Combineren met natuur

Combineren met natuur

Mogelijkheden in de ecologische hoofdstructuur (EHS) in Gelderland

inhoud



Voorbeelden van functiecombinaties in de EHS in Gelderland

Provincie Gelderland september 2010

1


inhoud

Inhoud Voorwoord 1 Ruimtelijk beleid voor natuur 2 Voorbeelden uit de praktijk

1

Golfbaan Bokhorst, Putten

2 Aanleg golfbaan Engelenburg, Brummen

5 8 10 14

3 Camping Brockhausen, Montferland

18

4 Uitbreiding haven, Hattem

22

5 Uitbreiding bedrijventerrein Misterweg, Winterswijk

26

6 Uitbreiding bedrijventerrein Bredenoord, Apeldoorn

30

7 Landgoederen in Epe

34

8 Nieuwe Marke

38 40

9 Wonen in de EHS

10 Nieuwbouw Notre Dame des Anges, Ubbergen

42

11 Natuur- en boscompensatie Gendringen

46

12 Compensatie rondweg Hummelo (N314)

50

3 Ruimtelijke bescherming

52

Intermezzo verbindingszones

53

Voorbeeld kernkwaliteiten

57

4 Functieveranderingen in de EHS

59

5 Begrippenlijst

66

2


Voorwoord Om de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) hangt vaak de sfeer van ‘op

slot’, alsof er nooit meer iets zou kunnen op een locatie als daar eenmaal de bestemming EHS aan gegeven is. Dit voorbeeldenboek laat zien dat de aanduiding EHS ook kansen biedt. Kansen om te ontwikkelen, als er ook geïnvesteerd wordt in natuur. Juist op plaatsen waar nog geen

bijzondere natuurwaarden aanwezig zijn, zijn er mogelijkheden om te investeren in natuur (publiek doel) in combinatie met andere functies

(particulier doel). Een algemeen recept is daarbij niet voorhanden. Elke situatie vraagt maatwerk. Dat maakt het lastig. De spelregels geven de denkrichting aan, maar bieden niet voor elke vraag een pasklaar antwoord.

De voorbeelden laten wel zien dat er succesfactoren te benoemen

zijn: ga als initiatiefnemer vroegtijdig met alle belanghebbenden en

betrokkenen de dialoog aan. Erken dat tussen ‘rood’ en ‘groen’ altijd een zekere spanning zit, maar niet per se een tegenstelling.

Ga uit van doelen, van wat je wilt creëren en niet van beperkingen.

En wellicht de belangrijkste succesfactor: luisteren, luisteren en nog

eens luisteren. Dat heb ik zelf mogen ervaren bij de voorbeelden waar

ik nauw bij betrokken was. En, 100 procent je zin krijgen is bijna nooit mogelijk, voor welk belang ook. Vaak is 80 procent resultaat op àlle belangen beter dan niks doen. Als dat geen win-win is ...

Ik wens u veel inspiratie toe en ik hoop dat er nog vele voorbeelden zullen volgen.

Co Verdaas, gedeputeerde voor ruimtelijke ordening

3


inhoud

Leeswijzer

Dit boek is bedoeld voor een ieder die te maken heeft met ruimtelijke plannen en projecten voor andere functies binnen de Ecologische

Hoofdstructuur (EHS) in Gelderland. Dit voorbeeldenboek begint met een korte toelichting op het beleid voor de EHS.

Hoofdstuk 2 bevat de voorbeelden. Deze laten zien hoe door inves

teringen in andere functies in combinatie met investeringen in natuur het samenhangend netwerk van natuurgebieden steeds meer gestalte krijgt. De interviews met verschillende betrokkenen illustreren

vervolgens hoe zij de gezamenlijke zoektocht naar oplossingen hebben ervaren.

De hoofdstukken 3 en 4 beschrijven het beleid van de provincie

Gelderland bij ruimtelijke ontwikkelingen in de EHS. Er staat een

toelichting op de manier waarop de natuurdoelen richting geven aan de gewenste en mogelijke ontwikkelingen.

De natuurdoelen bestaan uit aanwezige natuurwaarden en de

potenties, zoals beschreven in de Streekplanuitwerking kernkwaliteiten EHS (Provincie Gelderland 2006). De kernkwaliteiten bepalen de

ontwikkelings ruimte en -richting bij plannen in de EHS. Daarom is

een voorbeeld van de beschrijving van de kernkwaliteiten toegevoegd in hoofdstuk 3. Verder is een beschrijving van één van de modellen voor de ecologische verbindingszones toegevoegd.

4


inhoud

1 Ruimtelijk beleid voor natuur

Vergeleken met andere provincies in Nederland is de natuur in Gelderland zeer divers van karakter. Bescherming en kwaliteitsverbetering is niet alleen ecologisch van belang; natuur is ook de basis voor recreatie en toerisme. Bovendien speelt ze een belangrijke rol als vestigingsfactor voor wonen en bedrijvigheid. Ruimtelijk beleid draagt bij aan behoud en ontwikkeling van natuur. Daarnaast is de provincie verantwoordelijk voor een aantal andere instrumenten ter versterking van de natuur, zoals aankoop en/of functieverandering, subsidies voor inrichting, en beheer- en herstelmaatregelen. Deze instrumenten worden toegepast in samenhang met ruimtelijke bescherming.

1.1 Introductie op de Ecologische hoofdstructuur (EHS) In Gelderland is de Ecologische Hoofdstructuur in aanleg; een samenhangend netwerk

van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden en natuurrijke cultuurlandschappen. Door de vergroting van natuurgebieden, de ontwikkeling van nieuwe natuurgebieden en de

aanleg van ecologische verbindingszones, ontstaat het beoogde samenhangende netwerk. Vergroting en verbinding dragen bij aan het oplossen van problemen op het vlak van verdroging, vermesting en versnippering. Doelstelling Het doel van de EHS is te komen tot duurzame populaties van kwetsbare planten

diersoorten. De ambitie is om in 2018 de beoogde omvang van de EHS in Gelderland

te hebben gerealiseerd. Op grond van Europese regelgeving heeft het Rijk Vogel- en

Habitatrichtlijngebieden (VHR-gebieden) aangewezen. Ook deze gebieden behoren tot de

EHS en dienen in 2018 - met voorrang boven de andere de delen van de EHS - op het gewenste

kwaliteitsniveau te zijn. In de aangewezen gebieden komen veel beschermde soorten planten en dieren voor. De kwaliteit van het overige deel van de EHS moet in 2027 op doelniveau zijn. Dit deel valt niet onder Europese bescherming. Ruimtelijk beleid De EHS is sterk ruimtelijk structurerend en bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit op

provinciaal niveau. Het hoofddoel van het ruimtelijk beleid voor de EHS is bijdragen aan

een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden en natuurrijke

cultuurlandschappen. Dit wordt bereikt door bescherming, instandhouding en ontwikkeling van de aanwezige bijzondere ruimtelijke waarden en kenmerken.

1.2 Onderscheid EHS-natuur, EHS-verweving en EHS-verbindingszone De beleidskaart geeft de drie onderdelen van de EHS weer: - EHS-natuur.

- EHS-verweving.

- EHS-verbindingszone (ecologische verbindingszone).

Op deze onderdelen is toegespitst ruimtelijk beleid van toepassing. Voor het behoud en

herstel van de biodiversiteit in Gelderland zijn de onderdelen onlosmakelijk met elkaar

verbonden. Plant- en diersoorten die gebonden zijn aan grotere natuurgebieden, vinden

vooral een plek in EHS-natuur. EHS-verweving is van belang voor soorten, gebonden aan

gebieden waarin veel natuurelementen en -kwaliteiten verweven zijn met agrarisch en ander gebruik van het cultuurlandschap. Met de EHS-verbindingszone neemt de versnippering van de natuur af en ontstaan meer migratiemogelijkheden voor planten diersoorten.

5


inhoud

1.3 Realisatie van de EHS Om oppervlakte en samenhang van de natuurgebieden te vergroten, heeft de provincie verschillende instrumenten beschikbaar: - Aankopen van grond.

- Financieren van functieverandering.

- Financieren van inrichting en beheer.

- Financieren van natuurherstelmaatregelen.

Via het ruimtelijke ordeningsinstrumentarium stuurt de provincie op de planologische bescherming van de aanwezige natuur en de potenties. Via milieuregelgeving sturen provincie en Rijk op het verbeteren van de milieukwaliteit van de natuur. Aankopen en/of functieverandering Het aankopen van grond met natuurpotenties is het meest vertrouwde middel om

natuurgebieden uit te breiden. Dit gebeurt meestal rechtstreeks of via ruiling. Als het nodig is, wordt de grond ingericht. De bestemming verandert dan van agrarisch naar natuur. De

waardedaling die een bestemmingswijziging met zich meebrengt, komt voor rekening van de overheid. Vervolgens wordt de grond in eigendom gegeven van een terreinbeherende

organisatie. Deze organisatie ontvangt een jaarlijkse subsidie voor het beheer van de grond. Sinds een aantal jaren is het voor particulieren mogelijk om in bepaalde gevallen zelf natuur te ontwikkelen op eigen grond. De overheid betaalt dan de waardedaling uit (in 30 jaar)

en verstrekt vervolgens de inrichtings- en beheersubsidie. Zowel de klassieke weg als de moderne variant leiden dus tot een functieverandering naar ‘nieuwe natuur’. Inrichting en beheer De subsidies voor inrichting en beheer zijn vastgelegd in het Natuurbeheerplan. Om

voldoende in te spelen op de actualiteit, wordt dit plan om de twee jaar herzien. De hoogte

van de subsidie bepaalt het Rijk. De provincie beslist waar en voor welke natuur de subsidies

beschikbaar komen. Dit staat in het Natuurbeheerplan Gelderland 2009. Het plan voor 2011 is op dit moment in procedure. Het ontwerp is al beschikbaar in de Atlas Groen Gelderland. Ruimtelijke bescherming Hoe wordt de ruimtelijke bescherming van bestaande natuur in de EHS, en ook daarbuiten, geregeld? De provincie legt de ruimtelijke begrenzing van de EHS vast. Ook geeft ze

sturing aan de ruimtelijke bescherming van de EHS door richtinggevende uitspraken

op te nemen in het Streekplan Gelderland. Gemeenten vertalen die beleidsuitspraken

naar bestemmingsplannen. Hierin legt de gemeente de natuurbestemming vast en biedt ze bescherming tegen ontwikkelingen die natuurwaarden en potenties aantasten. Dit

betekent dat gebieden met hoofdfunctie ‘natuur’ een natuurbestemming krijgen. Sommige gebieden combineren meer functies. In dat geval wordt aan de hoofdfunctie een passend aanlegvergunningenstelsel gekoppeld, die specifieke natuurwaarden beschermt.

6


inhoud

De Wet ruimtelijke ordening (Wro) geeft provincies de mogelijkheid om nadere regels te stellen aan gemeentes over inhoud en toelichting van het bestemmingsplan. Het gaat dan om zaken die van provinciaal belang zijn. In 2008 besloten Provinciale Staten dat

de EHS van provinciaal belang is. Daarom is de bescherming van de EHS opgenomen in de ontwerpverordening, die nu in procedure is. De inhoud ervan wijkt niet af van het Streekplan (Streekplanherziening herbegrenzing EHS, 1 juli 2009).

In hoeverre is er binnen de EHS ruimte voor plannen en projecten met een andere functie dan natuur? Deze vraag staat centraal bij de ruimtelijke bescherming van de EHS. In het

Streekplan zijn de ‘spelregels van de EHS’ opgenomen. In het vervolg van dit stuk worden de spelregels verder toegelicht.

1.4 Naar een ontwikkelingsgerichte EHS In hoofdstukken 3 t/m 5 staat het beschermingsbeleid van de EHS verder toegelicht. Die bescherming en ontwikkeling van de EHS lijkt een ingewikkelde opgave. Toch is die vrij eenvoudig samen te vatten:

- Geen plannen en projecten in de EHS, tenzij de natuur er significant op vooruit gaat. Dus eerst de effecten op de natuur bekijken (kernkwaliteiten).

- Geen aantasting van bestaande natuur. De ontwikkelingsmogelijkheden liggen op

plaatsen die nu geen natuurfunctie hebben. Die mogelijkheden komen vooral voor in EHS-verweving en EHS-verbindingszone.

- Bij nieuwe functies moet een initiatiefnemer bereid zijn flink in natuur te investeren. In bijzondere gevallen, die van zwaarwegend maatschappelijk belang zijn, zijn er

uitzonderingen mogelijk. Een belangrijke voorwaarde is, dat er geen alternatieven zijn.

Het is dan zaak om in hetzelfde plan de ingreep te combineren met compensatiemaatregelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om nationale of provinciale infrastructuur. Wat moet een initiatiefnemer doen? Natuurlijk is kennis van aanwezige natuurwaarden belangrijk. Vaak is die kennis lokaal

al wel aanwezig, of kan via gespecialiseerde bureaus betrokken worden. Een oriëntatie op de natuurdoelen, zoals verwoord in de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS, is de volgende stap.

Vaak is dan al duidelijk of een voorgenomen activiteit afbreuk doet aan bestaande waarden of juist een versterking kan betekenen. Hierna komt het vooral aan op het aangaan van

gesprekken met de partijen die een rol kunnen spelen bij de procedure voor een eventuele

bestemmingswijziging: gemeente, provincie en ook lokale natuuren milieugroeperingen en omwonenden.

De voorbeelden in dit boek laten zien dat goede plannen met inhoudelijk goede oplossingen én een concrete natuurwinst, regelmatig de ruimte krijgen De spelregels geven daarbij de oplossingsrichting, niet het antwoord.

7


inhoud

2 Voorbeelden uit de praktijk In dit hoofdstuk staan voorbeelden beschreven van projecten in de EHS die inmiddels zijn uitgevoerd, in voorbereiding zijn of nog ontwikkeld kunnen worden. Ze illustreren dat er de onder voorwaarde van versterking van de natuurwaarden ruimte is voor andere functies binnen de grenzen van de Gelderse EHS.

Toelichting op de kaarten Bij elk voorbeeld staat en kaartje met de ligging van het project in de EHS en de samenstelling van die EHS.

EHS Natuur,

EHS verweven of

EHS verbindingszone

Op het tweede kaartje staan de functiewijzigingen van het project. Het gaat dan steeds om een functiewijziging van landbouw naar natuur in combinatie met een andere functie: Recreatie, Natuur

8


inhoud

Functiewijziging naar Bedrijventerrein Natuur

Functiewijziging naar Openbare voorziening Natuur

9


inhoud

Golfbaan Bokhorst Op het landgoed de Bokhorst is een golfbaan aangelegd in combinatie met natuurontwikkeling en functiewijziging naar natuur van aangrenzend beheergrasland.

Grotendeels ten noorden van de spoorlijn tussen Nijkerk en Putten ligt Landgoed Bokhorst. Het landgoed is bijna 300 hectare groot en bestaat uit enkele bosopstanden en landbouwgrond, omgeven door brede hakhoutsingels. Landgoed Bokhorst is opgenomen in de EHS-verweving (totaal 10% natuurdoelen). Beleid richt zich op het handhaven van de bestaande bosjes en singels. Daarnaast wordt op termijn ontwikkeling van botanisch waardevol grasland nagestreefd. Dit geldt voor het zuidelijk deel voor 100% van de oppervlakte.

Het initiatief bestaat uit de aanleg van een golfbaan met negen holes. Dit is uitgewerkt in een integraal plan, waarbij de natuur wordt versterkt. Hoofdpunten van het plan zijn: - Handhaving bescherming houtwallen. - Bestemmingswijzigingen. - 9 hectare golfterrein. - 9 hectare natuur. - Kwelpotentie benut. - Gescheiden waterhuishouding. - Particuliere financiering.

10


inhoud

Houtwallen Op het landgoed de Bokhorst

De singels en bosjes worden veel

wordt een consequent

gebruikt als rustgebied voor reeën,

hakhoutbeheer gevoerd. De brede

broedplaats voor vogels en ze

singels worden periodiek afgezet

herbergen diverse dassenburchten.

en waar nodig ook weer ingeplant. Enkele bomen blijven steeds staan (overstaanders).

De spelregels van de EHS schrijven voor dat een initiatief bekeken moet worden op de effecten en de kernkwaliteiten van de EHS. De kernkwaliteiten bestaan uit de actuele natuurwaarden. In dit geval gaat het om houtwallen, kwelplaatsen en heischraal grasland. Ook moet bij de planontwikkeling rekening gehouden worden met een gezonde dassenpopulatie op het landgoed. Voor de bebouwing (school en clubhuis), die ook binnen de EHS-begrenzing ligt, zijn logischerwijs geen natuurdoelen vastgesteld.

kwelgebieden. De afslagplaatsen van de golfbaan in het natuurdeel zijn in

kunststof uitgevoerd, zodat hier geen bemesting en beregening nodig is.

- De kwelpotenties (kernkwaliteit)

zijn benut door het afgraven van de

fosfaatverzadigde bodemlaag, waardoor de kwel tot in het maaiveld komt.

- In plaats van onbenutte subsidie

mogelijkheden op maïsplant, wordt

er op 9 hectare natuur gerealiseerd. De

resterende beheersubsidiemogelijkheden worden van de locatie van het golfterrein

Overwegingen Volgens de spelregels kan binnen de

EHS-verweving ruimte ontstaan voor

de ontwikkeling van andere functies.

Tenminste, als ze deel uitmaken van een

plan voor een aanzienlijke versterking van de natuur. Hierdoor worden bestaande waarden beschermd, potenties benut en de realisatie

toegevoegd aan het noordelijk deel van het landgoed, waar vergelijkbare potenties aanwezig zijn.

- De inrichting en het beheer van de nieuwe natuur worden betaald uit particuliere middelen.

Bescherming natuurwaarden

van nog te ontwikkelen natuur geborgd.

Door de functiewijziging in een bestem-

Vertaald naar de aanleg van de golfbaan,

van natuurwaarden geborgd. De inrichting

bestaat de versterking van de natuurwaarden uit:

- 9 hectare extra natuur, ter compensatie van 9 hectare intensief ingericht en beheerd golfterrein.

- Betreding van de natuur is via het spelreglement strikt beperkt.

- De natuur heeft extra kwaliteit door

mingsplan vast te leggen, is de bescherming en het beheer staan in een bijlage bij het

projectbesluit. Met de Stichting voor Natuuren Milieubescherming Putten zijn afspraken

gemaakt over een jaarlijks overleg. Evaluatie van het beheer en het monitoren van de

ontwikkeling van de natuurwaarden staan dan op de agenda.

aaneengesloten ligging, gescheiden waterhuishouding en herinrichting

11


inhoud

Mauk Röell, landgoedbeheerder

‘Alle partijen laten meegroeien in het besluitvormingsproces’ Vrijdag 4 juni 2010 was de opening van de oefengolfbaan Dutch Golf Putten op Landgoed Bokhorst. Deze recreatieve bestemming voor (een deel van) het landgoed is echter niet zonder slag of stoot gerealiseerd. Zo moest het bestemmingsplan bijvoorbeeld voldoen aan de ‘spelregels’ van de EHS. Verschillende overheden en (milieu)groepen waren bij de besluitvorming betrokken. Mauk Röell, beheerder van landgoed Bokhorst en Aart van Dusschoten, voorzitter van de Stichting voor Natuur- en Milieubescherming Putten vertellen over het traject. Op verzoek van de natuuren milieugroep Putten staat de schaapskooi niet in het bos, maar

“In 1999 liep de landbouw op Landgoed

gevolgd. Ook was het bestemmingsplan

weg en dat was juist onze belangrijkste

begin 2005 heb ik alle betrokken partijen

Bokhorst terug”, zegt Röell. “De pacht viel

vrij in een natuurlijk omzoomd schapenweitje. Openheid geldt

inkomstenbron”. Röell is een van de

eigenlijk voor het hele terrein.

eigenaren van het landgoed. Wat te

De dieren migreren hier, daarom moet je zorgen dat het terrein open blijft. Geen hekken eromheen dus, want dan ga je aan het doel van de

doen met een landgoed zonder waarde? Röell: “Het eerste plan was om grote

landhuizen te bouwen. Totdat ik in 2004 een projectontwikkelaar tegenkwam die er een

EHS voorbij.

negen holes-golfbaan wilde aanleggen. Met

houtwallen, singels, poelen en kleine bosjes. Een prachtig idee.”

laten meegroeien in de besluitvorming en zelf ideeën laten inbrengen. Dat werkte

geweldig. Als je bij iedere stap duidelijke

afspraken maakt over wat er gaat gebeuren,

kan het niet misgaan. Maar als je betrokken

partijen onvoldoende laat meegroeien in het besluitvormingsproces, ga je de bietenbrug op. Dat is na mijn terugtrekking helaas gebeurd.”

