Converseren met Alternatieve Code, een enkele schakelaar en vier verschillende invoerversnellingen Joris Verrips1 Het is mogelijk met een enkele drukschakelaar gesprekjes te voeren indien klikjes vertaald worden in letters en andere symbolen die door synthetische spraak hoorbaar worden gemaakt. Een manier om die vertaling te doen is Alternatieve Code met aangehouden streepjes, ontworpen door de auteur. In een aantal gesprekjes met een enkele schakelaar werden daarnaast verschillende invoerversnellende mechanismen gebruikt: lettermacros, woordvoorspelling, woordmacros en opgeslagen tekst. Om de bruikbaarheid van deze combinatie na te gaan werden open gesprekjes gevoerd waarbij zowel het aantal letters per minuut als het aantal letters per mechanisme en het aantal klikjes per gesproken letter werd geregistreerd. Inleiding Er zijn mensen die wel lezen en spellen kunnen maar niet (meer) spreken door ziekten zoals Amyotrofe Lateraal Sclerose of ALS. Dit gaat vaak met allerlei verlammingen gepaard maar komt ook geïsoleerd voor. Problemen met spreken zijn in ongeveer 10% van de gevallen de eerste klacht, dit heet de bulbaire vorm. Allerlei communicatie hulpmiddelen zijn voor hen ontwikkeld, zowel low-tech als high-tech, en daarnaast redden een aantal mensen zich met gebaren, een blocnote, de familie en een communicatieschriftje. Dergelijke hulpmiddelen kunnen meestal op verschillende manieren bediend worden, soms zelfs met een enkele drukschakelaar als getoond in Foto 1.
Foto 1.
Een van vele typen schakelaars die aan de muis kunnen worden verbonden.
Lees en Praat, een hulpmiddel Niet kunnen of niet mogen spreken is een bijzondere ervaring en is soms onderdeel van religiei. Er zijn veel verschillende invoertechnieken met schakelaars beschreven, de meesten tergend traag, zie Colven en Judge (2006) voor een inleiding. Hi-tech communicatie hulpmiddelen bevatten allerlei functies om invoerversnelling te bevorderen waaronder hergebruik van opgeslagen tekst. Verrips (2014) en de daarin vermelde referenties analyseren dat en Verrips (2013) beschrijft hoe met een enkele proefpersoon leerbaarheid werd nagegaan van Alternatieve Code, aangehouden streepjes, woordvoorspelling en lettermacros in open gesprekjes met twee sprekende computers. Open gesprekjes met één schakelaar en met één hulpmiddel is ambitieuzer, lijkt met de bestaande hulpmiddelen niet mogelijk en vereist vermoedelijk meer invoerversnellingen om de gezonde gesprekspartner te kunnen bijhouden. Figuur 1 en Figuur 2 illustreren het hulpmiddel Lees en Praat dat ontwikkeld werd om converseren met invoerversnellingen en 1 Mail:
[email protected]. Website: www.depratendecomputer.nl.
met een enkele schakelaar nader te onderzoeken. We zien naast woordvoorspelling en lettermacros ook woordmacros en opgeslagen tekst.
Figuur 1.
Lees en Praat met Alternatieve Code en opgeslagen tekst bij de sleutel 'blij'. ..-.. of .._ kiest nu 'ben jij ook zo blij' en maakt dat hoorbaarii.
Figuur 2.
Lees en Praat. Na selecteren van de letter 'd' met -- in Figuur 1 worden zowel woordvoorspelling als de woordmacros met 'd' zichtbaar.
