Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie
Constructie geharmoniseerde index van consumentenprijzen: de HICP voor Nederland J.N.M. Wit Onderzoeksrapport WO&E nr 557 Oktober 1998
'H1HGHUODQGVFKH%DQN
e018
Constructie geharmoniseerde index van consumentenprijzen: DE HICP VOOR NEDERLAND J.N.M. Wit *
* Statistische ondersteuning werd verleend door F.R. Stork. De auteur is het CBS in Voorburg erkentelijk voor de noodzakelijke ondersteuning bij het construeren van de historische reeksen.
Onderzoeksrapport WO&E nr 557/9827 Oktober 1998
De Nederlandsche Bank NV Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie Postbus 98 1000 AB AMSTERDAM
CONSTRUCTIE GEHARMONISEERDE INDEX VAN CONSUMENTENPRIJZEN: de HICP voor Nederland J.N.M. Wit
ABSTRACT The harmonized index of consumer prices allows for inflation comparisons between European countries. This report shows how backdata for this index and its subindices were constructed for the Netherlands. Key words: Harmonized index of consumer prices, inflation. JEL Codes: C82, E31.
SAMENVATTING De geharmoniseerde index van consumentenprijzen biedt de mogelijkheid om de inflatie tussen Europese landen te vergelijken. Dit rapport beschrijft hoe historische reeksen voor deze index en haar deelindices zijn geconstrueerd voor Nederland. Trefwoorden: geharmoniseerde index van consumentenprijzen, inflatie. JEL Codes: C82, E31.
CONSTRUCTIE GEHARMONISEERDE INDEX VAN CONSUMENTENPRIJZEN: de HICP voor Nederland
1 INLEIDING Dit onderzoeksrapport bevat een beschrijving van de wijze waarop historische data van de geharmoniseerde index van consumentenprijzen (HICP) en een vijftal deelindices van de HICP, zoals die zijn geconstrueerd voor Nederland. Directe aanleiding voor deze constructie was het verzoek van de Europese Centrale Bank om vanaf oktober 1998 een voorspelling voor deze prijsindices te maken. Hierover zal in een binnenkort uit te brengen onderzoeksrapport verslag worden gedaan. In dit onderzoeksrapport worden twee zaken behandeld. Ten eerste, waarom zijn de HICP gegevens geconstrueerd? Ten tweede, hoe zijn de HICP gegevens geconstrueerd?
2 WAAROM IS DE HICP GECONSTRUEERD? De HICP is een voor Europese maatstaven geharmoniseerde versie van de consumentenprijsindex (CPI). De HICP dient speciaal voor het vergelijken van de inflatie tussen de lidstaten van de Europese Unie. De ECB zal de HICP als maatstaf hanteren voor de inflatie in de eurolanden. Voor een goed inzicht in het verloop van de HICP is ze bovendien opgesplitst in vijf deelindices. De ECB verlangt van de NCB’s dat zij voorspellingen van deze inflatiemaatstaf voor het eigen land maken. De afdeling woe, die deze zogeheten narrow forecasting exercise voor haar rekening neemt, dient voor de modelbouw daarom te beschikken over een lange tijdreeks van de HICP voor Nederland. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert vanaf januari 1996 maandelijks de HICP 1. Er zijn geen publicaties van de HICP uit eerdere jaren of van deelindices. Het is echter mogelijk om zelf de HICP te construeren door uit de CPI bepaalde artikelgroepen te filteren. Binnen de Bank bestaan er verschillende officiële gegevens van onderdelen van de CPI die het CBS via haar reguliere kanalen laat verspreiden. Dit betreft de reeksen die de afdeling sir in haar eindreeksendatabank heeft, en de op woe aanwezige versie van CBSView. Met behulp van deze gegevens is zelf in eerste instantie een reeks van de HICP en de vijf onderdelen geconstrueerd. Ter controle van de precisie van de gekozen methode is de geconstrueerde HICP vergeleken met de gepubliceerde HICP. Uit deze controle bleek dat er geringe afwijkingen bestaan tussen deze reeksen. 1
Voor 1995 bestaat er ook een publicatie van een zogeheten Interim Index, de voorloper van de HICP.
