog van de centrale bank. Indien men dit een paar jaar kan volhouden, is op die manier al een flink deel van het schuldprobleem opgelost. Dat de FED ondertussen al heeft aangekondigd dat er vóór eind 2014 geen verandering komt in de politiek van nulrente, is alvast een vingerwijzing dat deze oplossing de centrale bank niet al te slecht lijkt uit te komen … Feit is dat enkele jaren van beperkte inflatie systeemtechnisch veel beter te verteren lijken dan de chaotische gang van zaken in de eurozone, maar de grote gok die men met deze politiek neemt, is wel het behoud van vertrouwen in de USD. Het mag aldus wel dansen op het slappe monetaire koord zijn, maar tot op heden lijken zowel de markten als de bevolking deze experimentele en hoogst onconventionele ultrastimulerende monetaire politiek te slikken als de minst destructieve uitweg om de schuldenberg verder in te dijken. BEGRoTING WoRDT pIjNpUNT Maar niet alleen de monetaire politiek is extreem stimulerend voor de economie. Hetzelfde kan ook gezegd worden van het budgettaire beleid, want ook voor het lopende begrotingsjaar wordt een tekort verwacht van meer dan USD 1.000 miljard. Dat zou meteen het vierde jaar op rij zijn dat het tekort deze kaap overtreft, waarmee de Amerikaanse schuldgraad zal oplopen tot ruim boven de 100% van het BNP. En daarmee dreigt men wel eens in de problemen te kunnen komen, zoals de ontwikkelingen in Europa al ten overvloede hebben aangetoond.

ÿ RIJ JoBzoEKERS IN PoRTLAND, vS. Amerika creëert weer jobs. 14 | Analyses | Voorjaar 2012

Vooralsnog wordt vanuit politieke hoek met (bijna) geen woord over deze situatie gerept, omdat het probleem doodzwijgen iedereen voorlopig beter lijkt uit te komen dan het onverwijld op de politieke agenda te plaatsen. Het staat immers voor elke weldenkende burger zo goed als vast dat de Amerikaanse begroting nooit meer op een meer stabiele basis kan worden teruggebracht zonder een flinke verhoging van de belastingen. De kloof tussen inkomsten en uitgaven is immers veel te groot om enkel door besparingen te

DE ONENIGhEID ONDEr DE EurOpEsE bELEIDsmAkErs – ZOWEL pOLItIcI ALs cENtrALE bANkIErs – DrOEG NIEt bIJ tOt hEt vErtrOuWEN vAN DE mArktEN. kunnen worden gedicht: de uitgaven (USD 3.600 miljard) lagen in 2011 bijna 60% hoger dan de inkomsten (USD 2.300 miljard). Helaas is het Amerikaanse kiespubliek dodelijk allergisch voor elke vorm van hogere lasten: zelfs maar de indruk wekken dat de be-

bELAstINGONtvANGstEN IN % bNp, 1970-2010 tax revenues as a percentage of GDp

lastingen zullen worden verhoogd, staat in de VS bijna gelijk aan politieke zelfmoord en in dit verkiezingsjaar is het dus zeker ‘not done’ om het zelfs maar als mogelijkheid te vermelden. Wie herinnert zich de vroegere campagne van Bush senior niet met zijn ‘read my lips: no new taxes’-belofte die hij, eens

ÿ WoNINGBoUW IN cALIFoRNIË. Duidelijk herstel, maar neerwaartse prijzen.

aan de macht, echter wel moest inslikken … Nochtans ligt de Amerikaanse belastingdruk een stuk lager dan die in andere ontwikkelde landen en zeker dan die in Europa (zie grafiek). De belastingdruk is in de VS sinds 2000 zelfs terug gedaald en dit vooral vanwege de door Bush junior toegekende belastingverminderingen voor de rijkste Amerikanen. Volgens velen is het juist door deze belastingverminderingen dat de VS nu budgettair zo in de problemen zit en zijn ze overigens ook de achterliggende reden voor heel wat sociale onvrede in de VS. De hele discussie over de belastingdruk voor goedverdienende Amerikanen kwam ook in de aanloop naar de verkiezingen terug boven water: Mitt Romney, die hoogstwaarschijnlijk de Republikeinse uitdager van Obama wordt bij de komende presidentsverkiezingen, moest na lang aandringen vanuit de publieke opinie zijn belastinggegevens over het afgelopen jaar publiek maken. Daaruit bleek dat de man op een inkomen van ruim USD 21 miljoen maar zo’n 14% aan belastingen had betaald … Hoewel hogere belastingen politiek niet aantrekkelijk zijn, lijken ze dus niet te vermijden, wie de verkiezingen ook zal winnen. Maar naast hogere lasten dringt ook een verregaande sanering van de uitgaven zich op om het grote gat in de begroting te dichten. En hier heeft het presidentiële kamp dan Voorjaar 2012 | Analyses | 15

FINANCIëLE KRONIEK | MACRO-ECONOMIE

HET GRIEKSE DRAMA TOONDE OVERTUIGEND AAN DAT DE STRATEGIE VAN CRISISBEZWERING MET EEN EENZIJDIGE NADRUK OP BESPARINGEN EEN DOODLOPEND PAd WAS.

weer weinig oren naar. Een groot deel van de uitgaven gaat immers naar gezondheidszorg (24%) en sociale programma’s (20%) die de Democraten eerder uitgebreid willen zien dan in te krimpen. Bovendien zullen verregaande besparingen zeker ook een impact hebben op de nog steeds fragiele economische groei. En zonder verdere opgang van de economie lijkt de huidige gunstige evolutie van de jobcreatie ook geen lang leven meer beschoren en krijgen Obama’s kansen op herverkiezing allicht een gevoelige knauw. Voeg één en ander samen en men begrijpt de onwil van zowel de Democraten als de Republikeinen om in dit verkiezingsjaar veel te debatteren over het echte probleem van de Verenigde Staten: het enorme en aanhoudende tekort op de begroting. Geen van beide kampen kan immers een geloofwaardige oplossing voorstellen zonder aan de eigen heilige huisjes te raken en dus wordt het probleem gewoon doodgezwegen tot na de verkiezingen.

ÿ BARACK OBAMA. Zonder een gunstige evolutie van de jobcreatie slinken zijn kansen op een herverkiezing.

Het staat echter buiten kijf dat de markten ook niet eeuwig dergelijke tekorten zullen blijven financieren. Na de verkiezingen zal dus dringend werk moeten worden gemaakt van de sanering van de begroting. Het is zeer de vraag of de groei tegen dan op een voldoende stevige basis zal berusten om deze zonder al te veel kleerscheuren voor de economie te verteren. Een nodige voorwaarde hiervoor lijkt alvast dat de zeer accommoderende monetaire politiek tot nader order wordt behouden. En ook de wereldeconomie zal de VS een handje moeten helpen door tegen minstens een matig tempo te blijven groeien. Dit zal op zijn beurt in hoge mate afhangen van de evolutie van de Europese schuldencrisis, die de afgelopen maanden in het brandpunt van de actualiteit bleef.

MEESTER UURWERKMAKERS - SINDS 1904

SLUIMERENDE SCHULDENCRISIS BARST LOS De voorbije maanden bleven de markten helemaal in de ban van de om zich heen grijpende Europese schuldencrisis. Deze crisis, die al zijn aanvang nam begin 2010 met de bekendmaking van de veel ernstiger dan gedachte Griekse begrotingssituatie, was de voorbije paar jaar eigenlijk nooit helemaal van de radar verdwenen. Ondanks talrijke Europese topontmoetingen en steunpakketten was de situatie ook nooit ten gronde opgelost. Het wantrouwen van de markten bleef dan ook bestaan, zowel ten aanzien van de omvang van de voorgestelde steunprogramma’s (die als ruim ontoereikend werd bestempeld) als tegenover de inhoudelijke aanpak. De eenzijdige nadruk die werd gelegd op zware besparingsrondes, werd door de markten inderdaad argwanend bekeken, omdat werd gevreesd dat dit zou uitmonden in zo’n zware inkrimping van de economische activiteit dat de economie in een deflatoire spiraal zou terechtkomen. Die kon op haar beurt de begrotingsontvangsten zo aantasten dat het uiteindelijke finale effect van deze maatregelen meer schade zou toebrengen aan de begroting dan dat het tot een oplossing zou leiden. Verschillende vooraanstaande economen (onder wie Nobelprijswinnaars Krugman en Stiglitz) veroordeelden deze onder Duits dictaat afgedwongen en door de ECB gesteunde aanpak dan ook als menselijk verwerpelijk en economisch inefficiënt. Ook de voortdurende en openlijke onenigheid onder de Europese beleidsmakers (zowel onder de politici als onder de centrale bankiers) droeg niet bij tot het vertrouwen van de markten.

DE KEYSERLEI 42, 2018 ANTWERPEN TEL: 03/213 50 81 DE KEYSERLEI 46-48, 2018 ANTWERPEN TEL: 03/213 50 80 SCHUT TERSHOFSTRAAT 30 bis, 2000 ANTWERPEN TEL: 03/226 41 44 WWW.SLAETS.EU

#"6.& .&3$*&3 t #&-- 3044 t #3&(6&5 t #3&*5-*/( t $"35*&3 t $)"/&- t $)01"3% t &#&- t )&3.µ4 t )6#-05 t *8$ t +"&(&3-&$06-53&


-0/(*/&4 t -06*4 &3"3% t 0.&(" t 1"/&3"* t 1*"(&5 t 1034$)& %&4*(/ t 3"%0 t 3":.0/% 8&*- t 5"( )&6&3 t 5*''"/: $0


Dit aanhoudende wantrouwen uitte zich in markttermen in de erg hoog blijvende kredietspreads van vooral de Griekse obligaties ten opzichte van Duitsland, een duidelijk signaal van de markten dat ze niet geloofden in de Griekse ‘redding’. En de markten bleken helaas steeds meer het gelijk aan hun kant te krijgen. Gaandeweg werd duidelijk dat de Grieken de door het reddingsplan beoogde cijfers van geen kanten bleken te halen, omdat de krimp van de economische activiteit de effecten van de besparingen meer dan tenietdeed. Daarmee werd ook duidelijk dat de redding van Griekenland veel meer zou kosten dan oorspronkelijk beoogd, maar ook dat de inbreng van de private sector hierbij veel hoger zou oplopen dan eerst gedacht. Toen dit besef goed en wel doordrong, leek het hek helemaal van de dam. In de zomermaanden barstte de tot dan toe moeizaam onder controle gehouden, maar nooit volledig gedetoneerde schuldenbom helemaal los.

Ook dit werkte weer als een zelfvervullende voorspelling: naargelang de rente immers verder opliep, werd het voor deze onder een schuldenberg bedolven landen weer moeilijker om hun begroting in evenwicht te krijgen en nam hun solvabiliteit dus verder af, wat een verdere stijging van de rente dan weer logisch maakte. De ratingagentschappen, ratels van de economische melaatsen, deden ook hun duit in het zakje door een hele reeks landen op een verlaging van hun kredietwaardigheidscore te trakteren. En zo leek het hele systeem op een gigantische implosie af te stevenen en nam de paniek hand over hand toe.


rENtEvErschILLEN mEt DuItsLAND

Daarbij kwam nog het feit dat ook landen die tot op heden uit het vizier van de markten wisten te blijven, waaronder Frankrijk en ons land, ook het voorwerp van twijfel leken te worden. Ook Frankrijk en Oostenrijk verloren intussen hun AAA-status, waardoor het

DICHT BIj DE INSToRTING VAN EURopA En dus begon in de zomermaanden van 2011 de implosie van de markten die Europa op de rand van de totale ineenstorting zou brengen. Hierbij bleek weer eens hoe groot de interactie tussen het financieel systeem en de overheidsfinanciën wel is. De groeiende bezorgdheid over de mogelijke kostprijs van de Griekse redding deed de banken ertoe besluiten hun blootsteling aan Grieks papier te verminderen. Deze verkoopgolf op de obligatiemarkten in een bijna lege markt (want wie wou dit papier nu nog kopen?) zorgde voor een implosie van de koersen. Tegelijk begon ook de interbancaire markt weer op te drogen: de dalende koersen van Grieks papier zorgden immers voor een flinke minwaarde op de posities van de banken, wat op zijn beurt weer tot vrees voor de solvabiliteitspositie van de banken leidde. En dus begonnen de banken systematisch hun kredieten aan collega-bankiers terug te trekken. Deze terug opdrogende interbancaire liquiditeit lag ook aan de basis van het Dexia-debacle. Om toch nog aan de nodige liquiditeiten te geraken en uit voorzichtigheidsoverwegingen (wie is de volgende in het rijtje die men zou testen?) begonnen de banken dan weer de obligaties van andere als zwak gepercipieerde staten te verkopen. En dus begon ook de rente voor Portugal, maar vooral ook voor de veel grotere en systeembelangrijke staten Spanje en Italië op te lopen.


ÿ ATHENE, PARLEMENT. Een echt Grieks drama.

ÿ PRESIDENTSKANDIDAAT MITT RoMNEY. De verkiezingen gaan over alles, behalve over de echte problemen van Amerika.



kransje van onaantastbaar geachte landen wel erg mager werd. Eind november leek de totale ineenstorting van het Europese bolwerk niet meer veraf. De Belgische langetermijnrente beliep op dat ogenblik 5,85% of 360 basispunten boven de Duitse. Voor Italië leek de situatie nog dramatischer: de rente steeg er tot boven de kritische drempel van 7%, het niveau waarop de schuld zelfvoedend wordt en het land onmogelijk nog uit de schuldenspiraal leek te kunnen ontsnappen. HET RATELEN VAN DE RATINGS En hoe reageerde het beleid intussen op deze dramatische ontwikkelingen? In eerste instantie leken de Europese beleidsmakers er maar niet in te slagen de situatie onder controle te krijgen. Ze leken integendeel steeds meer hun grip op de ontwikkelingen te verliezen, waarbij de te zwakke beleidsrespons in de ogen van de markten overigens ook een reden was voor de groeiende paniek. De op speciale top na speciale top aangekondigde maatregelen werden door de markten systematisch als te weinig en te laat bestempeld.

DE ANDERE AANPAK KON ER NIET KOMEN ZONDER DAT EEN DEEL VAN DE PROTAGONISTEN UIT DE BEGINPERIODE VAN DE CRISIS VAN HET TONEEL WAREN VERDWENEN. 20 | Analyses | Voorjaar 2012

De politici en de ECB zochten in eerste instantie een antwoord op de crisis door de uitbreiding van de slagkracht van het Europese steunfonds (EFSF). Door het als een garantiefonds te laten optreden, wou men de ‘vuurkracht’ van het fonds optrekken tot EUR 1.000 miljard. Toch kon dit nochtans gigantische bedrag de markten niet overtuigen. De redenen hiervoor waren voor een deel markttechnisch van aard. Dit had vooral te maken met de twijfel over de financierbaarheid van het steunfonds zelf. Wilde het EFSF immers werkelijk voor EUR 1.000 miljard aan garanties kunnen geven, dan diende het fonds op zijn beurt massaal goedkoop obligaties te kunnen uitgeven voor zijn eigen financiering. Dit kon enkel als het zelf zijn AAA-rating kon behouden. En omdat de rating van het fonds op haar beurt afhankelijk was van die van de deelnemende landen twijfelde de markt hieraan: het was voor het fonds cruciaal dat Frankrijk, een van de belangrijkste steunpilaren van het fonds, zelf zijn AAA-rating kon behouden, wat in de ogen van de markt weinig waarschijnlijk was. En de markt heeft op dit punt ook gelijk gekregen: kort nadat Frankrijk zijn AAA-rating kwijtgeraakt was, werd ook de rating van de EFSF-obligaties tot AA+ teruggebracht. De

MACRO-ECONOMIE | FINANCIëLE KRONIEK

episode is bijna het verhaal van de crisis zelf, waarbij de politici ook op het gebied van de kredietwaardigheid achter hun eigen staart leken aan te jagen om dan tot hun verbazing te ontdekken dat de markt de aangedragen remedie als weinig geloofwaardig van de hand wees. De markt wees er gewoon op dat zelfs de kredietwaardigheid van de sterkste overheid niet tot in het oneindige kan worden opgerekt door ze met allerhande garanties te beladen, zonder op een bepaald punt zelf in het gedrang te komen … DEUTSCHLAND ÜBER ALLES? Naast deze wat complexe technische factor waren er ook economische elementen die de markt aan de beleidsrespons deden twijfelen. Er was in de eerste plaats het gegeven dat ook het bedrag van EUR 1.000 miljard intussen als ruim onvoldoende werd beschouwd om de steeds grotere problemen het hoofd te bieden. Door de uit de hand lopende problemen schoten de politici op een bewegend doel, waarbij ze steeds achterop leken te lopen op de gebeurtenissen.

van het toneel waren verdwenen. In Ierland, Portugal en Spanje kwamen na verkiezingen nieuwe coalities aan de macht, die van de bevolking een sterk mandaat tot verandering hebben gekregen. Hoewel de gevraagde inspanningen in deze landen zeker ook niet gering zijn, lijkt de bevolking er bereid de zware lasten te dragen als ze op termijn maar tot een verbetering van de situatie leiden. In Italië en Griekenland had men niet eens verkiezingen nodig om tot een nieuwe bewindsploeg te komen: de politieke klasse in deze landen werd zowel door de bevolking als door Europa meer en meer als een deel van het probleem dan als een deel van de oplossing gezien en werd na jaren wanbeleid dan ook met het

schaamrood op de wangen wandelen gestuurd ten gunste van een kabinet van technocraten. En dat zwaar weer op de markten toch nog voor iets goed kan zijn, bewees ons land, waar de dreiging van een ernstige financiële crisis eindelijk tot een doorbraak in de regeringsonderhandelingen leidde en zo ons wereldrecord formatievorming afklokte. Ook in een ander en zeer belangrijk domein kwam er nieuw bloed aan de macht: ECBvoorzitter Trichet ging met pensioen en droeg eind oktober de fakkel over aan zijn opvolger, Draghi. Die miste zijn start niet en verlaagde op de eerste ECB-meeting onder zijn voorzitterschap meteen de rente.

GEEN ‘DEUS EX MACHINA’ VOOR DE GRIEKEN Te midden van al dit tumult kende de Griekse tragedie intussen haar pijnlijke ontknoping. Geen Europese ‘deus ex machina’ kon Griekenland nog redden: het was zonneklaar geworden dat het land nooit meer op eigen kracht uit de schuldenspiraal zou geraken en dat de overheden van de andere landen niet langer bereid waren alleen op te draaien voor de kostprijs van de redding van het land. Er werd een wat gekunstelde oplossing bereikt waarin de private sector werd gevraagd om ‘vrijwillig’ deel te nemen aan een omruiloperatie van de Griekse schuld, waarbij ze de facto een verlies van 73% op de nominale waarde

ÿ JOSé MANUEL BARROSO - HERMAN VAN ROMPUY. Politiek Europa krijgt uitstel.

Even fundamenteel was het reeds hiervoor aangehaalde feit dat de markten minder en minder overtuigd waren van de alleenzaligmakendheid van de onder Duits dictaat afgedwongen harde saneringspolitiek. De implosie van de Europese markten kan dan ook evengoed worden begrepen vanuit het perspectief dat de markten hun vertrouwen in de politieke klasse volledig opzegden, wat leidde tot totale risicoaversie, blinde paniekverkopen en een dreigende liquiditeitscrisis voor zowel de banken als de overheden. Zowel de markten als de bevolking van de meest getroffen landen leken de boodschap te brengen dat, wilde men nog kans maken om een algehele implosie te vermijden, het tijd werd voor een totaal andere aanpak van de crisis, met nieuwe ideeën en nieuwe leiders. Dit is wat uiteindelijk ook zou gebeuren en wat tot een kentering van de situatie zou leiden. EEN MANDAAT VOOR VERANDERING Vanuit de immense druk van de markten en het steeds luidere protest van de bevolking groeide het besef dat de tot dan toe aangewende recepten om de crisis te bezweren een heilloos pad waren dat de problemen eerder leek te verergeren dan op te lossen. Hoog tijd dus voor een andere aanpak, die er niet kon komen zonder dat een deel van de protagonisten uit de beginperiode van de crisis Voorjaar 2012 | Analyses | 21


van hun posities zouden moeten nemen. Het feit dat Griekenland nog steeds eenzijdig kan overgaan tot een schuldherschikking mochten er te weinig beleggers met deze operatie instemmen om tot de beoogde vermindering van de Griekse schuld te komen, toont aan dat ‘vrijwillig’ hier toch met een flinke korrel zout moet worden genomen… Hoewel deze ganse saga voor heel wat ophef in de kranten zorgde, leek ze economisch al eerder te zijn verworden tot een achterhoedegevecht. De meeste banken hadden hun nog uitstaande posities al afgewaardeerd tot ongeveer 30% en hoefden op deze operatie dus geen bijkomend verlies meer te boeken. Het Griekse drama toonde wel overtuigend aan dat de oorspronkelijke strategie van crisisbezwering met zijn eenzijdige nadruk op besparingen een doodlopend pad was en dat een meer evenwichtige aanpak van crisisbestrijding zich opdrong. opERATIE REDDING De eerste renteverlaging die Draghi doorvoerde, zou het startschot blijken van een vernieuwde aanpak van de crisis, waarbij ook andere, nieuwe beleidsmensen een aardig woordje zouden meespreken. Draghi liet het ten andere niet bij die eerste rentedaling: begin december bracht hij de rente andermaal met 0,25 % terug tot 1,00%. Het zou maar de voorloper blijken van een totaal andere aanpak van de crisis vanuit het

bALANstOtAAL Ecb


monetair beleid. Want Draghi had, meer dan zijn voorganger, oog voor de dreigende liquiditeitscrisis die het financieel systeem in haar greep leek te krijgen en die op haar beurt de markt voor overheidsobligaties mee onderuit leek te halen. Zijn antwoord was een voor de ECB nooit geziene en gedurfde liquiditeitsinjectie op langere termijn die de dreigende kredietimplosie een halt diende toe te roepen. Op 21 december lanceerde de ECB totaal onverwacht de Long Term Refinancing Operation of LTRO. Dit was een grootschalige herfinancieringoperatie voor de banken, die tegen zeer gunstige voorwaarden (een rente van 1%) en tegen een verruimd scala aan onderpanden liquiditeiten konden opnemen bij de ECB voor de nooit geziene periode van 3 jaar. De operatie was een groot succes: er werd een bedrag van EUR 489 miljard opgehaald, waarbij vooral de in acute liquiditeitsmoeilijkheden verkerende banken uit de perifere zone grote bedragen ontleenden. In één klap verdween het herfinancieringrisico voor de banken en daarmee ook de verkoopdruk op hun portefeuille van overheidsobligaties. Bovendien werden de banken door de operatie aangespoord om de op vervaldag komende staatsleningen te herbeleggen in overheidspapier: gezien ze tegen een rente van 1% konden lenen en in overheidspapier konden herbeleggen aan veel hogere rendementen was dit een uiterst voordelige en winstgevende

DE pOLItIcI mOEtEN GOED bEsEffEN DAt DrAGhI DE fuNDAmENtELE prObLEmEN NIEt vOOr hEN hEEft OpGELOst. ÿ MARIo DRAGHI. De nieuwe Ecb-voorzitter heeft zijn start niet gemist. operatie. Verder hoopte de ECB dat tenminste een deel van de vrijgegeven liquiditeiten ook een uitweg zouden vinden naar de kredietverlening aan bedrijven en gezinnen. EEN ‘GAME CHANGER’ VooR DE MARKTEN Deze herfinancieringoperatie betekende een echte ‘game changer’ voor de markten. De kans op een dodelijke liquiditeitscrisis voor de banken werd immers zo goed als uitgeschakeld en daarmee ook het risico op een omvangrijke systeemcrisis. Door het wegvallen van de verkoopdruk op overheidsobligaties begonnen de koersen van deze obligaties te herstellen, waarmee ook de vrees voor dreigende insolvabiliteit van de overheden verdween. Zo kwamen we terug in een opgaande spiraal terecht: het herstel van de overheidsobligaties verbeterde op zijn beurt weer de bilantaire toestand van de banken. Andermaal blijkt dus hoe sterk de financiële sector en de overheid met elkaar verbonden zijn …

Met het verminderen van de kans op een systeemcrisis begon de paniekgolf op de markten weg te ebben en lijkt de acute fase van de crisis vooralsnog bezworen. Op de markten was dit zichtbaar door de herleving van de risicoappetijt: de beurs maakte een opgemerkt herstel door, waarbij vooral de zwaar afgestrafte bankaandelen een opgemerkte remonte kenden. Maar ook andere activa profiteerden van de verminderde vrees voor de instorting van het systeem: naast de reeds vermelde obligaties van probleemlanden kenden de achtergestelde bancaire obligaties, die ook tot op bodemkoersen waren teruggevallen, eveneens een opvallend herstel. Toen bleek dat de ECB nog een tweede tranche van deze herfinancieringoperatie wou lanceren, zette het herstel zich verder door. Bij deze tweede operatie werd nog eens een bedrag van EUR 530 miljard in de markt gepompt. Opvallend hierbij was de stijging van het aantal betrokken partijen tot

800, wat erop wijst dat nogal wat kleinere banken ook aan de operatie hebben deelgenomen. HET SCHEVE SYSTEEM Maar hoewel deze herfinancieringoperaties de toestand in belangrijke mate hebben gestabiliseerd, dienen we er toch ook een aantal kanttekeningen bij te maken. Met deze operaties is immers de facto een Europese versie van de door de ECB eerder verfoeide ‘Quantitative Easing’-technieken van de FED en de Bank of England geboren. Het belangrijkste verschil met de Amerikaanse versie is dat de ECB niet rechtstreeks overheidsobligaties koopt (integendeel, het voorheen aangekondigde programma van rechtstreekse aankopen is intussen zo goed als stilgelegd), maar dit onrechtstreeks aan de banken overlaat, die voor deze aankopen dan bij de ECB aankloppen voor leningen. Het heeft echter evengoed tot gevolg dat de balans van de ECB een explosieve toename kende (zie grafiek pagina 22). Voorjaar 2012 | Analyses | 23


MACRO-ECONOMIE | FINANCIëLE KRONIEK

ÿ BEURS. De financiële markten kregen gelijk.

ÿ ROME, DUITS-ITALIAANS OVERLEG. Angela Merkel en

BEGROTINGSTEKORTEN EN HERFINANCIERINGSNOOD IN 2012 % of GDP Maturing debt* Budget deficit (a) (b)

Total (a+b)

billion (national currency) Maturing debt* Budget deficit Total (a) (b) (a+b)

United States

22,4

7,9

30,4

3476,3

1227,9

4704,2

Germany

9,4

1,1

10,5

246,2

28,8

274,9

France

16,2

4,6

20,8

331,3

94,7

426,0

Italy

21,1

2,4

23,5

342,1

38,2

380,3

Spain

15,4

5,2

20,6

171,8

57,6

229,4

Netherlands

13,2

2,8

16,0

82,5

17,5

100,0

Belgium

18,9

3,4

22,2

73,5

13,1

86,5

Greece**

9,6

6,9

16,5

20,8

14,9

35,8

Finland

8,7

-0,3

8,3

17,5

-0,7

16,8

Portugal

17,9

4,5

22,3

30,4

7,7

38,1

Ireland

5,3

8,6

13,9

8,6

13,8

22,4

United Kingdom

7,6

7,0

14,7

122,5

112,4

234,9

Sweden

4,9

-1,3

3,6

27,2

-7,4

20,8

Canada

15,4

3,2

18,6

273,4

56,6

330,0

Australia

3,2

1,9

5,1

48,7

27,9

76,6

Japan

49,5

9,1

58,6

236519

43680

Weighted average

21,5

6,1

27,6

-

-

* redemptions of bonds and bills - ** assurring implementation of the PSI under the EU/MF rescue package


ÿ NICOLAS SARKOZY. Verwikkeld in een moeizame verkiezingsstrijd.

