Hbo-verpleegkunde
Comazuipen, iets voor jou? Project Preventieprogramma
Leon Koopman Nicole van Langevelde Anne Metselaar Joyce Stuijt Sanne Terpstra Kimberley Wijker
500644761 500635212 500644239 500635116 500646500 500636238
Klas: LV12-2B2 Projectgroep 2
Projectbegeleider
:
R. Wagensveld
Opdrachtgever
:
Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland
School
:
Hogeschool van Amsterdam Tafelbergweg 51 1105 BD Amsterdam
Verpleegkunde Regulier Voltijd 2e jaar
5 juni 2013
Samenvatting In het project: “Comazuipen, iets voor jou?” heeft de projectgroep zich gericht op alcohol misbruikende jongeren van de leeftijd 12 tot 18 jaar. Het verslag zal bestaan uit een inleiding, verschillende deelvragen en een daaruit volgende conclusie, een beschrijving van de doelgroep en de setting, een analyse, de verpleegkundige interventie, een beschrijving van de uitvoering van het preventie programma, de hulpmiddelen, de kwaliteitsnormen, een persbericht en een uiteindelijke conclusie. Uit de deelvragen komt naar voren dat alcoholgebruik op jonge leeftijd schadelijk is voor de hersenen en dat ouders een belangrijke rol spelen in het alcoholgebruik van hun kinderen. De hulpverlening kan een rol spelen in het matigen van gebruik van alcohol, maar het opsporen van jongeren die alcohol gebruiken kost veel tijd. Factoren om aan alcoholmisbruik te beginnen kunnen groepsdruk en drinkende ouders zijn. De Nederlandse overheid zet alles op alles om alcoholmisbruik onder jongeren zo laag mogelijk te houden. Het preventieprogramma heeft als doel het aantal jongeren dat op de spoedeisende hulp komt terug te dringen met 2 procent, en dit binnen een jaar. In de analyse worden de bovengenoemde punten besproken. Bij de verpleegkundige preventieve interventie blijkt dat dit project een gezondheid beschermende preventiemaatregel is. De kwaliteiten die van de verpleegkundige en de gastspreker worden verwacht, worden besproken bij de kwaliteitsnormen. Tot slot volgt de conclusie, waaruit blijkt dat de meest effectieve manier om het preventieprogramma uit te voeren, is: een presentatie met een gastspreker en een discussie op het einde voor ouders met hun kinderen aanwezig. Zo hoopt de projectgroep de comazuipers terug te brengen met 2 procent.
2
Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................................................... 2 Inleiding ................................................................................................................................................... 4 Deelvragen............................................................................................................................................... 5 Doelgroep en setting ............................................................................................................................. 13 Analyse .................................................................................................................................................. 14 Verpleegkundige preventieve interventie ............................................................................................. 16 Beschrijving van uitvoering ................................................................................................................... 17 Schriftelijk hulpmiddel........................................................................................................................... 19 Kwaliteitsnormen................................................................................................................................... 20 Persbericht............................................................................................................................................. 22 Conclusie en discussie ........................................................................................................................... 23 Bronvermelding ..................................................................................................................................... 24
3
Inleiding Steeds vaker verschijnen er items op het nieuws over jongeren die te veel alcohol hebben gedronken. Meestal gaan deze nieuwsitems over comazuipen (zoveel alcohol nuttigen dan men buiten bewustzijn raakt). De leeftijd waarop dit gebeurt wordt steeds lager1. De projectgroep, bestaande uit zes Hbo-V verpleegkundigen in opleiding genaamd Leon Koopman, Nicole van Langevelde, Anne Metselaar, Joyce Stuijt, Sanne Terpstra en Kimberley Wijker, vinden dat dit moet veranderen en het liefst zo snel mogelijk. De visie van de projectgroep is: om problematiek rond jongeren en alcohol te voorkomen is het noodzakelijk om de omgeving te beïnvloeden. Regelgeving, handhaving en publiekelijk draagvlak is nodig om de alcoholproblematiek aan te pakken. Publiekelijk is het nodig dat er steun is voor het huidige beleid en de noodzakelijke maatregelen. De projectgroep is van mening dat voorlichting aan jongeren en hun ouders de rol is van verpleegkundigen. Denk hier ook aan voorlichting geven op middelbare scholen, ter preventie van blijvende (lichamelijke) schade door comazuipen. Niet alleen voor jongeren maar daarnaast hun omgeving. In dit draaiboek komen de hoofd- en deelvragen uitgebreid naar voren evenals uitleg van de keuze van dit onderwerp en de interventies. Eerst komt de doelgroep en setting aan bod, vervolgens de analyse, verpleegkundige preventieve interventies, een beschrijving van uitvoering en klinische les, kwalitatieve normen en tot slot het persbericht.