Boven aan het scherm van Figuur 2 staan de lettermacros alfabetisch geordend. 'a ' betekent 'Aangenaam ', 'b ' betekent 'Best ', 'd ' betekent 'De ' enzovoorts. Woordvoorspelling staat rechts op het scherm met het meest recent gebruikte woord boven. De derde woordmacro in het lijstje links is 'dd ' en betekent 'doei doei '. Woordmacros zijn dus een vierde manier om met opgeslagen tekst invoerversnelling te bevorderen. De presentatie op scherm kan gewijzigd worden zodat Alternatieve Code altijd zichtbaar is dan wel een toetsenbord op scherm getoond wordt om letters met een stokje of met een muis aan te klikken. Invoer met een toetsenbord kan natuurlijk ook. Taalkunde van ondersteund spreken De taalkunde van ondersteund spreken onderscheidt zich nogal van het normale spreken. Waar normaal gesproken de luisteraar in context al aan een half woord genoeg heeft,
met name aan de eerste helft van een woord, kunnen we ons bij hulpmiddelen afvragen hoe verschijnselen als luisteren, vragen, contact onderhouden, een goede indruk maken, antwoorden, beïnvloeden, danken, vertellen, gemeenplaats of mop te berde brengen ondersteund worden, of dit mogelijk individueel verschilt en welk en hoe veel opgeslagen tekst voor een bepaald ondersteund sprekend individu nut heeft. En natuurlijk ook hoe dat in de praktijk uitpakt. Voor beoordelen van de bruikbaarheid van een bepaald hulpmiddel gaat dit wat ver, wel merken we op dat tekst om deze verschijnselen te ondersteunen in meerdere invoerversnellende mechanismen kunnen zijn ondergebracht en vaak meerduidig is. Oefenen De auteur oefende langiii met Lees en Praat en gebruikt een variant van woordvoorspelling die ook zinnetjes beschikbaar maaktiv. Zijn pauzetijdv is 250 milliseconden, zijn overgangstijdvi is 130 milliseconden en hij behaalt met alleen Alternatieve Code en woordvoorspelling iets meer dan dertig letters per minuutvii. Toch lukt hem niet élke conversatie en er zijn meer problemen aan deze benadering te onderscheiden. Wat kun je er nu mee, wat zeker niet, welke verzameling opgeslagen tekst is nodig, voor wie is dit nu precies geschikt, hoe veel service en wat voor is nodig. Niet iedere gehandicapte wil met een enkele schakelaar converseren en pauzetijden van 250 milliseconden zijn voor veel van hen te kortviii. Uit Tabel 3 en Tabel 4 in Bijlage 1, die de woordmacros en de tekstvoorspelling bevatten, zien we dat bovendien gemakkelijk onbeheersbaar veel opgeslagen tekst ontstaat. Vraagstelling Hoe worden open gesprekjes met Lees en Praat en de functies in Figuur 1 en Figuur 2 ervaren en welke invoersnelheden worden dan behaald. Methode Drie kennissen spraken af in een theehuis en kregen consumpties aangeboden. We converseerden telkens bijna een half uur met een enkele schakelaar over wat maar aan de orde kwam. Resultaten Zie Tabel 1 voor onze ervaringen en Tabel 2 voor de logfile.
Auteur
Gesprekspartners
Het gaat wel aardig eigenlijk.
Wel leuk. Verbuigingen? Mag ik ook iets vragen? Wel wennen.
Bij een inhoudelijk voorbereid gesprek zullen woordvoorspelling en tekstvoorspelling aanzienlijk sneller verlopen. Minder dan vroeger de neiging om met lettermacros aandacht af te dwingen. Woordmacros houden iets onoverzichtelijks, wat zit er nu wel in en wat niet.
Het voelt goed aan, ik kan gewoon aan een gesprek deelnemen. Het lijkt eigenlijk erg op chatten, met weinig aanslagen veel effect bereiken. Dermate veel vlotter dan voorheen dat de neiging tot anticiperen verdwijntix.
Gesprek gaat weer bevredigend, gebruik vooral woordvoorspelling, lettermacros en woordmacros, dit lijkt genoeg voor een eenvoudig open gesprek. Een paar keer de verkeerde woordmacro gekozen, dat is wel lastig te hanteren. Het blijft wel foutgevoelig, ingewikkelder zou ik zelf niet willen.
Wel leuk, maar snap er weinig van. Wel gesprek zo, het zou me vast vele uren kosten om dit zelf goed te leren.
Tabel 1. Ervaringen in gesprekjes met een enkele schakelaar.
Cumulative (aggregated) log data Write Easy 4451 spoken length 166 words 2300 chars chosen 0 5430 1952 171 333 3 122
LMB Left Mouse Button RMB Right Mouse Button dit to dash Sustained Dashes total length Sustained Dashes Keystrokes Backspaces
427 108 2270 848 164 1261 216
Macros of those word macros the others character macros Total macro length length of total macro length were word macros Predicted words accepted Length of predicted words Length of phrase prediction
5392 Total active time in seconds 983 Time in seconds inactive periods of >= 10 seconds (inaccurate) Characters per minute: Clicks per character:
49.5 1.2
Table 2. Cumulated logfile of three conversations.