Mario Monti zijn steeds meer on speaking terms.

280199 -

De vele extra liquiditeiten die in het systeem werden gepompt, houden net als in de VS de kortere rentetarieven op een kunstmatig laag peil. Het vooruitzicht dat dit ook in Europa nog lange tijd het geval zal zijn, dreef de obligatiebeleggers dan ook steeds verder op de looptijden- en kredietcurves, waardoor ook bij ons de rentevergoeding op obligaties in de overgrote meerderheid van de gevallen onder het inflatietempo is terechtgekomen. Men kan zich terecht afvragen of deze situatie, indien ze te lang blijft bestaan, niet tot nieuwe scheeftrekkingen in het economisch systeem zal leiden. Maar dit lijkt het risico dat de beleidsmakers er op dit ogenblik moeten bijnemen: volledig klem gezet door de imploderende marktsituatie hadden ze immers nog weinig andere keuze dan het systeem onder een liquiditeitsvloed te bedelven, die tenminste de vlotte financierbaarheid van de tekorten aan redelijke rentevoeten vrijwaarde. Wellicht halen de politici, gered door het openen van de monetaire spuigaten, intussen opgelucht adem. Maar ze moeten goed beseffen dat Draghi de fundamentele problemen niet voor hen heeft opgelost. Hij heeft de politici enkel tijd gekocht om die op een meer adequate manier te bestrijden, een verantwoordelijkheid die ze nu dringend dienen op te nemen.

De tabel op pagina 24 laat zien dat niet alleen de tekorten groot blijven, maar ook dat de herfinanciering van bestaande schulden nog belangrijker is. Wil men de markten het vooruitzicht geven dat deze schuldenlast ooit kan worden teruggedrongen zonder op de kunstmatige financiering vanuit de ECB te rekenen, dan zal men in Europa de tijd die de ECB ons heeft gekocht, goed dienen te gebruiken om werk te maken van het noodzakelijke complement van hyperaccommoderende monetaire politiek: het uitwerken van een echte groeistrategie. Het is precies in dat domein dat met belangstelling wordt gekeken naar de economische evolutie in een aantal Europese landen die hier al langer werk van hebben gemaakt. Zo lijkt Ierland, dat hard heeft gevochten om zijn extra voordelig belastingtarief voor bedrijven te kunnen behouden, zich veel beter aan de crisis te ontworstelen dan Griekenland. En in Italië heeft Monti geen tijd verloren laten gaan om van zijn mandaat voor verandering gebruik te maken: hij voert in snel tempo veranderingen door op de arbeidsmarkt door een aantal corporatistische privileges voor bepaalde beroepsgroepen af te schaffen. Het leverde hem lovende artikelen op in de

Financial Times en de instemming van de markten, die Italië beloonden met een merkbare daling van de rentetarieven. Ook in Duitsland ging dit niet onopgemerkt voorbij, in die mate dat Merkel Italië meer en meer betrekt bij overleg over de crisis, dit ten koste van de invloed van Frankrijk en de met een (moeilijke) verkiezingsstrijd worstelende Sarkozy. Ook in Spanje zal een totale hertekening van het archaïsche arbeidsmarktsysteem, dat mee verantwoordelijk wordt geacht voor de werkloosheidsgraad van 23%, wellicht een onderdeel moeten worden van de crisisbestrijding. DE MOEIZAME WEG NAAR HET HERSTEL Europa lijkt intussen in een vooralsnog relatief lichte recessie te zijn terechtgekomen, met belangrijke regionale verschillen tussen de perifere landen (waar een krimp van zo’n 2% wordt verwacht in Italië en Spanje, en tot 5% in Griekenland) en de kern (met een nulgroei of lichte recessie in Frankrijk, Nederland en ons land, en waarschijnlijk nog een licht positieve groei in Duitsland). Deze recessie en de blijvende regionale verschillen zullen de taak van de overheden er niet op vergemakkelijken. Sociale en politieke spanningen zullen op de achtergrond aanwezig blijven.

VOORLOPIG WORDEN WE GEHOLPEN DOOR EEN WERELDCONJUNCTUUR DIE, HOEWEL VERZWAKKEND, NOG STEEDS GROEI VERTOONT.



We selecteren voor u de mooiste vastgoedprojecten in Frankrijk.

ÿ BEIJING, HOSTESSEN OP HET PARTIJCONGRES. Dankzij China behoudt de wereldeconomie allicht enige groeidynamiek.

Maar intussen beseft men in de meeste landen nu wel dat er geen alternatief is voor de hervormingen. Vaak wordt trouwens als grootste gevaar van de ultrastimulerende monetaire politiek vermeld dat dit de druk van de politieke wereld weghaalt om de noodzakelijke hervormingen door te voeren! Het besef dat juist deze accommoderende politiek ons de nodige tijd koopt om de noodzakelijke hervormingen door te voeren en dat dit wellicht de laatste kans is die we hiertoe zullen krijgen, is essentieel.

meer zo acuut, dan is hij nu wel chronisch geworden. De taak die voor ons ligt, blijft dus uiterst precair. Het is zeker positief dat er een meer evenwichtige beleidsmix wordt gehanteerd bij de bestrijding van de crisis, maar de nieuwe maatregelen zullen de nodige tijd vergen alvorens hun effect te sorteren en kunnen op korte termijn zelfs tot een verslechtering van de situatie leiden.

IS DE CRISIS NIET MEER ZO ACUUT, DAN IS HIJ NU WEL CHRONISCH GEWORDEN. DE NIEUWE MAATREGELEN ZULLEN TIJD VERGEN ALVORENS EFFECT TE SORTEREN.

Voorlopig worden we geholpen door een wereldconjunctuur die, hoewel verzwakkend, nog steeds de nodige groei vertoont. De gevreesde harde landing in China is er niet gekomen en de teruglopende inflatie liet ook daar ruimte om het monetair beleid wat te versoepelen. Toch worstelt ook dit land met een aantal interne problemen. Ook het herstel in de VS is voorlopig positief, al lijken ook hier de moeilijke keuzes nog te moeten worden gemaakt. Tenslotte is er de gespannen situatie op de oliemarkten, die als een zwaard van Damocles boven de wereldeconomie blijft hangen. Een plotse en scherpe stijging van de olieprijs zou inderdaad een lelijke streep door het ganse herstelscenario kunnen betekenen … Maar al lijkt de scherpe angel wat uit de crisis verdwenen, verdronken in de liquiditeitsvloed van de ECB, toch is de situatie nog steeds ver van opgelost. Is de crisis niet


Méribel / Savoie / Les 3 Vallées /DDWVWHLQYHVWHULQJVRSSRUWXQLWHLWLQHHQQLHXZHUHVLGHQWLHLQ0pULEHO

van 600.000 € tot 1.510.000 € Btw. incl.

FKDOHWPHWDSSDUWHPHQWHQ 2SPLQXWHQWHYRHWYDQKHWFHQWUXP0pULEHO $IZHUNLQJYDQKRJHVWDQGLQJRSHQKDDUG ,QKHWKDUWYDQKHWJURRWVWHVNLJHELHGWHUZHUHOG $SSDUWHPHQWHQPHWJURWHYROXPHV

Wimereux / Opaalkust / slechts 2u30 van Brussel /DDWVWHRSSRUWXQLWHLWHQRPWHLQYHVWHUHQLQ/HV'XQHVGX*ROI

van 150.000 € tot 700.000 € Btw. incl.

=LFKWRS]HHHQRSGH*ROIKROHVYDQ:LPHUHX[ %HOJLVFKHERXZSURPRWRU 9ROOHGLJRPKHLQGHQEHYHLOLJG 7HQQLVEDDQ 5HHGVJHERXZG

Biot / Alpes Maritimes / slechts 15 min van Nice 3UDFKWLJSURMHFWYDQPRGHUQHYLOOD·VJHOHJHQRSHHQJURHQHKHOOLQJ

van 829.000 € tot 1.066.000 € Btw. incl.

ÿ BENZINESTATION IN MIDDLEFIELD, OHIO. Trekt de olieprijs een streep door het herstelscenario?

7XVVHQ&DQQHVHQ1LFH 9LOOD·VYDQWRWVODDSNDPHUVYDQWRWPEHZRRQEDDU *HOHJHQRSHHQWHUUHLQYDQKDZDDUYDQEHVFKHUPGERVJHELHG $IZHUNLQJYDQKRJHVWDQGLQJ 5HVSHFWHHUWGHVWUHQJHQRUPHQTXDHQHUJLH]XLQLJKHLG

Tignes - St-Martin de Belleville - Vallandry - Châtel - Les Gets ... Grimaud - Beauvallon - Ste-Maxime - Antibes - Cannes ... 1RXVVpOHFWLRQQRQVSRXUYRXVOHPHLOOHXUGHO·LPPRELOLHU)UDQoDLV www.thebestforyou.be - Tel 02 385 20 75 ZZZWKHEHVWIRU\RXEH7HO

SECToRALE ANALYSE | GEZONDhEIDsZOrG

GEZONDhEIDsZOrG | SECToRALE ANALYSE

HoE BELEGGEN IN AANDELEN UIT DE GEzoNDHEIDSzoRGSEcToR ?

Op uW GEZoNDHEID fOtOs © rOULArTA / rEPOrTErS AGEnCY - IMAGE GLOBE

MarC ernaeLsteen, Head of equities, Puilaetco Dewaay.

Het gewicht van de gezondheidszorgsector is zeker niet te verwaarlozen in het merendeel van de belangrijkste beursindexen. De sector vertegenwoordigt iets meer dan 10% in de Europese DJ Stoxx 600, maar ook in de Amerikaanse S&P 500 en in de wereldwijde MSCI World (sectorcomponent ‘Healthcare’). Rekening houdend met zijn belang en zijn performancepotentieel kan de belegger er in principe niet omheen om een minimum in deze sector te beleggen.


P

rofessionele beleggers delen de mening dat het een zeer uitgebreide en complexe sector betreft waarin risico’s niet ontbreken. Wanneer we willen beleggen, worden we geconfronteerd met talrijke mogelijkheden : op welke beurs gaan we beleggen? In Europa, Amerika of ergens anders? Voor welke bedrijfsomvang opteren we, of het nu in termen van beurskapitalisatie, omzetcijfer of maturiteit van de portefeuille van gecommercialiseerde producten en/of van producten in ontwikkeling is? Dit alles hangt hoofdzakelijk af van het risico dat een ervaren belegger wil nemen. Aangezien het onbetwistbaar over een zeer uitgebreide sector gaat, hebben de professionele beheerders ervoor gekozen om deze industrie in verschillende subsectoren in te delen. In de praktijk houdt men zich aan de GICS-classificatie (Global Industry Classification Standards) die vier grote subsectoren onderscheidt : de farmaceutische bedrijven, de biotechnologische bedrijven, de specialisten in medische uitrustingsgoederen en materiaal, en de aan de gezondheidszorg gerelateerde dienstenleveranciers. Fondsen samengesteld uit aandelen uit de gezondheidszorgsector gebruiken vaak als referentieindex de MSCI World Healthcare index, die deze vier subsectoren omvat met een weging van 65,2% (farmaceutische bedrijven), 14,0% (medische uitrustingsgoederen en materiaal), 12,7% (aan de gezondheidszorg gerelateerde dienstenleveranciers) en 8,1%

(biotechnologie). Deze respectieve wegingen worden door MSCI bepaald op basis van aangepaste beurskapitalisaties. DE TE VoLGEN STAppEN Een streng beleggingsproces is gebaseerd op drie pijlers : ten eerste, een fundamentele analyse van de industrie in haar geheel. Ten tweede, een studie van de fundamenten van de bedrijven die in de sector actief zijn teneinde de bedrijven te selecteren die in staat zijn om de belegger een bovengemiddeld potentieel te bieden, rekening houdend met het gelopen risisco. En tot slot, een portefeuillesamenstelling op basis van een ‘bottom-up’ (of transversale) benadering. Voor een professionele beheerder vormt een grondige analyse van de industrie het vertrekpunt van het beleggingsproces. Op basis hiervan zal hij keuzes maken omtrent de subsectoren die de voorkeur moeten genieten. Een ‘actieve’ beheerder gaat het dominante segment van de farmaceutische bedrijven (reuzen zoals Pfizer, Roche, Novartis, Sanofi, GSK, …) structureel onderwegen om de drie andere subsectoren te overwegen. Er wordt een systematische evaluatie uitgevoerd op basis van verschillende bepalende criteria, zoals de dynamiek en de structuur van de industrie, de evolutie van de politieke en reglementaire omgeving en de gevolgen ervan voor de industrie, de groeivectoren en de structurele tendensen inzake rentabiliteit en relatieve waardering. In de praktijk wordt elk subsegment van deze industrie geanalyseerd

ÿ HEALTHcARE. De belegger kan er in principe niet omheen om een minimum in deze sector te beleggen. aan de hand van een onderzoek van fundamentele gegevens, contacten met talrijke bedrijfsverantwoordelijken en gesprekken met erkende specialisten uit de desbetreffende activiteitstak. De tweede stap bestaat uit een fundamentele analyse van de bedrijven met als doel om hun winstpotentieel zo goed mogelijk in te schatten en te bepalen of de risico-rendementverhouding van deze waarden aantrekkelijk is of niet. Zo moet de belegger voor elk bedrijf dat producten commercialiseert, een grondige analyse uitvoeren van de portefeuille van bestaande producten, evenals van de portefeuille van producten die nog in de ontwikkelingsfase zitten teneinde het potentieel in termen van toekomstige ver-

kopen te beoordelen. Een ernstige aanpak bestaat erin om voor producten in de ontwikkelingsfase een inschatting te maken van de voordelen op therapeutisch vlak in vergelijking met de reeds op de markt beschikbare geneesmiddelen. Dit gebeurt door de klinische studies te evalueren en de gegevens ervan te interpreteren zowel op het vlak van therapeutische doeltreffendheid als op het vlak van bijwerkingen of andere risico’s, van toedieningswijze van het product, van anticipering op mogelijke beperkingen opgelegd door de controleautoriteit ... Kortom, door elk element in aanmerking te nemen dat een toekomstige impact zou kunnen hebben op het omzetcijfer. Wat de reeds gecommercialiseerde geneesmiddelen betreft, moet men het ‘aanvaardingsniveau’ opvolgen, met andere

Op LANGE tErmIJN LAAt EEN ActIEf EN GEDIvErsIfIEErD bEhEEr OvEr DE GEZONDhEIDsZOrGsEctOr tOE Om EEN cONstANtE pErfOrmANcE tE bEhALEN. Voorjaar 2012 | Analyses | 29

SECTORaLE ANALYSE | GEZONDHEIDSZORG

GEZONDHEIDSZORG | SECTORaLE ANALYSE

ÿ

DE VIER GROTE SUBSECTOREN. De farmaceutische bedrijven, de biotechnologische bedrijven, de specialisten in medische uitrustingsgoederen en materiaal, en de aan de gezondheidszorg gerelateerde dienstenleveranciers.

Voor 2012 verwachten we de commercialisering van nieuwe geneesmiddelen onder impuls van een verhoogde productiviteit inzake R&D.


woorden op de hoogte zijn van het marktaandeel, de klinische opvolgingsstudies, ... Rekening houdend met een ongelijke risicospreiding afhankelijk van het commercialiseringsstadium wordt elk bedrijf beschouwd als een portefeuille van producten in ontwikkeling en gecommercialiseerde producten waaraan waarschijnlijke inkomsten worden toegekend. Dit heeft niet alleen een impact op de schatting van het verwachte omzetcijfer, maar eveneens op de operationele kosten van een farmaceutisch bedrijf, waaronder de kosten voor Research & Development (R&D), voor commercialisering en marketing, ... Een waarde wordt dus gekocht op basis van een sterk signaal en een overtuiging dat zowel de fundamentele tendensen van de onderneming als die van haar sector voldoende solide zijn, met een vooruitzicht van instandhouding of een reëel verbeteringspotentieel. In dit laatste geval is er een duidelijk signaal nodig dat de risico-rendementverhouding gunstig evolueert. Dit oordeel wordt gevormd op basis van concrete resultaten of een positieve opinie over klinische resultaten of

een goedkeuring door de controleautoriteit. Er zijn eveneens concrete tekenen nodig die een versnelling van de winstgroei aantonen, evenals voldoende vertrouwen in het opwaartse potentieel van zowel het omzetcijfer als de winst. BALANS EN VOORUITZICHTEN 2011 was, over het algemeen, een jaar van povere rendementen voor beleggers in risicovolle activa zoals aandelen. Ondanks deze ongunstige context is de gezondheidszorgsector erin geslaagd om het beter te doen dan andere sectoren. Dat is de defensieve kant van de sector die gespeeld heeft, grotendeels dankzij de farmawaarden met een grote kapitalisatie omwille van hun hoge dividendrendement en aantrekkelijke waardering. Het zijn deze kenmerken die de beleggers vooral in het vizier hadden en, paradoxaal genoeg, minder de respectieve pijplijnen van nieuwe geneesmiddelen. In 2012 zou voor de grote kapitalisaties de geneesmiddelenpijplijn echter opnieuw op de voorgrond kunnen treden. Voor deze bedrijven zal dit jaar niet alleen het jaar van maxi-

male impact van de ‘patent cliff’ (afbrokkeling van de verkopen ingevolge het verstrijken van de patenten) worden, maar eveneens dat van andere negatieve gevolgen zoals de budgetverminderingen voor de terugbetaling van geneesmiddelen die een druk op de inkomsten zullen veroorzaken. Deze effecten zouden ten dele moeten worden gecompenseerd door kostenbesparingen, een groei van de verkopen in de opkomende landen en de commercialisering van nieuwe geneesmiddelen onder impuls van een verhoogde productiviteit inzake R&D (Research & Development). Vanaf 2013 en in de volgende jaren zou de winst opnieuw een gemiddeld groeiritme van 6% - 7% per jaar moeten registreren. De meeste grote farmabedrijven zijn momenteel behoorlijk gewaardeerd ... met uitzondering van enkele bedrijven die weinig of niet blootgesteld zijn aan de problematiek van de ‘patent cliff’, zoals Novo Nordisk (leider in het domein van diabetes) of UCB Pharma, waarvoor de analisten een winstgroei verwachten die twee maal zo hoog ligt als voor de anderen. Maar deze anticipering zit reeds in de huidige waardering vervat.

Wat betreft de vooruitzichten voor de biotechnologiesector, die grotendeels gedomineerd wordt door bedrijven die op de Amerikaanse beurzen noteren, wordt echte innovatie door de beleggers gewaardeerd. Dat betekent dat ‘stock picking’ essentieel is om een overperformance te registreren. Voor dit meer risicovolle segment biedt 2012 evenveel uitdagingen als opportuniteiten. Bronnen van bezorgdheid zijn, net zoals voor de industrie in het algemeen, de bezuinigingsmaatregelen die de terugbetaling door de autoriteiten en dus de verkoopprijs kunnen beteugelen. Maar ook de opkomst van biosimilaire geneesmiddelen (een vorm van generische geneesmiddelen) in de Verenigde Staten en, over het geheel genomen, lichtjes gematigdere groeiverwachtingen dan in het verleden zijn pijnpunten. Bij de meer positieve aspecten voor dit jaar vermelden we het vooruitzicht van fusies-acquisities en, in de Verenigde Staten, het verkiezingsjaar dat de doorvoering van strengere bezuinigingsmaatregelen zeker zal uitstellen. Wat de vooruitzichten voor de biotechnologiesector betreft, rekenen de analisten gemiddeld op een verkoopgroei van bijna 10% en een winstgroei

De focus moet worden gelegd op technologieën die de cliënten een reële klinische en economische waarde bieden.


© cayman

SECTORaLE ANALYSE | GEZONDHEIDSZORG

ÿ UCB, jaarresultaten. Grotere winstgroei. van meer dan 20%. De waarderingen zijn nog niet overdreven, hoewel ze door recente acquisities (zoals het bod van Roche op Illumina Inc. voor meer dan 5 miljard USD) de hoogte ingestuwd werden. Voor de waarden gespecialiseerd in medische technologie zouden de moeilijkere economische omstandigheden in de westerse landen verder op de vraag kunnen wegen. De focus moet worden gelegd op technologieën die de cliënten een reële klinische en economische waarde bieden. In de sector van de medische diensten is er nog steeds een structurele tendens naar nieuwe medische centra van hoogstaande kwaliteit in tal van opkomende landen, met name in Zuidoost-Azië, waar de vraag ondersteund wordt door de opkomst van een middenklasse die hunkert naar het westerse ziekenhuiszorgmodel en door het medisch toerisme dat typisch is voor sommige landen.


BELEGGEN VIA EEN GESPECIALISEERD FONDS Over de voorbije tien jaar registreerde de sectorindex MSCI World Healthcare in USD een geannualiseerde performance van 3,6%, wat in de lijn ligt van die van de wereldwijde beursindex MSCI World, die alle sectoren en geografische zones in aanmerking neemt. Sinds zijn lancering in april 2001 liet het fonds BGF World Healthscience Fund van de beheerder Blackrock een overperformance optekenen ten opzichte van de referentiesectorindex. Het wordt voor de belegger steeds moeilijker om gedecorreleerde activaklassen te ontwaren. Dat is een echte uitdaging inzake risicobeheer. Binnen de activaklasse van de aandelen laat een actief en gediversifieerd beheer over de gezondheidszorgsector toe om een constante performance te behalen. Door te kiezen voor een fonds zoals het BGF World Healthscience Fund zorgt men voor een uitstekende diversificatie en dus een beter beheer van de risico’s in deze sector.

Vanaf 2013 zou de winst opnieuw een gemiddeld groeiritme van 6 à 7% per jaar moeten registreren.

RR interior concepts Knokke

est. 2000

art expo ARNE QUINZE + BERNAR VENET Natiënlaan 215 / only Knokke - België / +32 50 622 633 / www.rrinterieur.be / open every (Sun)day / closed on Wednesday

SECToRALE ANALYSE | tEchNOLOGIEWAArDEN

HoE DE JUISTE KEUzE MAKEN IN DE TEcHNoLoGIESEcToR ?

hEt WONDEr vAN DE

TECHNoLoGIE fOtO’s © rOULArTA / rEPOrTErS AGEnCY

sanDrine de MOerLOOse, Financial analyst, Puilaetco Dewaay.

Net zoals de meeste sectoren kende de technologiesector in zijn geheel in 2011 een negatieve beursperformance. Toch was het door een zorgvuldige ‘stock-picking’, dankzij een grondige analyse van vooraf geselecteerde waarden, niettemin mogelijk om het voorbije jaar een positieve performance te registreren.


I

n de technologiesector bepalen meerdere elementen of een waarde meer kans heeft om zich te onderscheiden en op lange termijn een positieve beursperformance neer te zetten. In de eerste plaats moet voorrang worden gegeven aan waarden met een reëel organisch groeipotentieel op middellange termijn. Daarvoor moeten de volgende vragen worden gesteld: beantwoordt het door de onderneming aangeboden product aan een belangrijke behoefte van de consumenten? Hoelang duurt het vooraleer de investering in de ontwikkeling van het product winstgevend wordt voor de onderneming? Wat is de ‘aannemingsprijs’ (of de ‘overschakelingsprijs’ om van de oude technologie naar de nieuwe over te stappen) die de consumenten voor deze technologie betalen? Investeert de onderneming in toekomstgerichte technologieën? Vervolgens moet men zich ervan vergewissen dat de door de onderneming ontwikkelde technologie solide toegangsdrempels heeft. Met andere woorden: men moet er zeker van zijn dat een concurrerende onderneming die dezelfde technologie zou willen produceren, met bepaalde obstakels zal worden geconfronteerd om zich op die markt te lanceren. Er bestaan allerhande drempels die te maken hebben met ofwel de technologie, de omvang, het merk, de distributiekanalen, … Het moeten sterke en duurzame drempels zijn. Er moet dus worden nagegaan wat het bedrijfsmanagement doet om die drempels

op lange termijn te behouden en zelfs te versterken. Bovendien moet er ook niet worden belegd in een waarde die te ‘duur’ zou zijn. Bij de analyse is het een absolute must om de waardering van een onderneming te vergelijken met de historiek ervan en met die van gelijkaardige bedrijven in dezelfde sector. Als laatste moeten ook bepaalde elementen in de balans van de onderneming worden gecontroleerd, zoals de schuldenlast, de cashflow die de onderneming jaar na jaar genereert en wat ze ermee doet: uitkering aan de aandeelhouders en/of herbenutting in externe groeioperaties (acquisities). AppLE: oNZE FAVoRIET Vanuit deze visie zijn Apple, IBM, SAP, EVS en Gemalto onze favoriete waarden. Zoals u weet, is Apple een van de grootste producenten van consumentencomputers en elektronica. Dat leiderschap is te danken aan de toegangsdrempels die werden gecreëerd via iTunes (multimediabibliotheek) en de AppStore (downloadplatform voor toepassingen). Daarenboven domineert de onderneming de markt van de tablet-PC’s (iPad). Voor het langetermijnpotentieel van Apple bestaan talrijke groeipolen: de lancering van de iPad 3 in maart jongstleden, gevolgd door de iPhone 5 in september. Er doen al maandenlang eveneens geruchten de ronde over de lancering van een “smart TV” (die waarschijnlijk niet vóór 2013 op de markt zal worden gebracht), de logische uit-

ÿ APP-ScANNING. beantwoordt dit product aan een belangrijke behoefte van de consumenten? breiding van de bestaande Apple-producten, met een iOS- besturingssysteem, een toegang tot de AppStore en de iPhone/iPad die als afstandsbediening kan worden gebruikt. Apple blijft ook verder uitbreiden in China, wat gunstig is voor de verkoop van iPhones in die regio. Een ander positief punt: op korte-middellange termijn zou er een nieuwe generatie computers (Mac) komen. De onderneming heeft overigens een indrukwekkend cashbedrag opgebouwd: meer dan 100 miljard dollar! De beurs verwacht dat de onderneming zal bekendmaken hoe ze die cash zal gebruiken: een grote overname of

het opnieuw invoeren van een dividenduitkeringsbeleid. Niettegenstaande de beurskoers van Apple op een jaar tijd met 45% is gestegen tot boven 500 USD per aandeel, heeft het aandeel nog altijd stijgingspotentieel op middellange termijn. Ondanks deze mooie koersklim blijft het aandeel inderdaad relatief goedkoop met een koers-winstverhouding van 10x. In 2011 steeg de omzet op een jaar tijd met 73%, tegenover 116% voor de winst per aandeel. De beurskoers stijgt duidelijk minder snel dan de winst, wat dus betekent dat het aandeel goedkoper wordt!

Apple is dus een onderneming in volle groei, met een leiderspositie op sommige van haar markten, reële voordelen tegenover haar concurrenten en ze wordt momenteel tegen een redelijke beurskoers verhandeld. NIET TE VERGETEN: IBM EN SAp Parallel zijn IBM en SAP twee tamelijk gelijksoortige ondernemingen: de ene is Amerikaans, de andere Europees. IBM deed het ook goed in 2011 met resultaten die de doelstellingen van de onderneming en de marktverwachtingen lichtjes overtroffen. De operationele marge is voor Voorjaar 2012 | Analyses | 35

SECToRALE ANALYSE | tEchNOLOGIEWAArDEN

tEchNOLOGIEWAArDEN | SECToRALE ANALYSE

ÿ IBM. Diensten en software. Dankzij deze strategie van innovaties en een groeiend marktaandeel presteerde SAP beter dan zijn concurrenten in een moeilijke macro-economische omgeving. Net zoals IBM zou SAP een goed jaar 2012 moeten realiseren met een 10%-omzetgroei.

