(Colofon ) Voorjaar 2009

(Colofon )

Voorjaar 2009

Inhoudsopgave Mededelingen Van het bestuur Agenda informatie Determineren in verleden en toekomst Entdag in de Fraeylemaborg Spontane adoptie van fruitbomen Blik op de boom: Kroonenten Pomologie Sierappels als bestuivers Reactie op artikel over de appel Coelhorst Brochure fruitbomen in West-Vlaanderen Martin Sec: een bijzondere stoofpeer De Soete Dolphijn bestaat nog Reactie op artikelen over o.a. de Kafappel Speuren naar oude fruitbomen Ziekten en plagen Appelbloedluis Weinig vorstschade verwacht Creatief Culinair Vergeten groenten. Schorseneren en snijbiet Recept vergeten groenten Reactie op artikel drogen van fruit Peterseliewijn Buitengeluiden De historische groentehof Dagboek van een fruitgek Algemene jaarvergadering Agenda en stukken

2 4 5 6 7 8 12 14 14 17 18 18 18 19 21 22 24 25 25 26 28 30

Pomospost is een uitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging. De NPV stelt zich het opsporen en in stand houden van oude fruitrassen ten doel. Adviseren over aanplant en onderhoud is daarbij een belangrijke taak. U kunt als lezer vragen stellen aan de in dit colofon genoemde adressen.

Pomospost Voorjaar 2009

1

Van het bestuur In het winternummer van Pomospost hebt u kunnen lezen over het plan om samen met onze zustervereniging POM- Noord Holland een kwartaalblad uit te brengen. De keuze voor de POM is voor de hand liggend, omdat er al jarenlang contacten zijn en er over en weer belangstelling is voor elkaars activiteiten. Dit uit zich ook in de vele contacten bij elkaars tentoonstellingen en in de samenwerking bij het genetisch onderzoek van het CGN te Wageningen. Kortom, we kennen elkaar als verenigingen, maar ook zijn veel personen over en weer geen onbekenden van elkaar. We zetten de voordelen van een gezamenlijk blad met een gezamenlijke redactie nog eens op een rij: • Het aantal redactieleden kan toenemen, waardoor de kans op stagnatie, writers bloc en uitval wegens andere omstandigheden afneemt. Bedenk, dat de Pomospost slechts door enkele NPV-ers in elkaar wordt gezet. Als er redactieleden uitvallen, ontstaan er in de huidige opzet al snel calamiteiten. Bij een gezamenlijke (en grotere) redactie kan dat makkelijker worden opgevangen. • Verwacht wordt dat een bredere redactie een positieve invloed heeft op de kwaliteit, de hoeveelheid en de verscheidenheid in kopij. We maken beter gebruik van elkaars kennis, contacten en ervaringen. • Het aantal lezers en dus de oplage zal bijna verdubbelen, wat kostenbesparend is. • Met een beter blad trekken beide verenigingen meer leden. Bij de verdere uitwerking moet met het volgende rekening worden gehouden: • In het gezamenlijke blad moet de verenigingsidentiteit herkenbaar blijven; immers er is geen sprake van een samengaan (fusie) maar van samenwerking. • Over de financiële bedrijfsvoering van het blad moeten duidelijke en goed werkbare afspraken worden gemaakt. • Voor de Pomospost geldt momenteel een redactiestatuut waarin de relatie bestuur/redactie is vastgelegd. Voor een gezamenlijke uitgave zal dit statuut moeten worden aangepast. De beslissing voor het gezamenlijk uitbrengen van een kwartaalblad met de POM is aan de algemene ledenvergadering. Het bestuur verzoekt daarom aan de vergadering in te stemmen met dit voornemen en het bestuur op te dragen dit met inachtneming van bovenstaande uit te werken en tot uitvoering te brengen. Het NPV-bestuur.

Welkom nieuwe leden C. H. B.E.C. M.F.A. D. R.E. H. G.H.

Dingerdis Eefting Frank Joosten Mc Donald Mobipers Ottenhof Pietersma Platen


Julianadorp Gieten Westerbroek Lent Reahûs Zoelen Emmen Twijzel Ter Apel

G. H. W. M. C. H. H. R. G.

Poppen Slot Steverink Tempel van Beek van Berkel van der Heide van der Meer Wassink

Groningen Heerenveen Silvolde Groningen Bedum Houten Woerden Stroe Sinderen

2

Bloesemtochten Op meerdere plaatsen zijn er dit voorjaar weer bloesemtochten. Raadpleeg de activiteitenkalenders bv. op internet. We vermelden een tweetal. 17e Rode Kruis Bloesemtocht zaterdag 18 april 2009: Startterrein veilinghal Koninklijke Fruitmasters te Geldermalsen. (2 minuten lopen vanaf NS station Geldermalsen). Startgeld € 7,50 per persoon, kinderen t/m 12 jaar € 4,50 per persoon. Inclusief fraaie herinnering. Korting bij aankoop via internet € 1,50 per startbewijs. Parkeren € 3,00 Bloesemfietstocht op de Bevelanden Het Fruitteeltmuseum in Kapelle organiseert begeleide bloesemfietstochten van ca. 15 km langs bloeiende boomgaarden in de omgeving. Halverwege is een bezoek aan een boomgaard waar de fruitteler een rondleiding zal geven. De fietstocht duurt ongeveer 1,5 uur. Na afloop is er tijd voor een museumbezoek. De tocht start om 13.30 uur vanuit het Fruitteeltmuseum, Annie M.G.Schmidtsingel 1. De tocht vinden plaats op donderdagen: 16 april, 23 april, 29 april en 7 mei 2009. Deelname kost € 8,00 inclusief consumptie en museumbezoek. Info en deelname: www.fruitteeltmuseum.nl.

Open dagen en rondleidingen Open dag Hamsterborg 23 mei open dag in de Hamsterborg, ook wel borg Piloursma, geheten. De NPV heeft naast de borg een grote collectieboomgaard gerealiseerd en is met een informatiestand aanwezig. De borg ligt bij het dorp Den Ham, ongeveer 10 km ten noordoosten van de stad Groningen Rondleidingen in de boomgaard van kasteel Bingerden 19-20 en 21 juni: Internationale kwekerijdagen op kasteel Bingerden te Angerlo (Achterhoek). Een keur van nationale en internationale kwekers zijn hier aanwezig. De NPV verzorgt de rondleidingen door de oude boomgaard en moestuin en geeft voorlichting. Zie: www.bingerden.com Open Dag in de collectieboomgaard van onze zusterverenging POM-Noord-Holland Zaterdag 22 augustus. Volgerweg 26, 1462 HR Middenbeemster

Materiaal Fruitcorso Goes gezocht Het Fruitteeltmuseum in Kapelle zoekt materiaal van het Fruitcorso uit de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. In maart 2009 gaat het Fruitteeltmuseum een wisselexpositie inrichten over het Fruitcorso dat traditioneel in Goes vanaf 1955 tot en met 1968 op elke derde zaterdag van september plaatsvond. Het museum is speciaal op zoek naar voorwerpen, zoals kleding, bekers, medailles, vaantjes die in vitrines tentoongesteld kunnen worden. Wie nog spullen, verhalen of herinneringen uit de fruitcorsoperiode heeft en deze tijdelijk of geheel ter beschikking wil stellen ten behoeve van de tentoonstelling, is van harte welkom. Het materiaal kan tijdens de openingsuren, op de woensdag- en zaterdagmiddag, van het Fruitteeltmuseum gebracht worden. Voor meer informatie, Fruitteeltmuseum t.a.v. Nelleke Volker, Annie M.G.Schmidtsingel 1 4421 TA Kapelle, via telefoon: 0113-344904, via email: [email protected] of via: www.fruitteeltmuseum.nl


3

Advertentiepagina


4

Het determineren in het recente verleden en nabije toekomst Recent verleden In het zomernummer van Pomospost stond een oproep van mij met de kop Determinatieleerdagen. Dit resulteerde in 15 belangstellenden. Daarmee konden we starten en met een 20-tal personen zijn we aan een reeks van tien vrijdagavonden en zaterdagochtenden begonnen. We werden ingewijd door de cracks van de NPV, die vanaf eind juli ons wegwijs trachten te maken in de wereld van de pomologie. Al hebben we op de eerste dag ook aan prunilogie (pruimenkunde) gedaan. Meestal kwamen we bijeen in het nieuwe onderkomen van het Landschapsbeheer Drenthe in Anderen. Ook deden we een poging om de boomgaard van ons lid Jan Dijk met een bezoek te vereren. Dit viel echter door het openen van de hemelsluizen in het water. Zijn kasje bracht gelukkig uitkomst. Tweemaal zijn we in de Fruithof in Frederiksoord in geweest. We hebben met ongeveer 15 diehards in de schuur van Griet Bergsma afgesloten met een gezellige zaterdag. Hier is gesnoept, gegeten en gedronken van producten uit de boomgaarden van diverse deelnemers. Een deel van wat wij nuttigden had eerst een wijle in kelders en provisiekasten gerijpt of opgeslagen gelegen. Kortom een geslaagd einde van een eerste kennismaking met de pomologie. Niet dat wij deelnemers toen (of de volgende dag in nuchtere toestand) ook maar in het minst dachten dat wij ons enigszins konden meten met onze leermeesters. Want hoe gaat het in een leerproces: eerst weet je niks van iets waarvan je denkt dat er ook niet veel van te weten valt. Dat krijg je wat kennis en je verwacht al snel een crack te zijn. Maar op het moment dat de eerste kennis echt tot je komt, wordt je gewaar van het feit dat je nog niks weet en dat je voornamelijk een reeks nieuwe vragen wijzer geworden bent. Nabije toekomst Kortom we moeten verder. Hierop heb ik zitten broeden. Een aantal van de beweegredenen en het uiteindelijke plannetje beschrijf ik hieronder Interesses en mogelijkheden Wat we met onze te verworven en te nog verwerven kennis willen, zal per persoon verschillen. Er zijn er die A) het fruit leren kennen; anderen die B) het fruit in je omgeving in kaart brengen en er zijn die C) een bijdrage leveren aan een toegankelijke documentatie betreffende appels en peren. En natuurlijk zijn er die dit allemaal (zouden) willen en sommigen willen nog wat anders. Hoe zouden we dit kunnen organiseren? 1) we zien elkaar zoals afgelopen jaar met appels en peren op vrijdagavonden 2) we zien elkaar in boomgaarden op zaterdagen 3) we zien elkaar door de week met appelen en peren in boomgaarden 4) ………. Algemene organisatie Ik stel mij voor dat een aantal mensen op vrijdagavond bijeen komt (weer in Anderen?) met appels en peren uit de tijd van het jaar. Als we weten hoe iets heet dan maken we hier op een vast omschreven wijze foto’s van en beschrijven die kenmerken die niet of onduidelijk op de foto's zichtbaar zijn. Zo krijgen we langzamerhand een uitgebreide documentatie van rassen die we zelf gezien (zouden kunnen) hebben en die hier (= woongebied van de deelnemers) voorkomen, zodat we niet steeds de ballast hebben van tientallen soorten uit de oude literatuur, die ooit wel eens ergens gestaan hebben. Deze rassen moeten we via de computer op verschillende wijzen toegankelijk maken. Bv. naast een alfabetische ingang ook het moment van rijping. Daarnaast verwante rassen en/of rassen die met elkaar te verwarren zijn naast elkaar plaatsen. Sommige gaan op zaterdagen naar buiten en leren met en van elkaar de verschillende rassen kennen. Mogelijk met er na een binnensessie met de boeken in een schuur, een cafeetje of zoiets. Sommige doen dit (ook) door de week. En enkele zeer gedrevenen (waarschijnlijk alleen zij die van het werk zijn vrijgesteld) doen zoveel mogelijk van dit aanbod. Praktische organisatie Iemand (bv. ondergetekende) neemt de organisatie van de vrijdagen op zich. Zij die op zaterdagen of door de week de boomgaarden intrekken, melden dit per mail aan de andere determineerders. Dit natuurlijk alleen als de boomgaard en de eigenaar zich er voor leent. Ieder die heeft aangegeven zich te willen verdiepen in het determineren is dan vrij mee te gaan. Een of meerdere personen nemen de verantwoordelijkheid op zich om deze appels mee te nemen naar de vrijdagavonden. Resultaat Het resultaat is een ieder kan op zijn manier en op zijn tijd enige kennis kan vergaren van de pomologie en als het lukt, resulteert het na een aantal jaren in een toegankelijke database van onze appels en peren. Interesse Als je hierin geïnteresseerd bent laat me dan weten op welke manier je eraan wil meedoen en kom ook 18 april op de ledenvergadering in Slochteren om er over mee te praten. Jan Schreurs, bestuurslid, email: [email protected] (0592-38949)