Uit Tabel 1 lezen we af dat alle gesprekjes bevredigend verliepen. Uit Tabel 2 lezen we af dat in totaal bijna negentig minuten geconverseerd werd. Er werden 5430 klikjes gegeven en we berekenen dan 1.2 klikjes per gesproken letter en een gemiddelde van 49.5 letters per minuut. Ongeveer 15% van de gesproken lengte werd zonder invoerversnellingen ingeklikt, namelijk 44512270-1261-216 = 704 letters. Deze resultaten zijn aanzienlijk sneller dan de auteur presteert met alleen Alternatieve Code, woordvoorspelling en lettermacros. Interpretatie Invoerversnelling met lettermacros, woordmacros en woordvoorspelling blijkt voor open gesprekjes met een enkele schakelaar, Alternatieve Code en aangehouden streepjes te voldoen. Daarmee is bruikbaarheid van Lees en Praat voor de auteur vastgesteld. Wanneer we de resultaten uit Verrips (2013) in overweging nemen is bovendien plausibel dat Lees en Praat leerbaar is en bruikbaar is voor anderen.
Dank aan Frits Hermans, taalkundige, Frank Voorhuis, ict-er, Arthur Koning, gepensioneerde. www.depratendecomputer.nl/simpel.asf en www.depratendecomputer.nl/writeeasythevideo.asf zijn videos geschikt voor Windows Media Player. Voor de gebruikte woordmacros en teksten, technische details en noten zie de Bijlage 1 en Bijlage 2 wat abstracter benadering zoals die bij herontwerp wel eens van pas komt. Literatuur Atten, van J. (2003). Stom. Onderdeel van www.depratendecomputer.nl/ervaringen.htm. Colven, D. en Judge, S. (2006). Switch Access to Technology. www.ace-centre.org.uk > Downloads. Foulds, R. (1980). Communication rates of non-speech expression as a function in manual tasks and linguistic constraints. RESNA. 83-87. Philostratus. (ca 220). Het leven van Apollonius van Tyana. Vertaling S. Mooij-Valk. Athenaeum, 2013. Verrips, J. (2012). Comparison between Oriented Scanning and Alternative Code. Communication Matters, No 2, pp 43-44. Www.depratendecomputer.nl/comparisonfulltext.pdf . Verrips, J. (2013). Converseren met een enkele schakelaar. www.depratendecomputer.nl/converseren.pdf. Verrips, J. (2014). Converseren met opgeslagen tekst. Kan het? www.depratendecomputer.nl/opgeslagentekst.pdf.
Bijlage 1. Opgeslagen tekst en andere details Tabel 3 en Tabel 4 documenteren de gebruikte opgeslagen tekst en bevatten enkele grapjes zoals 'bs ' gevolgd door 'gz ' of door 'vk '. aa = ahooga ahooga ab = activiteiten begeleiding ac = alternatieve code adf = alle dagen feest aj = ach ja ajh = als je haar maar goed zit ajm = als je maar gelukkig bent ao = ander onderwerp alsjeblieft awn = alle waar naar zijn geld bb = boe boe bbb = bah bah bah bh = bij haast bj = ben je bn = ben bni = bij nader inzien bs = bij stress bv = bijvoorbeeld cio = communicatie is oriëntatie czg = computers zijn geen mensen
da = dag dd = doei doei dgh = dan gaat het goed djg = doe je gek genoeg djw = dank je wel dk = dat klopt dl = dag lieverd dmg = doe maar gewoon dan dn = dan do = door dpc = de pratende computer dr = die romeinen ds = dus dt = dat dzw = dat zal wel eb = een beetje eg = einde gesprek es = eet smakelijk ew = even wachten
fg = fijn gesprek gc = geen commentaar geo = gevolg en oorzaak gg = graag gedaan gi = god is liefde gk = gek gm = goede morgen gn = geen gp = geacht publiek gr = graag gs = groot sjagrijn gw = gwekker gz = ga zitten hb = heb hbt = het beste toegewenst hbw = het belangrijkste woord hev = hangt er van af hh = haha haha