ÿ APPLE. Een onderneming in volle groei.

AppLE bLIJft EEN ONDErNEmING mEt rEëLE vOOrDELEN tEN OpZIchtE vAN DE cONcurrENtIE. 36 | Analyses | Voorjaar 2012

het achtste jaar op rij verbeterd en de winst per aandeel gaat voor het negende jaar op rij met meer dan 10% vooruit. Die resultaten werden gerealiseerd dankzij de twee hoofdactiviteiten van de onderneming: diensten en software, waarnaar de vraag ondanks een wereldwijde vertraging blijft bestaan. Anderzijds heeft de aanwezigheid van IBM in Zuidoost-Azië en in de Verenigde Staten (respectievelijk 25% en 45% van de omzet in 2011) ervoor gezorgd dat de onderneming niet te erg onder de Europese crisis heeft geleden. Tot slot koopt IBM al jarenlang regelmatig eigen aandelen terug: op 15 jaar tijd is het aantal aandelen in omloop gehalveerd, wat de winst per aandeel verhoogt. Zelfs Warren Buffet, die nochtans altijd had beweerd dat

hij nooit technologiewaarden zou kopen, verwierf onlangs een groot pakket aandelen van IBM voor een bedrag van 10 miljard dollar. Hij liet zich verleiden door de continue dividendgroei en het aandeleninkoopprogramma! Voor 2012 ambieert IBM goede resultaten en de onderneming rekent op een winstgroei van minstens 10%. SAP van zijn kant publiceerde in 2011 de beste resultaten in zijn 40-jarig bestaan. De Duitse onderneming bracht verschillende nieuwigheden op de markt zoals HANA, een softwareprogramma dat een enorm aantal gegevens in real time kan verwerken en de resultaten onmiddellijk weergeeft, en oplossingen voor gegevensverwerking op smartphones en tablets.

oF NoG: EVS EN GEMALTo 2011 viel tegen alle verwachtingen in beter dan verwacht uit voor EVS, hoewel er geen sportevenementen waren. De omzet is vergelijkbaar met die van 2010. Na een aantal consolidatiejaren in de sector investeren de ondernemingen die gespecialiseerd zijn in de uitrusting van regiewagens – de klanten van EVS – nu opnieuw in nieuwe technologieën – zoals de XT3-server – in het vooruitzicht van een jaar 2012 met talrijke sportactiviteiten. EVS blijft ook verder diversifiëren in studio’s. Die activiteit is minder cyclisch dan de regiewagens, maar door de conjunctuur bleef de verhoopte groei vorig jaar uit. Anderzijds heeft het orderboek, onder impuls van de grote sportevenementen, momenteel een recordniveau bereikt. Het management verwacht dan ook een goede eerste jaarhelft 2012. Vervolgens kan de activiteit naar het einde van het jaar toe vertragen. Gemalto heeft nog geen resultaten voor het jaar 2011 gepubliceerd. Daar slechts 15% van de verkopen rechtstreeks gekoppeld is aan de economische cyclus, heeft de onderneming een defensief profiel en verwachten

ÿ SAP. Een innovatieve strategie. we resultaten die in de lijn van de consensus liggen. De andere troeven van Gemalto zijn een goed gediversifieerde klantenportefeuille, een ruime geografische aanwezigheid, belangrijke toegangsdrempels en een gezonde balans. Bovendien heeft Gemalto de voorbije maanden verschillende contracten gesloten voor contactvrije betaalkaarten (Brazilië, Saoedi-Arabië, Frankrijk) en het beveiligen van mobiele handelsplatforms (Verenigde Staten), het hernieuwen van elektronische identiteitskaarten (Oman), het leveren van SIM-kaarten met inbegrip van de NFC-service (Near-Field Communication waarmee mobiele betalingen zonder contact met een

terminal kunnen gebeuren) aan een Japanse operator, ... Daarenboven ondersteunt Mastercard, na Visa, de EMV-overgang in de Verenigde Staten met kaarten met een dubbele interface (contact en zonder contact). Gemalto zou tijdens de komende jaren moeten profiteren van deze migratie. Dankzij haar positionering in de sector en haar knowhow bezit Gemalto dus de kwaliteiten om op lange termijn te slagen in de vier afdelingen van haar activiteit van beveiligde chips en ‘Trusted Service Management’ (dienst die de veiligheid van de NFCtoepassing beheert).

cONcLusIE

fOcus Op DE cONcurrENtIEvOOrDELEN beleggen in technologiewaarden heeft ons eens te meer bewezen dat dergelijke beleggingen, zelfs al bieden de It-waarden geen dividenden, een positief rendement opleveren dankzij de beursperformance. We blijven dus positief over deze sector, maar raden een zorgvuldige ‘stock-picking’ aan om waarden te selecteren met een groeipotentieel dat boven het sectorgemiddelde ligt, zoals Apple, Ibm, sAp, Evs en Gemalto.


SECToRALE ANALYSE | DE OpkOmENDE LANDEN

DE OpkOmENDE LANDEN | SECToRALE ANALYSE |

DE OpkOmENDE LANDEN

Op DE

GRoEI

fOtO’s © rOULArTA / rEPOrTErS AGEnCY

GWenaËLLe de viLLe de GOYet, Financial analyst, Puilaetco Dewaay.

De opkomende markten zijn vandaag een echte opsteker voor de luxesector en de sector van de courante consumptiegoederen; een manier om het gebrek aan groei in de ontwikkelde landen op te vangen. Deze toenemende groei weerspiegelt een middenklasse van consumenten van wie de koopkracht mettertijd stijgt.

M

en zegt vaak dat de BRIClanden (Brazilië, Rusland, India en China) als belangrijke producenten en consumenten een doorslaggevende invloed hebben bij de bepaling van het ritme, de richting en de levensvatbaarheid van de wereldwijde economische groei. Als we de vooruitzichten mogen geloven die in februari door een fondsenbeheerder bij Franklin Templeton werden gegeven, zouden de opkomende economieën hun traject van snelle groei moeten voortzetten. Het traject van de ontwikkelde landen zal waarschijnlijk gematigder zijn, aangezien ze de excessen van de financiële sector zullen blijven betalen en de gevolgen van de overheidsschuldencrisis zullen blijven ondergaan. Gedreven door de stijging van de binnenlandse consumptie en door de infrastructuuruitgaven, registreren de opkomende landen de beste groeipercentages. Vandaag lijkt deze tendens structureel, des te meer daar ze momenteel profiteert van het economisch herstel in de Verenigde Staten en dus van de opleving van hun import. AZIë LACHT HEN ToE Tal van voorbeelden zijn te vinden in de sector van de consumptiegoederen. Onlangs verhoogde Pernod Ricard zijn operationele groeidoelstelling dankzij de dynamiek van de opkomende landen: Azië blijft de groeimotor van de groep (goed voor ongeveer 40% van de verkopen, hoofdzakelijk in China en India). Pernod bezit er, als de nummer 2, een marktaandeel van 40% in het cognacsegment.


Met zijn marktaandeel van 70% in Brazilië heeft AB InBev veel beleggers kunnen verleiden. De Belgisch-Braziliaanse brouwer houdt het daar trouwens niet bij, aangezien hij beetje bij beetje terrein tracht te winnen in China. Deze markt is zeer moeilijk te veroveren, maar zijn inspanningen zouden er, op termijn, zeker vruchten kunnen afwerpen. In het voedingssegment heeft Danone het slim aangepakt, nogmaals hoofdzakelijk dankzij de opkomende landen waar de groep de helft van haar verkopen realiseert. Danone bezit er een niet te verwaarlozen potentieel, vooral voor zijn melkproducten, waarvoor Azië nog een enorme onaangeboorde markt is. Nestlé blijft op koers om zijn doelstelling tegen 2020 te bereiken (50% van zijn verkopen in de opkomende landen). Zijn recente acquisities in China (Hsu Fu Chi en Yinlu Foods) geven blijk van zijn vastberadenheid.

De opkomende landen kunnen nog heel hun arsenaal ontplooien om de groei opnieuw aan te zwengelen.

ÿ BRAzILIË, SÃo PAULo FASHIoN WEEK. De brIc-landen nemen een groeiende positie in de modemarkt in. ooK DE LUXESECToR IS VERHEUGD Wat de luxeproducenten betreft, kan men alleen maar vaststellen dat Swatch een recordomzetcijfer over het jaar 2011 gepubliceerd heeft (CHF 7 miljard, ofwel een groei van +21,7%). Dit werd eveneens gestuwd door Azië (meer dan 50% van de verkopen, zonder Japan), waar de vraag naar zijn luxemerken explodeert. LVMH blijft goed georiënteerd in China, met een leiderspositie in het cognacsegment (net voor Pernod) via zijn merk Moët Hennessy. En nog, volgens Jean-Paul Agon, de topman van l’Oréal, zullen de nieuwe markten in 2012 voor de eerste keer de belangrijkste geografische zone van de groep zijn, met verkopen van circa 40%. Dit in tegenstelling tot twintig jaar geleden, toen ze slechts 8% van het omzetcijfer vertegenwoordigden. Alles wijst erop dat de opkomende markten

dit jaar, meer dan ooit, een groeipool zouden kunnen zijn. Volgens de laatste voorspellingen van het IMF zou hun groei in 2012 4% hoger moeten liggen dan die van de ontwikkelde landen (5,4% voor de opkomende markten ten opzichte van 1,2% voor de ontwikkelde). Terwijl de ontwikkelde landen vandaag minder ruimte voor herstel hebben, kunnen de opkomende landen nog heel hun arsenaal ontplooien om de groei opnieuw aan te zwengelen na een langdurige periode van monetaire verstrakking tegen de inflatiespanningen, die meer bepaald te wijten zijn aan de sterke klim van de grondstoffenprijzen. Ook al was China onlangs de schrik van de markten, de meerderheid van de analisten rekent vandaag op een zachte landing met een groei van rond de 8% (ten opzichte van 9,1% in 2011). De lichte conjunctuurverbetering in de Verenigde Staten zou de negatieve weerslag van de Europese crisis op de Chinese export immers moeten afzwakken.

ÿ AB INBEv IN cHINA. Een moeilijke markt om te

veroveren, maar waar de inspanningen op termijn vruchten kunnen afwerpen.


oNZE DIENSTEN | hOmE fuNDs

hOmE fuNDs | oNZE DIENSTEN

puILAEtcO DEWAAy smALL & mID cAp EurOpE: GOED GEpOsItIONEErD Om vAN hEt mArkthErstEL tE prOfItErEN

DE

KLEINTjES AAN DE mAcht

fOtO’s © rOULArTA/THInKSTOCK

A

MarC enGeLs, Head of equity Funds, Puilaetco Dewaay.

In ons beperkte, maar performante gamma van Puilaetco Dewaayfondsen is het compartiment PLDW Small & Mid Cap Europe een interessant instrument om in de huidige marktomgeving in portefeuille te hebben.

ls, volgens onze analyse, de markt op goede weg is om uit de recessiefase te geraken, welke beleggingsthema’s moeten dan de voorkeur krijgen?

van de cyclus is ingestapt en op het hoogste punt terug heeft verkocht, bedroeg de overperformance zelfs bijna 60%! Tijdens de kortere periode van stijging van 2009-2010 werd hetzelfde verschijnsel vastgesteld, i.e. de performance van het compartiment lag 35% hoger dan die van diezelfde Stoxx 600 index (zie grafiek 2). Sinds het laatste dieptepunt, in september laatstleden, kan men dezelfde analyse maken... met hetzelfde resultaat: een betere performance van reeds 5%! Deze resultaten bevestigen dus alleen maar de analyse van Merrill Lynch: in stijgende markten doet men zijn voordeel met de kleinere beurskapitalisaties.

DE KLEINE EN MIDDELGRoTE KApITALISATIES pRESTEREN BETER Volgens een interessante analyse van Merrill Lynch die zich op historische gegevens baseert, moet men tijdens fases van ‘recovery’ en ‘boom’ van de markten opteren voor kleinere beurskapitalisaties. Volgens het Engelse studiebureau hebben deze waarden dan historisch beter gepresteerd dan de grote kapitalisaties, waaraan de voorkeur moet worden gegeven tijdens fases van dalende markten. Wij hebben de evolutie van ons compartiment Small & Mid Cap tijdens de laatste twee marktcycli onder de loep genomen om deze resultaten te toetsen. Tijdens de periode van stijging van 2003 tot 2007 presteerde het compartiment bijna 40% beter dan de Europese Stoxx 600 (zie grafiek 1). Voor een belegger met veel geluk die op het laagste punt

ÿ Grafiek 1: periode 2003-2007.

HET FoNDS pLDW SMALL & MID CAp EURopE oVERKLAST DE CoNCURRENTIE De tweede stap van onze redenering is uiteraard om te controleren of ons beleggingsintrument ten volle van deze tendens profiteert en een meerwaarde biedt ten opzichte van de concurrentie. In vergelijking met beveks van hetzelfde type als de onze die in België gecommercialiseerd

ÿ Grafiek 2: periode 2009-2010.

SToXX EURoPE 600 (EUR)

262,53

-0,24%

965820 / EU0009658202 / uitgezonderd beurs van zwitserland

14.02.12 09:15:45

-0,64

Min.: 263,23 Max.: 262,07

opening: 263,23 Sluiting: 263,17

worden, eindigt het compartiment PLDW Small & Mid Cap Europe vooraan in het klassement tijdens de goede periodes. Zo behaalde het fonds in 2010 een plaats in de top 3 met een groei van bijna 29%, waarbij het befaamde concurrenten zoals Franklin, Robeco, JPM en Comgest achter zich liet. Deze performance lag 7% hoger dan het gemiddelde van de 26 vergelijkbare fondsen. In 2011 in een dalende markt, daarentegen, had het compartiment het zwaarder te verduren dan het gemiddelde. Het liet een daling van 19% optekenen en eindigde in het laatste kwartiel van het klassement. Sinds het begin van het jaar registreerde het compartiment een stijging van meer dan 13% en het behoort opnieuw tot de beste leerlingen van de klas. IDENTITEITSKAART VAN HET CoMpARTIMENT Het compartiment bestaat sinds 1998, maar heette oorspronkelijk High Growth Europe. Dit fonds van bijna EUR 100 miljoen bestaat momenteel uit 79 Europese waarden. Ongeveer 90% van hen behoort tot onze doelgroep, met name kapitalisaties van EUR 500 miljoen tot EUR 10 miljard. Zijn beleggingsfilosofie is zeer duidelijk : beleggen in ideeën en overtuigingen. Als beheerders gaan we op zoek naar bedrijven waarvan we de groeidynamiek begrijpen, die doorheen de cycli een duidelijke en consistente strategie aanhouden en waarvan wij de producten zouden kunnen kopen of de diensten zouden kunnen gebruiken. Vóór elke belegging voeren wij een grondige fundamentele analyse uit. Wij praten met de analisten en in de mate van het mogelijke ontmoeten wij het management. Zo hebben wij in 2011 bijna

170 bedrijven en/of analisten ontmoet. Over de eerste twee maanden van 2012 hebben we reeds meer dan 50 bedrijven ontmoet, die uiteraard niet allemaal tot een belegging zullen leiden! We beleggen eveneens grotendeels vanuit een langetermijnoptiek. Het rotatiepercentage van het compartiment ligt rond de 40%, wat betekent dat een aandeel gemiddeld meer dan twee jaar in portefeuille blijft. Aangezien onze beleggingsstijl gebaseerd is op een fundamentele analyse van de bedrijven en onze onderzoekscapaciteiten beperkt zijn, wordt er voor circa 85% in de omliggende landen (Benelux, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland) en in EUR belegd. Het compartiment heeft een redelijk uitgesproken cyclische en technologische oriëntatie. De technologiewaarden zijn in de meerderheid in de sectorgroep Aggressive growth (grafiek 3). In grafiek 4 ziet u onmiddellijk dat de overwegingen ten opzichte van de Stoxx 200 Mid index zich in de meest cyclische sectoren (bèta van meer dan 1) van de markt bevinden. Dit verklaart de overperformance van het compartiment tijdens fases van stijgende markten.

262,68

-0,19%

965820 / EU0009658202 / uitgezonderd beurs van zwitserland

14.02.12 09:55:00

-0,49

Min.: 263,23 Max.: 262,07

Cyclicals; 52,6% 2006

© 1996-2010 Interactive Data Managed Solution AG, alle rechten voorbehouden. Technologische gegevens aangeleved door Interactive Data Managed Solutions AG.


2007

2009

2010

KBC Equity Fund Flanders kbc Asset management

83,1

Puilaetco Dewaay Belgium puilaetco Dewaay

82,1

Petercam Equities Belgium petercam Asset management

81,3

Degroof Equities Belgium Active bank Degroof 76,7

ÿ Grafiek 4: over-/onderwegingen ten opzichte van de stoxx 200 mid index.

Aggressive Growth; 17,6%

Energy; 7,3%

2005

88,2

Als we, zoals wij denken, een fase van ‘recovery’ hebben ingezet, zouden de kleinere kapitalisaties beter moeten presteren dan de markt. vanuit dit oogpunt is het fonds small & mid cap Europe zeker het beste instrument uit ons gamma om hieruit maximaal voordeel te halen. bij de in belgië commercialiseerbare fondsen behoort het eveneens tot de besten, zeker in fases van stijgende markten.

Finance; 3,4%

2004

Hermes Belgian Growth capfi Delen Asset management

opening: 263,23 Sluiting: 263,17

Defensive Growth; 19,1%

2003

Fondsnaam - Emittent - score

cONcLusIE

ÿ Grafiek 3: verdeling per sectorgroep.

SToXX EURoPE 600 (EUR)

FUnD AWArDS 2011 Op de fund Awards De tijd/ L’Echo 2011 behaalde het fonds puilaetco Dewaay belgium de derde plaats in de categorie ‘belgische aandelen’.

Media IT Insurance Diversified Financials Banks Consumer Discretionary Industrials Materials Energy Telecom Real Estate Utilities Healthcare Consumer Staple

1,2% 9,2% -8,4%

-10,0%

-2,7% -2,4%

-4,2% 6,5% 0,6% 4,1%

-0,4% 0,2% -3,6% -2,8%

2,8% -5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

© 1996-2010 Interactive Data Managed Solution AG, alle rechten voorbehouden. Technologische gegevens aangeleved door Interactive Data Managed Solutions AG.


ONZE DIENSTEN | THIRD PARTY FUNDS

THIRD PARTY FUNDS | ONZE DIENSTEN

KBL EPB Fund - Flagship

flexibel

Een vermogensbeheer fOTO’S © PUILAETCO DEWAAY en roularta/REPORTERS AGENCY - IMAGE GLOBE

Xavier Hannaerts, Head of Third Party Funds Selection, Puilaetco Dewaay/ KTL.

Op 30 december 2011 kreeg ons fondsengamma KBL epb Group er een nieuw compartiment bij om onze cliënten een globale, gemengde en flexibele beleggingsoplossing aan te bieden. Na twee beurscrisissen van meer dan 50% over de voorbije tien jaar streeft KBL EPB Fund - Flagship naar een eenvoudig, reactief en doordacht beheer als een ‘goede huisvader’ dat in de eerste plaats een kapitaalgroei op lange termijn beoogt.


K

BL EPB Fund - Flagship streeft via een gemengd, flexibel en niet-geïndexeerd beheer naar een langetermijngroei van het vermogen. Onder ‘flexibel’ verstaan we een beleggingsdynamiek in de verschillende activacategorieën (aandelen, obligaties, liquiditeiten, ...). Het in aandelen belegde gedeelte kan schommelen van 0% tot maximum 70% (het ‘vastrentende’ gedeelte kan dus schommelen tussen minimum 30% en 100%).

BELEGGINGSBELEID Het fonds heeft tot doel om tijdens zeer woelige beursperiodes weinig – of zelfs helemaal niet – blootgesteld te zijn aan aandelen om vervolgens tijdens meer veelbelovende fases de blootstelling opnieuw aan te passen. Het fonds streeft naar een ‘aantrekkelijke’ risico/ rendementverhouding met een aanbevolen beleggingshorizon van minstens vijf jaar. Het heeft bijgevolg een variabel risicoprofiel (dat van defensief tot neutraal kan gaan). Het beheer is van het ‘carte blanche’-type en dus niet indexgerelateerd (geen referentieindex). Het beheersteam houdt rekening met alle beursopportuniteiten, zowel op het vlak van de activacategorieën en -subcategorieën als op het vlak van de regio’s en de economische sectoren. De bekommernis van een ruime risicospreiding blijft evenwel een centrale plaats in de vermogensbeheerfilosofie van het fonds innemen.

KBL EPB Fund Flagship streeft via een gemengd, flexibel en niet-geïndexeerd beheer naar een langetermijngroei van het vermogen.

Bovendien wordt bijzondere aandacht besteed aan de dagelijkse (uitzonderlijk wekelijkse) liquiditeit van de activa, zodat het beheer ‘eenvoudig’ en ‘transparant’ kan blijven. Zoals we in ons vorige nummer al schreven en uitgaande van het principe dat de globale toegang tot de beurzen via specialisten een must is geworden om onze cliënten een dienstverlening te bieden die zowel onafhankelijk als kwaliteitsvol is, heeft KBL epb een team samengesteld voor de selectie van fond-

sen van derden. Dit nieuwe compartiment is hoofdzakelijk belegd via dergelijke fondsen en wil een ambassadeur zijn van onze zoektocht naar externe beheerders voor alle activacategorieën. We vinden hierin dan ook veelbelovende fondsen terug, zoals BlackRock, JP Morgan, Fidelity, Carmignac, Amundi, Franklin Templeton, Aberdeen, Comgest, … De belegging kan eveneens gebeuren via ‘trackers’ (op de beurs genoteerde geïndexeerde fondsen), in onze beste fondsen van de Groep en bijkomstig in individuele lijnen. Een gemengd en flexibel beheersproces Het portefeuillebeheer berust op een ‘topdown’ benadering die geconcentreerd is rond drie activaspreidingsvectoren.

Evolutie van de Europese aandelenindex Stoxx 600 en van zijn voortschrijdend gemiddelde over 400 dagen Stoxx600

VG400

Ommekeer naar opwaartse tendens Ommekeer naar neerwaartse tendens

Bron : Bloomberg van januari 1987 tot december 2011.


oNZE DIENSTEN | thIrD pArty fuNDs

thIrD pArty fuNDs | oNZE DIENSTEN

mité neemt de uiteindelijke beslissing. De grafiek op pagina 43 toont de evolutie van de Europese beurs sinds 1987. De grote stijgende tendensen tekenen zich af wanneer de index boven zijn gemiddelde over 400 dagen klimt. Bij dalende tendensen is het omgekeerde het geval. Dit proces werkt eenvoudig en transparant en berust op de oude spreuk “the trend is your friend!”. Wat het flexibel beheer betreft, beogen we dus een participatiegraad van minstens 50% (groene zone: 50% tot maximum 70% aandelen) bij grote stijgende tendensen. En omgekeerd, bij grote beursdalingen, een significante en zelfs volledige afbouw van de blootstelling aan aandelen (rode zone: max. 20% aandelen). Dit vormt een grote bekommernis en de reden waarom we ons op marktindicatoren baseren om de blootstelling aan aandelen ‘systematisch’ te verminderen bij ‘trendbreuken’. Geen enkele technische analyse is perfect. Het benutten van langetermijntendensen biedt evenwel het voordeel dat er ‘waarschuwingen’ in het activaspreidingsproces worden ingebouwd door het emotionele aspect te beperken in omgevingen die vaak zeer volatiel zijn geworden en waarin de grenzen van de fundamentele analyse zijn bereikt.

ÿ FLEXIBEL BEHEER. De blootstelling aanpassen aan de marktomstandigheden.

kbL Epb fuND fLAGshIp bELEGt IN ONZE tOpsELEctIE vAN fONDsEN vAN DErDEN EN vAN fONDsEN vAN DE kbL GrOup.

De eerste vector bestaat uit het bepalen van het blootstellingsniveau aan aandelen. Het beheerscomité gebruikt indicatoren voor markttendensen op lange termijn (voortFeu rouge rood licht schrijdend gemiddelde (VG) over 400 dagen) als referentie om de blootstellingsmarge aan aandelen te bepalen aan de hand van drie categorieën: - Rood (indexen < VG over 400 dagen): FeuOranje rouge licht aandelenblootstelling van 0 tot max. 20%. Feu orange - Oranje (indexen dichtbij hun VG over 400 dagen): aandelenblootstelling van 20% tot max. 50%. - Groen (beursindexen > VG over 400 da-Feu rouge Groen licht Feu orange gen): 50% tot max. 70% in aandelen.

Feu vert

Deze aandelenblootstellingspercentages worden indicatief meegedeeld. Het beheersco-


Feu orange Feu vert

De tweede vector van portefeuillespreiding bestaat uit het diversifiëren van de beleggingen van het aandelen- en het vastrentende segment over de verschillende subcategorieën (bv.: bedrijfsobligaties, converteerbare obligaties, staatsobligaties, …) en regio’s (Europa, Verenigde Staten, opkomende markten, …) afhankelijk van de beste ideeën die de zoektocht van KBL epb Group (via al haar dochterondernemingen) oplevert. De derde vector van het gemengde en flexibele beheer van het compartiment KBL EPB Fund - Flagship bestaat uit het identificeren van de beste beleggingsopportuniteiten/instrumenten waarmee belangrijke structurele beheersbeslissingen concreet kunnen worden uitgevoerd (bv.: duration van de obligatiebeleggingen, beheersstijlen binnen het aandelensegment, …). BEHEERSCoMMENTAAR De evolutie van de aandelenblootstelling werd sinds de lancering van het fonds aanzienlijk aangepast en steeg van +/- 12% (rode zone) naar 50 à 60% (+/- groene zone), gezien: - in de eerste plaats, het herstel van de markttendens sinds het begin van het jaar,

- maar ook, de gezamenlijke positieve gevolgen van het optreden van de Europese Centrale Bank via haar twee LTRO’s (‘Long Term Refinancing Operations’) die leidden tot een ‘ontspanning’ van de rentevoeten dankzij de inbreng van liquiditeiten in het financieel systeem, van het tweede reddingsplan van Griekenland, van het herstel van de economische activiteit in de Verenigde Staten en van de onderwaardering van de aandelen waardoor deze activaklasse relatief ‘goedkoop’ is. De thematiek die in de portefeuille wordt benadrukt, heeft hoofdzakelijk betrekking op: - het streven naar rendement via ‘Investment Grade’ bedrijfsobligaties, maar eveneens via hoogrentende obligaties en ‘Short Term High Yield’-obligaties, - de afwezigheid van beleggingen in overheidsobligaties van de ontwikkelde landen, - een muntdiversificatie via de schuld van de opkomende landen (in lokale munten), - een internationale diversificatie van het aandelensegment over Europa (+/- 40%), de Verenigde Staten (+/-40%) en de opkomende landen (+/- 20%), - evenals een bijkomende diversificatie via goud (‘vluchtwaarde’) en vastgoed. De algemene beurscontext blijft evenwel afhankelijk van talrijke onzekere factoren, voornamelijk: - de evolutie van de olieprijs, die wordt beinvloed door het risico van een conflict in Iran, - de mogelijke impact van de evolutie van de situatie in Griekenland en in andere perifere landen op de eurozone, - en de evolutie van de wereldwijde economische groei en de werkloosheidsgraad. De beurs bevindt zich op een ‘tweesprong’. Daarom willen we flexibel zijn door ofwel de blootstelling aan aandelen verder op te trekken indien de positieve factoren hiervoor worden bevestigd, ofwel de blootstelling te verlagen (terugkeer naar de oranje, of zelfs rode zone) indien één of andere combinatie van de eerder vermelde risico’s de waargenomen tendens zou omkeren. In dit opzicht bestaat ongeveer 15% van de portefeuille uit direct op de beurs verhandelbare fondsen (‘trackers’) waarmee we onmiddellijk op trendwijzigingen kunnen inspelen. Voor meer informatie over het compartiment KBL EPB Fund - Flagship kunt u steeds contact opnemen met uw private banker.

hEt bENuttEN vAN LANGEtErmIJNtENDENsEN bIEDt hEt vOOrDEEL DAt Er ‘WAArschuWINGEN’ IN hEt ActIvAsprEIDINGsprOcEs WOrDEN INGEbOuWD DOOr hEt EmOtIONELE AspEct tE bEpErkEN. Voorjaar 2012 | Analyses | 45

oNZE DIENSTEN | succEssIEpLANNING

succEssIEpLANNING | oNZE DIENSTEN

succEssIEpLANNING EN DE bEschErmING vAN DE EchtGENOtEN vIA hEt huWELIJkscONtrAct

opLoSSINGEN DIE ALLEs vOOrZIEN fOtO’s © rOULArTA

BernarD d’UrseL, senior estate Planner, Puilaetco Dewaay.