4
Deelvragen Wat zijn de effecten van alcohol op jongeren? De effecten van alcohol bij jongeren hangt af van de BAC (bloed alcohol concentratie). Bij een lage alcoholspiegel heeft iemand een vrolijk gevoel, is iemand zelfverzekerder, je praat meer, wordt drukker.¹ Ook kun je situaties minder goed inschatten, waardoor de kans op een ongeluk sneller kan plaats vinden.² Bij een hoge alcoholspiegel kan iemand gaan braken, duizelig worden, slaperig zijn of er treedt bewustzijnsverlies op, black-out kan optreden.¹ Men kan ook een alcohol vergiftiging krijgen, schade aan organen of ademhalingsproblemen.² Tijdelijk geheugenverlies, slecht seksueel functioneren en hoofdpijn (een kater) zijn symptomen van een TE hoge BAC. Hierbij kan men ook in een coma raken. Waardes van 4-5‰ kunnen zelfs fataal zijn. ² Door alcoholgebruik kan het reactievermogen worden verminderd. Hoe snel de BAC stijgt bij alcoholgebruik heeft te maken met je gewicht en lichaamsbouw. Zo is het geval dat meisjes sneller dronken worden vanwege hun lichaamsgewicht en doordat hun lichaam minder water bevat dan jongens. In de adolescentie periode zijn de hersenen volop in ontwikkeling. Als er op een vroege leeftijd al alcohol gedronken wordt, kunnen deze gebieden aangetast worden. Men kan gevoelig worden op het cognitieve gebied. Deze effecten houden nog lang aan nadat het gebruik van alcohol is gestopt.¹ Uit onderzoek blijkt dat jongeren die vroeg begonnen met alcohol drinken een kleinere hippocampus hebben. Ook hebben deze jongeren minder hersenactiviteit. Bij ‘binge drinkers’ is het zelf zo dat zij slecht presteren als zij taken moeten uitvoeren die te maken hebben met het geheugen, plannen en zelfcontrole. ¹ Wat kunnen de gevolgen zijn van alcoholmisbruik? Jongeren en alcohol. Wie kent deze combinatie nu niet? Wat de meeste jongeren niet weten is wat de lange termijn gevolgen zijn van overvloedig alcohol consumeren. Het comazuipen neemt ieder jaar toe, wat komt door de vrijwel vrije toegang van 16jarigen tot alcohol. Maar juist drinken onder de 16 jaar is het slechtst. Het is zo dat jongeren steeds vaker met een acute alcoholvergiftiging in het ziekenhuis moeten worden opgenomen en dat de leeftijd waarop dit gebeurt, daalt. Het brein van jongeren is nog onvolgroeid en daardoor kwetsbaar bij de ontwikkeling van de prefrontale cortex, die nog niet is volgroeid. Dit kan door het overmatige gebruik van alcohol schade oplopen. Later kan dit leiden tot een volwassene met puberproblemen: impulsief, slecht kunnen omgaan met gevoelens en moeite met inschatten en plannen.3 Hoe iemand verder reageert op alcohol en de effecten hiervan hangt af van meerdere factoren. Als men veel alcohol drinkt vergroot dit de kans op slechtere leer5
of werkprestaties. Je bent vaker moe en concentreren gaat slechter. Drankgebruik is zeker slecht voor de lever. Doordat de lever het grootste gedeelte van de alcohol afbreekt, komt deze niet meer toe aan zijn andere taken. Hierdoor voel je je weer moe. Vetten hopen zich dan op in de lever. Het ergste is dat er levercirrose kan ontstaan. Dit ontstaat na jaren van overmatig gebruik. Het “binge drinking” kan het slijmvlies van de maag beschadigen. Langdurig fors drinken kan leiden tot een maagvliesontsteking of maagzweer. Het gebruik van alcohol kan hart- en vaatziekten tot gevolg hebben, bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, hartritmestoornissen en hersenbloedingen. Daarnaast kan het ook leiden tot geestelijke- en lichamelijke afhankelijkheid.4 Welke invloed hebben ouders en wat voor invloed kunnen ouders hebben? Volgens de ‘Parenting Guidelines for Adolescent Alcohol Use’ zijn dit de manieren waarop ouders alcoholmisbruik kunnen voorkomen bij hun kind: Vertraag de introductie met het drinken van alcohol zoveel mogelijk. Een vroeger introductie (15 jaar) wordt geassocieerd met alcohol problemen op latere leeftijd. Hoe ouder iemand is als diegene begint me alcohol drinken, hoe kleiner de kans op alcoholgerelateerde problemen. -
Wees een rolmodel voor verantwoordelijk drinken. Ouders zijn zelfs tijdens de puberteit het rolmodel voor alcohol drinken. De mening tegenover alcohol, hoeveel gedronken wordt, wanneer gedronken wordt en wat je drinkt, hebben allemaal veel invloed. De puber waarschuwen over de schadelijke gevolgen van alcohol terwijl u zelf geen goed voorbeeld geeft, werkt niet. -
Praat met uw kind over alcohol. Het praten met uw kind over de risico’s van alcohol drinken kan alcoholgerelateerde problemen verhelpen. -
Stel familieregels op. Een gestructureerd gezin en duidelijke grenzen helpen het voorkomen van alcoholmisbruik. -
Weet waar uw kind is, wat uw kind aan het doen is en met wie. Dit betekent niet uw kind stalken of achtervolgen. Dit betekent: voordat uw kind weggaat een paar simpele vragen stellen zodat u weet wat uw kind gaat doen en waar enzovoort. -
Bereid uw kind voor op groepsdruk. Maak uw kind duidelijk dat de keuze om te drinken bij hem of haar ligt en niet bij de groep of bij vrienden. -
Praat altijd met uw kind als u zich zorgen maakt over het alcoholgebruik van uw kind. Ken de tekenen van alcoholmisbruik. -
Zorg voor een goede relatie met uw kind. Hierdoor is het makkelijker om alcohol bespreekbaar te maken.6 -
Voorspellers van alcoholmisbruik bij jongeren zijn: familiegeschiedenis van alcoholmisbruik, ouders met antisociaal gedrag, moeders met depressies, slecht ouderschap (o.a. verwaarlozing, mishandeling), blootstellen aan alcohol in de 6