Desalniettemin is het in principe mogelijk met de onderliggende gegevens de correcte reeksen te produceren. Het CBS gaf te kennen dat zij vanwege capaciteitsproblemen niet in staat was om de beschikbare gegevens te leveren. Wel stelde het CBS ons in de gelegenheid om zelf bij het CBS de gegevens te construeren. Deze taak heeft de afdeling woe ter hand genomen.
3 HOE IS DE HICP GECONSTRUEERD? Het CBS was in staat om CPI reeksen vanaf oktober 1987 te leveren 2. De nauwkeurigheid van de aangeleverde individuele prijsindexcijfers is 2 cijfers achter de komma. De bijbehorende gewichten zijn gehele getallen die samen optellen tot 100000. De CPI gegevens zijn te verdelen in drie perioden aan de hand van drie budgetonderzoeken: 1 Budgetonderzoek 1985: CPI reeksen van oktober 1987 – december 1993 2 Budgetonderzoek 1990: CPI reeksen van december 1993 – januari 1996 3 Budgetonderzoek 1995: CPI reeksen van januari 1996 – augustus 1998 De CPI reeksen van het budgetonderzoek uit 1995 waren beschikbaar op het laagste niveau van de afzonderlijke artikelen. De definitie van de HICP en de deelindices is gebaseerd op de zogeheten COICOP indeling van artikelen die sinds kort bij dit budgetonderzoek 1995 wordt gehanteerd. Voor de budgetonderzoeken uit 1985 en 1990 waren de gegevens van bepaalde artikelen al geaggregeerd. Bovendien bestaat er bij deze onderzoeken een enigszins afwijkende indeling. De door het CBS gehanteerde definitie van de HICP en de door ECB voorgestelde definitie van de deelindices van de HICP is bepalend voor de constructie van de reeksen . Deze definities hebben alleen betrekking op de COICOP indeling van de CPI zoals die bij het budgetonderzoek van 1995 wordt gebruikt. Men is dus gedwongen om een eigen definitie te hanteren voor de gegevens uit de twee eerdere budgetonderzoeken. De gehanteerde definities van de HICP en de deelindices staan in Bijlage 1. Voor ieder onderzoek afzonderlijk zijn de HICP en de deelindices bepaald door het gewogen gemiddelde te nemen van alle artikelen (of artikelgroepen) die er volgens de definitie in thuis horen. Formeel gesproken, definieer:
2
Door problemen met oude databases lijkt het vooralsnog niet mogelijk om nog oudere gegevens te construeren. Hierbij is rekening gehouden met het feit dat het CBS, in tegenstelling tot de ECB definitie, consumptie-gebonden belastingen en overheidsdiensten in een aparte categorie heeft onderverdeeld.
3
HICP(i) = HICP voor deelindex i (i=a,b,c,d,e,totaal) P(i)
= samengestelde prijsindexcijfer van HICP(i)
I(i)
= verzameling van alle artikelen in HICP(i)
w(j)
= gewicht van artikel(groep) j
p(j)
= prijsindexcijfer van artikel(groep) j
Op een uitzondering na, betreffen de gewichten en prijsindexcijfers van een artikel(groep) dezelfde variabelen zoals die worden gebruikt bij de berekening van de CPI . Dan: P(i) = ∑j∈I(i) w(j) p(j) / ∑j∈I(i) w(j). Toepassen van deze procedure levert voor iedere periode een samengesteld prijsindexcijfer van de HICP en de vijf deelindices. Bovendien geldt voor ieder periode afzonderlijk dat de HICP een gewogen gemiddelde is van de vijf deelindices, met als gewichten de som van de gewichten in de vijf deelindices.