5

Entdag Fraeylemaborg De entdag in de oranjerie van de Fraeylemaborg twee jaar geleden was een enorm succes. Zou het dit jaar weer zo een succes zijn? Er is altijd een grote mate van onzekerheid wat er op een entdag afkomt. De twijfels bekropen mij in een droom. Om 10 uur zouden de eerste mensen verwacht worden. Wij, enters van de NPV, stonden om kwart over tien nog met elkaar te praten en er had zich nog geen bezoeker gemeld. Gelukkig om kwart over tien kwam er iemand die slechts één appelboompje geënt wilde hebben en dat was dan ook de enige bezoeker. Wat een teleurstelling! Gelukkig dat dromen maar dromen zijn, want de dag verliep heel anders.

Er was ook belangstelling van de pers, maar door de drukte heb ik daar weinig van gemerkt. We hadden veel onderstammen meegenomen, maar het waren er te weinig. Gelukkig hadden de Drentse pomologen nog onderstammen bij zich zodat we iedereen konden voorzien van de gewenste fruitboom. Het is mij opgevallen dat de meeste bezoekers nieuw waren. Ze hadden zelf enthout meegenomen van bomen die bij hun ouders of grootouders staan en waar ze graag een jong boompje van wilden hebben. Sommigen hadden het plan om een boomgaard aan te leggen en wilden

Er zou geënt kunnen worden tussen 10.00 en 16.00 uur. De eerste bezoekers melden zich al om 9.30 uur en de laatste vertrok om 16.30 uur. We hebben geprobeerd een presentielijst bij te houden, maar de oranjerie was zo vol met mensen die één of meerdere bomen geënt wilden hebben, dat het niet is gelukt om iedere bezoeker de lijst te laten tekenen. Wel hebben 119 mensen naam en woonplaats ingevuld en aangegeven op welke wijze ze van de entdag hebben gehoord. De bezoekers kwamen uit de hele provincie Groningen, de kop van Drenthe en uit Friesland. Wat verder weg kwamen mensen uit Landsmeer, de Beemster en Nieuw Vennep. Over de entdag hadden ze gelezen in o.a.: Dagblad van het Noorden, Pomospost en regionale advertentiebladen als Regiokrant, Eemsbode, Hoogezandster, Noorderland, en ook via de website van de Fraeylemaborg en via internet was men op de hoogte gebracht van de entdag. Met vier man hebben we vanaf het begin tot het eind fruitboompjes geënt. Bezoekers moesten soms lang wachten voordat ze aan de beurt waren. Tijdens het wachten voorzagen ze ons van koffie en thee, zodat we door konden werken.

meerdere rassen geënt hebben. Er waren ook mensen die gaan verhuizen en een jong boompje willen hebben van de bomen die niet meer verplant kunnen worden. Enkele bezoekers waren twee jaar geleden ook geweest en wilden vanwege het succes van de toen geënte bomen nog een paar boompjes laten enten. Onder het enten werden veel vragen beantwoord. Het was een zeer geslaagde entdag. Voor herhaling vatbaar! Lukas Duijts

Naambordjes Naar aanleiding van mijn bericht over naambordjes voor fruitbomen in de vorige Pomospost zijn er 271 naambordjes besteld. Mijn probleem met de slechte houdbaarheid van de eigen gemaakte naambordjes werd door veel leden gedeeld. Een paar reacties van leden die naambordjes hebben besteld: • De bordjes die ik had zijn of onleesbaar of afgebroken. • Net als jij worstelde ik al een tijd met het probleem om mooie naambordjes te vinden. • Graag wil ik van de mogelijkheid gebruik maken en mijn bomen nu eindelijk te voorzien van een blijvend naamlabel • Wat een leuk initiatief inderdaad het probleem ken ik, onze bordjes die wij bij de bomen hadden zijn de meesten al door de zon, verrotting en vernieling weg. De namen van de fruitbomen die aan mij werden doorgegeven kwamen vaak niet overeen met de werkelijke naam en die heb ik, voordat ik de naambordjes heb besteld, gecorrigeerd. Misschien is mijn initiatief gezien de belangstelling een volgende keer voor herhaling vatbaar. Lukas Duijts


6

Boomverzorger Jan Prenger aan het snoeien van oude fruitbomen aan de Hoornsedijk nabij Groningen

Spontane adoptie van fruitbomen In het dagblad van het Noorden van 30 januari j.l. stond het volgende bericht, met daarbij de fraaie sfeerfoto, zie boven. Boomverzorger Jan Prenger uit Groningen heeft een aantal fruitbomen langs de Hoornsedijk bij het Paterswoldsemeer vlak onder de stad Groningen geadopteerd. Bij het Meerschap Paterswolde keken de medewerkers vreemd op van deze adoptie, maar ze leggen de Groninger geen strobreed in de weg. Deze week stond Prenger al op de ladder om de bomen te snoeien. De hoogstamfruitbomen, een paar appel-, peren- en pruimenbomen, zijn de laatste getuigen van een boerderij die tot in de jaren zeventig langs de dijk stond. “De bomen zijn eens tukje cultureel erfgoed dat het bewaren waard is. Door lichtgebrek dreigen de bomen echter langzaam af te sterven zegt Jan Prenger van Salix boomzorg. “Het is nu of nooit”. Als snoei achterwege blijft dan is het over een paar jaar met de bomen gedaan. Door de bomen open te snoeien krijgen ze weer een kans zichzelf te verjongen. Prenger fietst vaak langs de dijk. Hij kon het als boomverzorger niet aanzien dat de fruitbomen aan wildgroei ten ondergaan dreigden te gaan. “Het zag er niet uit”. Hij zocht contact met het Meerschap en dit gaf de bomen bij hem in onderhoud Hij knapt ze op eigen initiatief op, maar het Meerschap heeft al toegezegd voor een volgende onderhoudsbeurt de knip te trekken. Prenger snoeit de kroon van de bomen open. Veel kleine takken worden weg gesneden. Een enkele keer wordt een grote tak weggehaald. Er kwam een mevrouw langs, die hier altijd appels plukt. Zij was bang dat de bomen gekapt zouden worden. “Maar deze zomer groeit er weer fruit aan de bomen en het zal er beter uitzien, dan in de afgelopen jaren” belooft Prenger. Naschrift redactie. Het gebied aan de Hoornsedijk vlak onder de stad Groningen is een oud veengebied met keuterboerderijtjes dat eigendom is geworden van het Meerschap. Deze heeft het deels een recreatieve bestemming gegeven en deels aan de natuur prijsgegeven. Veel boerderijtjes zijn verdwenen, of hebben een woonbestemming gekregen, maar hier en daar zijn stokoude fruitbomen blijven staan. Ze zijn niet alleen landschappelijk maar ook pomologisch bijzonder waardevol. Determineerders van de NPV vonden er naast bekende oude rassen ook zeer zeldzame. Bijzondere appels zoals Beauty of Kent, Beurré van de Ham, Citron d’Eté, Dietzer Mandelreinette, Gelderse Blankzoete, Witte Astrakhan, Zoete Holaart en peren als Herzogin Elsa, Meloenpeer en Muscat Robert. Enthout van deze rassen is in onze collecties opgenomen.


7

Blik op de Boom Kroonenten Wat te doen met een gezonde fruitboom waarvan het ras u niet bevalt. U kunt de boom rooien en vervangen door een ander ras. Na aanplant van de nieuwe jonge boom zult u gemiddeld zo’n zeven jaar moeten wachten totdat u kunt beoordelen of de keus de juiste was. Er is een snellere methode: de oude boom in de kroon omenten met één of meerdere andere rassen. Ook is dit een handige manier om er een tak van een ras bij op te enten die dient als bestuiver. Na drie tot vier jaar kan het nieuwe ras al geproefd worden. De grote versneller in dit proces is het wortelgestel, dat bij het omenten intact blijft. Om een goed resultaat te behalen, moet er wel rekening worden gehouden met enige spelregels.

Eerst wordt in de om te enten tak met een entmes, een rechte snede van 5 cm gemaakt, één bastzijde wordt opzij gelicht. Daarna snijdt u het enthoutje tweezijdig aan, éénmaal een lange schuine snede, hierna aan de zijkant een lichte schuine snede. Het onderste puntje aan de bastzijde licht aanpunten. Steek het enthout in de snede, de licht aangesneden zijde tegen de niet opgelichte snijzijde van de bast. Vervolgens de bastdelen fixeren d.m.v. raffia, breed rubber elastiek of Ribbonstrip, dit vastzetten veroorzaakt een goed cambiumcontact. Na aanbinding omwikkelen met rekbaar afplaktape (crèpetape). Het enthoutje wordt getopt op 2 à 3 ogen, het geknipte topje en het zaagvlak van de tak worden afgesmeerd met Lac Balsem of entwas, dit ter voorkoming van indroging.

De bestaande boom moet gezond zijn, een kwarrige boom kun je beter niet omenten maar rooien.

Na drie tot negen weken kunt u zien of de actie succes heeft gehad. Één of meerdere ogen lopen uit en vormen scheuten. Soms is de scheutgroei erg sterk, kort de scheuten in augustus/september in of bind ze met bamboestokje aan opdat ze er niet uitwaaien of afbreken. De vormsnoei van deze scheuten is gelijk aan de behandeling van een jonge boom. Tevens moeten nieuwe scheuten op de oude stam in de omgeving van de omenting regelmatig worden verwijderd. Op de rest van de boom fungeren ze als saptrekkers, ze moeten de ontstane worteldruk opvangen.

De om te enten boom moet voorbereid worden op de actie. Dit houdt in dat je al een jaar eerder of de voorliggende winter, een aantal gesteltakken voor de helft inkort. Op het definitieve entmoment, worden de om te enten takken nogmaals met een derde ingekort.

In de opvolgende jaren is de snoeiaandacht gericht op het vormen van de nieuwe kroon. Na zo’n. 3 à 4 jaar dient de oude boom ontdaan zijn van alle ongewenste takken. Dit is ook het tijdstip waarop u de nieuwe vruchten kunt bewonderen.

Het enthout moet van een goede kwaliteit zijn en in een volledige rust. Dus vroeg knippen (winter) en bewaren in een dichte plastic zak in de groentelade van de koelkast. De sapstroom in de om te enten boom moet maximaal zijn, dus na de bloei en in volle bladspanning. De geschikte tijd voor kersen en pruimen is half april / begin mei. Voor appels en peren is het half mei tot en met juni.