Het huwelijkscontract beschermt de echtgenoten onderling, alsook hun successieplanning. Een analyse van dit contract is van belang om hierin bepaalde clausules te ontdekken die een invloed kunnen hebben op de successieplanning. Bernard d’Ursel, Senior Estate Planner bij Puilaetco Dewaay, zet de belangrijkste principes op een rijtje.


W

DE VERSCHILLENDE HUWELIjKSSTELSELS Welke verschillende huwelijksstelsels regelen de vermogensrelaties tussen de echtgenoten?

en inkomsten van de echtgenoten zijn gemeenschappelijk (met uitsluiting van de geschonken of vermaakte goederen met vermelding dat ze eigen goederen van één van de echtgenoten blijven), met inbegrip van de vóór het huwelijk verworven goederen. 3 De zuivere scheiding van goederen: de goederen van de echtgenoten blijven eigen van elkeen. De echtgenoten ontvangen elk hun inkomsten afzonderlijk (zonder afbreuk te doen aan hun respectieve bijdrage in de huishoudelijke lasten). 4 De scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten: de gemeenschap van aanwinsten vormt een aanvulling op het stelsel van zuivere scheiding van goederen. De echtgenoten kunnen de goederen of soorten goederen opsommen die deel zullen uitmaken van de gemeenschap van aanwinsten. Het huwelijkscontract bepaalt eveneens de criteria die toelaten om de aanwinsten te bepalen.

1 Het wettelijk stelsel: dit is het huwelijksstelsel dat bij wet is voorzien wanneer de echtgenoten geen huwelijkscontract hebben gesloten. Het is dus een huwelijksstelsel dat ‘automatisch’ van toepassing zal zijn op hun vermogensrelaties. Het wettelijk stelsel bepaalt dat de tijdens het huwelijk verworven goederen en inkomsten – met uitzondering van de goederen die elke echtgenoot door nalatenschap of schenking ontvangen heeft – gemeenschappelijk zijn en toebehoren aan beide echtgenoten. De goederen die ze vóór het huwelijk hebben verworven, blijven eigen goederen. 2 De algemene gemeenschap: alle goederen

DE AARD EN DE GEVoLGEN VAN HET HUWELIjKSSTELSEL De aard van het huwelijksstelsel dat door de echtgenoten gekozen werd of het huwelijksstelsel dat op hen van toepassing is, heeft uitwerking op de rechten die de ene echtgenoot kan inroepen op het vermogen van de andere echtgenoot in geval van ontbinding van het huwelijk. De aard van het huwelijksstelsel heeft eveneens gevolgen voor de verschuldigde successierechten. Behoudens afwijkende bepaling voorzien in het huwelijkscontract of in een testament, ontvangt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de gehele nala-

anneer echtgenoten hun nalatenschap willen plannen, is één van de eerste vragen die hen zal worden gesteld: heeft u een huwelijkscontract gesloten? Zo ja, onder welk huwelijksstelsel bent u gehuwd? Het huwelijksstelsel regelt de vermogensrelaties, enerzijds, tussen de echtgenoten onderling en, anderzijds, tussen de echtgenoten en derden. De wetsbepalingen die de vermogensrelaties regelen, hebben betrekking op de vraag wie van de echtgenoten eigenaar is van de goederen zowel vóór, tijdens als na het huwelijk.

ÿ HUWELIJK. heeft u een huwelijkscontract gesloten? Zo ja, onder welk huwelijksstelsel bent u gehuwd? tenschap van de eerststervende echtgenoot. Zijn rechten kunnen niet minder bedragen dan zijn wettelijk erfdeel (‘de reserve’), dat wil zeggen de helft van de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot en minstens het vruchtgebruik van de gezinswoning en het daarin aanwezige huisraad. De tabel op pagina 48 geeft een beknopt overzicht van de bescherming van de langstlevende afhankelijk van het toepasselijk huwelijksstelsel dat de vermogensrelaties tussen echtgenoten regelt. Net zoals de erfrechten van de langstlevende echtgenoot kunnen worden ingeperkt

tot zijn wettelijk erfdeel, kunnen de echtgenoten overeenkomen om elkaars erfrechten uit te breiden. KEUZE UIT VERSCHILLENDE pLANNINGSTECHNIEKEN De echtgenoten kunnen kiezen voor een schenking, een wijziging van het huwelijkscontract of een huwelijkscontract als ze er nog geen hebben afgesloten. Om een huwelijkscontract af te sluiten of te wijzigen, is de tussenkomst van een notaris vereist. Deze akten dienen te worden geregistreerd. De registratiekost bedraagt 25 �. Hierbij komt nog het ereloon van de notaris.

“DE AArD vAN hEt huWELIJksstELsEL hEEft EvENEENs GEvOLGEN vOOr DE vErschuLDIGDE succEssIErEchtEN.” Voorjaar 2012 | Analyses | 47

ONZE DIENSTEN | SUCCESSIEPLANNING

a. De schenking tussen echtgenoten: echtgenoten kunnen schenkingen doen ten gunste van elkaar. Die kunnen worden doorgevoerd in of buiten het huwelijkscontract. Als een schenking via het huwelijkscontract wordt uitgevoerd (de zogenaamde ‘contractuele erfstelling’), kunnen de geschonken goederen niet meer via schenking aan de kinderen worden overgedragen. Een ‘contractuele erfstelling’ kan daarenboven een hoge successiefactuur met zich meebrengen. Het kan raadzaam zijn om eerst zijn huwelijkscontract te wijzigen en de

“Om een huwelijkscontract af te sluiten of te wijzigen, is de tussenkomst van een notaris vereist. Deze akten dienen te worden geregistreerd.”

SUCCESSIEPLANNING | ONZE DIENSTEN

‘contractuele erfstelling’ te schrappen. Als de schenking buiten het huwelijkscontract wordt uitgevoerd, is ze op elk ogenblik herroepbaar door één van de echtgenoten en dit in tegenstelling tot schenkingen uitgevoerd via het huwelijkscontract. Schenkingen moeten daarenboven de reservataire rechten van de kinderen naleven. b. De inbreng van een eigen goed in de huwgemeenschap: een echtgenoot die een groter vermogen dan de andere echtgenoot bezit, kan één of meerdere goederen inbrengen in de huwgemeenschap of in een daartoe gecreëerde huwgemeenschap. Deze inbreng heeft tot gevolg dat de ingebrachte goederen gemeenschappelijk worden en dat aan de andere echtgenoot rechten worden toegekend. Het is een doeltreffende planningstechniek die als doel heeft om de langstlevende echtgenoot te beschermen door hem rechten toe te kennen die hij kan doen gelden zowel tijdens het huwelijk als na het overlijden van de inbrengende echtgenoot. Voor deze inbreng moet het bestaande huwelijkscontract worden gewijzigd en vervolgens worden geregistreerd aan het vast recht van 25 �. Dit registratierecht is een geringe kost in vergelijking met de successierechten die de langstlevende echtgenoot verschuldigd zou zijn als hij de desbetreffende eigen goederen van de vooroverleden echtgenoot door schenking of legaat ontvangen had.

Aard van het huwelijksstelsel

Graad van bescherming van de langstlevende echtgenoot

Wettelijk stelsel

Middelmatig beschermd

Zuivere scheiding van goederen

Weinig beschermd

Scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten

Middelmatig beschermd

Algemene gemeenschap

Goed beschermd


c. De ongelijke verdeling van de gemeenschap: wanneer de echtgenoten een beding van ongelijke verdeling van de huwgemeenschap in hun huwelijkscontract opnemen, resulteert dat in de toekenning van de gehele of gedeeltelijke gemeenschap aan de langstlevende echtgenoot. De aldus geregelde vrijwaring van de belangen van de langstlevende echtgenoot brengt evenwel een dubbele betaling van de successierechten met zich mee, aangezien de door de langstlevende echtgenoot ontvangen goederen opnieuw zullen worden belast naar aanleiding van het overlijden van de langstlevende van de echtgenoten indien hij/zij niet aan successieplanning zou hebben gedaan. d. Keuzebeding: het notariaat heeft het zogenaamde keuzebeding ontwikkeld krachtens hetwelk de langstlevende echtgenoot, binnen een bepaalde termijn, ervoor kan kiezen om één of meerdere, roerende of onroerende, goederen in vruchtgebruik of in volle eigendom uit de gemeenschap op te nemen. Dit beding biedt de echtgenoot de vrijheid om bij het overlijden van de eerststervende het goed of de goederen te kiezen die hij toebedeeld wil krijgen. De mogelijkheden die hem geboden worden, moeten worden beoordeeld rekening houdend met de fiscale gevolgen. e. Het beding van deelname in de aanwinsten: echtgenoten die voor een scheiding van goederen geopteerd hebben, kunnen in hun huwelijkscontract een beding opnemen waardoor ieder van hen deelt in de meerwaarde die wordt gerealiseerd. Dat wordt mogelijk gemaakt door een vergelijking te maken tussen het vermogen van de echtgenoten op het moment van het sluiten van het huwelijk en de stand van het vermogen op het ogenblik van de ontbinding van het huwelijksstelsel. Dit mechanisme impliceert de opstelling van een ‘meerwaardenrekening’ en het ontstaan van een schuldvordering in hoofde van de langstlevende echtgenoot bij de ontbinding van het huwelijk. f. De inbreng van een eigen goed in de gemeenschap in combinatie met de erfopvolging van het goed aan de langstlevende echtgenoot: in geval van een inbreng van een eigen goed van één van de echtgenoten in de huwgemeenschap en de toebedeling ervan aan de langstlevende echtgenoot van

ÿ ERFENIS. De wetsbepalingen die de vermogensrelaties regelen, hebben betrekking op de vraag wie van de echtgenoten eigenaar is van de goederen zowel vóór, tijdens als na het huwelijk.

de inbrenger, wordt deze inbreng (ten belope van een bepaald deel) beschouwd als een schenking tussen echtgenoten. Bijgevolg kan dit voordeel niet meer bedragen dan het beschikbaar deel van de inbrengende echtgenoot. g. Het verblijvingsbeding van de gemeenschap mits verplichting voor de langstlevende om een last te betalen: deze formule is interessant voor de langstlevende echtgenoot en optimaliseert de successierechten. Ze laat de langstlevende echtgenoot toe om de volledige gemeenschap te verwerven onder last van de betaling van een som gelijk aan de helft van de gemeenschap aan de nalatenschap van de eerststervende. Deze som wordt invorderbaar bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot. Het voordeel bestaat erin dat de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid heeft om zijn rechten over de volledige gemeenschap uit te oefenen. Deze som waarvan de schuldeiser de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot is, is onderworpen aan de successierechten. Als deze schuld van de langstlevende echtgenoot nog steeds bestaat bij het overlijden van deze laatstgenoemde, zal ze in mindering worden gebracht van het aan

de successierechten onderworpen actief. Dit laat toe om de last te verlagen van de rechten die voor de twee nalatenschappen verschuldigd zijn en tegelijkertijd de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid te bieden om de totaliteit van de gemeenschappelijke goederen te verwerven. DENKEN AAN DE TOEKOMST De gevolgen van voormelde oplossingen kunnen worden gemilderd wanneer de echtgenoten hertrouwd zijn. In deze situatie zijn de kinderen uit het eerste huwelijk soms bang dat de gemeenschappelijke goederen die tijdens het tweede huwelijk worden opgebouwd, bij het overlijden van hun ouder kunnen toevallen aan de langstlevende echtgenoot van wie zij geen erfgenamen zijn. Om die reden heeft de wet voorzien dat, in aanwezigheid van kinderen uit een vorig huwelijk, elk huwelijkscontract dat beoogt aan één van de echtgenoten goederen toe te bedelen waarvan de waarde meer bedraagt dan het beschikaar deel (bepaald in verhouding tot het aantal kinderen van de vooroverleden echtgenoot), zonder gevolg is. Het aan de langstlevende echtgenoot toegekende deel wordt dan verhoudingsgewijs verminderd. De langstlevende echtgenoot kan echter niet worden beroofd van zijn vruchtgebruik van

“De talrijke oplossingen die op burgerlijk vlak bestaan, mogen de fiscale aspecten niet verhullen en dan in het bijzonder de verschuldigde successierechten bij de overdracht naar de langstlevende echtgenoot.”

de gezinswoning en het daarin aanwezige huisraad. De talrijke oplossingen die op burgerlijk vlak bestaan, mogen de fiscale aspecten niet verhullen en dan in het bijzonder de verschuldigde successierechten. Aspecten betreffende het beheer van de desbetreffende goederen kunnen eveneens een rol spelen bij de echtgenoten. Tot slot moet de bekommernis om de langstlevende echtgenoot te beschermen, worden beoordeeld ten aanzien van de interesse van de kinderen om de goederen en meer bepaald de onroerende goederen te behouden. Het Estate Planning-team van Puilaetco Dewaay staat klaar om voor u de meest geschikte oplossing op maat uit te werken.


ONZE DIENSTEN | ‘ARTISTIEKE’ SUCCESSIEPLANNING

‘ARTISTIEKE’ SUCCESSIEPLANNING | ONZE DIENSTEN

De tarieven in rechte lijn (grootouder-ouder-kind-kleinkind), tussen echtgenoten en tussen (wettelijk en feitelijk) samenwonenden worden als volgt samengesteld:

in vlaanderen Rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden

Belasting op de voorgaande gedeelten

0,01 € - 50.000 €

3%

0€

50.000 € - 250.000 €

9%

1.500 €

Boven de 250.000 €

27%

19.500 €

Gedeelte van het nettoaandeel

in wallonië

ÿ KUNSTverzameling. De waarde ervan moet worden opgenomen in de aangifte nalatenschap.

MEERDERe OPLOSSINGEN VOOR

VERZAMELAARS fOTO’S © ROULARTA/REPORTERS AGENCY

VINCENT HOVINE, Estate Planner, Puilaetco Dewaay.

Bent u de trotse eigenaar van een aantal kunstwerken, dan stelt u zich wellicht de vraag of de waarde ervan moet worden opgenomen in de aangifte nalatenschap. Vaak hoort men dat ze niet moeten worden aangegeven in de aangifte nalatenschap of dat de fiscale administratie er niet van op de hoogte is. Niets is minder waar!


U

w kunstwerken zullen hoogst waarschijnlijk verzekerd zijn bij één of andere verzekeringsonderneming. Belgische verzekeringsondernemingen hebben de wettelijke verplichting om in geval van overlijden van de verzekeringsnemer de Ontvanger van Registratie en Successierechten op de hoogte te stellen van het bestaan van de polis die de kunstwerken verzekert. Het bestaan van deze polis moet bovendien, via de aangifte van nalatenschap, door de erfgenamen worden gemeld. Wetende dat deze kunstwerken integraal deel uitmaken van de nalatenschap en dat de waarde hiervan moet worden opgenomen in de aangifte nalatenschap, wenst u misschien een successieplanning door te voeren. Voor we de beschikbare planningstechnie-

Rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden


0,01 € - 12.500 €

3%

0€

12.500,01 € - 25.000 €

4%

375,00 €

25.000,01 € - 50.000 €

5%

875,00 €

50.000,01 € - 100.000 €

7%

2.125,00 €

100.000,01 € - 150.000 €

10%

5.626,00 €

150.000,01 € - 200.000 €

14%

10.625,00 €

200.000,01 € - 250.000 €

18%

17.625,00 €

250.000,01 € - 50.000 €

24%

26.625,00 €

Boven de 500.000 €

30%

86.625,00 €

Rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden


0,01 - 50.000 €

3%

0€

50.000 € - 100.000 €

8%

1.500 €

100.000 € - 175.000 €

9%

5.500 €

175.000 € - 250.000 €

18%

12.250 €

250.000 € - 500.000 €

24%

25.750 €

Boven de 500.000 €

30%

85.750 €

Gedeelte van het nettoaandeel

ken bespreken, willen we u op de bladzijde hiernaast eerst een overzicht van de successierechten geven. Uw successieplanning kan op diverse manieren worden gerealiseerd. De meest klassieke techniek is de schenking. Minder klassiek (maar daarom niet minder performant) is de planning via huwelijkscontract (zie artikel pagina 46). Ook via testament kan men enige optimalisatie tot stand brengen. Het weze meteen aangestipt dat we in deze bijdrage onmogelijk alle technieken aan bod kunnen laten komen, laat staan ze uitvoerig kunnen behandelen. Uiteraard staan de vermogensadviseurs van Puilaetco Dewaay Private Bankers N.V. te uwer beschikking mocht u hieromtrent verdere informatie wensen.

Wanneer u als eigenaar van de kunstverzameling niets onderneemt, worden uw erfgenamen zwaar belast.

in brussel Gedeelte van het nettoaandeel

De successierechten worden telkens per erfgenaam berekend. De successierechten die verschuldigd zijn door andere erfgenamen, zijn nog veel hoger.


oNZE DIENSTEN | ‘ArtIstIEkE’ succEssIEpLANNING

‘ArtIstIEkE’ succEssIEpLANNING | oNZE DIENSTEN

DE schENkING ZOu OOk kuNNEN WOrDEN GEDAAN mEt DE bEpALING DAt DE kuNstvErZAmELING hAAr EIGEN fAmILIAAL kArAktEr mOEt bEhOuDEN.

DE SCHENKING Kunstwerken kunnen worden geschonken bij notariële akte, bijvoorbeeld met voorbehoud van vruchtgebruik (of met een recht van gebruik ten voordele van de schenker). Ook andere clausules zijn denkbaar teneinde de controle te behouden. Minimaal zal een beding van terugkeer bij vooroverlijden van de begiftigde moeten worden voorzien. De schenking zou ook kunnen worden gedaan met de bepaling dat de kunstverzameling haar eigen familiaal karakter moet behouden. Zo zullen deze kunstwerken in geen geval door de begiftigde mogen worden ingebracht in een huwgemeenschap of in een onverdeeldheid die zou bestaan door het huwelijk of een samenwoning.

- 3,3% voor schenkingen in rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen wettelijk samenwonenden; - 5,5% voor schenkingen tussen broers en zussen, tussen ooms en tantes en neven en nichten; - 7,7% voor schenkingen aan andere personen. Ook kan gebruik worden gemaakt van een zogenaamde successieverzekering om de kunstverzamelaar een besparing van successierechten aan te bieden, zonder dat de schenking 3% of 7% (of 3,3%, 5,5% of 7,7% voor het Waalse Gewest) van de geschonken kunstverzameling zou kosten.

In Vlaanderen gelden voor de schenking van roerende goederen (waartoe vaak kunstwerken behoren) 2 vlakke schenkingstarieven: - 3% voor schenkingen in rechte lijn en tussen echtgenoten (inclusief de feitelijk en wettelijk samenwonenden); - 7% voor schenkingen aan andere personen.

De begiftigde van de schenking (verzekeringsnemer) stort een premie aan een verzekeringsmaatschappij, die zich ertoe verbindt om een afgesproken bedrag (gelijk aan de successierechten) uit te betalen aan de begiftigde, indien de schenker (verzekerde) binnen een vooraf bepaalde periode komt te overlijden. In de praktijk wordt het verzekerd kapitaal afgestemd op de verschuldigde successierechten.

In Brussel zijn de schenkingstarieven identiek. In Wallonië zijn de schenkingstarieven ietwat verschillend:

De looptijd van het verzekeringscontract kan vrij worden bepaald, maar hoeft na een schenking van een kunstverzameling slechts drie jaar te zijn. Na drie jaar zijn giften en


niet-geregistreerde schenkingen namelijk volledig vrijgesteld van successierechten. Een successieverzekering is enkel interessant indien de kostprijs van de verzekeringspremies ten opzichte van de geschonken kunstwerken, lager ligt dan de voormelde schenkingsrechten. De kostprijs van een dergelijke successieverzekering varieert afhankelijk van het verzekerd kapitaal en de looptijd, van het te dekken risico (overlijden door ongeval en/of door ziekte) en van de leeftijd en de gezondheidstoestand van de verzekerde. DE HANDGIFT Kunstwerken zijn vaak roerende goederen. Zij kunnen worden geschonken door middel van een ‘handgift’. Het doorvoeren van een handgift betekent evenwel dat de kunstverzameling in handen van de begiftigde overgaat en dat de schenker de zeggenschap erover verliest. Met een handgift kan de schenker zich geen vruchtgebruik (of recht van gebruik) voorbehouden. Nochtans is deze modaliteit essentieel om tegemoet te komen aan de bekommernis voor het behoud van controle en zeggenschap over de kunstwerken. Wel zou de kunstverzamelaar zich de verzameling na de handgift in bruikleen kunnen doen geven door de begiftigde. Maar in de praktijk wordt meestal de voorkeur gegeven aan een schenking voor een (buitenlandse) notaris, waarbij een voorbehoud van vruchtgebruik (of recht van gebruik) mogelijk is. Omdat de handgift niet geregistreerd hoeft te worden, zijn er geen schenkingsrechten op verschuldigd. Ook zijn er geen successierechten verschul-

digd voor zover de schenker nog minstens drie jaar in leven blijft na de handgift. Is dat niet het geval, dan wordt de geschonken kunstverzameling bij zijn nalatenschap gevoegd en zijn daarop successierechten verschuldigd. (Zie hiervoor ook de mogelijkheid om een successieverzekering af te sluiten.) Voormelde planningstechnieken zoals de schenking of handgift zijn geschikt voor ‘statische’ kunstverzamelingen, waarvan de samenstelling ongewijzigd zal blijven. Voor meer ‘dynamische’ kunstverzamelingen zal moeten worden gezocht naar soepelere planningstechnieken zoals de burgerlijke maatschap of de private stichting. Een dynamische kunstverzameling veronderstelt een planningstechniek die toelaat dat de verzameling met nieuwe werken en documenten wordt uitgebreid en dat bepaalde werken en documenten worden afgestoten, een en ander in functie van de economische waardeschommelingen, de evolutie op de kunstmarkt en wijzigingen in de persoonlijke interessesfeer. CoNVENTIoNELE oNVERDEELDHEID ZoALS EEN BURGERLIjKE MAATSCHAp? Typevoorbeeld is een echtpaar dat zijn kunstverzameling, met het oog op controle en zeggenschap, inbrengt in een maatschap om vervolgens de deelbewijzen met voorbehoud van vruchtgebruik aan zijn erfgenamen te schenken. De oprichting van de burgerlijke maatschap is niet aan bepaalde vormen onderworpen, evenmin is de oprichting(sakte) aan enige openbaarmaking onderworpen. De kunstverzamelaar blijft dus discreet ten opzichte van derden. De inbreng van de kunstverzameling in een maatschap is ook niet aan belastingen onderworpen. Het bestuur van de maatschap kan volledig worden geregeld in de statuten en is aan weinig wettelijke beperkingen onderworpen. De kunstverzamelaar kan zichzelf als statutaire zaakvoerder laten aanstellen. EN DE pRIVATE STICHTING? Door de inbreng van de kunstverzameling in een private stichting wordt deze afgescheiden van het patrimonium van de kunstverzamelaar. Toch verliest hij niet het beheer over de naar de stichting overgedragen kunstverzameling. De kunstverzamelaar kan immers in de raad van bestuur van de stichting zetelen en zelfs de functie van gedelegeerd bestuurder (die belast wordt met het dagelijks

beheer) waarnemen. Op die manier blijft de kunstverzamelaar ‘baas’ en behoudt hij zeggenschap over de geliefde kunststukken. Bovendien kan de kunstverzamelaar als stichter in de statuten precies omschrijven wat er met de ingebrachte goederen dient te gebeuren, zowel tijdens als na zijn leven. Zo kan de kunstverzamelaar bijvoorbeeld ook bepalen dat de kunstverzameling zal worden ondergebracht in de woningen van zijn erfgenamen (met vervreemdingsverbod) of in een door hem aangeduid museum. Het inbrengrecht in de private stichting bedraagt, in de drie gewesten, 7%. De stichting is onderworpen aan de jaarlijkse taks ter vergoeding van successierechten. Deze taks bedraagt 0,17% op het nettovermogen. Met uw kunstverzameling kunt u dus verschillende kanten uit. Ofwel schenken met notariële schenking of gewoon schenken via een handgift. Daarnaast kan ook gekozen worden voor een meer complexe juridische structuur als de burgerlijke maatschap of de private stichting. Deze structuren zullen de kunstverzamelaar in staat moeten stellen tot een meer dynamisch beheer van zijn kunstverzameling. Op die manier kunnen successieplanning en behoud van zeggenschap gecombineerd worden. Het spreekt voor zich dat voor iedere situatie een oplossing op maat moet worden uitgewerkt. Onze vermogensadviseurs en onze art advisor staan steeds te uwer beschikking om u hierin te begeleiden.

hEt Is pErfEct mOGELIJk Om OvEr tE GAAN tOt succEssIEpLANNING EN ZEGGENschAp OvEr DE kuNstWErkEN tE bEhOuDEN.

pAtrImONIum

succEssIE IN NAturA In het verleden werden bepaalde werken soms verkocht teneinde de successierechten te betalen. Daarom werd er een regeling uitgedokterd waardoor het mogelijk werd de verschuldigde successierechten in natura te betalen, m.a.w. door een aantal kunstwerken af te staan als betaling van de successierechten. Om in aanmerking te komen voor inbetalinggeving in natura dient het kunstwerk internationale faam te hebben of te behoren tot het cultureel erfgoed van het land. het is de minister van financiën die zal beslissen op eensluidend advies van een bijzondere commissie. Deze bijzondere commissie stelt eveneens de geldwaarde van de aangeboden kunstwerken vast.


ONZE DIENSTEN | OVERDRACHT FAMILIALE VENNOOTSCHAP

OVERDRACHT FAMILIALE VENNOOTSCHAP

DE NIEUWE VLAAMSE

CONTINUÏTEITSMAATREGEL Foto’s © ROULARTA/THINKSTOCK

ANOUK LEJEUNE, Head of Estate & Financial Planning, Puilaetco Dewaay.

15 jaar geleden, meer bepaald op 1 januari 1997, werd het inmiddels alom bekende artikel 60bis in het Vlaamse Gewest opgenomen in het Wetboek Successierechten. Dit artikel voorzag in een gunstregeling voor familiale ondernemingen of aandelen van familiale vennootschappen, die in de praktijk neerkwam op een vrijstelling op het vlak van successierechten. Daarnaast werd er enige tijd later in het Wetboek Registratierechten (art. 140bis Vl. W. Reg.) een verlaagd tarief op het vlak van schenkingsrechten ingevoerd. Hierna wordt enkel de regeling ten aanzien van familiale vennootschappen toegelicht.