De bietenbrug op

Verkeerd beeld

Röell droeg het project begin 2005 helemaal

De Stichting voor Natuur- en

jaar werd het project echter stilgelegd, ook

bij het project betrokken. Van Dusschoten:

over aan de projectontwikkelaar. Later dat al was de golfbaan inmiddels grotendeels aangelegd. Niet alle procedures waren

12

nog niet rond. Röell: “Vanaf 1999 tot


Milieubescherming Putten raakte pas later

“Dat is jammer, anders hadden we al in een eerder stadium kunnen meedenken.

inhoud

Procesmanagement is onmisbaar! Direct nadat het bezwaar op de plannen

binnenkwam, bracht Röell alle betrokkenen

bij elkaar op het gemeentehuis. “Uiteindelijk was het grootste bezwaar dat ze onvoldoende geïnformeerd waren, onvoldoende Aad van Dusschoten van de Natuur en Milieugroep Putten

meegegroeid in de besluitvorming. Eens te

meer een voorbeeld dat procesmanagement onmisbaar is! ” Maar de groepen wilden

ook nog invloed uitoefenen op de plannen

‘De golfbaan was een win-win situatie, voor alle betrokkenen en met name voor de natuur’

en dus op de inrichting van het gebied. Van Dusschoten: “We wilden zo goed

mogelijke compromissen zoeken voor de flora en fauna. Dat is gelukt. De

eigenaar en projectontwikkelaar hebben

daarbij veel inzet geleverd om de baan zo De terreinkennis van lokale groepen en

verenigingen wordt nog te weinig benut. Het

beeld dat ze alleen maar willen tegenwerken,

Wat is natuur?

de schaapskooi belangrijk”, zegt Van

“De golfbaan was een win-winsituatie.

Voor alle betrokkenen en met name voor

de natuur. Er kwam namelijk meer natuur

door de aanleg van de golfbaan, in plaats van de overbemesting door de maïsteelt. ” Van

Dusschoten ziet dit anders: “Wat is natuur?

Een bloemrijk weiland blijft natuurlijker dan een kortgemaaide golfbaan. In het gebied leven bijvoorbeeld dassen. Met de aanleg van de golfbaan verloren zij een deel van

‘s nachts actief zijn, worden ze

naar wormenen keverlarven.

“Voor de EHS moesten we elders op het landgoed nieuwe natuur creëren, ter

compensatie. Een prima compromis, ook

al vond ik het zelf niet nodig. We hadden immers al meer natuur gecreëerd met de

‘fruithap’ achterlaten zijn in de

aanleg van de golfbaan”, aldus Röell. Van

nazomer niet te missen.

Dusschoten vindt een golfbaan echter

niet passend in de EHS. “Toen bleek dat

Oranjetip op pinksterbloem:

de provincie de plannen alsnog wilde

in de hooilandgedeelten op de

goedkeuren, zijn we er ingedoken en

golfbaan staan al de nodige

probeerden we de plannen bij te sturen.

pinksterbloemen. De oranjetip

We hebben met andere groepen, waaronder

zal zich daar volgend jaar op de graslanden in de omgeving vast ook

een natuurlijk omzoomd schapenweitje. Openheid geldt eigenlijk voor het hele

terrein. De dieren migreren hier, daarom

moet je zorgen dat het terrein open blijft.

Geen hekken eromheen dus, want dan ga

je aan het doel van de EHS voorbij. Om deze golfbaan zijn, uitsluitend waar dit nodig was, enkele natuurlijke afscheidingen gekomen. Daar ben ik wel blij mee.”

Van Dusschoten. “In gesprek bleek veel

Elders compenseren

pittenhoopjes die ze na een

omgeven worden. Nu staat de kooi vrij in

dieren zeker niet.”

des te opvallender. Ze graven graag

eten ook graag bessen. De paarse

Dusschoten. “Die zou eerst door bosschages

Monitoren in harmonie

niet vaak gezien. De sporen zijn

Jagen zelfs op konijnen. Maar ze

“Verder vonden wij de invulling rondom

hun voedselgebied. Voor de mens was het misschien een vooruitgang, maar voor de

populatie. Omdat dassen vooral

van de sloten.” Open laten

in 2008 weer nauw betrokken bij het project.

herbergt een gezonde dassen

Een voorbeeld daarvan zijn de ruige oevers

klopt niet.”

Na een verblijf in Afghanistan raakte Röell

Dassen: Landgoed Bokhorst

natuurvriendelijk mogelijk aan te leggen.

de Gelderse Milieufederatie, een bezwaar

“Alles is in goede harmonie gebeurd”, zegt bespreekbaar. Veel van onze voorstellen

zijn gehonoreerd. De heer Röell heeft mij

bovendien gevraagd of ik, samen met hem en een ecoloog, het terrein wil monitoren. Dat ga ik zeker doen, ook al duurt het wel even voordat je kunt zien welke gevolgen de veranderingen hebben gehad.” Röell haakt hier op in: “Ik nodig iedereen die

mee wil monitoren uit. Dan bekijken we

sporen, tellen we dieren en kijken we welke veranderingen er nodig zijn om betere

condities te creëren voor de flora en fauna

op het terrein. Zelf doe ik dat in ieder geval dagelijks.”

ingediend.”

laten zien.

13


inhoud

Aanleg golfbaan Engelenburg Op het Landgoed Engelenburg bij Brummen is ongeveer tien jaar geleden een golfbaan aangelegd. De aanleg van de golfbaan in agrarisch gebied is gecompenseerd met een extra oppervlakte natuur.

Golfbaan Engelenburg: het intiatief voor de golfbaan is ontstaan in de tijd vóór de vastlegging van de EHS in het Streekplan. Destijds was dat Landelijk Gebied B: landschappelijk waardevol gebied. Kernkwaliteiten EHS: EHS-natuur met 80% landgoedbos, EHS-verweving met 50% waardevol grasland. Een centraal deel is geen EHS.

EHS-natuur (bos) is intact gebleven. In de EHS-verweving (botanisch waardevol grasland) is circa 7,5 hectare botanisch waardevol grasland gecompenseerd met 6,5 hectare natuur.

14


inhoud

Op het Landgoed Engelenburg bij Brummen

De oplossing

is ongeveer tien jaar geleden een golfbaan

Na een lange periode van procederen kwam

aangelegd. Het landgoed ligt grotendeels in de EHS en bestaat deels uit EHS- verweving en deels uit EHS-natuur. Een kleine enclave van circa vijf hectare was buiten de EHSbegrenzing gelaten. De natuurwaarden van de EHS-natuur

bestonden voor een belangrijk deel (80%) uit bestaand landgoedbos. De EHS-

verweving bestond uit een beperkter

percentage bos (5%) en uit grasland met 50%

natuurdoelstelling. Het bos wordt bovendien beschermd door de Boswet. Voor de aanleg van de golfbaan betekende dit dat er geen bos mocht verdwijnen. Voor ongeveer de

helft van de graslanden was beheerssubsidie beschikbaar voor aangepast beheer. Het doel

Bont Zandoogje: algemene

van de subsidie is de aanwezige waarden

dagvlinder in bossen en op

verder te ontwikkelen. Een gedetailleerde

bosranden in het oosten van

er uiteindelijk constructief overleg tussen de verschillende betrokkenen over de

voorwaarden voor de aanleg van de golfbaan. Afgesproken is dat er natuurontwikkeling kwam, grenzend aan het als golfbaan

ingerichte deel. Dit ter compensatie van het

verlies van ongeveer 15 hectare grasland met 50% natuurdoelstelling.

Ten tijde van de ontwikkeling van het

initiatief waren de natuurdoelen nog niet vastgelegd in het ruimtelijk beleid. Dit

maakte het lastig om de aard en de omvang van de compensatie te bepalen.

Uiteindelijk werd er 6,5 hectare als natuur ingericht, compleet met poelen, moeras en grasland. De golfbaan wordt relatief

extensief beheerd. Hierdoor krijgen ook schrale vegetaties de ruimte.

beschrijving van de natuurdoelen staat in de

het land. De vele bosranden op

streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS.

Engelenburg vormen een goed leefgebied.

Het initiatief De nieuwe eigenaar van het landgoed

wilde graag een golfbaan ontwikkelen als kostendrager voor zijn landgoed.

Aanvankelijk was er flinke weerstand.

In het Streekplan Gelderland 1996 viel het

landgoed in de categorie Landelijk Gebied B. In Landelijk gebied A was nieuwvestiging van golfterreinen uitgesloten. Verder

stond de provincie terughoudend tegen over nieuwvestiging. Het was dus niet onmogelijk, maar bestaande natuur en landschapswaarden moesten wel nadrukkelijk ontzien worden.

15


inhoud

‘Goed rentmeesterschap heb ik altijd voor ogen gehad’ Landgoed Engelenburg is qua schoonheid en rijke historie een van de parels van het Gelderse Brummen. Het ligt op de rand van de Veluwezoom en de IJsselvallei, omgeven door bossen en weidse landschappen. Het landgoed en het bijbehorende kasteel waren ooit de thuisbasis van een beroemde baron. Tegenwoordig kunnen ondernemers en particuleren er eten, slapen, vergaderen en een balletje slaan op de negen holes-golfbaan. Maar die kwam er niet zonder slag of stoot.

Anton de Lange is een ondernemer in

directeur van de Gelderse Milieufederatie,

of enige ervaring in de hotelwereld, werd

de contacten wat stroef”, zegt hij. “Er was

hart en nieren. Zonder eigen vermogen hij ruim twintig jaar geleden de trotse

eigenaar van Landgoed Engelenburg. Hij

weet nog precies hoe het allemaal begon.

“In 1988 kreeg ik de kans om het landgoed te kopen van ABN AMRO, de toenmalige

eigenaar. Ik had plannen voor een exclu

Anton de Lange, landgoedeigenaar

sief hotel met restaurant, golfbaan en

conferentiefaciliteiten. In die tijd nog een unieke formule in Nederland. Maar eerst

moest ik mijn aankoop zien te financieren en toestemming krijgen van de gemeente

Brummen voor de aanleg van de golfbaan. Ik schreef een uitgebreid businessplan

en legde dit voor aan de bank en aan de

gemeente. Beide waren enthousiast en gaven groen licht voor de uitvoering ervan. Ik mocht mijn droom verwezenlijken.”

was ook aanwezig. “In het begin verliepen tijd nodig om aan elkaar te wennen en om

het onderling vertrouwen te laten groeien. Uiteindelijk kwamen alle bezwaren en

wensen boven tafel. En werd er gesproken over de voorwaarden waaronder de

milieuvereniging akkoord wilde gaan

met de ontwikkeling van een golfbaan op

Landgoed Engelenburg. Later schoven ook

vertegenwoordigers van Natuurmonumenten en Waterschap Veluwe aan bij het overleg.

Een landschapsarchitect, in de arm genomen door de heer De Lange, ontwierp op basis van de gesprekken een concreet inrichtings- en beheerplan voor het landgoed. Compleet met compensatiemaatregelen, zoals de ontwikkeling van nieuwe natuur.” Convenant

Naar een gezamenlijk ontwerp Een paar jaar later ging de milieuvereniging alsnog in op de uitnodiging van De Lange

om op de koffie te komen. Volkert Vintges,

16


In 1999 werden alle betrokkenen het

definitief eens over de inhoud van het

plan. Afspraken over inrichting, beheer en

compensatiemaatregelen werden vastgelegd

inhoud

in een convenant, waar iedereen zijn

We hadden elkaar al veel eerder kunnen

opgelucht adem. “Het was belangrijk voor

ging onnodig veel tijd verloren. Dat is toch

handtekening onder zette. De Lange haalde mij om dit onderling met elkaar op te lossen. Want ook ik wil Landgoed Engelenburg in opperbeste staat doorgeven aan een

volgende generatie, net als Stichting Natuur-

vinden. Door de gang naar de rechtbank

eeuwig zonde?” Vintges erkent het belang van constructief overleg. “Tegenwoordig verkiezen steeds meer milieugroepen de diplomatieke weg boven die van ‘oorlog

‘Tegenwoordig verkiezen steeds meer milieugroepen de diplomatieke weg boven die van ‘oorlog voeren in de rechtbank’

en Milieuplatform Brummen. Met het

voeren in de rechtbank’. Want dat kan dus

nu een volwaardige negen holes-golfbaan,

Landgoed Engelenburg. Bovendien, als je

eindresultaat prijs ik me gelukkig: er ligt omgeven door prachtige natuur. Goed

rentmeesterschap heb ik altijd voor ogen

gehad”, aldus de landgoedeigenaar. Vintges

beaamt dit. “De heer De Lange was bereid om mee te denken over een alternatief en stond open voor suggesties van anderen.

In goed overleg met alle betrokkenen kwam

Volkert Vintges, directeur GMF

er een gemeenschappelijk plan. Zo kan het dus ook.”

ook succesvol uitpakken, kijk maar naar

samen eindigt voor de Raad van State, dan laat je een derde partij een oordeel vellen.

Het betekent dat je het onderling niet eens

kunt worden. Dat is eigenlijk al een verlies

op zich, nog voordat de rechter beslist. Mijn advies luidt dan ook: bespreek plannen in

een vroeg stadium met elkaar en onderzoek

de bereidheid van beide kanten om eventuele knelpunten samen op te lossen.”

Diplomatieke weg Wel betreurt De Lange nog steeds dat het zo lang duurde voordat die oplossing er

kwam. “Ik blijf het jammer vinden dat de

milieuvereniging eerst jarenlang procedeerde tegen de gemeente, terwijl rechtstreeks overleg met mij ook mogelijk was.

17


inhoud

Camping Brockhausen Uitbreiden van een camping die klem zit in de natuur? Hoe dat toch kan en de hagedissen erop vooruit gaan.

Uitbreiding camping Brockhausen Ligging van de EHS in Montferland. De camping Brockhausen ligt in EHS-natuur.

De uitbreiding van de camping met 3,1 hectare dient geen zwaarwegend maatschappelijk belang. De enige mogelijkheid is de campinguitbreiding deel te laten uitmaken van een integraal plan, dat de kernkwaliteiten van de EHS versterkt (saldobenadering). De EHS, waarin de uitbreiding plaatsvindt, bestaat uit een sparrenbos op oude bosbodem. De oppervlakte die verloren gaat, moet uiteraard gecompenseerd worden. Er geldt bovendien een verplichting om 40% extra natuur aan te leggen (kwaliteitstoeslag). De compensatie moet dus een minimale oppervlakte hebben van 4,5 hectare.

18


inhoud

Stokkum contact op met het regiokantoor

De zandhagedis komt nog op

Camping Brockhausen ligt aan de Eltenseweg,

een aantal plaatsen voor in

ten westen van Stokkum in de Gelderse

Montferland, zelfs op de cam-

gemeente Montferland. Brockhausen is

ping, maar de populaties leven

aangesloten bij verschillende organisaties,

wel geïsoleerd. Het plan voor een

zoals Kleine Groene Campings, ANWB en

verbindingszone bestaand uit

Recron. De camping bestaat al ruim 30 jaar

heide en open zand is al voor een

en de bezettingsgraad neemt nog steeds

Investeren voor de zandhagedis

belangrijk deel uitgevoerd. De

toe. In de buurt van de camping ligt een

In overleg met Natuurmonumenten, de

nieuwe leefgebieden (stapstenen)

groot gebied, bestaande uit bos, heide en

die gekoppeld aan de campinguit-

stuifzandheuvels. Het gebied van ongeveer

breiding zullen worden uitgevoerd

35 hectare is eigendom van de camping.

het regiokantoor lichtte de spelregels van de EHS toe en dacht actief mee over mogelijke oplossingen.

lokale afdeling van het IVN en stichting

RAVON werd besloten die compensatie niet als bos, maar als heide te ontwikkelen.

De inrichting als stapsteen Hagedis kan

zijn belangrijk voor het behoud van

Noodzakelijke uitbreiding

de hele populatie.

van provincie Gelderland. De ecoloog van

Ook in de toekomst wil Camping

Brockhausen bezoekers een zo optimaal

mogelijke service bieden. Want recreanten

hebben steeds scherpere eisen: meer groen, meer rust en meer ruimte. Daarom moeten de campingplaatsen verruimd worden

van 100 naar 144 vierkante meter. Voor

de camping betekent dit een verlies van

ongeveer 20 plaatsen. Om het verlies aan

plaatsen te compenseren en om financieel rendabel te blijven, is een uitbreiding van ongeveer 3,1 hectare noodzakelijk. Deze

uitbreiding ligt in de EHS-natuur. Daarom

een wezenlijke bijdrage leveren aan de

verbindingszone voor zandhagedissen en

slangen door het Montferland. Hiervan zijn

al een paar onderdelen gerealiseerd. Voor de compensatie heeft Camping Brockhausen twee akkers in bezit. De eigenaar wil 4.5

hectare van deze akkers omvormen tot heide. Burgemeester en wethouders van de

gemeente Montferland hebben recentelijk besloten te starten met de formele

besluitvormingsprocedure die realisatie van de campinguitbreiding en van de

compensatienatuur mogelijk moet maken.

nam de campingeigenaar via de gemeente

19


inhoud

‘Provincie en gemeente staan positief tegenover dit plan’

Bernt Meinesz, campingeigenaar 20


inhoud

Vingerhoedskruid: Mooie algemene bosplant die vooral opduikt op plaatsen

Bonte vliegenvanger: Vrij algemene broedvogel die te leiden heeft onder de opwarming van

waar een beetje verrijking van de grond heeft plaatsgevonden: wegbermen,

het klimaat. Op plaatsen met voldoende voedsel, zoals op het campingterrein, kunnen door

kapplaatsen. Belangrijke voedselplant voor hommels.

het ophangen van de juiste nestkasten hoge dichtheden worden bereikt.