Om de drie perioden aan elkaar te koppelen, wordt gebruik gemaakt van de overlappende maand in de onderzoeken, de zogeheten koppelmaand. Voor januari 1996 dient de koppelfactor KF90,95(i) voor de HICP en iedere deelindex berekend te worden om de gegevens van budgetonderzoek 1990 en 1995 aan elkaar te koppelen. Definieer: P95(i) = indexcijfer HICP(i) in januari 1996 bij budgetonderzoek 1995. P90(i) = indexcijfer HICP(i) in januari 1996 bij budgetonderzoek 1990. Dan: KF90,95(i) = P95(i)/P90(i). Vervolgens is ieder samengesteld prijsindexcijfer van budgetonderzoek 1990 vermenigvuldigd met de bijbehorende koppelfactor KF90,95(i). Dit resulteert in een reeks van gekoppelde samengestelde prijsindexcijfers, aangeduid met Pk90(i). Voor december 1993, dient een koppelfactor KF85,90(i) berekend te worden om budgetonderzoek 1985 en 1990 aan elkaar te koppelen. Definieer: Pk90(i) = gekoppeld indexcijfer HICP(i) in december 1993 bij budgetonderzoek 1990. 4
De uitzondering betreft de behandeling van artikelen die vallen onder de categorie ‘Verzekeringen’. Voor deze posten is speciaal voor de HICP berekening een onderscheid gemaakt tussen een diensten- en een uitgavendeel. De twee delen hebben een verschillend prijsverloop.
P85(i) = indexcijfer van HICP(i) in december 1993 bij budgetonderzoek 1985. Dan: KF85,90(i) = Pk90(i)/P85(i). Vervolgens wordt elk samengesteld prijsindexcijfer van budgetonderzoek 1985 vermenigvuldigd met de bijbehorende koppelfactor KF85,90(i). Dit resulteert in een nieuw samengesteld prijsindexcijfer voor deze periode, dat aangeduid zal worden met Pk85(i). Er is nu een gekoppelde reeks gedefinieerd voor de HICP en de vijf deelindices voor de periode oktober 1987 tot en met augustus 1998. Tenslotte, in Europees verband bestaat de afspraak om de HICP te schalen zodat het gemiddelde prijsindexcijfer voor 1996 gelijk aan 100 is. Daartoe is een schalingsfactor SF96(i) als volgt gedefinieerd: SF96(i) = gemiddelde van alle 12 samengestelde prijsindexcijfers van HICP(i) in 1996. Iedere prijsindexcijfer is gedeeld door de bijbehorende schalingsfactor. Tenslotte, worden de prijsindexcijfers afgerond naar 1 cijfer achter de komma. Zodoende is de HICP reeks en de vijf reeksen met deelindices van de HICP geconstrueerd voor de periode oktober 1987 tot en met augustus 1998. Een grafische voorstelling van de inflatiecijfers is te vinden in Bijlage 2. Het dient te worden opgemerkt dat door het koppelen en herschalen de eigenschap dat de HICP een gewogen gemiddelde is van de vijf deelindices, niet meer opgaat. Tenslotte, ter validatie van de geconstrueerde inflatiecijfers, zijn deze cijfers afgezet tegen de cijfers van de HICP, zoals die door het CBS vanaf 1996 iedere maand worden gepubliceerd. De geconstrueerde cijfers voldoen aan deze test.
4 CONCLUSIE Ten behoeve van de inflatievoorspelling voor de Europese Centrale Bank zijn van het Centraal Bureau voor de Statistiek basisreeksen van prijsindexcijfers verkregen. Op basis hiervan zijn door de afdeling woe de geharmoniseerde index van consumentenprijzen (HICP) en een vijftal deelindices van de HICP geconstrueerd. De geconstrueerde reeksen lopen van oktober 1987 tot en met augustus 1998. De geconstrueerde reeksen zullen worden gebruikt bij de narrow forecasting exercise, en zullen tevens aan Eurostat worden geleverd.