Mijn motief om kroonenting toe te passen is ontstaan door mijn verzameldrift van oude rassen. Mijn boomgaardruimte dwingt me om zorgvuldig om te gaan met aanplant van nieuwe bomen. Toch wil je zoveel mogelijk rassen veiligstellen. Door bestaande bomen van één ras om te enten met meerdere rassen, kan mijn doel toch worden bereikt.

Tijdens de handeling zelf: werk snel, vermijd contact met de aangesneden vlakken. Werk niet in de brandende zon of tijdens regen. Bij dunne tot polsdikke takken volstaat één enthoutje van het gewenste ras, bij dikkere takken kunnen meerdere enthoutjes worden geplaatst. Hiermee bereikt u een snellere wondvergroeiing. Na enkele jaren dient er slechts één nieuwe rasscheut over te blijven

Ter illustratie, een stoofperenboom bevat nu Sucreé de Montluçon, Spiegelpeer, Roosjespeer en de Winterrietpeer. Een kwetsenboom bestaat nu uit de Duitse, de Italiaanse en de Hongaarse Kwets en uit Kattetongen. Een appelboom heeft uitsluitend zoete rassen zoals: Rode Dijkmanszoet, Zoete Campagner, Zoete v.d. Bent, Zoete Roemeling en Zoete Kroon. Tenslotte, er is nog een appelboom met vroege rassen: Perzikrode Zomerappel, Beauty of Bath, Stark Earliest, Zigeunerin en Yellow Transparant. Harry van der Laan, [email protected]

Hierna volgt in stripvorm het kroonenten


8

Kroonenten

Het enthout

De om te enten boom

Lichten van takken

Nogmaals lichten van takken

Getopte boom

Voorlabelen en nummeren

Ongesneden enthout


9

Het lichten van de bastzijde

Tweezijdig aangesneden enthout

Aanpunten onderhoekje

Plaatsing enthout

Plaatsing enthout

Wondafdichting met ribbonstrip

Afgeplakt met crêpetape

Toppen van het enthout


10

Topje insmeren tegen indroging,

noteer nauwgezet de rasnaam

De omgeënte takken (25 mei)

Jonge scheut van Court Pendu Gris, 14 weken na enting op Court Pendu Douce.(10 augustus)

Princesse Noble 4 jaren na kroonenting


Vruchten Princesse Noble, 4 jaren na kroonenting.

11

Sierappels als bestuivers Sierappels zijn in de commerciële appelteelt tegenwoordig de belangrijkste bestuivers. Een particulier die twijfelt of er een bestuiver voor zijn appelbomen nodig is, kan er ook verstandig aan doen één of meer sierappels aan te planten. Die kunnen als fraaie klein blijvende bomen ook een plek in de siertuin krijgen. Vaak vragen liefhebbers die een appelboompje van een oud fruitras aan willen planten welke bestuiver bij het gekozen ras nodig is. Die vraag komt bij hen op na het lezen van publicaties over oude fruitrassen waarin soms bij elk fruitras een aantal bestuivers vermeld staan. De liefhebber weet niet dat de bestuivingsgegevens afkomstig zijn uit oudere fruitteeltboeken. Daarin staan bestuivingstabellen die de fruitteler informatie moest geven over de beste bestuivers die hij aan moest planten om een optimale productie van een bepaald fruitras in zijn boomgaard te krijgen. Mijn eerste reactie is dat ik de vraagsteller aanraad eens in de buurt van zijn tuin rond te kijken of er binnen een straal van ongeveer een kilometer andere appelbomen of sierappels staan. Bestuiving zal dan geen probleem zijn. Alleen als iemand zo ver buitenaf woont dat er kilometers in de omtrek geen andere appelbomen te vinden zijn, zal aanplant van een bestuiver wenselijk zijn. Vervolgens wijs ik iemand, die twijfelt of hij toch niet een bestuiver nodig heeft, er op dat hij ook een sierappel aan kan planten. Die kan als er weinig ruimte is, ook in de siertuin een plaats krijgen. Gebleken is dat veel rijk bloeiende sierappels geschikt stuifmeel opleveren voor cultuurappels. Fruittelers planten daartoe klein blijvende sierappels tussen hun appelbomen. Vroeger werden appelrassen die elkaar konden bestuiven in boomgaarden gecombineerd. In de commerciële


appelteelt gebeurt dit vrijwel niet meer. Alleen Elstar en Golden Delicious worden voor kruisbestuiving nog wel eens bijeen geplant. Voor het overige worden alleen sierappels gebruikt. Bij grootschalige aanplant van één bepaald appelras worden minimaal twee en bij voorkeur drie variëteiten sierappels aangeplant die elkaar in bloei overlappen zodat er voldoende stuifmeel voor de bestuiving van handappels beschikbaar is. In de officiële rassenlijst van 1980 stond onderstaand overzicht van met sierappels waarvan gebleken is dat het stuifmeel daarvan geschikt is bevonden voor bepaalde appelrassen. De met *) gemerkte sierappels bloeien wat te laat, zodat die niet alleen als bestuiver kan dienen. Tegenwoordig worden nog maar vier sierappels als bestuivers gebruikt: Evereste, Golden Gem, Hilliere en Professor Sprenger. Voor de particulier zijn deze ook bijzonder aan te raden, te meer omdat ze fraaie sierbomen vormen, die ook in de siertuin een plaats kunnen krijgen. Golden Hornet is inmiddels afgevallen omdat deze te gevoelig is voor bloedluis. Bovendien is ze zeer kankergevoelig. De voordelen van aanplant van sierappels zijn velerlei, ze bloeien prachtig, ze dragen overvloedig vruchtjes, die vaak eetbaar zijn of verwerkt kunnen worden in sap, jam, gelei en wijn. Ze nemen weinig plaats in en groeien ook goed op slechtere gronden.

12

Sierappels, die tegenwoordig als de beste bestuivers gelden Op grond van de onderzoek en ervaringen in ons land gelden de onderstaande vier als de meest geschikte bestuivers. In het buitenland worden overigens voor de fruitteelt andere sierappels als bestuivers aan geraden, Evereste (Perpetu) Wordt uiteindelijk 8 meter hoog. De overvloedige bloei is vroeg tot middentijds, zodat deze samenvalt met die van de meeste productierassen. Uit de zachtroze bloemen komen fraaie grote witte bloemen. Vormt goed stuifmeel. Kleine oranje rode ronde vruchtjes, 18 tot 25 mm groot, met lange steel, die tot de kerst aan de boom blijven hangen. Een mini van de uitvoering Cox d’Orange. De vruchtjes kunnen gebruikt worden voor de bereiding van likeur. Krachtige groeier. Schurftvrij Golden Gem Bloei middentijds, tegelijk met veel hoofdrassen van de handappels. Middelsterke groeier, die een compacte boom vormt. Tot 5 m hoog. Vormt veel stuifmeel van goede kwaliteit. Roze bloemknoppen. Kleine vruchtjes, 18 mm, geel met oranjeblos en zeer lange steel, die lang aan de boom blijven hangen. Zwakgroeiende klein blijvende boom. Schurftvrij. Zeer gezond.. Hilliere, (Malus Hillier, Hillier Crabapple, Malus floribunda cv. Hilleri) Struik tot kleine boom met aanvankelijk opgaande, later enigszins afhangende takken, die uiteindelijk 6 m hoog kan worden. De overvloedige bloei bestaat uit lichtroze enkele bloemen die zijn soms licht gevuld zijn. De bloemknoppen zijn rood. Het blad is groen. Kleine kogelronde geel met rode vruchten. Afgesneden bloemtakken kan men in de winter en het vroege voorjaar ook binnenhuis in bloei trekken. Enigszins schurftgevoelig. Professor Sprenger Matig sterke groeier, die een kleine boom van 6 tot 7 m hoog vormt. Bloeit overvloedig op éénjarig tot vierjarig hout met kleine enkelvoudige, zacht paarsrode, tot wit verkleurende bloemen. Paarsroze bloemknoppen. Zeer kleine eivormige vruchtjes in trosjes, geel met geel oranje blos die verkleuren tot oranjerood met een paarse blos, zonder kelkslippen die tot december blijven hangen. De vruchtjes blijven lang hangen. De bladeren worden in de herfst goudgeel. Als bestuiver geschikt gebleken voor de moderne hoofdrassen en ook voor allerlei andere appelrassen. Schurftvrij en zeer gezond.. Professor Sprenger als sierboom. Andere voor bestuiving aan te raden sierappels Ook andere sierappels zijn geschikt gebleken als bestuivers. Er zijn bovendien zeer decoratieve bomen en heesters bij. De bekendste zijn, naast de af te raden Golden Hornet, de volgende. Aldenhamensis Kleine boom tot 3 meter hoog. Purperbruine bladeren, bloemen purperrood, groot soms iets gevuld, Middelgrote purperbruine vruchtjes. Bloeit laat dus, niet geschikt als bestuiver voor vroege rassen. Butterball Klein blijvende, brede compacte groeier met groot grijsgroen blad. Wordt 5 meter hoog. Witroze bloesem, botergele middelgrote vruchtjes, soms met een lichte blos. Dolgo Middelgrote boom die 8 meter hoog wordt. Helderwitte, geurende, bloesem en met grote, eivormige, donker paarsrode appels, die bijna zo groot zijn als handappels. Ze rijpen in september - oktober en blijven tot december aan de boom hangen. Ze zijn ook zeer geschikt om te verwerken in jam en gelei. Zeer sterke gezonde boom. Schurftresistent.


13

John Downie Middelgrote boom met opgerichte dichte kroon en groot donkergroen blad. Tot 8 meter hoog. Grote witte bloesem (5 cm doorsnede). Fraaie, middelgrote, 3 cm lange vruchtjes, eivormig, helder oranje rood met en rode blos, die in september enkele weken blijven hangen. De vruchtjes zijn rauw eetbaar. John Downie werd in Groningen Kersappel genoemd en werd daar veel geteeld voor jam en gelei. Ook werden de vruchtjes op brandewijn gezet en in de winter als traktatie gesnoept. Liset Zwak groeiende kleine boom met dichte bolvormige kroon. Wordt 5 meter hoog. Bruinrood blad, grote lilaroze tot paarse bloesem in trossen, Kleine, ronde, kersvormige, donker paarsrode vruchtjes. Schurftvrij. Red Sentinel Middelsterk groeiende boom met losse kruin die 4 m hoog wordt. Roze witte bloesem. Middelgrote oranje rode vruchtjes met rode blos, die lang aan de boom blijven hangen. Niet schurftgevoelig. Wintergold Forse boom met ronde kroon. Wordt 7 meter hoog. Bladeren glanzend groen, witte bloesem. Helder gele kleine vruchtjes, die tot na december blijven hangen De hier genoemde rassen zijn bij gespecialiseerde fruitboomkwekers verkrijgbaar. Jan Veel

