Zon op School
Colofon
ISBN:
90-74233-23-6
Auteurs:
Kelly Sohilait, Ada Lilipaly-de Voogt, Rita de Ligt (draaiboek zonnewijzer) en Thijs Soeting
Eindredactie:
Thijs Soeting
Illustraties:
Danker Jan Oreel
Vormgeving:
Paladin, Middelburg
Druk:
Drukkerij Meulenberg, Middelburg
© RPCZ 2003 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. RPCZ Noordweg 495 4333 KE Middelburg Telefoon 0118 628851 Bestellen: Of via:
[email protected] www.rpcz.nl/ontwikkeling www.meervoudige-intelligentie.nl
Voorwoord
Worden of zijn? Om de voorbereiding aan deelname aan de veel van mensen vragende maatschappij anno 2005 goed te laten verlopen, wordt veel aandacht besteed aan opleiden tot…. Het “iets” worden in deze wereld is belangrijk. Het is zelfs zo belangrijk dat we soms geen besef meer hebben van het (iemand) “zijn”. Vreemd eigenlijk, want daar is het wel allemaal om te doen: het ‘zijn’. Eén van de gevaren van ons ‘streven naar iets te worden’ en daarbij het ‘zijn’ te vergeten is dat we allerlei zaken te makkelijk ondergeschikt maken aan dat streven. En dat kan op den duur tegen ons gaan werken. De toestand van onze leefwereld kan daardoor zo verslechteren, dat het “zijn” in gevaar komt. De school speelt een belangrijke rol in de voorbereiding van kinderen op deelname aan de maatschappij. Daarom is het belangrijk dat de school kinderen ook wijst op het belang van duurzaamheid. Daarover dingen aan kinderen leren is van belang, maar kinderen het goede voorbeeld geven is van een nog groter belang. Daarom ben ik blij met scholen die er naar streven een duurzame school te zijn of te worden. Deze map, met daarin het draaiboek “De Zonnewijzer”, biedt hen de mogelijkheid om na te gaan hoe duurzaam de school al is en op welke punten verbeteringen aan te raden zijn. Bovendien zijn er in de map uitgewerkte lessen opgenomen die kinderen verder kunnen helpen bij het ontwikkelen van inzichten met betrekking tot een duurzame samenleving. Ik wens de gebruikers veel succes toe. Jacques Suurmond, gedeputeerde Milieu en Energie provincie Zeeland.
Inhoud
Inhoud Inleiding
3-8 11
Wat zit er in deze map en wat kan ik er mee? Zon op School Pilotscholen
11 11 11
Continuïteit
12
De zon als motor Een zonnige wereld,
12 12
Wat is duurzaamheid?
12
Visie op leerlingenniveau basisonderwijs Welke kennis levert het op? Welke vaardigheden? Welke attitude?
12 13 13 13
Website Meervoudige Intelligentie
13 14
Inleiding MI Verbaal-Linguïstisch Logisch-Mathematisch Visueel-Ruimtelijk Muzikaal-Ritmisch Lichamelijk-Kinesthetisch Naturalistisch Interpersoonlijk Intrapersoonlijk Rijke leeromgevingen creëren Didactische Structuren
14 14 14 15 15 15 16 16 16 17 17
De Didactische Structuren
18
Binnen/Buiten Kring BreinKaart DenkTijd Doe Mee & Vertel Hoeken In De Rij Gevouwen Rij Splits & Schuif Klas In De War Op Volgorde Zetten PraatKaartjes RondPraat TaakVerdeling TafelRondje Team Interview TweePraat Tweetal Check TweeVergelijk Schema Didactische structuren intelligenties
18 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 21
De Lessen
22
Rubrieken Illustraties Overkoepelende Activiteiten Goede introductiemomenten Coöperatief Leren Zon-Op-School-Teams
22 22 22 22 22 23
3 Inhoud
Inhoud
Zon als motor - Onderbouw Wie-eet-wie-spel Waterdrankjes Regenwormen in actie Onze boom Nieuw leven voor oud spul Natuurmuseum Eetbare letters Afvaltuintje
ZMO 1 ZMO 2 ZMO 4 ZMO 6 ZMO 8 ZMO 10 ZMO 12 ZMO 16
Onderbouwlessen Activiteit 1: Waar komt de warmte vandaan?
