Cortisol en het beloop van depressie en angststoornissen Sophie Vreeburg VGCt najaarscongres 15 november 2013
Hoge prevalentie 25
depressie
angststoornis
20
lifetime prev. 15 10
1-jaar prev.
5 0
m
v
m
v
NEMESIS, n=7076 18-64 jaar - Bijl et al. SPPE 1998
Hoge ziektelast Ziektelast* in Nederland 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Hartziekten Angststoornissen Beroerte Depressie Longziekten Diabetes Longkanker Alcoholafhankelijkheid Artrose Dementie
* in gezonde levensjaren (RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid)
Depressie/angststoornis
HPA-as
Biologische BLACK BOX
Ongunstig beloop psychopathologie
Depressie/angststoornis
Ongunstig beloop psychopathologie
Rol van HPA as in depressie “In de basis is depressie dus een ontwikkelingsstoornis van de hypothalamus” - Wij zijn ons brein, D. Swaab – “Zo blijkt een groot deel van de depressieve patienten een verhoogde cortisoluitscheiding [...] te hebben” - Leerboek psychiatrie, M. Hengeveld en A. van Balkom -
Rol van HPA as in depressie: Bewijs?
Depressie en Cortisol Verhoogde HPA as activiteit Caroll (1976), Holsboer (1984), Nemeroff (1984), Gold (1986), Young (1994), Bhagwagar (2005)
Verlaagde HPA as activiteit Chrousos en Gold (1992), Asnis (1995), McGinn (1996), Levitan (2002), Stetler en Miller (2005)
Geen associatie Schlechte (1986), Strickland (1998), Anisman (1999), Posener (2000), Young (2002)
Angststoornissen en Cortisol Verhoogde HPA as activiteit - Paniekstoornis -
(Abelson 1996, Kathol 1988, Badelow 2000, Garcia-Leal 2005) GAS (Mantella 2008)
Geen associatie - Paniekstoornis (Brambilla 1992, Targum 1992) - GAS (Chadieu 2008, Gerra 2000) - Sociale fobie (Laufer 2005, van Veen 2008)
Onderzoeksvragen HPA as
activiteit in depressie en angststoornissen gemeten in speeksel
Rekening
houdend met:
Mogelijke confounders Comorbiditeit Ziektekarakteristieken Beloop
• Observationele cohortstudie
• Metingen op baseline, na 1, 2, 4 en 8 jaar • 2.981 personen (1.979 V,1.002 M), 18-65 jaar • Met en zonder depressie en angststoornissen
Demografie
CIDI depressie, angst, alcohol Medische en psychische VG
Cortisol • • • • •
Meerdere niveaus Speeksel Basaal Diurnaal ritme Negatieve feedback
Stress Hypothalamus
Hypofyse
Bijnier
CRH
ACTH
Cortisol
Lever, vet, spier, lymfocyten etc.
Cortisol in speeksel Speeksel
thuis verzameld 73% van samples teruggestuurd naar lab LUMC Cortisol awakening response (CAR): 7 samples: T1: bij ontwaken T2: +30 minuten T3: +45 minuten T4: +60 minuten Avond: T5: 22:00u T6: 23:00u DST: 0.5 mg dexamethason voor slapen T7: bij ontwaken
Sociodemografische, meet- en gezondheidsfactoren n= 491 Geen psychiatrische stoornis
Vreeburg et al. 2009, PNEC 34: 1109-1120
Depressie en cortisol Huidige depressie (n=701) Depressie in verleden (n=579) Controles (n=308)
24
Cortisol (nmol/l)
22 20 18 16 14 12 ontwaken
30 min
45 min
60 min
* Gecorrigeerd voor sociodemografische, meet- en gezondheidsfactoren Vreeburg et al. 2009, Arch Gen Psych 66(6):617-626
Angst en cortisol 24
Paniekstoornis met agorafobie (n=246)
Cortisol (nmol/l)
22 20
18
Controles (n=342)
16 14 12 ontwaken
30 min
45 min
60 min
* Gecorrigeerd voor sociodemografische, meet- en gezondheidsfactoren Vreeburg et al. 2010, Psychosom Med 72(4):340-347
Interpretatie Depressie en angst Verhoogde ochtendcurve
Biologische kwetsbaarheid
Verhoogde ochtendcurve
Interpretatie Depressie en angst Verhoogde ochtendcurve
Verhoogde ochtendcurve
Biologische kwetsbaarheid
Normale ochtendcurve
Littekeneffect
Depressie en angst
Verhoogde ochtendcurve
Personen zonder depressie of angst Met risico op depressie of angst 24
Ouder met depressie/angst (n=74)
Cortisol (nmol/l)
22 20
18
Controles (n=180)
16 14 12
ontwaken
30 min
45 min
60 min
Vreeburg et al. 2010, Br J Psych 197:180-185
Personen zonder depressie of angst Met risico op depressie of angst 24
Hopeloosheid (n=77)
Cortisol (nmol/l)
22 20
18
Controles (n=294)
16 14 12
ontwaken
30 min
45 min
60 min
Van Santen et al. 2011, PNEC, 36(2): 240-8
Interpretatie Depressie en angst Verhoogde ochtendcurve
Biologische kwetsbaarheid
Verhoogde ochtendcurve
Beloop en cortisol T0
Depressie of angst n=855
Cortisol ochtendcurve
T2
Chronisch beloop over 2 jaar
Cortisol (nmol/l)
Beloop en cortisol Geen chronisch beloop (n=464) Chronisch beloop (n=329)
22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 Ontwaken
30 min
45 min
60 min
* Gecorrigeerd voor sociodemografische, meet- en gezondheidsfactoren en voorspellers van beloop (IDS, Fear, leeftijd ontstaan, symptoom duur en type stoornis op baseline) Vreeburg et al. 2013, PNEC 38(9): 1494-502
Conclusie: 2 mechanismes Depressie en angst Verhoogde ochtendcurve
Biologische kwetsbaarheid
Conclusie: 2 mechanismes Depressie en angst Verhoogde ochtendcurve
Biologische kwetsbaarheid Na 2 jaar Depressie en angst Verlaagde ochtendcurve
Voorspeller chronisch beloop
Klinische relevantie Cortisol ochtendcurve laat betrokkenheid zien bij ontstaan en beloop depressie en angststoornissen Meer inzicht biologische mechanismes Mogelijke voorspeller chronisch beloop
www.nesda.nl Gesteund door het Geestkracht programma van ZonMW en bijdragen van deelnemende organisaties