Voor onze leden: Brochure Hoogstamfruitbomen in West-Vlaanderen Deze brochure is onder auspiciën van de provincie West-Vlaanderen uitgegeven en kwam tot stand in samenwerking met een aantal “groene”Vlaamse organisaties en personen. Het resultaat is een zeer fraai boekwerk, waarin meer dan 100 rasbeschrijvingen met foto's zijn opgenomen van appels, peren en een aantal soorten steenfruit. Veel beschreven rassen komen ook in Nederland voor al is er ook sprake van een aantal specifieke streekrassen. De bedoeling van de opstellers is duidelijk niet alleen geweest een inventarisatie van fruitrassen in Vlaanderen te geven, maar ook vooral de aanplant van de oude rassen zo veel mogelijk te stimuleren. Aan het aanplanten, onderhouden en bestrijding van ziekten en plagen wordt dan ook veel aandacht geschonken. Ook het culturele en ecologische belang van hoogstamfruitbomen krijgt de aandacht. Kortom een aanwinst in de boekenkast van elke pomoloog (doorbladeren van het boek via internet kan op www.boomgaardenstichting.be en dan doorklikken op “publicaties”). De NPV heeft ten behoeve van haar leden bij de provincie West-Vlaanderen 100 exemplaren besteld. Tijdens de algemene ledenvergadering (zie blz 30) zal een voldoende aantal voor aankoop gereed liggen. De prijsvoor leden is slechts €4 en bij bestelling via de website, inclusief verzendkosten, €6. ( bestellen via www.npv-pomospost.nl of via een briefkaart naar NPV Postbus 353, 9400 AJ Assen) Dick Smith

Reactie op het artikel over de appel Coelhorst Van Walter den Hollander, hovenier van slot Zuylen bij Utrecht (zie foto), kwam een korte aanvulling op het artikel over de appel Coelhorst. De informatie daarin was volgens hem correct. Niet vermeld was echter dat hij degene is die - na lang zoeken en bij toeval - de Coelhorsterappel heeft terug gevonden. Hij heeft toen ruim 60 bomen laten enten bij kweker Hendrik ten Elsen te Neede.( De appel is daar nog steeds te verkrijgen als hoogstam en als struik.) Samen met Natuurmonumenten is hij bezig om de boomgaard van het landgoed Coelhorst te beplanten met deze appel. En deze ontwikkeling loopt goed. Per periode van 2 jaar worden de oude bomen vervangen door nieuwe. In diverse particuliere huisboomgaardjes in het naburige dorp Hoogland bij Amersfoort en in het omringende landschap zijn inmiddels ook Coelhorstappelbomen aangeplant. De redactie wil bij deze de inspanningen van Walter den Hollander bij de opsporing en herintroductie van de appel Coelhorst graag vermelden.


14

Voor bestuiving geschikte sierappels

Butterball

Aldenhamensis

Dolgo met zeer grote vruchten


Butterball

Evereste bloesem

Hilliere

15

John Downie met grote vruchten

Liset bloesem

Red Sentinel


Bloesem John Downie

Wintergold

Liset vruchtjes

Professor Sprenger

16

Martin Sec. Een bijzondere stoofpeer. De historische Franse keukenpeer Martin Sec, is onder haar Duitse synoniem Trockener Martin door het Verband der Gartenbauverein Schaakland / Rheinland-Pfalz uitverkozen tot Streuobstsorte des Jahres 2009. In een publicatie van 1890 werd de regio St. Wendel in Saarland als teeltgebied van dit ras genoemd, vandaar de keuze in Saarland van Trockener Martin tot Streuobstsorte des Jahres. De soort is in geheel West-Europa verspreid. De herkomst is onbekend. In 1652 werd ze in Frankrijk al vermeld. Ook bij ons komt ze al vele eeuwen voor. Johann Hermann Knoop noemt haar Martin Sec d’Hyver en beschrijft haar in 1756 als volgt.

Is eene matig grote Peer; van gedaante niet zeer langwerpig, en iets gebuikt, naar de steel toe, die niet lang is, wat dunner wordende; haar Koleur is groen- of grauwachtig-bruin aan de eene zyde, en aan de andere hoog ros-bloesend, veel gelijkenissse hebbende zo niet in gedaante als Koleur met de Rousselet, mar valt doorgaans groter; haar Vleesch is bros, dog zacht genoeg, en van een heel aangename geurige, eenigsints geparfumeerde smaak, als ze in een goede Grond en Standplaats gegroeit, en op Wild geënt is, want op Quee valt ze dikwils steenig. De boom maakt schoon Gewas, en is zeer draagbaar. Zoals de naam al aangeeft, is het vruchtvlees droog. Ze is heel geschikt om te drogen en te stoven. Ook kan er smakelijke perensap van gemaakt worden. Het is een fraaie boomgaardboom, een middelsterke groeier, die zich op den duur tot een statige boom met een brede ronde kroon ontwikkelt, sterk en gezond, die ook gedijt op ruwe standplaatsen. De roodbruine vruchten zijn middelgroot en krijgen bij rijping een kaneelkleurige beroesting met opvallende lichtgekleurde lenticellen. Over de productiviteit verschillen in de literatuur de opvattingen. Er zijn enkele variëteiten in omloop. Een vroege die in oktober plukrijp is en consumptierijp in de late herfst is, en een late variëteit, die eind oktober plukrijp is en tot maart bewaarbaar. De late bedoelde Knoop. Dit ras is ook in enkele collecties van de NPV aanwezig. Voor liefhebbers is enthout beschikbaar. Jan Veel


17

Reactie op de artikelen van Bas van Andel in het winternummer 2008 In zijn bijdragen heeft Bas van Andel het over de Kafappel, Borsdorfer en Discovery. Het eerste, over de Kafappel, is een populistisch stuk. Maar is zijn insteek wel om er achter te komen wat de echte Kafappel is? Hij gaat af op wat mensen zeggen. Getuigen kunnen waardevol zijn!? In de boeken kijken en naslagwerken raadplegen is echter noodzakelijk. En de tijd nemen, in bepaalde gevallen komt er met een andere invalshoek, door geduld en door te luisteren naar anderen meer inzicht. In het Boek de Nederlandsche Boomgaard staat op blz. 86, NR 83 de Kafappel uitgebreid beschreven en afgebeeld. Is het deze of een andere, dat wordt niet duidelijk. Of gaat het om een lokale soort, of om een zaailing misschien? Publiceer niet te gauw. Doe onderzoek met meerdere personen en trek geen voorbarige conclusies. Dat geldt ook voor de andere rassen waarover hij het heeft. T.a.v. de Borsdorfer of Brandewijntje zoals hij die ook noemt. Zou het een mostappel kunnen zijn? Of eentje die als zodanig gebruikt wordt, vandaar de naam Brandewijntje? Zoek ook dit op en onderzoek dit. Om welke Borsdorfer gaat het? Er zijn in Duitsland meerdere Borsdorfers, bv. de Gelber Munsterlander Borsdorfer. De Discovery. Waarom is dit een appel van dit ras en niet een ander ras? Of is het misschien een mutant? Dat is zichtbaar als de appels rijp zijn en er - in dit geval - vruchten met meerdere kleuren vruchtvlees aan dezelfde boom zitten. Hoe is de plaats van de tak met deze vruchten ten opzichte van de andere takken, is het een uitgelopen onderstam of tussenstam? Ook hier geldt geen populistische conclusie trekken. Determineren is gezamenlijk naar aken kijken en geen solistische werk temeer bij moeilijke gevallen. En ga nooit zonder meer af op wat eigenaren er zelf van vinden, maar gooi dat ook niet weg. Blijf alert en kritisch. Jan Woltema


18

De Soete Dolphyn bestaat nog! Op jacht naar enthout kreeg ik een appel meeafgebeeld op de foto’s op de vorige pagina. De appel was van de buurman van de gulle gever, wonend aan een dijk met wel meer historische rassen. Ik kwam er al vaker. Meestal gaven ze namen die een eind in de goede richting gingen. De buurman noemde de appel Corvellie. De juiste schrijfwijze was niet bekend, dus, zo gaf de goede gever namens de buurman aan, het kan ook wel Korvellie, Korvelli, Corvelli, of een andere verbastering zijn. De boom waar de appel afkwam was veredeld met een ent van een oude hoogstamboom van de vader van de buurman. Met deze informatie, plus een stuk vertrouwen in de naamgeving door de gever en zijn buurman, ga je al gauw denken aan een verbastering van Calville. Niet onmogelijk, gelet op de bobbels en ribben van kelk tot steel die je bij bestudering nog, zij het in zeer lichte mate, kon herkennen. En je gaat, gelet op de geschiedenis van de boom en de ent daarvan, terug naar Berghuis en Knoop. De enige Calville die qua rijptijd en kleur in aanmerking zou kunnen komen, is de Rode Winter-

Calville uit Knoop, maar dat is geen zoete appel. Calvilles lijken er niet in zoete varianten te bestaan. In “De Nederlandsche Boomgaard” leek de Rode Pigeon er iets op, maar ook dat was geen zoete appel. Kortom, het werd tijd kenners in te schakelen. De oplossing. Die herkenning ging vlot, omdat een dergelijke appel het afgelopen seizoen op een van hun determineersessies ook was opgedoken. Dit was een wondertje: in één seizoen waarschijnlijk twee exemplaren van een reeds vele jaren gezocht, verloren gewaand Knoop-ras teruggevonden. Met deze wijsheid keek ik nog eens terug naar de vondst. In de originele index van Knoop zie je synoniemen: Zoete Pigeon was er zo één. Gelukkig, zat ik toch niet helemaal fout. En opvallend, ook Zoete Bellefleur is een synoniem. Als je nog eens naar de foto terugkijkt, zie je gele vlekken in het rode gebied, er zijn sterk contrastrijke overgangen geelrood, onlogisch begrensd, net als bij (Brabantse) Bellefleuren. Bas van Andel

De Kafappel aangevuld In aanvulling op het artikel in de vorige Pomospost nog het volgende. Dank zij de website “Appelcollecties” zijn oude rassenlijsten ontsloten. In de tweede rassenlijst, 1934, kwam de hier naast gegeven beschrijving naar boven Waarmee de afkomst van de Kafappel helderder is geworden! Bas van Andel

Speuren naar oude fruitbomen. Op de tentoonstelling “Souvenirs van Eeuwen” in Frederiksoord van het vorige jaar zijn de determineerders van onze vereniging weer actief geweest. In totaal zijn 214 appels en 17 peren gedetermineerd. We hebben vrijwel alle meegebrachte vruchten de juiste naam kunnen geven. Van een paar bijzondere rassen heb ik enthout gehaald en kwam tot de ontdekking dat in de omgeving van Koekange en Ruinen veel zeer oude appelen perenbomen staan. Je hart begint dan sneller te kloppen, want onder die oude bomen zouden zich best eens rassen kunnen bevinden die wij nog niet eerder zijn tegengekomen. Als we voor ons onbekende rassen zouden tegenkomen dan kunnen we proberen die rassen te enten, zodat deze voor het nageslacht bewaard blijven en we een van de doelstellingen van onze vereniging kunnen realiseren. Voor het inventariseren van de bomen in die omgeving, zijn we eerst mensen nodig die de bomen in kaart gaan brengen en vervolgens met de determineerders de gevonden locaties gaan bezoeken om te beoordelen welke rassen er staan. De bomen kunnen nu al vast in kaart worden gebracht en in de loop van het jaar met de determineerders worden gedetermineerd. We zoeken mensen die in de gelegenheid zijn en er plezier in hebben om de bomen te inventariseren en met ons de vruchten te gaan determineren. We spreken uit ervaring dat het een zeer plezierige en leerzame bezigheid is. Als je er iets voor voelt, neem dan contact met mij op voor het maken van nadere afspraken. Misschien zijn er ook leden van onze vereniging bij wie de gedachte wel eens is opgekomen om in de eigen omgeving op zoek te gaan naar fruitbomen. Neem ook dan contact met mij op, want als speurpomologen hebben wij een ruime ervaring met het inventariseren en determineren van oude fruitrassen. Ik zie met belangstelling uit naar jullie reacties!