25 26
Inhoud van de activiteit: Warmte Didactische Structuren: TweePraat Beste tijdstip: Winter; liefst zonnig weer
27 27 27
Activiteit 2: Een warme knuffel
28
Inhoud van de activiteit: Warmte Didactische structuren: Praatkaartjes Beste tijdstip: Winter; droog weer
29 29 29
Activiteit 3: Smeltwedstrijd
30
Inhoud van de activiteit: Warmte, lichaamswarmte, smelten Didactische structuren: Op volgorde Zetten, Praatkaartjes, Rondpraat Beste tijdstip: Bij voorkeur winter
31 31 31
Activiteit 4: Warmte afgeven
32
Inhoud van de activiteit: Lichaamswarmte Didactische Structuren: Doe Mee & Vertel Beste tijdstip: Herfst/winter
33 33 33
Activiteit 5: Warme kleren/stoffen
34
Inhoud van de activiteit: Isolatie Werkvorm/didactische Structuren: Kring, duo’s, TweeVergelijk, Binnen/Buiten Kring, TweePraat Beste tijdstip: Alle seizoenen
35 35 35
Activiteit 6: Warme en koude kleuren
36
Inhoud van de activiteit: Kleuren Didactische Structuren: Denktijd, Rondpraat, Doe Mee & Vertel, Binnen/Buiten Kring Beste tijdstip: Alle seizoenen; vooral zomer
37 37 37
Activiteit 7: Zon op je kleuren
38
Inhoud van de activiteit: Weerkaatsing en absorptie van zonlicht Didactische structuren: Praatkaartjes Beste tijdstip: Zomer; zonnige dag
39 39 39
Activiteit 8: Winddansers
40
Inhoud van de activiteit: Wind, beweging Didactische structuren: TeamInterview Beste tijdstip: Zomer/herfst; winderig weer
41 41 41
Extra Activiteit: Energiepad op het schoolplein
42
Inhoud van de activiteit: Energie, warmte, beweging Didactische Structuren: RondPraat Beste tijdstip: Droog weer
43 43 43
Zon als motor - Middenbouw Afval Auto voor en tegen Bodemdieren Bonenkwekerij Drinkbare regen?
ZMM 1 ZMM 2 ZMM 4 ZMM 6 ZMM 8 ZMM 10 4 Inhoud
Inhoud
Kringloop Schooldierentuin Zelf papier maken
ZMM 14 ZMM 20 ZMM 22
Middenbouwlessen Activiteit 1: Zon op het dak
45 46
Inhoud van de activiteit: Zonnepaneel, zonne-energie, watt Didactische structuren: RondPraat Beste tijdstip: Bij voorkeur zonnig weer
47 47 47
Activiteit 2: Zonnewarmte
48
Inhoud van de activiteit: Warmte, zonne-energie Didactische structuren: TweePraat, Doe Mee en Vertel, TaakVerdeling Beste tijdstip: Zomer; zonnig weer
49 49 49
Activiteit 3: Schimmenspel
50
Inhoud van de activiteit: Licht en schaduw Didactische structuren: TaakVerdeling Beste tijdstip: Zonnig weer
51 51 51
Activiteit 4: Waar komt de warmte vandaan?
52
Inhoud van de activiteit: Warmte Didactische structuren: RondPraat, Doe Mee & Vertel Beste tijdstip: Zonnige dag in de winter
53 53 53
Activiteit 5: Voorwerpen laten drogen
54
Inhoud van de activiteit: Warmte /Verwarming Didactische structuren: Rondpraat, Doe Mee & Vertel Beste tijdstip: Winter
55 55 55
Activiteit 6: Warmte thuis
56
Inhoud van de activiteit: Warmte/koude Didactische structuren: Hoeken, TweePraat Beste tijdstip: Bij voorkeur winter
57 57 57
Activiteit 7: Warmtespiraal maken
58
Inhoud van de activiteit: Energie d.m.v. opstijgende lucht Didactische structuren: Denktijd, Doe Mee & Vertel Beste tijdstip: Bij voorkeur winter
59 59 59
Activiteit 8: Voor wie is de wind prettig en voor wie niet?