BIJLAGE 1
Tabel B1 Definitie HICP en deelindices budgetonderzoeken 1985 en 1990 Artikelnaam
Artikelnaam
CPI Alle Huishoudens 85=100
Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100
Gewicht
____________________________
_______ ______________________________
_______
VLEES
3700
VLEES
3800
VIS
300
VIS
300
GROENTEN EN FRUIT
2500
GROENTEN EN FRUIT
2800
AARDAPPELEN, MANIOK
300
AARDAPPELEN EN –PRODUKTEN 400
HICP A Onbewerkte
6800
HICP A Onbewerkte
voedselproducten
7300
voedselproducten
BROOD EN GRAANPRODUKTEN
2500
BROOD EN GRAANPRODUKTEN
2500
MELK, KAAS EN EIEREN
2500
MELK, KAAS EN EIEREN
2500
EETBARE OLIEN EN VETTEN
500
EETBARE OLIEN EN VETTEN
400
SUIKER
200
SUIKER
100
KOFFIE, THEE
800
KOFFIE, THEE EN CACAO
500
JAM, HONING E.D.
100
JAM
50
CHOCOLADE
370
HONING
40
SUIKERWERK
260
CHOCOLADE
310
IJS
60
SNOEPGOED
350
OVERIGE VOEDINGSMIDDELEN
340
IJS
90
ALCOHOLVRIJE DRANKEN
400
KRUIDEN EN SAUZEN
290
ALCOHOLHOUDENDE DRANKEN
1500
DRANKEN
2100
TABAK
1200
TABAK
1000
HICP B Bewerkte voedselproducten
10730
HICP B Bewerkte voedselproducten
10230
KLEDING EN SCHOEISEL
6700
KLEDING EN SCHOEISEL
7200
ONDERHOUD, MATERIALEN
1050
MATERIALEN
1060
KOSTEN WATERVERBRUIK
600
KOSTEN WATERVERBRUIK
700
MEUBELEN,VLOERBED.
2500
MEUBELEN EN TAPIJTEN
2900
HUISH.TEXTIEL, STOFFEN
800
HUISH.TEXT.,MATRASSEN
900
Artikelnaam
Artikelnaam
CPI Alle Huishoudens 85=100
Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100
Gewicht
____________________________
_______ ______________________________
_______
HUISH. APPARATEN INC.
900
HUISH. APPARATEN EXC.
900
GLAS- EN VAATWERK
600
SERVIES,HUISH.ART. INC.
900
DAGELIJKS WONINGONDERHOUD 1800
DAGELIJKS WONINGONDERHOUD 1500
AANKOOP VAN VOERTUIGEN
4000
MEDISCHE VERZORGING
600
ONDERDELEN, ACCESSOIRES
370
AANKOOP VOERTUIGEN
4700
APPARATEN EN TOEBEHOREN
3700
ONDERDELEN EN ACCESSOIRES
450
BOEKEN,DAGBLADEN
2200
APPARATEN EN TOEBEH.
5000
ART. VOOR
840
BOEKEN,KRANTEN,
2400
LICHAAMSVERZORGING OVERIGE ARTIKELEN N.E.G.
TIJDSCHRIFTEN 800
ART. VOOR
1100
LICHAAMSVERZORGING GOEDEREN NIET EERDER
1000
GENOEMD HICP C Goederen exclusief energie
26860
HICP C Goederen exclusief energie
31310
ELECTRICITEIT
2100
ELEKTRICITEIT
1600
GAS
4600
GAS
2900
VLOEIBARE BRANDSTOFFEN
200
BRANDSTOFFEN E.D.
2760
BINNENLAND AUTOBENZINES
2400
L.P.G.
230
DIESELOLIE
130
SMEERMIDDELEN
70
HICP D Energie
9730
HICP D Energie
7260
WONINGHUUR
6640
WONINGHUUR
7290
HUUR ANDERE ONR. GOED.
110
ONDERHOUD DOOR DERDEN
740
ONDERHOUD DOOR DERDEN
540
MAAKLOON STOFFERING
100
DIENSTEN HUISH. PERSONEEL
500
REPARATIE ELEKT.HUISH.
100
Artikelnaam
Artikelnaam
CPI Alle Huishoudens 85=100
Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100
Gewicht
____________________________
_______ ______________________________
_______
GARAGEKOSTEN E.D.