Lukas Duijts, telefoon 0598-421671e-mail: [email protected]

19

Appelbloedluis De appelbloedluis is uitgegroeid tot een vervelende plaag in onze appelbomen. De “spuit erop” is een veel geuite kreet die niet echt lekker in het gehoor ligt bij de amateur fruitkweker. We kunnen er iets tegen doen, hoe? Laat uw spuit in de kast staan en laat de natuurlijke vijanden van de bloedluis hun werk doen. Ze zijn uitstekend in staat de luizenplaag onder controle te krijgen. Levenswijze De bloedluis overwintert in ons land voornamelijk als jonge larve, in wonden en schorsspleten van takken en stammen van appelbomen. Ook op wortelhalzen en dikke wortels in de grond. De weinige volwassen bloedluizen, die de grond ingaan, zijn van geen betekenis. Vrijwel gaan ze allemaal dood, vooral na een schaatswinter als in 2009. In het vroege voorjaar, in de maand maart bij een temperatuur van 4 à 5 graden, worden de jonge bloedluizen actief. Eerst blijven ze in hun overwinteringplaatsen op de bovengrondse delen van de boom zitten, worden snel volwassen, scheiden een wit wollige massa (wasdraden) af en brengen jonge luizen voort. Deze luizen verlaten nu de kolonies en verspreiden zich over de boom. Ze gaan naar bestaande wonden en naar jonge scheuten. Dit verspreiden vindt bij normale omstandigheden omstreeks begin mei plaats. Op de aangetaste plaatsen ontstaan knobbels door abnormale groei, die een gevolg zijn van de prikkeling, veroorzaakt door het zuigen van de bloedluizen. Deze bobbels worden bloedluiskanker of woekercellen genoemd. De met bloedluiskanker / woekercellen aangetaste jonge scheuten vriezen bij stevige vorst dood. De in het voorjaar en voorzomer voorkomende bloedluizen zijn vrijwel alle ongevleugelde wijfjes. Deze brengen, als ze volwassen zijn zonder bevruchting levende jongen voort. Na ongeveer 3 weken, zeer

gunstige omstandigheden kunnen in ons land wel 10 à 12 generaties per jaar optreden. In de maanden juli en augustus kunnen enkele gevleugelde wijfjes optreden. Deze zijn zeer gering in aantal en zijn voor ons land van geen betekenis. Tegen het einde van de zomer en in de herfst treden andere gevleugelde wijfjes op, welke een geheel ander karakter hebben. Deze wijfjes kunnen massaal optreden en brengen de zogenaamde geslachtsdieren voort. Deze leggen na paring eieren. Deze eieren zijn echter in ons land eveneens van weinig betekenis. Of ze komen niet uit of de uitgekomen larven gaan spoedig te gronde.

1. Vrouwtje, 2 volwassen luis. 3. Jong exemplaar Als het winter wordt, blijven de bloedluizen in de kolonies in de wonden en spleten van de schors zitten en overwinteren daar. Een bepaald aantal trekt zich terug naar de ondergrondse delen van de appelbomen. Bestrijding Preventieve bestrijding.

afhankelijk van de weersomstandigheden, zijn deze volwassen en brengen op hun beurt weer jongen voort. Op deze wijze vindt een snelle uitbreiding plaats. Onder


De onderstam kan van grote invloed zijn op de vatbaarheid voor bloedluis. Een resistente onderstam kan in een strenge winter praktisch vrij worden gehouden van bloedluis en dit ook blijven, zolang ze niet opnieuw van buitenaf geïnfecteerd worden. 20

Biologische bestrijding. Het is gebleken, dat het sluipwespje, Aphelinus mali, een grote opruiming onder de bloedluizen kan houden. Dit insect legt de eieren met haar legboor in de bloedluizen. Door verschillende omstandigheden, zoals het snoeien van takken waarbij ook de eitjes van de sluipwespen verdwijnen of door bespuitingen, is er vaak in het voorjaar de sluipwesppopulatie te gering om een goede bestrijding te verkrijgen. Bijkopen van sluipwespen is dan een goede oplossing. Ook door predatie van oorwurmen en lieveheersbeestjes kan de plaag worden verminderd. Chemische bestrijding Een bloedluis aantasting kan worden bestreden met een bespuiting met het chemisch middel pirimicarb. Pirimor is de handelsbenaming. Gebruik hier wel een

uitvloeier bij, bv. Zipper van Asepta, om onder de schorsdelen en spleten te komen. Pirimicarb is zeer actief, een nadeel is echter dat zweefvliegen, die vaak nuttig werk verrichten, hier ook gevoelig voor zijn. Behandeling in het voorjaar wanneer de stammoeders verschijnen. Tot roze knop stadium of na de bloei. Beter is de aangetaste plekken vroeg in het voorjaar met een kwast aan te stippen met een pirimicarb oplossing. Gevoelige rassen Gevoelig voor Appelbloedluis zijn Benoni, Brabantse Bellefleur, English Winter Goldpearmain, Franse Zure, Glorie van Holland, Groninger Kroon, Manks Codlin, Perzikrode Zomerappel, Present van Engeland, Schone van Boskoop, Yellow Transparent. Jaques Lebel en Keswick Codlin zijn zeer gevoelig! Jans Koops.

Geraadpleegde literatuur Ziektebestrijding in de fruitteelt. (1946) Waarschuwingen voor ziektebestrijding in de fruitteelt. (1950) Gewasbescherming adviezen grootfruit. (2000)Het leerboek der fruitteelt. (1948)

Weinig vorstschade verwacht Eind december begon in Nederland voor het eerst sinds tien jaar een lange vorstperiode, waarbij de temperatuur daalde tot -10º in het westen, -15º in het Noorden en Oosten en zelfs -20º in het zuiden. De verwachting is dat de schade aan fruitbomen mee zal vallen omdat de vorst geleidelijk kwam opzetten en de bomen nog nooit zo goed afgehard de wintervorst in zijn gegaan. De temperatuur was de maanden er voor geleidelijk gedaald. Bovendien waren er in 2008 geen extreme oogsten geweest, zodat de bomen niet uitgeput de winter in gingen. Een geluk was ook dat waar de vorst het strengste was, de meeste sneeuw is gevallen en die werkte isolerend. Alleen in gebieden met strenge vorst waar al in december is gesnoeid, kan ernstige schade ontstaan door het uitdrogen van snoeiwonden. En waar de temperaturen -13º of lager zijn geweest, kan vorstschade bij jonge peren en peren op kwee onderstam zijn ontstaan en is zelfs dood vriezen van deze bomen mogelijk. Deze onderstam en entplaats (zie foto rechts) zijn gevoelig voor strenge vorst. Ze zullen bij strenge vorst afgedekt moeten worden. De wintervorst zal weinig schade hebben aangericht en door de lange koude winter is de bloei van fruitbomen enkele weken vertraagd. Dit heeft het voordeel dat er dit jaar minder kans op nachtvorstschade aan de bloesem van vroeg bloeiende fruitbomen zal zijn. De fruitteelt, 16 januari 2009, blz. 8 en 9. Het winterschilderij hierboven is van Rein Pol


21

In deze en de volgende uitgave van de Pomospost zullen we aandacht besteden aan een aantal vergeten groenterassen. Uiteraard zijn er veel meer oude groenterassen en deze artikelen moeten dan ook gezien worden als een soort introductie in de wereld van de historische groentesoorten, die ook nu nog, maar vooral vroeger gekweekt werden. Gerrit J Pollard.

Vergeten groenten Vergeten groenten, historische groenterassen, groenten van vroeger of ouderwetse groenten komen net als de oude fruitrassen steeds meer in de belangstelling te staan. De term vergeten groente wil overigens niet zeggen, dat deze groenten niet meer te koop zouden zijn, maar dan moet men wel naar speciale winkels die bijvoorbeeld biologisch gekweekte groenten verkopen en kwekerijen. Een andere mogelijkheid is natuurlijk om het zaad van deze groenten te kopen en zelf te kweken. Let wel, bij het kweken van groente spelen een aantal zaken een rol zoals: het tijdstip wanneer gezaaid moet worden, onderlinge afstanden, bemesting, het bestrijen van allerlei vraatzuchtig ongedierte en dergelijke. Maar wanneer men hoe dan ook de gewenste groente heeft, hoe maak je die dan klaar in de keuken? Op de ouderwetse manier? De kans is dan aanwezig, dat het resultaat tegenvalt, want sommige groenterassen zijn uit de gratie geraakt, omdat ze vroeger niet echt lekker gevonden werden. De manier van koken maakt dus veel uit. Ouderwetse groentesoorten kan men net als de huidige groenten gewoon wokken, stoven of verwerken in een groentemix. Door op een moderne manier te koken behouden groenten meer smaak en vitamines. Terug naar de oude groentesoorten vereist dus enige kennis en ervaring. Gelukkig kan internet ons daarbij helpen om veel vragen op te lossen, maar wat blijft is het proeven. Groenten waarvan de namen nu nog enigszins bekend zijn, zijn bijvoorbeeld: schorseneren, snijbiet, aardpeer en rammenas. Dit artikel moet dan ook gezien worden als een globale oriëntatie op het gebied van groenten die in het verleden meer bekend waren dan nu. Schorseneren Schorseneren werden vroeger ook wel “armeluisasperges”genoemd, omdat ze goedkoop waren en de smaak en de vorm aan asperges doet denken. Afhankelijk van het weer kunnen schorseneren gezaaid worden in de


periode van eind maart tot eind april, waarna ze geoogst kunnen worden van oktober tot eind maart van het volgende jaar. Door ze te zaaien in diep door gespitte grond kunnen ze zich goed ontwikkelen en zijn ze gemakkelijker te oogsten. Matige bemesten om uitgroei van zijtakjes te voorkomen en voor een goede ontwikkeling van de wortel is het uitdunnen van de jonge plantjes aan te raden Schorseneren werden vroeger ook wel “keukenmeidenverdriet” genoemd, omdat er tijdens het schillen een kleverige substantie vrijkomt, die moeilijk van de handen te verwijderen is. Schil de schorseneren dan ook onder water of dompel ze voordien een uurtje in water. Leg de schorseneren direct na het schillen in water waaraan een scheutje azijn of citroen sap is toegevoegd dit om verkleuring tegen te gaan. Een andere mogelijk is om de schorseneren eerst goed schoon te borstelen, te koken, af te schrikken in koud water en de schil er vervolgens af te pellen. Een nadeel is dan echter, dat het kookvocht

22

dan niet te gebruiken is voor bijvoorbeeld, een sausje. De kooktijd is afhankelijk van de dikte, de versheid en waarvoor ze gebruikt gaan worden. Bijna gaar is geschikt om te frituren en in de soep of te stoven en op te dienen met een sausje zoals bij bloemkool. Te gaar en te rauw is niet erg smaakvol dus regelmatig met een vork testen. Hoewel schorseneren algemeen bekend zijn om hun wortel die een zwarte schil heeft, is er ook een dergelijke plant die een wortel heeft met een witte schil. Deze wordt in Vlaanderen wilde schorseneer of haverwortel genoemd en in Nederland, blauwe of paarse morgenster of blauwe boksbaard, vanwege de kleur van de bloemen. In Frankrijk worden beide soorten salsify genoemd. Omdat de wortel van deze wilde schorseneer niet mooi recht is, is die voor de handel minder aantrekkelijk. In eigen tuin is deze “schorseneer” goed te kweken. Qua smaak zijn er nauwelijks verschillen tussen beide soorten.