‘Saldobenadering als hulpmiddel’ De plannen die camping Brockhausen

Positief

heeft, laten zien welke mogelijkheden de

Meinesz heeft begrip voor de regels van

saldobenadering kan bieden. De camping ten westen van Stokkum, in de gemeente Montferland, wil uitbreiden in een EHSgebied en gaat in ruil daarvoor akkers ombouwen tot een diervriendelijke heide. Camping Brockhausen aan de Eltenseweg bestaat al ruim dertig jaar en wordt door

‘We moeten met

groen, meer rust en meer ruimte’

hij eerlijk toe. Hij vertelt dat alles nog niet

rond is. De gemeente Montferland moet het bestemmingsplan nog goedkeuren.

idee voor een verbindingsroute voor dieren in

beide heel positief tegenover dit plan. Het dat gebied bestaat namelijk al langer.”

groen, meer rust en meer ruimte. Daarom

Alle steun

naar 144 vierkante meter.” Om toch

een inventarisatie van de flora en

willen we de plekken vergroten van 100

De campingeigenaar heeft inmiddels

evenveel kampeerders kwijt te kunnen

fauna in het gebied laten uitvoeren.

wil Meinesz de camping met ongeveer

drie hectare uitbreiden. Die uitbreiding is alleen mogelijk in EHS-natuur. Daarvoor

hebben de EHS-spelregels een oplossing: de saldobenadering. Heidegebied De camping heeft op een andere plek

inmiddels twee akkers met een totale

grootte van ruim vier hectare in bezit, en wil dat verbouwen tot heidegebied. Op

die manier kan het de uitbouw binnen de

EHS-grenzen compenseren. Het toekomstig heidegebied grenst aan bestaande EHS-

grond. “Het kan na een verbouwing dienen

als verbindingsroute voor dieren als slangen en hagedissen.”

21

de camping rond te kunnen krijgen”, geeft

Bernt Meinesz de kampeerplaatsen anders Kampeerders hebben behoefte aan meer

behoefte aan meer

noodzakelijk kwaad om de uitbreiding van

“Maar de gemeente en de provincie staan

indelen. “We moeten met de tijd meegaan.

Kampeerders hebben

“Ik zie de compensatie toch vooral als

gasten erg goed gewaardeerd. Om die

populariteit vast te houden wil eigenaar

de tijd meegaan.

EHS, maar hij staat er niet om te springen.


Hij heeft bij de totstandkoming van het

uitbreidingsplan vooral veel contact gehad met Natuurmonumenten. Binnenkort

gaat Meinesz ook met andere milieu- en

natuurorganisaties om de tafel zitten, net als met de eigenaren van naburige campings. Op deze manier wil hij zo veel mogelijk

begrip krijgen voor zijn plannen. Het contact met Natuurmonumenten verloopt goed. De vereniging beheert een groot gebied

rond de camping. “Met ons eerste plan was

Natuurmonumenten niet tevreden, want we kwamen dan tegen de grens van hun grond aan en dat hadden ze liever niet. Samen

zijn we, in goed overleg, tot een ander plan

gekomen. Ze zijn daar heel tevreden over en geven ons alle steun.”

inhoud

Uitbreiding haven Hattem In Hattem wilden gemeente en Recreatiegemeenschap Veluwe (RGV) de jachthaven uitbreiden. De uitbreiding ligt in de EHS en in Natura 2000-gebied.

Uitbreiding camping Brockhausen In de EHS is 3,9 hectare weidevogelgebied en grasland verloren gegaan. Compensatie: een financiële reservering van € 130.000,-. Voor aankoop en inrichting van 5,07 hectare (kwaliteitstoeslag van 30%).

Kwaliteitsverlies op circa 10 hectare weidevogelgrasland. Gecompenseerd door functiewijziging naar natuur: bijna 10 ha uiterwaardgrasland en zes jaar beheerskosten.

22


inhoud

In Hattem wilden gemeente en Recreatie gemeenschap Veluwe (RGV) de jachthaven uitbreiden. De uitbreiding ligt in de EHS en in Natura 2000-gebied. Dit gebied heeft de status EHS-verweven, maar er zijn wel natuurwaarden aanwezig die oppervlakte dekkend zijn. De kernkwaliteiten bestaan uit: 50% weidevogelgebied, 35% botanisch waardevol grasland en 10% rietmoeras. Bij de planvorming wordt ook rekening gehouden met de kievitsbloem. De kievitsbloem staat weliswaar niet apart als kernkwaliteit

Tureluur: In het grasland van de IJsseluiterwaarden

vermeld, maar het is een soort die wordt

is de tureluur nog steeds een algemene broedvogel.

beschermd door de Flora- en faunawet. In

De langzaam droogvallende uiterwaarden oefenen

de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS

een grote aantrekkingskracht uit op weidevogels. In

staat dat alle door de Flora- en faunawet

het vroege voorjaar arriveren ze in grote groepen, om

beschermde soorten ook behoren tot de te

zich vanaf hier te verspreiden over de nabijgelegen

beschermen kernkwaliteiten.

broedgebieden. Aangepast beheer: beperkt bemesten en laat maaien geeft voldoende rust om de jongen met

Harde afspraken

succes groot te brengen.

De bestemmingsplanprocedure verliep niet gemakkelijk. De Vereniging Landschap De kievitsbloem komt nog voor

en Milieu Hattem (VLMH) en de Gelderse

De gemeente reserveert de komende zes jaar

Nadat er een plan kwam met harde

inrichting van het gebied. Deze maatregelen

Milieufederatie (GMF) maakten bezwaar.

in de uiterwaarden bij Hattem. De opvallende vroegbloeiende

afspraken, trokken ze hun bezwaar weer

plant is de laatste jaren hard in

in. Het plan kwam tot stand volgens de

aantal achteruit gegaan, maar

formule van de saldobenadering. Met

weet zich in de uitwaarden van het Zwarte Water bij Zwolle, Vecht

andere woorden: in de nieuwe situatie

moet de natuur er per saldo op vooruitgaan.

en IJssel enigszins te handhaven.

Gemeente Hattem, RVG, VMLH en GMF

De plant kan goed tegen winterse

legden de volgende afspraken vast:

overstromingen, maar verdwijnt

Ten noorden van de uitbreiding van de

bij intensieve ontwatering en

jachthaven ligt een gebied ter grootte van 9,8

zware bemesting. Mede door zijn

hectare. Het wordt duurzaam ingericht als

opvallende uiterlijk was het de eerste plant die werd beschermd: in

weidevogelgebied en bestemd als natuur. Het

gemiddeld 13.000 euro voor het beheer en de compenseren het verlies van 10 hectare weidevogelgrasland rondom de haven.

Om het verlies aan 3,9 hectare EHS-areaal

te compenseren, storten gemeente Hattem en RGV samen eenmalig 130.000 euro in

een fonds voor de realisatie van natuur in de Hattemerpoort. Met het geld worden

botanisch grasland en weidevogelgebied in

deze regio versterkt. Een begeleidingsgroep ziet toe op de besteding het geld.

beheer komt in handen van Het Geldersch

Overijssel al in 1964, in de rest van

Landschap.

Nederlands sinds 1973.

23


inhoud

‘De roep van de grutto kun je op de markt horen’ Eindelijk was het zover. Op vrijdag 18 juni 2010 werd de vernieuwde jachthaven van Hattem op feestelijke wijze geopend.

Wat waren voor hen de knelpunten van het

plan? En onder welke voorwaarden gingen ze wél akkoord?”

Een mijlpaal voor alle betrokkenen, want uitbreiden mocht niet zomaar. De jachthaven

Bijzondere vogels

ligt namelijk binnen de EHS en in Natura

De jachthaven van Hattem ligt in de

2000-gebied. Projectleider Martin Veenstra (gemeente Hattem) en Jannes Hoeksema (Vereniging Landschap en Milieu Hattem) vertellen hoe er tóch een oplossing kwam. Hattem trekt jaarlijks duizenden

dagjesmensen en vakantiegangers. De

Hanzestad heeft een rijke historie en wordt

omgeven door prachtige natuur. Een van de

toeristische trekpleisters is de jachthaven aan het Apeldoorns Kanaal, op loopafstand van

het centrum. “Bezoekers geven hier geld uit

en dat is goed voor de economie van Hattem”, zegt Veenstra. “Daarom wilde de gemeente

Vogelmelk: nog zo’n mooie

de jachthaven nog aantrekkelijker maken.

wilde vertegenwoordiger van de

uiterwaarden van de IJssel. Dit gebied

is aangewezen als EHS en als Europees

Vogelrichtlijngebied (Natura 2000). Voor VLMH was de verdrievoudiging van het aantal ligplaatsen van 80 naar 240 de

belangrijkste reden om in beroep te gaan. “In de uiterwaarden komen bijzondere vogelsoorten voor, zoals de grutto, de

kwartelkoning en de tureluur. Uitbreiding in deze omvang zou hun leefgebied aantasten. Dat was voor ons onaanvaardbaar”,

benadrukt Hoeksema. “De roep van de grutto kun je van verre horen, zelfs op de markt van Hattem. Dat is toch uniek?”

Met extra ligplaatsen en voorzieningen.”

Niks aan veranderen

dijktaluds of half beschaduwd

Onverwacht bezwaar Samen met exploitant en beheerder RGV

die verloren gaat, woog zwaar voor de

onder heggen. Misschien dat

leliefamilie, die langs de IJssel nog wel te vinden is. Groeit graag op

bedacht gemeente Hattem een plan voor

de onderkant van het talud het

de metamorfose van de jachthaven.

nieuwe fietspad op den duur een goede groeiplaats wordt. Hij staat

Maar de bestemmingsplanprocedure

verliep niet vlekkeloos. Veenstra: “Tot

er in ieder geval al vlakbij.

het laatste moment maakten de Gelderse Milieufederatie (GMF))en de Vereniging Landschap en Milieu Hattem (VLMH)

bezwaar. Een flinke tegenvaller, waar we niet meer op hadden gerekend. Gelukkig

waren de milieugroeperingen en de provincie Gelderland bereid met ons te praten.

24


Ook compensatie van de flora en fauna milieugroepen. De GMF wilde dat het verlies aan uiterwaardengebied gecompenseerd zou worden met grond. Dat kon echter alleen door dijkverlegging. Tot ieders verbazing

was VLMH tegen natuurontwikkeling in de uiterwaarden. “De reeds bestaande natuur in dit gebied was al uitermate geschikt

als leefgebied”, legt Hoeksema uit. “Zeker voor weidevogels. Daarom vonden we het

belangrijk om de bestaande natuur volledig intact te laten.”

inhoud

dat is bestemd voor de realisatie van natuur in de Hattemerpoort, een ecologische verbindingszone van de Veluwe. Met

het geld worden botanisch grasland en

weidevogelgebied in deze regio versterkt. Ten derde komt er een begeleidingsgroep die toeziet op de besteding van de

compensatiegelden. In deze groep zitten

Optature rumquam nime niet

vertegenwoordigers van VLMH en gemeente

maximpo rehenditem vel mod

Hattem.”

quis dolorero voluptiam di aut aut aut prae porporem expe latur

Geen juridisch gevecht

re debitat pe etum quam rerum est ad magnatem natqui blaciet Martin Veenstra, gemeente Hattem

Jannes Hoeksema, Landschap en Milieu Hattem

VLMH heeft gemengde gevoelens bij de

gesloten overeenkomst met de gemeente

molorem comnis voluptaspit fuga.

en RGV. “Deze uitbreiding van de

Nequassus serionet

Bezwaren van de baan Andere mogelijkheden voor compensatie

werden besproken in het overleg met alle

betrokkenen. Na een periode van intensieve onderhandelingen, tekenden gemeente Hattem, RGV, GMF en VLMH op 6 mei

2008 een overeenkomst met elkaar. De

De grutto heeft het in het hele

milieugroepen lieten onder drie voorwaarden

land moeilijk. De uiterwaarden

hun bezwaren tegen de geplande

langs de IJssel zijn van oudsher gruttodomein. In het vroege voorjaar zijn de eerste groepjes grutto’s al weer te vinden op drasse stukjes geleidelijk droogvallende uiterwaard. Voldoende rust, matig

garant voor het voortbestaan deze

compensatiemaatregelen maken veel goed. Bovendien is het project Haven Hattem een mooi voorbeeld van de werkwijze die we

nastreven: proberen in goed overleg tot een

aanvaardbare oplossing te komen. Het hoeft niet een juridisch gevecht te worden.” Constructieve houding

jachthaven 9,8 hectare grond ter beschikking

van de milieugroepen. “Gelukkig betekende

de gemeente en RGV ten noorden van de

Veenstra is blij met de constructieve houding

”Ter compensatrie van de extra verstoring

het bezwaar van VLMH niet meteen het

in de uiterwaarden, licht Veenstra toe.

optimaal ingericht als weidevogelgebied.

Het beheer dragen we over aan stichting Het

opvallende weidevogel.

zegt Hoeksema. “Maar de toegezegde

havenuitbreiding vallen. “Ten eerste stellen

“Deze grond wordt bestemd als natuur en

bemesten en laat maaien staan

jachthaven hadden we liever niet gehad”,

Geldersch Landschap. Voor de noodzakelijke inrichtings- en beheersmaatregelen

reserveert de gemeente zes jaar lang een bedrag van gemiddeld 13.000 euro.”

einde van de uitbreidingsplannen. Door

veel met elkaar te overleggen, zijn we uit de impasse gekomen. En hebben we afspraken

vastgelegd op papier, waarmee ook provincie Gelderland akkoord ging. Er was een lange adem voor nodig om alle neuzen dezelfde

kant op te krijgen. Maar het is gelukt en daar gaat het om!”

Natuur in Hattemerpoort De tweede afspraak gaat over compensatie voor het verlies van 3,9 hectare in de EHS. Hoeksema: “Gemeente Hattem en RGV

storten eenmalig 130.000 euro in een fonds

25


inhoud

Uitbreiding bedrijventerrein Misterweg Winterswijk De gemeente Winterswijk wilde bedrijven langs de Misterweg meer ruimte geven om zich te ontwikkelen. Dwars over de Misterweg en het bedrijventerrein loopt een ecologische verbinding. De oplossing bestaat uit een combinatie van compensatienatuur en wateropvang en een ijsbaan.

Gemeente Winterswijk wilde meer ruimte creëren voor bedrijvigheid langs de Misterweg en ontwikkelde een nieuw bestemmingsplan. Dwars op en door het bedrijventerrein ligt een EHS- verbindingszone. De stapstenen model IJsvogelvlinder zijn inmiddels gerealiseerd. Een deel, twee bestaande bospercelen, is EHS-natuur.

De uitbreidingsruimte van het bedrijventerrein is zo vormgegeven dat er 1 hectare bos en een paar hectare zoekruimte voor verbindingszone verdwijnt. Dit is gecompenseerd met circa 4 hectare ingerichte verbindingszone: twee ingerichte stapstenen. Eén in combinatie met waterberging en één in combinatie met waterberging/natuurijsbaan. De stapstenen hebben samen een breedte van 250 meter. Ze voldoen hiermee aan de geformuleerde natuurdoelstelling.

26


inhoud

De streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS geeft aan dat hier een verbinding volgens het model IJsvogelvlinder wordt nagestreefd. Ook is deze zone in beeld als zoekzone voor het realiseren van een robuuste verbindingszone van de Achterhoek (Graafschap-Korenburgerveen) naar Duitsland. Bezwaar en overleg Bij de bestemmingsplanprocedure

maakten milieugroeperingen bezwaar

tegen het aantasten van de kwaliteit en de kwantiteit van de ecologische verbinding over het bedrijventerrein. Een bestaand stukje bos zou worden gebruikt. En een deel verbindingszone, dat nog niet was ingericht, zou verdwijnen. Er volgde

IJsvogelvlinder: De naamgever van het model verbindingszone: bosranden met veel luwe plekken, daar profiteren ook veel andere vlinder- en insectensoorten van. Steeds luwe plekken in de zon en voldoende voedselplanten. De rupsen leven vrijwel uitsluitend op kamperfoelie. Een echte soort van de zandgronden van oost en zuid Nederland.

overleg tussen gemeente Winterswijk en provincie Gelderland. De uitkomst was

dat bestaande bedrijven in beperkte mate Dotterbloem: In het stukje nieuwe natuur van de verbindingszone

mochten uitbreiden als er een ecologische

En verder…

model stapsteen IJsvogelvlinder.

gemeente Winterswijk. Omdat de grond

verbindingszone werd aangelegd volgens het

vestigden zich al snel allerlei plantensoorten, die baat hebben

Het resultaat

bij vochtiger omstandigheden

Er werden twee verbindingsstroken

aangelegd. De smalle bosstrook die er

en minder mest. De opvallende

lag, is uitgebreid met een strook vochtig

dotterbloem is hier een voorbeeld

schraalgrasland van ongeveer 1,5 hectare.

van.

Daarnaast kwamen er poelen, bosjes

en een grondwal, die het nabijgelegen

bedrijf een beetje camoufleren. De andere verbindingsstrook van circa drie hectare

bestaat uit vochtig, schraal grasland van

ongeveer 100 meter breed. Ook hier wordt

De natuur is aangelegd op grond van de ook de functie van regenwaterberging

heeft, betaalt het waterschap een deel

van de kosten. De ingerichte natuur langs de Misterweg is planologisch beschermd en in het bestemmingsplan ligt de

uitbreidingsruimte voor de bedrijven

vast. Ook zijn er plannen voor de aanleg van een dassentunnel. Evenals voor een

snelheidsbeperking van het autoverkeer tot 60 km/uur. Hiermee wordt de ecologische verbindingszone verder versterkt.

een van de bedrijven aan het oog onttrokken

door een grondwal. In de zone ligt bovendien een waterretentiebekken, dat ’s winters gebruikt kan worden als ijsbaan.

27


inhoud



Voorbeelden van functiecombinaties in de EHS in Gelderland

Provincie Gelderland september 2010

1


inhoud

Rik Gommers, wethouder Winterswijk

Veilige thuishaven

Knopen doorhakken

In het gebied werden groenstroken

Lichtenberg en Gommers zijn tevreden met

tweeënhalve meter en een retentiebekken.

de uitbreiding van de bestaande bedrijven

aangelegd, net als een grondwal van Lichtenberg is er blij mee. Haar

‘achtertuin’ wordt nog groener. En dieren maken waarneembaar gebruik van de

verbindingszone. “Ze voelen zich thuis in deze omgeving. De grondwal naast

vrijetijdsmarkt Obelink trekt veel vogels

aan: de ijsvogel is al gesignaleerd. Ik heb

Het grasland in de verbinding wordt niet bemest waardoor fraai

ook al verschillende waterdieren gezien,

zoals kikkers en kamsalamanders. Het zou

bloeiende planten als magriet (foto) en echte koekoeksbloem zich

mooi zijn als er nog wat extra maatregelen

worden genomen om overstekende dieren te

er al gevestigd hebben.

de gekozen oplossing. Lichtenberg: “Met

had ik geen moeite. Ik begrijp het belang en gun het ze van harte. Wel ben ik blij dat de uitbreiding niet ten koste is gegaan van de

flora en fauna in de omgeving.” Gommers:

“Een bestemmingsprocedure kost veel tijd. Maar op momenten dat het nodig was,

werden er knopen doorgehakt. Het overleg met betrokkenen was opbouwend en dat

heeft goed uitgepakt voor iedereen. Reden genoeg om tevreden terug te kijken!”

beschermen. Denk aan een dassentunnel of vermindering van de maximumsnelheid.”

‘ De open ruimte tussen de kavels van de bedrijven aan de Misterweg wilden we behouden’

Retentiebekken met dubbelfunctie In de inrichtingsplannen was een speciale rol weggelegd voor het retentiebekken

tussen transportbedrijf HSF Logistics en

steenfabriek De Vlijt. “Het bekken heeft een dubbelfunctie”, legt wethouder Gommers uit. “Het grootste deel van het jaar vangt

het regenwater op en is het een natuuren

Ook het ree gebruikt geregeld de verbindingszone en komt zelfs tot

watergebied. Bij strenge vorst verandert

het in een natuurlijke ijsbaan. Afgelopen

in de tuinen.

winter werd de ijsbaan voor het eerst in

gebruik genomen, tot grote vreugde van

IJsvereniging Winterswijk. Veel bezoekers haalden hun schaatsen uit het vet om een rondje op de baan te maken.”