hhu = hoe heet u hi = hoe is hj = handige jongen ht = het hwh = hoe werkt het hz = hoe zit ib = ik begrijp id = inderdaad ig = ik geloof iovj = ik ook van jou iv = ik vind iwp = ik wil praten iwv = ik wil vragen jb = jouw beurt jh = je hebt jw = jouw jz = jeetje zeg
kgh = komt goed hoor kik = klant is koning kj = kun je kn = kan lg = lekker genieten lh = leuke hobby li = liefde is god lnz = leuke naam zeg lw = laten we mb = mijn beurt mc = morse code mem = mens en machine mgw = met gods wil mn = mijn mo = mooi mt = met mwv = mooi weertje vandaag
ne = nog eens nen = nee en nog eens nee ng = nog nj = nou ja nt = niet ntk = niet te kort zeg ntu = natuurlijk nzm = niet zo moeilijk ob = oefening baart kunst oc = ondersteunde communicatie oeg = oorzaak en gevolg oid = of iets dergelijks olv = onder leiding van on = of niet os = oud spreekwoord ov = op verzoek
pc = pratende computer pm = prachtige muziek qq = okee okee reo = regen en onweer rj = rare jongens rt = revalidatie techniek sh = sorry hoor so = sorry ss = snel spreken tev = tot een volgende keer to = terugkomend op tz = tot ziens
ve = vertel eens iets vgea = van god en alles verlaten vi = vind ik vk = vogels kijken vn = van vo = voor vtk = van twee kanten wbj = wat bedoel je wd = wedden dat wea = wacht even alsjeblieft wiv = weet ik veel wj = weet je wjp = wil je praten
wn = weet niet wpm = wij praten met een computer wt = wat wvj = wat voel je daarbij wzj = wat zeg je zg = zeg zih = zo is het zjg = zit je goed zki = zo kan ie wel weer zm = zeg maar zn = zijn zs = zuinig socialisme zz = zonder zorgen
Tabel 3.
Bijna honderdvijftig verschillende woordmacros werden gebruikt.
dag = dag hoe is het ermee dag = ga zitten alsjeblieft dag = leuk je te zien dammen = wit begint en wint dammen = meerslag gaat voor dammen = jouw beurt dammen = mijn beurt dammen = wil je revanche gesprek = zullen we kennismaken gesprek = ik wil stoppen gesprek = kom nog eens langs gesprek = groeten thuis grafschrift = niks lukte grafschrift = volgende keer beter grafschrift = stil he grafschrift = denk aan je grafschrift = tot gauw schelden = uit mijn ogen onmiddelijk schelden = houd eens op klootzak schelden = je hebt te veel humor hoor stilte = schrik niet van stilte stilte = stilte hoort er bij stilte = stilte hoort bij een goed gesprek xagnost = ik weet het niet xagnost = u weet het ook niet xagnost = samen weten we weinig xagnost = xboeddha xagnost = xtheologie xander = ik wil eens iets anders xander = een ander onderwerp aub xander = xgesprek xapologie = andere mensen geloven xapologie = ik ben een mens xapologie = dus geloof ik ook xapologie = xsolipsisme xapologie = xtheologie xatheisme = er is geen god xatheisme = alle priesters liegen xatheisme = gebruik uw eigen verstand xatheisme = xsceptisch xatheisme = xagnost xboeddha = ik krijg het door xboeddha = vanuit het hogere xboeddha = en ik streef naar het niets xboeddha = xatheisme xboeddha = xapologie xboos = ik ben zo boos xboos = als een bokser xboos = met een beugel xclown = waarom zijn toch de bananen krom xclown = omdat ze niet recht zijn xclown = xverdriet xgesprek = er is veel te bespreken
Tabel 4.
