Bijwerkingen in de GGZ
© Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga
Ideaal middel
• farmacologisch eenvoudig • werkingsmechanisme = therapeutische indicatie • weinig tot geen andere farmacologische effecten
Realiteit van meeste psychofarmaca
• farmacologisch complex • daardoor additionele farmacologische effecten • additionele effecten kunnen tot bijwerkingen leiden
• additionele effecten worden soms ook therapeutisch toegepast
Bijwerkingen en last ervaring
Written survey of patients with schizophrenia in Germany using open questions, n=565
Fragment mevrouw M.
v.a. 2.48 tot 5.20 De invloed van bijwerkingen op een mensenleven
Speerpunten en noodzaak polikliniek bijwerkingen • • • • • •
Kwaliteit van leven Medicatietrouw Preventie en behandeling van bijwerkingen Somatische comorbiditeit Verkorte levensduur Eis van Inspectie (IGZ)
Aandacht voor medicatie en bijwerkingen
• • • • •
Kwaliteit van leven Medicatietrouw (film lastervaring) Somatische co-morbiditeit Verkorte levensduur Eis van Inspectie voor de Gezondheidzorg
Polikliniek bijwerkingen Aanmeldingen intern (via Somatische mini Screen) en extern Meetinstrumenten Lichamelijk onderzoek Bewegingsonderzoek(1) Laboratorium onderzoek(2) Vervolg: Advies voor behandeling van de bijwerkingen: Medicatie Leefstijl Ondersteuning bij behandeling bijwerkingen
1. 2.
Harten, P. N. van, (2002) Bewegingsstoornissen door antipsychotica; diagnostiek en behandeling. Utrecht, Boom. Cahn, W. et al. (2008) Preventie en behandeling van somatische complicaties bij antipsychotica gebruik. Tijdschrift voor psychiatrie, 50(9), 579-591.
Polikliniek bijwerkingen • • • • • • • •
Expertisecentrum Alle mogelijke bijwerkingen psychofarmaca Advies Behandeling Scholing in- en extern Databank standaard behandelingen Generieke zorgstandaard gebruik psychofarmaca Psyfar VS, nascholingstijdschrift psychofarmaca voor VS
Psychofarmaca
• • • •
Antipsychotica Antidepressiva Stemmingsstabilisatoren Benzodiazepines
Antipsychotica Dopamine beïnvloedt: • stemming • gevoel van eigenwaarde • doelgerichtheid • beweging Antipsychotisch effect 65% 0%
50%
Seksuele bijwerkingen
Groepen: • eerste generatie / klassieke antipsychotica • tweede generatie / atypische antipsychotica • clozapine
100%
70%
80% Bewegingsstoornissen
Antipsychotica: effectiviteit
Eerste generatie antipsychotica Bv. haloperidol, flupentixol, zuclopentixol, sulpiride, pimozide Werkingsmechanisme
Bijwerking
D2 receptor antagonisme
• vermindering geluksgevoel, toename negatieve symptomen (?) • bewegingsstoornissen • seksuele bijwerkingen
Additioneel effect
Bijwerking
cardiaal
verlengde QTc-interval risicofactor hartritmestoornissen
anti-adrenerg
orthostatische hypotensie, duizeligheid, sedatie
verlaging prikkeldrempel
insulten
Tweede generatie antipsychotica Bv. risperidon, olanzapine, quetiapine, aripiprazol Werkingsmechanisme
Bijwerking
D2 / 5-HT2areceptor antagonisme
• verminderd gelukgevoel, toename negatieve symptomen (?) • bewegingsstoornissen • seksuele bijwerkingen
Additioneel effect
Bijwerking
metabole effecten
gewichtstoename, lipiden, suiker
anti-adrenerg
orthostatische hypotensie, duizeligheid, sedatie.
anti-cholinerg
droge mond, urineretentie, wazig zien, obstipatie, ileus, delier,
anti-histaminerg
sedatie, gewichtstoename.
cardiaal
verlengde QTc-interval risicofactor hartritmestoornissen.
verlaging prikkeldrempel
insulten
Link filmfragment koen
Bijwerkingen: clozapine Werkingsmechanisme
Bijwerking
D2 / 5-HT2areceptor antagonisme
• Weinig EPS, wel acathisie • Antipsychotica syndroom bij acuut staken
Additioneel effect
Bijwerking
metabole effecten
gewicht, lipiden, suiker
anti-adrenerg
orthostatische hypotensie, duizeligheid, sedatie
anti-cholinerg
droge mond, urineretentie, wazig zien, obstipatie, ileus, delier
histaminerg
sedatie, gewichtstoename
cardiaal
verlengde QTc-interval risicofactor hartritmestoornissen, myocarditis, cardiomyopathie
verlaging prikkeldrempel
insulten
beenmergonderdrukking
neutropenie/agranulocytose
Antidepressiva Effectief bij: • Matig - ernstig depressie • Sommige ook bij angst, dwang, trauma en slaapstoornissen Werkingsmechanisme: • Serotonine en noradrenaline: stemming, eetlust, energie en slaap.