29


inhoud

Uitbreiding bedrijventerrein Bredenoord Bredenoord Aggregraten ligt in landelijk gebied bij de oprit vanaf de N345 naar de A1. Het bedrijf wilde ter plekke uitbreiden. Verhuizen was geen optie, dat betekende een kapitaalvernietiging van wel 14 miljoen euro. Bovendien is de ligging ideaal: niemand heeft last van het zware transport van en naar het bedrijf.

Het Bredenoord Aggregaten ligt in de ecologische verbindingszone, die het Beekbergerwoud verbindt met het Woudhuis. De natuurdoelstelling is hier 20% natuur op een landschapszone van gemiddeld 250 meter breed: 5% voor bosjes, 5% voor de oppervlakte water (beek) en 10% voor de stapstenen Kamsalamander.

Door uitbreiding van het bedrijventerrein wordt de landschapszone versmald. De aanleg van de stapsteen langs de Leigraaf compenseert deze verstening en versterkt verspreidingsmogelijkheden voor amfibieën en insecten.

30


inhoud

‘De uitbreiding van het bedrijventerrein is geregeld in het nieuwe bestemmingsplan’

Ecologische verbindingszone Het bedrijf ligt in de ecologische

verbindingszone tussen het Beekbergerwoud en Landgoed Het Woudhuis. De verbinding, gevormd door het watertje de Grote

Leigraaf, moest versterkt worden volgens

kunnen ze zich in groter tuinen ook al goed redden, maar een gebiedje als de stapsteen bij Bredenoord kan ook een mooie uitvalsbasis zijn om

(flessenhals) tóch de benodigde kwaliteit.

verbindingszone voor het model Winde. Dit

geregeld in het nieuwe bestemmingsplan.

De uitbreiding van het bedrijventerrein is

model stelt vooral eisen aan de inrichting

In het plan is ook de bestemmingswijziging

groot. Volgens de spelregels van de EHS moet

verbindingszones. Natuurlijk

natuurelement geeft de smalle verbinding

Kamsalamander. Het water zelf is

Bredenoord ligt, is in totaal 230 hectare

die bij uitstek baat hebben bij

stapsteen komen. Reden? Een extra

Bestemmingsplan

Het deel van de verbindingszone waarin

beelden van kleinere zoogdieren

beperkt is, moet juist daar een extra

het ruimtelijk model van de verbinding

van de watergang als trekroute voor vissen.

De egel en de wezel zijn voor

Als de ruimte voor de landschapszone

in totaal 20% van de zone een natuurfunctie krijgen. Hierbij wordt 5% gereserveerd voor

bosjes, 5% voor oppervlaktewater en 10% voor de stapstenen Kamsalamander.

de horde van de snelweg te nemen door het viaduct met aangepaste

Model Kamsalamander

wegen waterwegbermen

Het model Kamsalamander staat

beschreven in de streekplanuitwerking

Kernkwaliteiten EHS. Het is opgebouwd

uit voortplantingsplekken: de stapstenen en corridors. Ze liggen ingebed in een

voor de stapsteen Kamsalamander

opgenomen. Bredenoord heeft hiervoor een perceel gekocht. Voor de stapsteem is een inrichtingsplan gemaakt op een perceel

ten oosten van de uitbreidingslocatie. Het maakt deel uit van een inrichtingsplan

van het Waterschap Veluwe voor de hele

verbindingszone. Denk bijvoorbeeld aan het aanpassen van het viaduct onder de

A1 met loopzones, laag naast het water. Deze faunapassages helpen dieren de

‘snelweghindernis’ te nemen. Het Water

schap Veluwe gaat het inrichtingsplan ook uitvoeren

landschapzone van ongeveer 250 meter breed. Deze zone bestaat uit agrarisch

gebied, mogelijk met bosjes en houtwallen. Het is belangrijk dat er geen bebouwing

plaatsvindt. Alleen dan kan de hele zone

dienen als verplaatsingsroute voor dieren.

31


inhoud

‘ Blij dat Bredenoord Aggregaten in Apeldoorn kan blijven!’

Laurens Wiggers, directeur Bredenoord Aggregaten

32


inhoud

Bredenoord ontwikkelt, verhuurt en verkoopt aggregaten voor het opwekken van elektriciteit. Het Apeldoornse bedrijf groeide de afgelopen jaren flink uit zijn jasje. Daarom gaf de gemeente in 2005 toestemming om nabijgelegen grond tijdelijk te gebruiken voor de opslag van materieel. Datzelfde jaar startte Bredenoord een procedure voor een definitieve bestemmingsplanwijziging.

De kamsalamander is een amfibie die in heel Noordwest- en MiddenEuropa voorkomt, maar overal bedreigd is. Het verdwijnen van kleine

mander de nadruk legt op de aanleg

met buurgemeente Voorst, het waterschap Veluwe en met de provincie Gelderland. Vanwege de ecologische verbinding

was compensatie de voorwaarde voor de

bestemmingsplanwijziging. Met andere

Geen andere keuze

problemen door de millenniumbug. De zaken

grond van de buren. Een deel hiervan (1,3

aggregaten explosief. Veel bedrijven vreesden

“We gingen akkoord en kochten 6,7 hectare

gingen goed en we namen nieuw personeel

hectare) is bestemd voor nieuwe natuur. Het

aan. Hierdoor werden werkplaatsen en kantoren al snel te klein. Medewerkers stonden

we niet verantwoord; er moest een oplossing

verbindingszone type kamsala-

gemeente Apeldoorn gingen we in gesprek

“Eind jaren negentig steeg de vraag naar

heden kwamen in het geding. Dat vonden

Vandaar dat het model voor de

verschillende overheden. Wiggers: “Via

woorden: natuur nemen is natuur geven.”

te sleutelen. Veiligheid en arbo-omstandig-

daarvan de belangrijkste oorzaak.

volgde een weg langs diverse loketten van

Financieel directeur Laurens Wiggers vertelt.

op een gegeven moment in de buitenlucht

geïsoleerde wateren en poelen is

een ecologische verbindingszone. Hierna

komen.”

van nieuwe poelen in groepjes bij

beheer nemen we voor onze eigen rekening. ”Hoewel Wiggers hart heeft voor de natuur,

voelde de voorwaarde voor compensatie niet echt als een compromis. “Wilden we op

deze plek blijven, dan hadden we eigenlijk

geen andere keuze. Bovendien miste ik een

duidelijk kader: welke mate van compensatie is voldoende?”

elkaar en verbonden door kleine

Bestemmingsplanwijziging

wateren, met drasse zones.

Die oplossing kwam van de gemeente

Kennis blijft behouden

vergunning verleende voor een stuk grond

de bestemmingsplanwijziging. “Verhuizen

Apeldoorn die Bredenoord een tijdelijke

Toch is de financieel directeur tevreden met

van 1,6 hectare. “Maar de grond hadden we

was voor ons geen optie. Want de vestiging

continu nodig. Om een permanente vergun-

ning te krijgen, moest de bestemming van de grond wijzigen van agrarisch in industrieel. Dit had heel wat voeten in de aarde, want

Bredenoord ligt in een gebied dat is aangewezen als ecologische verbindingszone”, aldus Wiggers.

in Apeldoorn is hét kenniscentrum van

Bredenoord. Die waardevolle kennis willen

we graag behouden. Bovendien is de ligging

ideaal: een landelijk gebied bij de oprit vanaf de N345 naar de A1. Niemand heeft last van

het zware transport van en naar Bredenoord.

Kortom, we zijn heel blij dat we in Apeldoorn kunnen blijven.”

Compenseren: nemen is geven Een intensieve periode van overleg volgde. Bredenoord sprak eerst met de gemeente

Apeldoorn. Die zag mogelijkheden om het

verzoek in te willigen. En om tegelijkertijd zelf een van hogerhand opgelegde doel

stelling te realiseren, namelijk de aanleg van

33


inhoud

Landgoederen in Epe In de gemeente Epe werken overheid en particulieren aan de aanleg van een aaneengesloten complex van nieuwe landgoederen. Daarmee wordt de EHS in de Wisselse poort versterkt.

De EHS in het plangebied bestaat voor een deel uit EHS-verweven en voor een deel uit EHS-natuur. Op dit moment is een groot deel nog landbouwgrond. De ontwikkeling van nieuwe natuur wordt ingepast in de nieuwe landgoederen. Van het grote bestaande Landgoed Tongeren – waarin overigens ook flink wordt geïnvesteerd in de EHSloopt in oostelijke richting een beekdal tot aan het dorp Epe. Het gebied ligt vrijwel geheel binnen de begrenzing van de EHS. De provincie zou hier een gevarieerde mix aan natuur willen realiseren, bestaande uit veel botanisch grasland (in het open beekdal) en ook bosjes en poelen.

Bijgaand een overzicht van de begrenzing van de bestaande nieuwe landgoederen. Bij elkaar ontstaat een samenhangend geheel waardoor de verspreidingsmogelijkheden van planten en dieren wordt vergroot.

34


inhoud

In het streekplan 2005 heeft de provincie

drie intiatieven ontstaan voor nieuwe

landgoederen in een flink deel van de

initiatiefnemer Peter Smeets, een particulier

Gelderland het stichten van nieuwe

provincie mogelijk gemaakt. Door het

stichten van een landgoed (in Epe minimaal 10 hectare) krijgt een particulier de

mogelijkheid een huis te bouwen onder de voorwaarde dat tenminste de helft van de

oppervlakte een natuurfunctie krijgt en als

gebied Epe Vaassen en is onderdeel van het

strijdigheid ontstaat met een andere

deelgebied de Wisselse Poort, een van de

alle ruimte krijgen om te groeien. In EHSverweven of in EHS-verbindingszones zijn

er zeker mogelijkheden om landgoederen te ontwikkelen en ook aansluitend daarop.

de IJssel. In de Wisselse Poort wordt een

Inrichtingsplan in het kader van de ‘WILG’

voorbereid. Het gebied maakt ten slotte ook

deel uit van het TOP-gebied anti-verdroging Tongerense Veen. In dit gebied kan de

overheid een actieve rol vervullen bij het aankopen en uitruilen van gronden.

Dat maakte het mogelijk dat hier, maar ook

uitgave van de Provincie Gelderland, ‘Nieuwe

landgoederen kunnen worden gesticht door

landgoederen in woord en beeld’.

icarusblauwtje dat al in kleine geschikte habitats goed kan

Samenwerking van overheid met

overleven.

particulieren Meestal laat de overheid het stichten van een nieuw landgoed geheel over aan het

Gevlekte Orchis: Misschien niet

robuuste verbindingen van de Veluwe naar

Voorbeelden van gerealiseerde landgoederen worden uitgebreid toegelicht in een recente

Dus ook meer kansen voor het

gestopt, en landgoed de Paalbeek.

Het dal maakt deel uit van het PMJP-

waar intensieve veehouderij of glastuinbouw

klaversoorten en rolklaver.

Van Ee die met zijn landbouwbedrijf is

heel veel locaties behalve als er een directe

ook niet in landbouwconcentratiegebieden,

voor vlinderbloemigen zoals

interview), landgoed Van Ee, van eigenaar

In principe past een nieuw landgoed op

weidevogel- en ganzenfoerageergebieden en

geven meer mogelijkheden

is om er een natuurfunctie aan te geven (zie

Grondruil belangrijk

natuur, niet in open waardevolle gebieden,

op de nieuwe landgoederen

die al een aantal jaren grond aan het kopen

zodanig wordt ingericht.

hoofdfunctie. Dat betekent dus niet de EHS-

Extensief beheerde graslanden

landgoederen: Landgoed de Pirk van

nog op andere locaties in het gebied nieuwe uitruil van gronden. Niet onbelangrijk –

in tegendeel – is, dat de gemeente Epe de mogelijkheid van nieuwe landgoederen

ook nadrukkelijk benut in haar ruimtelijk beleid.

particulier initiatief. Soms is er ook een

de eerste soort die opduikt in

actievere rol, bijvoorbeeld in gebieden

particuliere natuur. Maar het zou zo maar kunnen dat een liefhebber

waar nog veel nieuwe natuur moet worden ontwikkeld.

de soort weer in een vochtig

Een voorbeeld van een dergelijke publiek-

grasland in het beekdal krijgt na

private samenwerking is te vinden in

een paar jaar niet meer bemesten

de gemeente Epe. Tussen het landgoed

en minder intensief ontwateren.

Tongeren en de kern van het dorp Epe zijn

35


inhoud

‘Deze zaken liggen altijd gevoelig’ Peter Smeets heeft gemerkt hoe gevoelig een omgevingsverandering kan zijn. Het initiatief van hem en zijn vrouw om in Epe agrarische grond te kopen en er een natuurgebied van te maken, wordt omarmd door de gemeenteraad en het college, maar omwonenden zijn kritisch. ”Met de directe buren hebben we al in vroeg stadium contact gehad”, zegt Smeets. “Zij

zijn geen voorstanders, maar hebben begrip voor onze plannen. Maar twee mensen die ruim een kilometer van het gebied

vandaan wonen, hebben meer bezwaren. Zij hebben een steeds grotere groep achter zich gekregen.”

Natuurliefhebber Smeets woont al een kleine 25 jaar in Epe. Hij bezit stukken grond rond zijn woonboerderij. In 2007 ontstond het plan voor de aankoop

van een stuk land van bijna tien hectare. Het ligt ten westen van de dorpskern van Epe en

Geldersch Landschap, en dat grenst weer

aan Landgoed Tongeren. We zijn er al langer mee bezig om dat EHS-gebied uit te breiden. Behalve het plan van Smeets zijn er nog

enkele vergelijkbare initiatieven die we aan elkaar kunnen knopen tot een uitgestrekt natuurgebied. Di initiatief sluit goed aan op onze toekomstvisie en daarom hebben

we vrij snel besloten om onze medewerking te verlenen. Bovendien, hoe meer je er zelf aan meewerkt, hoe meer invloed je kunt

uitoefenen op de inrichting en samenhang tussen de verschillende gebieden.”

De gemeenteraad en het college van B en W gingen akkoord met de plannen. Smeets is

erg blij met die houding. “De samenwerking

met de gemeente is echt geweldig. Van Nuijs en Van Bolderen reageerden vanaf het begin heel enthousiast. Dat heeft me positief verrast.”

Uitzicht van omwonenden

grond een natuurgebied met waterpartijen,

en de gemeente gaat, zo stroef verloopt

is een echte natuurliefhebber en wil op de

Zo soepel als het samenwerken van Smeets

beekjes en wandelpaden aanleggen.

het contact met omwonenden. Het klinkt

Enthousiast Hans van Bolderen is beleidsontwikkelaar

ruimtelijke ordening en cultuurhistorie bij de gemeente Epe. Samen met wethouder

Joop van Nuijs had hij de afgelopen jaren veel contact met Smeets. Beiden waren al snel enthousiast over de plannen: ze

passen perfect in de EHS-uitbreiding die

36

van Peter Smeets grenst aan grond van het

grenst aan het buurtschap Wissel. Smeets

Peter Smeets, initiatiefnemer nieuw landgoed

Epe nastreeft. Van Bolderen: “Het landgoed


mooi: een natuurgebied op de plek waar een

weiland ligt, maar een groepje bewoners wil niet dat hun uitzicht wordt bedorven door

de bouw van een landhuis. Het gebouw, dat

bestaat uit twee riante wooneenheden, komt buiten het natuurgebied te staan, tegen de rand van een bestaand bos. Smeets wil de wooneenheden uiteindelijk verkopen.

inhoud

‘Anderen graven zich als het ware in en zijn niet meer met argumenten te overtuigen’

Hans van Bolderen, medewerker gemeente Epe

Op die manier kan hij de kosten van het

Ik kan me een deel van de bezwaren best

per jaar.

tussen een uitzicht op weilanden of op een

natuurgebied dekken, ongeveer 30.000 euro Ook zijn de kritische bewoners bang dat de leefomgeving voor vossen en reeën wordt

verstoord. Smeets heeft de grond volgens hen niet gekocht omdat hij het beste voorheeft

met de natuur, maar alleen om er financieel beter van te worden. Smeets is het daar

uiteraard niet mee eens. Ook Van Bolderen ziet dat anders. “Ik heb de berekeningen

De gemeente Epe en de Stuurgroep Epe Vaassen sturen op de kwaliteit

voor dieren niet het echte probleem.

dan ook erg klein. Hij kan er zeker niet van

is weer zo. We hebben presentatieavonden

georganiseerd om het gevoel van onvrede weg te nemen. De sfeer na afloop van een avond is meestal dubbel. Sommige omwonenden

komen tot de conclusie dat het allemaal erg meevalt en zijn gerust gesteld. Anderen

graven zich als het ware in en zijn niet meer

ruigten en bosranden en fungeert als tankstation voor veel insecten.

37

anders.”

uitzicht of de minder goede leefomgeving

deze zaken altijd heel gevoelig liggen, en dat

staat in vochtige en voedselrijkere

is het gevoel van omwonenden, denk ik, toch

financieel risico. En dat winstbedrag is hoe

Van Bolderen: “Uit het verleden weten we dat

voldoende. Het koninginnenkruid

uitzicht op een maisveld of op een landhuis,

Volgens Smeets zijn de verhalen over het

cultuurhistorische kwaliteit betreft

en ruigten met voedselplanten is

verbouwen. Als de keuze gaat tussen het

meer dan terecht. Hij loopt namelijk ook een

Presentatieavonden

te wachten: lang gras begin juli

gaat, en je mag er bijvoorbeeld gewoon mais

Realistisch

de landschappelijke en de

Op het koevinkje hoef je niet lang

beseffen dat het hier om agrarische grond

de streep iets aan overhoudt, maar dat is niet

ontwerpen wat de natuurdoelen,

en de recreatieve ontsluiting.

landhuis. Maar ik weet niet of de mensen

gezien. Het is best mogelijk dat hij er onder

rentenieren.”

en onderlinge samenhang van de

voorstellen, want er zit natuurlijk verschil

met argumenten te overtuigen.


“Eigenlijk komt het er allemaal op neer dat

omwonenden gevoelsmatig willen dat alles

blijft zoals het is, en zoals het ook was in de tijd dat hun oma hier woonde.”

Van Bolderen heeft niet de illusie dat

iedereen het plan zal toejuichen. “Daar

moeten we realistisch in zijn. Er zal altijd weerstand blijven.” Ook Smeets realiseert zich dat. “Als ik het opnieuw zou kunnen

doen, zou ik al in een eerder stadium met

omwonenden om de tafel gaat zitten. Niet

alleen met de directe buren, maar ook met mensen die verderop wonen.”

inhoud

Nieuwe Marke Het concept Nieuwe Marke maakt het voor een groepje particulieren mogelijk in de natuur of in een waardevol landschap te wonen.