xgesprek = waar zullen we het over hebben xgesprek = xzoiets xgevoel = xverliefd xgevoel = xverbaasd xgevoel = ik heb zo een blij gevoel xgevoel = xblij xgevoel = xboos xkoffie = lekker kopje koffie xkoffie = ik houd er van xkoffie = met melk en suiker xkoffie = xnijlpaard xkleinkind = hallo allemaal xkleinkind = leuk jullie te zien xkleinkind = kijk mij eens xkleinkind = ik ga weer spelen xkleinkind = doei doei xnijlpaard = kijk eens plakkunst xnijlpaard = hij verveelt zich xnijlpaard = vind je het wat ? xnijlpaard = xkoffie xongeloof = die mensen denken dat zij wel bestaan xongeloof = maar god de heer niet xongeloof = onzinnig natuurlijk en al te modern xongeloof = xsceptisch xongeloof = xatheisme xsceptisch = geloof alles wat bewezen worden kan xsceptisch = en geloof niets meer xsceptisch = geloof dus ook dit niet xsceptisch = xboeddha xsceptisch = xapologie xsolipsisme = ik besta wel xsolipsisme = andere mensen bestaan niet xsolipsisme = dus kent niemand mij xsolipsisme = dus besta ik ook niet xsolipsisme = xsceptisch xtheologie = god bestaat en houdt van u dat is zeker xtheologie = de rest is onzeker xtheologie = helemaal niet erg want xtheologie = god is liefde xtheologie = xagnost xtheologie = xsceptisch xverdriet = ik moet zo huilen altijd xverdriet = ik pieker de hele nacht xverdriet = xgevoel xverliefd = ik vind jou zo leuk xverliefd = wil je mee wandelen xverliefd = xgevoel xvraag = zeg eens waarom xvraag = leg het eens uit xvreemd = ik voel me zo vreemd xzoiets = laten we iets gaan doen xzoiets = wij zijn zo blij allemaal xzoiets = xgesprek
Tekstvoorspelling met sleutels zoals gebruikt in het eerste experiment.
Figuur 3 toont met zinsvoorspelling verrijkte woordvoorspelling na 'thui'. Kennelijk zijn er geen zinnen die met 'thui' beginnen en heel wat woorden die er op lijken. Zodra echter 'thuis' gegeven wordt toont het systeem ook zinsdelen die dat woord bevatten, zoals 'Groeten thuis' in Figuur 4.
Figuur 3. Tekstvoorspelling na 'thui'.
Figuur 4. Tekstvoorspelling na 'thuis'. Er zijn meer van dit soort ongewone trucjes geïmplementeerd, zie bijvoorbeeld Figuur 5 en merk op dat van het tweede alternatief de eerste letters 'doef' bevatten. Figuur 6 toont het schermbeeld na 'fles', zo kan ook 'Wedden dat om een fles' geselecteerd worden met automatisch selecteren van Figuur 7. Figuur 8 toont menus van menus en nog wat aanvullende informaties. Andere mogelijkheden die voor bijzondere groepen die veel tijd besteden om met opgeslagen tekst te leren converseren bijzondere charmes kunnen hebben kunnen beter na een demonstratie in persoon kunnen worden toegelicht. Dit geldt ook voor het selecteren van muziek of van plaatjes.
Figuur 5. Tekstvoorspelling na 'doef'.
Figuur 6. Tekstvoorspelling na 'fles'. Kiezen we in Figuur 6 het tweede alternatief, en komt deze zin in een menu Galgenhumor voor, dan biedt Lees en Praat dat menu automatisch aan. We zien dan bijvoorbeeld Figuur 7.
Figuur 7. Menutje galgenhumor.
Figuur 8. Met sleutels die met de letter x beginnen kunnen ook menus van menus gemaakt worden. Figuur 8 toont het menu bij de sleutel xgevoel, door xgevoel met woordvoorspelling te selecteren ontstaat deze situatie automatisch omdat het woord met een x begint. 3 kiest nu het menu bij xboos en 4 bij xblij, wat overigens leeg is want xblij staat niet bij de sleutels links. Figuur 9 tenslotte toont een menu Waarom wat het begin van een eenvoudig gedichtje bevat dat door de eerste (lege) regel te kiezen in zijn geheel hoorbaar wordt gemaakt. De gebruiker heeft vast andere plannen want koos net het woord blij. Om menu blij te selecteren suggereert Lees en Praat een extra spatie te geven, een enkele klik in Figuur 1. Zo kan met een enkele klik weer een ander gedicht
hoorbaar worden gemaakt. De lay-out is in Figuur 9 iets overtuigender dan in Figuur 8 omdat er gewoon weer een paar weken geiten met de computer tussen zat. Figuur 10 en Figuur 11 zijn overbodig.