B

ij de invoering van voormelde artikelen had de decreetgever diverse doelstellingen vooropgesteld. Eerst en vooral waren het verzekeren van de continuïteit van familiebedrijven en het behoud van de tewerkstelling bij het overlijden van de bedrijfsleider/eigenaar de belangrijkste uitgangspunten. Daarnaast was het de bedoeling om binnen- en buitenlandse structuren die vanuit successieoogpunt werden opgezet, overbodig te maken. Tot slot moest de maatregel ervoor zorgen dat de vele aandelen aan toonder terug in de officiële sfeer werden gebracht. Om van de vrijstelling inzake successierechten te kunnen genieten, diende zowel op het ogenblik van overlijden als in de jaren nadien aan een aantal voorwaarden te zijn voldaan. Naast een participatie- en kapitaalsvoorwaarde was er een tewerkstellingsvoorwaarde. Het was deze laatste die, ondanks dat ze in 2007 omgevormd werd in een loonlastenvoorwaarde, voor veel problemen zorgde. Daardoor was het in veel gevallen onzeker of er effectief van de vrijstelling van successierechten kon worden genoten, waardoor art. 60bis vaak slechts als opvangnet voor een plots overlijden gebruikt werd. Als alternatief werden de aandelen van de familiale vennootschap aan het verlaagd tarief van 2% geschonken of vond de schenking plaats voor een Nederlandse notaris zonder dat er Belgische of Nederlandse registratierechten verschuldigd waren. Indien de akte nadien niet vrijwillig ter registratie werd aangeboden, moest een wachtperiode van drie jaar in acht genomen worden.

Omwille van de economische crisis ging men in 2008 over tot een tijdelijke opnulstelling van de loonlastenvoorwaarde waardoor ook holding- en zuivere patrimoniumvennootschappen van de gunstmaatregel konden genieten. Het mag duidelijk zijn dat dit laatste niet de intentie van de wetgever was … Bij de herziening van de tijdelijke regelgeving heeft men dan besloten om de gunstmaatregel geheel om te vormen. Krachtlijnen nieuwe regeling Sinds 1 januari 2012 is een nieuwe regeling, opgenomen in art. 60/1 Vl. W. Succ. en art. 140bis Vl. W. Reg., van kracht die gekenmerkt wordt door een continuïteitsgedachte. Het is de bedoeling van de decreetgever om bedrijfsleiders aan te sporen tijdig na te denken over de overdracht van hun bedrijf, teneinde de continuïteit bij een plots overlijden niet in het gedrang te brengen.

De nieuwe gunstregeling stimuleert de overdracht van familiale vennootschappen bij leven.

ÿ 10 juni 1950. Ferdinand Porsche, een van de ‘founding fathers’ van Porsche, met zijn zoon en erfgenaam Ferdinand ‘Ferry’. Aangezien de oude regeling zodanig complex was, werd in de nieuwe regeling o.a. de ingewikkelde loonlastenvoorwaarde afgeschaft en werd de participatievoorwaarde versoepeld. De voorwaarden inzake de vererving of schenking van familiale vennootschappen werden bovendien gelijkgesteld, hetgeen eveneens in een vereenvoudiging van de materie resulteert. Het is evenwel belangrijk om te weten dat de gunstmaatregel strikt beperkt wordt tot deelbewijzen mét stemrecht die het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap vertegenwoordigen, alsook de certificaten ervan. De gunstmaatregel kan derhalve niet meer worden toegepast voor vorderingen (rekening-courant) op deze vennootschappen.

De oude regeling waarbij een nultarief voor de vererving van familiale vennootschappen en een verlaagd tarief voor de schenking gold, wordt in het nieuwe decreet omgekeerd toegepast. Voortaan geldt een vrijstelling op het vlak van schenkingsrechten en wordt de vererving van familiale ondernemingen opnieuw belast met successierechten, hetzij aan een verlaagd tarief van 3% of 7%. Aandelen van een vennootschap die kwalificeert als een familiale vennootschap kunnen m.a.w. vanaf 1 januari jongstleden aan 0% geschonken worden, mits aan een aantal formele voorwaarden wordt voldaan. Zo dient de schenking bij authentieke akte te worden vastgesteld, moet de toepassing van de vrijstelling of het verlaagd tarief worden aangevraagd en dient een attest van de Vlaamse Belastingdienst te worden verkregen waarin

bevestigd wordt dat aan de voorwaarden is voldaan. De vrijstelling geldt zowel voor schenkingen in volle eigendom als voor schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik. EVOLUTIE VAN DE WACHTPERIODE Vóór 1 januari 2012 moest men rekening houden met een wachtperiode van drie jaar indien een schenkingsakte niet in België ter registratie werd aangeboden. Concreet betekent dit dat de schenker de schenking drie jaar dient te overleven. Zo niet, zullen er alsnog successierechten verschuldigd zijn over de geschonken aandelen. Na voormelde driejaarsperiode waren er geen successierechten meer verschuldigd over de geschonken aandelen. Voorjaar 2012 | Analyses | 55

OVERDRACHT FAMILIALE VENNOOTSCHAP | ONZE DIENSTEN

Op het ogenblik van de schenking of het overlijden dient minstens 50% van de aandelen toe te behoren aan de schenker/ erflater en/of zijn familie. niet in België geregistreerde schenkingen van andere roerende goederen (beleggingsportefeuille, kunst, …).

ÿ 1925. Matthew Hogart en zijn zoon en erfgenaam James, eigenaars van het oudste postkantoor ter wereld in Sanquhar, Schotland.

Welnu, met betrekking tot familiale vennootschappen werd deze wachtperiode, zoals voorzien in art. 7 Vl. W. Succ., verlengd tot zeven jaar. Indien de onderneming aan de voorwaarden van art. 140bis Vl. W. Reg. voldoet en de schenker toch opteert voor een schenking voor een Nederlandse notaris zonder de buitenlandse akte te laten registreren, dan geldt een zeven- in plaats van een driejaarsperiode. Op dit ogenblik is het nog onduidelijk of


deze verlengde wachtperiode eveneens geldt voor schenkingen van familiale vennootschappen die niet aan alle voorwaarden voldoen (vb. patrimoniumvennootschappen of holdings). De meerderheid gaat ervan uit dat de zevensjaarsperiode enkel geldt voor aandelen die onder de nieuwe regeling kwalificeren, maar voorzichtigheid is geboden! Met zekerheid kan wel worden gesteld dat de driejaarsperiode blijft gelden voor schenkingen van vóór 1 januari 2012, alsook voor

De participatievoorwaarden De voornaamste voorwaarden voor de toepassing van het 0%-tarief voor schenkingen en het vlak tarief van 3% of 7% voor verervingen van familiale aandelen worden hierna kort toegelicht. In eerste instantie dient te worden voldoen aan een participatievoorwaarde. Op het ogenblik van de schenking of het overlijden dient minstens 50% van de aandelen in volle eigendom toe te behoren aan de schenker/ erflater en/of zijn familie. Onder familie van de schenker/erflater wordt verstaan de echtgenoot of samenwonende partner, verwanten in rechte lijn en hun echtgenoten of samenwonenden, zijverwanten tot en met de tweede graad en hun echtgenoten of samenwonenden en kinderen van vooroverleden broers en zussen. Indien de ‘familie’ geen participatie van 50% bezit, maar hetzij samen met één andere aandeelhouder (en/of diens familie) minstens 70% van de vennootschap bezit, hetzij samen met 2 aandeelhouders (en/of hun familie) minstens 90% van de aandelen in volle eigendom aanhoudt, dan is eveneens aan de participatievoorwaarde voldaan. Het toepassingsgebied voor de vrijstelling wordt onder voorwaarden eveneens uitge-

breid tot holdingvennootschappen. Indien een passieve holding minstens 30% van een actieve dochtervennootschap rechtstreeks bezit, dan zal de holding ten belope van de waarde van de actieve dochter, die aan de voorwaarde voldoet, vrijgesteld zijn. Actieve holdings die aan de voorwaarden voldoen, zullen integraal kunnen genieten van de vrijstelling op het vlak van schenkingsrechten, dan wel van de verlaagde, vlakke tarieven van 3 of 7% op het vlak van successierechten. DE ACTIVITEITSVOORWAARDEN Zoals reeds kort aangehaald, dient ook een activiteitsvoorwaarde in acht te worden genomen. Deze voorwaarde vervangt de oude tewerkstellings- of loonlastvoorwaarde. Er zal dus enkel een vrijstelling of verlaagd tarief gelden indien de familiale vennootschap een reële economische activiteit heeft (een vrij beroep, nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwbedrijf ). De wetgever gaat ervan uit dat er geen reële economische activiteit bestaat indien, enerzijds, de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen die worden uitgekeerd minder dan 1,5% van het totaal actief bedragen en, anderzijds, het totaalbedrag aan terreinen en gebouwen groter is dan 50% van het totaal actief. In casu worden voornamelijk patrimoniumvennootschappen en holdings geviseerd. De wet laat evenwel steeds toe om een tegenbewijs te leveren.

DE CONTINUÏTEITSVOORWAARDEN Verder is er een continuiteïtsvoorwaarde gekoppeld aan de gunstmaatregel. De vrijstelling of het verlaagd tarief blijft enkel behouden indien de activiteit van het familiebedrijf minstens drie jaar na de overdracht zonder onderbreking wordt voortgezet. Het is evenwel niet noodzakelijk dat de activiteit door de verkrijgers wordt voortgezet. Indien de aandelen verkocht zouden worden, dan volstaat het dat de koper van de aandelen aan de activiteitsvoorwaarde voldoet. Ten slotte dient er tevens een (geconsolideerde) jaarrekening te worden opgemaakt en gepubliceerd. Bovendien zal binnen dezelfde periode van drie jaar niet mogen worden overgegaan tot een kapitaalvermindering door uitkering of terugbetaling. Het moge duidelijk zijn dat de nieuwe gunstregeling de overdracht van familiale vennootschappen bij leven stimuleert. Meer dan ooit is het aangewezen om tijdig aan uw successieplanning te beginnen en na te denken over de doelstellingen die u wenst uit te zetten voor uzelf, de volgende generatie, uw familiaal bedrijf … Alleen dan kan er immers sprake zijn van een optimale successieplanning. Indien u meer informatie over dit onderwerp wenst te bekomen, aarzel niet om contact op te nemen met uw private banker of rechtstreeks met onze specialisten van de dienst Financial & Estate Planning onder leiding van Anouck Lejeune (+32 2 679 4570).

Het is aangewezen om tijdig aan uw successieplanning te beginnen en na te denken over de doelstellingen die u wenst uit te zetten voor uzelf, de volgende generatie, uw familiaal bedrijf, … Voorjaar 2012 | Analyses | 57

INDIvIDuELE pENsIOENtOEZEGGING | oNZE DIENSTEN

oNZE DIENSTEN | INDIvIDuELE pENsIOENtOEZEGGING

vItIs cOrpOrAtE PENSIoN PLAN

EEN

AANBoD

à LA cArtE

tEkst © PUILAETCO DEWAAY - fOtO’s © rOULArTA En VITIS LIFE

VITIS LIFE blaast de Individuele Pensioentoezegging nieuw leven in door een à la carte oplossing aan te bieden in samenwerking met de bank Puilaetco Dewaay Private Bankers. VITIS LIFE heeft zijn 15 jaar ervaring in levensverzekeringsoplossingen van hoogstaande kwaliteit benut om een vernieuwend contract te ontwikkelen: het VITIS Corporate Pension Plan. Dit bundelt zijn knowhow met de deskundigheid inzake private banking van Puilaetco Dewaay, in een Belgisch wetgevend kader dat dit soort contract gunstig gezind is.

D

e vertegenwoordigers van VITIS LIFE, Chris Mulders (Country Manager Belgium), Eef Liesens (Legal Officer Belgium) en Christèle Tevere (Marketing & Communication Manager), geven u een overzicht van de belangrijkste kenmerken van dit VITIS Corporate Pension Plan. Welk concept had u oorspronkelijk voor ogen met het VITIS Corporate Pension Plan? “Samen met onze partners private bankers zijn we tot de vaststelling gekomen dat veel van onze cliënten aan wie wij privélevensverzekeringen voorstellen, eveneens ondernemers of bedrijfsleiders zijn. Daarom hebben wij onze kwaliteitsdienstverlening samen uitgebreid tot de zeer specifieke behoeften van deze cliënten via het VITIS Corporate Pension Plan. Dit contract laat een onderneming toe om voor haar bestuurder, zelfstandige ondernemer, een aanvullend pensioenkapitaal op te bouwen.”

Waarom voor een Individuele Pensioentoezegging (IPT) kiezen? “Deze keuze kan worden ingegeven door tal van voordelen. De belangrijkste zijn: • Wetende dat in België het wettelijk pensioen voor een zelfstandige/bedrijfsleider zeer laag ligt, kan de ondernemer dankzij het VITIS Corporate Pension Plan tijdens zijn pensioen genieten van een aanvullend pensioenkapitaal. • Via dit contract kan de ondernemer een deel van de beschikbare liquiditeiten binnen zijn onderneming investeren in het VITIS Corporate Pension Plan omwille van de fiscale voordelen die eraan verbonden zijn ... terwijl hij geniet van een hoger nettorendement dan de andere oplossingen die hem doorgaans worden voorgesteld : salarisverhoging, tantièmes, enz. • Tot slot laat het VITIS Corporate Pension Plan de ondernemer toe om te genieten van een geëxternaliseerd aanvullend pensioenstelsel teneinde zijn pensioenkapitaal te beschermen tegen risico’s waaraan zijn onderneming misschien het hoofd zal moeten bieden.

vItIs LIfE is een Luxemburgse levensverzekeringsmaatschappij die in 1995 werd opgericht. volgens het beginsel van het vrije verkeer van diensten (vvD) is ze actief binnen de Europese unie met een uitgebreide grensoverschrijdende ervaring. vItIs biedt globale (fiscale, financiële en juridische) oplossingen op maat die zo goed mogelijk afgestemd zijn op de vermogenssituatie van de cliënten. vItIs LIfE is een 100%-dochtermaatschappij van kbL European private bankers, het enige Europese netwerk van lokale ‘pure play’ privébanken. www.vitislife.com


ÿ HET vITIS coRPoRATE PENSIoN PLAN laat een onderneming toe om voor haar bestuurder, zelfstandige ondernemer, een aanvullend pensioenkapitaal op te bouwen.

De Individuele Pensioentoezegging kan andere voordelen bevatten naargelang van de specifieke situatie van de bestuurder of van zijn onderneming: privébeheer met inachtneming van het risicoprofiel van de bestuurder, toekenning van een krediet ten gunste van de bestuurder, ... In samenwerking met de private bankers van Puilaetco Dewaay verstrekken onze multidisciplinaire teams advies op maat aan onze cliënten, rekening houdend met hun persoonlijke situatie.” De onderliggende beleggingen die het VITIS Corporate Pension Plan aanbiedt, vormen eveneens een van zijn sterke punten. “Inderdaad, onze cliënten ondernemers weten beter dan wie ook dat het beheer door een private banker een hoger rendementspotentieel oplevert dan de gewaarborgde rente die de Belgische verzekeraars over het algemeen voor Individuele Pensioentoezeggingen bieden. VITIS LIFE biedt discretionair beheer op maat aan, rekening houdend met het risicoprofiel van de cliënt. De knowhow van onze partner inzake het discretionair beheer van de onderliggende activa en de transparantie inzake kosten zijn eveneens sterke punten van dit contract.” TWEE EXpERTEN SAMEN Waarom heeft VITIS LIFE besloten om met Puilaetco Dewaay in zee te gaan op de Belgische markt? “Bij de oprichting van het VITIS Corporate

Pension Plan zijn we tot de vaststelling gekomen dat wij dezelfde cultuur en dezelfde opvattingen delen inzake dienstverlening en luisterbereidheid naar de cliënten toe. We stelden eveneens vast dat wij allebei deskundigen zijn in onze respectieve domeinen: VITIS LIFE in levensverzekeringen en Puilaetco Dewaay Private Bankers in privébeheer. Onze complementaire deskundigheidsdomeinen die de beste specialisten samenbrengen, zorgen ervoor dat wij onze cliënten oplossingen aanbieden die hun vertrouwen waard zijn.”

“ONZE cLIëNtEN ONDErNEmErs WEtEN bEtEr DAN WIE OOk DAt hEt bEhEEr DOOr EEN prIvAtE bANkEr EEN hOGEr rENDEmENtspOtENtIEEL OpLEvErt.”

ÿ cHRIS MULDERS (vITIS LIFE). Onze

kwaliteitsdienstverlening uitbreiden naar cliënten met zeer specifieke behoeften.


oNZE DIENSTEN | INDIvIDuELE pENsIOENtOEZEGGING

vergelijkend overzicht van de basisprincipes van de pensioenvehikels voor zelfstandigen (in de huidige wetgeving) Onderhandse pensioenovereenkomst VAPZ-contract

Interne pensioenprovisie

Bedrijfsleidersverzekering

VITIS Corporate Pension Plan - Individuele Pensioentoezegging (IPT)

Doelpubliek

Zelfstandigen in hoofd- of bijberoep met minimaal beroepsinkomen

Zelfstandige sociale manda- Zelfstandige sociale mandatarissen met maandelijkse tarissen met maandelijkse bezoldiging bezoldiging

Juridische structuur

Individueel levensverzekeringscontract of contract met VAPZ-pensioenkas

Contract Individuele Onderhandse overeenkomst Pensioentoezegging tussen Onderhandse overeenkomst met de onderneming bestuurder en onderneming met de onderneming + individueel levensverzeke+ individueel levensverzekeringscontract ringscontract

Gewone VAPZ 2.962,88 EUR per jaar (max. 8,17% Maximumpremie in van beroepsinkomen) 2012 Sociale VAPZ 3.408,94 (aanslagjaar 2013) EUR per jaar (max. 9,40% van beroepsinkomen) 1) Aftrek tegen het marginaal tarief in de PB Belastingregime van 2) Vermindert de grondslag de premies van de sociale bijdragen 3) Taks op de premie : geen 1) RIZIV-bijdrage van 3,55% Belastingregime van 2) Progressieve belasting in de PB met toepassing van het pensioenkapitaal het regime van de fictieve rente In de praktijk, vooral Soort belegging kapitaal + gewaarborgd rendement Overdracht van Vrijstelling voor de reserves reserve naar een ander opgebouwd na 1/1/2004 pensioenorganisme Gereglementeerde Voorschot vastgoedfinanciering + inpandgeving

Beperkte provisie en penBeperkte premie en pensioenkapitaal afhankelijk van sioenkapitaal afhankelijk van de 80%-regel de 80%-regel

Zelfstandige directeurs en sociale mandatarissen, met maandelijkse bezoldiging

Beperkte premie en pensioenkapitaal afhankelijk van de 80%-regel

1) Vrijstelling van de provisie in de Venn. Bel. 2) Taks op de premie : geen

1) Belastingaftrek in hoofde 1) Belastingaftrek in hoofde van de bedrijfsleider van de bedrijfsleider 2) Taks op de premie : 2) Taks op de premie : 4,4% 4,4%

1) RIZIV-bijdrage van 3,55% 2) Solidariteitsbijdrage van 0,1% of 2% 3) 16,5% PB 4) Gemeentebelasting

1) RIZIV-bijdrage van 3,55% 2) Solidariteitsbijdrage van 0,1% of 2% 3) 16,5% PB 4) Gemeentebelasting

1) RIZIV-bijdrage van 3,55% 2) Solidariteitsbijdrage van 0,1% of 2% 3) 16,5% of 10% PB 4) Gemeentebelasting

In principe geen enkele beperking

Kapitaal + gewaarborgd rendement of unit linked

Unit linked (gekoppeld aan beleggingsfondsen)

Geen specifiek regime voor overdracht naar een ander organisme

Geen specifiek regime voor overdracht naar een ander organisme

Vrijstelling

Geen

Geen

Inpandgeving

DE bELANGrIJkstE vOOrDELEN vAN DE Ipt

• het vItIs corporate pension plan geeft u toegang tot een privébeheer op maat dat met uw risicoprofiel overeenstemt. hierin ligt het grote verschil met de klassieke contracten die doorgaans door de belgische verzekeraars worden aangeboden. • het vItIs corporate pension plan laat uw onderneming toe om te genieten van een belastingaftrek. • De belasting van de prestaties op de vervaldag van het contract is voor u veel interessanter dan die van een verhoging van de klassieke vergoedingen. • het vItIs corporate pension plan laat uw onderneming toe om voor u een aanvullend pensioenkapitaal op te bouwen, waarbij de gestorte premies integraal door uw onderneming worden betaald. • u geniet van de deskundigheid van een verzekeringsprofessional voor uw levensverzekeringscontract en van de deskundigheid van een privébank voor het discretionair beheer van de onderliggende activa.


Ik spaar bij een duurzame bank, daar ben ik fier op.

“Ik ben geen heilige, mijn geld moet ook opbrengen. Maar bij Triodos Bank weet ik dat mijn spaargeld alleen gebruikt wordt om een betere wereld voor mijn kleinkinderen te financieren. Een toekomst zonder uitbuiting of vervuiling, waar cultuur mensen bij elkaar brengt. Dankzij Triodos Bank slaap ik op beide oren.” Catherine De Haene, fiere spaarder bij Triodos Bank sinds 2005

Open ook een duurzame spaarrekening Ga naar www.triodos.be of bel naar 02 548 28 51

De duurzame bank

pArtNErshIp | oNZE DIENSTEN

oNZE DIENSTEN | pArtNErshIp

puILAEtcO DEWAAy EN trIODOs bANk, 10 JAAr pArtNErs IN DuurZAAm vErmOGENsbEhEEr

bELEGGEN IN EEN

BETERE WErELD tEkst © CAnTILIS - fOtO’s © rOULArTA / rEPOrTErS AGEnCY & IMAGE GLOBE

In de jaren negentig werd Adidas nog bekritiseerd vanwege kinderarbeid bij toeleveranciers in zijn productielanden. Vandaag maakt het sportkledingmerk deel uit van het duurzaam beleggingsuniversum van Triodos Bank. Er is het afgelopen decennium heel wat veranderd voor de bewuste belegger. Eén koers blijft echter stabiel: Puilaetco Dewaay en Triodos Bank zijn al 10 jaar solide partners.

H

et jaar 2002 luidde het definitieve einde van de Belgische frank in, maar was tegelijkertijd het jaar van de grote uitdagingen: de euro-euforie is een feit, zakenman Steve Fossett slaagt als eerste in een non-stopsoloballonvlucht rond de aarde, ruimtevaarder Frank De Winne wordt gelanceerd, de Xbox verovert de Europese markt … En Puilaetco Dewaay en Triodos Bank gaan een vooruitstrevende samenwerking aan, die tot op vandaag uniek is in België. Uniek, omdat deze twee banken samen duurzaam vermogensbeheer aanbieden – een service die, door de sterktes van elke partner en de manier waarop zij elkaar versterken, zijn gelijke niet kent in België en een belangrijke meerwaarde biedt voor de cliënten van beide banken.

puILAEtcO DEWAAy EN trIODOs bANk bIEDEN sAmEN DuurZAAm vErmOGENsbEhEEr AAN, EEN sErvIcE DIE IN bELGIë ZIJN GELIJkE NIEt kENt.

ÿ NATIoNALPARK

KALKALPEN IN ooSTENRIJK. Duurzaamheid doet het goed op de financiële markt.


ÿ PIETER vANDERIcK (TRIoDoS) & ISoLDE coRNE (PUILAETco DEWAAY). Al tien jaar partners in duurzaamheid.



pArtNErshIp | oNZE DIENSTEN

feuille. De introductie van meer transparantie was en is nog steeds een uitstekende voedingsbodem voor deze trend – ik stel trouwens vast dat wij nog altijd de enigen in onze sector zijn die op zo’n expliciete wijze tonen waarin kapitaal geïnvesteerd wordt. En de bankencrisis van 2008 en de economische crisis van 2011 brachten diezelfde trend in een stroomversnelling. Bij elke crisis zien we een verhoogde interesse en een instroom van nieuwe cliënten”, weet Vanderick.

ÿ DUURzAME PRoDUcTEN EN DIENSTEN. van links naar rechts: sunpower, Accel Groep, Zimmer holding. ELK ZIjN FoCUS Triodos Bank stelt vanuit haar positie van ‘duurzame bank’ een beleggingsuniversum samen van beursgenoteerde bedrijven die rechtstreeks bijdragen tot een duurzame toekomst voor mens en planeet. Met andere woorden: bedrijven die op één of andere manier gelinkt zijn aan schendingen van de mensenrechten, dictatoriale regimes, kernenergie, wapens, dierproeven, kansspelen, pornografie … vallen uit de boot. “Puilaetco Dewaay is als private bank dan weer op heel andere dingen gefocust”, vertelt Isolde Corne, financieel beheerder van duurzame portefeuilles (Puilaetco Dewaay). “Wij

zijn een authentieke private bank, voor 100% geconcentreerd op de typische aspecten van vermogensbeheer, zoals portefeuillestructuur, successieplanning en financial planning. Onze beheerders bekijken de beleggingsportefeuilles van onze cliënten dus vooral door een financiële bril. Zijn de bedrijven waarin werd geïnvesteerd winstgevend en zullen ze goede resultaten boeken, op lange en korte termijn?” “Maar al in 2002 stelden zowel Puilaetco Dewaay als Triodos Bank elk voor zich vast dat steeds meer cliënten wilden weten waar hun geld naartoe stroomt, zonder daarvoor aan winst in te boeten. En daaruit ontstond onze samenwerking”, zo concludeert Pieter

Vanderick, Head of Personal & Private Banking (Triodos Bank). VAN BIoVoEDING NAAR DUURZAAM BELEGGEN Vanwaar die stijgende interesse voor duurzaam beleggen? Pieter Vanderick maakte de ‘ommekeer’ van dichtbij mee. “In het afgelopen decennium tekende zich een nieuwe tendens af: consumenten worden waakzamer en meer bewust, waardoor een nieuw consumptiegedrag ontstaat. Elektrische wagens, biovoeding, energiezuinige huishoudapparaten en andere duurzame producten doen het goed op de markt. En steeds meer consumenten trekken die redenering door naar hun beleggingsporte-

AutO-INDustrIE

DE vOEtAfDruk vAN bmW De ‘duurzame’ multinational bmW, een contradictio in terminis? “Zeer zeker niet”, aldus pieter vanderick. “Ook al wordt dit Duits moederbedrijf niet gauw met duurzaamheid geassocieerd, toch maakt het deel uit van ons triodos beleggingsuniversum. bmW heeft een zeer goede score doordat het bedrijf ver vooruitloopt op zijn concurrenten, vooral wat de criteria samenleving en corporate governance betreft.” “maar ook op milieugebied zit de autoproducent in de lift: elk nieuw bmW-model moet minstens 5 % minder hulpbronnen verbruiken en 5 % minder emissies uitstoten dan het voorgaande model. resultaat: bmW heeft de uitstoot van verontreinigde stoffen meer verlaagd dan de andere zeventien autofabrikanten die we hebben geanalyseerd. Daarnaast ontwikkelt bmW ook elektrische en hybride aandrijftechnieken, probeert het luchtvracht te mijden en verkleint het zijn ecologische voetafdruk met een waaier aan maatregelen.”