60
Inhoud van de activiteit: Wind Didactische structuren: DenkTijd TweeVergelijk, Praatkaartjes Beste tijdstip: Lente, zomer; winderig weer
61 61 61
Activiteit 9: Molens vergelijken
62
Inhoud van de activiteit: Ouderwetse en moderne molens Didactische structuren: TweeVergelijk Beste tijdstip: Alle seizoenen
63 63 63
Activiteit 10: Een windmolen maken
64
Inhoud van de activiteit: Windenergie Werkvorm/didactische structuren: Individueel, klassikaal; RondPraat Beste tijdstip: Alle seizoenen; winderig weer
65 65 65
Activiteit 11: Warmte van oude kranten
66
Inhoud van de activiteit: Hergebruik Didactische structuren: Tafelrondje Beste tijdstip: Alle seizoenen
67 67 67
Activiteit 12: Wat werkt op stroom?
68
Inhoud van de activiteit: Elektriciteit en stroom Didactische structuren: Tafelrondje Beste tijdstip: Alle seizoenen
69 69 69
5 Inhoud
Inhoud
Zon als motor - Bovenbouw Afvalzorg thuis Bonendoolhof Voedselkringloop De woorden van Chief Seattle Het voetspoor van Bleekgezicht Ingewikkelde sokken “Milieu-jaar”, spel en actie Neef worm en nicht paardebloem Water, een ton waard
ZMB 1 ZMB 2 ZMB 4 ZMB 8 ZMB 10 ZMB 12 ZMB 14 ZMB 16 ZMB 24 ZMB 26
Bovenbouwlessen Activiteit 1: Zon op het dak
71 72
Inhoud van de activiteit: Zonnepaneel, zonne-energie Didactische structuren: Taakverdeling Beste tijdstip: Bij voorkeur zonnig weer
73 73 73
Activiteit 2: Zon wordt elektriciteit
74
Inhoud van de activiteit: Opbrengstgegevens zonnepanelen aflezen Didactische structuren: Tweetal Check, Taakverdeling Beste tijdstip: Alle seizoenen; bij de start van het werken met de zonnepanelen
75 75 75
Activiteit 3: Hoe sterk is de zon vandaag?
76
Inhoud van de activiteit: Internetsite van de zon, zonne-energie Didactische structuren: Praatkaartjes Beste Tijdstip: Zonnige dag
77 77 77
Activiteit 4: Zonne-appelmoes
78
Inhoud van de activiteit: Zonne-energie Didactische structuren: Taakverdeling Beste tijdstip: Zonnig weer
79 79 79
Activiteit 5: Warme worstjes
80
Inhoud van de activiteit: Zonne-energie Didactische structuren: Denktijd, Rondpraat, Hoeken Beste tijdstip: Zonnig weer
81 81 81
Activiteit 6: Een waterboiler maken
82
Inhoud van de activiteit: Zonne-energie Didactische structuren: Rondpraat, TaakVerdeling Beste tijdstip: Zonnig weer
83 83 83
Activiteit 7: Warmte vangen en warmte vasthouden
84
Inhoud van de activiteit: Zonnewarmte, isolatie Didactische structuren: Taakverdeling Beste tijdstip: Alle seizoenen; zonnig weer
85 85 85
Activiteit 8: Brandende zon
86
Inhoud van de activiteit: Zonlicht, lichtsterkte, lenzen, weerkaatsen Didactische structuren: TeamIneterview Beste tijdstip: Alle seizoenen; zonnig weer
87 87 87
Activiteit 9: Atuf
88
Inhoud van de activiteit: Legende over het ontstaan van de zon, maan en sterren Didactische structuren: Denktijd, TeamInterview, Binnen/Buiten Kring Beste tijdstip: Alle seizoenen
89 89 89
Activiteit 10: Waar komt de warmte vandaan?
90
Inhoud van de activiteit: Warmte Didactische structuren: BreinKaart, TeamInterview, Taakverdeling, Praatkaartjes, Doe Mee & Vertel Beste tijdstip: Alle seizoenen
91 91 91
Activiteit 11: Hoe werkt het thuis allemaal?