Figuur 9.
Nog enkele trucjes om opgeslagen tekst toegankelijk te maken, deze keer een gedicht. F9 en Sp kiezen nu het menu Blij. 6, of ….. kiest Figuur 10, het tweede vers.
Figuur 10. Puberaal gedicht, vers twee.
Figuur 11. Praktisch bedoeld extra menutje getiteld Namen.
Figuur 12. Menutje gemaakt om over het onderwerp 'roken' te kunnen converseren.
Bijlage 2.
Interacties op ontwerp niveau
De verschillende technieken staan niet geheel los van elkaar en hebben allerlei interacties waarvan we er een aantal in kaart brengen.
Alternatieve Code
Lettermacros
Woordmacros
WoordOpgeslagen voorspelling tekst
Conversatie
Interface als geheel
Code Sp kort
Presentatie
Sd
Sd
Aandacht
Sd en FT
Betekenis Presentatie
Presentatie
Betekenis Doel
Aandacht Betekenis
Presentatie
Presentatie
Betekenis
Aandacht
Presentatie
Kiezen van sleutels Zoeken van zinnen en van menus
Aandacht
Q-functies Plaatjes
Rol in gesprek
Leidt af
Lettermacros Woordmacros Woordvoorspelling
Opgeslagen tekst Conversatie Tabel 5.
Aandacht Interacties tussen technieken. Sd: Sustained dashes. FT: Functie toetsen. Presentatie: Er is maar beperkt veel ruimte op scherm. Betekenis: We moeten kiezen waar bepaalde tekst wordt ondergebracht.
In conversatie is de ervaren tijdsdruk het ene moment wat hoger en de benodigde tekst niet altijd even lang voor een bevredigende bijdrage. We verwachten grofweg Tabel 6. Communicatieve functies
LM
WM
Begin
x
x
Actief luisteren
x
Reageren
x
x
Iets vragen
x
Iets zeggen
WV
x
+
?
+
-
x
+
+
x
x
+
+
x
x
+
+
-
++
++
+
++
+
Jezelf presenteren Beurtwisseling Inhoudelijk sturen
Opgeslagen tijdsdruk lengte tekst spreekbeurten
x x
x x
x
Standaard verhaal zeggen
x
x
-
++
Voorbereid verhaal zeggen
x
x
-
++
x
+
+
Einde
x
Tabel 6. Te verwachten gebruik van lettermacros, woordmacros, woordvoorspelling en opgeslagen tekst. Fasen met tijdsdruk zullen kwetsbaar zijn.
De laatste kolom in Tabel 6 kan in principe gemeten worden, belangrijker is natuurlijk dat deze fasen gericht geoefend kunnen worden en dat Tabel 6 een handvat verschaft om woordmacros en opgeslagen tekst doelgericht te wijzigen en/of te herontwerpen.
i
Sommige kloosterorden kennen zwijgplicht, de kerkvaders hebben veel over stilte geschreven, Prediker schrijft over een tijd en plaats voor alle dingen die onder de hemel zijn, ook uitspraken natuurlijk, en bidden is tot op zekere hoogte een niet-spreken. In Het leven van Apollonius van Tyana van de griek Philostratus lezen we over een een aanhanger van Pythagoras die geen boek wilde schrijven voor hij enkele jaren gezwegen had en die zich gedurende die tijd behielp met geschreven boodschappen en met gebarentaal. Niet meer kunnen spreken kan komisch zijn, zie van Atten (2003), maar is vaak beklemmend voor alle betrokkenen. ii Het aangehouden streepje _ wordt hier voorafgegaan door twee korte klikjes weergegeven als .._ wat 3 betekent. Dit is natuurlijk wel zo efficiënt en zeker vergelijkbaar met de numerieke codes als ..-.. en die eveneens in Figuur 1 zichtbaar zijn. De schakelaar kan ook iets langer worden aangehouden, ___ betekent eveneens 3, en _.. trouwens ook. iii Vele tientallen uren en dat is ook wel logisch, want Figuur 1, Figuur 2 en Tabel 3 samen zijn aanzienlijk uitgebreider dan Morse Code en de honderd afkortingen zoals SOS waar radiotelegrafisten vroeger veel gebruikten. Bovendien moet gebruik in conversatie geoefend worden. iv Na drie letters. Het gevolg hiervan is dat opgeslagen tekst ook hergebruikt kan worden wanneer je niet weet bij welke sleutel het hoort. Door 'vand' bijvoorbeeld