baarmoeder en foetus-alcohol-syndroom, kindermishandeling, antisociaal gedrag van het kind, roken of drugsgebruik bij kinderen, ADHD, impulsiviteit en leerproblemen als kind.7 In een onderzoek onder Nederlandse jongeren heeft men tevens gevonden dat zelfcontrole over het alcoholgebruik en regels van de ouders uit het meest effectief is om alcoholmisbruik te voorkomen. Hiernaast is gevonden dat ouders die mild denken over alcoholmisbruik indirect bij de jongeren zorgen voor een tolerante houding tegenover alcoholmisbruik. Weinig zelfcontrole en minder strenge ouders worden vooral gevonden in laagopgeleide en niet-Islamitische gezinnen. Dus een lagere opleiding en geen geloof heeft veel profijt van alcoholinterventies.8 Welke invloed kan de hulpverlening hebben op alcohol misbruik? Verpleegkundigen In de afgelopen jaren is er sprake van een opmerkelijke toename van het aantal jongeren die op de spoedeisende hulp afdelingen komen als gevolg van alcoholgerelateerde verwondingen. Deze toename betekent dat alle verpleegkundigen en andere gezondheidswerkers voldoende in staat zijn om onderwijs te geven en om jongeren die overmatig alcohol consumeren te ondersteunen. Regelmatig alcoholmisbruik kan leiden tot nadelige gevolgen voor de gezondheid, en daarom moeten verpleegkundigen een actieve rol nemen in gezondheidsbevordering om ervoor te zorgen dat jongeren zich bewust zijn van de daaraan verbonden gevaren. Het bespreekt strategieën die verpleegkundigen kunnen gebruiken in gezondheidszorg instellingen, om jongeren te motiveren voor de gezondheid schadelijk gedrag te veranderen.26 Vanuit het perspectief van de huisartsen De huisartsen hebben vooral problemen met de organisatorische factoren ook belemmeringen of factoren van de behandeling van jongeren met een alcohol probleem zoals screening en behandeling was een probleem. Hiervoor is tijdgebrek en vertrouwelijkheid, verwijzing en behandelmiddelen, de behandeling van geestelijke gezondheid en AOD (alcohol and other drugs ) behandeling, en er wordt over getwijfeld welke personen geschikt zijn om deze dienst te verlenen. We vroegen hen de redenen waarom zij zouden kunnen afzien van de bespreking van alcohol en andere verslavende middelengebruik bij hun patiënten en wat ze er van vonden om iedere jongeren te consequent te screenen voor middelengebruik. Er is ook nagevraagd of ze vonden dat de organisatie het beleid en de nationale wetten over vertrouwelijke jeugdgezondheidszorg diensten belemmeringen ondervonden voor het alcohol en andere verslavende middelen gebruiken met de patiënten te bespreken . 26 Tachtig procent van de respondenten gaf aan dat tijdgebrek ervoor zorgt dat ze AOD gebruik niet bespreken met patiënten. Andere gemelde belemmeringen tot screening was dat de huisartsen weinig opties op doorverwijzing hebben "voldoende informatie over doorverwijzing hebben opties "(12%), en de angst dat de documentatie van de AOD gebruik wordt in medisch dossier kan het vertrouwen van de patiënten 7
wegnemen(9%). Veel huisartsen (32%) hebben waargenomen dat jongeren vertrouwelijkheid beleid en regelgeving als een belemmering ervaren voor de bespreking van AOD gebruik. De respondenten stelden voor om een constante screening te doen, maar dit kost extra tijd (76%), het gebruik van andere providers om het scherm (56%), en een screening voorafgaand gedaan voor het zien van de patiënt (51%)26 Wat zijn de risico factoren om aan alcoholmisbruik te beginnen? Er zijn een heleboel factoren die meespelen als het gaat om beginnen met alcoholgebruik waaruit later misbruik ontstaat, zoveel dat alleen de belangrijkste hier besproken worden. Bij jongeren tussen de 14-18 jaar is een van de meest voor de hand liggende dingen: groepsdruk. Groepsdruk is de grootste risicofactor om aan alcoholgebruik te beginnen. Als je vader of moeder (groepsdruk vanuit familie) al veel alcohol drinkt ben je als kind geneigd dit als normaal te zien en heb je zelf meer kans om alcohol te gaan gebruiken. Als daarbij ook nog eens je vrienden (groepsdruk vanuit vrienden) veel alcohol drinken, dan is het moeilijk om nog nee te zeggen tegen alcoholgebruik. Andere factoren die meespelen, zijn: je geslacht (mannen zijn eerder geneigd te gaan drinken), een scheiding van de ouders en een genetisch risico (eerder verslaafd raken). Uit wat voor wijk men komt (arm of rijk), blijkt niet veel invloed te hebben op alcoholmisbruik.10 Hoe ziet het Nederlands beleid ter preventie van schadelijk alcoholgebruik eruit en welke preventiemaatregelen zijn nu effectief? Er worden in Nederland verschillende maatregelen getroffen ter preventie van schadelijk alcoholgebruik. Deze maatregelen zijn onderverdeeld in categorieën. Maatregelen rondom beschikbaarheid: Het inperken van verkooptijden, -punten en -dagen leidt tot vermindering van alcoholconsumptie. Het effect van begrenzing van verkoop van alcohol via hokken en keten is niet onderzocht. Het schenken van alcoholconsumpties met een lager alcoholpercentage leidt tot minder absolute consumptie van alcohol en minder alcoholintoxicaties. Prijsmaatregelen: Het verhogen van alcoholprijzen en accijnzen op alcohol heeft significante en consistente effecten op de consumptie en verkoop van alcohol. De maatregel leidt bovendien tot vermindering van alcoholgerelateerde problemen. Leeftijdsgrenzen: Instellen of verhogen van een minimumleeftijd voor het kopen van alcohol is een effectieve maatregel om alcoholgebruik uit te stellen en alcoholgerelateerde 8
problemen te verminderen. Randvoorwaarde is strenge wetgeving rondom verkoop van alcohol aan minderjarigen en handhaving van deze wetgeving.