ÿ BMW oP HET AUToSALoN vAN BRUSSEL. hoge score inzake duurzaamheid. 64 | Analyses | Voorjaar 2012

De cijfers liegen er niet om: Triodos Bank kent sinds haar ontstaan een gemiddelde jaarlijkse groei van meer dan 20 procent, en dat in alle landen waar de bank actief is. RENDEMENT ÉN RETURN Wie denkt dat vooral donkergroene beleggers met een geitenwollensokkenimago voor het duurzaam beleggingsuniversum opteren, heeft het mis. Corne: “In de beginjaren zetten zij allicht sneller de stap naar duurzaam vermogensbeheer. Maar als we tien jaar later van één zaak pertinent zeker zijn, is het dat de cliënten niet stereotiep zijn. Als we naar het profiel van de beleggers kijken, valt het op dat het bijna uitsluitend om privépersonen gaat – voorlopig bestaat slechts 5 % uit organisaties, maar de komende jaren willen we ook dit doelpubliek vertrouwd maken met de voordelen van duurzaam beleggen – en dat niet alleen mensen die hun vermogen verwierven via schenking of erfenis, maar ook via beroepsinkomsten of door zelf te sparen, kiezen voor een maatschappelijk engagement. De manvrouwverhouding is in evenwicht en alle leeftijdscategorieën zijn goed vertegenwoordigd. Een zeer divers publiek dus, maar wel met een gemeenschappelijk doel: allen willen ze weten wat er met hun geld gebeurt en vermijden dat er wordt geïnvesteerd in producten en diensten die indruisen tegen hun persoonlijke waarden en normen. Het financieel rendement en de maatschappelijke return tellen even hard mee. Dat was een conditio sine qua non in 2002 en heeft anno 2012 niet aan kracht ingeboet.” TERUG IN DE TIjD De cliënten weten duidelijk wat ze wel en niet willen, maar wat dreef de banken? Waarom zetten zij kort na de eeuwwisseling een gloednieuwe dienstverlening op poten? Vanderick was er tien jaar geleden ook al bij en weet het nog goed: “Steeds meer vermogende cliënten vroegen ons om naast spaar- en termijnrekeningen ook duurzame beleggingsfondsen aan

te bieden. Een vraag waarop we vanuit onze maatschappelijk verantwoorde visie graag een antwoord wilden bieden. Daarom gingen we in 2002 op zoek naar een gespecialiseerde partner die, op basis van de aandelenselecties van onze analisten, het vermogensbeheer op zich wou nemen. We zochten en vonden de ideale wederhelft bij Puilaetco Dewaay. Zij geloofden net als wij in transparantie en deden aan gedecentraliseerd beheer, op maat van elke individuele cliënt en gebaseerd op persoonlijk contact. Dat gaf voor ons de doorslag.”

bELEGGEN IN EEN DuurZAmE Of IN EEN kLAssIEkE pOrtEfEuILLE Is Op LANGE tErmIJN EvEN rENDAbEL.

EvALuAtIE

IN & Out

De kernvraag bij een evaluatie is steeds dezelfde: voldoet het bedrijf nog aan de duurzaamheidscriteria en minimumeisen? De economie, partnerships, productieprocessen, … zijn echter voortdurend in beweging en dus is het antwoord allesbehalve een standvastige zaak, zo blijkt. Out: johnson & johnson Een inbreuk tegen de ‘false claims Acts’, een schending waar ze over de grote plas zwaar aan tillen, bracht het farmaceuticabedrijf Johnson & Johnson in diskrediet. De Amerikaanse regering spande een rechtszaak aan tegen de multinational, omdat die voor miljoenen dollars zou hebben doorgesluisd naar Omnicare om het antipsychoticum risperdal voorgeschreven te krijgen aan patiënten met schizofrenie of een bipolaire stoornis. “Johnson & Johnson werd dan ook onmiddellijk uit het beleggingsuniversum geschrapt”, legt pieter vanderick uit. “Nochtans bekleedde de onderneming tot dan de eerste plaats bij de NoordAmerikaanse farmabedrijven die triodos onder de loep nam, onder meer door zijn bijzondere programma’s voor het meten en reduceren van broeikasgassen en zijn resolute keuze voor hernieuwbare energie.” In: Cofinimmo cofinimmo, een vastgoedonderneming van belgische bodem, is een van de nieuwkomers in het beleggingsuniversum. In 2006 werd deze vastgoedbevak bekroond met de titel van ‘beste werkgever van het jaar’, onder meer dankzij haar inzet voor de professionele ontplooiing van haar medewerkers. maar cofinnimo zet ook sterk in op het terugdringen van zijn ecologische voetafdruk, met een ambitieuze milieustrategie die leidde tot de oprichting van een intern ‘Green committee’ dat de milieuprestaties van de onderneming, haar patrimonium en de door haar huurders ingenomen ruimtes verbetert. uit de analyse van het triodos sustainability research team blijkt dat deze vastgoedbevak ook de minimumcriteria respecteert en dus een betrouwbare partner vormt.

ÿ AFvALLER EN NIEUWKoMER. Johnson & Johnson is out, cofinimmo (op de foto: cEO serge fautre) is in.



“Puilaetco Dewaay zag in de samenwerking een opportuniteit om naast klassieke portefeuilles ook duurzame portefeuilles samen te stellen en aan te bieden. We hanteren daarbij dezelfde risicoprofielen, van defensief tot dynamisch. Door een exclusieve overeenkomst kunnen onze private bankers rechtstreeks aandelen en obligaties selecteren uit het beleggingsuniversum van Triodos Bank, dat uit maar liefst 400 duurzame ondernemingen bestaat”, voegt Corne eraan toe. TWEEMAAL IS TRoEF Vooraleer de private banker bij Puilaetco Dewaay voor iemand een duurzame portefeuille opbouwt, ondertekenen de drie betrokken partijen samen een beheersovereenkomst: Puilaetco Dewaay, Triodos Bank en de cliënt zelf gaan daarbij officieel samen in zee. En diezelfde tripartite is vervolgens bij elk overlegmoment aanwezig. “De cliënten ervaren deze meerpartijenaanpak als een sterke troef: Puilaetco Dewaay staat in voor het financiële luik en Triodos Bank garandeert de duurzaamheid en legt ook uit waarom ze eerder geselecteerde bedrijven uit het universum haalt, bijvoorbeeld wanneer een onderneming beslist om een minder duurzame koers te varen of tegen een uitsluitingscriterium zoals betrokkenheid bij kernenergie aanloopt. Ook als het om een bijzonder rendabel aandeel gaat, kunnen we het bedrijf schrappen”, benadrukt

Corne. “Elke maand krijgen we een lijst met nieuwe bedrijven, bedrijven ‘on hold’ en bedrijven die geschrapt werden. De aandelen van de geschrapte bedrijven verkopen we binnen de zes maanden. Dat kan het rendement beïnvloeden, maar we geven hiermee wel een zeer sterk signaal aan de bedrijven.” EEN SELECTE CLUB De criteria om toe te treden tot het universum zijn talrijk en streng. Het Triodos Sustainability Research Team selecteert enerzijds bedrijven die duurzame producten of diensten aanbieden, die rechtstreeks bijdragen tot de klimaatbescherming, het milieu of een gezond leven. Typevoorbeelden zijn fabrikant van zonnepanelen SunPower, Europees marktleider op de fietsenmarkt Accell Groep en wereldleider op de orthopedische markt Zimmer Holding. Maar ook traditionele beursgenoteerde bedrijven die zich binnen hun sector onderscheiden op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen, kunnen in het beleggingsuniversum worden opgenomen. De specialisten onderzoeken hier onder meer of het bedrijf zorgt voor een zo laag mogelijke milieu-impact, goede arbeidsomstandigheden, correcte relaties met leveranciers, een transparante verloning van het topmanagement, … Voorbeelden zijn BMW en Adidas. Alle ondernemingen van de eerste en de betere helft van de tweede groep zijn volwaardige partners voor het beleggingsuniversum,

ÿ DE ADIDAS-BAL vAN HET EK 2012.

Onderdeel van het duurzaam beleggingsuniversum van triodos.

tenzij ze sneuvelen bij de uitsluitingscriteria. Vanderick: “Bedrijven die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken zijn bij kernenergie, milieugevaarlijke stoffen, kinderarbeid, overtreding van gedragscodes, … worden nooit toegelaten. In 2002 niet, vandaag niet en ook niet in 2022.” Wenst u meer info? Neem contact op met de financiële beheerders van duurzame portefeuilles bij Puilaetco Dewaay : Isolde Corne (02 679 89 04) of Olivier Depaepe (02 679 45 02).

prEstAtIEs

AL IN 2002 stELDEN ZOWEL puILAEtcO DEWAAy ALs trIODOs bANk vAst DAt fINANcIEEL rENDEmENt EN mAAtschAppELIJkE rEturN vOOr stEEDs mEEr cLIëNtEN EvEN hArD mEEtELLEN. 66 | Analyses | Voorjaar 2012

hOE rENDAbEL Is DuurZAAm bELEGGEN? met ethiek valt geen geld te rapen; die gedachte wordt meermaals gespuid. “toch is beleggen in een duurzame of in een klassieke portefeuille op lange termijn even rendabel”, verzekert vanderick. “Dat blijkt uit talrijke internationale studies, maar ook uit onze eigen ervaring gebaseerd op tien jaar expertise. uit de samenwerking met puilaetco Dewaay concluderen we dat ons beleggingsuniversum niet slechter presteert dan de traditionele portefeuilles. sterker nog, ik ben er persoonlijk van overtuigd dat bedrijven die voor duurzaamheid kiezen, daar op langere termijn voordeel uit halen.” Op korte termijn zijn er echter wel verschillen in rendement mogelijk, maar die werken zowel in het voordeel als in het nadeel van duurzaam vermogensbeheer. “Wanneer de financiële markten de voorkeur geven aan sectoren die ondervertegenwoordigd zijn in ons beleggingsuniversum, zoals de olie- of grondstoffensector, dan zal die stijgende tendens zich niet vertalen in een hoger rendement voor onze cliënten. Omgekeerd, in tijden van crisis of beurscorrecties brengen de duurzame portefeuilles meer op, omdat zij een beperktere volatiliteit en dus een grotere stabiliteit kennen.”

GREEN FINANCE | ONZE DIENSTEN

DUURZAAM BANKIEREN

GELD KLEURT GROEN TEKST © THOMAS DEWEERDT - FOTO’S © ROULARTA/REPORTERS AGENCY

Tien jaar geleden was duurzaam sparen en beleggen een ‘donkergroene’ aangelegenheid. Iets voor overtuigde ecologisten, waar de doorsnee consument wat meewarig op neerkeek. Een recessie en een bankencrisis later liggen de kaarten heel anders. Want de duurzame bankiers bleken minder naïef dan velen dachten en laten vandaag een significante groei optekenen.

ÿ SEOUL, ZUID-KOREA. De Experience Green Growth Center.

T

riodos Bank – tot nog toe de enige volledig duurzame bankier op de Belgische markt én partner van Puilaetco Dewaay – rondde vorig jaar de kaap van de 50.000 cliënten. De trend is duidelijk: duurzaam bankieren zit in de lift. De duurzame bankiers hebben hun huidige succes niet cadeau gekregen. Het idee stamt uit de vroege jaren zeventig. In het kielzog van mei ‘68 en geïnspireerd door het beroemde rapport De Wereld op een Kruispunt van de Club van Rome werd her en der geëxperimenteerd met alternatieve bancaire modellen. Maar de pogingen strandden jammer genoeg op de oliecrisis van ’73. Idealisme werd te

duur en de consument haakte af. Vijftien jaar later haalde de commissie-Brundtland van de Verenigde Naties het idee van duurzaamheid weer van onder het stof. In het rapport Our Common Future omschreef ze duurzaamheid als “een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de behoeften van de huidige generatie, zonder de mogelijkheden van de toekomstige generaties in gevaar te brengen”. Dat betekent verantwoord omspringen met hulpbronnen als het milieu, arbeid en het maatschappelijke weefsel. Het rapport gaf het startschot voor de uitbouw van de omvangrijke milieuwetgeving en -sector zoals we die vandaag kennen. Ook plaatste de commissie voor het eerst de link tussen (eindige) fossiele brandstofvoorraVoorjaar 2012 | Analyses | 67

ONZE DIENSTEN | GREEN FINANCE

GREEN FINANCE | ONZE DIENSTEN

ÿ

ÿ NEW YORK, SEPTEMBER 2011. Van links naar rechts: de gewezen Noorse premier

Gro-Harlem Brundtland, ceo Paul Polman van Unilever, ceo Indra Nooyi van Pepsi Cola, directeur Viviane Victorine Kinyaga van de Desert Research Foundation of Namibia en ceo Bob Diamond van Barclay op de Annual Meeting van het Clinton Global Initiative.

TRIODOS BANK, TOT DUSVER DE ENIGE VOLLEDIG DUURZAME BANKIER OP DE BELGISCHE MARKT, RONDDE VORIG JAAR DE KAAP VAN DE 50.000 cliënten.

den en klimaatproblematiek wereldwijd in de kijker. Dat laatste zou de volgende jaren dé motor worden van de aandacht voor duurzaamheid. Al Gore begreep dat trouwens goed toen hij in 2007 op tournee ging met zijn documentaire An Inconvenient Truth. De prioriteitenslogan people, planet, profit klonk uitstekend. Maar zoals zo vaak hield de consument alles bij het oude wanneer het om zijn centen ging. Fairtrade-koffie of FSC-hout kopen bleek toch nog iets anders dan bij je bankier naar duurzame beleggingsfondsen vragen. Laat staan overstappen naar een bank die inzet op zaken als microkredieten of windenergie. NEVER WASTE A GOOD CRISIS En toen kwam de crisis … De bankencrisis van 2008-2009 zette vele financiële zekerheden op losse schroeven. Vele maar niet alle. In al dat tumult hielden de duurzame


ÿ

BRUSSEL, OKTOBER 2011. In het bijzijn van VN-vice-secretaris-generaal Achim Steiner presenteert Vivienne Westwoord haar ‘Tree-shirt’.

DURBAN, DECEMBER 2011. Protest tegen de CO2-uitstoot tijdens de VN-klimaatconferentie.

bankiers vrij moeiteloos stand. Zij hadden al bij hun oprichting geopteerd voor duurzaamheid als kernwaarde. Een keuze die een schot in de roos bleek bij het uitbreken van de bankencrisis.

bracht de bankencrisis een golf van nieuwe wetten op gang die de sector transparanter en stabieler – en dus ook duurzamer – moet maken. Evolueren we zo naar een bancair landschap waarin uiteindelijk álle spelers aanspraak kunnen maken op het predicaat ‘duurzaam’? In zekere zin is dat nu al het geval. Duurzame banken en conventionele banken vallen onder dezelfde regelgevers en moeten aan exact dezelfde wetten voldoen.

Enerzijds zijn bepaalde van hun producten niet gelinkt met de beurs. Anderzijds is het rendement van hun wel beursgebonden producten op lange termijn nog altijd interessant, terwijl het verlies op korte termijn best meevalt in vergelijking met de algemene koersdalingen. Dat laatste komt voort uit de essentie van duurzaam bankieren. Een dergelijke bank belegt namelijk alleen in volkomen transparante projecten en ondernemingen. Bijgevolg kan ze haar risico’s veel beter inschatten. Door strenge eisen te stellen qua milieu, arbeidsomstandigheden en sociale impact voorkomt ze bovendien veel problemen en kan ze op termijn een hoger rendement halen. Een argument waar de consument niet ongevoelig voor blijft nu het begrip ‘goedehuisvaderaandeel’ door de crisis van tafel is geveegd. Uiteraard zitten de andere bankiers ondertussen niet stil. In het assortiment van bijna eender welke (groot)bank vindt u duurzame spaar- en beleggingsproducten. Daarnaast

DAAR KOMT DE CULTURAL CREATIVE Wie is nu die consument die vandaag bewust voor duurzaam bankieren kiest? Wie zijn die spaarders of beleggers die hun bank vragen stellen over wat er met hun geld gebeurt? Vroeger waren dat de overtuigde, donkergroene ecologisten. Vandaag blijken dat alsmaar vaker de zogeheten cultural creatives. De term werd in 2000 gelanceerd door socioloog Paul Ray en psychologe Sherry Anderson in hun boek The Cultural Creatives. How 50 million people are changing the world. Zij beschreven een groeiende groep van Amerikaanse hoog opgeleide neoprogressieven die de aloude tegenstelling tussen links en rechts beu is, oprecht bekom-

ÿ AL GORE. “An inconvenient truth.”

merd is om milieu en sociale ongelijkheid, en bewuster consumeert. Dat laatste doet de cultural creative op een andere manier dan de ‘ouderwetse’ progressieveling. Hij stelt kwaliteit boven kwantiteit en is best bereid daar wat meer voor te betalen. Om het met een boutade te zeggen: hippies aten kikkererwten, de cultural creative prefereert een krokant gebakken biozalmhaasje. De groep van 50 miljoen mensen waarop Ray en Anderson doelden, zou ondertussen zijn aangegroeid tot zowat 75 miljoen. In België hebben sociologen en marketeers de cultural creative nog maar net ontdekt, maar volgens voorzichtige schattingen zou het gaan om zo’n 15% van de bevolking. Vertaalt dat percentage zich naar een grote hoeveelheid duurzaam belegd en gespaard kapitaal? Volgens de MIRA Index voor Publiek Duurzaam Beleggen van de Vlaamse Milieumaatschappij was de Belgische duurzame beleggingsmarkt in 2010 goed voor 11 miljard euro, of 8,7% van het totale in fondsen belegde vermogen. In 2010 groeide die markt met 8,3%, terwijl de totale fondsenmarkt nauwelijks 2,2% groei zag. Vooralsnog lijkt duurzaam beleggen dus nog lang niet zijn volle potentieel te hebben bereikt. Maar de inhaalbeweging is duidelijk ingezet.

DE CULTURAL CREATIVES ZIJN DE OUDE TEGENSTELLING TUSSEN LINKS EN RECHTS BEU EN CONSUMEren BEWUSTER. Voorjaar 2012 | Analyses | 69

KANTOREN | HASSELT

ONTMOETING MET MANFRED KRCMAR, DIRECTEUR VAN ONS KANTOOR IN HASSELT

“wij zijn een in ons vak”

autoriteit

tekst © Cantilis - FOTO’s © puilaetco dewaay

Een hechte teamgeest en een winnaarsmentaliteit, dat zijn dé troefkaarten van Puilaetco Dewaay in Hasselt. Ex-Genkspeler Manfred Krcmar plaatst de bank op de Limburgse kaart: een eersteklassemanoeuvre om u tegen te zeggen. En de cliënten en prospects, die delen in dit succes.

M

aart 1991. Een zachte lentedag zorgt voor een onverbiddelijke ommekeer in de carrière van Manfred Krcmar. Vandaag is hij de succesvolle manager van de Hasseltse vestiging van vermogensbankier Puilaetco Dewaay Private Bankers. Maar tot 1991 functioneerde hij echter op het veld, als een echte rechtsback in de stijl van Erik Gerets. “Door een noodlottig duel met ex-Rode Duivel Philippe Léonard van Standard Luik kwam er abrupt een einde aan mijn voetbalcarrière. Met een dubbele beenbreuk, gebroken knieschijf, afgescheurde hamstring en een revalidatie van zeven maanden voor de boeg was de tijd aangebroken voor een nieuwe passie.”

talen spreekt, opnieuw geheadhunt. Deze keer door Puilaetco Dewaay. “Samen met mijn team, bestaande uit de private bankers Holger Heene en Gunter Plevoets, stapte ik in de zomer van 2010 over van Van Lanschot Bankiers naar het kantoor van Puilaetco Dewaay in Hasselt.”

ÿ MANFRED KRCMAR. “Wat telt, is dat we een sterke band opbouwen met onze cliënten.”

Als jonge knaap stond Manfred Krcmar nog als Belgisch kampioen – zowel in zwemmen als in turnen was hij een uitblinker – op het podium. En met datzelfde doorzettingsvermogen bouwde hij een carrière uit in de wereld van de private banking. DESKUNDIGHEID MAAL ZES Na zijn studie verdiende Manfred Krcmar zijn strepen bij Bacob Bank, Artesia en SG Private Banking. Tijdens zijn latere loopbaan bij Van Lanschot Bankiers wordt deze polyglot die maar liefst zeven


“IK WIL DAT WIJ IN LIMBURG TOP OF MIND WORDEN.”

Manfred Krcmar kent als geen ander het klappen van de zweep en maakt sinds het najaar van 2010 ook deel uit van het Commercieel Directiecomité. “De vestiging in Hasselt werd pas in 2008 echt operationeel en mijn eerste taak bestond er dan ook in om Puilaetco Dewaay op de Limburgse kaart te zetten. Zes medewerkers, met name Philippe Benijts, Holger Heene, Katleen Marchal, Gunter Plevoets, Karin Van Walleghem en ikzelf, staan dagelijks klaar om de cliënten en prospects met raad en daad bij te staan. Wij zijn ondertussen geen onbekende meer in de streek.”

LIMBURGSE ONDERNEMERSGEEST Krcmar mikt vooral op Limburgse ondernemers die hun bedrijf willen verkopen of aan hun kinderen willen overdragen via persoonlijke en onafhankelijke vermogensbegeleiding. “Terwijl Puilaetco Dewaay Brussel veel oud geld van welgestelde families beheert, kenmerkt deze regio zich door een sterke ondernemersgeest. Net die diversiteit is een van onze sterkste troeven. Wij werken immers decentraal en leveren advies op maat. Wat houdt dat in voor ons cliënteel?

Vooreerst bant Puilaetco Dewaay een ‘standaardaanpak’ uit de onderneming. Onze portefeuillebeheerders zijn vaste teamleden en krijgen ook inspraak in de portefeuilles die zij beheren. Zij zijn met andere woorden geen pure uitvoerders van wat de Chief Investment Officer zegt, maar ze krijgen ook de ‘plicht’ om ‘zelf na te denken’. Net die gebundelde kennis biedt een grotere deskundigheid en, vooral, meer mogelijkheden voor onze cliënten.”


AGENDA | oNZE DIENSTEN

AGENDA

CoNFERENTIES Op mAAt “ONZE pOrtEfEuILLEbEhEErDErs ZIJN vAstE tEAmLEDEN EN krIJGEN INsprAAk IN DE pOrtEfEuILLEs DIE ZIJ bEhErEN.” ÿ KANTooR PUILAETco DEWAAY IN HASSELT. philippe benijts, katleen marchal, holger heene, karin van Walleghem, Gunter plevoets en manfred krcmar.

KoRT EN KRACHTIG Lijkt een krediet verlenen in een mum van tijd onrealistisch? “Wij kunnen het, en doen het ook”, zegt Manfred Krcmar daadkrachtig. In onze aanpak zijn we zeer innovatief. Voor grote vermogens maken we op vraag en maat van de cliënt zelfs een unieke beleggingsportefeuille aan. Maar als iets niet kan, dan zeggen wij dat evengoed. Wat telt, is dat wij een sterke band opbouwen met onze cliënten. En net die extra’s en dat maatwerk vormen onze meerwaarde, de eerste vereiste van de cliënt.” Voor de toekomst heeft deze ex-voetballer een duidelijk doel voor ogen: “Ik wil dat wij in Limburg ‘top of mind’ worden. Als prospects hun bedrijf van de hand doen, een aanzienlijke erfenis verwerven, de lotto winnen … dan zou ik graag zien dat Puilaetco Dewaay een vanzelfsprekende gesprekspartner is. Want wij zijn een autoriteit in ons vak.”

ANALysE

DE ZEs trOEvEN vAN puILAEtcO DEWAAy Ondernemer manfred krcmar kent het reilen en zeilen van diverse banken van binnenuit. hij zit in een bevoorrechte positie om datgene wat puilaetco Dewaay uniek maakt, uit de doeken te doen: • researchapparaat: “In eigen huis telt onze private bank twaalf analisten met een doorgedreven deskundigheid inzake aandelen, obligaties en fondsen wereldwijd. binnen de kbL-groep tellen we meer dan 150 analisten.” • solvabiliteit: “terwijl de ‘tier-1 ratio’ bij banken minimaal 4% moet zijn, bedraagt deze kapitaalratio bij ons 25,08%. met andere woorden: wij zijn een stevige en veilige bank, die in staat is om aan haar financiële verplichtingen te voldoen.” • Doelstellingen: “De doelstellingen van de vermogende cliënt bepalen de inhoud van zijn portefeuille. En dus nemen wij het totaalpakket in aanmerking: zijn levenscyclus, toekomstplannen, kapitaalverwachtingen, tolerantie, …” • transparantie: “Wij zullen onze beleggingsportefeuilles nooit vol fondsen steken. Onze cliënten weten perfect welke aandelen en obligaties deel uitmaken van hun portefeuille.” • Dienstverlening: “Onze bank biedt heel wat extra diensten aan, waarvoor zij specialisten in huis heeft: kunstbeheer, financial planning, estate planning en open architectuur.” • KBL : “Wij maken deel uit van de kbL-groep, sinds mensenheugenis een topspeler in Europa, en kunnen een beroep doen op haar tools, knowhow en deskundigheid.”

LUNCH MET DE HooFDECoNooM Elke maand gaat hoofdeconoom Christophe Van Canneyt dieper in op de macro- en micro-economische actualiteit tijdens een rondetafelgesprek in het kantoor van Puilaetco Dewaay in Hasselt. Wie wenst, kan deelnemen aan een van deze lunchdebatten. Noteer alvast donderdag 7 juni, 6 september en 4 oktober in uw agenda. Wat mag u verwachten? “Christophe Van Canneyt, Head of Fixed Income & Structured Products bij Puilaetco Dewaay, geeft een analytische uiteenzetting van de economische actualiteit en de innovaties in de wereld van private banking. Hierna gaan de deelnemers met elkaar in gesprek tijdens een discussieronde”, aldus directeur Manfred Krcmar (Puilaetco Dewaay Hasselt). “Concreet organiseren we elke maand een lunchdebat, behalve in juli en augustus, en dat telkens van 11.30u tot 14u. Hierbij richten we ons tot iedereen die een link heeft met private banking – ook prospects zijn van harte welkom – of breder, de financiële wereld. Zo hadden we onlangs Jan Smets, directeur van de Nationale Bank van België en de nieuwe voorzitter van de afdeling financieringsbehoeften van de Hoge Raad van Financiën, bij ons te gast.” Inschrijven kan telefonisch (011 28 48 09) of via e-mail ([email protected]).

DUURZAAM VERMoGENSBEHEER, ooK VooR U? Zoals u op pagina 63-66 van dit magazine kunt lezen, zit duurzaam vermogensbeheer in de lift. Wilt ook u de mogelijkheden van duurzaam beheer in detail toegelicht krijgen? Partners Puilaetco Dewaay en Triodos Bank nodigen u van harte uit op de conferentie ‘Duurzaam beheer – binnenkort van optie naar standaard?’. Op donderdag 26 april vindt de conferentie plaats op het Domaine de Béronsart (Rue des Carrières, 7 te Gesves) om 19.30u. Op donderdag 3 mei bent u van harte welkom in ons kantoor in Hasselt, waar de conferentie plaatsvindt van 11.30u tot 13.30u, en op donderdag 7 juni is Luik aan de beurt. U krijgt er professioneel advies van Isolde Corne en Olivier Depaepe van de dienst Duurzaam Beheer van Puilaetco Dewaay, en van de specialisten van Triodos Bank. Bent u geïnteresseerd? Neem dan contact op met Isolde Corne. Dat kan telefonisch (02 679 89 04) of via e-mail ([email protected]).