Men kan de snijbiet ook zelf kweken. Afhankelijk welke kleur men wil en of men zich richt op het blad, op de stengels, of allebei zijn er verschillende zaden te koop. Snijbiet groeit het best op humusrijke grond met een goede vochtvoorziening. Het wordt gezaaid op rijen. Dun de rijen uit wanneer de plantjes te weinig ruimte hebben, vooral als gaat om de stelen, moet de plant flink de ruimte hebben. De jonge plantjes kan men ook apart of in een potje voorkweken en later uitpoten wanneer ze twee of drie blaadjes hebben. De zaaitijd is van maart tot augustus en de oogsttijd tot midden november. Zodra de bladeren ongeveer 15 cm hoog zijn kunnen ze met stengel en al tot boven de grond worden afgesneden, de bladeren groeien vervolgens weer opnieuw aan. Bij de snijbiet die gekweekt wordt voor de stengel worden regelmatig de buitenste stengels geplukt. Het snijbietblad kan net als spinazie bereid worden, het smaakt iets minder zuur en blijft wat steviger. Het snijbietblad en de stengels kan men ook lekker roerbakken. Het fijn gesneden blad van de snijbiet wordt ook gebruikt als vulling in een groentetaart. G.J. Pollard

Snijbiet of Warmoes. Snijbiet was vroeger een bekend volksvoedsel. Snijbiet is een bietensoort die geen kroot of biet vormt. Het blad wordt bereid zoals spinazie en de snijbiet wordt in Engeland dan ook spinach beet ( spinazie biet ) genoemd. Door het koken wordt het blad tot moes gekookt, dus warme moes vandaar warmoes. In Amsterdam kennen we de Warmoesstraat en gracht.

De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster (1669) Moderne vertaling van Om warmoes te koken

De snijbiet is een tweejarige plant die in het tweedejaar doorschiet, zaad vormt en afsterft. Bij de snijbiet gaat het om de groene bladeren en om de stelen en bladnerven. Deze stelen en bladnerven kunnen in verschillende kleuren voorkomen, afhankelijk van het ras. Zo zijn er rode, maar ook gele, witte, roze en oranje snijbieten. Dat de snijbiet uit de gratie is geraakt komt, doordat het blad snel verlept nog voor dat het in de winkel ligt en het er dus niet meer fris en vers uitziet.


Neem helder putwater en doe er één of twee oudbakken, ronde, witte broden in, naar gelang u veel wilt koken. Hang de ketel boven het vuur en scherf intussen het blad van kervel, snijbiet, wat foelieblaadjes, bernagie of ossentong, de eerste blaadjes van zwarte aalbessen en van goudsbloemen, ook wat prei en kattekruid, een beetje spinazie, maar geen zuring, want die zou het te bleek maken. Als dit fijngehakt is en het brood een tijdje in het water heeft gekookt tot het aan stukken is, doe dan de moeskruiden bij het brood en laat ze zo gaarkoken. Doe er dan naar smaak boter en zout bij. Zie: http://www.kookhistorie.nl/index.htm

23

Vergeten groenten van Brave Hendrik tot Raasdonders Met plezier verdiep ik me altijd weer in de recepten boeken van vroeger waar groenten in staan die ik nog nooit gezien heb en waar ik de smaak niet van ken. Gelukkig hebben we het internet en na “een reis over het net” komt er heel wat informatie boven water. Hoe leuk is het niet om een hoekje in de moestuin gereed te maken en er de volgende “vergeten groenten “in te zaaien. Ik weet zeker dat u met een glimlach kijkt naar het bordje aan het hoofd van het groentebed. Hier volgen een aantal vergeten groenten met prachtige namen zoals: Zeeuwse zeempjes (gele radijs), Heilige boontjes, Kardonzen, Rattenstaartjes. Het is de moeite waard om eens te kijken op internet historische groenten e.d. of in oude kookboeken. En nu een leuk recept dat een vergeten groente in het zonnetje zet. De schorseneer. Een prachtige groente, die ook wel winterasperge, de asperge voor de armen of huisvrouwen verdriet genoemd wordt is de schorseneer. De bijnaam huisvrouwenverdriet komt omdat je handen heel bruin worden bij het schillen. Het dragen van handschoenen is geen overbodige luxe. Zelf gaan we hem dit jaar ook zaaien in onze moestuin. Gekookte schorseneren met saus voor 4 personen Ingrediënten: 1 kilo schorseneren. Voor de saus:50 gram boter, 50 gram bloem, 3 dl melk of kookvocht, Optie:100 gram geraspte kaas Bereiding schorseneren.: Boen de schorseneren schoon, snijd ze in stukken van 10 cm. Kook ze 3 minuten, dan schillen ze gemakkelijk. Kook ze nog 15 minuten. Bereiding van de saus: Maak een roux door 50 gram boter te smelten en hier 50 gram bloem door te roeren. Goed warm laten worden en van het vuur afhalen. Voeg nu 3 dl melk en/of kookvocht toe. Goed door elkaar roeren zodat er geen klontjes ontstaan. Weer op het vuur zetten en onder voortdurend, voorzichtig, roeren warm laten worden en laten binden. Eventueel kan je er nog wat meer vocht doorroeren. Op smaak brengen met peper, zout en veel nootmuskaat. Eventueel de 100 gram geraspte kaas toevoegen. Als de saus klaar is deze over de schorseneren gieten en direct serveren. Ik wens u veel plant en oogstplezier, een mooie lente en een zonnige en oogstrijke zomer. Hubertine Wibier.

Te koop en te koop gevraagd Te koop gevraagd: Goed onderhouden fruitpers en fruitmolen. G.J.Pollard. tel 0598-32 77 62.


24

Peterseliewijn Ieder jaar hebben we een royaal bed peterselie in de groentetuin. Ik zaai dan een vol zakje zaad uit. Peterselie is 2 jarig, tegen de tijd dat de jonge peterselie er staat, kan het oude bed gerooid worden. Geduld wordt op de proef gesteld, want het duurt ten minste drie à vier weken voordat de eerste zaadjes ontkiemen. Zaaien kan al begin maart. Juni, juli kunnen we beginnen te oogsten. De plant komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Europa waar ze vooral groeide op rotsen, vandaar de naam Petrus, dat rots betekent. De vaak weelderig groeiende peterselie nodigde uit om er eens wijn van te maken. De smaak van de wijn doet denken aan vermout. Peterseliewijn (10 liter, 11% alc) 1l peterselie, 4 sinaasappels, 5 citroenen, 4 l druivensap, wit (uit pakken bv.), kg suiker, 2 tl pecto-enzymen, 2 tl gistvoeding, 1 tl wijngist Gebruik zowel de blaadjes als de steeltjes van de peterselie, maar zo min mogelijk dikke stelen. De hoeveelheid peterselie is een maatbeker van 1 liter vol gevuld, licht aangedrukt. De peterselie fijn knippen en in 4 liter water 10 minuten laten koken. Het kookvocht na afkoeling door een filterdoek (b v vitrage) gieten. Niet persen. Doe het kookvocht, met het sap van de citroenen en sinaasappels in de gistingsfles. Los de suiker op in 2 liter water en voeg dit ook toe met 1 liter druivensap. (niet alle druivensap omdat anders de fles te vol wordt in deze fase van het gistingsproces). Pecto-enzymen oplossen in wat water en toevoegen. Los ook de gistvoeding op in wat water en voeg ook dit toe in de gistingsfles. Zorg nu dat de ‘most’ in de fles goed mengt, door de fles te walsen of door met de hevel te roeren. De ‘most’ is nu klaar om in gisting te brengen. Strooi de wijngist op de most, doe een luchtige prop keukenpapier in de hals van de fles. Na 1 tot 2 dagen zal de gisting op gang zijn. Op de derde dag kan het waterslot geplaatst worden. Na ± 1 week het resterende druivensap toevoegen; eerst 2 liter (vanwege het volume van de fles) en later als er nog ‘ruimte’ is het laatste sap erbij doen. De gisting is voltooid 3 à 4 na het opzetten van de wijn. Dan hevelen. 4 à 5 weken daarna nog eens hevelen. De derde en laatste keer hevelen ± 6 maanden na het opzetten van de wijn. De fles na het hevelen altijd bijvullen met water en/of tafelwijn. Bottelen driekwart tot een jaar na het opzetten van de wijn. Veel succes met deze speciale wijn.

Alie Mulder www.wijngildebraamstruik.nl

Reactie op: Drogen van fruit (winternummer) Twee bijdragen in de Pomospost Winter 2008 waren gewijd aan het drogen van fruit. De beschreven methoden van drogen met droogtoestellen of in de oven kunnen echter veel eenvoudiger. Ik zag vroeger mijn moeder appels te drogen leggen op het rooster in de oven en ik bedacht toen dat het drogen ook prima moest lukken op de centrale verwarring. Mijn moeder stond open voor de suggestie en nu wordt er al meer dan 30 jaar bij mijn ouders appels gedroogd op de verwarming! Sommige radiatoren hebben roosters aan de bovenkant. Als deze roosters ontbreken kun je van kippengaas of iets dergelijks een rooster improviseren. De verwarming moet natuurlijk wel met enige regelmaat aanslaan, maar dat is meestal wel het geval in de maanden november – februari. Het drogen gaat in een minder hoog tempo dan in de oven; het duurt meestal enkele dagen, een en ander afhankelijk van de dikte van de appelpartjes en het vochtgehalte in de appel. In de vorige Pomospost werd vermeld dat bij te lage temperaturen drogen het gevaar bestaat dat micro-organismen zich kunnen vermenigvuldigen. Ik weet niet of dit een aanname is of berust of waarnemingen. Ik heb zelf nooit enig bederf gemerkt bij drogen op de verwarming. Het voordeel van drogen op de centrale verwarming is dat je er geen omkijken op na hebt; je kunt weglopen en hoeft niets in de gaten te houden. Bovendien bespaar je de kosten van de aanschaf van een droogapparaat of de kosten van onnodig gasverbruik van de oven! Lex Vendrig


25

De laatste jaren is er een toenemend streven het cultureel erfgoed te restaureren om het te kunnen doorgeven aan de volgende generaties. Denk daarbij aan historische gebouwen, borgen en tuinen. Maar ook riviertjes die tot voor kort werden gekanaliseerd en nu weer worden teruggebracht in hun oude staat. Ook oude fruit en groenterassen mogen zich verheugen in een toenemende belangstelling. Vandaar dit keer in Buiten Geluiden, aandacht voor de Historische Groentehof in Beesel, Limburg. Gerrit J Pollard.

De Historische Groentehof aardpeer, molsla en vele andere soorten. Maar ook de oude rassen, van nu nog bekende groenten als oersla, luie wijvenboon en middeleeuwse mergkool, worden tot de vergeten groenten gerekend.

Jac Nijskens, links, bekijkt een oud groenteras De belangstelling voor oude en vergeten groenterassen neemt de laatste jaren weer toe. Vele groenterassen zijn in de loop van de jaren verdwenen, doordat de smaak van de consument veranderde of omdat de nieuwe rassen, meer opbrachten. Groentesoorten die sneller groeien, namen hun plaats in. Tegenwoordig zijn de groenten in de supermarkt schoon, mooi gelijkvormig en vaak in plastic verpakt. Deze ontwikkeling heeft er echter toe geleid, dat vele interessante geuren en smaken zijn verdwenen.