Verkeersmaatregelen: Het vaststellen of verlagen van het legaal toegestane alcoholpromillage in het bloed van autobestuurders en het uitvoeren van steekproefsgewijze blaastests is een effectieve manier om zowel het aantal alcoholgerelateerde verkeersongelukken te verminderen, als het aantal gewonden en doden als gevolg daarvan. Voor jongeren en onervaren bestuurders zijn strenge maatregelen zoals het puntenrijbewijs effectief bij het verminderen van het aantal alcoholgerelateerde verkeersongevallen. Voor programma's gericht op het meerijden met beschonken bestuurder zijn nog geen effecten gevonden. Wel is er enig bewijs voor de effecten van alcoholsloten. Maatregelen gericht op de marketing door de alcoholindustrie: Vermeerdering van het aantal restricties op alcoholreclames en vermindering van het aantal advertenties heeft een gunstig effect op het moment waarop jongeren voor het eerst alcohol gebruiken en op de hoeveelheid alcohol die ze gebruiken. Zelfregulatie van alcoholreclame door de industrie is niet effectief bij het verminderen van alcoholconsumptie en kan zelfs contraproductieve effecten hebben. Maatregelen gericht op handhaving Effect van controle op indrinken (bijvoorbeeld bij schoolfeesten) middels blaastesten is onvoldoende onderzocht. Effecten van interventies en campagnes op schadelijk alcoholgebruik. Massamediale campagnes Massamediale interventies kunnen een bescheiden effect hebben op kennis, bewustwording en daadwerkelijk gebruik van alcohol. Massamediale campagnes zijn met name van belang voor agendasetting en bewustwording, als onderdeel van een bredere strategie. Schoolinterventies Schoolinterventies bereiken veel jongeren tegen relatief lage kosten en dragen bij aan kennis en bewustwording. Schoolinterventies die enkel gericht zijn op kennistoename zijn niet effectief in het uitstellen of verminderen van daadwerkelijk alcoholgebruik. Vermoedelijk zijn programma's effectiever als ze: interactieve methoden gebruiken; zich richten op normen, afspraken en intenties om niet te gaan gebruiken; ingebed zijn in een breder programma waarbij ook ouders worden betrokken; door professionals geleid worden; levensvaardigheidstraining omvatten; 9
de schoolomgeving proberen te beïnvloeden; werken met cognitiefgedragstherapeutische methoden. Schoolinterventies zijn mogelijk geschikt om jongeren die op basis van hun persoonskenmerken een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van (problematisch) alcoholgebruik vroegtijdig op te sporen en hen vaardigheden te helpen ontwikkelen om initiatie van (problematisch) alcoholgebruik te voorkomen. Het programma Preventure liet in Groot Brittannië sterke effecten zien op uitstel van alcoholgebruik de proefpersonen. Het effect van dit programma wordt momenteel onderzocht binnen de Nederlandse context. Ouder en -gezinsinterventies Er is bewijs dat ouder- en gezinsinterventies in de algemene bevolking effectief zijn in het uitstellen van alcoholgebruik en in het verminderen van de frequentie van alcoholgebruik van adolescenten. Een Nederlands voorbeeld dat hiervan getuigt is de PAS interventie. Werving is een centraal probleem bij de meeste gezinsgerichte interventies, zeker als die niet gekoppeld zijn aan een schoolinterventie. Het is met name de vraag of hoog risicogezinnen aan gezinsgerichte interventies deelnemen. Er is minder bekend over de effecten van ouder- en gezinsinterventies voor risicogroepen. Vooralsnog is er enig bewijs dat gezinsgerichte interventies gericht op kinderen van verslaafde ouders en op ouders met agressieve kinderen het drugsgebruik van kinderen kunnen verminderen. In Nederland bestaan nog geen bewezen effectieve gezinsinterventies gericht op preventie van schadelijk alcoholgebruik bij risicogroepen. Wel worden er enkele interventies uitgevoerd en onderzocht, waarbij de hoge uitval en moeizame werving een belangrijk knelpunt is. Onderzoek ontbreekt naar het effect van specifieke gezinsgerichte interventies ter preventie van schadelijk alcoholgebruik onder jongeren die al overmatig alcohol gebruiken. Wel laten 2 multi-componenten programma's, de Family Check-up en de Adolescent Transitions Program (ATP), veelbelovende resultaten zien. Multi-componenteninterventies Multi-componenteninterventies combineren verschillende preventieve interventies (bijvoorbeeld in een community). Hierdoor wordt het effect van de losse componenten versterkt. Hoewel er op lokaal niveau vaak wordt ingezet op een combinatie van interventies, worden dergelijke programma's vrijwel niet gestandaardiseerd aangeboden. Een uitzondering hierop is het project Alcoholmatiging Jeugd in de Achterhoek (zie bijlage 1). Multi-componenteninterventies lijken ook bij selectieve interventies het effect van de losse componenten te versterken. Zo bleek een training voor ouders van agressieve kinderen (Coping Power Program) in combinatie met een schoolinterventie effectief
10
in het verminderen van alcohol- en drugsgebruik. Welke componenten het effectiefst zijn, is meestal onbekend.
Interventies in de drinkomgeving Interventies in de drinkomgeving zijn veelal gericht op training van het barpersoneel in schenkgedrag en voorkomen van agressie. De bevindingen ten aanzien van de effectiviteit van deze cursussen zijn niet eenduidig; er worden wisselende effecten gevonden op zowel alcoholgebruik als alcoholgerelateerde overlast. Effecten nemen toe als handhavingsmaatregelen worden getroffen en betrokkenheid van het management. Effecten nemen af bij een hoog verloop van personeel. Het betrekken van de buurtbewoners bij bepaalde maatregelen, bijvoorbeeld bij het verstrekken van licenties, heeft positieve effecten op het verminderen van agressie en andere problemen als gevolg van drinken in bars. Er is bewijs dat multi-componenten interventies in het uitgaanscircuit, waarbij zowel de barkeepers, de gemeenschap als de politie worden betrokken, effectief kunnen zijn. Een voorbeeld hiervan is de Zweedse Restaurant (horeca) Intervention (STAD) dat zeer kosteneffectief bleek (een investering van een euro leverde een besparing van 39 euro op). Interventies via gezondheidszorg en welzijnswerk Interventies via gezondheidszorg en welzijnswerk maken meestal gebruik van een combinatie van een signaleringsinstrument en motiverende gespreksvoering. Positieve resultaten voor jongeren worden beschreven voor de spoedeisende eerste hulp (SEH). Het sterkste effect op alcoholgebruik wordt gezien als: er een boostersessie wordt gebruikt; de interventie wordt ingezet bij individuele jongeren zonder veel andere problemen; motiverende gespreksvoering gecombineerd wordt met persoonlijke feedback over het alcoholgebruik, waarbij tevens een vergelijking wordt gemaakt met alcoholgebruik van andere jongeren (normatieve feedback). Online zelfhulp Online zelfhulp (zonder structureel contact met een behandelaar) stelt jongeren die overmatig alcohol gebruiken in staat om anoniem en laagdrempelig hulp te vinden. Online zelfhulp voor jongeren is echter minimaal (en veelal alleen onder studenten) onderzocht op effectiviteit. Online zelfhulpinterventies (zonder structureel contact met een behandelaar) zijn niet geschikt voor jongeren die een ernstig middelenprobleem, of ook psychische problemen hebben.