92
Inhoud van de activiteit: Warmte/koude
93
6 Inhoud
Inhoud
Didactische structuren: Hoeken, TweePraat, Tweetal Check Beste tijdstip: Bij voorkeur in de winter
93 93
Activiteit 12: Energie uit de aarde
94
Inhoud van de activiteit: (Fossiele) Brandstoffen Didactische structuren: Denktijd, Praatkaartjes Beste tijdstip: Alle seizoenen
95 95 95
Activiteit 13: Windkracht meten
96
Inhoud van de activiteit: Windkracht Didactische structuren: Praatkaartjes Doe Mee & Vertel, In De Rij, Tweepraat Beste tijdstip: Alle seizoenen; winderig weer
97 97 97
Activiteit 14: Molens vergelijken
98
Inhoud van de activiteit: Ouderwetse molens en moderne windmolens Didactische structuren: TweeVergelijk Beste tijdstip: Alle seizoenen
99 99 99
Activiteit 15: Waar wordt de wind gevangen?
100
Inhoud van de activiteit: Windenergie in Zeeland Werkvorm: In De Rij, TaakVerdeling Beste tijdstip: Alle seizoenen
101 101 101
Activiteit 16: Broeikasproef
102
Inhoud van de activiteit: Broeikaseffect Didactische structuren: TweePraat Beste tijdstip: Zonnig weer
103 103 103
Activiteit 17: BreinKaart Elektriciteit
104
Inhoud van de activiteit: Elektriciteit Didactische structuren: BreinKaart, TeamInterview Beste tijdstip: Alle seizoenen
105 105 105
Activiteit 18: Lampjes en batterijen
Inhoud van de activiteit: Elektriciteit, stroomkring Didactische structuren: Tweetal Check Beste tijdstip: Alle seizoenen
Activiteit 19: Het energieverbruikcircuit Inhoud van de activiteit: Energieverbruik Didactische structuren: PraatKaartjes Beste tijdstip: Alle seizoenen
106
107 107 107
108
109 109 109
Activiteit 20: Energie door de bril van...
110
Inhoud van de activiteit: Diverse energiebronnen Didactische structuren: TaakVerdeling Beste tijdstip: Alle seizoenen
111 111 111
De zonnewijzer Inhoud Inleiding en leeswijzer De stappen op weg naar een zonnig school Criteria voor het behalen van zonnewijzers Checklist thema energie Checklist thema afval Checklist thema water Checklist thema verkeer en vervoer Checklist thema natuur en landschap Checklist voor het mondiale aspect De kroon op het werk; een gouden zonnewijzer! Beschikbare lesmaterialen en veldwerkmogelijkheden Open Aanbod Zeeuwse NME-centra Andere aanbieders 7 Inhoud
Z1 Z2 Z2 Z3 Z3 Z4 Z5 Z6 Z7 Z8 Z9 Z 10 Z 11 Z 13 Z 15
Inhoud
Hulp bij de uitvoering Natuurouders, wat zijn dat? Bijlage 1 Het project ‘De Zon op school’ Websites en andere informatiebronnen Adressen
Z 16 Z 16 Z 17 Z 22 Z 23
Bijlagen
113
Werkblad Mb 4 “Waar komt de warmte vandaan?” Werkblad Mb 5 “Voorwerpen laten drogen” Werkblad Mb 6 “Warmtewandeling” Werkblad Bb 3 Zonsterkte Werkblad Bb 4 zonne-appelmoes Werkblad Bb 5 warme worstjes (tekeningen) Werkblad Bb 7a Hoe kan de zon het beste verwarmen? Werkblad Bb 7b Is de kleur belangrijk? Werkblad Bb 7c Hoe houd je warmte vast? Werkblad Bb 9 Atuf Werkblad Bb 10 Breinkaart Warmte Werkblad Bb 11 Warmtewandeling Werkblad Bb 12 Energie uit de aarde Werkblad Bb 14 Molens Werkblad Bb 16 “De aarde in een broeikas” Werkblad Bb 17 Breinkaart Elektriciteit Werkblad Bb 18 Tekenblad Batterijen Werkblad Bb 19
115 117 119 121 123 125 127 129 131 133 135 137 139 141 143 145 147 149
8 Inhoud