De Historische Groentehof wordt sinds 2004 beheerd door de Stichting Vergeten Groenten. De voorzitter van de stichting, Jac Nijskens (zie foto links) kweekte, in het kader van het project de Historische Groentehof, al in 2003 vergeten groenten op de landerijen behorende bij de boerderij van zijn ouders. Mede door zijn inzet kwamen de historische groentesoorten weer meer in de belangstelling te staan. In 2007 ontving hij daarvoor het Jan Lambin Toerisme- eremerk van de Academie der Streekgebonden Gastronomie (ASG). In de Historische Groentehof bevindt zich ook een kruidentuin met circa vijftig verschillende soorten kruiden. Deze kruiden zijn in potten te koop, daarnaast ook andere planten zoals vijgenbomen. Sinds 2006 is er ook een tuinbouwkas in de Groentehof waarin historische kasgroenten gekweekt worden. Zoals

Sinds enige tijd zijn een aantal kwekerijen zich gaan toeleggen op het kweken van deze vergeten groenterassen en onbekende rassen uit het buitenland. De Historische Groentehof is één van die kwekerijen en is gevestigd in Beesel, gesitueerd tussen Roermond en Venlo. De Historische Groentehof is een tuin met meer dan driehonderd en vijftig verschillende historische en zeldzame groenterassen. Onder “vergeten groenten” wordt verstaan, de echt vergeten groenten zoals, pastinaak, huttentut, boomspinazie, Pomospost Voorjaar 2009

26

de cantaloupes die al in de dertiende eeuw bekend was, het circa 4.000 jaar oude oerkomkommertjesras en historische tomatenrassen. En kort geleden is er ook een boomgaard voor oude fruitrassen ingericht. Waarin nu al circa 35 oude appelrassen staan. Een bezoek aan de groentehof, de kruidentuin en de kas is niet compleet zonder iets genuttigd te hebben op het, geheel overdekte, Boerenterras. In 2003 vormde Jac Nijskens de varkensboerderij van zijn ouders om, tot kookboerderij. De historische Groentehof en de Kookboerderij zijn gevestigd op de Landhoeve Rijkel in Beesel. Uit opgravingen is gebleken, dat op de plaats waar nu de Landhoeve Rijkel is gelegen, vroeger een Romeins complex stond. En waar nu nog de laatste varkensstal staat, bevinden zich de overblijfselen van een Romeinse villa (Villa Nirmal Casparum). Bij die villa behoorden ook een moestuin en een kruidentuin. Er is dus weinig veranderd in de tijd, alleen de vorm en de smaak verschillen. De kookstudio “De Kookboerderij” is gespecialiseerd in het op authentieke wijze bereiden en conserveren van vergeten groenten. Naast diners, proeverijen, lezingen en cursussen is de kookboerderij ook ingericht voor kookworkshops en kookfeesten met zakenpartners, personeelsverenigingen, besturen, brancheorganisaties en dergelijke. Ook worden er kinderweekends georganiseerd. Elk jaar wordt door de Stichting Vergeten Groenten, het Feest der Vergeten Groenten georganiseerd. Een evenement waar een groot aantal gerechten van vergeten groenten worden geserveerd. Het is een diner met circa veertien gangen en een onwaarschijnlijk groot aantal vergeten groentesoorten. Aan dat diner wordt o.a. deelgenomen door telers, veredelaars, chef-koks, culinair recensenten, leden van het Genootschap der Vergeten Groenten en “losse inschrijvers”. Het Genootschap der Vergeten Groenten is een initiatief van de Stichting Vergeten Groenten en Vreeskens zaden. Het Genootschap stelt zich ten doel om de kennis omtrent vergeten groenten te bevorderen. Door lid te worden van het Genootschap komt men niet alleen in contact met

leden, die in Nederland en België professioneel of privé actief zijn op het gebied van oude groenterassen, maar ook met leden die werkzaam zijn in aanverwante sectoren zoals restaurants. Bovendien heeft men een gereserveerde plaats op het Feest der Vergeten Groenten. Zie voor informatie www.vergeteneten.nl/genootschap.html. In de Historische Groentehof werken een groot aantal vrijwilligers. Deze vrijwilligers vormen samen een team, dat zich bezig houdt met tuinonderhoud, rondleidingen, tuinarchitectuur, teksten schrijven etc. Op die manier kan de Groentehof blijven functioneren, omdat zij verder geen financiële steun krijgt van de overheid. Voor nadere informatie over de werkzaamheden van de vrijwilligers mail naar Jac Nijskens via [email protected]. De Historische Groentehof is altijd open voor iedereen en de entree is gratis. De beste tijd om de groentetuin te bezoeken is van half juli tot half oktober. De kruidentuin kan al vanaf mei bezocht worden. Men kan de tuin zonder begeleiding bezoeken, maar ook rondleidingen voor groepen met een gids, zijn te boeken. Individuele bezoekers kunnen van half juli tot half oktober met één van de inlooprondleidingen meedoen; elke zaterdag en zondag om 13.00 en 15.00 uur. Het bezoeken van de tuin betekent niet alleen kijken maar ook proeven, informatie over de biologische teeltwijze ontvangen, anekdotes en verhalen. Voor het bestellen van planten, zaden en voor meer informatie, bezoek de website, mail of bel:

Jac Nijskens. De Historische Groentehof, Stichting Vergeten Groenten, De Kookboerderij Rijkel 21 5954 NJ Beesel Tel 077- 476.29.16. Mobiel 06 – 531.46.945. www.vergetengroenten.nl


27

Dagboek van een fruitgek Hieronder volgt een selectie uit het dagboek van een vrijwilligster van de Fruithof die zelf ook een boomgaard bezit en die een verwaarloosde boomgaard waar de brandnetels tot heuphoogte groeiden en ‘s winters water stond, in zeven jaar weer gezond en productief heeft gemaakt. Januari Mijn boomgaard bekalkt met vier plantcontainers van 1,3 liter Dolomiet poederkalk per fruitboom. Ook kalk gestrooid bij de druif ‘Schone van Boskoop’, geplant in 2005. Volgens het snoeiboek draagt hij dit jaar voor het eerst vrucht. 19.30 uur Vergadering in de Fruithof. De taken voor het komende jaar worden verdeeld onder de vrijwilligers. Er hebben zich nieuwe vrijwilligers aangemeld wat geweldig nieuws is. Februari en maart Naar de Fruithof, assisteren bij de Snoeicursus van Landleven. Niet vergeten de eigen snoeischaar voor linkshandigen en handschoenen mee te nemen. De eigen fruitbomen gesnoeid, behalve de kers en de pruim. De pruim ‘Reine Victoria’, een volwassen boom, zit goed in de knop. Zou het een goed pruimenjaar worden, net als vorig jaar? Als tuinier ben je een gelukkig mens: je hebt altijd iets om naar uit te kijken. April De pruimenboom begint te bloeien. Zaterdag 3 en zondag 4 mei Helpen in de Fruithof, het is Lentefair, vroeger de Groendagen geheten. Ik ben ingedeeld bij de sapverkoop. Het is halfbewolkt, de temperatuur is ongeveer 18 graden en er staat een matige oostenwind, perfect weer om sap te verkopen! Er staan veel belangstellenden te kijken naar de sappers en de verkoop van vers geperst appelsap loopt als een trein. Zondag is het nog zonniger en warmer dan zaterdag waardoor het appelsap om vier uur uitverkocht is. De nieuwe 2-jarige pruimenboom ‘Ontario’ geplant die ik op de Lentefair gekocht heb. Bloemknoppen in de druif! Maar weer geen bloemknoppen in de hoogstam Kruideniers- of Oomskinderenpeer, hij staat er al vanaf 2002. Duurt het inderdaad acht tot tien jaar voordat een hoogstamvruchtboom productief wordt? Tuinieren is en blijft een oefening in geduld. Alle boombanden gecontroleerd. Juni De zure kersen of morellen, en de zoete ‘Burlat’, alle geplant in 2005, gesnoeid. Burlat is een nieuw ras, grootvruchtig, vroeg tot middelvroeg. Kersen moeten verschillend gesnoeid worden. Zoete kersen moeten weinig gesnoeid worden. De gesteltakken moeten ver uit elkaar staan. Bij morellen moet je ervoor zorgen dat er ieder jaar veel jonge scheuten groeien, omdat ze daarop bloeien. De meeste kersen zijn al door de merels opgegeten, 1 morel die verscholen hing, geproefd, inderdaad een beetje zuur. Volgend jaar niet vergeten er een net overheen te hangen. Juli en augustus De boomspiegels geschoffeld en het onkruid aan de kippen gegeven. De volwassen pruimenboom ‘Reine Victoria’ gesnoeid na de oogst. Je moet een pruimenboom vanaf half augustus iedere dag ‘schudden’ en de met monilia aangetaste pruimen weggooien, niet op de composthoop, maar in de grijze container. Dit jaar begon de oogst al op 4 augustus en duurde t/m 23 augustus: opbrengst 3 kilo rijpe en erg veel, ca. 70 aangetaste pruimen. Dit jaar zijn ze als eieren zo groot, om met de oude dichter Van Alphen te spreken, en sappig: zo horen ze te zijn! Het was niet nodig vruchtdunning toe te passen. De ruimte tussen de vruchten mag 30 cm zijn, als ze te dicht op elkaar hangen, worden ze aangetast. Stutten van zwaar doorbuigende takken moet niet nodig zijn. Ieder jaar in januari heeft de boom kalk en in het


28

voorjaar een mulchlaag van eigen compost gekregen. Dit voorjaar heb ik voor het eerst een kruiwagen gecomposteerde kippenmest licht ondergewerkt in de boomspiegel, op advies van een van de vrijwilligers. De zeven jaar verzorging werpt nu letterlijk vruchten af. Er groeit een tak recht omhoog uit een hangende tak, zie foto hiernaast. Wat te doen? De hangende tak weghalen en de steile tak laten staan en hem naar beneden buigen of de steile tak wegnemen? Ik wist het niet. Op advies van Jans Koops (het e-mailadres staat voorin de Pomospost) heb ik de steile tak weggehaald omdat hij te dik was geworden om horizontaler te laten groeien. Bij de snoeiwond van de weggehaalde tak zullen volgend jaar nieuwe scheuten groeien en die kunnen d.m.v. een touwtje uitgebogen worden. Dan groeien ze wat minder snel en heb je meer kans op vruchten. Het jaar daarop kan de hangende tak weggenomen worden. Op de radio gehoord dat er deze zomer drie geheel droge dagen in Nederland geweest zijn, niet zo’n leuk record. September Fruit geplukt in de Fruithof, voor de sapverkoop tijdens het Corso Frederiksoord op 13 en 14 september. We hebben met acht vrijwilligers zo’n achthonderd kilo appels geplukt. Er zijn dit jaar weinig peren, ook mijn ‘Doyenné du Comice’ heeft een beurtjaar. En een uurtje geschoffeld onder de perenlei zodat het er tijdens het Corso netjes uitziet. Tijdens het Corso op 13 en 14 september geholpen met de verkoop van boeken, cdroms en gereedschap. Het liep niet hard: hier komt het publiek niet voor oude fruitrassen, maar om te recreëren. Oktober De voorbereidingen voor de fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen op 10, 11 en 12 oktober begonnen al op woensdag, gingen door op donderdag en op maandag moest alles weer opgeruimd zijn. Op zondag heb ik vers geperst appelsap verkocht, samen met Monique, het was een prima samenwerking in onze kraam: de een ging rond met een dienblad minibekertjes appelsap om te laten proeven en de ander vulde literbekers met sap uit de grote container en verkocht ze. De taken werden geregeld afgewisseld. Soms kon je zelf wat rondstruinen, want je wilt als vrijwilliger ook wat zien, proeven en informatie opdoen. In de grote kas heb ik voor het eerst in mijn leven mispelgelei geproefd. De smaak is niet te omschrijven, je moet het zelf ervaren. Mijn eigen Mespilus germanica ‘Bredase Reus’, geplant in 2005, zit dit jaar voor het eerst vol mispels (zie hiernaast). Zou het voldoende zijn om zelf mispelgelei te maken? Kweepeergelei gemaakt van de 1,5 kg kweeperen die op de tentoonstelling als decoratiemateriaal gebruikt waren. In mijn eigen kweepeer ‘Lescovac’ die zo mooi bloeide in mei, hing 1 kweepeer en die lag gisteren beschimmeld onder de boom. Malus ‘Elstar’ (2005) oogst: 7 stuks, en M. Gloster’ 1 grote. De Elstar gaan in de appelkruimeltaart, net geplukt, zijn ze daar geschikt voor. De ‘Gloster’ was heerlijk sappig en friszuur van smaak. Volgend jaar hopelijk meer! Slechts 3,6 kg stoofperen ‘Gieser Wildeman’ uit eigen boomgaard geoogst: dat is veel minder dan vorig jaar, toen waren het 5 volle emmers. Het is voldoende om perenmarmelade te maken. De opbrengst van de mispel ‘Bredase Reus’ waarin vorig jaar 1 vrucht hing, is wel groot: 1,9 kg. Mispels moeten eerst rijpen voordat je ze verwerkt. Ik heb ze op zolder uitgespreid. Niet vergeten in november de zijscheuten van de leiappel horizontaal aan te binden met buisband. November Mispelgelei gemaakt van 1,25 kg die ervan over was. Het zijn 5 jampotjes van 214 gram geworden. December Niet vergeten tussen Kerst en Nieuwjaar de druif te snoeien, bij vorstvrij weer. Het middelste gedeelte van het snoeihout gebruiken om te stekken. Kalk strooien wanneer er sneeuw ligt. Marianne van Lienden