11
De vrijblijvendheid van online zelfhulp is een beperking: ruim 90% van de personen die aan de interventie begint, rondt die niet af.11
12
Doelgroep en setting De projectgroep heeft zich gericht op alcohol misbruikende jongeren van de leeftijd 12 tot 18 jaar. Specifiek gericht op hoe je deze groep therapietrouw krijgt. Dit betekent dat de groep onder de 16 jaar geen alcohol drinkt en de groep tussen 16-18 jaar maximaal twee glazen alcohol consumeert per dag en niet meer. Denk hier vooral aan het voorkomen dat deze groep excessief alcoholgebruik gaat vertonen en dat is bij jongeren: minimaal 1 keer per 4 weken 5 of meer alcoholische eenheden op een dag.12 De projectgroep heeft gekeken naar de effecten van alcohol op deze groep en naar de korte termijn gevolgen van alcohol misbruik onder jongeren. De projectgroep heeft ook gekeken naar de rol van de ouders en wat ouders kunnen betekenen in de preventie van alcohol misbruik. Hiernaast ging de projectgroep kijken naar de rol van hulpverlening en alcohol misbruikende jongeren. De projectgroep heeft hiernaar gekeken, omdat de leden zelf hulpverleners willen worden en zo kunnen zij uitzoeken wat hun rol kan zijn in alcohol misbruik preventie. Daarbij heeft de projectgroep uitgewerkt wat voor voorlichting zij zouden geven aan ouders en de jongeren. Ze hebben uitgezocht waar je deze voorlichting op moet richten. Dit om te zien wat voor soort voorlichting het effectiefst is bij jongeren. Zij gaan zich richten op universele preventie gericht op de algemene bevolking. Ze richten zich dan vooral op kinderen eind basisschool en begin middelbare school, omdat uit onderzoek is gebleken dat op deze leeftijd de voorlichting het meeste effect heeft.13 De projectgroep heeft ervoor gekozen om de voorlichting te geven op de basisschool zelf. Ze laten de school zelf een locatie uitzoeken. Dit kan een kantine zijn of een klaslokaal.
13
Analyse In de leeftijdscategorie van de doelgroep, die de projectgroep voorlichting geeft, is uit onderzoek12 gebleken dat deze doelgroep nog gevormd en beïnvloed kan worden. Vooral de leeftijdscategorie eind basisschool en begin middelbare school. Daarom richt de projectgroep de preventie op eind basisschoolleerlingen. Door middel van deze preventie wilt de projectgroep bereiken dat jongeren niet eerder drinken dan de toegestane leeftijd en dat het aantal comazuipers in deze leeftijdscategorie met 2% daalt ten opzichte van 2009.12 De overheid wil dat de prijzen voor alcoholhoudende dranken omhoog gaat. Dit leidt tot afname van de alcoholconsumptie. Uit onderzoek is gebleken dat de prijsverhoging vooral bij jonge drinkers effect heeft.16 De overheid wil ook dat er strengere controle komt op het verkopen van alcoholische dranken aan jongeren onder de 16 jaar. Sinds januari 2013 is er een nieuwe wet waarbij jongeren strafbaar zijn als ze onder de 16 jaar alcohol bezitten. Het kabinet wil ook dat de alcoholgrens omhoog gaat van 16 naar 18 jaar. Hierbij mag alleen aan 18-jaar en ouder alcoholische dranken worden verkocht en is het strafbaar om in het bezit te zijn van alcoholische dranken onder de 18 jaar. Dit wetsvoorstel is nog niet goedgekeurd. 16 Het vaststellen van of verlagen van het legaal toegestane promillage van autobestuurders en het puntenrijbewijs en het steekproefsgewijze uitvoeren van blaastesten helpt bij het verminderen van verkeersongelukken onder jongeren met alcoholgebruik. Het verminderen van het aantal alcohol reclames en het vermeerderen van het aantal restricties heeft een positief effect op het moment waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken. 17 Verpleegkundigen kunnen de ouders en jongeren wijzen op de gevaren van alcohol en effecten als de jongeren in het ziekenhuis komen door comazuipen of een ongeluk waarbij alcohol geconsumeerd was. Als de jongeren werkelijk iets aan zijn alcoholprobleem wil gaan doen dan kan de verpleegkundige motiverende gespreksvoering toepassen. Hierbij wordt de jongeren bewust van zijn gedrag en kan dit uiteindelijk leiden tot gedragsverandering.13,18 Risicofactoren Er zijn persoonsgebonden factoren en omgevingsfactoren. Een voorbeeld van persoonsgebonden factor is het gebruik van andere middelen (bijv. roken). Ook is het hebben van een psychische stoornis een risicofactor. Ook erfelijke factoren, vroegtijdig schoolverlaten, de sociaaleconomische status en de opleiding hebben invloed op de kans die een jongere heeft op ernstig alcoholgebruik. De financiële, sociale (groepsdruk) en fysieke omgevingsfactoren bepalen mede of een jongere alcohol gaat gebruiken of niet.14 Determinanten Alcoholgebruik/comazuipen onder jongeren kan verschillende redenen hebben, de zogenoemde determinanten. Het kan liggen aan de opvoedstijl van de ouders en hun voorbeeldgedrag. Ook is de beschikbaarheid van alcohol in huis een belangrijk punt. 14
De gezinssituatie thuis en de invloed van vrienden zorgen ervoor dat jongeren meer naar alcohol grijpen. Jongeren zijn impulsief en kunnen de consequenties niet overzien.15
15