EN oNZE ARTISTIEKE AFSpRAKEN • Dinsdag 8 mei: Oud meubilair – stand van zaken De ineenstorting van de markt voor oud meubilair, mythe of realiteit? Ook al is oud meubilair vandaag over het algemeen

Datum

Plaats

Evenement

26 april

Namen

Conferentie: ‘Duurzaam beheer - binnenkort van optie naar standaard?’ (FR)

3 mei

Hasselt

Conferentie: ‘Duurzaam beheer - binnenkort van optie naar standaard?’

8 mei

Brussel

Conferentie: ‘Oud meubilair - stand van zaken’ (FR)

22 mei

Brussel

Conferentie: ‘De overdracht van uw kunstbezit’ (FR)

5 juni

Brussel

Conferentie: ‘Hedendaagse kunst’ (FR)

7 juni

Luik

Conferentie: ‘Duurzaam beheer - binnenkort van optie naar standaard?’ (FR)

24 mei 7 juni 6 september 4 oktober 8 november

Hasselt

Lunchdebat : ‘Lunch met de hoofdeconoom’

minder gegeerd, deze markt is veel complexer dan ze lijkt. Door Simon de Monicault, Directeur Meubilairverkopen, Christie’s Parijs. • Dinsdag 22 mei: De overdracht van uw kunstbezit Hoe uw kunstbezit vandaag overdragen? Wat is het wettelijke en fiscale kader? Bernard d’Ursel geeft u een antwoord op deze vragen. Door Bernard d’Ursel, Vermogensadviseur, Puilaetco Dewaay. • Dinsdag 5 juni: Hedendaagse kunst De bedragen die voor hedendaagse kunstwerken worden neergeteld, halen nog steeds het nieuws. De sleutels tot begrip. Marianne Hoet, Specialiste Hedendaagse Kunst, Christie’s Brussel. • Oktober: Chinese kunst Gelijktijdig met de ontwikkeling van de handel tussen Europa en China in de XVIIde en XVIIIde eeuw werden talrijke verzamelingen van Chinese kunst aangelegd: porseleinen voorwerpen, ivoren stukken, schilderijen en kamerschermen maken sindsdien deel uit van het dagelijks decor van talrijke Europese families. Door Leila de Vos van Steenwijk, Directrice en Specialiste Aziatische Kunst, Christie’s Amsterdam. • November : Juwelen – historische verkopen Juwelen afkomstig van beroemdheden of van de hand van gerenommeerde juweliers gaan meestal voor veel geld onder de hamer. Toch weerspiegelt de grote verscheidenheid aan juwelen een zeer gezonde markt. Door Bernadette De Bruijn, Directrice en Specialiste Juwelen, Christie’s Amsterdam. Deze vijf conferenties worden georganiseerd in samenwerking met Christie’s. Inlichtingen en reservaties: Christine Mostert: 02 679 46 82 ([email protected]).

(FR): conferentie in het Frans.



Tussen strengheid en schoonheid : 20 jaar volharding bij Piretti Art Gallery, de geschiedenis van een passie voor de beeldhouwkunst.

Piretti Art Gallery is reeds 20 jaar aanwezig op de kunstmarkt, en presenteert in zijn maagdelijk witte ruimtes internationaal gerenommeerde kunstenaars, waaronder: F. Botero, A. Pomodoro, E. Chillida, l. Chadwick, Džamonja, Berrocal, F.Adami , S.Vari, A. Cañero, F. Plessi , R. Texier , Kubach-Wilmsem, P. Navares, alsook enkele jongere kunstenaars : Kubach-Kropp, P. Bozzato ,Vittorio Gui , Starski Brines, Juan Francesco Casas, German Gomez, Nadine Ospina, Miklas enz… Gesterkt door zijn 20 jaar ervaring en steun van de internationale kritiek zal Piretti Art Gallery binnenkort een nieuwe rumte openen, gewijd aan nieuw talent op de internationale kunstscène. Naast tentoonstellingen begeleidt de galerie ook de aan- en verkoop van belangrijke kunstwerken voor zijn collectioneurs.

Piretti Art Gallery Sparrendreef 81, 8300 Knokke - Le Zoute mobile: +32 475 27 11 33 - Fax: +32 50 60 97 88 - [email protected]

vErZEkErINGEN | KUNST

KUNST | vErZEkErINGEN

kuNst

pArtNErs IN

KUNST tEkst © CAnTILIS - fOtO’s © EECKMAn ArT & InSUrAnCES En rOULArTA/IMAGE GLOBE

Het verzekeringsvak is vaak ingewikkeld en zeer technisch, doorspekt met cijfers en ratio’s. Toch beoefenen Marc en Eric Hemeleers, zaakvoerders van het kantoor Eeckman Art & Insurance, hun vak met enthousiasme, scherpzinnigheid en passie ... Dit zijn eigenschappen die gedeeld worden door Puilaetco Dewaay en haar departement Kunstbeheer en -advies.

D

e verzekering van een kunstwerk kan niet worden vergeleken met die van de traditionele inboedel van een huis. Het departement Kunstbeheer en -advies van Puilaetco Dewaay werkt daarvoor samen met erkende specialisten om de cliënten een duidelijk en pasklaar antwoord te geven. Verzekeringsmakelaar Eeckman Art & Insurance is binnenkort bijna een volle eeuw actief in de kunstwereld en richt zich vandaag op 3 segmenten: het segment van de privéverzamelaars, het segment van de instellingen en evenementenorganisatoren en het segment van de professionals zoals galeriehouders, transporteurs en restaurateurs. Zijn activiteit vormt een schakel tussen de verschillende spelers van de kunstwereld. Ze vraagt dan ook een grondig begrip van alle behoeften met betrekking tot het bezit en de tentoonstelling van kunstwerken en biedt oplossingen met toegevoegde waarde en op maat.

“ZOALs bIJ uW prIvAtE bANkEr DrAAIt hEt bIJ kuNstvErZEkErINGEN Om DIscrEtIE, OpLOssINGEN Op mAAt EN mENsELIJkE rELAtIEs.”

ÿ BRUSSEL.

koninklijke musea voor schone kunsten.


ÿ MARc & ERIc HEMELEERS. “Wij nemen actief deel aan de ontwikkeling van de kunstwereld.” Voorjaar 2012 | Analyses | 77

KUNST | vErZEkErINGEN

ÿ HET WATERKASTEEL vAN voRST.

Een historisch gebouw in een hedendaagse architectuur.

vErZEkErINGEN | KUNST

ELK GEVAL IS BIjZoNDER Een kunstwerk heeft een financiële waarde, maar eveneens een gevoelswaarde, of ze nu persoonlijk (voor een privéverzamelaar) of collectief (in musea) is. Conventionele verzekeraars zijn niet in staat om deze subjectieve dimensie daadwerkelijk in aanmerking te nemen. In specifieke contracten wordt ze daarentegen standaard gewaardeerd: alle materiële schade wordt gedekt, behoudens enkele uitzonderingen (dat is eigen aan de waarborg ‘Alle Risico’s’), en het is de verzekeraar die het bewijs dient te leveren dat de oorsprong van het schadegeval wel degelijk uitgesloten is (omkering van de bewijslast), waarbij de bekomen schadevergoeding gebaseerd is op een aangenomen waarde per voorwerp (onbetwistbaar op de dag van het schadegeval).

lingen van toepassing zijn wanneer een eigenaar aanvaardt om kunstwerken uit te lenen, bijvoorbeeld voor een tentoonstelling. Maar, opdat alles voor de eigenaar zo goed mogelijk verloopt, moet zelfs het beste contract worden voorafgegaan door een leenovereenkomst. Marc en Eric Hemeleers hebben vastgesteld dat verzamelaars heel vaak onwennig zijn hierover. Dit document regelt de voorwaarden van de uitlening tussen de verzamelaar en de organisator van een tentoonstelling en bevat een precieze beschrijving van het transport, de opslag, het uitpakken, het ophangen, de bewaring en het opnieuw inpakken. De bestaande overeenkomsten zijn vaak juridisch te licht en wanneer het misgaat, laat men het verzekeringscontract als leenovereenkomst opdraven, wat de zaken nog ingewikkelder maakt.

Deze contracten laten eveneens toe om een waardedaling (waardeverlies na restauratie) te vergoeden en houden er rekening mee of het voorwerp al dan niet deel uitmaakt van een reeks of een geheel (bijvoorbeeld een duo kandelaars waarvan er één beschadigd is). De verzekerde geniet de vrijheid om een beschadigd voorwerp te houden of af te geven. Hij kan eveneens kiezen voor een gehele schade, zelfs in geval van gedeeltelijke schade. Een specifiek contract dekt eveneens de gratis en automatische verzekering van nieuwe aankopen tot de volgende jaarlijkse vervaldag van het contract en voorziet geen franchise. Het gaat dus om speciaal aangepaste contracten waarbij de nadruk ligt op vertrouwen, advies, flexibiliteit, comfort en discretie.

DE MARKT EVoLUEERT, DE VERZEKERAARS VoLGEN Zoals in veel sectoren is de druk op de prijzen enorm. “Tien jaar geleden ben ik bij de onderneming aan de slag gegaan en voor een tentoonstelling was een verhouding van 1 voor 1.000 gangbaar, terwijl onze vader ons al zuchtend uitlegde dat het in zijn tijd 2 voor 1.000 was. Vandaag is de verhouding 0,5 voor 1.000”, vertelt Eric Hemeleers. De redenen voor deze verandering zijn, enerzijds, de pijlsnelle waardestijging van kunstwerken en dus het feit dat, tegen een constante prijs, de premie onbetaalbaar zou zijn geworden. En anderzijds, een hevigere concurrentie: talrijke spelers, die historisch weinig geneigd zijn om kunstwerken te verzekeren, hebben lucht gekregen van een winstgevende markt en gebruiken dit soort verzekering om hun cliënten andere, met name financiële, producten voor te stellen.

Aangezien het doel hiervan is dat kunstwerken getoond worden, moeten dezelfde bepa-

De boom van de hedendaagse kunst heeft het landschap eveneens hertekend. “Onze vader had grote ogen getrokken bij het idee om een door Marcel Duchamp gesigneerd urinoir te laten verzekeren”, vult Eric aan. “Vandaag gaat het om meer kwetsbare voorwerpen. We worden gevraagd om een inrichting/opstelling te verzekeren, zoals het atelier van Johan Muyle in het B.P.S.22!” Tot slot hebben de cliënten een verschillend profiel. Sommigen zijn meer speculatief dan gepassioneerd. De opkomst van kunstbeleggingsfondsen vormt eveneens een nieuwe uitdaging. Een andere tendens is de noodzaak om zich te voegen naar een reeks normen. Deze eis komt van de verzekeringsmaatschappijen. Marc vertelt: “Het vertrouwen is zoek geraakt. Iedereen wil zich tegen alles beveiligen, inclusief de verzekeringsmaatschappijen! Het is voor ons volkomen normaal om te worden onderworpen aan audits van de maatschappijen die ons hun bevoegdheden delegeren. Maar wanneer het gaat om formulieren voor het plezier in te vullen, zeggen we stop. Het is juist onze rol om onze cliënten dergelijke pietluttigheden te besparen en de verzekeringsmaatschappijen ervan te overtuigen dat wij de cliënt van bij het begin correct geselecteerd hebben.” DE KUNST oM ZIjN VERZEKERINGSpARTNERS TE KIEZEN Als verzekeringsmakelaar heeft Eeckman Art & Insurance toegang tot de breedste waaier aan verzekeringen. De selectiecriteria zijn objectief en gerelateerd aan de performance van de mogelijke partners. Er wordt voor elk geval apart rekening gehouden met het verzoek van de cliënt (sommigen vermelden hun uitdrukkelijke voor- of afkeur voor een bepaalde

symbOLIEk

“cONvENtIONELE vErZEkErAArs kuNNEN DE GEvOELsWAArDE vAN EEN kuNstWErk ONmOGELIJk INschAttEN.” 78 | Analyses | Voorjaar 2012

h2O, EEN AtypIschE pLAAts vOOr hEt ImAGO vAN DE ONDErNEmING In het voorjaar verhuist Eeckman Art & Insurance naar een uitzonderlijk gebouw: het waterkasteel in de marconistraat in vorst. Dit historische gebouw werd gerenoveerd in een hedendaagse architectuur. het is een uitgelezen symbool voor Eeckman Art & Insurance, dat zijn honderdjarig bestaan viert maar tevens resoluut voor modern gaat. marc en Eric hemeleers hebben besloten om zichzelf een plezier te doen: “Wij willen de zaken menselijker maken. De dialoog met onze cliënten is van primordiaal belang. Wij leggen hen onze visie uit over kunstgerelateerde onderwerpen en over de uitlening van kunstwerken. Een kunstwerk is bestemd om te bewegen, te circuleren en te worden tentoongesteld. Naast het verzekeringsvak bestaat de echte missie van Eeckman Art & Insurance erin om de uitlening van kunstwerken aan te moedigen”, legt marc hemeleers uit.

maatschappij), de gevraagde waarborgen (zo bieden niet alle verzekeraars een waarborg antiterrorisme aan) en het vermogen om het risico te verzekeren (het gebeurt, in het geval van instellingen, dat het risico zo groot is dat men de capaciteiten van verscheidene verzekeraars moet combineren). “Wij nemen geen genoegen met het doorverkopen van verzekeringscontracten”, preciseert Marc. “Wij hebben een adviesopdracht ten aanzien van onze cliënten. Zo sensibilise-

ren wij privéverzamelaars over het belang van de leenovereenkomst en bieden wij instellingen en musea een auditdienst aan, zodat ze een idee krijgen van de beveiligingsgraad van hun opstellingen in vergelijking met de internationale normen.” En Eric besluit: “Het is waar dat we nog een echte familieonderneming zijn, die bijna 100 jaar bestaat. En terzelfder tijd richten we ons resoluut op de toekomst en nemen we actief deel aan de ontwikkeling van de kunstwereld.”

vErZEkErINGEN

vIJf tIps Om uW prIvÉcOLLEctIE GOED tE vErZEkErEN 1. beter voorkomen dan genezen : uw verzekeringspartner moet u hierbij helpen en u advies verstrekken in verband met de bescherming van uw collectie (diefstal, brand, waterschade), de duurzaamheid ervan (ophanging, blootstelling aan licht of niet, plaatsing op een stabiele sokkel) en de vrijwaring ervan bij verplaatsingen (leenovereenkomst). 2. Zowel haar historische aard als haar emotionele aspect maken van kunst een zeer specifieke materie om te verzekeren. Er bestaat geen sleutel-op-de-deur-oplossing. Doe dus altijd een beroep op specialisten. 3. kies het soort contract dat voor uw specifieke geval geschikt is: een brandverzekeringscontract zal ongetwijfeld perfect zijn voor uw collectie bretoense meubels (die zo zwaar zijn dat de kans gering is dat ze gestolen worden). voor uw Georges meurant is het wellicht verstandiger om een specifiek contract ‘alle risico’s’ af te sluiten. 4. sommige standaardcontracten van grote verzekeraars bevatten clausules die hen beter beschermen dan u en uw collectie. controleer de deontologie en de geloofwaardigheid van uw gesprekspartner: uw verzekeringspartner moet uw belang boven alles plaatsen. 5. Neem uw tijd om de discretie van uw gesprekspartner en van de oplossingen te beoordelen, aangezien u van plan bent om mogelijk zeer gevoelige informatie aan uw verzekeraar toe te vertrouwen. hoe kleiner de structuur, hoe stabieler het personeel en dus hoe geruster u kunt zijn.

LExIcON

ENkELE DEfINItIEs “WE ZIJN EEN fAmILIEONDErNEmING DIE bIJNA 100 JAAr bEstAAt EN DIE ZIch Op DE tOEkOmst rIcht.”

• De verzekeringsagent is de specialist die alle mogelijke verzekeringscontracten op de markt kent en die zijn cliënt correct en nauwkeurig kan informeren. hij staat dus in contact met de cliënt, enerzijds, en met de verzekeringsmaatschappijen en onderschrijvingsagentschappen, anderzijds. • Het onderschrijvingsagentschap is de vertegenwoordiger of de gevolmachtigde van één of meerdere verzekeringsmaatschappijen. het analyseert de risico’s van zijn cliënten, adviseert hen en plaatst het risico bij de maatschappij(en). het onderschrijvingsagentschap heeft de bevoegdheid om het risico te onderschrijven, maar draagt het niet. • De verzekeringsmaatschappij is de instelling die het risico draagt en die zich op haar beurt verzekert bij een herverzekeraar.


KUNST | MUZIEK

Koningin Elisabethwedstrijd

DE AMBASSADEur VAN DE

KLASSIEKE MUZIEK TEKST © Puilaetco Dewaay - FOTO’S © Koningin Elisabethwedstrijd

Sinds 1937 strijken generaties talentvolle jonge musici elk jaar neer in onze hoofdstad. Van 30 april tot 14 juni weerklinken naar goede gewoonte de violen van de Koningin Elisabethwedstrijd in het Flageygebouw en het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel. “Elk jaar opnieuw verwelkomen we een recordaantal toeschouwers in de zaal, en op de buis.”


H

et muzikale avontuur van de Koningin Elisabethwedstrijd gaat in 1937 van start onder de naam Wedstrijd Eugène Ysaÿe. “Pas in 1951 wordt de wedstrijd omgedoopt en krijgt hij zijn huidige naam”, weet secretaris-generaal MichelEtienne Van Neste, die de geschiedenis en anekdotes van dit prestigieuze evenement als geen ander kent. Voor Analyses blikt hij terug op de mijlpalen van de wedstrijd. Hij praat daarbij vol genegenheid over de grote namen die hebben bijgedragen tot zijn faam en de vele vrijwilligers die de wedstrijd bezielen. De Koningin Elisabethwedstrijd viert zijn 75ste verjaardag. Hoe is het allemaal begonnen? MEVN: “De Belgische koningin Elisabeth, bekend om haar passie voor muziek, was één van de leerlingen van de Luikse violist, componist en dirigent Eugène Ysaÿe (18581931). Na zijn dood zou zij de Wedstrijd Eugène Ysaÿe oprichten, die na de Tweede Wereldoorlog werd omgedoopt tot de Internationale Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth van België. Volgens Eugène Ysaÿe was het belangrijk en noodzakelijk om jonge muzikale talenten aan het begin van hun carrière te ondersteunen. Hijzelf kende als jonge musicus een moeilijke periode, waarin hij moest optreden in cafés en restaurants. Als

kapelmeester aan het Belgisch hof raakte hij echter het hart en vooral de artistieke snaar van Koningin Elisabeth. Zij had een aangeboren liefde voor wetenschappen, geneeskunde en ook voor kunst in het algemeen. Haar leven lang onderhield ze nauwe banden met literaire en muzikale talenten wereldwijd en zette zij zich in voor de democratisering van de kunst, met onder meer de oprichting van de Muzikale Stichting Koningin Elisabeth. De organisatie van een internationale muziekwedstrijd – vandaag bekend als de Koningin Elisabethwedstrijd – loopt vanaf de jaren 1930 echter vertraging op door een reeks jammerlijke gebeurtenissen: Ysaÿe overlijdt in 1931 en enige tijd later zijn er de overlijdens van Koning Albert en zijn schoondochter Koningin Astrid. Het duurt uiteindelijk tot in 1937 vooraleer de wedstrijd er ook echt komt, met vanaf de eerste editie al een prestigieuze internationale jury.”

“Geen enkele wedstrijd ter wereld brengt zo veel geestdrift teweeg.”

ÿ Koningin Elisabeth. De records van de publieke belangstelling worden ieder jaar gebroken. SOVJETS AAN DE MACHT De start van een groot muzikaal en menselijk avontuur? MEVN: “Jazeker, een avontuur dat trouwens op elk moment sterk gelinkt is aan de gebeurtenissen die de actualiteit bepalen. De herkomst, het profiel en het parcours van de kandidaten zijn altijd een weerspiegeling geweest van bepaalde evoluties in onze maatschappij. In het begin zijn het vooral musici uit de Sovjet-Unie die zich onderscheiden dankzij hun uitmuntende opleiding. De Sovjetschool domineert! Daarna breekt de oorlog uit en moeten we wachten tot Marcel Cuvellier in 1951, op initiatief van ‘Jeugd en Muziek’ en ui-

teraard onder impuls van de Koningin, de wedstrijd een tweede adem geeft. Het is opnieuw een Russische violist die indruk maakt: Leonid Kogan drukt zijn stempel op zowel de geschiedenis van de wedstrijd als de moderne viooltechniek. Nog tot in de jaren 1980 zou de Koningin Elisabethwedstrijd door de Sovjets gedomineerd worden. Tot dan konden de landen immers zelf hun kandidaten inschrijven. Daarna waait er een nieuwe wind vanuit het oosten: de musici uit Azië maken met hun correcte interpretatie van de klassieke muziekcultuur steeds meer indruk. En de huidige globalisering van de opleiding wijzigt opnieuw het zwaartepunt.

Uiteraard is ook het programma sterk geëvolueerd. Zo werd de wedstrijd voor zang voor het eerst op het programma gezet in 1988. Sindsdien is het afwisselend de beurt aan viool, piano en zang. Opmerkelijk is ook hoe de jonge musici sinds 2000 steeds beter spelen. Hun techniek is sterker, de medische opvolging strenger en er wordt sneller gespeeld: met een hogere en duidelijkere kamertoon. De eerste proef blijft technisch, maar de halve finales en de finale zijn muzikaler geworden en leggen de nadruk op het charisma van de laureaten. Een eerste prijs is weliswaar een mooi visitekaartje, maar dan begint het pas!”


muZIEk | KUNST

“ONZE tWEE GrOtE trOEvEN ZIJN ONs pubLIEk EN ONs prOfEssIONEEL tEAm, DAt bIJGEstAAN WOrDt DOOr fANtAstIschE vrIJWILLIGErs!”

ÿ DAvID oISTRAKH wint de eerste wedstrijd

ÿ

ÿ GRAAF JEAN-PIERRE DE LAUNoIT MET HARE

ÿ 1951 of de hergeboorte van de wedstrijd

ÿ

naal Tsjaikovski Concours in Moskou op zo veel enthousiasme bij zo’n groot publiek rekenen. In totaal wonen tussen mei en juni bijna 10.000 mensen één van de concerten bij in Brussel. Buiten Brussel zijn dat er 8.000 tot 10.000! De Koningin Elisabethwedstrijd heeft klassieke muziek voor iedereen toegankelijk gemaakt en tilde tientallen jonge talenten meteen naar een ongekend wereldniveau. Dankzij de media en promotiecampagnes krijgt het evenement vandaag een groeiende naamsbekendheid met 200.000 tot 250.000 televisiekijkers en ontelbaar veel radioluisteraars. Op het internet volgen wereldwijd nog eens 300.000 mensen deze wedstrijd!”

zij minstens evenveel belang aan gevoel en authenticiteit. De wedstrijd dankt zijn faam in de eerste plaats natuurlijk aan de prominente laureaten en juryleden. Zij zijn, samen met de groten der aarde die dit evenement steevast bijwonen, onze beste ambassadeurs. Een laatste troef is onze sterke media-aanwezigheid: de RTBF en de VRT zenden elk jaar opnieuw de prestigieuze wedstrijd uit en daarnaast kunnen sinds 2001 alle wedstrijden worden gevolgd via live-streamings en podcasts, en dat van Canada tot Japan.”

pakt uit met een niet te missen documentaire. We blazen onze 75 kaarsjes met voldoening uit, wetende dat de wens van Koningin Elisabeth en Eugène Ysaÿe is voltooid: de Koningin Elisabethwedstrijd tilt jaar na jaar jonge talentvolle musici naar wereldniveau en maakt klassieke muziek toegankelijk voor én populair bij het grote publiek.”

in 1937 en was vervolgens jurylid in 1951, 1955, 1959, 1963 en 1967.

MAJESTEIT KoNINGIN FABIoLA.

GIFTEN EN LEGATEN Het avontuur moet natuurlijk kunnen blijven duren ... Hoe wordt de wedstrijd gefinancierd? MEVN: “In de jaren 1980 hebben talrijke Vlaamse families bijgedragen aan een fonds om de wedstrijd te laten voortbestaan. De naamsbekendheid in het noorden van het land is vooral te danken aan Baron Paelinck en Eugène Traey, de voormalige voorzitters van het fonds. Op dat moment ontstond ook het principe van het ‘privémecenaat’: vandaag storten zowat 80 personen jaarlijks een gift van 2500 euro. Die groep van 80 getrouwen evolueert en groeit continu. Daarbij komt nog de mogelijkheid voor bedrijven om zogenaamde ‘businessseats’ te kopen. Een initiatief dat sedert 2000 een zeer belangrijke bron van inkomsten is. En we mogen zeker niet de talloze legaten vergeten. Onze wedstrijd leeft en groeit van editie tot editie, maar de steun van mecenassen blijft absoluut noodzakelijk. De uitgaven voor reclame, auteursrechten, orkesten, juryleden, … stijgen immers elk jaar. De Vlaamse overheid steunt het evenement enkel als schenker van bepaalde prijzen voor de laureaten. We krijgen dus geen enkele overheidssubsidie, maar op die manier blijft onze volledige onafhankelijkheid wel gewaarborgd.” KLASSIEK VooR IEDEREEN De Koningin Elisabethwedstrijd is 75 jaar later een gigantisch succes … MEVN: “Over de hele wereld kunnen enkel het Internationaal Frederick Chopin Piano Concours in Warschau en het Internatio-


Wat is het geheim hierachter? MEVN: “Onze twee grote troeven zijn ons publiek en ons professioneel team, dat bijgestaan wordt door fantastische vrijwilligers! Maar de Koningin Elisabethwedstrijd heeft nog enkele andere unieke trekjes: zo spelen de laureaten in echte concertomstandigheden, bezorgen een honderdtal gastgezinnen – zij zijn zowat de ‘ziel’ van dit evenement – de musici elk jaar opnieuw een hartverwarmend verblijf en is Koningin Fabiola een prominente aanwezige op dit evenement. De Koningin Elisabethwedstrijd is in dit genre een van de belangrijkste evenementen wereldwijd, een professionele erkenning die ons zeer veel plezier doet! Vooral het strenge reglement en onze degelijkheid worden enorm gewaardeerd. Zo is de jury volledig onafhankelijk en zijn de juryleden niet alleen technisch zeer bedreven, maar hechten

met op deze foto koningin Elisabeth omringd door de laureaten.

NAAR EEN oNLINE MEDIATHEEK In 2012 blaast de Koningin Elisabethwedstrijd 75 kaarsjes uit. Waaraan mogen we ons verwachten? MEVN: “In de eerste plaats gaan we voor de 75ste verjaardag van de wedstrijd al onze archieven online plaatsen. Het wordt een soort online mediatheek, die vanaf april geleidelijk aan zal worden uitgebreid en waar je naast concerten ook interviews en reportages kunt downloaden. Hiermee willen we eerst en vooral de jonge talenten die aan de diverse edities hebben deelgenomen, in de schijnwerpers plaatsen en daarnaast ook ons publiek bedanken. Dit initiatief is slechts mogelijk dankzij de vele particuliere giften. Als kers op de taart brengen we een box met vier cd’s uit, met daarop acht van de meest opmerkelijke vioolconcerten. Alsook een boek over de geschiedenis van de wedstrijd, uitgegeven door Versant Sud. Maar dat is nog niet alles: het 75ste slotconcert komt ook in de cinemazalen van Kinepolis en de VRT

vLADIMIR ASHKENAzY wint de Eerste prijs van de koningin Elisabethwedstrijd voor piano in 1956.

MARIE-NIcoLE LEMIEUX, die in 2000 de Eerste prijs van de koningin Elisabethwedstrijd voor zang won, viel op door haar charismatische persoonlijkheid.