Antidepressiva
Antidepressiva • •
Symptoom bestrijding Verhoging serotonine en/of noradrenaline
Stemmingsstabilisatoren Middelen met uiteenlopende werkingsmechanisme en verschillende additionele effecten: • • • •
lithium (Camcolit, Priadel®) valproïnezuur (Depakine®) carbamazepine (Tegretol®) lamotrigine (Lamictal®)
Bijwerkingen: lithium Werkingsmechanisme
Bijwerking
Zenuwstelsel
tremor, concentratiestoornissen, intoxicatie (spiegel-afhankelijk)
Additioneel effect
Bijwerking
Gastro-intestinaal
misselijkheid, diarree
Schildklier
hypothyreoïdie
Huid
verergering psoriasis/eczeem
Nieren
dorst, veel drinken/ veel plassen, nierfunctiestoornissen
Schildklierproblemen •
5 a 35% van patiënten
Risicofactoren: • Vrouwen (40 tot 60 jaar) > mannen, (15 a 20% vs 5%), binnen 2 jaar na start Li • Schildklieraandoening in de voorgeschiedenis Monitoren: • bij aanvang behandeling TSH • elke 3-6 maanden TSH, daarna jaarlijks • op indicatie frequenter TSH Tips voor filmpjes over schildklier: https://www.youtube.com/watch?v=7FGI-uLv6EE https://www.youtube.com/watch?v=g08qoOShR28
Nierschade bij lithium
• chronisch gebruik (> 15 jaar) 20% prevalentie. • 3 a 6 maandelijkse controle van GFR. • afname GFR >5% of GFR= 40 - 60ml/min consult nefroloog. • voorkomen: zo laag mogelijk effectieve spiegel (0.6-0.8) voorkom intoxicaties!
Lithiumintoxicatie Smal therapeutisch venster, subacuut tot acuut ontstaan beeld bij hoog lithiumspiegel (>1,3 mmol/L) Incidentie: • Zelden, echter potentieel levensbedreigend
Symptomen: Initieel toename bekende bijwerkingen lithium, leiden tot:
Benzodiazepinen •
GABA systeem
Bijwerkingen: benzodiazepine Werkingsmechanisme
Bijwerking
Algemeen dempend via GABA systeem
• ademhalingsonderdrukking, • spierverslapping, loopstoornissen en valneiging • geheugenstoornissen, depressieve klachten • gewenning, verslaving • urineretentie
Additioneel effect
Bijwerking
?
paradoxale reactie: rusteloosheid, agitatie, agressie.
Polyfarmacie en interacties • Polyfarmacie: – – – – –
Psychiatrische versus somatische medicatie 1 op 10 bezoekers van openbare apotheken:>5 middelen Bij ouderen zelfs 1 op 3 (44,3% van ouderen) Gemiddeld 8 tot 9 medicijnen voorgeschreven Meer bijwerkingen, meer medicatieontrouw, hogere kosten door medicijn-gerelateerde ziekenhuis opnames. – Richtlijn polyfarmacie: 1x per jaar medicatiereview bij ouderen.
•
Praktijkvoorbeelden polikliniek bijwerkingen
Somatische mini Screen Doel: • Verbeteren van • Somatische zorg in de GGz • Behandeling van bijwerkingen psychofarmaca Voordelen: • Triage van de risicogroepen • Kort en gestandaardiseerd • Preventie ernstige complicaties • Behoeft geen training • Binnen GGz centraal te zien in de ROM lijsten via USER, • Buiten GGz centraal via; https://qubyadmin.roqua.net/questionnaires/miniscreen/preview
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
Somatische mini Screen
In de aanbieding • • • • • •
•
Somatische mini Screen Screeningspakket, beleidstukken Mogelijkheid tot verwijzen Scholing Informatie over bijwerkingen: Lareb, polikliniek bijwerkingen, www.pepned.nl Vanaf eind april: Psyfar vs
In de toekomst: Generieke module ‘Gebruik van psychofarmaca’
Vragen?
•
[email protected]