Verpleegkundige preventieve interventie De determinanten/risicofactoren zijn besproken bij onderdeel 2. Op de meeste van deze determinanten/risicofactoren kan geen invloed worden uitgeoefend. Wel kan er invloed worden uitgeoefend op de opvoedstijl omtrent alcohol en het leren groepsdruk beter te weerstaan. Volgens McCloskey J.C. & Bulechek G.M. zijn de interventies bij therapieontrouwheid onder andere, allerlei soorten voorlichting, zoals gezondheids- en opvoedingsvoorlichting (GVO), het sluiten van een behandelovereenkomst en doelen stellen belangrijk. Uit dit boek komt vooral naar voren dat voorlichting een vaak gebruikte interventie is bij therapieontrouw. Als definitie van therapietrouw wordt gegeven: de mate waarin het gedrag van de persoon en/of de verzorger al of niet overeenstemt met een van tevoren in overleg met individu/familie/gemeenschap opgesteld behandelplan. We zien hierin dat de gemeenschap ook een behandelplan kan opstellen, in deze situatie is dat de leeftijdsgrens bij alcohol die vanuit de regering is bepaald. Wie zich niet houdt aan deze leeftijdsgrens is therapieontrouw.19 Vanuit de preventietheorie komt naar voren dat onze preventie als eerste gezondheidsbescherming is omdat deze preventie voortkomt uit wetten en regelgeving. Uit de wetten blijkt dat er onder 16 jaar niet gedronken mag worden. Ten tweede is het gezondheidsbevordering, want er wordt geprobeerd de jongeren over te halen om het gezonde gedrag te kiezen. Hiermee bedoelen we maximaal twee glazen alcohol per dag en niet meer vanaf je 16e jaar. We maken hiernaast gebruik van primaire preventie op mesoniveau. Mesoniveau betekent dat de voorlichting gericht is op groepen. Hier is dat de groep basisscholieren en hun ouders. Primaire preventie is gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen. Wij richten onze preventie op het verminderen van het aantal comazuipers met 2%. 20
16
Beschrijving van uitvoering Hulpmiddelen/materialen Voor de klinische les heb je nodig: een Powerpoint, een projector, een spreker (Hbo verpleegkundige), een peer en folders/brieven. De Powerpoint is een standaard Powerpoint die elke les wordt gebruikt. In deze Powerpoint kun je wel kiezen uit de 11 stellingen en de stellingen gebruiken die jouw het meest aanspreken voor de klas in kwestie. Zie de bijlage voor de Powerpoint slides. De locatie wordt geregeld via de basisschool waar deze lessen zullen worden gegeven. Via telefonisch- of mailcontact zal de projectgroep deze basisschool op de hoogte houden van het bestaan van dit project en de data waarop de lessen worden gegeven. Hiernaast zullen de groepsleden in de mails of over de telefoon vragen of de basisschool in het bezit is van een projector en beamer. De basisschool kan hierop reageren en dan start de verdere procedure. De folders/brieven hebben de groepsleden digitaal en deze moeten bij de start van de procedure geprint worden. De folders zijn in kleur en worden geprint met een kleurenprinter. Dit kost per print €1,58 voor dubbelzijdig A4 printen. De brief kan in zwart-wit geprint worden en kost ongeveer €0,13 voor enkelzijdig A4. Als de brieven geprint kunnen worden op de basisschool dan zijn er aan de brieven geen kosten verbonden.22 Volgens de CAO Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg verdient een schaal 45 verpleegkundige ongeveer 15 euro per uur. Daarom heeft de projectgroep ervoor gekozen om de spreker 15 euro per les te geven. De les gaat namelijk ongeveer een uur duren. Daarbij komt reiskostenvergoeding, die afhankelijk is van de reisafstand. Volgens de CAO Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg geldt: Auto/motor: voor de door de werknemer afgelegde eerste 10 kilometers per dag ontvangt de werknemer netto € 0,15 per kilometer. Voor alle afgelegde kilometers boven 10 kilometer per dag ontvangt de werknemer netto € 0,27 per kilometer. a.
Bromfiets/scooter/snorfiets: de werknemer ontvangt per dag netto € 1,91 ongeacht het aantal afgelegde kilometers. Fiets: de werknemer ontvangt per dag netto € 1,09 ongeacht het aantal afgelegde kilometers. b.
Openbaar vervoer: de werknemer ontvangt een netto-vergoeding, berekend als volgt: c.
de werkelijke kosten op basis van het laagste klassetarief, indien aan de fiscale voorschriften voor belasting- en premievrije vergoeding van de werkelijke d.
17
kosten wordt voldaan (hetgeen bij de huidige wetgeving onder andere inhoudt dat de werknemer de vervoerbewijzen na gebruik bij de werkgever inlevert en de werkgever deze administreert). De groepsleden zullen de spreker zijn reiskosten vergoeden conform de CAO. Zij willen hiernaast graag een peer bij de lessen hebben die vertelt over zijn eigen ervaring met alcoholmisbruik en comazuipen. Hiervoor willen zij contact opnemen met afkickklinieken of jeugdinstellingen. Ze zullen uit de kandidaten, die deze lessen willen geven, selecteren welke geschikt zijn. Bij de lessen is altijd een Hbo verpleegkundige aanwezig in geval van calamiteiten. Eventuele reiskosten zullen de groepsleden vergoeden.21
18
Schriftelijk hulpmiddel Zie bijlage voor handboek klinische les.
19
Kwaliteitsnormen Kwaliteitsnormen voor de verpleegkundige die de presentatie gaat geven zijn: Het doel voor de verpleegkundige is: een uitgebreide en simpele uitleg geven van 1 uur over de gevolgen van alcohol, voor een jeugdige (12-18 jaar) doelgroep. En bij deze uitleg ervoor zorgen dat deze interactief wordt, door middel van goede vragen te stellen aan de groep en een goede discussie op gang te brengen. De verpleegkundige moet in staat zijn een Powerpoint te kunnen aanpassen en gebruiken, en moet goed overweg kunnen met een gastspreker. Dit gedurende een periode van een jaar, 5 dagen per week (1 uur per dag), op verschillende scholen in het land. Artikel 4 uit de beroepscode. 23 De verpleegkundige/verzorgende in relatie tot de samenleving
4.1 Als verpleegkundige/verzorgende draag ik, binnen het domein van de zorg, bij aan de bevordering van de volksgezondheid. Dat betekent met name:
dat ik bijdraag aan de gezondheidsopvoeding en voorlichting van de bevolking vanuit mijn professionele deskundigheid dat ik bijdraag aan het bestrijden van de gezondheidsbedreigende factoren vanuit mijn professionele deskundigheid dat ik gezondheidsbedreigende factoren signaleer, zoals slechte sociale en economische omstandigheden (armoede), milieuvervuiling, onhygiënische leef- en werkomgevingen, slechte toegang tot de gezondheidszorg voor bepaalde groepen zorgvragers dat ik die gezondheidsbedreigende factoren rapporteer bij de geëigende instanties (Inspectie voor de Gezondheidszorg).