“ONs strEEfDOEL: JONGE tALENtvOLLE musIcI OptILLEN NAAr WErELDNIvEAu EN kLAssIEkE muZIEk tOEGANkELIJkEr EN pOpuLAIrDEr mAkEN.”

hIstOrIEk

DrIE GrOtE NAmEN DIE huN stEmpEL Op DE WEDstrIJD hEbbEN GEDrukt • vadim repin: geboren in 1971 in Novosibirsk (siberië). Op vijfjarige leeftijd begint vadim repin viool te spelen en nauwelijks zes maanden later geeft hij zijn eerste optreden. Als hij zeven jaar is, volgt zijn eerste concert met orkest. Als jongste winnaar ooit van de koningin Elisabethwedstrijd verwerft hij in 1989 internationale faam. sindsdien speelt vadim repin met de grootste orkesten onder leiding van de meest prestigieuze dirigenten. hij werd ook bekroond met de Echo Award voor beste musicus van het jaar 1999, de Diapason d’Or, de prix caecilia en de Edison Award. In 2009 zetelt hij uiteindelijk zelf in de jury van de koningin Elisabethwedstrijd. De cirkel is rond! • Marie-nicole Lemieux: in 2000 wordt marie-Nicole Lemieux de eerste canadese die de Eerste prijs en de bijzondere prijs van het Lied wint. meteen de start van een internationale carrière voor deze wel zeer jonge zangeres, die in 1975 in Dolbeau-mistassini geboren werd. sindsdien treedt ze op in prestigieuze gebouwen zoals de staatsoper in berlijn, het concertgebouw in Amsterdam, het théâtre des champs-Élysées in parijs, de Walt Disney concert hall in Los Angeles en de muntschouwburg in brussel. Op het podium zingt ze werken van grote componisten zoals berlioz, Debussy, Gluck, haendel, honegger, monteverdi, mozart, rossini, verdi, vivaldi, Wagner … Ze wordt wereldwijd gewaardeerd vanwege haar zeldzame stem en haar charismatische persoonlijkheid. • Pierre-alain volondat: geboren in 1962 in vouzon, frankrijk. Deze pianist krijgt op 20-jarige leeftijd wereldfaam nadat hij drie eerste prijzen (harmonie, kamermuziek en piano) aan het conservatoire National supérieur de musique de paris in de wacht sleept. In 1983 wint hij de Eerste prijs van de koningin Elisabethwedstrijd en de prijs van het publiek Jacques stehman. sindsdien bouwt hij een zeer mooie internationale carrière uit, meer bepaald in belgië, frankrijk en Japan. Zijn repertoire reikt van bach tot xenakis en hij componeert ook eigen stukken. met zijn vurige speelwijze en zijn buitengewone persoonlijkheid drukte ook pierre-Alain volondat zijn stempel op de koningin Elisabethwedstrijd.


KUNST | tENtOONstELLING

tENtOONstELLING | KUNST

vAN 11 mEI tOt 19 AuGustus IN hEt bruGsE sINt-JANshOspItAAL

DE kOmst vAN DE

TREURENDEN tEkst © PUILAETCO DEWAAY - fOtO’s © MUSEUM VOOr SCHOnE KUnSTEn VAn DIjOn, MUSEA BrUGGE, ArCHIVIO PEnOnE En nICOLAS GrUPPO.

Tussen 1443 en 1470 hebben Jean de La Huerta en Antoine Le Moiturier de treurenden voor de graftombe van Jan zonder Vrees gebeeldhouwd. Nu er drie jaar lang werken worden uitgevoerd in het Museum voor Schone Kunsten van Dijon, waar deze beelden te bewonderen waren, reizen ze de hele wereld rond. Na een tournee doorheen Amerika zijn de albasten beelden een tijdlang te bewonderen in Brugge. Ze vormen er de blikvangers van een tentoonstelling rond de thema’s gemis en herinneringen, opgebouwd door Laurent Busine, directeur van het Museum voor Hedendaagse Kunst van Grand-Hornu.

ÿ DE TREURENDEN.

I

“

k heb zelden zo’n mooi geschenk gekregen! De prachtige treurenden, die veel te weinig tot hun recht komen in de schaduw van de graftombe van Jan zonder Vrees, aan het publiek voorstellen en hierrond een tentoonstelling samenstellen in het al even prachtige Memlingmuseum van het Brugse Sint-Janshospitaal. Het is voor mij een waar genoegen en de gelegenheid bij uitstek om een traject rond gemis op te bouwen…”

tal centimeter hoog zijn en een rouwstoet uitbeelden, veel meer aandacht. De werken die het Museum voor Schone Kunsten van Dijon gedurende drie jaar lamleggen, zijn dus een buitenkans voor deze beelden om in de schijnwerpers te staan en voor kunstliefhebbers om ze in al hun pracht te

Laurent Busine is sowieso al een zeer gedreven man, vooral als het over kunst gaat, maar wanneer hij het over de tentoonstelling heeft die van 11 mei tot 19 augustus plaatsvindt, loopt hij over van enthousiasme. In zijn kantoor van het Museum voor Hedendaagse Kunst (MAC) van Grand-Hornu overstelpt hij ons met lofbetuigingen voor de organisatoren en praat hij vol vuur over dit evenement: “In Brugge ontmoette ik enthousiaste mensen met een zeer open geest. De tentoonstelling zal niet enorm groot zijn, maar zal vooral de nadruk leggen op de zeer fraaie werken die volgens mij heel harmonieus bij elkaar passen. Het zal een mooi traject zijn. Op deze manier werk ik het liefst om de werken het best tot hun recht te laten komen.” RoUWSToET op WERELDREIS In het Museum voor Schone Kunsten van Dijon, waar ze thuis zijn, vallen deze beelden amper op. Ze staan er “verborgen” onder de graftombe van de Bourgondische hertog Jan zonder Vrees en zijn echtgenote Margaretha van Beieren. Nochtans verdienen deze prachtig gebeeldhouwde albasten beelden uit de 15de eeuw die een veertig-

DE IDEALE GELEGENhEID vOOr EEN trAJEct OvEr GEmIs EN hErINNErINGEN. LUXX | 85 19 Voorjaar 2012 | Analyses

KUNST | TENTOONSTELLING

TENTOONSTELLING | KUNST

levensjaar gaande van 0 tot 100 jaar. De mensen gaan onvermijdelijk op zoek naar de foto van hun eigen leeftijd, realiseren zich hoelang ze al leven en hoelang ze nog te leven hebben. We hebben in het GrandHornu trouwens iets grappigs opgemerkt: mannen stapten recht op de foto van hun leeftijd af, terwijl vrouwen eerst wat drentelden vooraleer ze ernaartoe stapten. Op een dag werd ik overmand door emoties toen een dame van 98 me zei dat ze nog maar twee foto’s te leven had.”

ÿ Giuseppe Penone. *Tre Pietre*, steen, brons, staal.

ÿ Nicolas Gruppo. ‘Portretten van de geliefden in de tuin van Sainte Claire.’

ontdekken. Kunstliefhebbers van verschillende continenten, want voor ze in Brugge worden tentoongesteld, maken ze eerst een tournee door diverse Amerikaanse steden: het Metropolitan Museum of Art van New York, het Saint Louis Art Museum, het Museum of Art van Dallas, het Institute of Arts van Minneapolis, het County Museum of Art van Los Angeles, de Fine Arts Museums van San Francisco en het Virginia Museum of Fine Arts van Richmond. Daarna komen Brugge, Berlijn en Parijs aan de beurt vooraleer ze terugkeren naar hun thuisbasis in Bourgondië.

Deze originele manier om de beelden tentoon te stellen, viel in de smaak bij de directeur van het Grand-Hornu: “In Brugge zullen we de beelden kunnen bewonderen en zullen ze meer dan alleen maar een esthetische waarde hebben. Ik heb heel vaak gewerkt rond de thematiek van gemis, dood, nagedachtenis, herinneringen. Nu heb ik de kans om deze symbolen als uitgangspunt te gebruiken en er een artistiek traject rond samen te stellen.”

Laurent Busine werd in de eerste plaats getroffen door hun schoonheid, hun houding, hun verfijning. Maar ook en misschien wel vooral door het unieke feit dat ze alleen zijn: “De treurenden worden uit hun oorspronkelijke situatie weggehaald, ze treuren dus om een afwezige. Er is geen rechtstreekse relatie meer met de persoon om wie ze treuren. Ze worden een symbolisch object van rouw en droefheid die het evidente gemis teweegbrengt, omdat het lichaam van de overledene er niet meer is, niet meer vertegenwoordigd is.”

IN DE SCHADUW van de GRAFTOMBE VAN JAN ZONDER VREES KOMEN DE TREURENDEN TE WEINIG TOT HUN RECHT.


ÉÉN THEMA, VEEL DIVERSITEIT Toen Laurent Busine werd gevraagd als curator van de tentoonstelling, ging hij grasduinen in de prachtige collecties van de Brugse musea en in de werken van het Grand-Hornu of die er ooit tentoongesteld werden, om dit thema verder uit te werken. Op de zolders van het Sint-Janshospitaal vond hij inspiratie. Zijn verbeelding en vooral zijn indrukwekkende kennis van de hedendaagse kunst brachten hem op het idee om met de werken een traject te creëren, een weg die vertrekt bij de treurenden en die de bezoeker langs de herinneringen en fases van het leven leidt.

WANDELING DOOR HET LEVEN Koffers, dozen en andere kistjes die in de Brugse musea bij elkaar werden gesprokkeld, symboliseren alles wat we tijdens ons verblijf op aarde verzamelen en brengen ons naar een gemetseld graf uit de 15de eeuw waarvan de binnenkant bedekt is met afbeeldingen. “Het is niet alleen zeer mooi, maar vertegenwoordigt bovendien ook de laatste doos van ons leven”, licht Laurent Busine toe. Dit is niet het eindpunt van de wandeling. Na de kapel die uit dezelfde tijd als de treurenden stamt, wordt de bezoeker uitgenodigd onder het prachtige geraamte van de zolder.

Videokunstenaar Nicolas Gruppo wekt met zijn “Vertel mij over een liefde” diepgewortelde emoties op. De schoonheid en gevoeligheid van dit werk zullen niemand onberoerd laten. Hier staan primitieve emoties op de gezichten te lezen. Een eerste werk van de Kortrijkenaar David Claerbout, een paneel met een zeer flets landschap en de opkomende zon, zal worden tentoongesteld tegenover de “Dochter van de pottenbakker” van de uit de streek afkomstige schilder Joseph-Benoît Suvée (geboren in Brugge op 3 januari 1743). In dit schilderij tekent de dochter van de pottenbakker het schaduwbeeld van haar geliefde na om zijn trekken te bewaren… Het gemis loopt als een rode draad door het traject. Laten we ook de drie stenen van Giuseppe Penone niet vergeten. Het zijn beelden van een veelzijdige waarheid. We hebben immers niet dezelfde herinneringen aan gebeurtenissen, voorwerpen en personen. Voor Laurent Busine “is dit echt het symbolische en zelfs het heilige.” In de laatste ruimte wordt een film van David Claerbout getoond met als titel “The long goodbye”, een uitvergroting en inkrimping van de tijd: twee verschillende snelheden tegelijkertijd dankzij het versnel-

lings- en vertragingseffect binnen hetzelfde beeld... En de cirkel is rond: de tentoonstelling “De treurenden, tranen van liefde” heeft haar naam niet gestolen. Het traject dat Laurent Busine samengesteld heeft, zal kortweg mooi, boordevol emoties en een weerspiegeling van het leven zijn.

een weg die vertrekt bij de treurenden en die de bezoeker langs de herinneringen en fases van het leven leidt.

ÿ BRUGGE. Het Sint-Janshospitaal.

De beelden van Alberto Giacometti, die even groot zijn als de treurenden en werden uitgeleend door de Stichting Giacometti, openen het vervolg van de tentoonstelling: graatmagere personages, zeer mooie werken. Daarna volgt een reeks zeer expressieve foto’s van Hans-Peter Feldmann, “De fases van het leven”, die Laurent Busine in het Grand-Hornu had tentoongesteld: “Het zijn echt ontroerende foto’s die je aan het denken zetten. Feldmann plaatste 100 foto’s naast elkaar. Elke foto vertegenwoordigt een Voorjaar 2012 | Analyses | 87

CULTUUR | AGENDA

AGENDA

CULTUUR EN EVENTS OP HET programma

ÿ Stanley Kubrick Photographer ÿ Utamaro/prent @ Courtesy Museum of the City of New York

ÿ Van Cleef & Arpels @ DR

ÿ Ann Deman

@ kmkg

TEkst CHristine mostert

BELGIË

BRUSSEL Stanley Kubrick Photographer Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, tot 1 juli De filmregisseur begon zijn carrière als fotograaf. Zijn beheersing van het beeld en de thema’s die hij aansnijdt, vinden we terug in zijn filmwerk. Een ander luik van de tentoonstelling toont dat schilderwerken een belangrijke inspiratiebron bij de opbouw van zijn beelden zijn. www.fine-arts-museum.be De Twaalf Uren van de Groene Huizen en andere schoonheden Museum voor Japanse Kunst, tot 27 mei 60 prenten van de grote ukiyo-e kunstenaar, Kitagawa Utamaro: elegante portretten van courtisanes en andere schoonheden, maar ook van anonieme vrouwen tijdens hun dagelijkse bezigheden. De prestigieuze verzameling van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis wordt omwille van de conservatie slechts met mondjesmaat aan het publiek getoond. www.kmkg-mrah.be Jeremy Deller. Joy in People Wiels, van 1 juni tot 19 augustus Deze Britse kunstenaar studeerde kunstgeschiedenis. In 2004 ontving hij de Turner Prize voor zijn oprechtheid en zijn groot verantwoordelijkheidsgevoel als kunstenaar. De tentoonstelling toont de meeste van zijn belangrijke werken waarmee hij bekendheid heeft verworven. www.wiels.org Mapping Cyprus (1191-2012). Crusaders, traders and explorers Paleis voor Schone Kunsten, van 22 juni tot 9 september Een venster op het land dat in 2012 voorzitter van de Europese Unie wordt. Cyprus is door zijn geografische ligging een kruispunt van beschavingen die hun stempel op het land hebben gedrukt. www.bozar.be


Sense of Place. European landscape photography Paleis voor Schone Kunsten, van 14 juni tot 16 september De 4de editie van Summer of Photography staat in het teken van het landschap, dat hier wordt benaderd als de nationale of regionale identiteit van de verschillende landen die de Europese Unie vormen. www.bozar.be De Belle Epoque van Jules Chéret. Van affiche tot decor Museum van Elsene, tot 20 mei De retrospectieve van deze meesterlijke affichemaker werd gerealiseerd door het Musée des Arts Décoratifs de Paris. Ze laat ons eveneens zijn minder gekende talenten als decorateur en schilder ontdekken. www.museumvanelsene.irisnet.be ANTWERPEN Mercator: reizen in het onbekende Museum Plantin-Moretus, tot 6 juni Een tentoonstelling ter herdenking van de 500ste verjaardag van de geboorte van Gerard Mercator. De tentoonstelling toont de ontwikkeling van de cartografie, het ontstaan van reisverslagen en meetinstrumenten die hebben bijgedragen tot de snelle groei van reizen. www.museumplantinmoretus.be Thomas Schütte Middelheimmuseum, vanaf 26 mei Werken van Thomas Schütte die speciaal werden gerealiseerd voor het nieuwe tentoonstellingspaviljoen dat werd ontworpen door Paul Robbrecht. www.middelheimmuseum.be BRUGGE De treurenden. Tranen van liefde Sint-Janshospitaal, van 11 mei tot 19 augustus Zie artikel pagina 84-87 www.brugge.be GENT Ford Madox Brown, Pionier

van de Prerafaëlieten Museum voor Schone Kunsten, tot 3 juni Hij wordt wel eens de meest excentrieke van de Engelse prerafaëlieten genoemd en is één van hun belangrijkste vertegenwoordigers. De tentoonstelling toont zijn werken naast die van zijn Belgische tijdgenoten. www.mskgent.be HORNU De .03, iconische stoel van Maarten Van Severen Grand-Hornu Images, tot 17 juni Maarten Van Severen is een icoon van het Belgische design. De stoel die hij in 1999 heeft ontworpen, is zijn emblematische creatie. www.grand-hornu-images.be Het grote atelier. Le Traité de l’admirable diversité de la vie et du monde à l’usage des enfants Mac’s, van 4 maart tot 3 juni Deze tentoonstelling is open voor iedereen, maar richt zich voornamelijk tot kinderen. Dit grote atelier wordt opgevat als het leven, het proefterrein bij uitstek. www.mac-s.be LEUVEN Van voor Teniers tot na Ensor M-Museum Leuven, tot 26 augustus Een dertigtal werken van de collecties van het Noordbrabants Museum van ’s Hertogenbosch, gaande van gotiek tot de 20ste eeuw, zijn in bruikleen in Leuven. www.mleuven.be Sol LeWitt. Wall Drawings M-Museum Leuven, van 16 juni tot 14 oktober Kleurrijke muurtekeningen. Parallel met de tentoonstelling van Sol LeWitt in het Centre Pompidou van Metz. www.mleuven.be MECHELEN Rik Wouters. Hoogtepunten Museum Schepenhuis, tot 2017

Tijdens de renovatie van het Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen is de collectie met werken van Rik Wouters te bezichtigen in de geboortestad van de kunstenaar. www.kmska.be OOSTENDE Harald Thys & Jos de Gruyter – Objekte als Freunde Mu.ZEE, van 7 juli tot 7 oktober Muzee kocht onlangs de volledige tentoonstelling aan van de twee Belgische kunstenaars die zich vragen stellen bij hun positie als kunstenaar in de 21ste eeuw. www.muzee.be Victor Servranckx Mu.ZEE, van 15 september tot 6 januari Het werk uit de jaren 1920 met een focus op het begin van zijn abstract-geometrische periode. www.muzee.be WINKSELE Kunst in de herfst Park IJzerenberg, van 15 tot 30 september Hier kunt u de monumentale en aangrijpende ‘Moeder Aarde’ van de Kortrijkse kunstenares Ann Deman ontdekken. www.ijzerenberg.be

FRANKRIJK

PARIJS Helmut Newton Grand Palais, tot 17 juni De originele oplagen van verschillende formaten tonen alle grote thema’s van deze fotograaf voor een retrospectieve onder leiding van zijn vrouw, June Newton, die zelf ook fotografe is. www.rmn.fr Phares ! - Vuurtorens Musée national de la marine, tot 7 november Ontdek de ‘wachters van de zee’, hun geschiedenis en de geschiedenis van de mensen die hen hebben gecreëerd en bediend. www.musee-marine.fr

Degas et le nu Musée d’Orsay, tot 1 juli Van naturalistische tot experimentele naakten, de naakte figuur staat centraal in het werk van Degas. Hij gebruikt alle technieken om nieuwe expressievormen te vinden die hem een plaats bij de avant-gardisten van de 20ste eeuw geven. www.musee-orsay.fr Les Belles Heures du Duc de Berry Musée du Louvre, tot 25 juni De 47 bladen van het aan het begin van de 15de eeuw door de Gebroeders van Limburg met miniaturen versierde manuscript gaan binnenkort terug naar het Metropolitan Museum of Art van New York waar ze opnieuw zullen worden ingebonden. www.louvre.fr Monumenta 2012: Daniel Buren Grand Palais, van 10 mei tot 21 juni Het Grand Palais staat voor de 5de editie van Monumenta in het teken van deze Franse kunstenaar. www.grandpalais.fr Gerhard Richter Centre Pompidou, van 7 juni tot 24 september, en in het Musée du Louvre, van 7 juni tot 17 september Het Tate Modern en het Centre Pompidou willen een zo volledig mogelijke retrospectieve organiseren. De kunstenaar viert dit jaar zijn 80ste verjaardag. Het Louvre sluit zich bij het evenement aan en stelt een honderdtal werken op papier tentoon. www.centrepompidou.fr www.louvre.fr Misia, reine de Paris Musée d’Orsay, van 12 juni tot 9 september Misia Godebska (1872-1950) was één van de meest geportretteerde vrouwen van haar tijd. Ze ging om met alle kunstenaars en ontwerpers van de Belle Epoque en de Années folles. www.musee-orsay.fr

Van Cleef and Arpels Musée des arts décoratifs, van 20 september tot 10 februari 2013 De juwelier startte in 1906 en combineert creativiteit met lef en knowhow. 400 prestigieuze juwelen worden getoond aan de hand van archieven en tekeningen. www.lesartsdecoratifs.fr Canaletto – Guardi Musée Jacquemart-André, van 14 september tot 14 januari 2013 Een confrontatie van de twee schilders van Venetiaanse stedelijke landschappen waarin hun gevoeligheden en hun persoonlijkheden worden onthuld. www.musee-jacquemart-andre.com FONTAINEBLEAU Napoléon III et Eugénie reçoivent à Fontainebleau : l’art de vivre sous le Second Empire Musée national du château, tot 2 juli Het kasteel was de zomerresidentie van het keizerlijk paar en verwelkomde elke week 40 tot 50 mensen. 140 voorwerpen die een beeld van het leven aan het hof schetsen, tonen ons de kunst om gasten te ontvangen. www.musee-chateau-fontainebleau.fr ROUBAIX Picasso à l’œuvre. Dans l’objectif de David Douglas Duncan La Piscine-Musée d’art et d’Industrie André Diligent, tot 20 mei Foto’s die tussen 1956 en 1973 werden genomen, dompelen ons onder in de intimiteit van de schilder. www.roubaix-lapiscine.com VERSAILLES Vasconcelos Versailles Kasteel van Versailles, van 19 juni tot 30 september Voor het vijfde jaar op rij wordt een hedendaagse kunstenaar uitgenodigd om de dialoog aan te gaan met de barokkunstenaars van het grootste museum van Frankrijk. Het Voorjaar 2012 | Analyses | 89

CULTUUR | AGENDA

Uw eigendom zal niet lang hangen bij ons ! Votre annonce ne restera pas longtemps en suspens chez nous !

werk van Joana Vasconcelos is in 2012 te bezichtigen in de salons van Versailles. www.chateauversaille.fr RIJSEL Babel Palais des beaux-arts, van 8 juni tot 14 januari 2013 Bij hedendaagse kunstenaars is het thema van de toren van Babel een hernieuwde visie van die van de oude meesters. Een tentoonstelling als prelude op de ‘Fables du paysage flamand’, samen te bezichtigen vanaf 5 oktober. www.pba-lille.fr METZ 1917 Centre Pompidou-Metz, van 26 mei tot 24 september Wat kan kunst in tijden van oorlog zijn? De werken die werden verzameld voor deze tentoonstelling, die een voorloper is van de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog, werden allemaal in 1917 gemaakt. Een jaar met zeer uiteenlopende creaties van grote kunstenaars of van gewone ‘kunstenaars in de loopgraven’. www.centrepompidou-metz.fr Sol LeWitt. Dessins muraux de 1968 à 2007 Centre Pompidou-Metz, tot 9 januari 2013 Een grootschalige retrospectieve die gewijd is aan de zwart-wit wall drawings van deze conceptuele kunstenaar. De tentoonstelling wordt georganiseerd in samenwerking met het M-Museum van Leuven dat de muurtekeningen in kleur tentoonstelt. www.centrepompidou-metz.fr

DUITSLAND

KEULEN Claes Oldenburg Museum Ludwig, van 23 juni tot 30 september Een overzicht van het werk van Oldenburg van de jaren 1950 tot medio 1970 plaatst de evolutie en de artistieke expressie van één van de grote namen van de Pop Art in de schijnwerpers. www.museum-ludwig.de

ooSTENRIjK WENEN Meisterwerke im Fokus : 150 Jahre Gustav Klimt


Belvedere, van 12 juli tot 6 januari Het Belvedere museum bezit de grootste verzameling werken van Klimt, waaronder ‘De kus’. Dit jaar herdenkt Wenen de 150ste verjaardag van de geboorte van deze kunstenaar die de wereld nog altijd fascineert. www.belvedere.at

SpANjE

MADRID Edward Hopper Museum Thyssen-Bornemisza, van 12 juni tot 16 september De schilderijen van Edward Hopper zien er ogenschijnlijk toegankelijk uit, maar zijn werk is complexer dan het lijkt. Die complexiteit willen de twee curatoren van de tentoonstelling aantonen in een tentoonstelling in twee luiken. Het Madrileense museum bezit de grootste verzameling werken van deze kunstenaar buiten de Verenigde Staten. www.museothyssen.org

GRooTBRITTANNIë

LONDEN Ballgowns : British glamour since 1950 Victoria & Albert Museum, van 19 mei tot 6 januari 60 jaar galakledij om de heropening van de afdeling mode van het V&A Museum in schoonheid te vieren. www.vam.ac.uk Lucian Freud Portraits National Portrait Gallery, tot 27 mei De tentoonstelling werd samengesteld in samenwerking met deze vorig jaar overleden kunstenaar. Ze is opgebouwd rond 130 portretten waarvan sommigen nooit eerder werden getoond. www.npg.org.uk

ZWITSERLAND

BAZEL Pierre Bonnard Stichting Beyeler, tot 13 mei Een uniek kleurrijk gamma van schilderijen van het dagelijkse leven waarin de tijd lijkt stil te staan. De zowat 60 doeken die hier worden samengebracht, vormen een reis doorheen alle periodes van de loopbaan van deze kunstenaar. www.fondationbeyeler.ch

KUNSTBEURZEN & BIëNNALES ApRIL – oKToBER ART COLOGNE KEULEN, Koelnmesse van 18 tot 22 april www.artcologne.de ART BRUSSELS Brussels Expo van 19 tot 22 april www.artbrussels.be SALON INTERNATIONAL DU LIVRE ANCIEN Parijs, Grand Palais van 27 tot 29 april www.salondulivreancienparis.fr dOCUMENTA (13) KASSEL van 9 juni tot 16 september www.d13.documenta.de BRUNEAF Brussel, Zavel, van 6 tot 10 juni www.bruneaf.be ART BASEL Bazel, Messe Basel, van 14 tot 17 juni www.artbasel.com RENCONTRES D’ARLES van 2 juli tot 16 oktober www.rencontres-arles.com BIENNALE ARCHITETTURA Venetië, augustus – november www.labiennale.org BIENNALE DES ANTIQUAIRES Parijs, Grand Palais van 14 tot 23 september www.sna-france.com

Onze doelstelling? Uw eigendom snel verkopen aan de juiste prijs en aan de juiste kandidaat-koper. Vertrouw ons uw woning toe. De perfecte koper bestaat. Laat ons voor u op zoek gaan ! Notre but? Vendre votre propriété rapidement au meilleur prix. Vous serez privilégiés par la présentation des plus sérieux acquéreurs. Contactez-nous, à nous de vous présenter l’acheteur idéal ! EV Knokke-Zoute cvba · Emile Verhaerenlaan 26 · 8300 Knokke-Zoute Tel 050 96 09 71· [email protected] · BIV/IP: 203 278/ 507 049 www.evknokkezoute.be

FRIEZE ART FAIR Londen, Regent’s Park van 11 tot 14 oktober www.friezeartfair.com FIAC Parijs, Grand Palais van 18 tot 21 oktober www.fiac.com

Knokke-Zoute Real Estate - Yachting

www.porsche.be

De persoon die u probeert te bereiken is tijdelijk niet beschikbaar. De nieuwe Boxster.

Milieu-informatie (KB 19/03/2004) : www.porsche.be

GEMIDDELD VERBRUIK (L/100 KM): 7,7 - 8,8 / CO2-UITSTOOT (G/KM): 180 - 206.

crisisbestrijding 2.0

Recommend Documents