29

ALGEMENE JAARVERGADERING zaterdag 18 april 2009 PLAATS: Fraeylemaborg, Schathuis, Hoofdweg 28, 9621 AL De lezingen op de Algemene Jaarvergadering 2008 werden zeer gewaardeerd. Daarom is ook dit jaar weer gekozen voor een kort huishoudelijk deel en een uitvoeriger inhoudelijk deel. Dit zal gaan over ziektes in fruit met aansluitend een bezoek aan de fruitbomen rond de Fraeylemaborg en de boomgaard van Lucas Duijts. Er wordt aandacht besteed aan ziektes die in het knopstadium zichtbaar zijn. AGENDA: 9.30-10.00. INLOOP Koffie / Thee 10.00 -11.30. HUISHOUDELIJKE VERGADERING 1.

Notulen Alg. Ledenvergadering 29-3-2008 (zie Pomospost zomer 2008)

2.

Mededelingen en Ingekomen stukken

3.

Financieel Verslag 2008 en Begroting 2009

4.

Verslag kascommissie/ benoeming nieuwe commissie

5.

Voorstel om samen met POM Noord Holland de Pomospost uit te geven. Zie blz. 2 (Van het bestuur).

6.

Jaarprogramma en Ledendag

7.

Bestuursverkiezing: Verkiezing voorzitter: Dick Smith is statutair aftredend als voorzitter en stelt zich niet herkiesbaar. Het bestuur heeft Gerrit Pollard beschikbaar gevonden als kandidaat- voorzitter en ondersteunt deze kandidatuur van harte. Verkiezing overige bestuursleden: Jaap Strik is statutair aftredend en stelt zich niet herkiesbaar; Jan Wittenberg beëindigt wegens privéomstandigheden tussentijds zijn bestuurslidmaatschap. Het bestuur heeft de volgende personen bereid gevonden voor een bestuurslidmaatschap en ondersteunt ook deze kandidaten van harte: H. Moek en D.W. Pijpers. Tegenkandidaten kunnen tot uiterlijk 7 dagen voor de aanvang van de algemene ledenvergadering schriftelijk worden aangemeld bij het bestuur met ondertekening van de aangever.

8.

Rondvraag

11.30 - 12. 30 Lunch Pauze voor koffie / thee wordt gezorgd, soep voor eigen rekening. INHOUDELIJK DEEL: ZIEKTES IN FRUIT 12.30 - 12.45

Marten Pelleboer: Hoe leert een professionele fruitteler natuurlijk kijken? Marten was fruitteler en is nu actief in de Fruithof

12.45 - 13.30

Gerjan Brouwer*: Hoe benut ik de biodiversiteit in mijn boomgaard?

13.30 – 14.00

Gelegenheid tot het stellen van vragen en discussie

14.00 – 15.00

Bezoek aan de fruitbomen rond de Fraeylemaborg en de boomgaard van Lucas Duijts.

Hierna is het voor geïnteresseerden mogelijk deel te nemen aan een rondleiding van ongeveer een uur in de Fraeylemaborg * Gerjan Brouwer (foto links) is voorlichter bij DLV Plant BV, een landelijke adviesorganisatie voor de gangbare en biologische landbouw. Gerjan begeleidt al 20 jaar biologische fruittelers bij de ontwikkeling van hun bedrijf. Zij is medeauteur van diverse publicaties zoals ‘Biologische appels en peren’ en ‘Natuur in en om de boomgaard’. De lezing wordt gegeven vanuit het project “Spade, werken met functionele agrobiodiversiteit”. Voor meer informatie over dit project www.spade.nl. In de pauze is er ook verkoop van uitgaven van de NPV en van uitgaven van DLV Plant. Een aanrader! Als je een loep bezit, neem die dan mee ter verbetering van het (in)zicht tijdens de rondleiding. Gerjan heeft een klopnet waarmee insecten en mijten opgespoord kunnen worden. Mocht er een lid zijn die ook in het bezit is van een klopnet dan wordt hij/zij verzocht dit mee te nemen.


30

De Fraeylemaborg De Fraeylemaborg is gelegen op een landgoed van 23 ha in Slochteren. Het borggebouw ontstond meer dan zeven eeuwen e geleden en kreeg aan het eind van de 18 eeuw haar huidige uiterlijk. Het park is aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Hierbij zijn restanten van de formele barokke aanleg bewaard gebleven, zoals de karakteristieke midden as. Op het voorterrein staat het schathuis waarin nu een restaurant gevestigd is. Er tegenover staat het koetshuis en daarachter de oranjerie, waar de kuipplanten ’s winters onderdak vinden. De borg werd in de middeleeuwen als steenhuis gesticht en groeide uit tot een imponerend gebouw met invloedrijke bewoners. De laatste bewoners, de familie Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren, verkochten de borg in 1972 aan de Gerrit van Houten Stichting. Na de restauratie werd de ste Fraeylemaborg museum. De vertrekken laten het tijdsbeeld tot de 20 eeuw zien, de laatste fase van particuliere bewoning. De Algemene Jaarvergadering vindt plaats in het schathuis.

De Fraeylemaborg te Slochteren. In het Schathuis (links) vindt op 18 april de jaarvergadering plaats. De Oranjerie, waar op 14 februari een entdag is gehouden, zie blz. 6, is aan het koetshuis (rechts) gebouwd en niet zichtbaar op de foto. Auto route vanaf Assen / Groningen Volg de A 28 richting Groningen en vervolg de reis via de rondweg N28 en verlaat deze weg richting A7 Hoogezand/Winschoten/Nieuwe Schans. Neem de afslag Slochteren N387 en ga onder aan de afrit links af (twee rotondes). Verlaat deze weg bij de afslag Slochteren. Onder aan de afrit rechtsaf vervolgens aan het einde van deze weg links af de Hoofdweg op. Na ongeveer 2 km zie je aan je rechterhand een parkeerterrein van de Fraeylemaborg omgeven door een hoge beukenhaag. Via het parkeerterrein loop je richting Fraeylemaborg en zie je aan je linkerhand het "Schathuis" nu restaurant "de boerderij" waar we de jaarvergadering houden. Openbaar vervoer De buslijn 78 richting Appingedam of Siddeburen staat in Groningen op bushalte Y. Als je het station uitkomt, staan de bussen aan je rechterhand. De bus vertrekt 28 minuten over het hele uur en doet er ongeveer 45 minuten over. Aantal strippen 7. Verkrijgbaar op de ledenvergadering. Brochure Hoogstamfruitbomen in West-Vlaanderen De NPV heeft ten behoeve van haar leden tegen een vriendenprijs bij de provincie West-Vlaanderen een aantal exemplaren van deze prachtige brochure besteld (zie ook blz. 14). Tijdens de algemene ledenvergadering zal een voldoende aantal voor aankoop door de aanwezige leden gereed liggen. De prijs voor leden is slechts €4.


31


32

reg. 01 02 03 04 05

omschrijving contributies advertenties opbrengst promotie opbrengst fruitwinkel overige totaal inkomsten

reg. 06 07 08 09 10 11 12 13

omschrijving Pomospost + porto promotie reiskosten alg. kosten en beheer kosten bestuur kosten Fruitwinkel onderhoud websites overige totaal uitgaven winst / verlies

Exploitatie overzicht 2008 en begroting 2009 inkomsten werkelijk 06 werkelijk 07 begroting 08 15740 17329 17750 1550 1588 1600 5407 3501 3500 3195 1609 750 567 666 350 26459 24692 23950

werkelijk 08 17984 1873 6689 675 200 27420

begroting 09 18250 2000 4000 800 200 25250

uitgaven werkelijk 07 12200 8374 1041 928 0 292 0 2051 24886 -194

werkelijk 08 10366 11116 1360 3283 0 259 0 2614 28998 -1577

begroting 09 10800 7000 1800 1500 250 350 850 2700 25250 0

werkelijk 06 9262 6277 888 1515 1266 0 0 3855 23063 3396

begroting 08 12500 6000 1200 1200 500 0 0 2550 23950 0

Toelichting exploitatie 2008. Regel 1.

ledenbestand 1-1-2008 opzeggingen per 1-1-2008 geroyeerd wegens wanbetaling

748 -26 -12

tussentijdse opzeggingen nieuw aangemelde leden De netto groei is

-8 +83 37

Regel 2. Er hebben diverse mutaties plaats gevonden. Het aantal advertenties, 17 stuks, is gelijk gebleven. De meer opbrengst is ontstaan door meer kleuren advertenties en adverteren op de adresdrager. Regel 3. De opbrengsten komen uit verkoopkramen, tentoonstellingen, shows, entdagen, boek verkoop determineercursus en afname brochures Fruithof. Regel 4. Omzet van de web-Fruitwinkel. Regel 6. Door groei van het ledental zijn de kosten gestegen echter door het niet uitgeven van een “Special”zijn de totale kosten gedaald. Regel 7. De post promotie is fors overschreden. Dit is ontstaan door het laten drukken van de determinatie brochures € 4614.-, het uitbrengen van een entboekje € 1572.-, herdruk Stoofperen en recepten € 1352.- en materialen voor het entprogramma € 2475.-. Regel 9. Onder deze post vallen de kosten van standbouw (€ 1300.-) voor tentoonstellingen en evenementen. Promotiedrukwerk zoals folders, etiketten en determinatieformulieren bedragen € 1040.-. De kosten voor het innen van contributiegelden en giraal verkeer. Toelichting begroting 2009. Regel 12. Onderhoud websites is een nieuwe post. De kosten voor onderhoud van de nieuwe website “Inventarisatie” bedraagt € 595,- per jaar. Door het weg vallen van een sponsor komen de kosten van onderhoud (€ 255.-) van de NPV-site nu ten laste van de vereniging. omschrijving promotie materiaal eigen vermogen kas Rabobank Postbank spaarrekening debiteuren crediteuren totaal

activa 06 1000

passiva 06 21584

1173 4045 15366 21584

balans 2008 activa 07 2000 1066 286 23866 33

21584

27251

passiva 07 22022

5229 27251

activa 08 2500

passiva 08 21257

1143 840 12211 4563 21257

21257

(Colofon ) Voorjaar 2009

Recommend Documents