4.2 Als verpleegkundige/verzorgende werk ik mee aan wetenschappelijk onderzoek gericht op de verbetering van de volksgezondheid en de individuele zorg voor zorgvragers. Dat betekent met name:
dat ik vanuit mijn professionele deskundigheid zelf onderzoek uitvoer of mijn bijdrage lever aan onderzoek van mijn eigen beroepsgroep en van andere disciplines dat ik alleen onderzoek uitvoer of meewerk aan onderzoek met zorgvragers indien dat onderzoek op ethisch verantwoorde wijze wordt uitgevoerd en de zorgvrager zijn toestemming heeft gegeven voor deelname aan het onderzoek 20
dat ik alleen meewerk aan medisch wetenschappelijk onderzoek indien dat onderzoek is goedgekeurd door een medisch-ethische toetsingscommissie en de zorgvrager zijn toestemming heeft gegeven voor deelname aan het onderzoek dat ik bij een onderzoek met zorgvragers het belang van de zorgvrager voorop stel.
4.3 Als verpleegkundige/verzorgende ondersteun ik activiteiten van de beroepsgroep om voorwaarden te scheppen voor een verantwoorde beroepsuitoefening. Dat betekent met name:
dat ik een bijdrage lever aan het optimaliseren van de voorwaarden voor een verantwoorde beroepsuitoefening dat ik ontwikkelingen signaleer, knelpunten bespreek en bijdraag aan de uitvoering van oplossingen.
Kwaliteitsnormen voor de gastspreker zijn:
Het doel voor de gastspreker is zijn verhaal vertellen over zijn ervaring met zijn comateuze toestand in ongeveer 20 minuten. Bij het verhaal moet de spreker duidelijk kunnen vertellen (zonder stotteren of haperen) en gericht zijn tot de doelgroep (12-18 jaar). Daarom moet deze persoon niet te oud zijn, anders verliest deze zijn geloofwaardigheid voor de doelgroep. Deze persoon moet goed overweg kunnen met het voor een klas staan voor (ongeveer) een uur.
21
Persbericht 17-05-2013 Klinische les op basisscholen voor alcoholmisbruik en comazuipen Verpleegkundigen van de Hogeschool van Amsterdam hebben een voorlichtingscampagne gemaakt voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool over alcoholmisbruik. Dit wordt gegeven in de vorm van een interactieve klinische les. De les is gericht op de leerlingen en ouders en zal ongeveer een uur duren.
Lesmethode De ouders en leerlingen worden geïnformeerd over wat alcohol allemaal doet en wat voor gevaren eraan zijn verbonden. Dit omdat is gebleken dat voorlichting op jonge leeftijd en aan ouders het meest effectief is. De voorlichting wordt gegeven door een verpleegkundige. Ook is er een gastspreker uitgenodigd om de les bij te staan. Tijdens de les gaan ze dieper in op de gevaren van alcohol. Ook wordt er gevraagd naar ervaringen op dit gebied, zowel van de ouders als de leerlingen. Er worden informatieve filmpjes laten zien en er is gelegenheid tot vragen stellen. De gastspreker zal zijn verhaal en ervaringen vertellen. Aan het einde van de les zal er een discussie plaatsvinden. De lesmethode is gebaseerd op een onderzoek (Zoon, M. 2012) waaruit bleek dat voorlichting voor jongeren het meest effectief is als ze zelf over het onderwerp na moeten denken, door bijvoorbeeld een discussie te voeren.
Doelstellingen Het doel van deze les is om het steeds groter wordende probleem van alcoholmisbruik en comazuipen onder jongeren terug te dringen. Met deze les willen de verpleegkundigen bereiken dat de ouders en de leerlingen goed geïnformeerd worden voor de gevaren die alcohol met zich meedraagt. Dit omdat de leerlingen op de middelbare school in aanraking komen met alcohol. Door middel van deze preventie willen de verpleegkundigen bereiken dat jongeren niet eerder drinken dan de toegestane leeftijd en dat het aantal comazuipers in deze leeftijdscategorie met 2% daalt ten opzichte van 2009 (onderzoek Zoon, M. 2012).
De klinische les is gemaakt in opdracht van de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland. Deze les zal plaatsvinden rond het einde van het schooljaar op de desbetreffende basisschool. De ouders krijgen hier nog bericht van. 22
Conclusie en discussie Tijdens het project heeft de projectgroep bewijzen verzameld van hoe zij het best preventie kunnen geven en bij welke leeftijdscategorie dit het meest effectief is. Uit onderzoek is gebleken dat je het best kan zorgen voor preventie bij jongeren en ouders. Als je bij ouders en jongeren voorlichting geeft, heeft dit de meeste effect op jongeren. Vandaar dat de groepsleden zich hebben gericht op de doelgroep jongeren eind basisschool en ouders. In deze leeftijdscategorie zijn jongeren nog te beïnvloeden en hebben ouders nog het gezag over hun kind. Zo kunnen ouders bijdragen aan het uitstellen van alcoholgebruik. De projectgroep maakt daarom gebruik van een klinische les met een interactieve les, waarin de korte termijn effecten worden benoemd en het gevaar van te veel alcohol consumptie en comazuipen wordt besproken. De les sluit af met een discussie waardoor de ouders en kinderen aan het denken worden gezet. Om ouders informatie te geven hoe zij zelf kunnen bijdragen aan het uitstellen van alcoholconsumptie en overmatig alcoholgebruik hebben de groepsleden een folder gemaakt. Hierdoor hoopt de projectgroep het aantal comazuipers die op de spoedeisende hulp komen terug te dringen met 2% (dan tussen 2004-2009). 24,25
23