wordt 'vandaag ' gesuggereerd maar ook het zinnetje 'ik ben zo blij vandaag '. Kiezen we dit zinnetje dan wordt bovendien het menu van opgeslagen tekst gekozen waar dit zinnetje in zit, dus de zinnetjes van Figuur 1. We hoeven dus de namen van deze menus helemaal niet te kennen. Ook de woordvoorspelling is betrekkelijk geavanceerd, 'kpn' zal vrijwel zeker 'keelpijn ' doen suggereren. We kunnen met achtereenvolgens een lettermacro, twee woordmacros en woordvoorspelling door 'i hb eb kpn1' het zinnetje 'ik heb een beetje keelpijn ' hoorbaar maken. Met Alternatieve Code is dat '-. . --. ..-- . - ..-- ..-. .-.- … _' of 27 klikjes, waarvan één aangehouden streepje, en 12 pauzes, voor in totaal 27 letters en spaties. Gebruikers die Figuur 1, Figuur 2 én Tabel 3 uit het hoofd kennen hoeven dan maar één keer naar het scherm te kijken, vlak voor het aangehouden streepje '_'. De realiteit is minder rooskleurig, vaak genoeg staat in zo een situatie een woord als 'kernpunt ' boven aan het lijstje en soms zal 'keelpijn ' er helemaal niet in staan. Zie ook Figuur 3 tot 7. v De pauzetijd is de tijd die het systeem wacht voor tot einde code wordt besloten en bijvoorbeeld .- als 'a' wordt geïnterpreteerd. vi De overgangstijd is de tijd die het systeem wacht voor bij ingedrukte schakelaar een streep (-) wordt gelezen in plaats van een stip (.). De overgangstijd beïnvloedt ook de interpretatie van aangehouden streepjes aangegeven met (_), (__) etcetera. Overigens kan Alternatieve Code eveneens met twee schakelaars gebruikt worden en is dan natuurlijk sneller. Zelfs drie schakelaars zijn mogelijk, de derde vervangt dan zowel de pauze als de aangehouden streepjes. vii In een kopieertaak van poëzie. Door ook te combineren met lettermacros en in open gesprekjes behaalt hij rond de veertig letters per minuut en iets, maar niet veel, meer dan dertig letters per minuut bij een kopieertaak van poëzie. Met traditioneel passief scannen, wat bijna géén leertijd vraagt, en waarbij de machine een focus binnen een rechthoek met letters beweegt, is de snelheid bij een kopieertaak rond de tien letters per minuut. Met actief scannen en een frequentie geoptimaliseerde matrix stuurt de gebruiker het focus met klikjes, wat wel geoefend moet worden, en is dit getal ongeveer achttien letters per minuut. Met geoptimaliseerd kwadranten scannen en met geoptimaliseerd georiënteerd scannen, die beiden oefening vereisen, ongeveer vijfentwintig letters per minuut. Het valt niet mee dergelijke getallen experimenteel overtuigend te documenteren, laat staan met relevante taken en door leden van doelgroepen, waarbij veel variantie te verwachten is. Wiskundige modellen van het gewogen aantal klikjes en pauzes per letter ondersteunen ze wel, zie Verrips (2012). Volgens een veel geciteerde paper van Foulds (1980) is conversatie vrijwel onmogelijk onder de dertig letters per minuut en pas prettig vanaf vijftig letters per minuut. viiiVele spastici communiceren met pauzetijden van minstens 1000 milliseconden en scannen bovendien, wat veel trager is dan encoderen. ix Deze observatie kan goed begrepen worden met wat in de psychologie aandachtspanne en op zijn Engels attention span heet en die minder dan tien seconden duurt. Wanneer tijdens elk woord de aandacht even op de omgeving gericht wordt dan bemoeilijkt dit uiteraard de concentratie. Met vijftig letters per minuut is dit veel minder vaak het geval dan onder de dertig letters per minuut, wat deze proefpersoon uit eigen ervaring kende. Zie ook de vorige voetnoot.