Nieuwe Marke is een concept, ontwikkeld

Nieuwe Marke in de EHS

door Innovatienetwerk, Bureau Stroming

Een concept als Nieuwe Marke kan bijdragen

en Stichting Ark. Het concept maakt wonen in de natuur of in een waardevol Wonen in je eigen natuur: als

landschap mogelijk. Aankoop, inrichting en

die natuur uit extensief hooi- en

onderhoud van natuur en landschap worden

weiland bestaat met veel heggen,

gefinancierd door de gezamenlijke eigenaren.

zou ook de grauwe klauwier

Afhankelijk van de situatie kunnen zij ook

kunnen opduiken. Het zou voor

zelf het onderhoud uitvoeren.

aan het versterken van de EHS. Voor de

locaties gelden dan dezelfde criteria als

voor woningen in zoekgebieden voor EHSverweving en in EHS-verbindingszones.

Wel zijn er aanzienlijk grotere oppervlaktes nodig. Het concept heeft bovendien als

voordeel dat wonen in de natuur voor een grotere groep particulieren toegankelijk

veel natuurliefhebbers de kroon op

wordt. Meer dan nu het geval is bij de

het werk kunnen zijn.

aankoop van een landgoed. Uiteraard is het

‘En bij de inrichting van het landschap wordt rekening gehouden met de unieke kwaliteiten van het gebied’

zaak om ook bij de Nieuwe Marke steeds te zoeken in de zoekgebieden voor de EHS. Het begrip ‘marke’ stamt uit de

Middeleeuwen. Het staat voor een collectief van grotere boeren, die samen het beheer en gebruik van hun gemeenschappelijke

gronden regelen. Innovatienetwerk, Bureau

Stroming en Stichting Ark bedachten samen een eigentijdse variant: Nieuwe Marke.

38


inhoud

‘Nieuwe Marke: wonen in je eigen natuurgebied’ ‘In Nederland is wonen in een natuurgebied maar in beperkte mate mogelijk”, zegt Nico Beun van het Innovatienetwerk. “Bovendien is het behoorlijk duur en hierdoor niet voor iedereen weggelegd. We willen deze droom

Het ontwerp en de ligging van de woning moeten passen bij de identiteit van het

landschap. En bij de inrichting van het

landschap wordt rekening gehouden met de unieke kwaliteiten van het gebied.’

voor een bredere groep mensen bereikbaar maken. En tegelijkertijd de kwaliteit van

Mooie oplossing

natuur en landschap verhogen. Zo slaan we

Beun denkt dat Nieuwe Marken uitstekend

twee vliegen in één klap.’

Meer natuur met extra poelen

passen in de EHS, juist door de randvoorwaarden waaraan ze moeten voldoen.

biedt ook deze kikker weer kansen.

‘Bij het maken van een beheer- en inrich-

Met succes is de populatie in de

Bewoners verantwoordelijk

Achterhoek er door inspanningen

Een Nieuwe Marke bestaat uit enkele wo-

tingsplan kunnen we de wensen van over-

De bewoners zijn mede-eigenaar van het

Bijvoorbeeld als het gaat om een ecologische

voor het beheer en onderhoud ervan. Door

oplossing voor het realiseren van ‘groene’

Vereniging van Eigenaren, komen de be-

wel draagvlak voor is.’

‘Met dit concept overbruggen we de kloof

het concept zelf? ‘De eerste reacties zijn

de individuele natuurbeleving van mensen.

we met pilots. Hiervoor zijn we op zoek

voor hun leefomgeving. Als je in een Nieuwe

Gelderland de primeur krijgt!’

‘groen’ hart beschikken. Want gedeelde ver-

Gemeente bepaalt

gen met zich mee.’

principe mogelijkheden zijn in het provinci-

Randvoorwaarden

echter een zelfstandige rol bij de afweging

van Landschapsbeheer Gelderland, de grote terreinbeheerders en particulieren al aardig bovenop gekomen.

ningen, gebouwd in een lage dichtheid.

heden en milieuorganisaties meenemen.

natuurgebied en samen verantwoordelijk

verbinding. Een Nieuwe Marke is ook een

een constructie, vergelijkbaar met een

ambities waar nog geen financiering, maar

nodigde financiële middelen vrij. Beun:

Hoe zit het eigenlijk met het draagvlak van

tussen het natuurbeleid van de overheid en

positief”, zegt Beun. ‘Binnenkort starten

Bewoners worden weer zélf verantwoordelijk

naar geschikte locaties. De kans is groot dat

Marke wilt wonen, moet je dus wel over een antwoordelijkheid brengt wel verplichtin-

Om de ruimtelijke kwaliteit te waarborgen,

Ook voor dit concept geldt uiteraard dat er in ale, ruimtelijk beleid. De gemeenten hebben voor een bestemmingswijziging.

moet een Nieuwe Marke aan randvoorwaar-

den voldoen. Naast het gezamenlijke beheer en de lage woningdichtheid speelt bijvoorbeeld de omvang een grote rol. Beun: “Om ruimte te creëren voor hoogwaardige na-

tuur en andere functies, bedraagt de mini-

mum grootte van een Nieuwe Marke vijftig hectare.

39


inhoud

Wonen in de Ecologische Hoofdstructuur Het klinkt controversieel, maar dat hoeft het niet te zijn: een extra woning in de EHS. Volgens de spelregels van de EHS kan dat niet. Want er is geen sprake van een zwaarwegend maatschappelijk belang én er zijn voldoende alternatieven. Toch is in sommige gevallen een uitzondering mogelijk.

Natuurwinst per saldo

Ook voor natuurliefhebbers

De saldobenadering laat zien dat een combi

In de praktijk wordt er al gauw een

winst voor de natuur kan opleveren.

natuur gerealiseerd in combinatie met

natie van ingrepen per saldo een aanzienlijke Door een flinke oppervlakte natuur te

ontwikkelen en die natuurontwikkeling

te combineren met de bouw van een huis, wordt aan deze voorwaarde voldaan. De

een woning. Zo is ook duidelijk dat er

mogelijkheden bestaan voor liefhebbers die willen investeren in natuur.

bestemmingswinst op een bouwkavel

Verschil met landgoed

een oppervlakte agrarische grond die een

Dat kan soms inderdaad het geval zijn.

wordt verevend met bestemmingsverlies op

Is het niet gewoon een nieuw landgoed?

natuurbestemming krijgt. Ook verevening

Een verschil is de exclusieve toepassing

met natuurinrichting behoort tot de

mogelijkheden op voorwaarde dat er voor

de uitvoering juridisch harde garanties zijn vastgelegd.

40

oppervlakte van soms wel 7 hectare nieuwe


binnen de ‘niet-natuur’ in de EHS. Het doel is grotere ruimtelijke eenheden te creëren,

waar bemesting en waterhuishouding op de natuur kan worden afgestemd.

inhoud

Een paar grote bomen op het erf en goede nestgelegenheid (holen en nestkastjes). Veel erven in de Achterhoek hebben extra kleur door de aanwezigheid van de gekraagde roodstaart. Dat moet op termijn op de nieuwe erven ook kunnen.

Dit moet zonder beperkingen voor de

landbouw gebeuren. Een ander verschil is

de beperkte omvang van het huis: het hoeft

geen huis met allure te zijn. Dit bevordert de acceptatie van het project door de omgeving. Waar kan het? De mogelijkheden voor dit concept liggen vooral in delen van de EHS-verweving. Maar ook in verbindingszones zonder

natuurbestemming of plannen daarvoor. Als

er geen specifieke natuurdoelen gedefinieerd zijn, betekent dit niet dat er ‘zomaar’ overal gebouwd mag worden. Er gelden altijd randvoorwaarden:

- De gecombineerde ontwikkeling

uiterwaarden, moerassen, en

landschappelijk waardevolle open gebieden.

kunnen herbergen vormen de basis. Een flink aantal vrijwilligers

streekplanuitwerking Kernkwaliteiten

EHS. Het uitsluiten van het gebruik van uitheems plantmateriaal hoort hier ook bij.

- Het ontwerp van landschapsinrichting

en woning moet passen in en aansluiten

bij de kernkwaliteiten van de waardevolle landschappen waarbinnen de EHS ligt.

- De woning telt mee in het Kwalitatief Woningbouwprogramma (KWP).

Bestuurlijk draagvlak

beleid biedt. Of en in welk mate daarvan

- Dus niet bouwen in weidevogelgebieden,

en brede bosranden die veel muizen

de natuurwaarden, genoemd in de

bestaande natuurgebieden. Bestaande aangetast.

Rommelhoekjes op erven, ruigten

Dit is gericht op het bevorderen van

De geschetste mogelijkheid geeft alleen aan

natuurwaarden mogen niet worden een gevarieerd landschap.

aanlegvergunningenstel opgenomen.

van natuur en een woning is

uitsluitend mogelijk buiten de

De steenuil heeft baat bij

- In de planvoorschriften wordt een passend

- De verbindende functie van de EHS moet

welke ontwikkelingsruimte provinciaal EHSgebruik gemaakt kan worden, hangt

uiteraard af van het (bestuurlijk) draagvlak in de betreffende gemeente. Kortom, de gemeente bepaalt de mogelijkheden. Op de schets op pagina 40 staat een voorbeeld van een bouwlocatie.

worden versterkt. Potenties als kwel

zorgt jaarlijks voor voldoende

moeten worden benut.

geschikte broedgelegenheid, want deze holenbroeder moet ook

- Het beheer van nieuwe natuur komt voor rekening van de eigenaar.

hiermee wel een beetje geholpen worden. Ook de nieuwe erven met

- Publieke toegankelijkheid wordt geborgd, met uitzondering van het erf.

muizenrijke plekken kunnen de stand verder ondersteunen.

41


inhoud

Nieuwbouw Notre Dame des Anges Middelbare school Notre Dame des Anges in Beek-Ubbergen ligt in een kwetsbaar onderdeel van de EHS. De school beslaat ongeveer 20% van de oppervlakte ervan. Het schoolgebouw was sterk verouderd en werd te klein. Tijd voor nieuwbouw! Bouwen in de directe nabijheid was gewenst, maar stuitte op veel verzet vanwege de kwetsbaarheid van bijzondere natuurwaarden.

EHS-natuur, kernkwaliteit bestaat uit circa 9 hectare nat bos op klei en kwelmoeras. Het bestaat geheel uit prioritaire natuur en het bos is een A-lokatie.

Sloop gecombineerd met nieuwbouw van een school in de EHS. Er is een ontwerp gemaakt, waarbij de ecologische samenhang wordt versterkt. Door herinrichting worden de kwelpotenties beter benut.

42


inhoud

Bijzondere natuurwaarden Uitbreiding van een school in de EHS

kan eigenlijk niet volgens de spelregels. Er is geen sprake van een zwaarwegend maatschappelijk belang en er zijn in

principe alternatieve bouwlocaties te vinden. De directe omgeving van de school bestaat uit zeldzaam hellingbos, kwelmoeras

de ecologische samenhang en kwaliteit.

Kwelwater vervult in de nieuwe natuur een

bewonersgroepen en milieubewegingen.

centrale rol. Het stroomt in de toekomst

weer door het hele natuurgebied. Bovendien

hoeft het niet direct naar de polder afgevoerd te worden. Het kwelwater bepaalt in

belangrijke mate de bodemkwaliteit. De

Samen ontwikkelden ze een ontwerp,

verwachting is dat kwelafhankelijke natuur

uitgangspunt was. Dat wil zeggen dat

duur uitbreidt.

waarbij de saldobenadering het

in de nieuwe situatie de natuur er per

beheermaatregel.

voor natte natuur.

bijzondere broedvogelpopulatie, waar ook

Er volgde intensief overleg tussen de school,

hellingbos is hier de belangrijkste

beekloop en poelen, versterken de waarde

De herinrichting van de natuur versterkt

toe nog een beetje water en

van het waterbeheer in het

waaronder het nieuw uitgraven van een

Bovendien herbergt het gebied een

Nieuw ontwerp

worden aangevoerd. Handhaving

provinciale weg. Inrichtingsmaatregelen,

Kwelwater

vochtige bosbodem waar af en

er weer nieuwe mineralen

verder bij de helling vandaan, richting de

sleutelbloem en de witte waterkers.

bestaan hier aan een goede

modder over afstroomt, zodat

op de slooplocatie. De nieuwbouw komt

en kwetsbare vegetatie, zoals de slanke

de nachtegaal deel van uitmaakt.

Ook de sleutelbloem dankt zijn

deze tweedeling door natuurontwikkeling

op de oude plek van de school zich op den

saldo op vooruit moest gaan. De winst zit

Een deel van de natuurontwikkeling

samenhang van het gebied. In de ‘oude

biologieonderwijs van de school.

vooral in het versterken van de ecologische situatie’ ligt de school midden in de

is klaar en wordt al gebruikt bij het

kwelzone, die hierdoor in tweeën wordt

gedeeld. In het nieuwe ontwerp verdwijnt

43


inhoud

‘Door de intensieve contacten kwam er wederzijds begrip’ Marij van Deutekom werd vier en een half jaar geleden directeur van de middelbare school Notre Dame des Anges in Ubbergen, de enige zelfstandige havo van Nederland. De ligging van de school is al even uniek: midden in een natuurgebied tussen de Nijmeegse stuwwal en de Ooijpolder. “In de maand dat ik hier begon, kregen we toestemming van de Raad van State voor nieuwbouw op onze huidige locatie. Het

directe leefomgeving een enorme impact hebben.”

intensieve contacten kwam er wederzijds

mensen ermee hadden.”

goede kwaliteit kwelwater zorgt

Met hulp van Stroming, een natuuren landschapsontwikkelingsbureau, ging de school de dialoog aan met lokale milieuorganisaties, omwonenden,

provincie Gelderland en alle fracties uit

de gemeenteraad. Projectmanager Tiny

Wigman van landschapsfonds Via Natura, dat naast de school is gehuisvest, was

bij enkele gesprekken aanwezig. Tot dat

begrip. We merkten dat organisaties en

bewoners heel emotioneel kunnen reageren. Dat is niet zo gek, want sommige mensen

wonen hier al dertig jaar en ze zijn helemaal verknocht aan het gebied. Wij snapten de

wens om het bijzondere karakter in stand te houden, en zij begrepen onze opvattingen

over een unieke school. Organisaties vonden

het een gemiste kans dat we op dezelfde plek wilden blijven. Zij waren voorstander van

nieuwbouw een klein stuk verderop, richting de provinciale N325. Op de huidige plek van

onze school zou dan ruimte ontstaan voor de aanleg van een nat natuurgebied, dat twee andere gebieden met elkaar verbindt.”

moment volgde ze de zaak zonder er zich

Gezamenlijk plan

is niet een vereniging die zich in eerste

recht had een verbouwing op dezelfde plek

nadrukkelijk mee te bemoeien. “Via Natura

Hoewel de school juridisch gezien het

instantie bezighoudt met bezwaar maken

erdoor te drukken, werd geluisterd naar de

tegen bouwprojecten. Het is ons doel om te

44

omwonenden kunnen veranderingen in hun

bijkomsten de sfeer veranderde. “Door de

Enorme impact

de nachtegaal van.

unieke maar kwetsbare natuurgebied. Voor

een jarenlang traject van hoog oplopende

kleine vogel nog in Ubbergen. De

bodemleven. Daar profiteert ook

mensen hebben hun hart verpand aan het

Van Deutekom voelde dat tijdens die

nachtegaal en daarom zingt deze

hier voor een goed ontwikkeld

op deze locatie is van grote waarde en veel

toe. Aan die rechterlijke uitspraak ging

me toch verdiepen in de problemen die

bos met een gezonde bodem wil de

de weerstand heel goed. Het brongebied

klein. Het is al heel lang aan vervanging

blij dat we groen licht kregen, maar ik wilde

verdroging en verzuring. Vochtig

daar actief bij te betrekken. Maar ik begreep

Emotionele reacties

vooraf. Op de school was iedereen natuurlijk

de nachtegaal verdwenen door

landschap en grondeigenaren en bewoners

gebouw dat we gebruiken is te oud en te

weerstand en aangetekende bezwaren Op veel plaatsen in Gelderland is

werken aan de versterking van natuur en


adviezen. Het resultaat?

inhoud

Een gezamenlijk plan. “Ook al was

Ook Wigman vindt dat er een goede

bestemmingsplan de prullenbak in kon en

in een schitterend gebied, met mooie

het gevolg dat het goedgekeurde

de procedure opnieuw moest beginnen”, zegt Van Deutekom. “We waren bang

voor een nieuwe vertraging, maar hebben toch lef getoond en voor het nieuwe plan gekozen.” Voor dat lef werd Notre Dame des Anges beloond: de weerstand was

Marij van Deutekom,

geleidelijk verdwenen en niet veel later

directeur Notre Dame des Anges

oplossing is bereikt. “Er komt een school verbindingen erdoorheen. Een ideale plek om biologie- en aardrijkskundelessen

dichter bij de praktijk te brengen, met de

directe omgeving als exemplarisch voorbeeld voor veel kennisgebieden.”

Ze is niet bang dat de omgeving snel wordt

vervuild door lege broodzakjes en colablikjes.

‘We merkten dat organisaties en bewoners heel emotioneel kunnen reageren’

ging de eerste paal in de grond. Wigman

“Ik ben realistisch genoeg om te weten

school. “Ook al stonden ze in hun recht,

de hoogste prioriteit heeft. Maar het gaat

is heel tevreden met de opstelling van de ze zijn toch tegemoet gekomen aan veel

wensen. De gevoerde gesprekken waren heel zinnig. Het is een illusie om te denken dat overleg altijd tot een oplossing leidt. Maar

Tiny Wigman, projectmanager Via Natura

dat milieu voor veel jongeren niet altijd om een kleine school waar docenten en

leerlingen elkaar allemaal kennen. Als het

misgaat, wordt er snel genoeg ingegrepen.”

als alle belangenorganisaties rond de tafel

Goodwill

optimaal. Daarnaast is het belangrijk dat

ondertussen een maatschappelijke stage

zitten, zijn de omstandigheden in elk geval

Leerlingen van Notre Dame des Anges lopen

er iets gedaan wordt met suggesties, en dat

bij organisaties als Via Natura, IVN en het

was zeker het geval.” Schitterend gebied

In april 2011 hoopt de school het nieuwe

gebouw in gebruik te nemen. Van Deutekom

is blij met de oplossing. Van een compromis, waarin twee partijen water bij de wijn doen, is eigenlijk geen sprake meer.

“De wensen van twee kanten hebben ervoor

Geldersch Landschap. Die deuren gaan

snel open, want de school profiteert van de

goodwill die er is gekweekt. Van Deutekom: “We hebben de afgelopen tijd veel goede

contacten opgebouwd. Iedereen kent elkaar

inmiddels van gezicht en we merken dat heel veel mensen ons een warm hart toedragen. Ook dat is een enorme winst.”

gezorgd dat het nieuwe gebouw, dat echt

prachtig wordt, en de bijzondere omgeving elkaar versterken.”

45


inhoud

Natuur- en boscompensatie Gendringen De provincie Gelderland voert zelf ook projecten uit in de EHS. Uit verantwoordelijkheid voor het provinciale wegennet of bij nieuwe wegtracés, zoals de rondweg Hummelo. Soms gaat het om kleine ingrepen als de aanleg van vrijliggende fietspaden, wegconstructies of rotondes. De tracékeuze voor een nieuwe weg is een zelfstandig project. Een milieueffectrapportage (MER) is dan verplicht. Hieronder volgt een toelichting op de werkwijze die de provincie hanteert bij kleinere wegprojecten.

De ecologische verbindingszone bij Gendringen wordt ingericht volgens model Das.

Inrichting stapsteen Das van 2,5 hectare, ter compensatie van fietspad Ruurlo, aanleg rotonde en aanleg waterberging Terborgse weg.