Bronvermelding http://www.trimbos.nl/webwinkel/productoverzichtwebwinkel/preventie/af/~/media/files/inkijkexemplaren/af1012%20preventie%20van% 20schadelijk%20alcoholgebruik%20en%20drugsgebruik%20onder%20jongeren_web .ashx (artikel 3) Geraadpleegd op 20-2-2013 Trimbos instituut Gevonden op zoektermen: effecten alcohol 2. Z.n.. Brijder. 2013. (Geraadpleegd op 18 februari 2013) http://www.brijderjeugd.nl/alcohol/verslaving.html 3. Beemen van L. Adviseur Korsakov Kenniscentrum, Nieber L, Vriesma I. Geniet, en regeer met mate. In: NRC- Next. 12 juni 2012. (Geraadpleegd op 18 februari 2013). http://www.korsakovkenniscentrum.nl/nl/collumns/57 4. Zeigler DW, Wang CC, Yoast RA, Dickinson BD, McCaffree MA, Robinowitz CB, Sterling ML, Council on Scientific Affairs, American Medical Association. The neurocognitive effects of alcohol on adolescents and college students. 2005 Jan;40(1):23-32. 5. Ryan S.M., Jorm A.F, Kelly C.M., Hart L.M., Morgan A.J. and Lubman D.I. Parenting strategies for reducing adolescent alcohol use: a Delphi consensus study. BMC Public Health 2011; 11: 13. 6. Parenting Strategies Program (2010). Parenting Guidelines for Adolescent Alcohol Use. Melbourne: Orygen Youth Health Research Centre, University of Melbourne. 7. Masten A.S, Faden V.B., Zucker R.A. and Spear L.P. Underage Drinking: A Developmental Framework. Pediatrics 2008; pp. 235 -251. 8. Koning I.M., Verdurmen J.E.E., Engels R.C.M.E., Eijnden R.J.J.M. van den and Vollebergh W.A.M. Differential Impact of a Dutch Alcohol Prevention Program Targeting Adolescents and Parents Separately and Simultaneously: Low Self-Control and Lenient Parenting at Baseline Predict Effectiveness. Prev Sci 2012; 13:278–287. 9. http://www.ascpjournal.org/content/pdf/1940-0640-7-13.pdf 10. Scherrera J, Xian H, Pan H, Pergadia L, Madden P, Grant J, Sartor C, Ph.D.c, Haber J, Jacob T, Bucholz K. Parent, sibling and peer influences on smoking initiation, regularsmoking and nicotine dependence. Results from a genetically informative design. Addict Behav. 2012 March ; 37(3): 240–247 11. Van Hasselt, N. (2010, augustus). Preventie van schadelijk alcohol en drugsgebruik onder jongeren, 3, preventie van schadelijk alcoholgebruik onder jongeren. Verkregen op 18 februari, 2013, via http://www.utwente.nl/psy/afstudeerweb/Formulieren/050426%20samenvatting%20A PA.doc/ 12. Hagemann, T. Alcohol en het adolescente brein. 2010. URL: http://dspace.learningnetworks.org/bitstream/1820/2950/1/NWTHagemann10.pdf. Geraadpleegd op 14 mei 2013. 13. Zoon, M. Nederlands jeugd instituut, Wat werkt bij middelen gebruik?. September 2012. URL: http://www.jeugdinformatie.nl/nji/dossierDownloads/Watwerkt_middelengebruik.pdf . Geraadpleegd op 14 mei 2013. 14. Schrijvers, C.T.M. & Schoemaker, C.G. 'Spelen met gezondheid: leefstijl en psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd'. Bilthoven: RIVM. 2008. URL: http://www.nji.nl/smartsite.dws?id=111997 Geraadpleegd op 14 mei 2013. 15. Verheij, I. Alcoholgebruik bij jongeren. 2008 URL: www.rivm.nl/vtv/object_document/o2480n19460.html Geraadpleegd op 14 mei 2013. 1.
24
Z.n. Jongeren en alcohol. Z.d. URL: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/alcohol/jongeren-en-alcohol. Geraadpleegd op 17 mei 2013. 17. Van Hasselt, N. Preventie van schadelijk alcohol en drugsgebruik onder jongeren, 3, preventie van schadelijk alcoholgebruik onder jongeren. augustus 2010. URL: http://www.utwente.nl/psy/afstudeerweb/Formulieren/050426%20samenvatting%20APA.doc/. Geraadpleegd op 18 februari 2013. 18. Kiernan C, Fhearail AN, Coyne I. Nurses' role in managing alcohol misuse among adolescents. In: British Journal of Nursing, Vol. 21, Iss. 8, 26 april 2012, pp 474-478. URL: http://www.internurse.com/cgibin/go.pl/library/article.cgi?uid=91205;article=BJN_21_8_474_478;format=pdf. Geraadpleegd op 21 februari 2013. 19. McCloskey J.C. & Bulechek G.M. Verpleegkundige interventies. Elsevier: 2002; Maarssen. 20. Deenen A. et al. Gezondheidsvoorlichting in de verpleegkundige beroepsuitoefening. Spruyt, van Mantgem & de Does: 2000; Leiden. 21. Sociaal Overleg Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg (SOVVT). CAO Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg. 2012-2013. 22. Digitaal Printen 2010. Geraadpleegd: 10 mei 2013. Beschikbaar via: http://www.pegaprint.nl/digitaalprinten.html 23. Witte, J de, Berkers, N, Visser, G. Nationale beroepscode van verpleegkundige en verzorgenden. Hilversum: van der Wijde drukkerij. 2007. http://www.vumc.nl/afdelingen-themas/6876691/7168701/beroepscodebrochure.pdf . Geraadpleegd op 30 mei 2013. 24. Zoon, M. Wat werkt bij middelen misbruik?. September 2012. Geraadpleegd op 9 mei 2013. URL: http://www.jeugdinformatie.nl/nji/dossierDownloads/Watwerkt_middelengebruik.pdf 25. Nijman, S, Valkenberg, H. Alcoholvergiftiging en ongevallen met alcohol bij jongeren van 10 tot en met 24 jaar. Amsterdam: Stichting consument en veiligheid. juni 2011. URL: http://www.loketgezondleven.nl/object_binary/o13418_Alcohol-enjongeren[1].pdf. Geraadpleegd op 20 februari 2013. 26. Sterling, SA, Kline-Simon, AH, Wibbelsman, CJ, Wong, AO, Weisner, CM. Screening for adolescent alcohol and drug use in pediatric health-care settings: predictors and implications for practice and policy. Addiction Science & Clinical Practice. 2012. 7:13 http://www.ascpjournal.org/content/pdf/1940-0640-7-13.pdf. Geraadpleegd 3 april 2013 16.
25