1410
DIENSTEN HUISH. PERSONEEL
700
OV. UITGAVEN EIGEN VERVOER
670
REPARATIE EN ONDERHOUD
1050
VERVOERSDIENSTEN
1400
OV. UITG. GEBRUIK VOERTUIGEN 1900
PTT-DIENSTEN
1500
VERVOERSDIENSTEN
1600
ONTSPANNING EN
1900
COMMUNICATIE
1700
ONDERWIJS
400
AMUSEMENT,RECREATIE,
2700
KAPPERSDIENSTEN E.D.
660
ONDERWIJS
600
MAALTIJDEN REST. BINNENLAND 1210
KAPPER, SCHOONHEIDSSALON
800
SNACKS, IJS E.D.
370
RESTAURANTS
1550
DRANKEN BUITENSHUIS
550
FAST FOOD EN AFHAAL
670
KANTINES
320
CAFE’S E.D. BINNENLAND
840
HOTELS E.D. BINNENLAND
430
BEDRIJFSKANTINES
260
VAKANTIEREIZEN ALL-INN
900
SPORTKANTINES
160
FINANCIELE DIENSTEN
600
HOTELS, CAMPINGS BINNENLAND 610
OVERIGE DIENSTEN N.E.G.
800
VOLLEDIG VERZORGDE
ONTWIKKELING
1300
VAKANTIES FINANCIELE DIENSTEN
1000
OVERIGE DIENSTEN N.E.G.
800
GEMEENTELIJKE DIENSTEN
100
LUISTER- EN KIJKGELD
380
UITG. AAN AUTOKENTEKEN
50
HICP E Diensten
20910
HICP E Diensten
27000
VOEDINGSMIDDELEN
270
VOEDING BUITENLAND
470
HUURWAARDE EIGEN WONING
9760
HUURWAARDE EIGEN WONING
11810
MEDISCHE VERZORGING
13800
BENZINE BUITENLAND
240
AUTOBRANDSTOFFEN,
220
RESTAURANT BUITENLAND
340
CAFE’S E.D. BUITENLAND
380
BUITENLAND
BUITENLAND MAALTIJDEN REST. BUITENLAND 260
Artikelnaam
Artikelnaam
CPI Alle Huishoudens 85=100
Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100
Gewicht
____________________________
_______ ______________________________
_______
CAFE BUITENLAND
210
490
HOTELS, CAMPINGS, BUITENLAND
HOTELS E.D. BUITENLAND
450
CONSUMPTIE GEBONDEN
2400
BELASTING COLLEGEGELDEN
770
GEEN HICP
24970
GEEN HICP
16900
HICP TOTAAL
75030
HICP TOTAAL
83100
BIJLAGE 2 Figuur B2:
Inflatiepercentage (procentuele verandering ten opzichte van dezelfde maand één jaar eerder) van de HICP en deelindices.
Figuur 1 HICP Onbewerkte voedselprodukten 8 6
Inflatiepercentage
4 2 0 -2 -4 -6 -8 ’89
’90
’91
’92
’93
’94
’95
’96
’97
’98
’94
’95
’96
’97
’98
Figuur 2 HICP Bewerkte voedselprodukten 6 5
Inflatiepercentage
4 3 2 1 0 -1 -2 ’89
’90
’91
’92
’93
Figuur 3 HICP Goederen exclusief energie 3 2.5
Inflatiepercentage
2 1.5 1 0.5 0 -0.5 -1 ’89
’90
’91
’92
’93
’94
’95
’96
’97
’98
’94
’95
’96
’97
’98
Figuur 4 HICP Energie 15
Inflatiepercentage
12
9
6
3
0
-3
-6 ’89
’90
’91
’92
’93
Figuur 5 HICP Diensten 5
Inflatiepercentage
4
3
2
1
0 ’89
’90
’91
’92
’93
’94
’95
’96
’97
’98
’91
’92
’93
’94
’95
’96
’97
’98
Figuur 6 HICP 5
Inflatiepercentage
4
3
2
1
0 ’89
’90