46


inhoud

Compensatiepoule

Perceel in Gendringen

Bij kleinere wegprojecten wordt niet per

Een voorbeeld van deze werkwijze is te

van compensatie bepaald. In plaats daarvan

provincie in de EHS-verbindingszone

afzonderlijke ingreep de aard en de omvang bekijkt men vooraf welke ingrepen in

dezelfde regio op de planning staan. Waar bestaan mogelijkheden om de ecologische

samenhang te verbeteren? Vervolgens koopt men op een ecologisch kansrijke plek in de EHS een perceel en dat wordt ingericht en

beheerd als natuurgebied. De natuurdoelen voor een dergelijke locatie geven al richting aan de meest gewenste ontwikkeling. Deze doelen staan beschreven in de

streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS.

vinden bij Gendringen. Hier heeft de

een perceel van 2,5 hectare gekocht. De

verbindingszone dient te worden ingericht volgens het model Das. Dit betekent

dat om de 7,5 kilometer een groter bosje aanwezig moet zijn, dat geschikt is als

dassenburcht. Dit zijn de ‘stapstenen’ van

het model. Tussen deze stapstenen bestaat

de verbindingszone uit een 500 meter brede landschapszone met daarin tenminste

5% landschapselementen. De kosten van

aankoop en inrichting worden per project verrekend op basis van de veroorzaakte compensatieverplichting.

Toelichting op model Das Het gebruikte model Das bestaat uit een

De corridor is minimaal 500 meter breed.

kleinschalig landschap, waarin houtwallen,

smaller zijn (tot 100 meter breed).

brede corridor. De corridor is opgebouwd uit singels en bosjes dekking bieden en

geleiding geven. Ook zijn er voldoende

geschikte voedselgebieden aanwezig. ‘Natte’ elementen zijn niet noodzakelijk. Dit

model is, behalve voor das en boommarter,

Zoals meer soorten vogels lift de

functioneel voor allerlei dieren van bossen,

grasmus mee op de inspanningen

bosranden en kleinschalig landschap.

voor nieuwe stukjes natuur. De vogel broedt graag in de jonge aanplant van bomen en struiken.

Maximale lengte corridor: 7.5 kilometer. Maximale onderbreking corridor: 1

kilometer; voor boommarter echter hooguit 100 meter. Landschap in onderbreking: geen water, infrastructuur en dichte bebouwing.

Soms is dit model toegekend aan zones

Barrières

edelherten nastreven. Dan dienen de

barrière. Wel bemoeilijken ze de dispersie

die verbetering van de uitwisseling van

Drukke wegen vormen geen absolute

voorkomende barrières (wegen) op een

en ze eisen veel slachtoffers. Daarom zijn

andere manier overbrugd te worden. Landschapszone

In dit model vallen corridor en landschaps zone samen; de landschapszone is in

principe 500 meter breed, over maximaal

op plaatsen waar een verbindingszone een

drukke weg kruist mitigerende maatregelen noodzakelijk. Dassen maken gebruik van tunnels en ecoducten. Nodig per kilometer

een kilometer smaller (tot 100 meter breed).

Een corridor van 500 meter breed, bestaande

Corridor

kilometer. In de corridor bestaat tenminste

De begroeiing bestaat uit kleinschalig

agrarisch gebied met vochtige weilanden, houtwallen, singels, lanen en bosjes. 47

Over een korte afstand mag de corridor


uit kleinschalig landschap is nodig per

5% van de oppervlakte uit bos en houtwal. Per kilometer is dit 2.5 hectare.

inhoud

‘We zoeken naar manieren om meer vliegen in één klap te slaan’

Herman van Zandbrink is namens de

Van landbouw naar natuur

provincie Gelderland in het gebied

In Hummelo viel de keuze uiteindelijk op een

Achterhoek/Liemers coördinator voor allerlei zaken die met grond te maken hebben. In die functie krijgt hij regelmatig te maken met ruimtelijke claims in EHS-gebied, en met de compensatie die daarop volgt. Bij de aanleg van een nieuwe

Zo was hij nauw betrokken bij de compen

stapsteen in een verbindingszone

satie als gevolg van de aan te leggen rondweg

worden vaak met opzet ook fraai

bij Hummelo. Na jaren van intensief overleg

bloeiende inheemse struiken

en scherpe discussies werd in 2009 een

aangeplant. De bessen die ook als voedsel voor de das dienen, trekken

traject voor de nieuwe N314 bepaald. Met het nemen van die beslissing werd tegelijkertijd

in de winter heel wat vogels die ook weer andere zaden laten vallen

duidelijk wat de omvang van het EHS-gebied is, dat door de aanleg wordt aangetast. En

en zo de diversiteit versterken.

daaruit volgde de compensatieverplichting.

Uiteraard bieden deze plekken

Vervolgens werd Van Zandbrink ingeschakeld

plaats aan veel andere soorten

om in de omgeving op zoek te gaan naar

zoals deze spin.

een stuk grond waar een uitbreiding of

een versterking van de EHS een zo groot

mogelijke toegevoegde waarde heeft. “Met

hulp van een groot netwerk aan organisaties en grondeigenaren onderzoek ik de mogelijkheden.”

48


landbouwperceel. De eigenaar had al langer het plan om er een natuurgebied van te

maken. “Een overgang van landbouwgebied

naar natuurgebied heeft niet alleen positieve gevolgen voor het perceel zelf, maar ook voor de hele omgeving. De grond ligt boven

strooms bij een beek, en de landbouw heeft een negatief effect op een groot gebied dat rondom die beek ligt. Door er een

natuurgebied van te maken lossen we dat op. Dat was een belangrijke overweging

bij de gemaakte keuze. Zo zoeken we altijd

naar plekken waar we, zoals we dat zeggen, doelen kunnen stapelen. Dus: twee of drie vliegen in één klap slaan.”

In dit geval is Van Zandbrink met de eigenaar op zoek gegaan naar een nieuwe invulling

van het perceel. Hij hoopt dat in de loop van 2011 met de inrichting wordt begonnen. “De provincie betaalt de kosten voor de

waardevermindering van de grond en voor de inrichting, maar alles gaat in goed overleg met de eigenaar.”

inhoud

Herman van Zandbrink, medewerker provincie Gelderland

Winnaars en verliezers De discussies over de rondweg heeft Van

Zandbrink ook gevolgd. “Er waren zeven

mogelijke tracés en voor elke optie waren er voor- en tegenstanders. Discussieavonden leverden volle zalen op en alles lag erg

gevoelig. Het dorp was op een gegeven

moment opgesplitst in een helft die voor

een westelijke route was en een helft die een

oostelijk traject wilde. Uiteindelijk neemt de

provincie zo zakelijk mogelijk een beslissing. Je hebt dan altijd winnaars en verliezers,

daar ontkom je niet aan. Het belangrijkste is dat er een besluit is genomen. De boosheid ebt langzaam weg, maar het zal altijd een gevoelig onderwerp blijven.” Compensatiepoule Een ander mooi voorbeeld van het werk

van Van Zandbrink is de EHS-versterking in Gendringen. Die dient om een aantal

‘Het dorp was op een gegeven moment opgesplitst in een helft die voor een westelijke route was en een helft die een oostelijk traject wilde’

Als je daarvoor telkens weer op zoek moet

naar een locatie om te compenseren, dan is dat erg onhandig. Daarvan wordt niemand beter.

Er gaat altijd veel tijd overheen voordat er een plek is gevonden waar je kunt compenseren. Dankzij een gebied zoals in Gendringen,

waar je compensatieverplichtingen kunt clusteren, is alles direct geregeld.”

Met die doelstelling heeft de provinciale wegendienst in Gendringen 2,5 hectare gekocht. Er is daarbij bewust gekozen

voor een locatie die deel uitmaakt van een Ecologische Verbindingszone. Dat gebied

wordt ingericht voor diersoorten die in de

bosranden leven, zoals de das en de marter.

Bosjes geven dekking en rust, houtwallen en hagen zorgen voor een betere geleiding. Vroegtijdige communicatie Bij veel zaken werkt Van Zandbrink nauw samen met terreinbeherende

organisaties, zoals Staatsbosbeheer en de

landgoedeigenaren. “Die samenwerking is erg constructief. We verstaan elkaar over

het algemeen goed. We zorgen er altijd voor dat we in een vroeg stadium met elkaar om de tafel gaan zitten.” Veel conflicten bij

zaken waarin de EHS een rol speelt, zouden kleinere compensatieverplichtingen te

regelen. Er is voor het eerst in Gelderland voor zo’n compensatiepoule gekozen.

”Dat verschilt duidelijk van een situatie zoals in Hummelo. Daar wordt één op

volgens hem voorkomen kunnen worden door een vroegtijdige communicatie met omwonenden en organisaties. “Mensen

willen vooraf geïnformeerd worden, en daar hebben ze ook het volste recht toe.”

één gecompenseerd voor de aanleg van

de rondweg. Maar er zijn natuurlijk ook

projecten, bijvoorbeeld de aanleg van een

rotonde, die een compensatieverplichting van maar een paar are hebben.

49


inhoud

Compensatie rondweg Hummelo (N314) De aanleg van de rondweg in Hummelo die deels de EHS doorsnijdt leidde natuurlijk tot een compensatieverplichting. Als een project heel belangrijk is voor de samenleving, dan is de EHS niet heilig als er maar voldoende wordt gecompenseerd, zoals hier met een kwaliteitstoeslag.

De EHS bij Hummelo bestaat uit een mix van EHS natuur EHS verweven en agrarisch gebied zonder EHS status.

Het geplande wegtrace (in rood) doorsnijdt op een paar plaatsen delen van de EHS. De compensatie (in groen) vindt in de nabije omgeving plaats door functieverandering naar natuur van een perceel landbouwgrond.

50


inhoud

Als er een zwaarwegend maatschappelijk belang in het spel is, dan mag een project in de EHS gerealiseerd worden. De aanleg van de rondweg Hummelo is hier een voorbeeld van. Vooraf zijn verschillende alternatieven onderzocht en met elkaar vergeleken in een

Bepalen compensatieverplichting

Hieronder staat een voorbeeld van een

toelichting op het bepalen van de totale

compensatieverplichting. Voor de aanleg van rondweg Hummelo leverde dat een totale

compensatieverplichting op van 1,14 hectare.

milieueffectrapportage. Bij de tracékeuze was het beperken van effecten op natuur een belangrijk criterium. Uiteindelijk viel de keuze op het tracé dat de kernkwaliteiten EHS het minst aantast.

Doorsnijden van 257 hectare EHS-verweving Binnen dit gebied heeft 5% van de opper vlakte een natuurdoel. Het grootste

gedeelte bestaat uit landbouwgrond. Op de

landbouwgrond is voor 5% van de oppervlakte Kwaliteitstoeslag Bij het bepalen van de omvang van de

compensatie speelden twee criteria een

rol: de kernkwaliteiten ter plekke en de

oppervlakte ervan. Met de aanleg van de

rondweg worden in totaal drie verschillende EHS-delen doorsneden. Per deel verschilde

‘Niet alleen de verloren oppervlakte moet worden

subsidie mogelijk voor randenbeheer en beheer van landschapselementen. Het

wegtracé doorsnijdt alleen het zoekgebied

en een minder goed ontwikkelde houtwal/ wegbeplanting. De Rode Beek maakt deel

uit van dit gebied. De stapstenen Amfibie

zijn vastgesteld in relatie tot deze beek. Het

wegtracé blijft ver bij de Rode Beek vandaan (minimaal 130 meter) en isoleert zo geen stapstenen.

gecompenseerd, maar ook een extra oppervlakte’

het percentage dat een natuurdoelstelling had of moest krijgen. Voor elk deel

afzonderlijk is bepaald welke oppervlakte

verdween en hoe groot de oppervlakte van de compensatie moest zijn. Want niet alleen de verloren oppervlakte moet gecompenseerd

worden, maar ook een extra oppervlakte. De omvang van die extra oppervlakte hangt af

van de kwaliteit en ontwikkelingsduur van de natuur. Deze toeslag wordt daarom ook wel kwaliteitstoeslag genoemd.

51


inhoud

3 Ruimtelijke bescherming

Wat betekent de ligging van een gebied binnen de EHS-begrenzing? Hoofdstuk 2 geeft een toelichting op de verschillende onderdelen van de EHS en de beschrijving van de te beschermen waarden (kernkwaliteiten) en de gewenste functiecombinaties. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ontwikkelingsmogelijkheden in de EHS voor andere functies, die mogelijk een negatief effect kunnen hebben op de natuurwaarden. Omdat de aanwezige kernkwaliteiten kaderstellend zijn voor de mogelijke ontwikkelingen, is extra aandacht besteed aan een toelichting op de kernkwaliteiten in de desbetreffende streekplanuitwerking.

3.1 EHS-natuur EHS-natuur herbergt bestaande natuurgebieden en natuurontwikkelingsgebieden, die

agrarische cultuurgrond zijn. Voor de gebieden met een natuurontwikkelingsdoelstelling geldt dat regulier gebruik op basis van de geldende bestemming voortgezet kan worden.

3.2 EHS-verweving EHS-verweving omvat landgoederen onder de Natuurschoonwet (aanwezig natuuren

bosgebied wordt tot de EHS-natuur gerekend), landbouwgebieden met natuurwaarden en landbouwgebieden met een hoge dichtheid aan natuuren boselementen. Door

natuurontwikkeling en agrarisch natuurbeheer wordt de natuurwaarde van het gebied als geheel versterkt.

In EHS-verweving is natuur de belangrijkste functie. Grondgebonden land- en tuinbouw vervult een blijvende rol in het duurzaam beheer van cultuurgrond en de hiermee

verweven natuurwaarden. Land- en tuinbouw kan zich in de EHS-verweving duurzaam

ontwikkelen. Tenminste, als de aanwezige natuurwaarden niet worden geschaad. Onder grondgebonden land- en tuinbouw wordt ook verstaan: alle vormen van gemengde

agrarische bedrijfsvoering, waarbij duurzaam agrarisch gebruik van landbouwgrond aan de orde is. Ook andere functies, zoals extensieve recreatievormen, kunnen verweven zijn met natuurwaarden en bijdragen aan duurzame instandhouding.

Voor EHS-verweving geldt hetzelfde ruimtelijke beleid als voor EHS-natuur. Er zijn een paar verschillen:

- regulier agrarisch en extensief recreatief gebruik kan worden voortgezet, vergroting van aanwezige agrarische bouwpercelen kan hierbij aan de orde zijn;

- ruimte voor extensieve recreatievormen (bijvoorbeeld natuurkamperen, kano-, voeten fietsroutes met zeer beperkte voorzieningen);

- ruimte voor nieuwe landgoederen. EHS natuur: geen mest, een beetje nattigheid en een goed beheer

3.3 EHS-verbindingszone Ter verbinding van EHS-natuur en EHS-verweving worden ecologische verbindingen

staan garant voor mooie

gerealiseerd. De ecologische verbindingszones van provinciaal belang zijn opgenomen in het

bloemen zoals deze

Streekplan. Uitgangspunten hierbij zijn de begrenzing en de natuurdoelen, die de provincie

orchidee.

heeft uitgewerkt in het Gelderse Gebiedsplan Natuur en Landschap (vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 28 september 2004).

Een wandeling in de natuur hoort bij de populairste

Specifiek beleid

vrijetijdsbestedingen.

Verbindingszones bestaan uit een aaneenschakeling van natuurelementen (stapstenen) die

een multifunctioneel gebied doorsnijdt. In die zin komen ze sterk overeen met de kenmerken van EHS-verweving. Omdat het gaat om smalle zones met een strategische ligging, is voor de realisatie van de verbindingszones specifiek ruimtelijk beleid nodig. 52


inhoud

Het betreft een combinatie van planologische bescherming van aanwezige waarden

en planologische reservering (zoekzone) ter versterking van de natuurwaarden voor de doelsoorten, die in het Gelderse Gebiedsplan Natuur en Landschap zijn aangegeven.

De zones bestaan uit landbouwgronden en verspreid gelegen natuuren boselementen. Beken en andere watergangen vormen de as van de ecologische verbinding. Robuuste verbindingszones Naast ecologische verbindingszones van provinciaal belang zijn er verbindingszones van nationaal belang. Deze ‘robuuste’ ecologische verbindingszones zijn door het

Rijk geïntroduceerd in de Nota Ruimte. Robuuste verbindingen bestaan straks uit

landschapszones van enkele honderden meters tot circa een kilometer breed. De zones herbergen een hoge dichtheid aan natuurgebieden en elementen. In Gelderland gaat het om:

- de verbinding Veluwe – Utrechtse Heuvelrug door de Gelderse Vallei (Streekplan Gelderland, vastgesteld door Provinciale Staten op 29 juni 2005);

- de ecologische poorten van het Veluwemassief naar de aanliggende lage gronden; - de verbinding Veluwe – Duitsland door de Achterhoek;

- de verbinding Veluwe – Reichswald door Liemers en Rijk van Nijmegen;

- Nieuwe Hollandse Waterlinie in het uiterste westen van het Gelderse Rivierenland.

De aanduiding ‘robuuste verbinding’ is ook ruimtelijk van betekenis. Want in dergelijke

zones moet ook de migratie van grotere dieren met een grote verstoringsafstand mogelijk zijn. Er is dus extra aandacht nodig voor het borgen van migratiemogelijkheden.

Intermezzo verbindingszones Nadere toelichting op de modellen voor de Ecologische Verbindingszones

Ook Gelderland kent ecologische verbindingszones in de EHS. Ze staan met groene

aaneengesloten vlakken aangegeven op de Kernkwaliteitenkaart. Voor deze vlakken zijn

natuurdoelstellingen geformuleerd, net als bij de andere EHS-aanduidingen. Alleen gaat het hier om EHS met een percentage natuur dat lager is dan 20%. Die natuur moet goed kunnen functioneren als verbindingszone. Daarom zijn er modellen uitgewerkt. Ze verschillen onderling van elkaar, afhankelijk van de natuurdoelstelling. Beschrijving per model Elke doelstelling wordt kernachtig weergegeven met een naam van een opvallende en

herkenbare soort, bijvoorbeeld das, hagedis, kamsalamander, rietzanger en ijsvogelvlinder. De beschrijving per model is te vinden door te klikken in de Atlas Groen Gelderland >

Kaart Kernkwaliteiten EHS. Klik vervolgens op de ‘i’ bovenin en dan op de naam van het betreffende model. Er verschijnt dan een aparte beschrijving. De beschrijvingen bestaan uit de volgende onderdelen: - Algemene toelichting op het model en de doelsoorten

Beschrijving van de biotoopeisen van de doelsoort en aanvullende informatie over andere soorten, die in het bijzonder meeprofiteren van dit model. Hierna volgt een beschrijving van de landschapszone, waarin landschapselementen moeten voorkomen. Dat wil zeggen: de landschapselementen zijn al aanwezig of moeten worden aangelegd. - Beschrijving van de ‘stapstenen’

Landschapszone Das

In de landschapszone liggen op bepaalde afstanden van elkaar grotere natuurgebieden.

Deze gebieden kunnen ook geschikt zijn als voortplantingsbiotoop. Dit is dan vaak voor dieren met een kleinere actieradius (hagedissen en sommige vlinders). Grotere dieren kunnen stapstenen gebruiken als schuilplaats bij langere verplaatsingen.

53


inhoud

- Beschrijving van de ‘corridors’

Corridors hebben een geschikt leefmilieu. Dieren kunnen hier voldoende voedsel vinden om te overleven, maar de omvang is vaak te gering voor een permanente populatie. De

corridors zijn vooral bedoeld om dieren gemakkelijk van de ene naar de andere geschikte voortplantingsbiotoop te leiden. Voorbeeld: stapsteen Hagedis Ter illustratie staat hieronder het voorbeeld van de stapsteen Hagedis. De voortplantings plekken bestaan uit geschikt leefgebied van ongeveer 10 hectare. De plekken liggen

maximaal een kilometer bij elkaar vandaan. Ertussenin ligt een corridor van in totaal 10 kilometer, bestaande uit langgerekte stroken van 25 tot 50 meter breed. Er mogen onderbrekingen in voorkomen. Model Hagedis Dit model is gebaseerd op het model Zandhagedis en bestaat uit een corridor met stapstenen, ingebed in een landschapszone. Het voorkomen van open, schrale plekken is essentieel voor

dit type. Het model is niet alleen voor hagedissen van belang; veel vlinders, sprinkhanen en andere ongewervelden zijn afhankelijk van warme, open plekken en trekken op hun beurt weer vogels als geelgors en roodborsttapuit aan. Landschapszone Een zone van 250 meter breed met kleinschalig landschap, waarin schrale elementen (als omschreven bij corridor) voorkomen. Vormen van schrale elementen zijn ruigtes, open plekken in het bos, bosranden, heideresten en zandwegen met bermen. Corridor - Begroeiing corridor: doorgaans min of meer open, schraal terrein met struweel, ruigte en schraal grasland.

- Minimale breedte corridor: 25 tot 50 meter. - Maximale lengte corridor: 1000 meter.

- Maximale onderbreking corridor: 50 tot 100 meter.

Landschapszone Hagedis

- Landschap in onderbreking: verkeerswegen, spoorwegen en bebouwing vormen een barrière voor verspreiding van soorten Dat geldt in mindere mate voor akkers.

- Barrières: er zijn geen gegevens bekend van zandhagedissen die gebruikmaken van tunnels. Ecoducten worden wel gebruikt.

Toelichting corridor Stapstenen:

- Begroeiing stapstenen: heide of schrale vegetatie met op de zon geëxposeerde zandige plekken en struwelen. (open plekken aan de zuidkant van struweel en zuidhellingen)

- Minimum oppervlakte stapstenen: 10 hectare.

- Onderlinge afstand stapstenen: 1 kilometer. Toelichting stapsteen Nodig per km:

- stapsteen: 10 hectare. - corridor: 2.5 hectare.

- landschapszone: 1.2 hectare.

54


inhoud

Ontwikkelingsmogelijkheden in verbindingszones De ontwikkelingsmogelijkheden in verbindingszones hangen af van de mogelijkheden om

het landschap volgens het model in te richten. Allereerst wordt gekeken of alle stapstenen al

zijn gerealiseerd, of dat daarvoor nog ruimte gereserveerd moet blijven. Ook wanneer dat het geval is, is het belangrijk om de breedte van de landschapszone te handhaven. Deze breedte

kan per model verschillen. In vrijwel alle modellen maakt de landschapszone deel uit van de verbinding. Het versmallen van de zone door nieuwe bebouwing is soms mogelijk. Er is dan

een extra stapsteen nodig, of de corridor moet verstevigd worden. Kijk bijvoorbeeld naar het bedrijventerrein van Bredenoord of van de Misterweg in Winterswijk. Hier zijn juist op de flessenhals van de verbindingszone stapstenen ingericht.

3.4 Niet alle groen is natuur De EHS, zoals deze op de streekplankaart staat aangegeven, omvat meer dan alleen natuur. In EHS-natuur zijn voor tot 60-100% van de oppervlakte natuurdoelen geformuleerd.

Bebouwing, infrastructuur, maar soms ook agrarische enclaves zijn in de begrenzing opgenomen.

In EHS-verweving zijn voor 20-60% van de oppervlakte natuurdoelen vastgesteld. Hier is een

blijvende menging van natuur met andere functies mogelijk. Vaak gaat het om een mix van kleinere natuurelementen en agrarisch gebied met natuurwaarden die afhankelijk zijn van extensief agrarisch beheer. Het beheer is gericht op de instandhouding van weidevogels of van waardevol grasland. Voor succesvol weidevogelbeheer zijn grote aaneengesloten

gebieden met aangepast beheer nodig. Daarom komt het voor dat in dergelijke gebieden

voor 100% van de oppervlakte functiemenging van landbouw en natuur is gewenst. Het hele gebied heeft dan de status EHS-verweving.

In EHS-verbindingszone is het percentage natuur nog wat lager: maximaal 20% van de

oppervlakte kan hier een natuurfunctie krijgen. Het gaat vaak om nog te ontwikkelen zones,

waarbinnen landschapselementen en kleine natuurgebieden de migratie van soorten moeten

Compenseren door

bevorderen.

natuurontwikkeling en -herstel biedt ook kansen voor voedselarme milieu’s.

Niet-natuur binnen de EHS

Zonnedauw kan daarvan

De oppervlakte niet-natuur binnen de EHS kan in de praktijk fungeren als zoekgebied voor nog te realiseren natuur. Bij de aanleg van kleine natuurgebieden in verbindingszones

profiteren.

(stapstenen) zorgt de begrenzing met zoekgebieden voor enige flexibiliteit bij de locatiekeuze.

Afhankelijk van het natuurdoel kan ook in EHS-verweving met de nodige flexibiliteit

worden gewerkt. In gebieden met gelijke potenties kan - afhankelijk van de bereidheid van grondeigenaren om beheerovereenkomsten af te sluiten - uit een wat groter zoekgebied gekozen worden om het gewenste ,aangepaste (gesubsidieerd) oppervlaktebeheer uit te voeren.

Ook kunnen percelen zonder natuurfunctie binnen de EHS dienen als zoekgebied voor de realisatie van compensatieprojecten. Verder kunnen deze delen van de EHS onder

voorwaarden fungeren als een zoekgebied voor investeringen in natuur en combinatie met andere functies (zie ook paragraaf 3.3.).

55


inhoud

Toelichting kernkwaliteiten De natuurdoelen van de EHS staan beschreven in de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS. De kernkwaliteiten betreffen de natuurdoelen die voor een bepaalde plaats zijn

vastgesteld. Maar ook de (landschaps)ecologische samenhang en de milieucondities die

de mogelijkheden voor de ontwikkeling van de natuur bepalen. De aanwezige waarden en

potenties zijn bepalend voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de EHS. Daarom vindt u hieronder een meer gedetailleerde toelichting op die kernkwaliteiten. Waar staat de informatie over de kernkwaliteiten? De streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS vindt u op www.gelderland.nl > Atlas

Groen Gelderland > Kaartenmap Streekplan EHS. Het eerste kaartbeeld toont alleen de

onderverdeling in EHS-natuur, EHS-verweving en EHS-verbindingszone. Informatie over

de kernkwaliteiten zelf roept u op door te klikken op de informatieknop bovenin de kaart en

daarmee naar de gewenste plek te gaan. Als u vervolgens op de kaart klikt, verschijnt er een scherm met de beschrijving van de kernkwaliteiten.

Bovenaan staan eerst per kaartvlak/onderdeel van de EHS de natuurdoelen vermeld. Zo’n

vlak beslaat soms maar één perceel, maar veel vaker een oppervlakte van enige tientallen tot

honderden hectaren. Eén vlak kan meer natuurdoelen bevatten. De oppervlakte van het vlak en ook het percentage dat deze doelen van die oppervlakte uitmaken, staan erin vermeld.

Vaak is de som van de oppervlakte met natuurdoelen kleiner dan de oppervlakte van het hele vlak. Dat komt in de eerste plaats doordat er vaak bebouwing en infrastructuur aanwezig is, maar ook omdat niet alle percelen een natuurdoelstelling hebben. Er is dus vaak een zoekgebied. Een deel van de oppervlakte in het gebied biedt extra ontwikkelings- en

stimuleringsmogelijkheden voor natuur. Afhankelijk van de animo van de eigenaren kan geïnvesteerd worden in nieuwe natuur en/of aangepast beheer. Voorbeeld beschrijving kernkwaliteiten Ter illustratie de informatie over de kernkwaliteiten bij een kaartvlak van een deel van het Grote Veld in de Achterhoek. Tussen flinke stukken EHS-natuur ligt hier een oppervlakte

EHS-verweving. Het gebied is 360 hectare groot. Het heeft een natuurdoelstelling van 40%

bos, verdeeld naar twee typen. Dat betekent ook dat de overige 60% van de oppervlakte geen

natuurdoelstelling heeft en bestaat uit landbouwgrond, enige bebouwing en infrastructuur (onder andere de provinciale weg Zutphen-Lochem).

56


inhoud

Voorbeeld kernkwaliteiten [uit de Atlas Groen Gelderland] Natuurdoeltypen (kernkwaliteit) Gebied code

Oppervlakte

Aantal

Gebiedsoppervlak

Natuurdoeltype

natuurdoeltype (%)

stapstenen

G314

360

droog bos van arme gronden

35

0

G314

360

droog bos van lemige grond

5

0

Overigens staan de natuurdoelen slechts met één term benoemd. Als u op een term klikt, verschijnt er een scherm met een beschrijving van de betreffende natuurdoeltypen.

Omdat dit gebied deel uitmaakt van een stiltegebied is de stilte (geluidsniveau onder 40 decibel) ook een kernkwaliteit.

Stiltebeleidsgebieden (kernkwaliteit)

Gebied

Ruimtelijk beleid voor stilte.

Omgevingsconditie

Stilte in stiltebeleidsgebieden (standstill-step forward).

Vervolgens volgt er informatie over milieufactoren die wel relevant zijn, waarbij de

sturingsmogelijkheden in het algemeen in het ruimtelijk instrumentarium ontbreken: fosfaatverzadiging, stikstof belasting en hemelhelderheid.

Na het onderdeel natuurdoelen staan er gebiedskenmerken van landschapsecologische

aard. Ze geven op regionaal niveau aan wat de belangrijkste te behouden en te versterken

kwaliteiten zijn. Deze kwaliteiten zijn dus ook richtinggevend voor ontwikkelingen buiten delen met een specifieke natuurdoelstelling.

Gebiedskenmerken (kernkwaliteit) Regio: Oost - Gelderland - De beken met hun landschappelijke, ecologische en hydrologische samenhang met

hun omgeving. In het bijzonder: Lindense Laak en Heksenlaak in de Graafschap, de Winterswijkse beken en de beken op de rand van het Oost-Nederlands plateau.

- De samenhang en verbindingen tussen de grote Oost-Gelderse natuurkernen via

kleinere rivieren en beken en de daaraan gekoppelde ecologische verbindingszones:

Dortherbeek, Buursebeek, Berkel, Groenlose Slinge, Veengoot, Baakse beek, Boven Slinge/ Bielheimerbeek en Oude IJssel.

- De verbinding tussen de restanten van (natte) heideterreinen, heischrale terreinen en blauwgraslanden in de Graafschap (met bijvoorbeeld Groote Veld, Beekvliet) en

Winterswijk (met bijvoorbeeld Wooldse Veen en Korenburgerveen) door het middengebied

van de Achterhoek (met Lievelderveld, Koolmansdijken, Nijkampsheide, Konijnendijken).

- Natuurgebieden, bossen, beken en landschapselementen in het kleinschalige, agrarische

cultuurlandschap, waarvan soorten als de das, amfibieën en vleermuizen afhankelijk zijn.

Tot slot staan er kwaliteiten beschreven die ook voor het gehele vlak relevant zijn.

Het gaat dan om het watersysteem dat de natuurkwaliteit en de potenties bepaalt. Ook van belang is dat er bij elk project goed naar de effecten op soorten wordt gekeken. Het betreft soorten die beschermd worden door de Flora- en faunawet.

57


inhoud

Ecologische hoofdstructuur (kernkwaliteit) Status: verweven - De omstandigheden van gronden oppervlaktewater (kwaliteit en kwantiteit), behorende

bij waterafhankelijke natuurdoeltypen.

- De kwaliteit van het leefgebied van alle soorten, waarvoor conform de Flora- en faunawet

bij ruimtelijke ontwikkelingen een ontheffing vereist is en die als zodanig worden

genoemd in de AmvB Vrijstelling beschermde dieren plantensoorten Flora- en faunawet.

- De landschappelijke verwevenheid van natuur, bos en landschapselementen met

cultuurgronden.

- De stilte in stiltebeleidsgebieden en stiltegebieden (in geval de norm van 40 decibel wordt

overschreden).

- De uitwisselingsmogelijkheden voor planten en dieren in verbindingszones en tussen

de verschillende leefgebieden in de overige delen van de EHS; in het bijzonder de vrije verplaatsing van wild.-

Het areaal en de kwaliteit van bestaande natuur-, bos- en

landschapselementen en gebieden die aangewezen zijn voor nieuwe natuur en agrarische natuur.

58


inhoud

4 Functieveranderingen in de EHS

Voor de ecologische hoofdstructuur geldt de ‘nee tenzij-benadering’. Dit houdt in dat bestemmingswijziging niet mogelijk is als hiermee belangrijke kenmerken of waarden (kernkwaliteiten) aanzienlijk worden aangetast. Er kan dus alleen iets als er geen echte alternatieven zijn en er sprake is van een groot openbaar belang. De wezenlijke kenmerken of waarden van een gebied in de EHS zijn vastgelegd in de

streekplanuitwerking Kernkwaliteiten en omgevingscondities van de Gelderse ecologische hoofdstructuur. De wezenlijke kenmerken of waarden van de wateren van het Hoogste Ecologisch niveau (HEN-wateren) zijn vastgelegd in het Waterplan Gelderland 2010-

2015. De kernkwaliteiten van een bepaald gebied zijn gelijk aan de door Gedeputeerde

Staten geformuleerde natuurdoelstellingen voor dat gebied. Dit betekent dat niet alleen de aanwezige natuurwaarden worden beschermd, maar ook de natuurwaarden die

Gedeputeerde Staten nastreven. Om de kernkwaliteiten te bewerkstellingen moet aan

bepaalde omstandigheden worden voldaan: de omgevingscondities. Denk aan de kwaliteit

van bodem, water en lucht (omgevingskwaliteit) en de kwaliteit van omvang, samenhang en natuur (kwaliteit van ruimte).

4.1 Significante aantasting Een ruimtelijke ingreep wordt als een significante aantasting van kernkwaliteiten en omgevingscondities beschouwd als het kan leiden tot de volgende effecten:

- een vermindering van areaal en kwaliteit van bestaande natuur-, bos- en landschaps

elementen en gebieden die aangewezen zijn voor nieuwe natuur en agrarische natuur. Onder landschapselementen vallen houtwallen, bosjes, poelen en solitaire bomen;

- een vermindering van de uitwisselingsmogelijkheden voor planten en dieren in

verbindingszones en tussen de verschillende leefgebieden in de overige delen van de EHS;

- een vermindering van de kwaliteit van het leefgebied van alle soorten, waarvoor volgens

de Flora- en faunawet een ontheffing nodig is bij ruimtelijke ontwikkeling. Ze worden ook

als zodanig genoemd in de AMvB Vrijstelling beschermde dieren plantensoorten Flora- en faunawet;

- een vermindering van het areaal van de grote natuurlijke eenheden (aaneengeslotenheid); - een belemmering voor het verloop van natuurlijke processen in de grote eenheden; - een verstoring van de natuurlijke morfologie, waterkwaliteit, watervoering en verbondenheid met het landschap van de HEN-wateren;

- een verandering van de gronden oppervlaktewateromstandigheden (kwaliteit

en kwantiteit), waardoor de gewenste gronden oppervlaktewatersituatie voor de

natuurdoeltypen (verder) wordt aangetast; een verhoging van de niet gebiedseigen

geluidsbelasting in stiltebeleidsgebieden en in stiltegebieden (als de norm van 40 decibel wordt overschreden).

Binnen de EHS geldt de ‘nee tenzij-benadering’ voor het onderdeel natuur. In de EHSverweving en in EHS-verbindingszones zijn mogelijkheden voor de ontwikkeling van

andere functies. Hiervoor gelden wel bepaalde voorwaarden. In de EHS-verweving en in

EHS-verbindingszones zijn onderdelen van de EHS niet voor 100% belegd met natuurdoelen.

Het zijn als het ware ‘zoekgebieden’. Dat wil zeggen dat de precieze locatie van natuurdoelen nog niet vast staat. Initiatieven voor bijvoorbeeld recreatie of landschappelijk wonen

zijn hier mogelijk, maar alleen als ze bijdragen aan het realiseren van natuurdoelen. Die

natuurdoelen moeten dan wel deel uitmaken van het initiatief. Hiermee is het mogelijk om

significante aantasting van kernkwaliteiten en omgevingscondities te voorkomen. Dit geldt

59


inhoud

alleen wanneer er geen bestaande natuurwaarden worden aangetast en er geen barrières voor de gewenste samenhang worden gecreëerd. Initiatiefnemers van ingrepen binnen de EHS

moeten de effecten van de ingreep op kernkwaliteiten en omgevingscondities onderzoeken. Voorbeelden van plannen die kunnen leiden tot significante aantasting: - nieuwbouw van woningen en bedrijven; - aanleg van nieuwe infrastructuur;

- nieuwvestiging van landbouwbedrijven;

- nieuwe voorzieningen voor grootschalige recreatie; - aanleg of uitbreiding van afvalstortplaatsen; - oprichting van windturbines.

Onder plannen kunnen zowel bestemmingsplanwijzigingen als vrijstellingsprojecten (ex.

art. 19 Wro) worden verstaan. Het verschil tussen het EHS-regime en het VHR-regime is dat bij het EHS-afwegingskader gaat om ‘redenen van groot openbaar belang’ en bij de VHR-

gebieden om ‘dwingende redenen van groot belang’. Met ‘dwingend’ wordt hier bedoeld: een belang dat zwaarder weegt dan een belang dat de VHR wil beschermen. Denk bijvoorbeeld aan:

- bescherming van belangrijke waarden in het leven van burgers, zoals gezondheid, veiligheid en milieu;

- belangrijke beleidsmaatregelen voor staat en samenleving;

- uitvoering van economische of maatschappelijke activiteiten ter nakoming van specifieke, openbare dienstverplichtingen.

Verder is bij het EHS-afwegingskader de beoordeling van eventueel schadelijke effecten van bestaand gebruik minder streng dan in het VHR-regime. Bij VHR-gebieden is financiële compensatie bovendien niet mogelijk.

4.2 Compensatie Onttrekking van natuur of bos aan de natuurbestemming moet gecompenseerd worden.

En wel op een locatie die in beeld komt in provinciale of lokale groenplannen. Bijvoorbeeld het Gebiedsplan Natuur en Landschap of een landschapsontwikkelingsplan. Geschikt zijn onder meer (niet-robuuste) ecologische verbindingszones en de Groene Wiggen van het

Veluwemassief. Voor aantasting van natuur en bos in de EHS geldt de Richtlijn compensatie natuur en bos. Ook gelden de voorwaarden die zijn beschreven in de paragraaf Ruimtelijk

beleid voor de natuur (paragraaf 2.7.1. van het Streekplan). De compensatie vindt plaats in de gemeente of een aangrenzende gemeente en is 100%, 133% of 166% van het ontrokken perceel groot, afhankelijk van de ontwikkeltijd van de natuur. Rol van de gemeente Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het vastleggen van het verlies van bos en/of natuur en de compensatie ervan in bestemmingsplannen en privaatrechtelijke overeenkomsten. Gemeenten moeten verlies en compensatie gelijktijdig regelen bij de vaststelling van een bestemmingsplan. Dit kan in één of in meer bestemmingsplannen, als ze maar tegelijk worden vastgesteld.

60


inhoud

Invulling van compensatie Is fysieke compensatie niet of slechts gedeeltelijk mogelijk? Of leidt fysieke compensatie

tot onaanvaardbare procedurele vertragingen? Dan kan gedeeltelijke of gehele financiële

compensatie plaatsvinden. Bij financiële compensatie staat de gemeente garant voor fysieke compensatie op termijn. Bij compensatie via de Wet op de ruimtelijke ordening dient

tegelijkertijd aan enkele andere volwaarden te worden voldaan. Denk aan een eventuele

‘herplantplicht’ in het kader van de Boswet, en aan voorwaarden die voortvloeien uit het

beleid voor de EHS en/of de Vogel- en Habitatrichtlijn. Voor projecten binnen Groei en Krimp recreatieterreinen Veluwe geldt een andere invulling van de richtlijn.

In Gelderland wordt bij voorkeur gezocht naar compensatie in de EHS op locaties die nog niet voor 100% belegd zijn met natuurdoelen. Zo kan de samenhang in de EHS het beste worden versterkt.

4.3 Saldobenadering EHS In het afwegingskader voor de EHS worden plannen afzonderlijk beoordeeld. Om een meer ontwikkelingsgerichte aanpak te bevorderen, kan hiervan worden afgeweken.

Bijvoorbeeld door op gebiedsniveau een ‘nee tenzij-afweging’ te maken. Dit kan als plannen

of projecten in één ruimtelijk plan worden ingediend, en dit plan gericht is op de verbetering van de natuur per saldo. Het gaat dan om de kwaliteit en/of kwantiteit van de EHS op gebiedsniveau. Voorwaarden Met de saldobenadering is het mogelijk om een meer aaneengesloten EHS te

realiseren of EHS-gebieden beter met elkaar te verbinden. Hierdoor kunnen betere

ontwikkelingsmogelijkheden ontstaan voor functies of activiteiten in de EHS of daarbuiten. De saldobenadering is alleen toepasbaar als:

- de combinatie van bestemmingswijzigingen met één ruimtelijke visie wordt gepresenteerd;

- er een onderlinge samenhang bestaat tussen plannen;

- een schriftelijke waarborg voor de realisatie van de plannen kan worden getoond, waarop alle betrokkenen aanspreekbaar zijn.

Kwaliteitsslag Verder is het nodig dat in de EHS een kwaliteitsslag kan worden gemaakt, waarbij het

oppervlak natuur minimaal gelijk blijft of toeneemt. Zo’n kwaliteitsslag kan ontstaan door met bestemmingen te schuiven. Of doordat er in de ruimtelijke visie vergroting van het

EHS-areaal optreedt ter compensatie van het gebied dat door de plannen verloren kan gaan. Voorwaarde is wel dat hiermee een beter functionerende EHS ontstaat. Afstemming Over de gebiedsvisie moet overeenstemming bestaan met het Rijk. Hetzelfde geldt voor de

toepassing van de saldobenadering op basis van deze visie. Sommige onderdelen van de EHS zijn ook aangemeld als te beschermen gebied in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn. In dat geval bepaalt het Rijk – in overleg met de Europese Commissie – onder welke voorwaarden deze maatwerkmogelijkheid ook geboden kan worden.

61


inhoud

4.4 Herbegrenzing EHS De EHS is duurzaam verankerd is het Streekplan. Het uitgangspunt is een ruimtelijk stabiele ecologische structuur. Om maatwerk te kunnen leveren voor kleinschalige ontwikkelingen, kan de begrenzing van de EHS worden aangepast. Dit is mogelijk in twee situaties: - herbegrenzing om ecologische redenen;

- herbegrenzing om andere dan ecologische redenen.

Herbegrenzing van de EHS om ecologische redenen is een instrument om de samenhang van de EHS te verbeteren of de EHS duurzaam in te passen. Voorwaarden Onder de oude Wro kon herbegrenzing van de EHS als een ‘afwijkingsbevoegdheid’ van

Gedeputeerde Staten worden vastgelegd. Gedeputeerde Staten waren echter terughoudend in de toepassing van dit instrument. Inmiddels is de nieuwe Wro van kracht. Een van de

gevolgen van deze wet is dat de spelregels van de EHS ongewijzigd worden vertaald naar de

provinciale ruimtelijke verordening. In deze verordening geeft de provincie gemeenten een instructie over de bescherming van de EHS in de bestemmingsplannen.

Voor het toepassen van herbegrenzing gelden de volgende voorwaarden:

- Het initiatief tot herbegrenzing kan alleen plaatsvinden met behoud en bij voorkeur een

versterking van de oorspronkelijke kwalitatieve en kwantitatieve ambities van de EHS in het desbetreffende gebied.

- De initiatiefnemer maakt een zorgvuldige ecologische onderbouwing van het initiatief tot herbegrenzing op die locatie. Herbegrenzing moet leiden tot betere kansen op het

realiseren van de EHS, bijvoorbeeld door het verbeteren van de samenhang of het beter inpassen van de EHS.

- Herbegrenzing om andere dan ecologische redenen is in EHS-verweving en in EHS-

verbindingszones een instrument voor kleinschalige uitzonderingsgevallen. Gedeputeerde Staten passen dit instrument alleen toe als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

- Herbegrenzing is alleen toepasbaar bij kleinschalige ontwikkelingen en blijft beperkt tot het oplossen van knelpunten en het bieden van maatwerk.

- De voorgestelde ruimtelijke ingreep veroorzaakt slechts een beperkte aantasting van de kenmerken en waarden van de EHS en de samenhang ervan.

- Het initiatief moet uiteindelijk leiden tot een kwalitatieve en/of kwantitatieve versterking van de EHS in het desbetreffende gebied.

- De initiatiefnemer levert een zorgvuldige onderbouwing van de ruimtelijke ingreep op de gegeven locatie en weegt alternatieven af.

- Ter plekke worden maatregelen genomen, die zorgen voor een goede landschappelijke en natuurlijke inpassing.

- De initiatiefnemer committeert zich aan het uitvoeren van de kwalitatieve en/of

kwantitatieve versterking van de EHS. Gemeenten en de provincie maken afspraken met elkaar over het monitoren van de voortgang.

- Kwaliteitswinst wordt niet gefinancierd uit reguliere EHS-middelen.

- Bij een besluit over de ingreep wordt direct de aard, de wijze en het tijdstip van de

realisatie van de kwaliteits- of kwantiteitswinst bepaald. Provinciale Staten stellen in een wijzigingsbesluit de nieuwe begrenzing vast.

Bij sommige onderdelen van de EHS is de nodige oppervlakte zoekgebied meebegrensd.

Het is dan vaak mogelijk om een integraal plan op te stellen met winst voor natuur, zonder dat hiervoor een aanpassing van de begrenzing noodzakelijk is. Juist in Gelderland zoeken we naar flexibiliteit voor de realisatie van grote samenhangende natuur(rijke) gebieden. 62


inhoud

Want dat biedt mogelijkheden voor investeringen in andere functies, in combinatie met natuurontwikkeling. Tegelijkertijd zijn harde afspraken nodig om de versterking van

kernkwaliteiten te waarborgen. Niet zelden kan dat in de EHS, zeker bij EHS-verweving en EHS-verbindingszones. Soms is aanpassing van de EHS-begrenzing een optie.

Beoordelingsschema initiatieven in de EHS Zie pagina 64.

4.5 Wat kan er niet? Uit de beschrijving van de EHS-spelregels blijkt dat er veel mogelijkheden zijn om met

integrale planvorming te investeren in natuur en in andere functies. Door goed overleg

zijn er vaak passende oplossingen te vinden. Toch bestaan er ook initiatieven die echt niet

gerealiseerd kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan nieuwbouw van boerderijen in een open weidevogelgebied. Gebouwen en erfbeplanting tasten het open landschap aan, en maken

een deel van het gebied ongeschikt als broedgebied. Bovendien biedt een intensief beheerde huiskavel onvoldoende rust om te broeden. Boomkwekerijen in open gebied Aantasting van landschappelijke openheid en hieraan gekoppelde kernkwaliteiten, maakt

het ook moeilijk om nieuwvestiging van fruitteelt (boomgaarden) of boomkwekerijen toe te staan.

Beschikbare alternatieven buiten de EHS Investeringen in andere functies binnen de EHS vragen om een extra investering in natuur. Het komt voor dat een initiatiefnemer juist wil uitbreiden in waardevolle natuur, terwijl er aangrenzend alternatieve locaties buiten de EHS bestaan. In zo’n geval moet uitbreiding in de EHS gecompenseerd worden, inclusief een kwaliteitstoeslag. Voor een uitbreiding in de EHS is 30% tot 60% meer grond nodig dan bij een uitbreiding, aangrenzend net buiten de EHS. Het advies is dan om de investering buiten de EHS te doen. Agrarische bebouwing in de EHS De mogelijkheden voor staluitbreiding en nieuwbouw worden vooral bepaald door het

ruimtelijk regime dat is vastgelegd in de zonering van de veehouderij in de reconstructie.

Dit betekent geen nieuwe bouwmogelijkheden in de extensiveringszones rondom de EHS. Bij bouwblokverruimingen in EHS-verweving of in EHS-verbindingszones vindt gewoon

toetsing aan de kernkwaliteiten plaats. Vaak wordt het landschap dan zorgvuldiger ingepast, soms met aanpassing van de uitbreidingsrichting. Er wordt in elk geval goed gelet op het

behoud van onderlinge samenhang, vooral bij bebouwing in de verbindingszones. Er komen ook gevallen voor, waarbij via grondtransacties grond in een beekdal beschikbaar komt voor natuurinrichting en tegelijkertijd een agrarisch bedrijf de kans krijgt voor een verplaatsing naar een lokatie in EHS-verweving. Koeien in de wei hebben ook een

Natte verbindingszones

stal nodig

Problematisch is ook het bouwen langs natte verbindingszones. Meestal gaat het om

verbindingen van de modellen Kamsalamander of Rietzanger. Voor een goed functioneren van de verbinding wordt bouwen in de corridor ‘natuurzone’ afgeraden. Voorkom

flessenhalzen in de verbinding door bebouwing. De migratie langs de waterloop wordt

hierdoor belemmerd. Ook is het mogelijk dat het watersysteem van de oeverzone negatief wordt beïnvloed.

63


inhoud

Beoordelingsschema initiatieven in de EHS

Ruimtelijk ingreep in de EHS

Betreft het een ingreep in de EHS natuur ? Nee

Ja

Heeft de ingreep significant negatief effect op wezenlijke kenmerken en waarden va de EHS ? (onderzoeksplicht bij initiatiefnemer)

Nee

Afweging conform overig ruimtelijk beleid

Ja Doen mitigerende maatregelen de significante aantasting van wezenlijke Ja kenmerken en waarden te niet ? Nee De ingreep kan niet doorgaan. Hierop zijn twee uitzonderingen : voor individuele ingrepen en voor combinaties van projecten

Individuele ingrepen in de EHS zijn niet toegestaan tenzij : 1. er is sprake van een groot openbaar belang 2. er geen alternatieven beschikbaar zijn

Combinaties van ingrepen zijn toegestaan wanneer : 1. kwaliteit en/of kwantiteit van de EHS per saldo verbetert 2. de ingrepen in één ruimtelijke visie zijn opgenomen

Wordt aan deze voorwaarden voldaan ?

Wordt aan deze voorwaarden voldaan ?

Nee

Ja

Ja

Nee

Groot- of kleinschalige ingreep De ingreep volgt alsnog de afweging onder individuele ontwikkelingen Grootschalig

Kleinschalig

Herbegrenzing EHS Voorwaarden § 2.7.6

Compensatiebeginsel Voorwaarden § 2.7.1

EHS-saldobenadering Voorwaarden § 2.7.5

Controle op voorwaarden en borging 1. Wordt aan de voorwaarden voldaan ? 2. Zijn de voorwaarden voldoende geborgd in de uitvoering (zie richtlijn Compensatie Natuur en Bos) ? Wordt hieraan voldaan ? Nee

Plan in huidige vorm niet aanvaardbaar

64


Ja

Plan aanvaardbaar

inhoud

65


inhoud

5 Begrippenlijst

Aanlegvergunningenstel

EHS-verweving

Kernkwaliteit

Voorwaarden die een gemeente

Landgoederen, landbouwge-

De ecologische kernkwaliteiten

(of provincie) kan stellen voor

bieden met natuurwaarden en

van een bepaald gebied zijn

het uitvoeren van werken in

landbouwgebieden met een

gelijk aan de door Gedeputeerde

een gebied met een bepaalde

hoge dichtheid aan natuur en

Staten geformuleerde natuur-

bestemming.

boselementen.

doelstellingen voor dat gebied.

A-locatie bos

EHS-verbindingszones

Migratie

Bossen die in Nederland tot de

Deze zones verbinden de

Verplaatsen van dieren of

beste voorbeelden behoren van

verschillende delen van de

planten.

inheemse bostypen. Behoud en

EHS-natuur en EHS-verwerving

herstel van deze locaties is van

met elkaar. Ze bestaan uit een

Mitigerende maatregelen

belang voor het instandhouden

schakeling van natuurelementen

Maatregelen die de aantasting

van de diversiteit aan bostypen

(stapstenen) die multifuncti-

van kernkwaliteiten en/of om-

in Gelderland en Nederland.

oneel gebied doorsnijden. De

gevingscondities voorkomen of

schakels tussen stapstenen

beperken.

AmvB

worden vaak gevormd door

Algemene maatregel van

landschapselementen.

Natuurlijke morfologie Van een waterloop: door water-

Bestuur. Specifieke regelgeving/ instructie van de rijksoverheid

Extensief agrarisch beheer

stroming ontstane vorm van een

voor uitvoering en handhaving

Vormen van agrarisch grondge-

waterloop (bochten, oevervorm,

van een bepaalde wet.

bruik waarbij grondbewerking

bodem).

minder frequent plaatsvindt dan Compenserende maatregelen

gebruikelijk. Er wordt minder

Omgevingsconditie

Maatregelen die de aantasting

mest opgebracht, bijvoorbeeld

De omstandigheden, in de

van de kernkwaliteiten en/of

een mestinjectie, en/of er is

zin van milieu, water en

omgevingscondities teniet doen.

een lagere veebezetting, of de

ruimte, die nodig zijn om de

productie gewas is minder dan

ecologische kernkwaliteiten te

Ecologische Hoofdstructuur, EHS

bij optimaal, intensief agrarisch

bewerkstellen.

Samenhangend netwerk van

beheer.

kwalitatief hoogwaardige

Prioritaire natuurdoeltypen

natuurgebieden en natuurlijke

HEN-wateren

Natuurdoeltypen waarvoor

cultuurlandschappen. De EHS

Wateren met als beleidsdoelstel-

Gelderland en Nederland een

bestaat uit drie onderdelen:

ling een kwaliteit van het Hoogst

bijzondere verantwoordelijkheid

EHS-natuur, EHS-verweving en

Ecologische Niveau. Van belang

hebben, omdat ze nog maar op

EHS- verbindingszones.

voor ecologische kwaliteit van de

een beperkte oppervlakte voorko-

HEN-wateren zijn de natuurlijke

men en de kwaliteit dikwijls te

EHS-natuur

morfologie van de beek, een

wensen overlaat.

Natuur- en bosgebieden en

regelmatige waterafvoer met

voor een klein deel agrari-

natuurlijke variatie in stroming

sche cultuurgrond die om-

en peilen, de waterkwaliteit en

gezet zal worden in natuur

de samenhang van het water

(natuurontwikkelingsgebieden).

met het omliggende landschap en grondgebruik.

66


inhoud

Robuuste verbindingen en

Verdroging

Relevante bronnen

poorten van de Veluwe

Schade aan grondwaterafhanke-

- Streekplan Gelderland

Groene corridors van enkele

lijke natuur die optreedt als door

honderden meters tot ca. 1 km

menselijk ingrijpen de grond-

breed, die verspreid liggende

waterstand daalt of de kwel

natuurgebieden met elkaar

afneemt.

Provincie Gelderland 2005,

- Streekplanherziening herbegrenzing EHS,

Provincie Gelderland 2009

- Natuurbeheerplan

verbinden, in veel gevallen samenvallend met bestaande

Vermesting

ecologische verbindingszones.

De belasting van natuurgebie-

De acht poorten van de Veluwe

den, grond-en oppervlaktewater

kenmerken zich door overgangen

met de meststoffen nitraat,

van hoog naar laag, van droog

stikstof en fosfaat.

Gelderland 2009,

- Natuurbeheerplan

Gelderland 2011 (concept),


- Streekplanuitwerking kernkwaliteiten EHS,

naar nat, van dicht boslandschap naar open rivierlandschap,

Versnippering

van zand naar klei. Zij vormen

Proces in het landschap waarbij

de verbindingen van Veluwe

eerder aaneengesloten natuur-

met Oostvaardersplassen,

gebieden worden verkleind en de

Utrechtse Heuvelrug, Salland,

onderlinge afstand tussen deze

Montferland en zelfs het

gebieden toeneemt.

Reichswald in Duitsland.


- Nieuwe landgoederen in woord en beeld,

Provincie Gelderland 2010 Web sites www.gelderland.nl

Vrijstelling ex Art 19 Wro

Van alle bovengenomende

Saldobenadering EHS

Mogelijkheid uit de oude Wet

beleidsdocumenten zijn de bijbe-

Deze benadering houdt in dat op

ruimtelijke ordening voor een

horende kaarten ook te vinden in

gebiedsniveau een ‘ nee tenzij-

gemeente om in afwijking van

de Atlas Groen Gelderland.

afweging’ gemaakt kan worden.

het bepaalde in het bestem-

Dit kan als plannen of projecten

mingsplan een andere bestem-

in één ruimtelijk plan worden

ming te geven aan een stuk

ingediend, gericht op het per

grond.

saldo verbeteren van de kwaliteit en/of kwantiteit van de natuur op gebiedsniveau. Verbindingszones Zone die deel uitmaakt van de ecologische hoofdstructuur en dienst doet als migratieroute voor organismen tussen natuurgebieden. Aanleg van deze verbindingszones heeft als doel barrières tussen deze gebieden op te heffen.

67


inhoud

Colofon

Aanbevolen literatuur Streekplan Gelderland 2005, provincie Gelderland 2005. Streekplanherziening herbegrenzing EHS, provincie Gelderland 2009. Nieuwe landgoederen in woord en beeld, provincie Gelderland 2010. Leren van Lochem, provincie Gelderland 2010. Streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS, provincie Gelderland 2006. Aanbevolen site Provincie Gelderland: Atlas Groen Gelderland.

Tekst de Tekstschrijvers.nl, Nijmegen, provincie Gelderland Eindredactie en vormgeving provincie Gelderland, Communicatie Fotografie Niek Michel, Arnhem, Foto Natura, provincie Gelderland Druk OBT BV, Den Haag

Provincie Gelderland Postbus 9090 6800 GX Arnhem T (026) 359 00 00 www.gelderland.nl september 2010

68


inhoud

l Jachthaven, Hattem

l Landgoederen in Epe

l Golfbaan Bokhorst, Putten l Bredenoord, Apeldoorn

l Golfbaan Engelenburg, Brummen

l Compensatie Hummelo

Bedrijventerrein Misterweg, l Winterswijk Compensatie Gendringen l l Brockhausen, Montferland l Notre Dame, Ubbergen

inhoud

Combineren met natuur

Recommend Documents